PROBLEMY SZACHISTÓW. Najczęściej zadawane pytania (F.A.Q.)

Transkrypt

1 PROBLEMY SZACHISTÓW Najczęściej zadawane pytania (F.A.Q.) #1) Czy grając w szachy trzeba zawsze grać na wygraną? Zastanówmy się czy grając w szachy zawsze trzeba grać na wygraną? Czy też niekiedy (jeśli tak to w jakich okolicznościach) można (a nawet trzeba!) grać na remis? Przede wszystkim znowu musimy rozważyć pojęcie CELU (sensu) takiego działania. Dlaczego mam grać na wygraną, co mi ona daje? I wówczas dochodzimy do wniosku, że granie NA WYGRANĄ daje to, że dzięki temu sprawdzamy nasze MAXYMALNE możliwości. Nie można wówczas powiedzieć, że udało mu się albo też gdybym się naprawdę postarał to..., bo wówczas jest to samooszukiwanie siebie. Niemniej są sytuacje, w której nie jest konieczna gra na wygraną. Zdarza się bowiem, że do realizacji naszego CELU (np. uzyskanie ostatniej normy na tytuł mistrza czy też kandydata) wystarcza nam zremisowanie ostatniej partii. Czy jest wówczas sens grania (w domyśle przekraczania minimalnego niezbędnego ryzyka) na wygraną czy też lepiej zadowolić się remisem? No i dalej wnikając zobaczmy, że remis w tym wypadku to tak jak wygrana, bo TAKŻE daje nam możliwości zrealizowania naszego celu, prawda? Jeśli będzie taka potrzeba to omówię też to w jaki sposób można (trzeba?!) grać na remis. W tym miejscu podkreślę tylko, że osiągnięcie remisu (jako wyniki zakończonej partii) wcale nie polega na braku waleczności czy też wyczekiwaniu na propozycję remisową przeciwnika albo pasywne trzymanie pozycji. Zwykle realizuje się to poprzez spokojne (tzn. bezpieczne) granie na wygraną i zbieranie drobnych przewag. Chodzi o to, aby tzw. margines błędu (margin of error) był możliwie jak najmniejszy. Wówczas bowiem ryzyko porażki zbliża się do zera. # 2) Czy wygrywanie partii jest najważniejsze? Dla wielu osób liczą się wyłącznie wyniki. Mówią oni, że jeśli nie ma (dobrych czy też odpowiednich) wyników to lepiej dać sobie spokój. Często także osoby pytają mnie czy gram, żeby wygrywać, na co wprawiam ich w stan niemal osłupienia, gdy mówię, że wygrana nie jest moim najważniejszym celem. Jak to w takim razie rozumieć? Otóż MOIM CELEM jest rozwój poprzez szachy, a nie samo wygrywanie. Oczywiście nie chodzi o to, aby specjalnie przegrywać czy też w ogóle nie starać się wygrywać. Osobiście staram się nastawić się na PROCES a nie osiąganie WYNIKÓW (konkretne efekty). Stosuję takie nastawienie i moja gra jest coraz lepsza, stabilniejsza i mniej się stresuję. Czerpię radość z gry, z myślenia, z pokonywania samego siebie, z analizy siebie, przeciwnika, pozycji oraz z tego, że czasem uda mi się coś stworzyć czy też zachwycić moich wiernych kibiców. Bywa bowiem tak, że w czasie gry muszę podjąć wewnętrzną decyzję czy ryzyko, której podejmuje jest dla mnie korzystne czy nie. Wówczas rozważam to czy dzięki temu coś się NAUCZĘ i czy chcę to sprawdzić czy też wolę wypunktować przeciwnika i technicznie partię dokończyć. Obecnie nie mam już takich obaw, aby nadmiernie przejmować się wynikami. Po prostu robię tak jak mówią Amerykanie I do my best (daję z siebie wszystko) i na resztę nie zwracam uwagi. Efekty, które uzyskuje są naprawdę bardzo ciekawe. Od marca 2010 staram się rozwijać swoją grę, zgłębiać jej tajniki i poszerzać zasób wiedzy oraz doświadczenia, aby zrozumienie było pełniejsze. 1

2 Kolejna rzecz, która wpływa na to, że wygrywanie nie jest dla mnie najważniejsze jest związana z tym, że inni automatycznie przyjmują, że wygrane nie mają żadnego znaczenia i pytają mnie: w takim razie po co wygrywasz? Odpowiadam więc, że przy prawidłowo realizowanym PROCESIE nauki i rozwoju poprzez szachy wygrane pojawiają się automatycznie. To tak jak przypadkowo rozwijając figurę damy mata. Sam ruch rozwojowy nie jest celem sam w sobie, lecz środkiem do jego uzyskania. Tak samo w przypadku wygrywania: wygrane (lub remisy po dobrej walce) są częścią tego co nazywam procesem lub rozwojem poprzez szachy. Dlatego dzisiaj nie boję się wygrywać! Tak samo jak i przegrane nie wpływają na mnie tak dołująco jak kiedyś. Staram się bowiem patrzeć na rozgrywane partie jako na proces dzięki któremu się mogę rozwijać. Bywają także przypadki, że wygrywając partię nie czuję, że dzięki temu coś we mnie poszło do przodu, a są takie partie, że remisując (czy nawet przegrywając) jestem pełen zadowolenia i szczęścia! Tak więc wszystko zależy od podejścia i celu jaki sobie stawiamy. Podkreślam wyraźnie, że granie na wynik nie musi być złe samo w sobie, jednak dla mnie nie jest to najważniejsze w hierarchii szachowej wartości. #3) Dlaczego szachy są lub mogą być piękne i niesamowite? Szachy mogą być piękne i niesamowite, ponieważ posiadają w sobie tajemnicze IDEE (pomysły, zagadki) i ich głębia oraz złożoność może nie być widoczna na pierwszy rzut oka osoby, która nie potrafi patrzyć przez bierki. Dla mnie niesamowitość szachów polega przede wszystkim na tym, że nie sposób ich zaklasyfikować WYŁĄCZNIE jako grę. Dla mnie (ale i dla wielu innych) są one grą, sztuką, nauką, sportem, rywalizacją, narzędziem rozwoju, zabawą, zagadką, narzędziem socjalizacji, modelem życia, itp. Najpiękniejsze w nich chyba jest to, że szachy są jako OCEAN, bo słoń może się w nich wykąpać, a komar napić. Ich niesamowita głębia oraz zagadki, pułapki, ciekawe rozwiązania, niezwykłe wewnętrzne ułożenie, harmonia, paradoksy oraz wszystkie inne niespodzianki (elementy) dają w sumie coś ZNACZNIE więcej niż tylko zwykła gra czy też kawałki drewna, które są w różnych kształtach i dwóch kolorach. Dla mnie osobiście OGROMNĄ wartością szachów jest to, że mogą one doskonale służyć jako narzędzie rozwoju (zwłaszcza intelektu). Dzięki szachom można się nauczyć lub udoskonalić tyle umiejętności oraz cech, że naprawdę nie znam innej gry (no może poza brydżem), która mogłaby tak wiele dać z prostych kawałków drewna. Fantastyczne jest także to, że szachy są niemalże nieskończone. Można je zgłębiać CODZIENNIE po kilka (lub kilkanaście) godzin przez całe życie, a rzadko kiedy można powiedzieć, że już się wszystko wie na ich temat. Dodatkowo dzięki szachom można innych (zwłaszcza dzieci i młodzież!) uczyć ważnych zasad związanych z lepszym funkcjonowaniem zarówno w szkole jak i w życiu. Nie bez znaczenia jest także i to, że szachy naśladują życie (jak w książce Garriego Kasparowa) czy też pozwalają doskonalić się w uczeniu się (jak w książce Josha Waitzkina). Mają one dla mnie tak wielką wartość, że coraz bardziej zastanawiam się DLACZEGO są one tak rzadko czy też w tak mierny sposób wykorzystywane. Czyżby chodziło o to, że do szachów to trzeba mieć porządną głowę czy też może o to, że to bardzo trudna gra, więc nie wszyscy się do tego nadają? #4) Wskazówki na temat liczenia i dyscyplinowania się w sytuacji sprawdzania obliczeń (drzewo wariantów). Jakie są sztuczki związane z robieniem zadań taktycznych? Na początek krótko o sztuczkach związanych z przerabianiem taktyki (zadań i kombinacji). Tutaj niestety nie ma żadnych cudów. Po prostu bierzemy do ręki zbiór zadań, ustawiamy na szachownicy (albo patrzymy na diagram jeśli jest dość proste i rozłożenie pozycji zajmie znacznie więcej czasu niż zapisanie 2

3 rozwiązania), a potem szukamy ODPOWIEDZI na zadane pytanie. Jeśli autor pisze: mat w 2 ruchach; zaczynają białe, to naszym CELEM jest odkrycie mata w dwóch ruchach, gdy zaczynają białe. Oczywiście należy także zwracać uwagę na tak zwane motywy taktyczne, gdyż wówczas znacznie łatwiej się odkrywa zagadkę, którą postawił autor. W przypadku natomiast zadań trudniejszych (np. wygraj figurę) należy znów zobaczyć KTO zaczyna (białe czy czarne) oraz znaleźć (na podstawie motywów taktycznych!) rozwiązanie. Pamiętajmy, że nie chodzi jedynie o to, aby rozwiązać zadanie, lecz aby go ZROZUMIEĆ!!! Specjalnie kładę OGROMNY nacisk na to rozróżnienie, ponieważ lepiej jest zrozumieć 2 tysiące zadań niż rozwiązać 20 tysięcy zadań bez ich zrozumienia. W przypadku najtrudniejszych zadań (brak oznaczonego celu, jedynie pokazane kto ma zacząć) należy skoncentrować się znowu na motywach taktycznych, które wybijają się z pozycji. Na szczęście nie wiadomo czy tym razem będzie to zadanie mat w 2, czy też jedynie wygranie pionka lub przejście do wygranej końcówki poprzez serię wymian. Najważniejsze jest ZROZUMIENIE SENSU (istoty) ZADANIA! Dlatego przypominam i uwrażliwiam, że lepiej jest zrobić mniej zadań (lecz głębiej) aniżeli tysiące (ale po łebkach). Przy zadaniach trudniejszych warto ułożyć je na szachownicy, następnie skupić się na wyszukaniu motywów (słabości) taktycznych i kolejno znaleźć wariant (warianty), które prowadzą do ich wykorzystania (rzadko kiedy jest tylko jeden motyw). Kolejno zapisujemy nasze rozwiązanie w zeszycie i przechodzimy do następnego zadania. BARDZO ważne jest to, aby zapisywać wszystkie sensowne odpowiedzi przeciwnika, gdyż dopiero wtedy można powiedzieć, że W PEŁNI wniknęliśmy w głębie zadania. Po rozwiązaniu wszystkich zadań bierzemy po kolei każde z nich i sprawdzamy (porównujemy) z podanymi rozwiązaniami w zbiorze. Najczęściej rozwiązanie podane jest dobre lub bardzo dobre, ale niekiedy zdarza się, że albo są błędy (literówki) w druku, albo też rozwiązanie podane przez autora jest słabsze niż to, które my znaleźliśmy. Myślę, że to najważniejsze rzeczy dotyczące tego jak należy rozwiązywać zadania szachowe (taktyczne, kombinacyjne, itp.). Pamiętajmy, aby wyciągać WNIOSKI z przerabianych zadań, aby potem MÓC JE zastosować w naszych partiach! Zawodnik, który POWAŻNIE przerabia zadania i widzi NAJWAŻNIEJSZE w nich przesłanki (motywy) będzie później w partiach wiedział (i widział) czy zmiana w porównaniu do oryginału ma kluczowe znaczenie (tzn. zmienia ocenę pozycji) czy też nie. A jak te wnioski mają wyglądać? Prosto. Należy odpowiedzieć sobie na takie pytania jak: dlaczego kombinacja była możliwa? jakie motywy wystąpiły, czy do rozwiązania prowadzi jedna droga (wariant) czy też kilka? Czy gdybyśmy zmienili ruch (zagrali najpierw 2 zamiast 1) to też będzie możliwa kombinacja czy nie? Jeśli nie to dlaczego? Co należało ze strony słabszej zrobić, aby uniknąć takiej kombinacji (straty)? Z czego to mogło wyniknąć? Teraz pokrótce napiszę na temat liczenia wariantów, koncentracji i dyscypliny. Od razu uprzedzam, że wydaje się to BARDZO proste, ale w praktyce bywa dużo trudniejsze (nie tak łatwo jest to stosować): zwłaszcza wtedy, gdy przeciwnik jest niewygodny, czasu jest do namysłu zbyt mało, jesteśmy zmęczeni, zdenerwowani, niezbyt skoncentrowani czy też po prostu podchodzimy zbyt lekko do partii. LICZENIE WARIANTÓW: Teoria mówi o tym, aby nie liczyć wariantu więcej niż jeden raz. Nie wiem jak inni to robią, ale ja nie potrafię. Dlatego raczej podkreślę, że SKUTKIEM wielokrotnego liczenia tego samego wariantu bywa to, że się gubimy i zamiast coraz większej pewności... to pojawia się coraz większy chaos (bałagan). Dlatego należy starać się jak najbardziej OGRANICZAĆ powtarzanie tego samego wariantu, co wcale nie musi być proste (zwłaszcza u bałaganiarzy i perfekcjonistów!). 3

4 Przykładowy wariant (wyjęte nagranie z głowy słabszego zawodnika): Idę hetmanem na d5 i daje szacha, teraz może zasłonić się gońcem na e6 albo odejść na f8. Jeśli pójdzie na f8 to idę gońcem na h6 i dostaje mata, więc pójście na f8 natychmiast przegrywa (kończy partię). Teraz zobaczę co się będzie działo jak zasłoni się na e6 gońcem. Wtedy daję szacha na g5 skoczkiem i wygrywam figurę. Więc tu też wygrywam. Innych ruchów nie widzę, więc ten będzie najlepszym. Sprawdzę jeszcze czy czegoś nie pominąłem. Ja szach on się zasłania, ja znowu szach, on odchodzi i ja bije i mam przewagę. Spoko. I najczęściej jest tak, że po wykonaniu ruchu Hd5+ Ge6 Sg5+ następuje Hxg5! i białe tracą figurę. Powód? Skupiliśmy się za bardzo na tym, że musi odejść NIE WIDZĄC możliwości pobicia skoczka hetmanem. I wtedy wyciągamy wnioski, pytając siebie DLACZEGO nie zauważyłem tego, że hetman może pobić skoczka na g5. Jak sobie z tym poradzić? Co spowodowało ten błąd? Tak więc warianty liczymy (w bardzo dużym uproszczeniu) w ten sposób, że wybieramy według nas najlepszy ruch i szukamy najlepszej odpowiedzi dla przeciwnika. I robimy to tak długo jak jest to według nas konieczne. Po KAŻDYM zakończonym wariancie staramy się podać SŁOWNĄ krótką ocenę. Potem będziemy w stanie poprzez porównanie ze sobą tych ocen... wybrać najbardziej nam odpowiadający wariant (kontynuację). Przykładowo: A) 1. Sxc3 Wxc3 2.Wxc3 Wxc3 3.Hxc3 Hxc3 i ocena +3 B) 1. Gxg5 hxg5 2.Sxg5 Wxa2 3.Sxh7 ocena -1 C) 1. Wxe6 Sxe6 2.Sxe6 fxe6 ocena +1 Spośród podanych 3 wariantów na końcu każdego z nich mamy OCENĘ POWSTAŁEJ POZYCJI: +3, -1, +1. Która jest dla nas najlepsza? Jeśli dobrze oceniliśmy, to wybieramy tę, która jest na największym plusie (największy zysk/korzyść). Czyli w tym przykładzie byłby to wariant A. Teraz krótko o dyscyplinie i koncentracji. Jeśli zależy nam na NAJLEPSZYCH wynikach oraz osiągnięciach (także twórczych) to ABSOLUTNIE konieczne jest to, aby przynajmniej w tzw. kluczowych momentach wniknąć w samo sedno (istotę, ducha) pozycji. Polega to na tym, że całą swoją energię umysłową przeznaczamy na to, aby dokopać się do najistotniejszych elementów, a następnie wyciągnąć najbardziej istotne WNIOSKI. Wbrew pozorom może to być o tyle trudne, że pozycja może być niezbyt nam znana, przeciwnik dość silny, my mocno już zmęczeni, a czasu na dodatek mało. Osobiście staram się tak rozkładać energię (a także i czas), aby OPTYMALNIE WYKORZYSTYWAĆ ją w kluczowych momentach. Niekiedy nie jest ani nawet możliwe ani wskazane aby kopać zbyt głęboko, więc wówczas wystarczy ogólne spojrzenie na pozycję i wykonanie ruchu, który wzmacnia naszą pozycję i/lub ogranicza możliwości (zwłaszcza aktywne!) przeciwnikowi. Tak więc koncentracji (a raczej umiejętności racjonalnego zarządzania nią!) należy się uczyć w procesie rozwiązywania problemów (zarówno na desce przeciwko przeciwnika, jak i w domowym zaciszu rozwiązując zadania). Natomiast odnośnie dyscypliny to trzeba zadać sobie pytanie: czy mam pewien schemat myślenia, oceniania, podejmowania decyzji czy też zarządzania czasem czy też być może jakoś to robię, ale nie zawsze tak jakbym chciał?. Wbrew pozorom lepiej stracić (a raczej zainwestować!) miesiąc na opracowywanie systemu oceny pozycji, liczenia wariantów, zarządzania czasem, itp., aniżeli przez lata (a często dziesiątki lat!) grać chaotycznie. No chyba, że komuś nie zależy na jakości rozgrywanych partii i/lub osiągnięciach. 4

5 Mam nadzieję, że rozjaśniłem te zagadnienia, bo na pewno nie jest to głębokie ich omówienie. Gdybym miał to zrobić to wówczas trzeba byłoby poświęcić na to kilkanaście stron! (wraz z przykładami). I jeszcze króciutko o zagrożeniach. Tutaj wystarczy dobry wzrok i przy KAŻDYM RUCHU sprawdzanie czy nam nie grozi strata (zagrożenie) w postaci: a) mata w 1, 2, 3 ruchach b) straty H, W, S, G w 1, 2 czy 3 ruchach c) to samo odnośnie piona d) wykorzystania motywu taktycznego na naszych figurach czy pionach (np. odciągnięcie obrońcy, otworzenie linii, widełki, itp.) e) groźba, której nie można będzie odeprzeć bez poniesienia dużych strat (np. przy B: Hc1, f6; C: Kg8, f7, g6, h7 grozi Hc1-h6 z groźbą mata na g7). Niemniej takie PODSTAWOWE groźby powinny być rozpoznawane NATYCHMIAST. Robi się to w ten sposób, że w początkowym etapie nauki pokazuje się tzw. SIATKI (pozycje) matowe i uczeń ma je zapamiętać i zrozumieć. Później cofa się ruch do tyłu i pokazuje jak doszło (mogło dojść) do takiego matowego finału. Jeśli odpowiednio solidnie wykona się taką pracę, wówczas rozpoznawanie groźby mata w 1 czy 2 ruchach nie powinno stanowić ŻADNEGO problemu. #5) Czy rozwiązywanie zadań na chesstempo i temu podobnych serwisach jest najlepsze - jakie mogą być zagrożenia? Nie wiem czy rozwiązywanie zadań na chesstempo albo innych stronach szachowych jest najlepsze, bo to zależy od tego jak się je rozwiązuje, ile czasu się przeznacza na każde zadania, jak się ustala skalę trudności, itp. Niemniej wskażę pewne zagrożenia, które mogą spowodować, że zawodnik ćwiczący nieodpowiednio będzie miał poczucie, że dużo ćwiczę, a niewiele widzę i nie wiem jak w partiach to wykorzystać. Przede wszystkim trzeba uważać na to, aby dać sobie ODPOWIEDNI czas do namysłu. W zależności od trudności zadania może to być od 5-10 sekund do 5-10minut. Kolejna sprawa związana jest ze skalą trudności. Dobrym sposobem jest STOPNIOWANIE skali trudności rozwiązywania zadań. Trudno bowiem rozwiązywać zadanie na poziomie 1700, żeby po chwili kolejne zadanie było na poziomie Oczywiście na końcowym etapie treningu należy tak właśnie robić - czyli zmierzyć się z tym, że nie wiem jaki jest motyw, jak trudne zadanie i na co zwracać uwagę. Wówczas JEDYNĄ wskazówką jest tylko to kto zaczyna. Ostatnie zagrożenie to sytuacja w której robimy zadania byle szybko i nie sprawdzamy innych rozwiązań, lecz natychmiast klikamy na dane figurki. Wówczas tracimy CENNĄ właściwość: mianowicie nie wiemy dlaczego inne rozwiązanie (albo rozwiązania) nie były tak dobre jak to wybrane (niekiedy nieco przypadkowo!) przez nas. A w praktyce będzie to często oznaczać, że jeśli przeciwnik obroni się inaczej (czyli nie najlepiej, ale też w miarę solidnie) to nie będziemy wiedzieli co należy zrobić. W tym momencie mogę powiedzieć, że najważniejsze zagrożenia przekazałem. Jeśli jesteście w stanie być ich świadomi oraz rozumiecie, że mogą one ISTOTNIE wpływać na wasz trening i jakość liczenia wariantów... to moje zadanie (mój cel) zostało zrealizowane. #6) Czemu rozwiązywanie w zeszycie i zapisywanie WSZYSTKICH najważniejszych wariantów może być bardzo istotne? Jeśli rozwiązujemy zadania, które są na poziomie co najmniej średnim (czyli nie jest to mat w 1, 2 czy 3 ruchach, lecz znalezienie najsilniejszej kontynuacji wygrywającej materiał), to wówczas NIEZBĘDNE jest 5

6 to, aby zapisywać (ja praktykuję w zeszycie, ale można także i w komputerze) wszystkie najważniejsze rozwiązania (możliwe i sensowne warianty gry). Dopiero wtedy, gdy będziemy w stanie PORÓWNYWAĆ między sobą każdy z nich i sprawdzimy dlaczego inne rozwiązania nie są tak skuteczne jak to, które jest u nas jako główne... dopiero wtedy możemy z pełną odpowiedzialnością stwierdzić, że w PEŁNI rozwiązaliśmy dane zadanie. Inaczej rozwiązywanie po łebkach szybko doprowadzi do tego, że znaleźliśmy najlepsze (albo jedynie według nas najlepsze) rozwiązanie nie wiedząc do końca czemu jest ono najlepsze. Paradoksalnie (na niskim poziomie) jest to niejako wykonanie ruchu matującego po którym myślimy co teraz przeciwnik nam zagra i jak odpowiemy na jego następny ruch (którego rzecz jasna być już nie może). Od razu dodam, że wskazujemy (zapisujemy) tylko warianty, które mają logiczny sens. Jeśli jest pozycja (wariant gry) w której mamy stratę wieży lub hetmana, a nie ma wiecznego szacha czy możliwości odzyskania straconego materiału... to szkoda czasu na dalsze rozważania. Natomiast jeśli widzimy, że w danym wariancie przeciwnik uzyskuje KONTRĘ, to wtedy naszym obowiązkiem jest dojście do pozycji w której będzie widać, że albo jego kontra za chwilę się wygasi, albo też do pozycji w której jest w stanie się wybronić. Wówczas zaznaczamy coś w stylu: niebezpieczna kontra, niepoprawne poświęcenie, nie ma wygranej, itp.. Im mniej będziemy mieli zapisów w tym stylu tym szybciej będziemy odkrywali to jaka jest najlepsza kontynuacja i DLACZEGO jest ona najlepsza spośród innych odgałęzień (wariantów gry). #7) Baza schematów matowych oraz motywów taktycznych - ich rola i znaczenie w rozwiązywaniu kombinacji i dostrzeganiu w partiach. Chcę teraz powiedzieć o ważnej sprawie. Mianowicie bez bazy schematów matowych NIE MA możliwości sprawnego, szybkiego i bezbłędnego rozwiązywania zadań (zwłaszcza tych, które mają się kończyć matem lub w bocznym wariancie prowadzą do mata). Zwykle podaje się, iż uczniowie początkujący powinni przyswoić od około 80 do 240 schematów matowych. Schematem matowym jest pozycja w której na diagramie (szachownicy) jest ustawiony mat. Przykładem takiej książeczki (która posiada wszystkie niezbędne schematy) jest po polsku wydana książka Schematy matowe Bogdana Zerka. Zawiera ona 240 takich pozycji i nie sądzę, aby były inne pozycje matowe, które są bardzo ważne, a nie zostały w niej uwzględnione. Kolejny etap to dojście (w 1 ruchu) do pozycji matowej - czyli popularne maty w 1. Maty w 1 należy błyskawicznie rozwiązywać, ale będzie to trudne (albo przynajmniej nieco sztuczne ) bez znajomości PODSTAWOWYCH SCHEMATÓW MATOWYCH. Następny etap to maty w 2 i 3 ruchach, które właśnie doprowadzają do pozycji zawartych w schematach matowych jednak z WAŻNYM rozróżnieniem, że należy wówczas szukać wyjaśnienia DLACZEGO doszło do mata - jakie były motywy. Przykładowo może to być mat na ostatniej linii, odciągnięcie czy zniszczenie obrońcy, otwarcie lub zamknięcie linii i tym podobne. Jak już dany zawodnik (szachista) opanuje takie schematy matowe i porozwiązuje maty w 1, 2, 3 ruchach to wówczas przechodzi na kolejny etap zgadywania, które są związane z poleceniem typu: wygraj H, W, G, S. A jak już i ten etap przejdzie, to wtedy jest polecenie wygraj pionka, a po nim już zaczynają się zadania bez podskazki (czyli bez jakiejkolwiek podpowiedzi). Taka jest moim zdaniem PRAWIDŁOWA kolejność podawania materiału do nauki taktyki (kombinacji). Jeśli ktokolwiek z was ma dziury na danym etapie (np. nie zna więcej niż schematów matowych) to można się cofnąć do danego etapu i szybko uzupełnić te braki. Wbrew pozorom nie świadczy to o słabości szachisty, lecz raczej świadomości, odpowiedzialności oraz chęci prawidłowego rozwoju. 6

7 #8) Bardzo wiele opiera się na przyswajaniu WIDZIANYCH schematów, a im więcej ich widziałeś i przyswoiłeś tym lepiej grasz. Mechanizm szachisty, który dzięki dodatkowej wiedzy i umiejętności analitycznego oraz logicznego myślenia używa tych schematów w odpowiednim miejscu i czasie W tym momencie jeden z moich czytelników mówi właśnie o tych schematach, o których wyżej była mowa. Jednak są też schematy na WYŻSZYM poziomie (złożoności), więc zasada jest bardzo prosta: IM WIĘCEJ ZAPAMIĘTANYCH (a dokładniej: zrozumianych!) SCHEMATÓW, TYM ŁATWIEJ ROZGRYWAĆ RÓŻNE POZYCJE (w domyśle trudne i bardzo trudne). Mówi się często o tym, że gracze poziomu 2400, 2500, 2600 mają w swoim umyśle (tzw. wewnętrzna baza szachowa) od około 5 do 30 tysięcy schematów! Pamiętajmy, że nie chodzi tu o schematy typu mat w 1, lecz raczej schemat dotyczący danej pozycji na podstawie rozpoznania jej KLUCZOWYCH właściwości. Są to schematy z każdej fazy gry - w szczególności z gry środkowej jak i końcowej. W grze środkowej zawodnik po zobaczeniu danej pozycji powinien NATYCHMIAST wiedzieć jaki plan wybrać ( co i dlaczego należy zagrać ) natomiast w grze końcowej znać tzw. typowe (dokładne) pozycje do których będzie sprowadzał grę. Przykładowo jeśli zawodnik ma pozycję W+3p na W+2p to będzie miał w świadomości to, że są pozycje W+p na W jak też K+p na K, które są remisowe. I nie tylko będzie tego świadomy, ale będzie BEZBŁĘDNIE je znał i starał się omijać takie pozycje, aby przeciwnik nie miał możliwości zremisowania partii. Oczywiście przy bardziej zaawansowanym poziomie gry jest to samo tylko, że na ZNACZNIE głębszym poziomie. Przykładowo przeciwnicy mają po 9-12 bierek (np. K+W+G+S+6 pionów na K+W+S+S+6 pionów) i szukają przejścia do pozycji w których już będą grać na tzw. autopilocie (automacie). Dla nich takie pozycje są już tak proste, jasne i pewne... jak dla nas pozycje typu K+W na K. Tyle, że są one dużo trudniejsze (jeśli się głębiej nie zna końcówek) oraz sprowadzane z dużo bardziej złożonych. Przykładem może być sytuacja w której mamy punkty A, B i C (mat). Jesteśmy w punkcie A, mamy lornetkę (lunetę, teleskop) i patrzymy na nasz wybrany cel (B), który jest oddalony o 30 km. Jak już dojdziemy do punktu B (doprowadzimy do danej pozycji) to jeszcze nie oznacza, że już osiągnęliśmy cel końcowy (C), lecz to, że teraz od B do C możemy trafić na ślepo. Nawet pomimo tego, że od B do C będzie 20, 30 czy 50 km. Pewnie teraz powstanie pytanie a może jakiś przykład praktyczny? Proszę bardzo. Ustawmy sobie pozycję (jedna z moich ulubionych): B: Kc1, Wd1, Gf1; CZ: Kb8, Wc7, Gc6, a7, b7, a4, a5. Przewaga czarnych dość duża (4 piony więcej!), więc większość zawodników powie masakra (przegrana). A tu się okazuje, że białe BEZ PROBLEMU osiągają remis! Jak? Proszę bardzo 1.Wd8+ Wc8 2.Wxc8+ Kxc8 3.Ga6 Kc7 4.Gxb7 =. Okazuje się, że K+G+3p nie są w stanie wygrać takiej końcówki :-). A można jeszcze wykonać w niej co najmniej 10, 20, 30, 50 czy nawet 150 ruchów (chodzi o możliwość wykorzystania zasady 50 ruchów bez bicia lub bez ruchu pionem). Nie ma to większego znaczenia, bowiem pozycja jest REMISOWA (o ile ktoś rozumie dlaczego i wie jak trzeba się bronić). A jak się to ma do naszej teorii? Bardzo prosto. Otóż pozycja WYJŚCIOWA (A) przechodzi (forsownie) do pozycji B, a potem po bezskutecznych próbach czarnych (po 20, 30 czy 50 ruchach) dochodzi do pozycji C (tyle, że u nas nie będzie mata lecz remis/pat). Czy teraz wszystko jasne? Mam taką nadzieję. #9) Poprawa kalkulacji i dyscypliny. Co robić gdy pojawiają się skoki w koncentracji - gdy zawodnik raz policzy, a raz odpuści? Przede wszystkim temat wykonywania obliczeń (w szachach: liczenie wariantów) wiąże się z wieloma właściwościami człowieka, chociażby takimi jak: wyobraźnia przestrzenna, pamięć, ocena pozycji 7

8 (końcowej), porównywanie (tego który wariant gry będzie dla nas lepszy), koncentracja, stres, emocje, zmęczenie, wytrwałość, itp. Krótko: co robić jak zawodnik raz policzy, a raz odpuści. Wówczas należy zapytać czy chce odpuszczać (i przegrywać) czy też będzie starał się WYELIMINOWAĆ tą słabość i będzie nad nią pracował. Jednak, aby wiedzieć nad czym pracować (diagnoza) najpierw trzeba zauważyć, że coś nie funkcjonuje prawidłowo. Jeśli zawodnik upiera się, że wszystko widzi i przypadkowo przegrywa to należy dać mu czas na własne przemyślenia (tego jak długo zamierza oszukiwać samego siebie). Jak już dojrzeje, to wtedy można zacząć wspólną pracę. Nad czym? Nad eliminacją tego, że nie jest prawidłowo realizowany proces (technika) liczenia wariantów. Sposobów poprawy tego stanu jest co najmniej kilka - w zależności od tego CO STANOWI przyczynę problemu. Może być tak, że obrazy (w wariantach) nakładają się, może też być to, że zapominamy (nie widzimy?!), że dana figura broni (albo już nie broni) dane pole czy też to, że jest związana albo zbyt szybko przerywamy obliczenia czy też niewłaściwie oceniamy końcowe pozycje (po obliczeniach na końcu wariantów). Tak więc - w zależności od problemów, które występują w liczeniu wariantów - staram się wspólnie z daną osobą omówić problem i poprawić technikę liczenia wariantów. I tutaj od razu uprzedzam, że nie chodzi o to, aby liczyć wyłącznie tak jak radzi GM Kotow w książce Myśl jak arcymistrz. Są bowiem RÓŻNE techniki, tak samo jak są różni ludzie. Ważne, aby DANA technika była skuteczna dla DANEGO zawodnika i aby tracił jak najmniej energii przy jej wykorzystywaniu. Ponadto może się tak zdarzyć, że technika liczenia wariantów (TLW) jest właściwa, lecz zawodnik nie jest w stanie jej skutecznie stosować, ponieważ jest zmęczony, chory, zestresowany czy też niewyspany. Wówczas sposobem na jej poprawienie może być wyspanie się, rozwiązanie problemów, które stanowią zbytnie obciążenie, zregenerowanie organizmu czy też po prostu wyzdrowienie (wizyta u lekarza lub w aptece). Bardzo często jednak zauważam, że duża część zawodników do poziomu 1600 nie potrafi się ODPOWIEDNIO koncentrować oraz relatywnie SZYBKO ULEGA ZMĘCZENIU. Przy okazji także da się zauważyć u takich graczy BRAK WYTRWAŁOŚCI (wytrzymałości) w dążeniu do osiągnięcia zamierzonego celu (czy to na szachownicy czy w procesie rozwoju szachowego). No i na koniec warto wspomnieć o tym, że CZŁOWIEK TO NIE MASZYNA! Nie jest możliwe rozgrywanie 20 partii pod rząd na tym samym (w domyśle najwyższym) poziomie. Po kilku partiach nastąpi osiągnięcie poziomu optymalnego (100% wydajności i efektywności), a następnie będzie on stopniowo spadał (odpowiednio 90, 80, 70), po czym osiągnie połowę możliwości (50%), aż wreszcie (bez regeneracji i odpoczynku) nastąpi jego załamanie (30, 20, 10, 5%). Jeśli ktoś nie wierzy to proszę spróbować rozegrać kilkanaście partii pod rząd (po minut na zawodnika z odpowiednio silnym przeciwnikiem lub jeszcze lepiej różnymi przeciwnikami) i każdej zanotować to jak się czuł psychicznie i fizycznie. Zapewniam, że po kilkunastu godzinach gry na odpowiednio wysokim poziomie będzie ledwie w stanie widzieć na oczy. Dlatego należy uwzględniać tzw. biorytmy człowieka i jego wydolność. Jedni grają znakomicie gdy zaczynają w nocy, inni rano a jeszcze inni po południu. To też wcale nie jest bez znaczenia! A odnośnie moich wskazówek to zwykle radzę zawodnikowi poszukać przyczyn problemu a potem starać się ją (je) wyeliminować. Jeśli podstawki zdarzają się często i są stosunkowo proste (mat w 1, strata H, W, G czy S w 1), to wtedy zwykle jest to problem ze sprawdzaniem zagrożenia ze strony przeciwnika i/lub tego czy postawienie danej bierki (figury) nie sprawi, że inna będzie bez obrony albo że przesłoni linię czy też ją otworzy. Natomiast jeśli są to straty 3-4 ruchowe na niskim poziomie (strata piona, albo najwyżej 8

9 jakości) to wówczas zachęcam do rozwiązywania zadań z ZAPISYWANIEM wszystkich wariantów oraz słownym komentarzem tego co się zmienia. Przykładowo: ostatnio uczyłem mojego studenta i po 15 minutach (!) dopiero doszedł do ISTOTY POZYCJI (rozwiązania kombinacji). Wyglądało to mniej więcej tak (zapis pozycji podany jest poniżej): 1. Hxg2+ Wxg2 2. Wb1+ Wg1 3. Wxg1 mat. Natomiast komentarz zupełnie inaczej: 1) 1.Hxg2+... w jakim CELU wykonany został ten ruch? Co on daje? dlaczego poświęcasz H za p? Co on daje białym, a co czarnym? 2) 1...Wxg2+... jaki był lepszy ruch? (to był jedyny, ale sprawdzam czy zawodnik WIDZI wszystko). Co się zmienia (dla B jak i CZ) dzięki temu ruchowi? 3) 2.Wb1+... w jakim celu wykonujesz ten ruch? Czy jest inny (lepszy) od niego ruch? Dlaczego? 4) 2...Wg1... Jaki inny ruch mogą czarne wykonać zamiast niego? Czy są lepsze odpowiedzi? Co się zmienia dzięki temu ruchowi? 5) 3.Wxg1 mat - dlaczego nastąpił mat? Co było kluczowe dla powodzenia kombinacji? Czy czarne miały możliwość uniknięcia mata? I na końcu omawiamy CAŁOŚĆ zadania - to po czym można było poznać, że dany ruch ( Hxg2+ ) jest najlepszym ruchem i jakie MOTYWY miały wpływ na to, że czarne wygrały. Wbrew pozorom nie jest to 10-20sekund, lecz 2-3minuty. Niemniej później taki zawodnik ROZUMIE (a nie tylko wie) czy w danej pozycji może być dane uderzenie czy nie oraz JAKI CEL mają dane ruchy (a więc nie wykonuje ich mechanicznie bez sensu tylko mając wyjaśnienie czemu tak należało zagrać). Pewnie teraz moi wierni czytelnicy chcieliby jeszcze zobaczyć pozycję w której mój zawodnik miał tę rzadką możliwość pomęczenia się, prawda? Spełniam więc życzenie - oto ta pozycja (z naszego treningu): (POZYCJA: B: Kh1, Hd7, Wg1, Wf3, a3, c4, d5, e4, g2,h2; CZ: Kh8, Hb2, Wb8, Wg6, a6, c5, d6, e5, f4, h6); (seria szachowych kombinacji: Reszebnik szachmatnych zadać kombinacji dla 1-2 kategorii ). #10) Czym się różni posiadana wiedza od zrozumienia i doświadczenia: czy są to tożsame pojęcia czy też różne, a jeśli tak to czym się od siebie odróżniają? A więc mamy do omówienia i porównania takie pojęcia jak: wiedza, zrozumienie, doświadczenie. Wiedza to pewne informacje, które mogą zostać przez nas wykorzystane. Zasób wiedzy danego zawodnika może być większy lub mniejszy - w zależności od tego czy ją przyswaja czy nie i jak często (oraz na ile skutecznie). Przykładem braku wiedzy o tym, że pozycja K+G+p na K może być remisem (w pewnych przypadkach) będzie błędna ocena pozycji (jako wygrana lub przegrana), a to z kolei powoduje błędy w ocenie, błędy w planowaniu czy też błędy w realizowaniu przewagi lub obronie trudniejszej pozycji. Kolejne pojęcie to zrozumienie. Jest to coś w rodzaju przerobionej wiedzy. Wówczas zawodnik nie tylko wie (posiada w głowie pakiet informacji ), że dana pozycja jest remisowa, lecz także wie dlaczego i w jakich warunkach nie jest remisowa. Słowem: potrafi odróżnić pozycję remisową od wygranej/przegranej, która różni się nic nie znaczącym dla innych detalem. Ponadto potrafi uzasadnić to dlaczego dana pozycja ma charakter remisowy i jaki plan należy obrać, aby ją zremisować. Według mnie zrozumienie różni się od wiedzy tym, że jest niejako znacznie głębsze i pełniejsze. W takiej sytuacji zawodnik nie tylko wie, że coś jest w danej pozycji, ale raczej wie co konkretnie jest (remis, wygrana, przegrana) i potrafi to uzasadnić. Zrozumienie może (lecz nie musi) zawierać element doświadczenia (praktycznego). Z kolei doświadczenie jest pojęciem, które oznacza, że zawodnik praktycznie przerobił dana partię materiału. Najprościej ujmując miał okazję w praktyce (w partiach treningowych czy też poważniejszych 9

10 turniejowych, meczowych) wiele razy wypróbować ten zakres materiału, który się nauczył (ten o którym wie albo ten który rozumie). Najczęściej doświadczenie wykorzystują bardziej zaawansowani zawodnicy, aby udowodnić swoim mniej doświadczonym (zwykle młodym) przeciwnikom, że nie będą w stanie wykorzystać swojej wiedzy czy też zrozumienia, na tyle, aby zrealizować osiągniętą przewagę lub doprowadzić partię do remisu przy równej (zbalansowanej) pozycji. Oczywiście największe pole do popisu jest w grze końcowej, gdzie często dla mniej cierpliwych graczy (nie tylko młodych) gra staję się nudna, nieciekawa, bez fajerwerków. #11) Czym się różni umiejętność rozwiązywania kombinacji (pozycji, które POJAWIŁY SIĘ w czasie partii), od tego, aby DOPROWADZIĆ do pozycji w których jest możliwe rozwiązanie taktyczne? Mamy w tym wypadku do czynienia z dwiema rzeczami, które mają punkt wspólny: kombinację. Ta ostatnia (B) jest już gotową pozycją do rozwiązania (tak jak w zbiorach zadań), natomiast pierwotna (A) jest pozycją z której stopniowo doprowadza się do tego, aby kombinacja była możliwa. Gotowa do rozwiązania kombinacja (B) wymaga jedynie dobrego oka i pewnych obliczeń oraz pewności, że W DANYM MOMENCIE jest już kombinacja do wykorzystania. Tutaj wystarczy więc tylko znać motywy taktyczne (kombinacyjne), odpowiednio je ocenić, połączyć i obliczyć najkorzystniejszy dla nas wariant. Zwykle nie powinno to zajmować więcej niż 10-15minut (w zależności od trudności zadania). Z kolei pozycja pierwotna (A) może przerodzić się w kombinację jeśli nasz przeciwnik nie gra dokładnie (tzn. popełnia większe lub mniejsze błędy) i gdy stale staramy się naciskać przeciwnika do znajdywania kolejnych dokładnych (a więc niełatwych) ruchów. Zwykle po kilku lub kilkunastu takich próbach dociskania przeciwnik pęka i robi słaby ruch (popełnia błąd), a dzięki temu dochodzi do możliwości przeprowadzenia kombinacji (pozycji B). Ta umiejętność wiąże się z grą pozycyjną, więc duża część zawodników może mieć z tym problem. Dlaczego? Ponieważ POPRAWNA kombinacja wymaga tego, aby w pozycji była przewaga (po naszej stronie jeśli my mamy ją przeprowadzać). Bez przewagi nie ma możliwości wykonania poprawnej kombinacji. I z tego prosty wniosek, że dopóki nie osiągniemy przewagi, to nie będziemy w stanie przeprowadzić kombinacji. Dodam jeszcze, że niekiedy możliwość kombinacji pojawia się niejako samoistnie. Dzieje się tak wtedy, gdy przeciwnik popełni duży błąd, który natychmiast zmieni ocenę pozycji (z wygranej lub remisowej na przegraną). Niemniej należy to traktować w kategoriach wypadku lub katastrofy, a nie liczyć na to, że nasi przeciwnicy będą nam rozdawali prezenty. Podsumowując: umiejętność rozwiązywania kombinacji to wprawne oko (które potrafi wychwycić ważne elementy, odpowiednio je połączyć i przeliczyć najlepszy wariant gry), natomiast doprowadzanie do pozycji w których kombinacja jest możliwa to umiejętności strategicznej gry (planowania, gry pozycyjnej). Innym słowem to różnica jak między umiejętnością obliczania wyników w postaci tabliczki mnożenia do 100, a umiejętnością zrozumienia zagadnień dodawania, odejmowania, dzielenia i mnożenia oraz procesu logicznego rozumowania (dochodzenia do celu). #12) Czemu bez taktyki grać się normalnie nie da, a mając dobrą taktykę nie można młócić mocniejszych tak jak się leje słabszych? Czemu służy strategia i jaki sens ma nauka końcówek - jaki związek występuje pomiędzy grą środkową a końcówką? Dlaczego nie jest możliwa normalna (dobra) gra bez znajomości taktyki? Dlatego, że jest to najprostsza i najbardziej elementarna właściwość szachów. Jeśli gracz ma 16 bierek a my tylko jedną czy dwie to nie będzie możliwe, aby skutecznie go zaatakować (o zamatowaniu nie wspominając). Reguła jest tutaj bardzo 10

11 prosta: kto ma więcej wojska ten wygrywa. Nieco dokładniej opiera się to nie tylko o ilość bierek, ale o ich jakość (siłę bojową na szachownicy). A w najgłębszym rozumieniu chodzi o takie współdziałanie bierek, aby wypełniały ważne cele (zadania) na szachownicy. Z uwagi na to, na samym początku etapu szkolenia ABSOLUTNIE konieczne jest nauczenie taktyki oraz rozwiązywanie zadań z tego zakresu (sławne kombinacje). Braki w tej dziedzinie będą się bardzo mocno odbijały na dalszych etapach. Nikt jeszcze nie stał się dobrym szachistą bez solidnego opanowania taktyki. Można mieć świetną strategię i dobre plany, ale bez sprawdzenia ich na poziomie wykonania (taktyki) będą one dziurawe. Teraz zastanówmy się dlaczego mając dobrą taktykę nie można młócić mocniejszych tak jak się leje słabszych. Odpowiedź jest banalna. Mocniejsi zawodnicy mają na tyle opanowaną taktykę, że na nich już nie działają te taktyczne sztuczki, które wcześniej działały na słabszych graczy. Zwykle bywa nieco inaczej: silniejszy gracz w końcu nas tak (pozycyjnie) przyciśnie, że to na nas zostanie przeprowadzona kombinacja. Dlatego jeśli chcemy używać taktycznych sztuczek na silniejszych graczach, to musimy potrafić grać silno strategicznie (pozycyjnie), aby uzyskać drobną przewagę, później kolejno zbierać dalsze przewagi i gdy już uzbieramy ich cały koszyczek, wtedy odkorkować kombinację (jak dobre wino, które czekało na swoją kolej). W jakim celu i do czego używa się strategii? Strategia służy temu, aby gra zawierała elementy MYŚLENIA, a nie tylko liczenia (jak w przypadku kombinacji). Plan działań, ocena pozycji, wybór dalszego wariantu gry wszystko to kluczowe sprawy dzięki którym szachy mogą być znakomicie wykorzystywane do tego, aby rozwijać nasze (logiczne) myślenie, a w tym: ocenę, porównywanie, przewidywanie, wybieranie. Bez planu nasza gra staje się pusta, jałowa i wewnętrznie (logicznie) sprzeczna. KAŻDY kto chce naprawdę rozwijać się dzięki szachom MUSI uwzględnić to, że w szachach konieczny jest PLAN DZIAŁANIA. Jak powiedział jeden ze znanych szachistów: Dobry plan czyni z nas mędrców, zaś zły plan lub jego brak - głupców. Może brzmi to brutalnie, lecz tak należy to oceniać. Nie wolno też za bardzo przejmować się tym, że nie zawsze wybierzemy prawidłowy plan, gdyż: Lepszy zły plan aniżeli gra bez jakiegokolwiek planu. Dlatego uczmy się planować nasze działania: tak w szachach jak i w naszym życiu - przyniesie to wymierne korzyści (oczywiście później dochodzi jeszcze etap realizacji). Teraz wniknijmy nieco bardziej w to jaki sens ma nauka końcówek. Czy bez znajomości i umiejętności rozgrywania końcówek możemy dalej zajść w szachach? Niestety nie. Dlaczego? Ponieważ wraz ze wzrostem poziomu gry (siły gry zawodnika i przeciwników) spada wielkość przewagi, którą można (grą na swoim poziomie) osiągnąć. O ile w przypadku graczy początkujących osiąga się przewagę w postaci H, W, w kolejnych etapach G czy S, to w przypadku graczy średniozaawansowanych ta przewaga to cały pioneczek. Na jeszcze wyższych poziomach przewaga polega na lepszym współdziałaniu naszego wojska oraz kontrolowaniu istotnych pól na szachownicy - dzięki temu stopniowo nastąpi uzyskanie decydującej przewagi (albo zamatowanie przeciwnika albo zdobycie materiału). Dlatego jeśli zależy nam na rozwoju szachowym oraz na dobrej grze w szachy, to ABSOLUTNIE konieczne jest stopniowe zgłębianie końcówek (po nauczeniu się podstaw taktyki i kombinacji). Końcówki zaczynamy od tych najbardziej elementarnych i stopniowo przechodzimy do coraz bardziej złożonych. Zwykle kolejność nauki końcówek powinna być mniej więcej taka (zawierać taką wiedzę z zakresu końcówek): 1) nauka elementarnych matów (K+H na K, K+H+W na K, K+H na K, K+2W na K, K+W na K+2G na K) 2) nauka elementarnych końcówek z przewagą 1 piona (K+p na K, K+S+p na K+S, K+G+p na K+G, K+H+p na K+H, K+W+ p na K+W) 3) nauka elementarnych pionkówek - czyli sytuacji gdy walczą króle i piony (K+p na K, K+2p na K+p, K+3p na K+2p) 11

12 3) nauka elementarnych gońcówek - czyli sytuacji gdy walczą króle, gońce i piony (K+G+p na K+G, K+G+2p na K+Gp, K+G+3p na K+G+2p) 4) nauka elementarnych skoczkówek - czyli sytuacji gdy walczą króle, skoczki i piony (K+S+p na K+S, K+S+2p na K+Sp, K+S+3p na K+S+2p) 5) nauka elementarnych wieżówek - czyli sytuacji gdy walczą króle, wieże i piony (K+W+p na K+W, K+W+2p na K+Wp, K+W+3p na K+W+2p) 6) nauka elementarnych hetmanówek - czyli sytuacji gdy walczą króle, hetmany i piony (K+H+p na K+H, K+H+2p na K+Hp) 7) nauka elementarnych końcówek z przewagą 2 pionów (K+2p na K, K+S+2p na K+S, K+G+2p na K+G, K+H+2p na K+H, K+W+2p na K+W) 8) omówienie ważnych (najczęściej występujących) końcówek w których (duża) przewaga materialna nie daje wygranej (K+2S na K, K+G+p na K, itp.) 9) omówienie pojęcia twierdzy oraz końcówek w których występuje nierównowaga materialna jak i sposobów obrony i realizacji przewagi (np. K+W na K+G, K+G+p na K+W, K+W+S na K+W, K+W+G na K+W, itp.) 10) koncentracja na końcówkach z którymi dany zawodnik najsłabiej sobie radzi i omówienie jakości jego gry końcowej w oparciu o rozgrywane przez niego partie (najlepiej te poważne: z odpowiednio długim czasem do namysłu oraz zapisem) Ten schemat nauki końcówek powinien być odpowiednio modyfikowany w zależności od potrzeb i możliwości danego zawodnika. Inaczej należy rozłożyć materiał w przypadkach początkujących graczy w wieku lat 7 i 20 oraz w przypadku zawodników, którzy już trochę mają pojęcie o końcówkach w stosunku do tych, którzy o nich nic nie wiedzą. Należy także podkreślić, iż bardzo często końcówki naucza się w taki sposób, aby możliwość wykorzystania danej wiedzy była jak największa. Dlatego największy nacisk kładzie się na pionkówki i wieżówki, ponieważ są one praktycznie niezbędne do tego, aby dobrze grać - zwłaszcza z silniejszymi zawodnikami. I na koniec pytanie: jaki występuje związek między grą środkową a końcową? Taki, że już w grze środkowej zerkamy na możliwości uzyskania i rozgrywania najlepszego rodzaju gry końcowej. Wówczas decydujemy o tym kiedy wymieniamy nasze figury i które piony należy zostawić a których się pozbyć. Poniżej dwa przykłady (do samodzielnej analizy i wyciągnięcia wniosków) z mojej praktyki. Pogrubioną czcionką zaznaczyłem kluczowe momenty w których warto się chwilę zatrzymać i zastanowić nad dalszym planem gry (moje wojsko czarne; partia z 1999 roku, gdzie miałem ranking 1400, zaś mój przeciwnik 1600): PARTIA nr 1: 1.e4 e5 2.Nf3 f6 3.Nxe5 Qe7 4.Nf3 d5 5.d3 dxe4 6.dxe4 Qxe4+ 7.Be2 Bf5 8.c3 Nd7 9.Nbd2 Qc2 10.Nd4 Qxd1+ 11.Bxd1 Bd3 12.Ne6 Bd6 13.Bf3 Nc5 14.Nxc5 Bxc5 15.Bxb7 Rb8 16.Be4 Ba6 17.Nb3 Bb6 18.Bf4 Rd8 19.Rd1 Rxd1+ 20.Kxd1 Bxf2 21.Bxc7 Kd7 22.Ba5 Bc4 23.Kc2 Be2 24.Bf5+ Kc6 25.Nc1 Bh5 26.Nd3 Bb6 27.Bxb6 axb6 28.Re1 Nh6 29.Re6+ Kd7 30.Rxf6+ Kc7 31.Rxh6 gxh6 32.Nf4 Bg6 33.Nxg6 hxg6 34.Bxg6 Rf8 35.Be4 Rf2+ 36.Kb3 Kd6 37.c4 Ke5 38.Bf3 h5 39.Kc3 h4 40.h3 Kf4 41.a4 Ke3 42.a5 bxa5 43.c5 Rd2 44.c6 Rd8 45.Bg4 Rd6 46.Bd7 Rd1 47.Kc4 Rd2 48.Kb5 Rxb2+ 49.Kxa5 Rxg2 50.c7 Rc2 51.Kb6 Rxc7 52.Kxc7 Kf4 53.Kd8 Kg5 54.Ke7 Kg6 55.Kf8 Kh7 56.Kf7 Kh8 57.Kg6 Kg8 58.Kg5 Kh8 59.Kxh4 Kg7 60.Kg5 Kh8 61.h4 Kg7 62.h5 Kh7 63.Kf6 Kh6 64.Be8 Kh7 65.Kg5 Kg7 66.h6+ Kh7 67.Bg6+ Kg8 68.Kf6 Kh8 69.h7 1/2-1/2 12

13 (moje wojsko czarne; partia z 2003 roku, gdzie obaj zawodnicy mają II kategorię, czyli ranking 1800) PARTIA nr 2: 1.e4 e5 2.Nf3 Nc6 3.Bc4 Bc5 4.Nc3 Nf6 5.d3 h Be3 Bb6 8.Re1 d6 9.h3 Be6 10.Bb3 Re8 11.Qd2 d5 12.exd5 Nxd5 13.Bxb6 axb6 14.Nxe5 Nxc3 15.Nxc6 bxc6 16.Qxc3 Qd6 17.Bxe6 Rxe6 18.a3 Rae8 19.Rxe6 Qxe6 20.Qd2 Qe5 21.Qc3 Qxc3 22.bxc3 Re2 23.Rc1 b5 24.Kf1 Re8 25.Rb1 Kf8 26.f3 Re5 27.Kf2 f6 28.Rb4 Re8 29.c4 Ra8 30.cxb5 Rxa3 31.bxc6 Rc3 32.Rc4 Rxc4 33.dxc4 Ke7 34.c5 Ke6 35.c4 Ke5 36.Ke3 f5 37.f4+ Kf6 38.g4 g6 39.gxf5 Kxf5 40.Kf3 h5 41.Ke3 Kf6 42.Ke4 Ke6 43.Kd4 Kf5 44.Kd5 h4 45.Kd4 Kxf4 46.Kd5 Kf5 47.Kd4 Kf4 48.Kd5 Kf5 49.Kd4 g5 50.Ke3 g4 51.hxg4+ Kxg4 52.Kf2 Kf4 53.Kg2 Ke4 54.Kh3 Kd4 55.Kxh4 Kxc4 56.Kg3 Kxc5 57.Kf3 Kxc6 58.Ke3 Kb5 59.Kd3 Kb4 60.Kd2 Kb3 61.Kd1 Kc3 62.Kc1 c5 63.Kd1 Kb2 64.Kd2 c4 65.Kd1 c3 66.Ke2 c2 67.Ke3 c1r 68.Kd3 Kb3 69.Kd2 Rc3 70.Ke2 Kc2 71.Kf2 Kd2 72.Kg2 Ke2 73.Kg1 Rg3+ 74.Kh1 Kf1 75.Kh2 Kf2 76.Kh1 Rh3# 0-1 #13) Dlaczego warto grać dłuższe partie i z silniejszymi przeciwnikami? Korzyści z rozgrywania dłuższych partii z silniejszymi przeciwnikami są OGROMNE. Przede wszystkim dają one sprawdzania się w TRUDNYCH warunkach, możliwość zastanowienia się nad pozycją (a nie wykonywania ruchów byle szybko, bo czas na zegarze nam spada ), możliwość przeanalizowania zakończonej partii (samodzielnie, z przeciwnikiem, z trenerem, z programem), możliwość nauki nowych elementów w procesie gry, uzyskiwanie informacji o mocnych i słabych stronach poprzez jakość i analizę partii (występujących błędów). Słowem: dzięki tego typu partiom można naprawdę bardzo dużo zyskać. Minusami są z pewnością strata czasu (można w ciągu tego czasu zagrać N-blitzów), duży wysiłek, konieczność długiego siedzenia i myślenia nad jedną partią oraz niekiedy dłuższy czas oczekiwania na ruch przeciwnika (nawet kilka czy kilkanaście minut). Moim zdaniem jednak plusów jest zdecydowanie więcej i w znacznym stopniu one właśnie przeważają. Zwłaszcza jeśli ktoś myśli o tym, aby za pomocą szachów móc się stale rozwijać. #14) Czy wyciąganie wniosków z rozgrywanych partii jest ważne czy konieczne? To zależy od tego jaki jest CEL takich partii. Jeśli celem jest jedynie zabawa i zabicie czasu (nudy) to myślę, że nie ma sensu ich analizowanie czy też wyciąganie wniosków. Natomiast jeśli celem ma być rozwój poprzez szachy to diagnoza stanu obecnego oraz STAŁE poprawianie tego co nie funkcjonuje tak jak powinno... jest absolutną koniecznością. Dlatego jest to zarówno ważne jak i konieczne. Jeśli wyciągniemy wnioski z naszych partii (zarówno wygranych jak i przegranych) to będziemy mogli zobaczyć nad czym należy w danym momencie pracować, aby nasza gra była jeszcze bardziej dojrzała. Wbrew pozorom nie wszyscy mają ochotę wyciągać wnioski z własnych partii, a co więcej - stosować odpowiednie metody, aby w przyszłości eliminować błędy, braki, trudności w naszej grze i zrozumieniu szachów. #15) Po co trzeba zwiększać poziom wiedzy i zrozumienia z zakresu gry końcowej, środkowej a także debiutowej? Zwiększanie wiedzy oraz zrozumienia z poszczególnych faz gry służy temu, aby dane pozycje rozgrywać lepiej, dokładniej oraz szybciej. Jeśli wiemy co, jak i dlaczego należy zagrywać w danej pozycji, wówczas zarówno wysiłek jak i czas jest minimalny. Wówczas jesteśmy w stanie walczyć z silniejszymi przeciwnikami, ponieważ w dużej mierze nie musimy wyważać otwartych drzwi - czyli nie musimy wymyślać przy szachownicy tego co powinniśmy już dawno wiedzieć. Dlatego każdy kto marzy o rozwoju poprzez szachy MUSI stale pilnować swojego rozwoju - także poprzez poszerzanie zasobu wiedzy i zrozumienia. A gdzie taką wiedzę można znaleźć? W książkach, artykułach, czasopismach, bazach danych czy też w postaci różnego rodzaju materiałów dostępnych w Internecie (np. w postaci filmików na 13

14 YouTube, na chessvideos, na chess.com, itp. czy też na stronach poświęconych szachom: chesscafe, chessbase i tym podobne jak i wszelkiego rodzaju blogach szachowych). Podsumowując: po co zwiększać swój zasób wiedzy i zrozumienia? Po to, aby lepiej grać, więcej rozumieć i poprawniej oraz szybciej rozwiązywać powstałe przed nami problemy szachowe. Można powiedzieć, że osoba, która nie zwiększa swojego zasoby wiedzy i zrozumienia - nie rozwija się tak jak powinna (tzn. optymalnie). Natomiast to w jakiej formie (książki, filmy video, wykłady, analizy, itp.) będzie to robiła to juz nie ma większego znaczenia - ważne, aby było to jak najbardziej efektywne i trwałe. #16) Jakie PROPORCJE należy zachować na początku nauki w procesie przyswajania 3 faz gry: debiutu, gry środkowej i końcowej. Zalecam takie podejście w procesie nauczania szachów (od poziomu najniższego do średniego). 1. Do poziomu 1700 (real) obowiązuje BARDZO dużo ćwiczeń taktycznych: podstawa to zrozumienie podstawowych pojęć z taktyki (związanie, rentgen, widełki, przesłona, itd.), a potem rozwiązywanie zadań szachowych - od poziomu 1000 do Jest wiele pozycji, które mogą być ku temu wykorzystane (zarówno papierowe jak i elektroniczne). I oczywiście proporcja taktyki zmienia się ze 100% do 30%: na samym początku szachowej przygody młócimy taktykę ile popadnie, a potem STOPNIOWO zmniejszamy czas i energię przeznaczaną na ten aspekt gry. 2. Podstawy rozgrywania debiutów - OGÓLNE zasady debiutowe i przegląd partii miniaturek (ok w ciągu około jednego roku), a na ich podstawie zrozumienie tego jak nie grać debiutów. Następnie ogólne przejrzenie debiutów i wybranie tych, które nam najbardziej leżą - zwłaszcza pod kątem pozycji, które powstają po debiucie i dopasowanie ich do naszego stylu gry (tego czy lubimy bardzo ostre warianty i pozycje czy tez spokojne wzmacnianie i dopiero potem atakowanie). Dopiero od poziomu wybieranie dla siebie debiutów i wariantów oraz układanie tzw. repertuaru debiutowego. 3. Znajomość PODSTAWOWYCH końcówek (głównie matowanie) oraz wszystkich rodzajów końcówek z 1 i 2 pionami: Przykładowo: K+p na K, W+p na W, G+p na G, S+p na S, H+p na H. Następnie STOPNIOWE rozwijanie i pogłębianie końcówek, czyli K+2p na K..., itd., a dalej końcówki z różnicą 1 piona, K+2p na K+p, W+2p na W+p, itd. Proces ten powinien trwać co najmniej 2-3 lata. 4. Strategia i planowanie oraz gra pozycyjna. Tutaj należy BARDZO powoli przerabiać materiał (zaczynając od prostych i podstawowych przykładów), gdyż zwykle nie jest on łatwy. Ponadto przy okazji trzeba bardziej wnikać w to co autor chciał przekazać. Najpierw także OGÓLNY zarys strategii (zdwajanie wież na otwartej linii, zajęcie otwartej linii, wejście na 7 linie, itd.), a potem już poszerzenie strategii na przykładzie różnych komentowanych partii i/lub ukazanych pozycji w których autor omawia BŁĘDNE (zbyt sztywne i schematyczne) podejście do pozycji (np. zdwojenie wież zamiast zablokowanie masy pionowej, itp.). Niemniej to dopiero od poziomu inaczej może być bardzo nieefektywne. 14

15 Poniższa tabela przedstawia szacunkowe średnie rozłożenie czasu oraz wysiłku na poszczególnych etapach szachowego rozwoju z podziałem na 4 grupy. Kategoria (poziom) Taktyka Końcówki Strategia Debiuty Bk (1000) 85% 8% 6% 1% V (1200) 75% 10% 12% 3% IV (1400) 65% 14% 14% 7% III (1600) 55% 17% 17% 11% II (1800) 30% 25% 23% 22% I (2000) 20% 20% 27% 33% To moje ogólne założenie dotyczące tego jak trenować, aby poziom stale się zwiększał (oraz przy okazji aby było to w miarę efektywne). Pamiętajmy, że to tylko pewien schemat, natomiast warunki i możliwości określają to na ile indywidualnie będziemy stosowali nasz plan treningowy w oparciu o inne elementy (np. predyspozycje zawodnika, dostępny czas poświęcany szachom, wysokość założonego celu, itp.). Najczęstsze błędy (stwierdzenia) początkujących: 1. Gram słabo debiuty, dlatego nie mogę dobrze grać i nie dojdę do III kategorii, a o II kategorii mogę zapomnieć DEMON: Pokaż mi swoje partie [turniejowe lub grane na poważnie] i sprawdzimy dlaczego przegrywasz i czy rzeczywiście same debiuty są głównym winowajcą. WNIOSKI: W 95% partiach rozgrywanych przez gracza 1000, 1200 czy 1400 dominują PODSTAWKI lub straty materiału (w 2-3 ruchach) lub nawet podstawki matowe. Pomimo raczej słabej gry w debiucie, trudności w grze środkowej i zbyt lekkim graniu końcówki, to wcale nie debiuty są GŁÓWNYM winowajcą porażek. 2. Jak się nauczę debiutów na poziomie 2400 albo 2600 (jak GM-y) to nie będę musiał juz się uczyć tych głupich końcówek, a taktyka nie będzie mi potrzebna, bo znam przecież podstawowe motywy. DEMON: Nauka debiutów (wariantów) na Twoim poziomie (1400 lub 1600) jest stanowczo zbyt wczesna. Przyjdzie odpowiednia pora (I kategoria), ze będziesz koniecznie MUSIAŁ ułożyć swój repertuar debiutowy i WÓWCZAS opanujesz debiuty, które będziesz systematycznie stosował w swojej grze. Na razie jednak skup się na lepszym graniu końcówek, bo bardzo często wypuszczasz proste wygrane, a łatwe pozycji zamiast remisować to przegrywasz. WNIOSKI: Nauka debiutów (nawet na poziomie 2500) na poziomie <1800 lub 1700 mija się z celem, ponieważ jest to podobne do tego jakby matematyk umiał całkować i różniczkować oraz liczyć pochodne... a nie wiedział jak się liczy pierwiastki, potęgi, procenty i ułamki. Musi być ODPOWIEDNIA kolejność nauki - najpierw robi się stopień MGR, potem DR, potem DR HAB, a na końcu PROFESORA, prawda? Dlatego nie może być tak, ze gracz bazuje jedynie na debiutach, a w grze środkowej i końcowej prezentuje silę o 300, 500 czy 800 oczek niższą niż w debiucie! Na koniec jeszcze jedna uwaga (dla wszystkich graczy, którzy chcą robić postęp). STALE grajcie (a po zakończonej partii najlepiej, aby własna analiza sie pojawiła) z przeciwnikami silniejszymi od siebie o ok oczek. Na początku mając 1000 gracie więc z , potem mając 15

16 1600 z To GWARANTUJE, ze będziecie musieli coraz więcej wysiłku wkładać w partie (a zwłaszcza ich wygrywanie) oraz stale pogłębiać zakres materiału (zrozumienie gry szachowej). Nie należy zbyt dużo grywać ze słabszymi (poziomem, a nie jedynie rankingiem), gdyż przyzwyczajamy się wówczas do słabej gry i robienia miękkich ruchów, a nasze błędy przechodzą niezauważone - słowem mamy ranking 1800, a gramy jak 1500 tylko jeszcze o tym nie wiemy. Ad #17) Czy planowanie i liczenie wariantów jest tym samym; przy okazji czy jedno może istnieć bez drugiego i które z nich jest ważniejsze; czy strategia, planowanie i gra pozycyjna to te same pojęcia i czemu strategia jest dużo trudniejsza aniżeli taktyka? Na początek powiedzmy sobie o strategii. To sytuacja w której trzeba włączyć MYŚLENIE :-). Dzieje się to wtedy, gdy nie ma pod ręką możliwości rozstrzygnięcia partii za pomocą taktyki (kombinacji). Strategia to taki DUŻY PLAN. Często grę w postaci planowania nazywa się właśnie grą pozycyjną. Nie jest to zbyt precyzyjne, bo każdy rodzaj pozycji można byłoby nazwać grą pozycyjną (taką, która ma za zadanie polepszyć naszą pozycję). Dlatego warto używać pojęć przede wszystkim strategia oraz planowanie. Strategia jest to dużo trudniejsza niż taktyka, ponieważ w takiej sytuacji trzeba umieć odpowiedzieć sobie na pytania: kto stoi lepiej, gdzie można (trzeba) przerzucić moje figury, jak ograniczyć przeciwnika, itp. A teraz krótko o związku strategii z taktyką. Najprościej można powiedzieć, że strategia to robienie tego co trzeba, gdy nie wiadomo do końca co zrobić (wtedy taktyka jakby była gdzieś w oddali), natomiast taktyka to robienie tego co natychmiast konieczne jak i możliwe (w domyśle uderzenia o charakterze kombinacji). Niektórzy posuwają się do takiego stwierdzenia, że taktyka wymaga jedynie dobrego wzroku (znalezienie i połączenie motywów oraz sprawdzenie najlepszego wariantu gry), natomiast strategia - dobrego myślenia (logicznego, spójnego, wynikowego, itp.). I na koniec chyba najważniejsze: (poprawna) STRATEGIA nie może wykluczać taktyki! Nawet najlepszy plan może zostać szybko zepsuty, gdy nie uwzględnimy taktyki (możliwości zysku/straty materiału). Dlatego planując nasze działania szukajmy dziur (obalenia) taktycznych. Jeśli ich nie będzie to nasz plan ma dużą szansę powodzenia! :) Ad #18. czy ranking i siła gry to to samo? czy lepiej mierzyć siłę gry wynikami, rankingami, tytułami czy też innymi elementami (jeśli tak to jakimi?); czemu niekiedy ranking może być zupełnie nieadekwatny do poziomu prezentowanej siły gry i od czego ranking i ów poziom zależą? Ranking to pewne uszeregowanie ( ustawienie ) nas w porządku innych graczy. Przykładowo jeśli byłoby 100 szachistów to ten co byłby najlepszy (miałby najwięcej punktów) byłby rozstawiony z nr 1, natomiast ten co byłby najsłabszy (czyli miałby najmniej punktów) zajmowałby ostatnią (setną) pozycję. I w kolejnych pojedynkach (niekoniecznie ze sobą) zamienialiby się między sobą pozycjami - w zależności od tego ile punktów (rankingowych) każdy z nich by zyskiwał bądź tracił. Najprościej można powiedzieć, że ranking to WZGLĘDNE przybliżone określenie siły gry zawodnika w danej chwili (okresie). Im bardziej dokładny ranking, tym ściślej można rejestrować najmniejsze zmiany (nawet do 0,1 punktu). Niemniej rzetelność i wierność tego rankingu zależy od innych czynników. Przede wszystkim jeśli chcemy, aby ranking JAK NAJLEPIEJ (najwierniej) odzwierciedlał (oddawał) naszą siłę gry to musimy pamiętać o takich elementach jak: 16

17 1) rozgrywanie partii na określony (w domyśle jak najdłuższy) czas - zwykle jest to minimum 60, 90 lub 120 minut dla każdego zawodnika. Jeśli obliczamy i uwzględniamy ranking TYLKO w partiach, które spełniają ten warunek, wówczas możemy mieć większą pewność, że wyniki uzyskane (bez względu na to czy były nimi wygrane, przegrane czy remisy) nie wynikały z tego, że zawodnik musiał grać szybko i nie miał czasu się głębiej zastanowić. 2) rozgrywanie partii naprzemiennie. Idealnie jest wówczas, gdy 50% partii rozgrywamy białymi i drugą połowę czarnymi. Jeśli jest niewielka dysproporcja (np. 60/40 lub 40/60) to nie ma powodów do zmartwień. Zwykle gdy rozgrywamy turnieje 8 lub 9 rundowe to partie grane oboma kolorami zwykle mieszczą się w przedziale, który pozwala na określenie, że prawie po równo każdym kolorem. Wówczas nie ma tzw. faworyzowania danego koloru (np. tego, że białymi zawodnik zawsze radzi sobie lepiej). 3) rozgrywanie partii z jak najbardziej różnorodnymi zawodnikami - zarówno pod względem stylu jak i rankingu (lub siły gry). Jedynym warunkiem, który należy przestrzegać to unikanie (na ile to możliwe) grania z zawodnikami, którzy mają ranking znacznie niższy od nas. Jeśli takich słabych partii jest nie więcej niż 10% wówczas można śmiało przyznać, że nasz uzyskany ranking będzie bardziej wiarygodny. Oczywiście jeśli gramy w danym turnieju (np. openie lub lidze) i zawodnicy z którymi mamy rozgrywać partie posiadają niższy od nas ranking... to wówczas nie mamy na to wpływu i należy grać normalnie (tzn. także najlepiej jak się tylko potrafi). Niemniej warto dbać o to, aby wybierać turnieje w których nie będziemy musieli grać więcej niż 15-20% partii ze słabszymi od nas zawodnikami. 4) rozgrywanie jak największej ilości partii w możliwie niedługim okresie obliczeniowym. Przykładowo inną wartość będzie miało uzyskanie średniego rankingu 1800 (przedział tolerancji +/- 30 punktów) na przestrzeni roku w 18 partiach (2 turnieje 9-rundowe), a inną gdy rozegramy 60 partii (kilka turniejów i rozgrywki w lidze szachowej). Standardowo przyjmuje się, że rocznie (aby zachować możliwe najwyższy poziom oraz aby pracować nad szachami i rozwojem) należy rozgrywać od około 50 do 60 partii rankingowych. Nie należy przekraczać 80 (chyba, że mamy znakomicie ułożone wszystkie sprawy pozaszachowe) oraz unikać rozgrywania mniej niż 30. Oczywiście wtedy, gdy zależy nam na tym, abyśmy mogli o naszym rankingu wypowiadać się w kategoriach jak najmniejszego błędu (czyli maksymalnej jego wierności). Dzięki uwzględnieniu powyższych elementów możemy wówczas uzyskiwany przez nas ranking traktować jako dość dobre (wierne) przybliżenie naszej siły gry: wraz z analizą poszczególnych okresów w których mamy wzrost i/lub spadek formy. To według mnie najważniejsze rzeczy o których koniecznie należy pamiętać jeśli chodzi o ranking i jego wierność (rzetelność). W przypadku natomiast SIŁY GRY sprawa ma się nieco inaczej. Otóż moim zdaniem siła gry jest związana z tym JAK DOBRE jakościowo partie potrafimy rozgrywać (także uwzględniając powyższe warunki, które były omawiane w temacie rankingu). Im lepsza partia tym muszą być zachowane takie elementy jak: 1) błędy zdarzające się jak najrzadziej. Jeśli zawodnik robi 1 błąd na 100 ruchów, wówczas będzie silniejszy niż zawodnik, który robi 1 błąd na 30 ruchów. Oczywiście liczy się także ich wielkość. Lepszy zawodnik robi nie tylko mniej błędów, ale także błędy te są mniejsze (nie są tak drastyczne czy krytyczne). Tak więc lepszy zawodnik robi sumarycznie w całej partii błędy na mniejszą wartość niż zawodnik słabszy. 2) zawodnik potrafi rozgrywać wiele partii i mieć stabilny poziom gry. Nie oznacza to, że raz na jakiś czas nie może zdarzyć mu się wpadka (katastrofa), lecz to, że takie wpadki powinny mieć miejsce jak najrzadziej. 3) z analizy partii (najlepiej co najmniej 20-30) danego zawodnika można zobaczyć jak w danym okresie czasu zmienia się jego siła gry (w domyśle na większą). Zwykle powinno to być widoczne poprzez analizę 17

18 partii w której będzie widoczne, że wraz z upływem czasu robi on błędy mniejszego kalibru oraz znacznie rzadziej. 4) odpowiednie gospodarowanie czasem i podejmowanie odpowiedniego ryzyka, gdy jest to konieczne. Zawodnik silniejszy będzie grał tak, aby nie wpadać w niedoczasy oraz będzie na bieżąco kontrolował ilość pozostałego czasu do namysłu. Ponadto będzie miał rozwinięty tzw. spryt szachowy pozwalający na to, aby w trudnych sytuacjach ocenić pozycję oraz zawodnika i zdecydować się na podjęcie ryzykownej (jednak często koniecznej) decyzji. Nie oznacza to, że zawodnik gra na wiatr, lecz raczej to, że (szybko) przystosowuje się do zmieniających się warunków. Tak więc na siłę gry składają się przede wszystkim (poza wymienionymi) takie elementy jak: zasób wiedzy szachowej, zrozumienie, doświadczenie (ilość rozegranych pozycji i partii w turniejach), stabilność rozgrywania partii oraz twardość i wytrzymałość. Siłę gry zawsze można odczytać z przebiegu wielu partii (najlepiej obserwowanej wraz z tym jak zawodnik gospodaruje czasem). Nie zawsze siła gry musi pokrywać się z uzyskiwanymi wynikami rankingowymi. Niekiedy zdarza się bowiem, że zawodnik nie będzie miał jeszcze okazji pokazać wszystkiego co potrafi, więc ranking (wyniki uzyskiwane) będzie niższy niż jego realny (rzeczywisty) potencjał. Wtedy mówi się często, że jego ranking jest niedoszacowany. W przypadku, gdy realna siła gry zawodnika jest znacznie mniejsza niż uzyskiwane wyniki to dochodzi do sytuacji w których mówimy, że dany gracz ma przeszacowany (zbyt wysoki) ranking. NAJLEPIEJ jest moim zdaniem mierzyć siłę gry zawodnika na podstawie jakości jego partii (ilości i jakości/wielkości popełnianych przez niego błędów). Dodatkowo ważnym wskaźnikiem może (lecz nie musi) być uzyskiwany przez niego ranking. Pamiętajmy, aby nie zachwycać się magią rankingu. Jeśli zawodnik uzyskał ranking 2300 mając 2 kategorię (ranking 1800), to wstrzymajmy się jeszcze od tego, aby go nosić na rękach i mówić o tym, że już jest mistrzem. Dajmy mu szansę na to, aby przynajmniej kilka razy potwierdził tak wysoki wynik (przynajmniej 2-3 razy w okresie co najmniej 3-5 miesięcy), a wtedy będzie można już gratulować mu z całego serca i cieszyć się wspaniałymi wynikami (i efektami wykonanej przez niego pracy). Myślę, że teraz powinno być już wszystko jasne. Zwłaszcza dla tych, którzy wiedzą o tym, że REALNA SIŁA gry przejawia się w naszych ruchach (podejmowanych decyzjach), a nie samym wyniku partii. Bardzo często, gdy dajemy z siebie WSZYSTKO... wyniki idą za nami. Jeśli nie teraz, to z pewnością już niebawem! Ad #19. czy książki na temat postępów szachowych są dobre i potrzebne; jeśli tak to które, kiedy i komu? dlaczego niektóre teorie mogą być SZKODLIWE? Jeśli tak to które z nich wymagają DUŻEJ dawki ostrożności oraz konstruktywnej krytyki. Zwykle książki dotyczące robienia postępów w szachach bywają dobre oraz są potrzebne. Jest ich (w mojej ocenie i stanie wiedzy) obecnie w sumie kilkanaście (w języku angielskim i rosyjskim). Jedną mogą być lepsze, zaś inne gorsze. Wszystko zależy dla kogo i w jakim celu. Nie zawsze bowiem wszystko to co się świeci jest złotem. Książki, które uważam za szkodliwe (dla rozwoju szachisty i te, które mają na celu zwiększenia poziomu i zrozumienia oraz siły gry danego zawodnika) to takie, które: 1) obiecują niewspółmierne efekty do włożonej pracy. Jeśli książka (materiał szachowy) przekonuje nas o tym, że przeskoczysz od poziomu 1600 do 2100 w ciągu pół roku to albo zakłada ona całkowite odcięcie się od świata i poświęcenie w pełni treningowi szachowemu wykorzystując najnowsze techniki, metody i narzędzia... albo jest po prostu KŁAMSTWEM mającym na celu zakupienie książki (zwiększenie sprzedaży danego tytułu). Pamiętajmy, że w szachach nie ma cudownych recept. Zwykle te sposoby 18

19 magiczne opierają się na SOLIDNEJ, wytrwałej oraz efektywnej pracy. Najczęściej także nadzorowanej przez profesjonalistę (czyli trenera lub instruktora szachowego). 2) mówią o fantastycznych (zwykle najnowszych i nigdy wcześniej nie używanych) metodach pracy, które same pracują. Jeśli nie ma DUŻEGO WKŁADU PRACY, a wyniki są naprawdę niezwykłe to znaczy, że jest coś nie tak z logiką, która mówi (ponoć ulubione powiedzenie lekkoatletów): No pain - no gain, czyli po naszemu bez (solidnego) wysiłku [bez bólu] - nie ma mistrzostwa [nie ma przyrostu siły] 3) wiele źródeł daje niskie lub bardzo niskie oceny w recenzjach. Zwykle może to oznaczać, że dany autor albo nie do końca wszystko przemyślał i/lub opisał... albo też to, że dopiero debiutuje. Bardzo rzadko zdarza się sytuacja w której wszyscy znani recenzenci (a zwykle są to osoby o pokroju IM lub GM i wieloletnim doświadczeniu trenerskim i/lub pisarskim) To są według mnie najważniejsze elementy na które warto zwracać uwagę w przypadku magicznych książek czy narzędzi oraz metod szachowych. Owszem: obecnie możliwe jest dojście od poziomu 1000 do 1800 w ciągu 12 miesięcy, lecz wymaga to POŚWIĘCENIA się oraz systematycznej, wytrwałej, efektywnej oraz nadzorowanej (przez trenera lub instruktora) pracy. Natomiast nie jest już możliwe przejście od poziomu 1800 do 2200 w ciągu kolejnego roku: być może jedynie za wyjątkiem 5% utalentowanych, wytrwałych oraz ciężko (efektywnie) pracujących pasjonatów szachowych, którzy mają niezwykłe zdolności osiągania założonych celów. Zwykle dojście od poziomu 1800 do 2200 wymaga co najmniej 3-5 lat pracy przy założeniu tego, że spełnia się pewne warunki (np. określenie celu, środków do jego realizacji, planu, monitoringu, itp.). Jedną z takich książek, które mocno namieszały w głowach wielu entuzjastów i pasjonatów szachowych jest pozycja: Rapid Chess Improvement autora Michael de la Maza, który wkręcił dość dużą grupę szachowych amatorów, obiecując im nagły, bardzo szybki wzrost poziomu i siły gry przez wykonywanie bardzo prostych ćwiczeń. Jak się to skończyło? Dość prosto. Autor kilka lat temu w USA po wygraniu turnieju (grupy) typu OPEN (jeśli dobrze pamiętam to była to grupa <2000 lub <2100)... nagle wycofał się z dalszej rywalizacji szachowej. Jego pomysł był tak prosty, że aż banalny, ale nie uwzględniał tego, że był on (chodzi o masakrowanie się ćwiczeniami taktycznymi) tylko jednym z wielu elementów, który musiał był ćwiczony. Autor zapewniał, że wystarczy to, aby dojść do solidnego amatorskiego poziomu (czyli ok lub 2100). Takie magiczne sposoby wymagają z naszej strony zwiększonej dawki ostrożności i krytycznego podejścia. Albo też jak kto woli trzeźwego i realnego podejścia. Nie ma bowiem nic bez wysiłku i bez bólu - nie tylko w szachach. Ad# 20. skąd wiadomo KIEDY i nad czym należy pracować jeśli zależy nam na rozwoju szachowym? Czy kłaść nacisk na nasze siły czy też słabości szachowe? Wzmacniać silne strony czy też likwidować słabe? Jeśli tak to dlaczego, w jakich proporcjach i kiedy? Czy cały czas tak samo pracować? Ile pracować, aby było efektywnie? W zależności od naszego poziomu oraz dziur w naszym szachowym wykształceniu... mamy różne elementy nad którymi trzeba pracować. Zwykle najłatwiej jest je rozpoznać po analizie partii szachowych (najlepiej co najmniej kilkunastu i rozgrywanych na poważny czas). Natomiast odnośnie tego czy kłaść większy nacisk na eliminowanie słabych stron czy też wzmacnianie silnych... to tutaj zdania są podzielone. Jedni zalecają, aby zostawić słabości i skoncentrować się na naszych silnych stronach (potencjale), natomiast inni mówią, że dopóki nie wyeliminujemy naszych (największych, najbardziej istotnych) słabości... tak długo nie będziemy mogli uzyskiwać takich wyników (efektów) o jakich marzymy. Prawda - jak to często bywa - jest pewnie gdzieś po środku. Tutaj zależy to od podejścia 19

20 danego trenera czy instruktora szachowego. Moje zdanie jest takie, aby ZLIKWIDOWAĆ największe i najbardziej istotne słabości, a jednocześnie wykorzystywać nasze silne strony (potencjał). Zwłaszcza wtedy, gdy jesteśmy na takim etapie w którym grube i rażące błędy zabijają naszą grę. W przypadku gdy mamy już dość dobre rozeznanie szachowe (poziom 1800+) wówczas można koncentrować się bardziej na naszych silnych stronach niż na słabościach. Niemniej moje podejście zakłada STALE eliminowanie największych słabości oraz problemów... a następnie podkręcenie tych elementów, w których dana osoba jest najsilniejsza. Kwestia proporcji pracy (czy 90% energii, czasu i wysiłku przeznaczać na eliminowanie błędów a 10% na wykorzystywanie mocnych stron czy zastosować inne relacje) jest zależna od danego zawodnika i jego możliwości oraz celu i środków (narzędzi, metod), którymi dysponujemy. Dlatego tutaj sprawa jest już natury indywidualnej i decyduje o niej trener wraz z zawodnikiem - nie można wskazać jednoznacznie jednego rozwiązania, aby było to użyteczne dla wszystkich. Jedni bowiem będą w stanie pracować 7 razy w tygodniu po 3godziny, a inni tylko 2 razy w tygodniu po 1,5godziny. Ważne jest jednak (w każdym przypadku) to, aby mierzyć siły na zamiary i aby pracować efektywnie, wytrwale oraz realistycznie określić cel (zadanie) do zrealizowania. Dlaczego silni gracze grają lepiej od nas i jak stawać się lepszym graczem Tym razem chciałem się z wami podzielić przemyśleniami, które mam na podstawie wielu ostatnich rozmów oraz własnych analiz. Mianowicie zastanawiałem się dawniej wiele razy DLACZEGO silniejsi gracze grają lepiej od nas. BA! Zastanawiam się często (gdy przeglądam partie danego zawodnika) dlaczego gracze, którzy są lepsi w pewnych elementach ode mnie (od nas) nie wygrywają ze mną (z silniejszymi przeciwnikami). Co jest takiego co różni silnego zawodnika od słabszego? Oto moje hipotezy (większość z nich sprawdzona na własnej skórze): 1) Silny zawodnik wie więcej. No cóż. Trudno oczekiwać, aby silniejszy zawodnik nie miał w ogóle pojęcia o grze czy też o pewnych pozycjach (bez względu na to czy z debiuty czy gry środkowej czy końcowej). Oczywiście nie jest tak, że zawsze i każdy od nas przeciwnik ma we wszystkich elementach gry większą wiedzę! Niemniej zwykle jest tak, że w tych ważnych akurat często jakby wiedział lepiej (niekoniecznie więcej!) 2) Silny zawodnik lepiej i wcześniej się broni! Słaby zawodnik zaczyna obronę dopiero wtedy jak już się zbliża mat albo straty materialne. Silny natomiast jak zauważy słabości u siebie czy też jakieś defekty to już z horyzontu wypatruje sposobów naprawy tego stanu. BA! Czasem wręcz szuka możliwości oddania materiału (np. jakości) w zamian za to, aby pozycja nie posypała się! Wiem o tym, bo często sam tak robię i widzę ile problemów niekiedy można takim wczesnym wypatrywaniem sprawić! 3) Silny zawodnik ma więcej doświadczenia. Nie chodzi jedynie o ilość rozegranych partii, lecz raczej o wnioski oraz przemyślenia dotyczące gry oraz danych typów pozycji, które posiada zawodnik. Słabszy będzie przekonany o tym, że to już koniec i myślał kiedy się podda ten silniejszy. Natomiast silny dopiero wtedy włącza drugi bieg. Im trudniejsza pozycja tym lepiej powinien się bronić silniejszy zawodnik. Jeśli broni się słabo, to znaczy, że jeszcze nie jest silny lub (wyjątkowo) ma bardzo słabą (niestabilną) formę. 20