Wymagania na poszczególne stopnie szkolne w klasyfikacji semestralnej i rocznej.

Transkrypt

1 Geografia Przedmiotowy System Oceniania z geografii dla klas 1-3 Kontroli i ocenie podlegają prace pisemne, wypowiedzi ustne i prace praktyczne. 1. Pisemne: odpowiedź na pytania rozwiązywanie wskazanych zadań, wykonywanie ćwiczeń testy kartkówki 2. Ustne: kilkuzdaniowa wypowiedź udział w dyskusji prezentacja pracy własnej lub grupy 3. Praktyczne: wytwory pracy np. album, słownik, praca plastyczna gromadzenie i segregacja materiałów posługiwanie się mapą, atlasem, słownikiem, współpraca w grupie samokształcenie Ocenie podlegają: sprawdziany wiadomości odpowiedzi ustne kartkówki (obejmują materiał z 5 ostatnich lekcji (zapowiedziane), z 3 ostatnich lekcji mogą być nie zapowiadane) aktywność na lekcji (5 plusów ocena celująca) zeszyt ćwiczeń dodatkowe prace np. referaty, wywiady itp. prace domowe ( 3 minusy ocena niedostateczna) Wymagania na poszczególne stopnie szkolne w klasyfikacji semestralnej i rocznej. Uczeń otrzyma ocenę: NIEDOSTATECZNĄ jeżeli: nawet przy pomocy nauczyciela nie potrafi wykonać prostych poleceń wymagających zastosowania podstawowych umiejętności; nie opanował minimum programowego DOPUSZCZAJĄCĄ jeżeli: rozpoznaje podstawowe zjawiska przyrodnicze; posiada, przejawiający się w codziennym życiu, pozytywny stosunek do środowiska przyrodniczego; opanował materiał programowy w stopniu elementarnym DOSTATECZNĄ jeżeli: opanował wiadomości i umiejętności w stopniu podstawowym, zna podstawowe pojęcia geograficzne posługuje się mapą jako źródłem wiedzy geograficznej; obserwuje pośrednio i bezpośrednio procesy zachodzące w środowisku geograficznym oraz potrafi je opisać; pracuje niesystematycznie, niechętnie wykonuje powierzone zadania DOBRĄ jeżeli: posiada niewielkie luki w wiadomościach i umiejętnościach rozwijanych na lekcjach, korzysta z różnych źródeł informacji tj: Internetu, telewizji, czasopism przyrodniczych lub popularnonaukowych itp.;; proponuje działania na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego; ocenia relacje między działalnością człowieka a środowiskiem przyrodniczym; 229

2 dokonuje porównań zjawisk geograficznych, systematycznie i efektywnie pracuje na lekcjach, potrafi sformułować dłuższą wypowiedź, BARDZO DOBRĄ jeżeli: opanował w pełni materiał programowy projektuje doświadczenia i prezentuje je; dostrzega i ocenia związki w przebiegu zjawisk przyrodniczych i działalności człowieka; przewiduje następstwa i skutki działalności człowieka, wyjaśnia je; systematycznie pracuje na lekcjach, sprawnie korzysta z dostępnych i wskazanych przez nauczyciela źródeł informacji, wykorzystuje wiedzę z przedmiotów pokrewnych, bierze udział w konkursach przedmiotowych i ponadprzedmiotowych, formułuje dłuższe wypowiedzi zawierające własne sądy i opinie, CELUJĄCĄ jeżeli : posiada wiadomości wykraczające poza materiał programowy; wychodzi z samodzielnymi inicjatywami rozwiązania konkretnych problemów; odnosi sukcesy w konkursach, w których wymagana jest wiedza przyrodnicza wykraczająca poza program nauczania; samodzielnie sięga do różnych źródeł informacji, prezentuje swoje umiejętności na forum klasy, Kryteria oceniania odpowiedzi ustnej z geografii Ocena niedostateczna: uczeń nie wykazał się wiadomościami wymaganymi na ocenę dopuszczającą nawet przy pomocy nauczyciela nie potrafi wykonać najprostszych zadań Ocena dopuszczająca: przy pomocy nauczyciela uczeń wykonuje proste zadania, wykorzystuje podstawowe umiejętności zna podstawowe fakty i terminy niezbędne w procesie nauki wskazuje na mapie najważniejsze miejsca omawiane na lekcjach wskazuje główne kierunki geograficzne na mapie wypowiada się krótkimi zdaniami, popełnia liczne błędy językowe Ocena dostateczna: uczeń zna podstawowe pojęcia przyrodnicze, rozumie je nazywa zjawiska zachodzące w przyrodzie określa na mapie położenie geograficzne poszczególnych miejscowości lub krain odczytuje różne rodzaje map, schematów, diagramów potrafi wykorzystać podstawowe źródła informacji przy pomocy nauczyciela rozwiązuje podstawowe problemy popełnia błędy językowe i stylistyczne Ocena dobra: samodzielnie rozwiązuje podstawowe problemy a trudniejsze przy pomocy nauczyciela określa przyczyny i skutki zjawisk przyrodniczych posługuje się terminologią poznaną na lekcji odczytuje różne rodzaje map, schematów, diagramów i próbuje je analizować omawia dynamikę zjawisk przyrodniczych wykorzystuje źródła informacji poznane na lekcji formułuje dłuższą poprawną pod względem językowym wypowiedź próbuje dokonywać własnych sądów i opinii Ocena bardzo dobra: samodzielnie rozwiązuje problemy podstawowe i trudniejsze samodzielnie dostrzega przyczyny i skutki zjawisk zachodzących w przyrodzie, potrafi je scharakteryzować, potrafi wnioskować na podstawie danych statystycznych wykorzystuje źródła informacji wskazane przez nauczyciela samodzielnie dokonuje ocen poszczególnych zjawisk formułuje dłuższą samodzielną wypowiedź poprawną pod względem językowym Ocena celująca: samodzielnie rozwiązuje problemy wykorzystuje w swojej wypowiedzi wiadomości poza podręcznikowe, które uczeń samodzielnie zdobył samodzielnie dostrzega związki między zjawiskami przyrodniczymi 230

3 wyraża własne zdanie, popiera je logicznymi argumentami wykorzystuje poznaną wiedzę w sytuacjach praktycznych wypowiada się poprawną polszczyzną Kryteria oceny pracy w grupie zaangażowanie w pracę grupy realizacja wyznaczonego zadania pełnione funkcje i role umiejętności pracy w grupie Prowadzenie i ocena zeszytów przedmiotowych Uczniowie zobowiązani są do prowadzenia zeszytu ćwiczeń oraz zeszytu przedmiotowego. Każdy zeszyt sprawdzany jest pod względem kompletności notatek, ich poprawności merytorycznej, estetyki. Ocena za prowadzenie zeszytu wystawiana jest raz w semestrze. Uczeń ma obowiązek uzupełniania notatek w zeszycie za czas swojej nieobecności. W uzasadnionych przypadkach nauczyciel może go zwolnić z tego obowiązku. Zadawanie i ocena prac domowych Celem zadawania prac domowych jest rozwijanie zainteresowań ucznia,, motywacja do nauki, organizacja i planowanie samouczenia się. Uczeń ma obowiązek systematycznego odrabiania prac domowych. Uczeń ma obowiązek przestrzegania terminu wykonania zadania Nauczyciel dostosowuje termin realizacji zadania do stopnia jego trudności Za wykonane zadanie uczeń może otrzymać ocenę lub + (w zależności od stopnia trudności zadania lub sposobu jego wykonania) Postawienie parafki przy wykonanym zadaniu oznacza, że nauczyciel sprawdzał wykonanie zadania, ale nie sprawdzał jego zawartości merytorycznej Brak pracy domowej zostaje odnotowany przez nauczyciela Uczeń ma możliwość poprawy oceny po wykonaniu zadania w terminie wyznaczonym przez nauczyciela Nauczyciel może odmówić wyznaczenia kolejnego terminu poprawy pracy domowej, jeżeli uczeń jest niesystematyczny, ma nieodpowiedni stosunek do przedmiotu, lekceważy swoje obowiązki Stosowanie i ocenianie sprawdzianów lub testów W ciągu semestru mogą się odbyć 3-4 sprawdziany Sprawdziany są przeprowadzane po każdym lub kilku blokach tematycznych Sprawdzian poprzedzony jest zawsze lekcją powtórzeniową, jest zapowiadany przynajmniej z tygodniowym wyprzedzeniem Nauczyciel podaje uczniom zakres materiału i umiejętności sprawdzanych na sprawdzianie Nauczyciel sprawdza i podaje wyniki sprawdzianu do wiadomości uczniów w terminie do 14 dni od daty pisania Uczeń, który otrzymał ocenę niedostateczną ze sprawdzianu, może poprawić ocenę na zasadach ustalonych z nauczycielem Ocenę celującą otrzymuje uczeń wykazujący się wiedzą i umiejętnościami wykraczającymi poza wymagania szczegółowe określone w Podstawie programowej geografii lub biorący udział w konkursach geograficznych o zasięgu wojewódzkim, okręgowym, ogólnopolskim albo w olimpiadzie przedmiotowej. Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie spełnia wymagań koniecznych tzn: nie opanował wiadomości i umiejętności określonych w wymaganiach przedmiotowych i braki te uniemożliwiają mu dalsze zdobywanie i pogłębianie wiedzy z tego przedmiotu. Lekceważy swoje obowiązki, nie chce korzystać z dobrych rad nauczyciela,jego wskazówek i pomocy 231

4 dopuszczający Uczeń: dostateczny Uczeń: dobry Uczeń: bardzo dobry Uczeń: I. Znaczenie geografii w życiu człowieka - wskazuje formy przyrodnicze i antropogeniczne w okolicy szkoły - podaje przykłady działalności człowieka w środowisku przyrod. - wykazuje różnice pomiędzy środowiskiem przyrodniczym a środowiskiem geograficznym - podaje przykłady zastosowania wiedzy geograficznej w życiu - podaje kryteria wydzielenia swojego regionu - docenia słuszność idei zrównoważonego rozwoju - ocenia wiarygodność i przydatność źródeł informacji II. Planeta Ziemia - wykorzystuje globus do określania cech południków i równoleżników w siatce geograficznej - wskazuje na globusie bieguny geograficzne, południki, równoleżniki, zwrotniki, koła podbiegunowe oraz półkule wschodnią i zachodnią, północną i południową - wyznacza na globusie kierunki główne i pośrednie - wymienia dowody Arystotelesa na kulistość Ziemi - określa kształt Ziemi i podaje jej wymiary - odróżnia siatkę geograficzną od kartograficznej - posługując się globusem, podaje cechy siatki geograficznej - zaznacza na globusie punkty o podanych współrzędnych geograficznych - na podstawie rysunków podaje dowody na kulistość Ziemi - rozróżnia na modelu elipsoidę i geoidę - odszukuje na globusie - obiekty geograficzne na podstawie współrzędnych geograficznych - określa, korzystając z globusa, współrzędne geograficzne miejsc i obszarów na Ziemi - podaje przykłady zastosowań współrzędnych geograficznych w praktyce - przyporządkowuje dowody na kształt Ziemi do ich twórców III. Mapa jako źródło informacji geograficznej - wymienia elementy mapy - oblicza odległości na podstawie podziałek - rozróżnia na rysunku poziomicowym formy wypukłe i wklęsłe - oblicza wysokość względną i bezwzględną na podstawie rysunku poziomicowego - odczytuje informacje z mapy topograficzno-turystycznej - porządkuje skale według kryterium wielkości - zamienia skale liczbowe na mianowane i liniowe - stosuje różne skale do obliczania odległości w terenie - określa cechy wspólne i cechy różne siatki kartograficznej i geograficznej - lokalizuje miejsca i obszary na mapie, znając ich współrzędne geograficzne - rozpoznaje w terenie obiekty na podstawie mapy topograficznej - rozpoznaje wybrane formy terenu na rysunku poziomicowym - podaje przykłady map o różnych skalach - określa zależność treści mapy od wielkości skali mapy - posługuje się mapą topograficzną w terenie - przekształca skalę mapy - wymienia przykłady zastosowań map o różnej skali i treści - planuje wycieczkę turystyczną za pomocą mapy lub planu - przedstawia cechy map wielko- i małoskalowych - odczytuje z mapy wielkość cięcia poziomicowego - opisuje rzeźbę terenu i stan zagospodarowania na podstawie mapy topograficznej (turystycznej) - przyporządkowuje wybrane profile hipsometryczne do linii profilu na mapie - oblicza skalę mapy na podstawie znanych odległości na mapie i w terenie - porównuje siatkę geograficzną z wybraną siatką kartograficzną - rozpoznaje formy terenu, korzystając z rysunku poziomicowego - ocenia wpływ rzeźby terenu na zróżnicowane warunki życia ludności - podaje przykłady zastosowania siatki płaszczyznowej, walcowej i stożkowej 232

5 IV. Ruchy Ziemi i ich następstwa - wskazuje związek między wysokością Słońca w południe, a porami roku - określa cechy oświetlenia Ziemi w różnych porach roku na podstawie rysunków - podaje główne cechy stref oświetlenia Ziemi na podstawie rysunków - przedstawia założenia teorii Ptolemeusza i Kopernika - określa wpływ różnic prędkości liniowej na kształt Ziemi - wykazuje związek między pozorną wędrówką Słońca po sklepieniu nieba, a ruchem obrotowym Ziemi - na podstawie obserwacji cienia gnomonu określa porę dnia - wykazuje związek między czasem a długością geograficzną - rozróżnia czasy strefowe i urzędowe w Europie na przykładach wybranych państw - oblicza czas słoneczny na podstawie znanej długości geograficznej - posługuje się mapą stref czasowych przy obliczaniu czasów strefowych w różnych miejscach na Ziemi - określa cechy i następstwa ruchu obiegowego Ziemi - określa związek między czasem strefowym a urzędowym w Polsce - wykazuje związek stref oświetlenia Ziemi z z wysokością Słońca nad widnokręgiem w ciągu roku - oblicza różnicę czasu słonecznego między wschodem a zachodem Polski - opisuje budowę Układu Słonecznego - objaśnia terminy: gwiazda, Słońce, planeta, planetoida, kometa, meteoroid, meteoryt - odróżnia kształt kuli od elipsoidy i geoidy - oblicza wysokość górowania Słońca na różnych szerokościach geograficznych w dniach równonocy i przesileń - objaśnia termin białe noce, wskazuje na mapie obszary ich występowania - opisuje działanie sił: odśrodkowej i Coriolisa - wyjaśnia różnice między rokiem przestępnym i rokiem zwykłym - wskazuje związki między cechami a następstwami ruchu obrotowego Ziemi - oblicza długość geograficzną na podstawie znanej różnicy czasu - określa daty na wschód i zachód od południka wykazuje związek między długością cienia gnomonu w południe a porami roku - na podstawie rysunków porównuje cechy oświetlenia Ziemi w dniach równonocny i przesileń na półkuli północnej i południowej - wykazuje związek między zasięgiem występowania dni i nocy polarnej a zenitalnym górowaniem Słońca w strefie międzyzwrotnikowej -wymienia metody wyznaczania kierunku północnego - oblicza wysokość Słońca nad horyzontem za pomocą gnomonu -rozpoznaje spośród podanych lata przestępne - oblicza czas słoneczny z uwzględnieniem przekraczania międzynarodowej linii zmiany daty - ocenia wpływ następstw ruchu obiegowego Ziemi na warunki życia ludzi -rozróżnia cechy i następstwa ruchu obiegowego i obrotowego Ziemi - oblicza różnice między czasem strefowym, miejscowym i urzędowym -w różnych miejscowościach - wyjaśnia związek między położeniem osi Ziemi w stosunku do płaszczyzny obiegu a występowaniem pór roku - określa zależność między istnieniem stref oświetlenia Ziemi, a trybem życia i sposobem gospodarowania ludzi - uzasadnia związek między strefami czasowymi a linią zmiany daty 233

6 V. Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Ziemi - omawia na podstawie rysunku budowę atmosfery - odczytuje z map tematycznych wielkości sum opadów i wartości temperatury powietrza atmosferycznego - opisuje wpływ czynników klimatotwórczych na kształtowanie się klimatu danego obszaru - podaje przykłady wpływu działalności człowieka na klimat na podstawie własnych obserwacji - oblicza średnią temperaturę roczną i amplitudę roczną temperatury powietrza atmosferycznego - oblicza średnią sumę roczną opadów atmosferycznych - charakteryzuje na podstawie klimatogramu panujące w danym miejscu warunki klimatyczne - odczytuje z mapy strefę i typ klimatu dla danego miejsca na Ziemi - określa na podstawie mapy cechy danej strefy klimatycznej - wymienia w kolejności strefy klimatyczne Ziemi - charakteryzuje, korzystając z map tematycznych, rozmieszczenie typów formacji roślinnych na Ziemi - charakteryzuje, korzystając map z tematycznych, rozmieszczenie typów gleb na Ziemi - opisuje na podstawie rysunku budowę wnętrza Ziemi - opisuje, na podstawie rysunku, procesy zachodzące na granicach płyt, - wyjaśnia sposób powstawania form terenu w strefach zderzania się i - wyjaśnia związek pomiędzy wysokością Słońca nad widnokręgiem a temperaturą powietrza atmosferycznego - uzasadnia rolę atmosfery dla istnienia życia na Ziemi - oblicza temperaturę powietrza atmosferycznego na różnych wysokościach korzystając z pionowego średniego gradientu termicznego 0,6 C/100 m - odczytuje i porównuje informacje dotyczące wielkości, przebiegu temperatury powietrza oraz sum opadów atmosferycznych - przedstawione na diagramach klimatycznych oraz w tabelach statystycznych - wykonuje na podstawie danych statystycznych, rysunek diagramu klimatycznego - opisuje na podstawie mapy zasięgi stref i typów klimatu na Ziemi - rozpoznaje na podstawie wykresu strefę i typ klimatu - opisuje i porównuje na podstawie fotografii typy formacji roślinnych Ziemi - wymienia w kolejności piętra roślinne w górach - odczytuje z mapy geologicznotektonicznej informacje na temat płyt litosfery (nazwy, rodzaje płyt, kierunek przesuwania) - wskazuje na mapie hipsometrycznej przykłady form terenu powstałych w strefach zderzania oraz rozrywania płyt litosfery - uzasadnia związek pomiędzy tektoniką płyt a rozmieszczeniem - wykazuje wpływ czynników klimatotwórczych na warunki klimatyczne panujące na różnych obszarach Ziemi - uzasadnia przebieg i zróżnicowanie temperatury powietrza i sum opadów atmosferycznych w danym miejscu - uzasadnia wpływ warunków klimatycznych na roślinność danego obszaru, rozmieszczenie strefowe oraz piętrowe - ocenia wpływ panujących warunków klimatycznych na zróżnicowane warunki życia ludności - przedstawia zasady wydzielenia stref i typów klimatu - rozpoznaje na fotografiach oraz na podstawie opisów formacje roślinne - przyporządkowuje formacje roślinne i główne typy gleb do odpowiadających im typów klimatu - określa i uzasadnia, które formacje roślinno-glebowe pozostały w znacznej części naturalne do dziś, a które uległy przekształceniu pod wpływem działalności człowieka - przedstawia argumenty uzasadniające konieczność ochrony formacji roślinnych i gleb - podaje przykłady stref zderzania i rozrywania płyt litosfery oblicza temperaturę w skorupie ziemskiej - posługując się stopniem geotermicznym przedstawia skutki - ocenia wpływ działalności człowieka i klimat w skali lokalnej i globalnej - wykazuje wpływ warunków lokalnych na zmiany warunków klimatycznych, w tym tworzenie się miejskiej wyspy ciepła - wykazuje związek pomiędzy wydzielaniem stref i typów klimatu a czynnikami klimatotwórczymi wyjaśnia przyczyny i podaje dowody ruchu płyt litosfery - uzasadnia tektoniką płyt zmiany w środowisku przyrodniczym Ziemi - podaje przykłady sposobów działań mających na celu zmniejszenie skutków zjawisk sejsmicznych i wulkanicznych - uzasadnia asejsmiczność - przedstawia przydatność danej strefy obszaru Polski uzasadnia konieczność ochrony naturalnej roślinności na stokach górskich oraz obszarach lessowych - uzasadnia charakter pracy rzeki w zależności od jej spadku - uzasadnia sposób zagospodarowania wybrzeża w zależności od jego rodzaju - uzasadnia atrakcyjność turystyczną oraz konieczność ochrony krajobrazów polodowcowych 234

7 rozrywania płyt litosfery - odczytuje z mapy informacje na temat rozmieszczenia trzęsień ziemi i wulkanów - potrafi przedstawić sposoby zachowania się w czasie trzęsienia ziemi - opisuje na podstawie rysunków i fotografii formy terenu powstałe w wyniku wietrzenia skał (w tym zjawisk krasowych), ruchów masowych i działalności wiatru - wymienia zewnętrzne czynniki rzeźbotwórcze - określa na podstawie fotografii, możliwe zagrożenia związane z ruchami masowymi - opisuje na podstawie rysunków i fotografii formy terenu powstałe w wyniku działalności rzek i mórz - uzasadnia zróżnicowaną działalność morza na wybrzeżu niskim i wysokim - opisuje na podstawie rysunków i fotografii cechy form terenu powstałe w wyniku działalności lodowców zjawisk wulkanicznych i sejsmicznych - rozpoznaje na rysunkach i fotografiach formy terenu powstałe w wyniku wietrzenia skał (w tym zjawisk krasowych), ruchów masowych i działalności wiatru określa zasady zachowania się na obszarach, na których zachodzą lub mogą zachodzić niebezpieczne ruchy masowe - rozpoznaje na rysunkach i fotografiach formy terenu powstałe w wyniku działalności rzek i mórz rozpoznaje na rysunkach i fotografiach formy terenu powstałe w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów przyrodnicze i społecznogospodarcze procesów wulkanicznych i sejsmicznych - wykazuje wpływ różnych czynników na skutki trzęsień ziemi - wykreśla granice płyt na podstawie rozmieszczenia trzęsień ziemi - wykazuje związki pomiędzy warunkami klimatycznymi a rodzajami wietrzenia skał - przedstawia procesy powstawania form rzeźby terenu wytworzonych w wyniku wietrzenia skał, ruchów masowym i działalności wiatru przedstawia sposoby i uzasadnia konieczność stosowania metod zapobiegającym ruchom masowym - przedstawia procesy powstawania form rzeźby terenu w wyniku działalności rzek i mórz przedstawia procesy powstawania form rzeźby terenu w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów VI. Zróżnicowanie przyrodnicze polityczne i kulturowe Europy - wskazuje na mapie granicę między Europą i Azją - wyjaśnia wpływ ciepłego prądu morskiego na klimat Europy - wskazuje na mapie Europy główne pasma górskie, wyżyny, niziny, obszary depresyjne oraz rzeki - odczytuje z mapy politycznej Europy nazwy państw Europy i ich stolic - wykazuje różnice w kulturze wybranych narodów Europy - wyjaśnia wpływ czynników klimatotwórczych na kształtowanie się klimatu Europy - uzasadnia wpływ stref klimatycznych na zróżnicowanie roślinności Europy - podaje przykłady wpływu gór na klimat Europy - rozpoznaje na mapie konturowej największe państwa Europy - wyjaśnia wpływ kultury starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu na - analizuje diagramy klimatyczne wybranych miejsc Europy charakterystyczne dla różnych typów klimatu - odczytuje z mapy fizycznej współrzędne geograficzne krańcowych punktów Europy - charakteryzuje położenie Europy na mapie świata - podaje przykłady współzależności między klimatem, roślinnością i glebami w Europie - określa cechy środowiska przyrodniczego Europy na podstawie analizy map tematycznych i przekroju hipsometrycznego - ocenia środowisko przyrodnicze kontynentu pod względem warunków jakie stwarza dla życia i gospodarczej działalności człowieka -wskazuje na mapie Europy regiony występowania wyznań, języków i 235

8 - podaje przykłady wpływu chrześcijaństwa na kulturę Europy kulturę Europy - przedstawia pozytywne i negatywne skutki zróżnicowania kulturowego ludności Europy - rozróżnia główne grupy językowe i języki ludności Europy narodowości -wykazuje potrzebę tolerancji i poszanowania wartości innych narodów VII. Krajobrazy Europy - czyta i interpretuje mapy tematyczne Europy Północnej - przedstawia główne cechy środowiska przyrodniczego Europy Pn. - wskazuje na mapie państwa zaliczane do Europy Północnej i ich stolice - wskazuje na mapie Francji regiony rolnicze - wymienia przykłady płodów rolnych i artykułów spożywczych, które Francja eksportuje - przedstawia cechy rolnictwa Francji na podstawie analizy wykresów i danych liczbowych dotyczących plonów i zbiorów płodów rolnych we Francji - na podstawie analizy mapy przedstawia cechy Okręgu Nadrenii Północnej -Westfalii - wyjaśnia wpływ rozbudowy okręgu na stan środowiska przyrodniczego omawia położenie Londynu na tle kraju i kontynentu - odczytuje i analizuje dane liczbowe dotyczące wielkich miast Europy - - na podstawie map tematycznych podaje cechy środowiska geograficznego Alp i krajów alpejskich - wymienia nazwy państw alpejskich i ich stolic oraz wskazuje je na mapie - wykazuje związek między elementami środowiska przyrodniczego, a kierunkami działalnościgospodarczej człowieka w krajach Europy Północnej - omawia rozmieszczenie upraw i chowu zwierząt we Francji - określa czynniki wpływające na intensywność rolnictwa - porównuje rozwój rolnictwa we Francji i w Polsce - wymienia czynniki przyrodnicze i społeczno- gospodarcze wpływające na powstanie i rozwój Okręgu Nadrenii Północnej-Westfalii - wyjaśnia przyczyny restrukturyzacji przemysłu w Okręgu Nadrenii Północnej-Westfalii - na podstawie mapy w podręczniku formułuje wnioski dotyczące przestrzennego rozwoju Londynu - uzasadnia, dlaczego Londyn jest światową metropolią - wyjaśnia przyczyny zróżnicowania kulturowego - ludności Londynu - wymienia nazwy i wskazuje na mapie miasta Alp, które są słynne z atrakcji turystycznych - wykazuje wpływ Alp na środowisko przyrodnicze krajów alpejskich - omawia kierunki rozwoju - prezentuje na forum klasy wybrany kraj Europy Północnej - wyjaśnia wpływ środo-wiska przyrodniczego na zróżnicowanie rozmieszczenia upraw i chowu zwierząt we Francji wyjaśnia, dlaczego typ rolnictwa francuskiego określa się jako wyspecjalizowany, intensywny i towarowy - przedstawia znaczenie rolnictwa w gospodarce kraju - omawia pozytywne i negatywne skutki restrukturyzacji przemysłu w Okręgu Nadrenii Północnej- Westfalii wymienia funkcje Londynu krajowe i międzynarodowe - podaje przykłady atrakcji turystycznych Londynu - wskazuje pozytywne i negatywne skutki życia ludności w wielkim mieście - przedstawia rozwój terytorialny Londynu od XIII do XX wieku - wyjaśnia wpływ gór na różnicowanie się gospodarki wraz wysokością nad poziomem morza - na podstawie wykresu przedstawia współzależności pięter roślinności i gleb w górach - wykazuje związek między warunkami środowiska przyrodniczego, a rozwojem turystyki w krajach alpejskich - wykazuje i ocenia wartość środowiska przyrodniczego dla człowieka i gospodarki - ocenia wpływ rozwoju techniki na warunki życia ludności zatrudnionej w rolnictwie - przedstawia główne problemy społeczne wynikające z restrukturyzacji przemysłu na przykładzie Okręgu Nadrenii Północnej-Westfalii - uzasadnia konieczność zgodnego współżycia ludzi o różnych narodowościach, kulturach, językach i wyznaniach - na podstawie różnych źródeł przedstawia informacje na temat zabytków kultury śródziemnomorskiej -dostrzega korzyści i zagrożenia dla środowiska przyrodniczego i ludności wynikające z gwałtownego rozwoju turystyki w regionie śródziemnomorskim -wykazuje wpływ zabytków kultury greckiej, rzymskiej i arabskiej na rozwój turystyki w regionie - potrafi podsumować własne działania, określić pozytywne i negatywne skutki przeprowadzonych działań - projektuje przebieg trasy wycieczki - zbiera, opracowuje i prezentuje 236

9 - podaje przykłady wpływu gór na środowisko przyrodnicze i gospodarkę krajów alpejskich - na podstawie map tematycznych podaje cechy środowiska geograficznego Europy Południowej wymienia i wskazuje na mapie państwa zaliczane do Europy Południowej - wykorzystuje Internet do zbierania informacji o wybranym regionie Europy gospodarczego krajów alpejskich - na podstawie folderów turystycznych regionu i Internetu przedstawia walory turystyczne Europy Południowej - podaje przykłady atrakcji turystycznych, przyrodniczych i kulturowych regionu Europy Południowej - potrafi opracować plan wycieczki: cele, środki transportu, czas trwania, koszt, miejsca noclegów - omawia i prezentuje wybrany obiekt kultury śródziemnomorskiej - przedstawia walory przyrodnicze i pozaprzyrodnicze regionu Europy Południowej dla rozwoju turystyki i prezentuje dowolną techniką propozycję opracowanej wycieczki po wybranym regionie Europy informacje o wybranych odcinkach trasy wycieczki i wybranych obiektach odwiedzanych na wycieczce 237

10 Klasa II Propozycja określania wymagań na oceny szkolne według treści nauczania geografii w klasie II gimnazjum Treści nauczania dotyczące geografii Polski i jej sąsiadów opracowano na podstawie programu nauczania Ziemia i ludzie" wydawnictwa SOP Oświatowiec Toruń Położenie i środowisko przyrodnicze Polski Po łożenie Polski w Europie Podział administracyjny Polski Najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej Polski Klimat Polski Zasoby naturalne Polski i własnego regionu Ludność i gospodarka Polski Ludno ść Polski Rolnictwo - I sektor gospodarki narodowej Przemysł - II sektor gospodarki narodowej Usługi - III sektor gospodarki narodowej Ochrona środowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce Regiony geograficzne Polski Region w którym mieszkam Niziny Polski Wyżyny Polski Kotliny Podkarpackie Polskie góry Morze Bałtyckie Walory turystyczne wybranego regionu geograficznego - Kotlina Warszawska Podróż wzdłuż wybranej trasy po Pojezierzu Olsztyńskim Sąsiedzi Polski Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego państw sąsiadujących z Polską Niemcy Czechy i Słowacja Ukraina Białoruś i Litwa Rosja Ocenę celującą otrzymuje uczeń wykazujący się pełną wiedzą i umiejętnościami wynikającymi z programu nauczania, ponadto biorący udział w konkursach i olimpiadach geograficznych o zasięgu wojewódzkim, okręgowym lub ogólnopolskim. 238

11 dopuszczający Uczeń: dostateczny Uczeń: dobry Uczeń: bardzo dobry Uczeń: 1. Położenie Polski w Europie - omawia położenie geograficzne Polski w Europie - wskazuje na mapie Europy obszar Polski - przedstawia korzyści wynikające z położenia Polski w Europie - odczytuje z mapy współrzędne geograficzne Polski - potrafi odczytać z mapy stref czasowych różnicę czasu strefowego i urzędowego Polski i innych krajów Europy - wykazuje na wybranych przykładach związek między położeniem geograficznym Polski a cechami środowiska przyrodniczego naszego kraju - prawidłowo stosuje termin: czas strefowy - wyjaśnia różnicę czasu między Polską a innymi krajami Europy - przedstawia znaczenie położenia Polski na granicy Unii Europejskiej - wyjaśnia związki między położeniem geograficznym Polski a cechami środowiska przyrodniczego naszego kraju - wyjaśnia różnicę długości trwania dnia w Polsce w zależności od szerokości geograficznej miejscowości - przedstawia praktyczne znaczenie dla Polski istnienia strefy wód terytorialnych i ekonomicznych 2. Podział administracyjny Polski - wskazuje na mapie województwa Polski i wymienia ich stolice - odczytuje i analizuje dane statystyczne GUS dotyczące poszczególnych województw - wyjaśnia na czym polega trójstopniowy podział administracyjny kraju administracja, władza samorządowa - rozpoznaje na mapie konturowej województwa i ich stolice - wykazuje znaczenie dobrego gospodarowania regionem przez władze samorządowe - wykazuje potrzebę uczestniczenia w wyborach władz samorządowych - potrafi skierować odpowiednie sprawy do załatwienia w urzędzie wojewódzkim, urzędzie powiatowym, urzędzie gminy, urzędzie miasta 3. Najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej Polski era, okres geologiczny, minerał, skała, góry fałdowe, góry zrębowe, góry wulkaniczne, epoka lodowcowa - odczytuje podział dziejów Ziemi z tablicy stratygraficznej - wykazuje zaciekawienie przeszłością geologiczną - omawia na podstawie schematu podział skał na magmowe, osadowe i metamorficzne - odczytuje z tabeli nazwy głównych skał występujących w tablica stratygraficzna, surowce skalne zna zasadę określania względnego wieku warstwy skalnej - omawia na podstawie schematu układ warstw skalnych w górach fałdowych, zrębowych i wulkanicznych - wykazuje różnice między skałami na podstawie ich cech zewnętrznych podaje przykłady praktycznego zastosowania skał platforma prekambryjska, ostańce, ukształtowanie powierzchni, rzeźba, formy terenu - rozpoznaje skały znajdujące się w szkolnym zestawie skał - rozpoznaje na obrazach i rysunkach formy terenu wykształcone przez lądolód oraz lodowce górskie - wykazuje atrakcyjność względny i bezwzględny wiek Ziemi - docenia znajomość przeszłości geologicznej do zrozumienia współczesnych procesów geologicznych - wskazuje na mapie rozmieszczenie głównych rodzajów skał występujących w Polsce - wyjaśnia wpływ ruchów górotwórczych na ukształtowanie terenu i krajobraz regionu 239

12 Polsce - wymienia skały użyteczne powstałe w czasie zalewów morza (sól, wapienie) - przedstawia rolę węgla kamiennego w gospodarce Polski - wskazuje przykłady występowania form polodowcowych w Polsce - wykazuje przydatność badań geologicznych dla gospodarki państwa - porównuje korzystając z map zalewy mórz na obszarze Polski w poszczególnych okresach geologicznych - rozpoznaje na rysunku rośliny z których tworzył się węgiel kamienny - omawia proces tworzenia się pokładów węgla - wskazuje na mapie regiony eksploatacji węgla kamiennego w Polsce - wyjaśnia proces powstawania form rzeźby polo- dowcowej turystyczną krajobrazu polodowcowego na pojezierzach i w górach - wykazuje na przykładach, że formy terenu, skały mogą być dokumentami przeszłości geologicznej Polski - wykazuje konieczność racjonalnego wykorzystywania skał (w tym surowców mineralnych) w gospodarce - rozpoznaje rodzaje skał występujące we własnym regionie - wykazuje związek między występowaniem polodowcowych form terenu a przeszłością geologiczną obszaru - podaje przykłady skał wykorzystywanych jako materiał jubilerski - wykazuje potrzebę znajomości budowy geologicznej kraju - wyjaśnia przyczyny i skutki transgresji morskich - docenia piękno krajobrazu regionów zbudowanych ze skał wapiennych - wskazuje na mapie zasięg zlodowaceń w Polsce i podaje ich nazwy - analizuje powstanie i porównuje formy terenu znajdujące się w poszczególnych regionach geograficznych Polski. - rozpoznaje na profilu terenu poszczególne regiony Polsk 4. Klimat Polski izoterma, okres wegetacyjny - odczytuje informacje z map klimatycznych Polski: izoterm, opadów atmosferycznych, długości trwania okresu wegetacyjnego czynniki klima- totwórcze, wiatr halny, bryza, masy powietrza atmosferycznego - wykazuje wpływ czynników klimatotwórczych na klimat Polski - wymienia i omawia cechy klimatu Polski - prawidłowo stosuje termin: masy powietrza atmosferycznego, roczne amplitudy temperatury - odczytuje informacje z mapy pogody - wyjaśnia proces powstawania wiatru halnego i bryzy - oblicza temperaturę powietrza w górach po przejściu wiatru halnego - na podstawie map i danych meteorologicznych określa cechy klimatu wybranych regionów Polski - prawidłowo stosuje termin: klimatyczne pory roku - prognozuje pogodę w Polsce na podstawie mapy pogody - przedstawia znaczenie prognozowania pogody dla życia człowieka i gospodarki - ocenia wpływ klimatu Polski na życie i gospodarkę 240

13 5. Zasoby naturalne Polski i własnego regionu lesistość kraju, surowiec mineralny - wyjaśnia przyczyny zmian lesistości Polski - analizuje i wyciąga wnioski z wykresu obrazującego czystość polskich rzek - wykazuje konieczność racjonalnego korzystania z surowców mineralnych w Polsce - wskazuje na mapie główne regiony geograficzne Polski - uzasadnia konieczność ochrony środowiska przyrodniczego przed zniszczeniem (degradacją) dział wód, degradacja gleby - analizuje wykres dotyczący struktury wiekowej drzew w Polsce - przedstawia rozmieszczenie głównych kompleksów leśnych w swoim regionie - wyjaśnia sposoby powstawania (genezę) wybranych typów jezior w Polsce - wykazuje na przykładach związek między deficytem wód w regionie, jego położeniem, gęstością zaludnienia, rozwojem przemysłu - omawia na podstawie schematu wpływ czynników glebotwórczych na powstawanie gleb - wykazuje konieczność ochrony gleb w Polsce wskazuje na mapie regiony i miejsca występowania głównych surowców mineralnych w Polsce - przedstawia podział surowców mineralnych pod względem ich wykorzystania w gospodarce - uzasadnia znaczenie ropy naftowej w gospodarce Polski - wykazuje, że środowisko przyrodnicze Polski jest wielką wartością kraju struktura wiekowa drzew, klasy czystościwód, deficyt wód, nadwyżki wód, czynniki glebotwórcze - analizuje i interpretuje treść map dotyczących lesistości Polski i rozmieszczenia największych kompleksów leśnych w Polsce - oblicza lesistość wybranego regionu - wskazuje na mapie Polski dorzecza, działy wód, zlewiska - potrafi wyznaczyć na mapie dział wód między dorzeczami - wskazuje na mapie Polski bagna, regiony występowania wód artezyjskich - wyjaśnia sposoby powstawania (genezę) jezior w Polsce - analizuje i interpretuje mapę rozmieszczenia gleb w Polsce - wyjaśnia związek między genezą a występowaniem gleb w Polsce - omawia przydatność rolniczą gleb z zastosowaniem klas bonitacyjnych - wykazuje związki między elementami środowiska przyrodniczego w regionach Polski klasa bonitacyjna, żyzność gleby, rekultywacja gleby - akceptuje ochronę wybranych kompleksów leśnych w Polsce - dostrzega pozytywne funkcje lasów w życiu człowieka i w gospodarce - uzasadnia związek między występowaniem typów lasów w Polsce a warunkami środowiska przyrodniczego - wyjaśnia wpływ różnych czynników na wielkość zasobów wodnych Polski i własnego regionu - wykazuje praktyczność wiedzy na temat klas czystości wód rzek i jezior Polski - ocenia stopień przydatności i wykorzystania polskich rzek w gospodarce kraju - przedstawia sposoby oszczędzania wód powierzchniowych i podziemnych - wykazuje słuszność i propaguje zasadę oszczędzania wody we własnym domu, w szkole i w Polsce - wyjaśnia zasady przyporządkowania gleby do klasy bonitacyjnej - wykazuje związek między występowaniem surowców mineralnych a przeszłością geologiczną Polski - ocenia zasoby surowców mineralnych w Polsce - IIII. LUDNOŚĆ I GOSPODARKA POLSKI. LUDNOŚĆ I GOSPODARII. LUDNOŚĆ I GOSPODARKA POLSKIKA POLSKI 241

14 1. Ludność Polski przyrost naturalny, imigracja, emigracja, gęstość zaludnienia, miasto, funkcje miasta, sektor gospodarki narodowej, bezrobocie - odczytuje z wykresu wartość przyrostu naturalnego w Polsce od 1946 roku do czasów współczesnych - porównuje, korzystając z wykresu średnią długość życia ludności Polski i państw sąsiadujących - wykazuje związek między poziomem rozwoju gospodarczego kraju a przeciętną długością życia jego mieszkańców - dostrzega i akceptuje czynniki wpływające na przedłużenie długości życia ludności Polski - odczytuje z mapy wartość gęstości zaludnienia w Polsce - korzystając z mapy i danych statystycznych przedstawia zróżnicowanie struktury zatrudnienia i wielkość bezrobocia w województwach Polski - odczytuje z wykresu procent ludności mieszkającej w miastach korzystając z danych statystycznych - odczytuje miejsce miasta pod względem liczby mieszkańców w Polsce - - porównuje, korzystając z wykresu średnią długość przyrost rzeczywisty, wyż demograficzny (kompensacyjny), migracja, struktura biologiczna, struktura zatrudnienia, aglomeracja monocentryczna, aglomeracja policentryczna (konurbacja) - wyjaśnia różnicę między przyrostem naturalnym a przyrostem rzeczywistym ludności - wyjaśnia wpływ przyrostu naturalnego i migracji na kształtowanie się liczby ludności Polski - odczytuje cechy i zmiany struktury wieku i płci z wykresu piramidy wieku i płci ludności Polski - wykazuje wpływ czynników przyrodniczych, gospodarczych i historycznych na rozmieszczenie ludności i zróżnicowanie gęstości zaludnienia w Polsce - korzystając z wykresów przedstawia zmiany zachodzące w strukturze zatrudnienia ludności Polski - dostrzega związek między poziomem i rodzajem wykształcenia a możliwością znalezienia w przyszłości pracy - podaje przykłady miast pełniących różne funkcje wskazuje na mapie Polski największe miasta oraz miasta pełniące ważne funkcje Polonia, struktura wieku, struktura płci, wiek aktywności zawodowej, wiek przedprodukcyjny, wiek produkcyjny, wiek poprodukcyjny - oblicza przyrost naturalny i przyrost rzeczywisty ludności - na podstawie podanych danych oblicza saldo migracji - odczytuje i interpretuje dane dotyczące migracji ludności Polski (do Polski i z Polski) - wykazuje wpływ różnych czynników na kształtowanie się przyrostu naturalnego w Polsce od czasów powojennych do czasów współczesnych - oblicza gęstość zaludnienia - wskazuje na problemy mieszkańców w regionach słabo i gęsto zaludnionych w Polsce - wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w strukturze zatrudnienia ludności Polski - wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wielkości bezrobocia w różnych regionach Polski - dostrzega i rozumie problemy ludności pozostającej bez pracy - korzystając z mapy omawia przestrzenne rozmieszczenie miast w Polsce - wyjaśnia przyczyny szybkiego wzrostu liczby ludności po 1946 roku - odczytuje informacje z map tematycznych (gęstości zaludnienia, rozmieszczenia miast, struktury zatrudnienia demografia, saldo migracji, prognoza liczby ludności, współczynnik feminizacji, starzenie się społeczeństw, urbanizacja - odczytuje i interpretuje dane dotyczące przyrostu rzeczywistego ludności Polski w okresie po 1946 roku do czasów współczesnych - wykazuje wpływ zmian politycznych i gospodarczych w Polsce na wielkość i kierunki migracji Polaków - oblicza współczynnik feminizacji ludności - wykazuje wpływ różnych czynników na kształt piramidy płci i wieku ludności - wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżnicowania struktury zatrudnienia ludności Polski - wyjaśnia wpływ restrukturyzacji gospodarki na zwiększanie liczby bezrobotnych - podaje przykłady przeciwdziałania bezrobociu przez państwo i organizacje samorządowe - analizuje związki zachodzące między poziomem i rodzajem wykształcenia a możliwością znalezienia pracy - wyjaśnia związek między rozwojem przemysłu i usług a wzrostem poziomu urbanizacji - wyjaśnia wpływ pełnionych przez miasto funkcji na jego rozwój i znaczenie w kraju 242

15 - przedstawia korzyści i niedogodności życia w dużych miastach itp.) - analizuje i porównuje procesy i wskaźniki demograficzne Polski w ujęciu czasowym i przestrzennym - wyjaśnia potrzebę przeprowadzania badań demograficznych (np. spisów powszechnych), będących źródłem wiedzy o ludności - podaje argumenty na to że liczba ludności, jej wykształcenie stanowią potencjał Polski - uzasadnia potrzebę zrównoważonego rozwoju miast - wykazuje związek między rozwojem gospodarczym naszego kraju a zmianą wskaźników demograficznych - wykazuje współzależność między strukturą zatrudnienia a procentem ludności mieszkającej w miastach w regionie 2. Rolnictwo - I sektor gospodarki narodowej użytki rolne, użytki zielone, nieużytki, plon, zbiór - przedstawia na wykresie procentowy udział form rolniczego użytkowania ziemi w Polsce - wskazuje na mapie regiony o największych powierzchniach upraw: pszenicy, buraków cukrowych i ziemniaków - wymienia rośliny uprawiane w Polsce i swoim regionie - omawia na podstawie map rozmieszczenie chowu zwierząt w Polsce - odczytuje korzystając z danych statystycznych nazwy województw posiadających największy udział w powierzchni łąk i pastwisk struktura upraw, chów, hodowla - wykazuje zależności między formami rolniczego użytkowania ziemi a elementami środowiska przyrodniczego regionów - wyjaśnia przyczyny i podaje przykłady w swoim regionie i w kraju zmian w strukturze użytkowania ziemi - porównuje i wyjaśnia przyczyny rolniczego użytkowania ziemi we własnym województwie i w innych województwach - wyjaśnia przyczyny zróżnicowania rolniczego użytkowania ziemi w kraju - wykazuje wpływ czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozmieszczenie upraw odróżnia chów zwierząt od hodowli - wyjaśnia znaczenie chowu zwierząt w wyżywieniu ludności struktura wielkości i własności gospodarstw rolnych - omawia na podstawie map, wykresów, danych statystycznych strukturę wielkości i własności gospodarstw rolnych w Polsce - wskazuje na mapie województwa, które posiadają największy obszar użytków rolnych, gruntów ornych, sadów, łąk i pastwisk - wyjaśnia przyczyny zróżnicowania upraw w Polsce i we własnym regionie - wykazuje wpływ rozwoju przemysłu na rozwój rolnictwa - określa czynniki przyrodnicze i pozaprzyrod- nicze rozwoju chowu zwierząt gospodarskich - uzasadnia współzależność rozwoju chowu zwierząt i rozwoju przemysłu - ocenia warunki środowiska przyrodniczego Polski i swojego regionu dla rolniczego użytkowania - wyjaśnia potrzebę racjonalnego użytkowania powierzchni kraju i własnego regionu - wykazuje wpływ żyzności gleb i klimatu na rozmieszczenie upraw - wykazuje znaczenie uprawy roślin w wyżywianiu ludności kraju - wyjaśnia związek między rozwojem rolnictwa a warunkami przyrodniczymi i pozaprzyrodniczymi w Polsce i we własnym regionie - ocenia rolnicze wykorzystanie ziemi w Polsce i we własnym regionie - wykazuje znaczenie rolnictwa w eksporcie Polski 3. Przemysł - II sektor gospodarki narodowej odnawialne i nieodnawialne źródła energii, energetyka, dział przemysłu, gałąź przemysłu, ośrodek przemysłowy, okręg struktura produkcji energii elektrycznej, elektrownia struktura przemysłu, restrukturyzacja, prywatyzacja 243

16 elektrownia cieplna hydroelektrownia - rozróżnia źródła energii odnawialnej i nieodnawialnej - przedstawia strukturę produkcji energii w Polsce na podstawie danych statystycznych - wskazuje na mapie Polski regiony o największych zasobach energii odnawialnej - uzasadnia potrzebę zastępowania źródeł energii nieodnawialnej energią odnawialną przemysłowy, przemysł wysokich technik - wyjaśnia znaczenie rozwoju energetyki dla gospodarki państwa i życia ludności - wskazuje na mapie Polski regiony o największych zasobach energii nieodnawialnej - ocenia wpływ stosowania różnych źródeł energii na stan środowiska przyrodniczego i zdrowie człowieka - wyjaśnia potrzebę oszczędzania energii elektrycznej - wyjaśnia wpływ rozwoju nauki i techniki na powstawanie nowych gałęzi przemysłu - uzasadnia szybki rozwój wybranych gałęzi przemysłu w Polsce i we własnym regionie - wyjaśnia wpływ przemysłu na rozwój gospodarki kraju szczytowo- pompowa - przedstawia argumenty za lub przeciw budowie elektrowni jądrowych w Polsce - wskazuje na mapie Polski rozmieszczenie największych elektrowni cieplnych i hydroelektrowni - wyjaśnia związek między warunkami środowiska przyrodniczego a występowaniem źródeł energii odnawialnej - ocenia wpływ rozwoju energetyki odnawialnej na stan środowiska przyrodniczego kraju i własnego regionu - omawia na podstawie mapy gospodarczej Polski położenie okręgów i ośrodków przemysłowych w Polsce - wyjaśnia przyczyny rozwoju przemysłu wysokich technik - wyjaśnia przyczyny zmian w strukturze przemysłu Polski i własnego regionu - dostrzega i wyjaśnia przyczyny różnic w rozwoju przemysłu Polski i krajów Europy Zachodniej - przewiduje i ocenia zmiany w środowisku przyrodniczym związane z eksploatacją surowców energetycznych - wykazuje związek występowania surowców energetycznych z budową geologiczną - uzasadnia wykorzystanie źródeł energii w Polsce i w swoim regionie - omawia na podstawie map i wykresów rozmieszczenie głównych gałęzi przemysłu w Polsce: przemysłu hutniczego, elektromaszynowego, chemicznego, spożywczego - wykazuje wpływ najszybciej rozwijających się gałęzi przemysłu na stan środowiska przyrodniczego - ocenia znaczenie przemysłu wysokich technik dla środowiska przyrodniczego i gospodarki - wykorzystując różne źródła informacji (np. prasę, radio i telewizję) omawia zmiany w strukturze przemysłu w Polsce i we własnym regionie 4. Usługi - III sektor gospodarki narodowej usługi, transport, łączność - korzystając ze schematu omawia podział usług - omawia wpływ usług na rozwój gospodarczy i kulturalny kraju i własnego regionu - odczytuje z rocznika statystycznego wielkości określające gęstość sieci kolejowej i drogowej w Polsce usługi finansowe, usługi turystyczne, gęstość sieci transportowej - prezentuje wybraną metodą i techniką wybrany region turystyczny Polski - wyjaśnia przyczyny szybkiego rozwoju usług w kraju i regionie - korzystając z map turystycznych walory turystyczne, walory przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozwoju turystyki - wymienia nowe rodzaje usług i nowe zawody, które pojawiły się na rynku pracy w ostatnich latach - opisuje walory turystyczne Polski na podstawie map tematycznych - wskazuje na mapie główne - prawidłowo stosuje termin agroturystyka - ocenia wpływ usług na rozwój osadnictwa i rozwój gospodarczy kraju i własnego regionu - wykazuje wpływ środowiska przyrodniczego i kulturowego na rozwój różnych rodzajów turystyki w Polsce - prezentuje walory turystyczne: 244

17 - wskazuje na mapie obszary w Polsce o najmniejszej i największej gęstości sieci transportowej - podaje przykłady wpływu transportu na rozwój osadnictwa i gospodarki kraju oraz stan środowiska przyrodniczego charakteryzuje wybrane regiony turystyczne Polski - podaje przykłady wpływu turystyki na zamożność obywateli i rozwój gospodarczy kraju i regionu - wskazuje na mapie porty morskie i śródlądowe, kanały oraz porty lotnicze - uzasadnia wpływ gęstości sieci kolejowej i drogowej na rozwój społeczny i gospodarczy kraju - porównuje gęstość sieci kolejowej i drogowej w Polsce z innymi krajami Europy regiony turystyczne kraju - omawia rozmieszczeni sieci kolejowej i drogowej swojego regionu - na podstawie map tematycznych opisuje warunki rozwoju transportu wodnego, śródlądowego i morskiego - na podstawie map tematycznych podaje przykłady towarów przesyłanych różnymi rodzajami transportu przyrodnicze i pozaprzyrodnicze wybranych regionów Polski - wykazuje atrakcyjność turystyczną regionów Polski - wyjaśnia przyczyny zróżnicowania gęstości sieci transportowej w kraju - docenia rolę rozwoju nowoczesnego transportu i łączności dla rozwoju gospodarki kraju 5. Ochrona środowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce - prawidłowo stosuje termin park narodowy - odczytuje z map nazwy obiektów chronionych w Polsce i we własnym regionie - wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat wybranych obiektów chronionych w Polsce i we własnym regionie - potrafi zachować się w obiektach chronionej przyrody oraz w obiektach kultury park krajobrazowy, rezerwat przyrody, pomnik przyrody - wyjaśnia przyczyny objęcia ochroną wybranych obiektów przyrodniczych i kulturowych w Polsce i we własnym regionie - czyta i analizuje mapy dotyczące zanieczyszczenia i przekształcenia środowiska przyrodniczego Polski - przedstawia przyczyny przekształcania i zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego Polski - wykazuje związek między przeszłością historyczną a istnieniem wybranych obiektów kulturowych w Polsce i we własnym regionie - wymienia przykłady osiągnięć wybitnych Polaków - potrafi wyszukać w różnych źródłach informacje o ważnych obiektach przyrodniczych i kulturowych znajdujących się w odwiedzanym regionie - rozpoznaje na fotografiach obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Przyrody i Kultury UNESCO 1. Region w którym mieszkam - własny region region, środowisko przyrodnicze - wskazuje swój region na mapie - wykazuje zainteresowanie swoim regionem, miejscem w którym się urodził i w którym żyje - odczytuje dane statystyczne dotyczące wielkości powierzchni i liczby ludności w swoim regionie - wykazuje dominanty swego regionu na tle środowiska przyrodniczego Polski - przedstawia położenie swego regionu (województwo, powiat, gmina, region Europy) dominanta, ojczyzna, krajobraz - prawidłowo oznacza swój region na mapie konturowej Polski - wykazuje współzależność między elementami środowiska przyrodniczego w swoim regionie - przedstawia korzystając ze schematu kryteria wyróżniania regionu - wyjaśnia termin patriotyzm lokalny 245

18 2. Niziny Polski brzeg klifowy, brzeg niski, wydma, mierzeja - wskazuje na mapie regiony geograficzne wchodzące w skład pobrzeża, pojezierzy, nizin środkowopolskich - identyfikuje na podstawie fotografii krajobraz pojezierzy - odróżnia w terenie i na fotografii krajobraz sta- roglacjalny i młodogla- cjalny - uzasadnia konieczność ochrony jezior zalew, delta, krajobraz młodoglacjalny, krajobraz staroglacjalny - wyjaśnia przyczyny powstawania brzegu wysokiego i brzegu niskiego - wyjaśnia związek między wydarzeniami geologicznymi (epoka lodowcowa), a rzeźbą pojezierzy i nizin - wyjaśnia znaczenie nizin w gospodarce państwa - wyjaśnia znaczenie występowania wód artezyjskich w Kotlinie Warszawskiej - uzasadnia konieczność ochrony brzegów morskich - omawia położenie Warszawy oraz jej funkcję stołeczną osady polodow- cowe, morena czołowa, morena denna, sandry, pradolina - wyjaśnia przyczyny zróżnicowania krajobrazu pasa pobrzeża - wyjaśnia występowanie procesów krasowienia na Polesiu Lubelskim - na podstawie map tematycznych omawia środowisko przyrodnicze i warunki rozwoju gospodarki w pasie nizin - wykazuje zależność między warunkami tworzenia się delty a żyznością gleb - przedstawia propozycje zagospodarowania pojezierzy i nizin środkowo- polskich puszcza, wody artezyjskie, funkcja stołeczna miasta, procesy krasowe - podaje propozycje zagospodarowania naszego wybrzeża - propaguje walory regionu uznanego jako zielone płuca Polski" - docenia znaczenie nizin - w rozwoju rolnictwa i komunikacji w Polsce - przedstawia przyczyny utworzenia w pasie po- brzeża parków narodowych: Słowińskiego i Wolińskiego - wskazuje na mapie kompleksy leśne i parki narodowe w pasie nizin - ocenia przydatność rolniczą gleb w poszczególnych regionach nizin 3. Wyżyny Polski kopalnia głębinowa, zagłębie - wskazuje na mapie regiony geograficzne wchodzące w skład pasa wyżyn - rozpoznaje na schematach i fotografii formy krasowe występujące na Wyżynie Krakowsko- Częstochowskiej - wskazuje na mapie główne miasta regionów - wskazuje na mapie miejsca wydobycia ważnych surowców mineralnych w pasie wyżyn - przedstawia problemy związane z zanieczyszczeniem środowiska przyrodniczego na Wyżynie Śląskiej ostańce, gołoborza, pokrywa lessowa, czarnoziem - wyjaśnia przyczyny zróżnicowania krajobrazu w pasie wyżyn - wyjaśnia wpływ uprzemysłowienia na środowisko przyrodnicze regionu - omawia przyczyny i skutki deficytu wód w regionie - wymienia dominanty przyrodnicze regionów wyżyn - wymienia walory tury- styczne regionów leżących w pasie wyżyn hałda, deficyt wód, formy krasowe, wywierzysko - na podstawie map tematycznych omawia środowisko przyrodnicze i warunki rozwoju gospodarki w pasie wyżyn - wyjaśnia związek między rodzajem skał a glebą (wapienierędziny, less-czarnoziemy) - omawia główne funkcje miast położonych w pasie wyżyn - wymienia dominanty gospodarcze regionów wyżyn - uzasadnia konieczność ochrony przyrody w Ojcowskim Parku Narodowym wyrobisko, wapienie jurajskie, gips, jar, wąwóz - na podstawie map tematycznych omawia środowisko przyrodnicze i warunki rozwoju gospodarki w regionie - wykazuje podobieństwa i różnice warunków rozwoju rolnictwa na Wyżynie Sandomierskiej i Wyżynie Lubelskiej - wyjaśnia przyczyny zróżnicowania krajobrazu Niecki Nidziań- skiej, Wyżyny Kielecko- -Sandomierskiej i Wyżyny Lubelskiej - proponuje trasę wycieczki na szlaku orlich gniazd" - docenia znaczenie Staro- 246

19 polskiego Okręgu Przemysłowego dla rozwoju gospodarczego regionu - przedstawia Majdanek jako symbol męczeństwa i ofiar II wojny światowej 4. Kotliny Podkarpackie - wskazuje na mapie regiony geograficzne wchodzące w skład kotlin podkarpackich - ukazuje znaczenie Oświęcimia dla Polaków i społeczności międzynarodowej - wskazuje na mapie miejsca występowania ropy naftowej, gazu ziemnego, siarki w regionie - wyjaśnia znaczenie regionu w przemyśle kraju - wyjaśnia rolę Krakowa dla kultury i gospodarki kraju - wymienia główne zabytki Krakowa zapadlisko tektoniczne, kotlina - na podstawie map tematycznych omawia środowisko przyrodnicze i warunki rozwoju gospodarki w regionie - przedstawia znaczenie dla światowego dziedzictwa kultury zabytków Krakowa i Wieliczki - wskazuje warunki sprzyjające rozwojowi rolnictwa w kotlinach podkarpackich 5. Polskie góry fałdowanie her- cyńskie, fałdowanie alpejskie - wskazuje na mapie Karpaty i Sudety, Rysy i Śnieżkę - omawia położenie Karpat i Sudetów na mapie Europy - wykorzystując dostępne źródła informacji wykonuje folder promujący Sudety lub Karpaty jako region turystyczny - uzasadnia potrzebę ochrony środowiska przyrodniczego Sudetów i Karpat góry zrębowe, góry fałdowe - wskazuje na mapie pasma górskie Sudetów i Karpat oraz kotliny śródgórskie - wyjaśnia powstawanie i skutki wiatru halnego - proponuje trasę wycieczki w Sudety lub w Karpaty z wykorzystaniem map tematycznych. - wie czego dotyczą nazwy ważnych obiektów turystycznych: np Dolina Kościeliska, Giewont, Gubałówka, Morskie Oko, Szklarka turnie, grań, piargi, cyrk lodowcowy - wskazuje na mapie większe miasta Sudetów i Karpat oraz znane ośrodki uzdrowiskowe położone w górach - wyjaśnia pochodzenie współczesnej rzeźby Sudetów i Karpat - wyjaśnia określenie Czarny Trójkąt Europy" - wykazuje różnice w środowisku przyrodniczym między poszczególnymi regionami Karpat - wskazuje na mapie miejsca występowania surowców mineralnych w Sudetach i Karpatach - wskazuje na mapie parki narodowe w Karpatach i Sudetach - analizuje mapę podziału Karpat i Sudetów przyjmując jako kryterium budowę geologiczną - wyjaśnia wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na rzeźbę Karpat i Sudetów - zna osiągnięcia Ignacego Łukasiewicza 247

20 6. Morze Bałtyckie głębia, cieśnina, zatoka, zalew, mierzeja, morze śródlądowe - korzystając z mapy omawia położenie Bałtyku, lokalizuje cieśniny, zatoki, zalewy, mierzeje, wyspy na Bałtyku - na podstawie mapy wymienia cechy środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego - prawidłowo stosuje termin zasolenie morza - podaje przyczyny małego zasolenia, niskiej temperatury wód i niewielkich pływów morskich na Morzu Bałtyckim - wyjaśnia związki między środowiskiem przyrodniczym Bałtyku a jego gospodarczym wykorzystaniem - wymienia przyczyny zanieczyszczenia Bałtyku - wykazuje na konieczność współpracy państw bałtyckich w celu ochrony środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego pływy morskie, okres zlodzenia, konwencja międzynarodowa - wskazuje na mapie porty morskie w Polsce oraz znane nadmorskie miejscowości turystyczne - wskazuje na mapie szlaki komunikacji promowej 7. Walory turystyczne wybranego regionu geograficznego - Kotlina Warszawska - korzystając z map w atlasie omawia położenie Warszawy i Puszczy Kampinoskiej w Polsce i na Nizinie Mazowieckiej - rozpoznaje na obrazach wybrane obiekty turystyczne Warszawy - przedstawia rolę Warszawy jako stolicy - zbiera, porządkuje i opracowuje informacje o walorach wybranego regionu turystycznego Polski - wyjaśnia znaczenie wybranych obiektów turystycznych w poznawaniu historii naszego kraju - wskazuje na planie dzielnice Warszawy oraz wybrane obiekty turystyczne - omawia walory turystyczne Warszawy i Puszczy Kampinoskiej 8. Podróż wzdłuż wybranej trasy po Pojezierzu Olsztyńskim - odczytuje informacje z map regionu w różnych skalach - wykorzystuje do opracowania trasy wycieczki mapy zawarte w podręczniku, fotografie, rysunki - docenia piękno obserwowanego krajobrazu - prawidłowo stosuje termin krajobraz młodogla- cjalny - wyjaśnia genezę zaobserwowanych podczas wycieczki form terenu - analizuje i wykonuje rysunek ułożenia materiału skalnego w pagórku morenowym - dokumentuje obserwowane obiekty na trasie morena denna i czołowa, ciągi morenowe - odczytuje informacje z mapy historycznej Warmii - zna procedury przygotowania się do zajęć w terenie - rozpoznaje w terenie formy rzeźby młodogla- cjalnej - prawidłowo stosuje termin środowisko kulturowe - obserwuje i rozpoznaje formy gospodarowania w regionie - opisuje miejsca będące świadectwem przeszłości historycznej regionu - rysuje szkic trasy - 248