Studia Medyczne Tom 11

Transkrypt

1 Studia Medyczne Tom 11

2 MEDICAL STUDIES Edited by Stanis³aw G³uszek Vol. 11 Q U A R T E R LY july september Publikacja indeksowana w Index Copernicus 2008: ICV=3,80

3 Studia Medyczne Pod redakcj¹ Stanis³awa G³uszka Tom 11 KWARTALNIK lipiec wrzesieñ Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego Kielce 2008

4 Komitet Redakcyjny/Editorial Committee Redaktor Naczelny/Editor-In-Chief prof. zw. dr hab. n. med. Stanisław Głuszek Zastępca Redaktora Naczelnego/Deputy Editor-In-Chief prof. dr hab. n. med. Stanisław Bień, prof. dr hab. n. med. Marianna Janion Sekretarz Redakcji/Assistant Editors mgr Elżbieta Hombek, dr n. med. Jerzy Krzewicki Rada Naukowa/Editorial Board prof. Krzysztof Bielecki (Warszawa) dr Barbara Błaszczyk (Kielce) prof. Jean-Pierre Chambon (Lille, Francja) dr Elżbieta Cieśla (Kielce) prof. Jan Czesław Czabała (Warszawa) prof. Stanisław Jerzy Czuczwar (Lublin) prof. Teofan Maria Domżał (Warszawa) prof. Wiesław Drozdowski (Białystok) prof. Sławomir Dutkiewicz (Warszawa) prof. Bogusław Frańczuk (Kraków) prof. Andrzej Fryczkowski (Warszawa) prof. Pavol Holéczy (Ostrava, Czechy) dr Helena Kadučáková (Ružomberok, Słowacja) dr Wojciech Kiebzak (Kielce) prof. Rudolf Klimek (Kraków) dr Aldona Kopik (Kielce) prof. Teresa Korwin-Piotrowska (Szczecin) prof. Anton Lacko (Ružomberok, Słowacja) prof. Jerzy Kotowicz (Warszawa) prof. Romuald Lewicki (Warszawa) prof. Andrzej Malarewicz (Kielce) dr Małgorzata Markowska (Kielce) dr Leszek Nowak (Kielce) prof. Grażyna Nowak-Starz (Kielce) prof. Józef Opara (Repty Śląskie) prof. Siarhei Pańko (Brześć, Białoruś) prof. Stanisław Pużyński (Warszawa) prof. Stanisław Radowicki (Warszawa) dr Tomasz Rogula (Cleveland, USA) prof. Grażyna Rydzewska (Kielce) prof. Andrzej Rydzewski (Kielce) prof. Danuta Ryglewicz (Warszawa) prof. Halina Sińczuk-Walczak (Warszawa) prof. Wojciech Sobaniec (Białystok) prof. Marek Spaczyński (Poznań) prof. Bruno Szczygieł (Warszawa) prof. Monika Szpringer (Kielce) prof. Wiesław Szymański (Bydgoszcz) dr Andrew Ukleja (Cleveland, USA) dr Piotr Walerian (Warszawa) prof. Beata Wożakowska-Kapłon (Kielce) dr Barbara Wybraniec-Lewicka (Warszawa) prof. Stanisław Zabielski (Warszawa) Adres redakcji/editorial Correspondence Kielce, Aleja IX Wieków Kielc 19, tel , Redaktor naczelny: tel , , Opracowanie redakcyjne/editorial study Małgorzata Marchlewicz Korekta/Proofreading Małgorzata Marchlewicz Formatowanie komputerowe/computer formating Anna Domańska Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego, Kielce 2008 Wydawca/Publisher Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego Kielce, ul. Żeromskiego 5 tel , fax wyd@ujk.kielce.pl

5 SPIS TREŚCI ContenTs Artykuły redakcyjne/editorial articles Colposcopy in modern gynecology and obstetrics Kolposkopia w nowoczesnej ginekologii i położnictwie 7 Andrzej Malarewicz, Jadwiga Szymkiewicz The Role of Nursing in Family Health Promotion Rola pielęgniarki w promocji zdrowia rodziny 13 Helena Kadučáková PRACE ORYGINALNE/original papers Potrzeby edukacyjne rodziców dzieci oparzonych Educational needs of parents of burnt children 17 Zofia Kłapa, Zofia Musiał, Marian Słowiaczek, Wioletta Bułat Dziecko w szpitalu a ryzyko krzywdzenia instytucjonalnego Child in hospital vs. Risk of institutional abuse 23 Mieczysława Perek, Grażyna Cepuch Palenie tytoniu jako przykład antyzdrowotnych zachowań wśród młodzieży szkół ponadgimnazjalnych Tobacco smoking as the example of the antihealthy behavior among adolescents from secondary schools 29 Aneta Grochowska, Małgorzata Schlegel-Zawadzka Porównanie przyczyn stresu wśród pielęgniarek pracujących na oddziałach o różnej specyfice A comparison of causes of work-related stress in nursing staff according to specialty 33 Anna Wzorek PRACE KAZUISTYCZNE/CASE STUDIES Plazmafereza w neurologii doświadczenia własne Plasmapheresis in neurology own experience 39 Barbara Błaszczyk, Elżbieta Jasińska Leki oryginalne i generyczne w leczeniu padaczki Original and generic antiepileptic drugs in epilepsy treatment 43 Barbara Błaszczyk PRACE POGLĄDOWE/REVIEW PAPERS Etyka i odpowiedzialność zawodowa w pracy pielęgniarki sprawującej opiekę nad pacjentem neurochirurgicznym The ethics and occupational responsibility in nurse s job taking care of neurosurgery patients 47 Ewa Jachymczyk, Jacek Gołębiowski, Jacek Stypuła Przyczyny zachorowania na ostre zapalenie trzustki a zakres interwencji psychoedukacyjnej dla rekonwalescentów The causes of acute pancreatitis and range of psychoeducational intervention for convalescents 51 Izabela Chmiel, Antoni Czupryna, Tomasz Brzostek, Maciej Górkiewicz

6 Ciąża młodocianych problem medyczny i społeczny Adolescent pregnancy medical and social problem 57 Beata Frankowicz-Gasiul, Anna Michalik, Agnieszka Czerwińska, Marzena Zydorek, Jolanta Olszewska, Jarosław Olszewski Program edukacji żywieniowej dla dzieci w wieku przedszkolnym i ich rodziców realizowany w Krakowie Nutritional education program for kindergarten children and their parents in Krakow 65 Agnieszka Kozioł-Kozakowska, Beata Piórecka, Małgorzata Schlegel-Zawadzka Sprawozdania/reports Sprawozdanie z II Międzynarodowej Konferencji Naukowej Ružomberské zdravotnícke dni 2007 Report from the Second International Scientific Conference Ružomberské zdravotnícke dni Bożena Zboina, Halina Król Regulamin publikacji prac w Studiach Medycznych 75 Publication instruction in Medical Studies 77

7 Studia Medyczne 2008; 11: 7 12 Artykuł redakcyjny COLPOSCOPY IN MODERN GYNECOLOGY AND OBSTETRICS KOLPOSKOPIA W NOWOCZESNEJ GINEKOLOGII I POŁOŻNICTWIE Andrzej Malarewicz, Jadwiga Szymkiewicz Zakład Perinatologii i Pielęgniarstwa Ginekologiczno-Położniczego, Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach Kierownik Zakładu: prof. zw. dr hab. n. med. Andrzej Malarewicz SUMMARY A screening for a uterine cervix carcinoma is entering a new era. Instead of searching for abnormal pathological changes in the cells of uterine cervix, more and more frequently we are looking for factors evoking these changes, i. e. oncogenic types of HPV. In this way we are swiftly running away from a screening based on a cytology and colposcopy towards the one which depends on hybridization tests. One should, however, remember that screening conducted in this manner allows indeed for a precise distinguishing of a group of women with a risk of becoming ill from cervical carcinoma, but both the colposcopy and cytology are essential for establishing a proper strategy in a clinical management. It is difficult to imagine that only a fact of the infection of the uterine cervix epithelium with papilloma viruses, without morphological abnormałities detected in the epithelium, would be an indication for cervix treatment. At present, we are witnessing an intense development of modern techniques in the colposcopy. Proposals to improve the colposcopy are aiming at rendering objective an inspection of colposcopy images and enhancing a precision of diagnosis. However, the mentioned techniques are not available for each gynecologist. He does not always have to have an access to them because, as it appears from available literature, these modern procedures influence only in a small degree the increase in sensitivity and specificity of the rewieved method, and so far have mainly a scientific significance. In this situation, an essential practical importance has still a routine diagnosis using a colposcope with the application of routine colposcopy methods. Undeniable progress in the colposcopy represents a conviction that this method allows for a diagnosis of subclinical HPV infection of the uterine cervix. The colposcopic diagnosis of the subclinical HPV infection of the uterine cervix, supplemented with cytological examinations, is highly precise and finds a confirmation with hybridization methods for HPV DNA. A progress in the approach to the colposcopy mainly comes down to recognize this diagnostic method as the essential one in the process of deciding about a nature of morphological changes in the uterine cervix. This approach falls into a concept of targeted rescreening. While using the colposcopy one should, however, remember about limitations of the method. Unquestionable benefit of the colposcopy diagnostics is that the result of investigation is available immediately. If we simultaneously employ a cytological assessment of the uterine cervix in the phasecontrast microscope, we could save the patient a negative psychical stress associated with a relatively long-lasting expectation for the results of cytological examinations. Key words: Colposcopy, HPV, Infection of the uterine cervix. STRESZCZENIE Skrining raka szyjki macicy wkracza w nową erę. Coraz częściej, zamiast szukać nieprawidłowych zmian morfologicznych w komórkach szyjki macicy, szuka się czynników, które wywołują te zmiany, tzn. typów onkogennych HPV. W ten sposób ucieka się szybko od skriningu opartego na cytologii i kolposkopii do skriningu, podstawą którego są testy hybrydyzacyjne. Pamiętać jednak należy, że tak prowadzony skrining (abstrahując od kosztów) pozwala wprawdzie na precyzyjne wyodrębnienie kobiet ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy, ale do ustalenia prawidłowej strategii w postępowaniu klinicznym niezbędna jest zarówno kolposkopia, jak i cytologia. Trudno bowiem wyobrazić sobie, aby sam fakt zainfekowania nabłonka szyjki macicy wirusami papilloma, bez stwierdzonych w nabłonku nieprawidłowości morfologicznych, był wskazaniem do leczenia szyjki. Aktualnie notuje się intensywny rozwój nowoczesnych technik kolposkopowania. Propozycje zmierzające do udoskonalania kolposkopii mają na celu zobiektywizowanie oglądanych obrazów kolposkopowych i zwiększenie precyzji rozpoznania. Nie każdy lekarz ginekolog ma jednak dostęp do wspomnianych technik. Nie zawsze zresztą musi, ponieważ te nowoczesne działania tylko w niewielkim stopniu wpływają na zwiększenie czułości i swoistości omawianej metody i jak na razie mają znaczenie przede wszystkim naukowe. W tej sytuacji zasadnicze znaczenie praktyczne ma diagnostyka rutynowym kolposkopem z zastosowaniem rutynowych metod kolposkopowych. Niewątpliwym postępem w kolposkopii jest przekonanie się, że metoda ta pozwala na rozpoznawanie subklinicznej postaci zakażenia HPV. Niewątpliwą korzyścią diagnostyki kolposkopowej jest to, że wynik badania otrzymujemy natychmiast. Jeśli jednocześnie posługujemy się oceną cytologiczną szyjki macicy w mikroskopie fazowo-kontrastowym, to zaoszczędzamy pacjentce negatywnych stresów psychicznych związanych ze stosunkowo długim oczekiwaniem na wyniki badań cytologicznych. Słowa kluczowe: kolposkopia, infekcje szyjki macicy.

8 8 Andrzej Malarewicz, Jadwiga Szymkiewicz A screening for a uterine cervix carcinoma is entering a new era [1]. Instead of searching for abnormal pathological changes in the cells of uterine cervix, more and more frequently we are looking for factors evoking these changes, i.e. oncogenic types of HPV [2]. In this way we are swiftly running away from a screening based on a cytology and colposcopy towards the one which depends on hybridization tests [3]. One should, however, remember that screening conducted in this manner (leaving aside the costs) allows indeed for a precise distinguishing of a group of women with a risk of becoming ill from cervical carcinoma, but both the colposcopy and cytology are essential for establishing a proper strategy in a clinical management [4]. It is difficult to imagine that only a fact of the infection of the uterine cervix epithelium with papilloma viruses, without morphological abnormalities detected in the epithelium, would be an indication for cervix treatment [5 7]. At present, we are witnessing an intense development of modern techniques in the colposcopy, such as: telecolposcopy, computerized colposcopy, multispectral imaging system colposcopy, computerized digital imaging colposcopy, fluorocolposcopy and photodynamic diagnosis in colposcopy [8 12]. Proposals to improve the colposcopy are aiming at rendering objective an inspection of colpocopy images and enhancing a precision of diagnosis [13]. However, the mentioned techniques are not available for each gynecologist. He does not always have to have an access to them because, as it appears from available literature, these modern procedures influence only in a small degree the increase in sensitivity and specificity of the rewieved method, and so far have mainly a scientiflc significance. In this situation, an essential practical importance has still a routine diagnosis using a colposcope with the application of routine colposcopy methods [14, 15]. It should be emphasized that the colposcopy has a tremendous importance in the clinic of uterine cervix and vagina infections. It permits, on the basis of evaluation of the appearance of the contents covering a vaginal part of uterine cervix and vagina walls, to orient further diagnostics procedures concerning the infections, including sexually-transmitted infections [16]. A distinctive feature of colposcopy images in the uterine cervix inflammation and infections is the presence on a surface of the cerxix a number of intensively red points or spots of variable size (Fig.1). They represent supraepithelial extravasations (petechiae) or clusters of pleomorphic blood vessels. They show through a softened and rugous epithelium. These vessels become clearly apparent after removing a thick content from the cervix surface. The uterine cervix vessels, visible in the cervix inflammation, produce a dense Fig. 1. Inflammation of the uterine cervix. On a surface of the cervix are visible red points and spots of variable size Fig. 2. The cervix inflammation. The uterine cervix vessels produce a dense disordered and disorganized net Fig. 3. Infection of the cervix with Chlamydia trachomatis

9 COLPOSCOPY IN MODERN GYNECOLOGY AND OBSTETRICS Fig. 4. Infection of the cervix with Ch. trachomatis. In a phase contrast microscope are visible in cylindrical cells vacuoles filled with inclusion bodies Fig. 5. Trichomonal infestation of the uterine cervix. A strawberry sign Fig. 6. Mycosis of the uterine cervix 9 disordered and disorganized net (Fig.2). A diversity in shape and a variable course of vessels in inflamed connective-tissue stroma depends on a differentiated structure of the border between the epithelium and stroma, on connective-tissue papillae and on a degree of hemostasis in the examined vessels. If enhanced vessel markings described above are accompanied by a zone of epithelial transformation with a more or less extensive ectopy, we may suspect a uterine cervix infection with Chlamydia trachomatis [17] (Fig. 3). In cytological smears collected from such lesions there are clusters of cylindrical cells that possess in their cytoplasm numerous vacuoles filled with characteristic inclusion bodies. Such cells are especially well visible in a phase contrast microscope (Fig. 4). An abundant foamy yellow-and-green vaginai content is a symptom of trichomonal infestation of vagina and uterine cervix. Under colposcopy magnification, the epithelium surface covering a disc of the vaginal part is strewn with the intensively red spots of various size. This symptom resembles a moth-eaten fabric, or is called a strawberry sign (Fig. 5). A thick papular white content closely adhering to vaginal walls indicates the existence of mycosis (Fig. 6). A translucent mucoid content at the opening of external cervical canal accompanied by a homogenous grey-and-white content covering the walls of vagina is distinctive for a bacterial vaginosis. A conspicuous microspotty iodonegative spotting of paraepidermoidal epithelium, visible under colposcopy following a test with Lugol liquid, confirms a suspicion of the infection with a microorganism Gardnerella vaginalis (Fig. 7). This diagnosis can be confirmed by a cytological examination in which aside of a small number of neutrophilic polymorphonuclear granulocytes and a scanty number or a lack of lactic acid bacilli, the marker cells forbacterial vaginosis, so-called clue cells, can be found. The clue cells are well visible in unstained smears when viewed in the phase-contrast microscopy (Fig. 8). They represent large multilateral cells, from both the surface and intermediate strata of the stratified squamous epithelium of the uterine cervix and vagina, densely covered with Gardnerella vaginalis bacilli. Light-refracting bacteria appear clearly on the background of the cells and the preparation. Colposcopy precisely defines the extent of existing changes in the cervix and allows to orient in its morphological character. It detects precancerous and early cancerous states. The colposcopy plays a decisive role in the process of qualification for the treatment of both precancerous and cancerous states, as well as other pathological states of the uterine cervix [18, 19]. The colposcopy also has an undisputable role in monitoring pregnancy

10 10 Andrzej Malarewicz, Jadwiga Szymkiewicz complicated with neoplasia of the uterine cervix or cancer [20]. One should not ignore the colposcopy as a method for assessing a functional state of female sexual organs. It is particularly important during early pregnancy and in a diagnosis of infertility. Undeniable progress in the colposcopy represents a conviction that this method allows for a diagnosis of subclinical HPV infection of the uterine cervix. The colposcopic diagnosis of the subclinical HPV infection of the uterine cervix, supplemented with cytological examinations, is highly precise and rlnds a confirmation with hybridization methods for HPV DNA [21]. The subclinical HPV infections could be seen following a test with an acetic acid solution [17]. After the acid, bleached foci appear in the stratified squamous epithelium that did not show any alterations before application of the acid (Fig. 9). A bleaching of the epithelium is small and is maintained for a short period of time. A previous translucency of the epithelium is returning quickly. The epithelium susceptible for bleaching is lustrous and contains an uneven ( coarse ) and slightly papillary surface (Fig. 10). If the colposcopy images are accompanied with the cytological images in which koilocytes and dyskeratocytes have been revealed, then the diagnosis of subclinical HPV infection is reliable [20]. In cytological preparations stained with hematoxylin and eosine or with a Papanicolau reagent, a distinctive for koilocytes vacuolization has a nature of empty spaces sharply separated from the rest of cytoplasm in which irregular andhyperchromatic cell nuclei are located. Cytoplasm is condensed at the periphery, and it intensively stains in eosinophilic or cyanophilic manner, and rarely is amphophilic. Koilocytes are also well visible in the unstained cytological smears inspected through the phase-contrast microscope (Fig. 11). A progress in the approach to the colposcopy mainly comes down to recognize this diagnostic method as the essential one in the process of deciding about a nature of morphological changes in the uterine cervix. This approach falls into a concept of targeted rescreening [17]. The point is that a gynecologist despite a negative result (in the oncological sense) of the cytological smear qualifies the cervix, on the basis of obtained colposcopy images, for another cytological evaluation. While using the colposcopy one should, however, remember about limitations of the method. By colposcopy investigations we assess only a surface of the existing changes in the cervix. On the basis of the appearance of the surface we are drawing conclusions about their structure and morphological nature. Sometimes these conclusions could be incorrect. Unquestionable benefit of the colposcopy diagnostics is that the result of investigation is available im- Fig. 7. Bacterial vaginosis. Iodonegative spotting of paraepidermoidal epithelium visible under colposcopy following a test with Lougol Iiąuid Fig 8. Clue cells in a phase-contrast microscopy Fig. 9. HPV infection. A bleaching of the epithelium after the acetic acid

11 COLPOSCOPY IN MODERN GYNECOLOGY AND OBSTETRICS 11 BIBLIOGRAPHY Fig. 10. HPV infection. The epithelium contains a slightly papillary surface Fig. 11. HPV infection. The unstained cytological smear inspected through the phase-contrast microscope. Koilocytes mediately. If we simultaneously employ a cytological assessment of the uterine cervix in the phase-contrast microscope, we could save the patient a negative psychical stress associated with a relatively long-lasting expectation for the results of cytological examinations [22, 23]. [1] Brink AATP. HPV testing in cervical screening. Best Practis Res Clin Obstet Gynaecol 2006; 20: [2] Symonds IM. Screening for gynaecologicai conditions. Curr Obstet Gynaecol 2006; 16: [3] Giraldo P, Goncalves AKS, Pereira SAS et al. Human papilloma virus in the oral mucosa of women with genital human papillomavirus lesions. Eur J Obstet Gynecol Repr Biol 2006; 126: [4] Boulanger JC, Bergeron C. Actualites en pathologie cervicale: l Europe de la colposcopie. Gynecol Obstet Fertil 2005; 33: [5] Nazeer S, Shafi M, Todd R. Colposcopy and cervical pre-malignancy. Curr Obstet Gynaecoi 2004; 14: [6] Welton K, Shafi M. Colposcopy and programme management guidelines. Curr Obstet Gynaecol 2005; 15: [7] Jeronimo J, Schifftnan M. Colposcopy at a crossroads. Amer J Obstet Gynecol 2006; 195: [8] Bogaards A, Aalders MC, Zeyl CC et al. Localization and standing of cervical intraepithelial neoplasia using double ratio fluorescence imaging. J Biomed Opt 2002; 7: [9] Agrawal A, Utzinger U, Brookner C et al. Fluorescence spectroscopy of the cervix: influence of acetic acid, cervical mucus, and vaginal medications. Laser Surg Med 1999; 25: [10] Schadell D, Coumbos A, Ey S et al. The suitability of digital colposcopy for telematic applications. Biomed Tech (Berl) 2004; 49: [11] Milbourne A, Park SY, Benedet Jl. Results of a pilot study of multispectral digital colposcopy for the in vivo detection of cervical intraepithelial neoplasia. Gynecol Oncol 2005; 99: [12] Ferris DG, Macfee MS, Miller JA. The efficacy of telecolposcopy compared with traditional colposcopy. Obstet Gynecol 2002; 99: [13] Dexeus S, Cararach M, Dexeus D. The role of colposcopy in modern gynecology. Eur J Gynaecol Oncol 2002; 23: [14] Gage JC, Hanson VW, Abbey K. Number of Cervical Biopsies and Sensitivity of Colposcopy. Obstet Gynecol 2006; 108: [15] Benedet JL, Matisic JP, Bertrand MA. The Quality of Community Colposcopic Practice. Obstet Gynecol 2004; 03: [16] Lanham S, Herbert A, Basarab A et al. Detection of cervical infections in colposcopy clinic patients. J Clin Microbiol 2001; 39: [17] Malarewicz A, Rokita W. Kolposkopia praktyczna. Blackhorse, Warszawa 2005.

12 12 Andrzej Malarewicz, Jadwiga Szymkiewicz [18] Ferris DG, Litaker MS. Prediction of cervical histologic results using an abbreviated Reid Colposcopic Index during ALTS. Amer J Obstet Gynecol 2006; 194: [19] Tuon FF, Bittencourt MS, Panichi MA. Sensibility and specificity of cytology and colposcopy exams with the histological evaluation of cervical intraepithelial lesions. Rev Assoc Med Bras 2002; 48: [20] Malarewicz A. Cytodiagnostyka patologii szyjki macicy. Blackhorse, Warszawa [21] Monsonego J. Colposcopy: the value of HPV testing in clinical practice. Gynecol Obstet Fertil 2004; 32: [22] Ferris DG, Litaker MS, Gilman PA et al. Patient Acceptance and the Psychological Effects of Women Experiencing Telecolposcopy and Colposcopy. J Amer Board Fam Pract 2003; 16: [23] Rogstad KE. The psychological impact of abnormal cytology and colposcopy. Int J Obstet Gynaecol 2002; 109: Adres do korespondencji: prof. zw. dr hab. n. med. Andrzej Malarewicz Zakład Perinatologii i Pielęgniarstwa Położniczo-Ginekologicznego Wydział Nauk o Zdrowiu UJK w Kielcach Kielce, Al. IX Wieków Kielc 19 andrzejmalarewicz@interia.pl

13 Studia Medyczne 2008; 11: Artykuł redakcyjny The Role of Nursing in Family Health Promotion Rola pielęgniarki w promocji zdrowia rodziny Helena Kadučáková Faculty of Health of the Catholic University in Ružomberok, Slovakia Dean: doc. MUDr. Anton Lacko, CSc. SUMMARY Health promotion, health education is a process that helps to form knowledge, attitudes and habits focused on protection and improvement of individual, family, community, as well as group health. This process is parallel to development of knowledge about health in the society. The author describes the role of nursing in family health protection, consolidation and promotion. This is to be achieved through purposive methods, forms and tools of education in terms of family health education. Key words: health, health promotion, family, health education. STRESZCZENIE Promocja zdrowia, oświata zdrowotna są procesami, które pomagają ukształtować wiedzę, zdolności i nawyki z zakresu ochrony zdrowia i dbałości o higienę zdrowotną jednostki, rodziny i grup społecznych. Autor opisuje rolę pielęgniarki w ochronie zdrowia rodziny i promocji zdrowia. Podkreśla, że do ważnych zadań pielęgniarek należy edukacja zdrowotna rodziny. Słowa kluczowe: zdrowie, promocja zdrowia, rodzina, oświata zdrowotna. Health is formed and experienced in everyday life of an individual, family, community and it is supposed to be a source of everyday life, not its goal. In 1947 WHO defined health as a state of total physical, mental and social comfort and not only as absence of illness or weakness. From the health promotion and illness prevention point of view, concepts of health can be put into two lines: 1. health is a rate of how an individual, family, community accomplishes their expectations and achieve their aims and ambitions; 2. health is a rate of how an individual, family, community can adjust their environment to their own needs as well as adjust themselves to external conditions of their environment [1]. The status of health and healthcare system is expressed by medium life span (MLS). Health status analysis of the population of Slovakia has shown deterioration in some health status indicators; we are at the bottom of twenty eight European countries. One of the ways to help is to promote health and healthy lifestyle of an individual and family as well. Health promotion is defined as the summary of all activities of an individual and society which result in health degree increasing up to its potential maximum or optimum. This calls for complex, holistic, systematic bio-psycho-social approach focused mostly on health promotion and protection plus influencing proper healthy lifestyle. Health education plays the main role in this process; it is supposed to influence and form (by means of purposive methods, forms and tools) knowledge, opinions, attitudes, habits and, eventually, change individual and society behaviour [2]. Health education is an important nursing task. It involves checking individual and family knowledge and competences in the field of health preservation and restoration preparation and providing necessary information at appropriate level preparation and implementation of individual, family, community educational plans helping with identification and solving problems related to altered health status and quality of health of an individual and family [3].

14 14 Helena Kadučáková Family as a basic unit of society interacts with internal and external environment. These interactions are reciprocal, which means that families are the very causes and consequences of changes in society. As the society changes, so does the structure and function of the family. When economic, political and religious conditions change; family organization changes as well. Influence of a proper health style on families is made by a change in the attitude of an individual, who is a part of a family structure (internal family environment) and who lives in a society (external family environment). Family is a social group where every member develops in terms of a life cycle and all members influence each other. Evelyn Duvallová [4] formed a family cycle model which consists of eight steps: Stages and tasks of a life cycle. 1. Marital Family to enter into marriage; 2. Birth of children to adapt to parenthood; to make a home for everybody; 3. Family with pre-school age children to bring up children; 4. Family with school age children to socialize and bring up children; 5. Family with adolescent children to even up adolescent freedom and responsibility; 6. Family with leaving children children leave as young adults, to develop post parental interests; 7. Middle-age family to rebuild marriage; to keep in touch with older and younger generation; 8. Ageing family to adapt to retirement; ageing, loneliness and death. When passing from one cycle to another and fulfilling the tasks, a family need a certain degree of adaptation and follow-up stability (homeostasis). Stability cannot be mistaken for stagnation, because for a family to survive as a whole it is important to adapt to changing conditions e.g. family adaptation to birth of children, to parenthood, to making home for everybody. Family homeostasis and functionality is determined by its boundaries and how these boundaries control intensity of input or external sources into the family or their feedback. These boundaries can be: distinctive causing differentiations and autonomy; diffusion causing involvement and follow-up interconnection; rigid causing untying and isolation (families of immigrants). It is important for the family functionality that these boundaries are partially open and into certain degree passable. Each family is organized in structural lines which represent relations between its subsystems, which are based on age, sex and responsibility [5]. Patterns in family determine how, when and who is the relation formed with. Family structure changes every time somebody enters or leaves the family. Roles, which can be analyzed from the point of view of status or position /structure and from the point of view of function execution, are a part of a family structure. Roles are assigned to individuals according to their position in a family. A suitable internal environment is needed to maintain internal health homeostasis in a family. This includes a definition of family health and ways of strengthening family health, description of present and past ways of strengthening family health, the way decisions are made in a family, influence of parenthood, influence of a father on family health, forms of the most effective interventions to promote and strengthen family health. External environment consists of special norms which promote or hinder education focused on strengthening family health, social interventions into a family and social institutions engaging in family health. Such family identification enables us to specify a family profile (family functionality degree, to clarify relationships within a family, reveal its strong and weak points and sum up family health status mostly when a family passes from one cycle to another) on the basis of assessment of: individual family members characteristics, internal family communication characteristics, external family communication characteristics, psychological family characteristics, socioeconomic and environmental characteristics, socio-cultural characteristics. Defining family profile requires dynamic and flexible gathering and analyzing of data concerning family structure and its functions. Application of various value scales helps to assess objectively the functional and structural status and specific family needs and enables to look into a family, its potential and needs thus helping a nurse to identify, analyse, verify and document objectively the family strong points and problems in the field of family health care and to plan individual nursing care for the family and its members individually based on these facts. Identification of current and potential problems in a family allows the proper diagnosis of family needs concerning the identification of healthy life and comfort as well as the management of healthy life and comfort which can be then interpreted as nursing diagnosis of the following types: 1. wellness describing human reactions concerning an individual, family, community who are willing to improve it

15 The Role of Nursing in Family Health Promotion 2. health promotion updating human health potential, expressing an individual, family community readiness to improve specific behaviour. Influencing knowledge, behaviour and relation of a family to their own health requires setting up cognitive, affective and behavioural goals of the health education. Interventions relating to health and health education promotion in families are implemented in vertical spiral line where principles of close cooperation with a family, ethic and systematic principles, rules of sequence, appropriateness, clearness, scientism, persistence, consistency and trust are respected. Implementation of interventions is based on individual, age distinctiveness and socio-cultural aspect of every family. The role of nursing in family health promotion includes: increasing motivation of the family to take control over their health, creating conditions for comfort and health in a family by activation of healthy lifestyle, helping family in creating attitudes to life, helping in learning proper ways of communication (communication, healthy lifestyle, self-acceptance, self-understanding, pro-social behaviour, emphasising interests, assertiveness in behaviour), systematic assessment of the impact of changing environment on a family health, cooperation among social, political, economical and environmental sectors, entering into the field of healthy politics and defending clearly stated goals of health education participation in creating legislative norms, creation and implementation of projects promoting health respecting natural human needs, communication development, cooperation with social and professional partners. CONCLUSION WHO Regional Committee for Europe adopted the project Health for everybody in 21 st century. One of the priorities is to change healthcare orientation on the primary sphere where a nurse is the main provider of 15 services focused on health protection and promotion and to provide health care by means of nursing care process to an individual, family, group, community. WHO stated the term Family nurse. It means a nurse who is competent to provide independent, dependent and synergetic nursing intervention in a family in its whole health and illness continuum. A nurse can provide individual nursing care in a family only on the basis of the systematic assessment of the family as a whole and its members individually. Quality family assessment requires a high level of cognitive skills, critical thinking and emphatic behaviour in accord with professional ethics. Although families seem to be similar, none is the same. Every family develops and keeps unique relations of mutual interaction and these relations gives meaning to foresight, security, tradition and purpose. Every family has different expectations and specific tasks. Moreover, every family develops its specific norms of communication towards its personalities and relations. Therefore every family reacts differently to its member s health status change and to stressful situation. Enforcing principles of health protection and promotion should bring significant changes to health status and to attitude of an individual, family, community thus improving the health of all society. And this is a strategic goal of health education. BIBLIOGRAPHY [1] Ewles L, Simnett I. Promoting Health: A Practical Guide. 4. vyd. Edinburg: Bailliere Tindall, s. Podľa: Baška T. a kol.: Celospoločenský prístup k prevencii a podpore zdravia. In: Moderný medicínsky manažment, číslo 3, november, 2001; 8: [2] Magerčiaková M. Edukácia v ošetrovateľstve 1. Katolícka univerzita v Ružomberku. Fakulta zdravotníctva, Ružomberok [3] Žiaková K. Podpora zdravia a prevencia ako jedna z možností zlepšenia kvality života. In: Moderný medicínsky manažment. 2000; 7(3): 2 7. [4] Duvall EM. Marriage and Family Development. 4. vyd. Philadelphia, Lippincott [5] Minuchin S. Falilies and Family Therapy. Cambridge, MA: Harvard Universit Pres Adres do korespondencji: PhDr. Helena Kadučáková PhD. Faculty of Health Catholic University in Ruzomberok Slovakia Ružomberok, ul. Gen. M. Vesela 21 kaducakova@fzdrav.ku.sk

16

17 Studia Medyczne 2008; 11: praca oryginalna Potrzeby edukacyjne rodziców dzieci oparzonych Educational needs of parents of burnt children Zofia Kłapa 1, Zofia Musiał 1, Marian Słowiaczek 2, Wioletta Bułat 1 Pracownia Teorii i Podstaw Pielęgniarstwa, Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa Wydział Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego p.o. Kierownika: mgr Maria Ogarek 2 Zakład Ratownictwa Medycznego, Instytut Zdrowia Publicznego Wydział Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kierownik: dr hab. n. med. Ryszard Gajdosz STRESZCZENIE Cel: Zbadanie poziomu wiedzy i umiejętności rodziców dzieci oparzonych w sprawowaniu opieki nad dzieckiem po wypisaniu do domu. Zdiagnozowanie potrzeb i oczekiwań rodziców w zakresie edukacji dotyczącej kompleksowej terapii dziecka oparzonego, ze szczególnym uwzględnieniem rehabilitacji. Materiał i metody: W badaniu wzięło udział 60 respondentów rodziców, których dzieci uległy oparzeniu i były z tego powodu hospitalizowane w Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym w Krakowie. Materiał badawczy zebrano za pomocą sondażu diagnostycznego: kwestionariusza ankiety, obserwacji oraz rozmowy kierowanej. W analizie zebranego materiału dokonano procentowych obliczeń częstotliwości odpowiedzi na pytania. Wyniki i ich omówienie: Analiza materiału wykazała, iż niewielu badanych potrafiło udzielić pierwszej pomocy swojemu dziecku podczas wypadku. Większość badanych (83%) twierdzi, że uzyskała informacje o powikłaniach grożących dziecku w przypadku niedostatecznej pielęgnacji i rehabilitacji. Pomimo tego u dzieci 73% ankietowanych wystąpiły powikłania pod postacią m.in. przykurczających blizn, powstających najczęściej w wyniku niedostatecznej rehabilitacji po wypisie do domu. Częściowo mogło to wynikać z braku środków finansowych 30% respondentów skarżyło się na zbyt wysokie koszty leczenia poszpitalnego. Podczas pobytu dziecka w szpitalu 73% rodziców aktywnie uczestniczyło w opiece nad swoim dzieckiem (prowadziło ćwiczenia rehabilitacyjne po ukierunkowaniu przez fizjoterapeutę, brało czynny udział w czynnościach pielęgnacyjnych dziecka). Część rodziców nie wykonywała tych czynności z obawy przed zrobieniem dziecku krzywdy. Większość respondentów (87%) dobrze oceniła swoje przygotowanie do samodzielnej opieki i rehabilitacji w domu. Największy udział w przygotowaniu do sprawowania opieki ankietowani przypisują: lekarzom 60%, pielęgniarkom 26% oraz rehabilitantom 8%. Wnioski: Badania potwierdziły niski poziom wiedzy i umiejętności społeczeństwa w zakresie udzielania pierwszej pomocy poparzonym. Niedostateczna wiedza rodziców na temat potrzeby kontynuowania rehabilitacji przyczynia się do powstania powikłań utrudniających dziecku prawidłowe funkcjonowanie w codziennym życiu. Przeciętna polska rodzina nie jest w pełni finansowo przygotowana na pokrycie kosztów leczenia. Badania wskazują na potrzebę intensyfikacji działań związanych z podniesieniem poziomu edukacji rodziców w zakresie sprawowania rehabilitacji i opieki nad dziećmi po wypisie ze szpitala. Słowa kluczowe: oparzenie, dziecko, rodzice, opieka, rehabilitacja. SUMMARY The aim: To examine the level of knowledge and abilities of parents for taking care of scalded children, after their discharge from the hospital to home and to make a proper diagnosis regarding needs and expectations of their parents concerning the education associated with a comprehensive therapy of scalded children, with special emphasis given to their rehabilitation. Materials and methods: Sixty respondents took part in the examination process. They were the parents of children, who were scalded and, for this reason, hospitalized at the University Children s Hospital in Cracow. Research material was gathered with the help of the following diagnostic tools: questionnaire forms, observations and direct conversations. In its analysis the frequency of replies to particular questions was determined. Results and discussion: Only a few respondents were able to give any aid to a child during the accident. A distinct majority of 83% claimed that they were informed about complications threatening a child in the case of insufficient care and rehabilitation. In spite of that 73% of the respondents reported complications, occurring in a form of contracting scars being, primarily, a result of the insufficient rehabilitation after the discharge of a child from hospital to home. At times, this could have been caused by financial problems as 30% of respondents complained about excessive costs of buying out medicines and dressing means. During the stay of the child in the hospital, the 73% of parents took an active part in providing care for their child (they carried out rehabilitation exercises, bathed, fed etc.). Some parents didn t do it, however, only because anxiety that their child would be injured. The majority of respondents, that is 87%,

18 18 Zofia Kłapa, Zofia Musiał, Marian Słowiaczek, Wioletta Bułat appraised well their own ability for the independent care at home. In their view the greatest guiding role in preparing them for carrying out proper rehabilitation should be played by: doctors (60%), nurses (26%) and physiotherapists (8%). Conclusion: The search confirmed a very limited knowledge and ability of the society to look after scalded children. The insufficient awareness of parents about the need for continuing rehabilitation is the most likely cause of complications that make it difficult for the child to function normally. In addition, an average Polish family is hardly financially prepared for covering the high expenses involved. The search indicated the need for an intensification of a range of activities urgently advancing the education of parents in this area, that is, indicating how to take care of injured children after their discharge from hospital to home. Key words: scalded, child, parents, care, rehabilitation. WSTĘP Oparzenie jest to uszkodzenie skóry lub błony śluzowej powstające w wyniku działania wysokiej temperatury, środków chemicznych, energii elektrycznej lub promieniowania jonizującego. Według danych statystycznych, w ciągu roku 1% populacji ulega różnego rodzaju oparzeniom. W Polsce rocznie ulega im ok tysięcy osób, z których 50 70% stanowią dzieci [1]. Według Harmela oparzenia termiczne stanowią drugą co do częstości urazową przyczynę zgonów w wieku dziecięcym [2]. Puchała podaje, że stanowią one drugą przyczynę do 4. roku życia, a pierwszą u dzieci starszych [3]. Im młodszy pacjent, tym trudniejsze jest jego leczenie [4]. Śmiertelność wśród dzieci oparzonych wynosi od 0,3% do 9,2%. Najczęstszą przyczyną oparzeń w dzieciństwie jest kontakt z gorącymi płynami, przedmiotami oraz płomieniem. Oparzenie może być również symptomem zespołu dziecka maltretowanego [3]. Rany oparzeniowe najczęściej zlokalizowane są na klatce piersiowej, barkach, plecach, kończynach górnych, pośladkach oraz kroczu. Uraz termiczny, jeżeli dotyczy dużej powierzchni ciała, tj % całkowitej jego powierzchni, powoduje naruszenie równowagi procesów fizjologicznych koniecznych człowiekowi do przeżycia. U dziecka oparzenie nawet niewielkiej powierzchni ciała może doprowadzić do rozwinięcia się choroby oparzeniowej [5]. Uraz, który spotyka chorego nagle i nieoczekiwanie, stres, ból, separacja od rodziny, a następnie długotrwały proces leczenia, rehabilitacji, zagrożenie kalectwem lub oszpeceniem, powodują olbrzymie obciążenia psychiczne. Defekty kosmetyczne mogą być przeszkodą w realizacji planów życiowych. Zmiany organiczne w OUN, spowodowane niedotlenieniem mózgu, hipowolemią, zakażeniem, niedożywieniem, mogą stanowić podłoże do rozwoju zmian charakterologicznych oraz opóźnienia w rozwoju psychicznym. Dzieci mogą być pobudzone psychoruchowo, cierpieć na bezsenność oraz koszmary nocne. Małe dzieci nie zdają sobie sprawy z ewentualnych skutków oparzenia i cierpią przede wszystkim z powodu bólu i przymusowej separacji od rodziny. U starszych dzieci często występują stany depresyjne, charakteryzujące się najczęściej odmową jedzenia i buntem przeciwko terapii [6]. Przytoczone fakty wskazują na wysoką rangę problemu. Rozległe i głębokie oparzenie należy do najbardziej dramatycznych i bolesnych urazów, a jego leczenie jest długotrwałym i trudnym procesem, wymagającym współpracy wielospecjalistycznego zespołu: lekarzy, pielęgniarek, rehabilitantów, psychologów oraz rodziców dzieci, które uległy oparzeniu. To od ich kompetencji, wiedzy oraz umiejętności zależy powrót do zdrowia. Jednak już sam ból i powolne gojenie ran powstałych w wyniku oparzeń oraz rozległe blizny są dostatecznym powodem, dla którego należy poświęcić więcej uwagi zarówno zapobieganiu oparzeniom, jak i postępowaniu w przypadku ich wystąpienia. W związku z powyższym edukacja zdrowotna pacjentów i ich rodzin coraz częściej uznawana jest za element odgrywający znaczącą rolę w przebiegu procesu zdrowienia, przyczynia się do szybszego powrotu do zdrowia i poprawy jakości życia pacjentów [7]. CEL Celem pracy było zbadanie poziomu wiedzy i umiejętności rodziców dzieci oparzonych w sprawowaniu opieki nad dzieckiem po wypisie ze szpitala do domu oraz zdiagnozowanie potrzeb i oczekiwań rodziców w zakresie edukacji dotyczącej kompleksowej terapii dziecka oparzonego, ze szczególnym uwzględnieniem procesu rehabilitacji. MATERIAŁ I METODY Badania przeprowadzono wśród 60 respondentów rodziców dzieci, które uległy oparzeniu i były z tego powodu hospitalizowane w Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym w Krakowie. Badania przeprowadzono w trakcie leczenia szpitalnego oraz podczas kontrolnego zgłaszania się do ambulatorium chirurgicznego. Materiał badawczy zebrano za pomocą sondażu diagnostycznego:

19 Potrzeby edukacyjne rodziców dzieci oparzonych kwestionariusza ankiety, obserwacji oraz rozmowy kierowanej. Pytania dotyczyły wiedzy rodziców na temat choroby oparzeniowej, możliwości aktywnego uczestniczenia w kompleksowej terapii dziecka oraz przygotowania rodziców do sprawowania samodzielnej opieki w domu. Obserwacji dokonywano podczas rozmów z rodzicami, polegała ona na przyglądaniu się rodzicom pielęgnującym swoje dzieci w szpitalu. Rozmowa miała naturalny i swobodny przebieg, ukierunkowany na zdobycie informacji w zakresie radzenia sobie z różnymi czynnościami pielęgnacyjnymi, rehabilitacją oraz oczekiwaniami rodziców dotyczącymi pomocy w zdobyciu umiejętności sprawowania opieki nad dzieckiem w warunkach domowych. W analizie zebranego materiału dokonano procentowych obliczeń częstotliwości odpowiedzi na pytania. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE Wyniki badań przedstawiono w tabeli 1 i na rycinach 1 3. Charakterystykę grupy badawczej przedstawiono w tabeli 1. Tabela I. Charakterystyka grupy badawczej Wiek [lata] Poziom wykształcenia Miejsce zamieszkania Charakterystyka grupy badawczej Ogółem N=60 [%] , , , ,3 podstawowe 0 0,0 zasadnicze zawodowe 24 40,0 średnie 20 33,3 wyższe 16 26,7 Kraków 16 26,7 mieszka w odległości do 50 km 22 36,7 mieszka w odległości km 14 23,3 mieszka w odległości powyżej 100 km 8 13,3 19 Najwięcej osób badanych 24 (40,0%) miało wykształcenie zasadnicze zawodowe, nieco mniej średnie 20 (33,3%) oraz wyższe 16 (26,7%). Nikt z badanych nie posiadał wykształcenia podstawowego. W badanej grupie było 20 osób (33,3%), które nie pracowały i sprawowały opiekę nad dzieckiem w domu. Większość rodziców 44 osoby, czyli 73,3% mieszkała poza Krakowem, natomiast 16 osób (26,7%) mieszkało w Krakowie (tabela 1). Nieco ponad połowa ankietowanych, tj. 32 osoby (53,5%) odpowiedziała, że przed przyjęciem dziecka do szpitala z powodu oparzenia miała podstawową wiedzę na temat oparzeń i udzielania pierwszej pomocy w oparzeniach. Mniej liczna grupa respondentów, tj. 28 osób (46,7%), nie miała wiedzy z tego zakresu. Zdecydowana większość rodziców, czyli 50 osób (83,3%), twierdziła, że została poinformowana o skutkach urazu, metodach leczenia, możliwościach wystąpienia powikłań oraz następstwach grożących dziecku w przypadku niedostatecznej pielęgnacji oraz rehabilitacji. Informacje dotyczące leczenia otrzymali od lekarza podczas przyjęcia dziecka do szpitala oraz w miarę potrzeby i postępu leczenia od chirurga na oddziale oparzeniowym. Informacji na temat pielęgnowania dziecka udzielały pielęgniarki z oddziału, natomiast metod prowadzenia rehabilitacji uczyli fizjoterapeuci. Niewiele osób, bo tylko 10 badanych (16,7%), odpowiedziało, że nie udzielono im takich informacji. U dzieci większości ankietowanych 44 (73,3%) wystąpiły powikłania pod postacią: przykurczających blizn 25 (41,6%), powstających najczęściej w wyniku niedostatecznej rehabilitacji po wypisie do domu, zakażeń 10 (16,7%), biegunki 8 (13,4%), martwicy palców i ich amputacji 4 (6,7%) oraz obrzęków 4 (6,7%) (ryc. 1). N liczba osób Wśród badanych były 52 kobiety (86,4%) i 8 mężczyzn (13,3%). Najliczniejszą grupę 30 (50,0%) respondentów stanowiły osoby w wieku lat, następną w wieku lat oraz lat i wynosiły odpowiednio 22 (36,7%) oraz 6 (10,0%). Dwóch respondentów (3,3%) przekroczyło 50. rok życia. *Wyniki nie sumują się, gdyż respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź Ryc. 1. Powikłania u dzieci Większość ankietowanych, tj. 42 osoby (70,0%), nie zgłaszała kłopotów związanych z zakupem niezbędnych środków leczniczych, jednakże aż 18 (30,0%) respondentów miało problemy z wykupieniem leków

20 20 Zofia Kłapa, Zofia Musiał, Marian Słowiaczek, Wioletta Bułat i materiałów medycznych z powodu ich zbyt wysokiej ceny. Podczas pobytu dziecka w szpitalu, większość 44 rodziców (73,3%) aktywnie uczestniczyła w opiece nad swoim dzieckiem. Mniejszość 16 (26,7%) stanowili rodzice, którzy nie włączali się do opieki nad oparzonym dzieckiem, przy czym, jak podało 8 badanych (13,4%), nie wykonywali tego ze względu na obawy przed zrobieniem dziecku krzywdy. Większość poddanych badaniu 38 (63,3%) odpowiedziała twierdząco na pytanie, czy uważają, że personel szpitala przygotował ich do sprawowania opieki nad dzieckiem po wypisie do domu. Za nieprzygotowanych do sprawowania samodzielnej opieki w domu uważało się 14 (23,3%) ankietowanych. Pozostałe osoby 8 (13,4%) nie udzieliły odpowiedzi na to pytanie. Jak wynika z kolejnego pytania zamieszczonego w ankiecie, pomimo że duża liczba badanych 38 (63,3%) miała poczucie dobrego przygotowania do opieki nad dzieckiem w domu, to prawie jedna czwarta ankietowanych miała problem z pielęgnacją dziecka w domu, głównie z wykonywaniem opatrunków 26 (43,3%), prowadzeniem rehabilitacji 26 (43,3%) oraz z przywróceniem równowagi psychicznej dziecka 8 (13,3%). Ankietowani wskazywali kolejno: lekarzy 36 (60,0%), pielęgniarki 16 (26,7%) oraz rehabilitantów 5 (8,3%) jako osoby, które najwięcej przyczyniły się do przygotowania badanych do sprawowania samodzielnej opieki nad dzieckiem w domu (ryc. 2). Ryc. 2. Udział w przygotowaniu rodziców do sprawowania opieki nad dzieckiem w domu Prawie wszyscy respondenci 58 (96,7%) byli zadowoleni z opieki pielęgniarskiej nad ich dziećmi w szpitalu (60,0% oceniło dobrze, 36,7% bardzo dobrze opiekę sprawowaną przez pielęgniarki). Tylko 2 rodziców (3,3%) przejawiało niezadowolenie z pracy pielęgniarek Ankietowani rodzice podkreślali trudną sytuację, w której znalazła się cała rodzina na skutek choroby jednego z jej członków. Przejawiało się to: stresem 18 (30,0%), poczuciem bezradności i niepewności 14 (23,3%), wzajemnym oskarżaniem o wypadek 12 (20,0%), nadmierną troską i lękiem o dziecko 8 (13,3%) oraz brakiem wiary w możliwość sprawowania właściwej, samodzielnej opieki nad dzieckiem 2 (3,3%) (ryc. 3) Ryc. 3. Wpływ trudnej sytuacji na rodzinę Leczenie kompleksowe, oprócz leczenia chirurgicznego, pediatrycznego i rehabilitacyjnego, powinno obejmować również edukację chorego i jego bliskich w zakresie higieny i postępowania z bliznami, a także ćwiczeń usprawniających, gier i zabaw oraz masaży [8]. Troskliwi rodzice spędzają dużo czasu przy łóżku chorego dziecka, starają się pomagać personelowi medycznemu. Czas ten można wykorzystać do przygotowania ich do sprawowania samodzielnej opieki nad dzieckiem w domu. Stały kontakt chorego dziecka z rodzicami, łącząca ich więź emocjonalna wpływa korzystnie na proces leczenia, skraca go i pozwala na uzyskanie lepszych wyników [9]. Okres leczenia i rekonwalescencji przy współudziale rodziców powinien być rozpoczęty tak wcześnie, jak tylko to możliwe. Powinien być oparty na schemacie dostosowanym do metod leczenia, poziomu wiedzy, umiejętności oraz możliwości rodziców. Edukacja rodziców powinna przebiegać systematycznie, na bieżąco należy pomagać w rozwiązywaniu sytuacji problemowych. Ze względu na to, że pielęgniarki poświęcają dziecku najwięcej czasu na oddziale, to one przede wszystkim powinny starać się jak najwięcej nauczyć rodziców. Edukacja pacjenta i jego rodziny opisywana jest w literaturze jako integralna część opieki pielęgniarskiej. W praktyce zawodowej działania edukacyjne coraz częściej realizowane są w sposób celowy i uporządkowany oraz stanowią w dużej mierze o poziomie wykonania świadczonych usług [10]. Poprzez uświadomienie społeczeństwa można by zmniejszyć częstotliwość występowania oparzeń, a dzięki ogólnie rozpowszechnionej wiedzy o sposobach udzielania pierwszej pomocy zwiększyć szansę oparzonych na przeżycie i uniknięcie wielu niekorzystnych powikłań.