DETERMINANTY ROZWOJU FIRM SEKTORA MSP (NA PODSTAWIE BADA ANKIETOWYCH)

Transkrypt

1 DETERMINANTY ROZWOJU FIRM SEKTORA MSP (NA PODSTAWIE BADA ANKIETOWYCH) ANNA KACZMAREK MAGDALENA BYCZKOWSKA Pa stwowa Wy sza Szkoła Zawodowa w Gorzowie Wlkp. Streszczenie W niniejszym artykule skupiono si na identyfikacji, uszeregowaniu i scharakteryzowaniu czynników wpływaj cych na rozwój małych i rednich przedsi biorstw. W tym celu dokonano przegl du literaturowego. Rozwa ania teoretyczne poparto przedstawieniem wyników bada ankietowych, przeprowadzonych w ród lubuskich małych i rednich przedsi biorstw. Słowa kluczowe: przedsi biorstwo, sektor MSP, rozwój przedsi biorstw 1. Identyfikacja czynników warunkuj cych rozwój firm sektora MSP Małe i rednie przedsi biorstwa odgrywaj bardzo wa n rol w gospodarce narodowej. Wynika ona przede wszystkim z udziału tych e firm w zatrudnieniu, produkcji oraz wielko ci PKB. Ponadto przedsi biorstwa te uwa ane s za bardzo wa ny element aktywizuj cy rozwój lokalny i regionalny. Z tego te powodu warto przyjrze si czynnikom, które determinuj rozwój firm sektora MSP. Ogólnie czynniki te mo na podzieli na zewn trzne i wewn trzne, co przedstawia poni sza tabela. Tabela 1. Czynniki zewn trzne i wewn trzne wpływaj ce na rozwój przedsi biorstwa Czynniki zewn trzne dost pno kredytów poziom bezrobocia, dochody ludno ci, oprocentowanie kredytów, kursy walutowe, inflacja, PKB, technologie, aktywno sfery rozwojowo badawczej, zmiany preferencji nabywców, czynniki polityczno prawne (polityka celna, system opodatkowania przedsi biorstw, kodeks pracy), poziom i dynamika popytu, wielko bezpo rednich inwestycji zagranicznych. ródło: Opracowanie własne na podstawie [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9]. Czynniki wewn trzne nakłady na badania i rozwój, zasoby ludzkie (kreatywno, umiej tno ci, do- wiadczenia, reakcje na zmiany, wiedza,), zasoby kapitałowe (rzeczowe i finansowe), produkcja (technologia, modernizacja parku maszynowego) jako i cena produktu, sprzeda i marketing (badania rynkowe i marketingowe oraz eksport), system organizacji i zarz dzania (z planowaniem strategicznym), współpraca z organizacjami lokalnymi, jednostkami naukowo- badawczymi, pozyskiwanie i wykorzystywanie informacji gospodarczych, długo funkcjonowania organizacji.

2 106 Anna Kaczmarek, Magdalena Byczkowska Determinanty rozwoju firm sektora MSP (na podstawie bada ankietowych) Bior c po uwag specyfik małych i rednich przedsi biorstw mo na przyj, e najwi kszy wpływ na rozwój przedsi biorstw maj nast puj ce czynniki: oprocentowanie kredytów, wielko popytu i zmieniaj ce si preferencje nabywców zmuszaj przedsi biorców do poszukiwania nowych idei, pozwalaj cych dotrzyma kroku konkurencji b d wygra walk konkurencyjn, bardzo wa nym czynnikiem s zasoby ludzkie wyst puj ce w przedsi biorstwie. Odnosi si to szczególnie do osób zarz dzaj cych organizacj. Ich zadaniem jest kreatywne i długookresowe my lenie. Burzliwe otoczenie nakłada na nich coraz to wi cej obowi zków, wynikaj cych z nieprzewidywalno ci wi kszo ci czynników kształtuj cych organizacj, niezwykle istotnym czynnikiem jest współpraca z władzami lokalnymi. Obecnie strategie rozwoju poszczególnych województw zawieraj wytyczne odnosz ce si do wspierania przedsi biorczo ci. Mo na wi c stwierdzi, e władze lokalne dostrzegaj rol sektora MSP w rozwoju regionu, jednak e cz sto propozycje przedsi biorców nie znajduj uznania w ród elit rz dz cych. Oprócz podanych powy ej czynników, które mog wpływa na rozwój przedsi biorstwa pozytywnie b d negatywnie (w zale no ci od ich stanu), istnieje pewna grupa barier rozwojowych, co przedstawiono w poni szym podrozdziale. 2. Bariery rozwoju firm sektora MSP Bariery rozwojowe charakterystyczne dla MSP przedstawia tabela 2 [10]. Ró nice w działaniu małych i rednich oraz du ych przedsi biorstw wida najbardziej na płaszczy nie takich czynników, jak: dost p do rodków finansowych (ma bezpo redni wpływ na poziom innowacyjno ci w MSP małe i rednie przedsi biorstwa maj ograniczone rodki na zakup kosztownych zaawansowanych technologii i maszyn [14]), kwalifikacje kadry, brak systemu kształcenia w zakresie small businessu, wykorzystywanie technik zarz dzania, niedostateczny dost p do informacji gospodarczej. Dodatkowo w regionach tzw. zacofanych mamy do czynienia z jeszcze jedn barier, jak jest mniejsza przedsi biorczo mieszka ców (czyli niech do zakładania własnych firm). Najwa niejsz wydaje si by bariera dost pu do rodków finansowych, a co za tym zwi zane brak kapitału na rozwój. Trudno ci te stanowi nast puj ce bariery strukturalne: ograniczona zdolno emisyjna, problem wysokich kosztów kredytów, problem zabezpieczenia kredytów [15,16].

3 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 28, Tabela 2. Determinanty rozwoju M P Typologia barier Determinanty rozwoju MSP Bariery prawne skomplikowane procedury uruchamiania i prowadzenia działalno ci gospodarczej, brak skutecznej ochrony dóbr własnych w postaci znaku firmowego, nieznajomo przepisów unijnych, zbyt cz ste zmiany przepisów podatkowych i celnych, co utrudnia podejmowanie działa długofalowych, Bariery ekonomiczne polityka fiskalna rz du, dost pno do usług finansowych, poziom stawek amortyzacyjnych uniemo liwiaj cych odtworzenie maj tku, relatywnie wysoki udział kosztów pracy, z uwagi na poziom stawek składek na ubezpieczenie społeczne, cena kredytów bankowych, brak tradycji eksportowych, sezonowo zbytu wielu produktów oferowanych przez MSP, brak mo liwo ci oddziaływania na ceny produktów na rynku, przestarzały park maszynowy Bariery zarz dzania nieznajomo nowoczesnych technik zarz dzania, brak umiej tno ci wykorzystywania informacji z otoczenia, brak skłonno ci do uczenia si. Bariery kadrowe wysoka fluktuacja pracowników, niskie kwalifikacje kadry. Bariery edukacyjne brak systemu kształcenia w zakresie small businessu, niski stopie wykorzystania internetu, niedostateczny dost p do informacji gospodarczej. Bariery społeczne brak akceptacji rozwarstwienia społecznego, niedostateczna kultura przedsi biorczo ci. ródło: [11, por. 12, 13]. Wysokie koszty kredytów wi si z tym, e w przypadku MSP bardzo wysokie jest ryzyko kredytodawcy i gorsze s mo liwo ci zabezpiecze. Wynika to z tego, e bardzo cz sto wła ciciele nie mog zaoferowa zabezpiecze hipotecznych, z tego wzgl du, e przewa nie grunty i obiekty, w których pracuj s dzier awione lub wynaj te a dodatkowo szybki post p techniczny sprawia, e warto zabezpieczeniowa maszyn i wyposa enia produkcyjnego, obni a si stosunkowo szybko. Jednocze nie małe i rednie firmy maj słab pozycj podczas negocjacji kredytowych [17]. Wi e si to równie z tym, e MSP cz sto nie maj historii kredytowej, która mogłaby ułatwi ocen wiarygodno ci przedsi biorstwa. Istotnym zagro eniem rozwoju małych i rednich przedsi biorstw jest ograniczony dost p do informacji (Bariera ta ci le zwi zana jest z wyposa eniem MSP w sprz t komputerowy i dost pem do internetu, który umo liwia szybszy przekaz informacji i łatwiejszy do nich dost p.

4 108 Anna Kaczmarek, Magdalena Byczkowska Determinanty rozwoju firm sektora MSP (na podstawie bada ankietowych) Z takiego stanu rzeczy zdaj sobie spraw mened erowie w najwi kszych przedsi biorstwach. Im przedsi biorstwo mniejsze, tym mniejsze zainteresowanie internetem. Nale y jednak podkre li, i tak sytuacja wynika cz sto z innej bariery rozwojowej a mianowicie zasobów finansowych (zakup sprz tu, profesjonalnego oprogramowania, szkolenia pracowników). Jednak e cz sto wła ciciele tych firm nie uznaj tej bariery za istotny problem. Jest ona jednak postrzegana przez rodowiska zajmuj ce si badaniem stanu sektora MSP jako zagro enie polskich przedsi biorstw (bariery wynikaj ce z braku dost pu do informacji prezentuje tabela 3). Typ informacji Informacje o Unii Europejskiej Informacje gospodarcze Informacje o działaniu władz publicznych ródło: [11]. Tabela 3. Bariery wynikaj ce z braku dost pu do informacji Bariery według danych szacunkowych istnieje ok. 400 aktów UE szczególnie wa nych dla sektora MSP, które nie zostały przetłumaczone, brak szkole i informacji dotycz cych integracji z Uni Europejsk, które uwzgl dniaj c specyfik bran i regionów, odpowiadałyby na lokalne potrzeby przedsi biorców, brak skutecznej dystrybucji informacji w ród przedsi biorców. brak informacji dotycz cej zamówie publicznych małe i rednie przedsi biorstwa ze wzgl du na ograniczone zasoby personalne nie s w stanie wyodr bni oddzielnej komórki zajmuj cej si ledzeniem pojawiaj cych si ofert, dlatego musz polega przede wszystkim na przekazach ustnych, brak informacji gospodarczej dotycz cej mo liwo ci eksportu małe zaanga owanie biur polskich radców handlowych w ułatwianiu kontaktów gospodarczych z zagranicznymi partnerami. brak powszechnie obowi zuj cych zasad dost pu do informacji i udost pniania informacji, programy gospodarcze i projekty akt rzadko konsultowane s z partnerami społecznymi, informacje o przygotowanych w wi kszo ci resortów programach i projektach aktów prawnych s na ogół niedost pne. Pozostałe bariery, czyli kwalifikacje kadry i wykorzystywanie technik zarz dzania i brak kształcenia w zakresie small businessu s ze sob ci le powi zane. Bardzo cz sto w małych i rednich przedsi biorstwach pojawia si niedostatek wiedzy o zarz dzaniu przedsi biorstwem rynkowym (spo ród wielu zasobów strategicznych, tylko wiedza nie wyst puj w nadmiarze; szerzej na ten temat [18]). Zwykle kieruj cy firm (a zarazem najcz ciej wła ciciele) s w stanie przezwyci y te trudno ci w pocz tkowej fazie rozwoju przedsi biorstwa. Wykorzystuj wówczas swój zapał, kreatywno, skłonno do podejmowania działania itp. Po pewnym czasie zaczynaj nawarstwia si problemy, potrzebne jest w pełni profesjonalne zarz dzanie. Niestety istnieje wiele czynników utrudniaj cych rozwój systemu sprawnego zarz dzania w małym i rednim przedsi biorstwie. Mo na do nich zaliczy : niech wła cicieli do zatrudniania specjalistów, przy czym sami w wi kszo ci posiadaj wykształcenie rednie (46%); wykształcenie wy sze posiada ok. 27%, wykształcenie zawodowe 18%, pomaturalne 6%, podstawowe 3% [19] a ogólnie mniej ni 10 % posiada wykształcenie z zakresu zarz dzania lub ekonomiczne[20] (oprócz tego system kształcenia w zakresie small biznesu dopiero zaczyna si rozwija ),

5 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 28, dystans czy wr cz oboj tno wła cicieli wobec systemu zarz dzania, defensywne nastawienie wła cicieli do rynku, nieufno wobec wiata zewn trznego, skłonno wła cicieli do postrzegania przedsi biorstwa jako prostego mechanizmu, a nie jako zło onego systemu, w którym zachodz wielostronne zale no ci i sprz enia zwrotne, brak my lenia perspektywicznego (wynika to mo e z niech ci lub nieumiej tno ci) [21]. Dodatkowo wła ciciel jest osobi cie nastawiony na osi ganie sukcesu swojego przedsi biorstwa, a decyzje strategiczne zwi zane z funkcjonowaniem firmy podejmowane s pod wpływem innych ni racjonalne argumenty (presti ) [20]. Mo na przyj, e wła ciciel małej czy redniej firmy kieruje si osobistymi motywacjami takimi jak: satysfakcja, pozycja, perspektywy, d enie do zaspokojenia własnych ambicji zawodowych, bezpiecze stwo materialne swoje i swojej rodziny [22]. Dodatkowo jeszcze istnienie w przedsi biorstwie procesów niejawnych, dominacja relacji nieformalnych, cz sto brak dokumentów pisanych oraz niech wła cicieli do omawiania systemu zarz dzania powoduje, e zostaje on zepchni ty na margines działalno ci przedsi biorstwa [23]. Obecnie osoby wykształcone, posiadaj ce spore do wiadczenie wybieraj firmy renomowane, du e o ugruntowanej pozycji. Jednak e w pewnym czasie, mog odczuwa znu enie ci głym nastawieniem organizacji wył cznie do generowania zysku, organizacji, gdzie wszyscy s bezimienni. Mo e wi c zdarzy si w tym przypadku tak, e małe i rednie przedsi biorstwa stan si alternatyw dla anonimowych pracowników z kilkutysi cznych molochów. 3. Wyniki bada ankietowych 1 Zasadniczym celem przeprowadzonych bada była identyfikacja czynników uznawanych przez przedsi biorców za bariery rozwoju przedsi biorstw oraz uszeregowanie ich wg stopnia istotno ci. Wyniki bada przedstawiono na wykresie 1. Badania wykazały, i najwa niejsz barier rozwoju przedsi biorstwa s zbyt wysokie koszty pracy. Czynnik ten został oceniony na 4,15 w skali 5 stopniowej. Jest to bariera o niew tpliwie niekorzystnym wpływie na rozwój podmiotu, utrudniaj ca jego funkcjonowanie na rynku oraz mo liwo ci ekspansji. Wynika to mi dzy innymi z faktu, i wysokie koszty pracy obni aj konkurencyjno przedsi biorstw, a jednocze nie mog zmniejsza elastyczno i szybko reagowania na zmieniaj ce si potrzeby rynku. Bardzo istotne jest to, e obci anie wyników finansowych wysokimi kosztami pracy odzwierciedlane zmniejszaniem zysku netto ogranicza mo liwo podejmowania działalno ci inwestycyjnej, a tym samym hamuje rozwój i wielko zatrudnienia. Warto tak e podkre li inn negatywn stron wysokich kosztów pracy niekorzystnie wpływaj c na rozwój i innowacyjno sektora MSP. Wysokie koszty pozapłacowe ograniczaj wynagrodzenia netto pracowników. To z kolei wpływa na wzrost emigracji zarobkowej, zmniejsza poziom 1 Badania przeprowadził zespół badawczy, w składzie mgr I. Borkowska, mgr R. St pie, mgr R. Ró a ski pod kierownictwem dr A. Kaczmarek (pracownicy Pa stwowej Wy szej Szkoły Zawodowej). Analizie poddano ankiety uzyskane od 65 małych i rednich przedsi biorstw przemysłowych woj. lubuskiego, co stanowi 10.98% populacji obj tej badaniem. Rezultatem działa było powstanie raportu Bariery rozwoju firm sektora MSP w regionie i sposoby ich innowacyjnego pokonywania (red. Nauk. A. Kaczmarek, T. Marcinkowski, Fundacja na rzecz Gorzowskiej Szkoły Wy szej, Gorzów Wlkp., 2008). Wszystkie przytoczone w punkcie 2 dane i opinie pochodz z niniejszego raportu.

6 110 Anna Kaczmarek, Magdalena Byczkowska Determinanty rozwoju firm sektora MSP (na podstawie bada ankietowych) aktywno ci zawodowej, a tym samym uszczupla zasoby wykwalifikowanej kadry pracowniczej w przedsi biorstwach zmniejszaj c ich konkurencyjno. Wysokie koszty pracy uznane zostały za najbardziej dotkliw barier rozwoju przez wszystkie grupy podmiotów: mikro, małe i rednie. Drugim z kolei czynnikiem uznanym za najbardziej istotn barier rozwoju jest zbyt du a ilo przepisów reguluj cych prowadzenie działalno ci gospodarczej. redni wa no tego czynnika respondenci ocenili na 4,0 (w skali 1 5). Bariera ta odgrywa istotne znaczenie zarówno dla przedsi biorstw ju istniej cych na rynku jak i dla nowopowstaj cych. Przepisy reguluj ce prowadzenie działalno ci gospodarczej s bardzo rozbudowane i skomplikowane, a dodatkowo podlegaj cz stym zmianom i nowelizacjom. Ustawodawca za pomoc przepisów ingeruje w prowadzenie działalno ci gospodarczej okre laj c procedury zało enia firmy, przyj cia formy organizacyjno-prawnej, a tak e wydaj c koncesj i zezwolenia niezb dne do wykonywania okre- lonego rodzaju działalno ci. Zbiór ustaw, ich nowelizacji, rozporz dze i innych przepisów dotycz cych prowadzenia przedsi biorstwa jest tak obszerny, e przedsi biorcy bardzo cz sto musz korzysta z pomocy prawnika, co z kolei zwi ksza koszty prowadzenia działalno ci, a tym samym wpływa na konkurencyjno i mo liwo ci rozwoju firmy. Ponadto skomplikowany system prawny powoduje wzrost ryzyka prowadzenia działalno ci gospodarczej im wi cej przepisów tym wi ksze prawdopodobie stwo nara enia si na konsekwencje wiadomego lub niezamierzonego złamania którego z nich. Kolejn istotn barier dla rozwoju MSP wskazywan przez respondentów obj tych badaniem jest niestabilny i skomplikowany system podatkowy. Wa no tego czynnika badani respondenci ocenili rednio na 3,86 w skali 1 5. Trudno dla przedsi biorców stanowi mnogo przepisów podatkowych i ich cz ste zmiany. Restrykcyjna, skomplikowana i niespójna polityka fiskalna stanowi istotn barier rozwoju przedsi biorstw tak e ze wzgl du na wielo przepisów w zakresie systemu ulg podatkowych. Stopie ich skomplikowania daje du y margines i dowolno interpretacyjn urz dnikom. W rzeczywisto ci ulgi wykorzystywane s przez tych podatników, którzy doskonale znaj przepisy i cz sto nawet na granicy zgodno ci z prawem potrafi z nich korzysta, natomiast przez pozostał grup s pomijane z obawy przed popełnieniem bł dów i surowymi sankcjami. Rozbudowany system podatkowy, du a liczba podatków, aktów prawnych je reguluj cych, cz ste zmiany przepisów skomplikowane procedury poboru podatków oraz dotkliwe kary powoduj, i przedsi biorcom z grupy MSP trudno jest samodzielnie zajmowa si kwestiami podatkowymi. Rozwi zaniem trudno ci w omawianej kwestii mog by wi ce interpretacje podatkowe (które weszły w ycie 1 stycznia 2005 roku) udzielane przez urz dy skarbowe a po zmianie przepisów od 1 lipca 2007 roku przez ministra finansów 2. Du a istotno omawianej bariery funkcjonowania MSP wymusza na przedsi biorstwach zatrudnienie b d skorzystanie z usług specjalistów z dziedziny prawa, finansów czy ksi gowo ci (co wynika tak e z niedoborów wykwalifikowanej kadry pracowniczej) zwi kszaj c jednocze nie koszty prowadzenia działalno ci gospodarczej. Wraz z wysoko ocenian barier w postaci niestabilnego i skomplikowanego systemu podatkowego badani wskazuj tak e na zbyt wysokie podatki. 2 Zmiana przepisów dotycz cych wi cych interpretacji podatkowych została zawarta w uchwalonej przez Sejm w dniu 16 listopada 2006 r. nowelizacji ustawy Ordynacja podatkowa (Dz. U. nr 217, poz. 1590). Powodem zmian były głównie ch ujednolicenia interpretacji i ukrócenia przypadków wydawania przez urz dy skarbowe i izby skarbowe przy podobnych stanach faktycznych sprzecznych interpretacji. W zgodzie z nowymi przepisami Minister Finansów do wydawania interpretacji upowa nił dyrektorów Izb Skarbowych w Katowicach. Poznaniu Warszawie i Bydgoszczy.

7 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 28, Kolejn barier o istotnym znaczeniu dla małych i rednich przedsi biorstw jest wysoki koszt nowych technologii. Wa no tego czynnika badani respondenci ocenili rednio na 3,7 w pi ciopunktowej skali. Koszty zakupu technologii s najbardziej odczuwane jako bariera rozwoju przez firmy małe (3,86) oraz mikro (3,83), natomiast badani z podmiotów redniej wielko ci ocenili znaczenie tego czynnika najni ej, na poziomie 3,2. Koszt zakupu nowych rozwi za technologicznych zwi zany jest ci le z niedoborami kapitałowymi odczuwanymi przez podmioty z sektora MSP. Ograniczony dost p do zewn trznych form finansowania, a tak e niewystarczaj ce rodki generowane wewn trz przedsi biorstwa staj si główn przyczyn trudno ci w pozyskiwaniu nowych technologii. Nie ulega w tpliwo ci, e najnowsze rozwi zania technologiczne s drogie, a dodatkowo ich zakup wi e si konieczno ci uzyskania licencji, pozwole a tak e bardzo kosztownego serwisowania. Silnie odczuwan barier dla rozwoju małych oraz rednich przedsi biorstw jest biurokracja. Jej znaczenie respondenci ocenili w skali 1 5 na 3,58. Przejawy biurokracji widoczne s na ka dym etapie funkcjonowania podmiotu. Ju rozpocz cie działalno ci wi e si z konieczno ci odwiedzenia wielu urz dów, wypełnienia całej masy druków i spełnieniu wielu ró nego rodzaju wymaga okre lonych przepisami licznych ustaw. Biurokracja jest widoczna tak e po zako czeniu uci liwego procesu rejestracyjnego firmy a widoczna chocia by w momencie ch ci zakupu gruntu przez przedsi biorstwo, uzyskania zgody na rozpocz cie inwestycji w postaci np. wybudowania hali produkcyjnej. Konieczno poddania si wielu urz dowym procedurom jest czasochłonna do tego stopnia, i w znacznym stopniu mo e determinowa decyzj o zało eniu b d dalszym rozwoju przedsi biorstwa, zwi kszaj c bod ce przej cia do szarej strefy. Znacz c barier rozwoju MSP s niedobory wykwalifikowanej kadry pracowniczej. Badani respondenci wskazali wa no tego czynnika rednio na 3,46 mo e wynika z emigracji zarobkowej do krajów Europy Zachodniej, a po rednio tak e z nieodpowiednio ukształtowanego, zorganizowanego systemu edukacji, który nie odpowiada zapotrzebowaniu zgłaszanemu przez rynek. Bariera zwi zana z niedoborem wykwalifikowanych pracowników mo e by te wynikiem niewła ciwego podej cia przedsi biorców, wła cicieli firm do problemu ustawicznego uczenia si. Problemy finansowe przedsi biorstw mog ogranicza udział pomocy finansowej przedsi biorstwa w podnoszeniu kwalifikacji pracownika. Nie ulega jednak w tpliwo ci, e polskie przedsi biorstwa zwłaszcza małe oraz rednie nie posiadaj wizji strategicznej, co do rozwoju podmiotu, nie posiadaj planów szkole pracowniczych, a cz sto nie zwracaj uwagi na to, e najwi kszy potencjał nie tkwi w maszynach czy kapitale, lecz wiedzy pracowników oraz e wygraj te organizacje, które traktuj rozwój pracowników na równi z innymi inwestycjami długoterminowymi[24]. Istotnego znaczenia nabiera tutaj wci jeszcze niedoskonały i bardzo rozdrobniony rynek szkoleniowy w Polsce. Sytuacja ta ulega w ostatnim czasie bardzo pozytywnym zmianom mi dzy innymi dzi ki mo liwo ci uzyskania rodków pomocowych Unii Europejskiej na rozwój zasobów ludzkich. Dzi ki dost pnym rodkom unijnym pracownicy przedsi biorstw mog bra udział w finansowanych całkowicie b d dofinansowywanych przez Uni szkoleniach i kursach.

8 112 Anna Kaczmarek, Magdalena Byczkowska Determinanty rozwoju firm sektora MSP (na podstawie bada ankietowych) nieterminowo dostaw surowców i półfabrykatów niska jako półfabrykatów i surowców trudno ci w dost pie do rynków zagranicznych korupcja cz ste zmiany gustów i upodoba klientów trudno ci ze zdobyciem informacji o działaniach konkurencji niekorzystne stawki amortyzacyjne 1,73 1,87 2 2,05 2,19 2,22 2,3 brak identyfikacji pracowników z celami firmy przestarzały park maszynowy rygorystyczne normy jako ci i bezpiecze stwa nieuczciwa konkurencja niekorzystne zmiany kursów walut opó nienia w spływie nale no ci neprzychylno urz dników niski poziom kompetencji urz dników du a konkurencja na rynku 2,44 2,46 2,51 2,56 2,67 2,69 2,83 2,84 3,02 wysokie oprocentowanie kredytów skomplikowane procedury pozyskiwania kapitału niewystarczaj ce wsparcie dla MSP niedobory wykwalifikowanej kadry pracowniczej biurokracja koszt zakupu nowych technologii wysokie podatki niestabilny i skomplikowany system podatkowy du a ilo przepisów 3,21 3,32 3,41 3,46 3,58 3,7 3,78 3,86 4 wysokie koszty pracy 4,3 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 rednia ocena istoto ci bariery ródło: [25]. Rysunek 1. rednie oceny istotno ci barier rozwojowych

9 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 28, Podsumowanie Zdaniem autorek równie istotn barier rozwoju sektora MSP jest dost p do informacji gospodarczej oraz niski stopie wykształcenia przedsi biorców, a tak e dost p do kredytów i współpraca z władzami lokalnymi. Dlatego spraw priorytetow jest opracowanie sytemu szkole dla małych i rednich przedsi biorców (systemy sprawnego zarz dzania, funkcjonowanie biznesu w warunkach unijnych itp.) Jednocze nie mo na stwierdzi, e rozwój sektora MSP uzale niony jest w du ym stopniu od stabilnego systemu obci e finansowych. Tutaj ogromn role odegra mo e współdziałanie Rz du i Rady Polityki Pieni nej. Sektor bankowy powinien zwróci wi ksz uwag na specyfik sektora MSP, dostosowuj c swoj ofert do jego potrzeb (uproszczenie procedur, rozwój systemu bankowych usług doradczych itp.). Wydaje si równie konieczne powstawanie funduszy por cze kredytowych współpracuj cych z bankami. Konieczne jest równie zmniejszenie biurokracji, procedur zwi zanych z zakładaniem i prowadzeniem przedsi biorstw. Swoj szanse mali i redni przedsi biorcy mog wi za z rozwojem sieci teleinformatycznych i szybkim powstawaniem tzw. przedsi biorstw wirtualnych. Wa ne jest równie podniesienie jako ci produktów. Ale przede wszystkim przedsi biorcy pami ta musz, e w zwi zku z narastaj c konkurencj musz szuka sposobów na zmniejszenie luki technologicznej, co wi e si z konieczno ci poprawy jako ci, wydajno ci pracy itp. Zło ono problemu funkcjonowania i rozwoju małych i rednich przedsi biorstw dowodzi, e sektor ten nie jest w stanie sam poradzi sobie z barierami jakie przed nim stoj. Potrzebne s tutaj zintegrowane działania organizacji lokalnych, instytucji finansowych, rz dowych i pozarz dowych. [1] Banachowicz E.: Wspieranie rozwoju i tworzenie małych przedsi biorstw, Firma 1990, nr 5. [2] Bartkowiak G. (red.): Przedmiotowe i podmiotowe uwarunkowania rozwoju organizacji, Pozna [3] Bittnerowa E.: Zmiana uwarunkowa rozwoju małych i rednich przedsi biorstw przemysłowych w Wielkopolsce, AE Pozna [4] Chojka J. (red. ): Rola małych i rednich przedsi biorstw w rozwoju regionalnym, Warszawa [5] Edvinsson L., Malone M.: Kapitał intelektualny, Warszawa [6] Góralczyk A., Wygrywanie nowym produktem, Magazyn Kadry Zarz dzaj cej, 2003, nr 11 [7] Grudzewski W.M., Hejduk I.K.: Innowacyjno w technice i technologii ródłem przewagi konkurencyjnej, Warszawa [8] Jakubów L.: Szkolenie pracowników a rozwój przedsi biorstwa. W: Moszkowicz M. [red.] Współczesna konkurencja i wielopłaszczyznowe przewagi strategiczne problemy i polskie wyzwania, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław [9] Janasz W.: Determinanty innowacyjno ci przedsi biorstw, Szczecin [10] Kaczmarek A., Bariery rozwojowe sektora MSP. W : III Mi dzynarodowe Seminarium Naukowe Studentów i Młodych Pracowników Nauki, Jarosław 2001.

10 114 Anna Kaczmarek, Magdalena Byczkowska Determinanty rozwoju firm sektora MSP (na podstawie bada ankietowych) [11] Kaczmarek A., M. Winkiel: Uwarunkowania innwacyjno ci małych i rednich przedsi biorstw [w]: Materiały II Ogólnopolskiej Konferencji Przedsi biorstwo u progu XXI wieku, Rzeszów2002. [12] Kaczmarek A., Marcinkowski T.:(red.)Bariery rozwoju firm sektora MSP w regionie lubuskim, Gorzów Wlkp [13] Krajewski K., Determinanty rozwoju M P. W: Małe i rednie przedsi biorstwa na tle przeobra e systemowych w polskiej gospodarce, Warszawa,1999. [14] Krajewski K.: Progi i bariery rozwoju małych i rednich przedsi biorstw, [15] Laszuk M.: Małe i rednie przedsi biorstwa w Polsce. W: Antoszkiewicz J.D.[red.]. Metody rozwi zywania problemów w warunkach małego przedsi biorstwa, Warszawa [16] Lissowski O.: Instrumenty finansowe wspierania małych i rednich przedsi biorstw w Unii Europejskiej i w Polsce. Pozna [17] Mazur-Łukomska K.: Strategie małych i rednich przedsi biorstw, Ekonomika i Organizacja Przedsi biorstwa, 2001 nr 6. [18] Moll B.H.: Kreditgarantiegemeinschaften mit Solidarhaftung der Bürsthaftnehmer. Berlin [19] Popławski W., Sojak S.: Wprowadzenie do zarz dzania małym przedsi biorstwem. Zbiór przypadków, Toru [20] Sawicka J. (red): Zało enie i prowadzenie małego przedsi biorstwa, Warszawa [21] Skibi ska A.: Zachowania marketingowe małych i rednich firm, Ekonomika i Organizacja Przedsi biorstwa, 2001, nr 6. [22] Stru ycki M. (red.)zarz dzanie małym i rednim przedsi biorstwem. Uwarunkowania europejskie. Warszawa [23] Stru ycki W.: Przedsi biorstwo a rynek. Warszawa [24] Sudoł S., Matuszak M.(red.): Przyczyny rozwoju i upadku polskich przedsi biorstw przemysłowych w okresie transformacji ustrojowej , Toru [25] Szczepankowski P.J.: Finansowanie działalno ci gospodarczej małych i rednich przedsi biorstw, Warszawa 2002.

11 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 28, DETERMINANTS OF SME DEVELOPMENT (BASED ON QUESTIONNAIRES) Summary Identification, categorization and description of factors influencing small and medium businesses development is the main focus of this article. For this purpose the literature review has been done. Theoretic considerations are illustrated by results of questionnaire executed among small and medium enterprises from lubuskie voivodeship. Keywords: enterprise, SME sector, enterprise development Anna Kaczmarek Magdalena Byczkowska Instytut Zarz dzania Pa stwowa Wy sza Szkoła Zawodowa w Gorzowie Wlkp. anka_kaczmarek@wp.pl magdabyczkowska@wp.pl