Agnieszka Kozłowska-Rajewicz

Transkrypt

1 Prawda o równości w naszym społeczeństwie nie jest ani tak dobra, żeby spocząć na laurach, ani tak zła, żeby popadać w pesymizm. Cały czas wypracowujemy standardy równego traktowania, odrzucając jednocześnie stereotypy, które podsycają dyskryminację. Dzieje się to właśnie teraz, kiedy poziom świadomości społeczeństwa wzrasta. Mamy wolę i energię, żeby przeciwstawiać się dyskryminowaniu kobiet, ludzi starszych, niepełnosprawnych, wyznających odmienne religie, zróżnicowanych etnicznie i narodowościowo, nieheteroseksualnych. Realizacja polityki równości będzie wizytówką państwa, które potrafi troszczyć się o słabszych, o tych, których jest mniej i którym trudniej jest poczuć się bezpiecznie wśród lokalnych społeczności. Równe traktowanie wszystkich obywateli na poziomie regionalnym i lokalnym będzie też miarą naszego rozwoju na tle Europy, do której należymy i którą aktywnie współtworzymy. Wykonajmy tę pracę jak najlepiej! Agnieszka Kozłowska-Rajewicz Pełnomocnik Rządu do spraw Równego Traktowania broszura_a5_sklad(po).indd :30:54

2 Co to jest dyskryminacja? Dyskryminacja (łac. discrimino rozróżniam) oznacza odmienne traktowanie różnych podmiotów (osób), które znajdują się w podobnej (porównywalnej) sytuacji. Z reguły dyskryminacja ma związek z przynależnością do grupy wyróżnionej na podstawie cech takich jak: płeć, rasa, pochodzenie etniczne, narodowość, religia, wyznanie, światopogląd, wiek, niepełnosprawność lub orientacja seksualna. Dyskryminacja to zachowanie lub zaniechanie jakichś działań, najczęściej wynikające z uprzedzeń i stereotypów. Efektem dyskryminacji często jest wykluczenie społeczne danej osoby lub grupy. Jakie są rodzaje dyskryminacji? Dyskryminacja bezpośrednia sytuacja, w której osoba fizyczna ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną jest traktowana mniej korzystnie niż jest, była lub byłaby traktowana inna osoba w porównywalnej sytuacji. Dyskryminacja pośrednia to sytuacja, w której dla osoby fizycznej ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zastosowanego kryterium lub podjętego działania występują lub mogłyby wystąpić niekorzystne dysproporcje lub szczególnie niekorzystna dla niej sytuacja, chyba że postanowienie, kryterium lub działanie jest obiektywnie uzasadnione ze względu na zgodny z prawem cel, który ma być osiągnięty, a środki służące osiągnięciu tego celu są właściwe i konieczne. W jaki sposób stwierdzić dyskryminację i jakie są jej przykłady? Dla stwierdzenia dyskryminacji bezpośredniej pomocne może być porównanie osoby, której sytuacja jest rozważana z sytuacją (realnie występującą lub hipotetyczną) innej osoby, nie należącej do grupy wyróżnionej na podstawie jednej z cech prawnie chronionych. Inną metodą ustalenia prawdopodobieństwa wystąpienia dyskryminacji bezpośredniej jest przeprowadzenie testu gdyby nie.... Polega on na zadaniu pytania odnoszącego się do hipotetycznej sytuacji, uwzględniającej przynależność danej osoby do grupy narażonej na dyskryminację. Przykładowo: Gdy odmówiono noclegu w hotelu parze romskiej, należy udzielić odpowiedzi na pytanie: Gdyby z noclegu chciała skorzystać para nie-romska, czy zostałby on udzielony?. W przypadku pozytywnej odpowiedzi, zachodzi domniemanie, że sytuacja ta stanowi dyskryminację ze względu na pochodzenie etniczne. Przykłady dyskryminacji bezpośredniej: odmowa zatrudnienia mężczyzny na stanowisku opiekuna dziecięcego w szpitalu lub kobiety na stanowisku operatora koparki pomimo posiadania wymaganych kwalifikacji; odmowa przyjęcia do szkoły dziecka cudzoziemskiego; odmowa wpuszczenia do restauracji lub klubu osób pochodzenia romskiego; odmawianie osobom z niepełnosprawnością intelektualną udzielenia świadczeń medycznych, ze względu na brak możliwości broszura_a5_sklad(po).indd :30:55

3 podjęcia przez nie samodzielnych decyzji; odmawianie dostosowania diety w szpitalach, ośrodkach dla uchodźców lub szkołach do wymogów religijnych; zwolnienie z pracy osoby, która ujawniła swoją homoseksualną orientację. Stwierdzenie dyskryminacji pośredniej wymaga rozważenia, czy przyczyna rozróżnienia jest pozorna, czy też jest ona obiektywnie i prawnie uzasadniona. Przykłady dyskryminacji pośredniej: wymaganie, by wszystkie osoby ubiegające się o zatrudnienie zdały test wiedzy w określonym języku, w sytuacji gdy jego znajomość nie jest niezbędna do wykonywania pracy (ogranicza to dostęp osobom nie władającym językiem, w którym przygotowano test, np. obcokrajowcom); zaniżanie stawki godzinowego wynagrodzenia dla osób pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy (rozwiązanie to ogranicza wysokość wynagrodzenia osób, które pracują w niepełnym wymiarze czasu pracy, np. z powodu zaleceń lekarskich w przypadku osób z niepełnosprawnością); ustalenie kryteriów awansu, które z założenia są trudniejsze lub niemożliwe do spełnienia przez osoby należące do określonej grupy (wymagana pełna dyspozycyjność może ograniczać dostęp do awansu kobiet, znacznie częściej posiadających obowiązki związane z opieką nad dziećmi lub osób z niepełnosprawnością, które poruszają się za pomocą specjalistycznego transportu, wymagającego zamówienia pojazdu ze znacznym wyprzedzeniem). W jakich sytuacjach dyskryminacja jest zabroniona? Dyskryminacja w zatrudnieniu Jest zabroniona na podstawie Kodeksu pracy (umowy o pracę) i ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (umowy cywilnoprawne). Ochrona przed dyskryminacją w zatrudnieniu dotyczy takich przesłanek, jak: płeć, rasa, pochodzenie etniczne, narodowość, religia, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek, orientacja seksualna i przynależność związkowa, a w przypadku zatrudnienia na podstawie umowy o pracę także zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy. Uwaga! Prawo przewiduje możliwość podejmowania działań wyrównawczych (tzw. dyskryminacja pozytywna), tj. wprowadzania rozwiązań wyrównujących szanse osób i grup dyskryminowanych w celu zmniejszenia istniejących nierówności. Rozwiązania takie nie stanowią naruszenia zasady równego traktowania. broszura_a5_sklad(po).indd :30:55

4 Zabroniona jest dyskryminacja w odniesieniu m.in. do dostępu i warunków zatrudnienia pracowniczego (na umowę o pracę), awansowania, zatrudnienia na podstawie umowy cywilnoprawnej, korzystania z usług rynku pracy świadczonych przez urzędy pracy, pracy na własny rachunek, działalności gospodarczej lub zawodowej, podejmowania kształcenia i doskonalenia zawodowego. Zakaz dyskryminacji dotyczy m.in. molestowania, molestowania seksualnego i działań odwetowych wobec osób ujawniających wystąpienie dyskryminacji. bezwyznaniowości (np. kierowanie gróźb pod adresem Romów z powodu ich przynależności do mniejszości romskiej), a także nawoływanie do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość (np. zamieszczanie w Internecie nienawistnych artykułów o Żydach lub Muzułmanach z powodu ich narodowości lub wyznania). Naruszenie tej zasady stanowi przestępstwo, które należy zgłosić Policji lub Prokuraturze. Dyskryminacja w innych obszarach Dyskryminacja poza sferą zatrudnienia jest zabroniona przede wszystkim na podstawie ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania i Kodeksu karnego. Zabroniona jest dyskryminacja ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne i narodowość w odniesieniu do zabezpieczenia społecznego, dostępu i warunków korzystania z usług (np. mieszkaniowych, bankowych, transportowych, restauracyjnych, sportowo-rozrywkowych) i rzeczy, nabywania praw lub energii, pod warunkiem, że są one oferowane publicznie. Prawo zabrania także dyskryminacji ze względu na rasę, pochodzenie etniczne i narodowość w dostępie do opieki zdrowotnej, oświaty i szkolnictwa wyższego. Zakazane jest stosowanie przemocy lub groźby bezprawnej, publiczne znieważanie osoby lub grupy osób z powodu przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub z powodu Warto zapamiętać Dyskryminacja jest w Polsce zabroniona. ofiary dyskryminacji nie są bezbronne, polskie prawo zapewnia im ochronę. W postępowaniach o naruszenie zasady równego traktowania stosowany jest tzw. odwrócony ciężar dowodu ten kto zarzuca naruszenie zasady równego traktowania uprawdopodabnia fakt jej naruszenia, ten komu zarzucono naruszenie tej zasady jest zobowiązany wykazać, że nie dopuścił się naruszenia. Pomocy ofiarom dyskryminacji mogą udzielić instytucje i organizacje powołane do reagowania w takich sytuacjach. ofiary dyskryminacji nie ponoszą odpowiedzialności za zachowania osób, które je dyskryminują. Świadkowie dyskryminacji nie powinni pozostawać obojętni. Mogą poinformować osobę dyskryminowaną o możliwych metodach reagowania i pomóc jej w poszukiwaniu organizacji, która wspiera osoby doznające dyskryminacji. broszura_a5_sklad(po).indd :30:55

5 Równe traktowanie to brak jakichkolwiek zachowań dyskryminujących. Równe traktowanie nie oznacza jednakowego traktowania. Co zrobić w przypadku dyskryminacji? Ofiary dyskryminacji mogą dochodzić swoich praw: Mogą skorzystać z ochrony prawnej przed dyskryminacją w zależności od sytuacji może to być postępowanie przed sądem cywilnym, karnym lub pracy. Pomocy w podjęciu decyzji, w jaki sposób dochodzić swoich praw, mogą udzielić instytucje i organizacje, których spis znajduje się w końcowej części broszury. Świadkowie dyskryminacji nie powinni pozostawać obojętni. W takiej sytuacji można: Zapoznać się z obowiązującymi przepisa- -mi prawnymi, zakazującymi dyskryminacji i związanymi z nimi środkami ochrony prawnej. Wezwać osobę dopuszczającą się dyskryminacji do zaprzestania dyskryminującej praktyki lub zachowania, powołując się na obowiązujące przepisy prawa. Powiedzieć osobie dyskryminowanej, że dyskryminacja jest niezgodna z prawem, przekazać jej informacje o możliwych metodach reagowania oraz wskazać instytucje i organizacje udzielające pomocy ofiarom dyskryminacji. Wesprzeć osobę, która doznała dyskryminacji stając po jej stronie lub oferując pomoc. W przypadku sprawy o dyskryminację wystąpić w roli świadka dyskryminującego zdarzenia. W przypadku, gdy do dyskryminacji doszło w miejscu pracy, stając po stronie osoby doświadczającej dyskryminacji podlegasz ochronie prawnej ewentualne próby wyciągnięcia konsekwencji za udzielenie pomocy ofierze dyskryminacji są zabronione. broszura_a5_sklad(po).indd :30:56

6 Policja lub Prokuratura przyjmują doniesienia i prowadzą postępowania w sprawach przestępstw o charakterze rasistowskim i ksenofobicznym. Zgłoszenia można dokonać w najbliższej jednostce Policji lub Prokuratury. Do kogo się zwrócić po pomoc? Instytucje publiczne Rzecznik Praw Obywatelskich udziela pomocy ofiarom dyskryminacji ze względu na wszystkie przesłanki. Kontakt: biurorzecznika@brpo.gov.pl. Państwowa Inspekcja Pracy udziela porad prawnych w przypadkach dyskryminacji w zatrudnieniu. Kontakt: kontakt.php. Rzecznik Praw Dziecka prowadzi interwencje we wszelkich sprawach związanych z prawami dzieci. Kontakt: rpd@brpd.gov.pl. Rzecznik Praw Pacjenta udziela porad i prowadzi sprawy w zakresie praw pacjentów. Kontakt: sekretariat@bpp.gov.pl. Rzecznik Ubezpieczonych prowadzi interwencje wobec ubezpieczycieli i funduszy emerytalnych. Kontakt: biuro@rzu.gov.pl. Pełnomocnik Rządu do spraw Osób Niepełnosprawnych prowadzi interwencje w sprawach dotyczących osób z niepełnosprawnością. Kontakt: sekretariat.bon@mpips.gov.pl. Wybrane organizacje pozarządowe Helsińska Fundacja Praw Człowieka udziela porad prawnych oraz prowadzi postępowania w przypadku naruszenia praw człowieka, w tym dyskryminacji. Kontakt: hfhr@hfhrpol.waw.pl. Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego specjalizuje się w poradnictwie prawnym na rzecz osób doświadczających dyskryminacji. Kontakt: Ośrodki Fundacji Uniwersyteckich Poradni Prawnych oferują nieodpłatne porady prawne. Lista ośrodków: Ośrodki Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem zlokalizowane na terenie całego kraju, oferują kompleksowe poradnictwo i wsparcie dla ofiar przestępstw. Lista ośrodków: siec-pomocy. Organizacje te mogą wskazać inne podmioty udzielające poradnictwa prawnego, zlokalizo- -wane bliżej miejsca zamieszkania zainteresowanego lub specjalizujące się w reagowaniu na przypadki dyskryminacji z określonego powodu. broszura_a5_sklad(po).indd :30:56

7 Kto odpowiada za realizowanie zasady równego traktowania i przeciwdziałanie dyskryminacji? Pełnomocnik Rządu do spraw Równego Traktowania odpowiedzialny jest za realizowanie polityki rządu w zakresie zasady równego traktowania, w tym przeciwdziałania dyskryminacji, w szczególności ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, wiek, niepełnosprawność oraz orientację seksualną. Do zadań Pełnomocnika należy między innymi opracowywanie i opiniowanie aktów prawnych w zakresie zasady równego traktowania, podejmowanie działań zmierzających do eliminacji lub ograniczania skutków naruszeń zasady równego traktowania, a także monitorowanie sytuacji w zakresie przestrzegania zasady równego traktowania, występowanie do właściwych organów z wnioskami o wydanie lub zmianę aktów prawnych dotyczących równego traktowania oraz promowanie, upowszechnianie i propagowanie tej tematyki. Pełnomocnik koordynuje Krajowy Program Działań na rzecz Równego Traktowania. Więcej informacji o działalności Pełnomocnika można znaleźć na stronie internetowej Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz w innych aktach normatywnych, w tym również na straży realizacji zasady równego traktowania. W ramach swoich kompetencji, Rzecznik jako niezależny organ pomaga ofiarom dyskryminacji, analizuje, monitoruje i wspiera równe traktowanie wszystkich osób, prowadzi niezależne badania dotyczące dyskryminacji, opracowuje i wydaje niezależne sprawozdania i zalecenia odnośnie do problemów związanych z dyskryminacją, a także współdziała ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi oraz innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami w zakresie równego traktowania. Więcej informacji o działalności Rzecznika można znaleźć na stronie internetowej Projekt jest współfinansowany w ramach programu Unii Europejskiej na rzecz zatrudnienia i solidarności społecznej PROGRESS ( ) broszura_a5_sklad(po).indd :30:57

8 Pamiętaj! Masz prawo do równego traktowania! broszura_a5_sklad(po).indd :30:57