SPIS TREŚCI NA POCZĄTEK SŁÓW KILKA...4. Część NASZ OGRÓD W KRAJOBRAZIE BIORÓZNORODNOŚĆ ORAZ SEZONOWOŚĆ W OGRODZIE...

Transkrypt

1 1

2 SPIS TREŚCI NA POCZĄTEK SŁÓW KILKA...4 Część NASZ OGRÓD W KRAJOBRAZIE BIORÓZNORODNOŚĆ ORAZ SEZONOWOŚĆ W OGRODZIE DZIKIE OGRODY ŻYCIE W OGRODZIE - KTO I PO CO ODWIEDZA NASZ OGRÓD...11 Część CHAOTYCZNA FORMA NABIERA KSZTAŁTU WARUNKI SIEDLISKOWE ROŚLINY JAKO WSKAŹNIKI PROGRAM FUNKCJONALNY...29 Część ŻYWY MATERIAŁ W NASZYCH RĘKACH - O WCIELANIU W ŻYCIE NASZEGO ZAŁOŻENIA DRZEWA I KRZEWY ZESTAWIENIA TRAWNIKI ROŚLINY RABATOWE TRAWY WODA W OGRODZIE MARTWE Z POZORU CZYLI ŻYCIE PO ŻYCIU

3 Część ELEMENTY MARTWE JEDNAK NIE MNIEJ WAŻNE NIŻ ROŚLINY ŚCIEŻKI, DRÓŻKI, ŚCIEŻYNKI POIDŁA, KARMNIKI BUDKI LĘGOWE...66 Część CO I JAK ROBIĆ JUŻ WIEMY A CZEGO UNIKAĆ DOKARMIAĆ ALE Z GŁOWĄ CZWORONOŻNI DOMOWNICY TO TEŻ MIESZKAŃCY OGRODU...83 NA ZAKOŃCZENIE WIOSENNE TRELE...86 LITERATURA

4 NA POCZĄTEK SŁÓW KILKA Pierwsze promyki letniego słońca wpadają nieśmiało do mojej sypialni łaskocząc mnie w policzek. Uśmiecham się, nie otwierając jednak oczu. Promyki głaszczą mnie po twarzy zapraszając do wspólnej zabawy. Mimo, iż obiecywałam sobie dłuższą dziś drzemkę otwieram oczy, zrzucam kołdrę i mimowolnie wstaję zaglądając za promykami, które przed chwilą tak zachłannie wciągały mnie do wspólnej zabawy. Biegnę ich śladem, gubię je tuż za rogiem. Sprytne, schowały się za firanką. Otwieram taras wyglądając ciepłych promieni letniego słońca. Bosą stopą stąpam na soczyście zielonej trawie, na której wciąż jeszcze jest poranna rosa. Zaciągam się zapachem kwitnącej lawendy, w kącie kusi kocimiętka a z dala dobiega mnie słodki zapach jaśminowca. Do uszu dobiega śpiew nieznanego mi ptaka. Otwieram oczy - stojąc w pokoju. Jedyne co się zgadza to letni poranek, jednak nie ma w nim zapachu jaśminowca ani śpiewu ptaków. Za oknem smutne osiedlowe podwórze z wydeptanymi na dziko ścieżkami, niezrozumiała plątanina obcych w naszym krajobrazie krzewów z garścią fot. 1: (J. Drozda) elementów małej architektury, która swoją świetność przeżywała kilka dobrych lat temu. Kto z nas nie miał możliwości powitania poranka w ogrodzie wraz ze śpiewem ptaków oraz zapachem miododajnych kwiatów nie wie jak wiele traci. Modny w ostatnim czasie model życia ekologicznego niekoniecznie przekłada się na miejsca, w których żyjemy. Uporządkowany, wręcz higieniczny a nawet prowadzony pod linijkę sposób kształtowania przestrzeni miejskich sprawił, że unikatowy rodzimy krajobraz stał się szczególnie w warunkach miejskich elementem zapomnianym i rzadko spotykanym. Ogrody otaczające nasze domy stały się sterylnymi enklawami, w których swoje miejsce starają się znaleźć fruwający współmieszkańcy miast i wsi. Zmieniając pomału krajobraz miejski w karykaturalne wnętrza ogrodowe, które w efekcie kilkuletnich niesprzyjających sezonów wegetacyjnych i braku podstawowej wiedzy na temat siedlisk i pielęgnacji roślin w naszym ogrodzie, stały się nieuporządkowanymi, chaotycznymi wyspami zieleni prowadzącymi w efekcie do zubożenia puli gatunkowej zarówno roślin jak i zwierząt, przez co nasze życie staje się puste i pozbawione ważnego aspektu naturalnego. Zdewastowane tereny zieleni, zanieczyszczone skwery i place oraz potrzeba życia w krajobrazie, który uspokaja i koi nerwy dnia codziennego sprawia, że coraz więcej osób decyduje się zakładać choćby niewielkie, ale własne ogrody przydomowe a nawet przyosiedlowe kąciki zieleni. fot. 2: (J. Drozda) Tworzymy i kształtujemy przestrzeń, która nas otacza nie zawsze w sposób harmonijny. Na osiedlach miejskich wciąż jeszcze spotkać można wątpliwej urody kwietniki z opon czy też pomalowane farbami olejnymi 4

5 kamienie, całą masę sztucznych roślin nie rzadko przyczepianych do żywych czy też muchomorków wytwarzanych ze starych dziurawych metalowych misek. W tym księżycowym krajobrazie coraz mniej widoczne staje się życie pod postacią ptaków i mniejszych ssaków, które niegdyś licznie towarzyszyły każdemu domostwu. Niniejsze opracowanie ma za zadanie pokazanie czytelnikowi, że jedyną słuszną drogą w kształtowaniu krajobrazu, który nas otacza, jest droga w zgodzie z naturą i naśladowanie najbliższego nam otoczenia. Tuż tuż za rogiem dużej metropolii, gdzie niewielka łąka tętni życiem a cała gama barw i zapachów przyciąga mnogość owadów, które z kolei sprawiają, że chętnie przebywają tam ptaki, powinna być wzorcem do naśladowania. fot. 3: (J. Drozda) fot. 4: (J. Drozda) Opracowanie powyższe pokazuje jak wpasować ukształtowane ręką człowieka przestrzenie w naturalne otoczenie, jak zaaranżować stary sad czy kawałek lasu przylegający do naszej posesji by cieszyć się powracającymi wiosną do naszych ogrodów śpiewającymi mieszkańcami. Pomimo sztucznych aranżacji nauczymy się jak odczytywać i wykorzystywać rośliny, które otaczają nas na co dzień, by wreszcie dowiedzieć się, jakie ptaki żyją wokół nas i w jaki sposób o nie dbać, by odwdzięczały nam się swoją obecnością w naszym życiu. 5

6 Część 1 1. NASZ OGRÓD W KRAJOBRAZIE Zmęczony pracą każdy z nas dąży do tego, aby podczas niewielu zazwyczaj wolnych chwil odpoczywać we wnętrzach, w których czuje się dobrze. Wbrew pozorom jedną z ważniejszych składowych naszego domostwa jest ogród, który często staje się kontynuacją wnętrz pokojowych. Nie od dziś wiadomo, że zieleń uspokaja i pozwala się wyciszyć, a złożona struktura i sezonowość zmian w grodzie pozwalają cieszyć się ogrodem przez cały rok. Duża różnorodność roślin dostępnych na naszym rynku sprawia, że wiele osób bez zastanowienia kupuje kolejne perełki do swoich ogrodów bez uprzednio przemyślanej koncepcji. W efekcie ogród zapełnia się niezliczoną ilością roślin, często sadzonych w nieodpowiednich dla siebie warunkach siedliskowych, co powoduje odwrotne do zamierzonych efekty. fot. 5: Sikora czarnogłówka (K. Myroniuk) fot. 6: Grubodziób (J. Drozda) Próbując ratować ogród często stajemy się jego niewolnikami. Długie godziny spędzone na żmudnej pracy sprawiają, że nie doceniamy wartości ogrodu a nasze działania często z góry skazane są na niepowodzenia. Trud, jaki wkładamy w prowadzenie ogrodu, często przekracza nasze możliwości, również finansowe. Przyczyny takiego stanu rzeczy są dosyć łatwe do zdefiniowania: brak odpowiedniej koncepcji oraz błędne przecenianie naszych możliwości. Dodatkowo przy rozpoczynaniu prac w ogrodzie brak nam gotowego projektu czy choćby uporządkowanej koncepcji, dzięki której mamy możliwość etapowania działań w sposób uporządkowany. Nie zwracajmy uwagi na warunki terenowe, glebowe czy chociażby bardzo ważną roślinność rosnąca w najbliższym nam otoczeniu. Przemyślany ogród to taki, w którym wkład pracy jest minimalny przy maksymalnym wykorzystaniu powierzchni ogrodowych, która w efekcie daje możliwość zadomowienia się ptakom, owadom a także małym ssakom. Aby w pełni zrozumieć jak skomponować i zaplanować swój ogród spójrzmy na niego z zewnątrz. Przypatrzmy się otoczeniu i starajmy się organizować otoczenie ogrodu w zgodzie z charakterem miejsca, w którym się znajduje. Nie znaczy to jednak, że wprowadzanie roślin spoza otoczenia, ale z podkreśleniem umiarkowania, nie ma racji bytu. Jednakże zbytnia przesada staje się fałszywą nutą w otaczającym nas krajobrazie. Pamiętajmy, że tereny zieleni spełniają w naszym krajobrazie nie tylko funkcje estetyczną poprzez wzbogacenie doznań estetycznych mających wpływ na psychikę człowieka, ale również funkcję sanitarno higieniczną poprzez wzbogacanie powietrza w tlen, zmniejszenie siły wiatru czy też tłumienia hałasu oraz funkcję dydaktyczną wynikająca ze złożonych kontaktów ze środowiskiem przyrodniczym oraz możliwość obserwacji toczącego się w jego obrębie życia. 6

7 Duża różnorodność cech plastycznych roślin takich jak: pokrój, wielkość, barwa, struktura i powierzchnia pozwala na tworzenie nieskończenie możliwych kompozycji. Ponieważ to głównie rośliny są tworzywem, które dopełniają całości i nadają charakter danemu wnętrzu, bardzo ważnym elementem jest ich właściwy dobór oraz odpowiednia lokalizacja w połączeniu z właściwymi warunkami środowiska przyrodniczego takimi jak rodzaj gleby, dostępność światła i wody oraz warunkami klimatycznymi. fot. 7: Funkie (K. Myroniuk) fot. 8: Funkia siebolda(k. Myroniuk) Kształtujmy nasze ogrody w taki sposób, aby nie tylko zadowolić nas, ale także podnosić walory krajobrazowe i stworzyć odpowiednie warunki do życia ptakom, owadom i mniejszym ssakom. Wprowadzając bogactwo i różnorodny świat roślin, który z kolei przyciąga rzeszę owadów i ptaków będących prawdziwymi i niepowtarzalnymi ozdobami sprawiamy, że nasz ogród staje się jedyny w swoim rodzaju. 1.1 BIORÓZNORODNOŚĆ ORAZ SEZONOWOŚĆ W OGRODZIE Przy projektowaniu ogrodu uwzględnić należy sezonowość zmian zachodzących podczas zmieniających się pór roku w naszym krajobrazie. Dobierając rośliny tak komponujmy rabaty, żeby w każdej chwili zaskakiwały nas najróżniejszymi zmieniającymi się w czasie i przestrzeni elementami. W zimie, kiedy rośliny przestają być aktywne głównymi ich cechami dekoracyjnymi staje się kolor kory bądź pokrój. Jesień to głównie pora przebarwiających się liści natomiast wiosna i lato to czas kwitnących kwiatów i dojrzewających owoców. Zestawienie roślin o różnych cechach dekoracyjnych gwarantuje różnorodność i ciągle zmiany plastyczne w otoczeniu. fot. 9: Przylaszczka pospolita (K. Myroniuk) fot. 10: Zawilec gajowy (K. Myroniuk) 7

8 Cykl rozwojowy roślin pozwala nam na śledzenie zmian w krajobrazie i mówi o początkach bądź zakończeniu pewnych okresów roku. Przedwiośnie charakteryzuje się roślinami, które kwitną jeszcze przed rozwojem liści, w okresie tym raczą nas niepozornymi zazwyczaj kwiatami leszczyny, oczary, dereń jadalny czy też wiśnia piłkowana a w ich dolnych partiach, jako wypełnienie pojawiają się przebiśniegi, śnieżyce i krokusy. Przedwiośnie to czas, w którym drzewa i krzewy zakwitają jednocześnie z rozwojem liści - są to głównie jabłonie, klony, śliwy i brzoskwinie. Z roślin niskich pojawia się pierwiosnek oraz podbiał. Wiosna właściwa objawia się w przyrodzie pod postacią roślin kwitnących tuż po rozwoju liści a charakterystycznymi dla tego czasu roślinami są kwitnące bez lilak oraz kasztanowiec zwyczajny. fot. 11: Wiosenny aspekt kwitnienia krokusów (J. Drozda) Wczesne lato poznamy po kwitnącym bzie czarnym, robinii akacjowej oraz lipach. Późne lato to wszystkim znane i lubiane dojrzewanie owoców kasztanowca. Wczesną jesienią zaczynają przebarwiać się liście (najszybciej brzozy i klony) w dalszej kolejności kwitną chryzantemy i wrzosy a na bzie czarnym dojrzewają owoce. Właściwy dobór roślin zagwarantuje nam całoroczną ozdobę z jednoczesnym swoistym zegarem biologicznym dzięki któremu będziemy mogli śledzić pierwsze zwiastuny nadchodzących zmian. 1.2 DZIKIE OGRODY Postępująca synantropizacja szaty roślinnej prowadzi do niekontrolowanego wprowadzania zbyt dużej ilości gatunków na fot. 12: Krokusy (J. Drozda) nieodpowiednie dla swoich wymagań siedliska oraz wprowadzanie gatunków, które mogą wypierać gatunki rodzime. Zazwyczaj to, co obce odbierane jest lepiej i chętniej przez nas sadzone w ogrodach jednak zauważyć należy, że gatunki rodzime są nie mniej ciekawe niż ozdobne gatunki obce. Obserwacja miejsc dzikich będących zazwyczaj opuszczonymi i zaniedbanymi kawałkami zieleni w terenie zurbanizowanym pozwala na stwierdzenie, że to właśnie te miejsca tętnią wprost życiem a wiele gatunków ptaków zakłada tam swoje gniazda i z sukcesem wyprowadza swoje lęgi. Co decyduje o tym, że to właśnie takie miejsca cieszą się największym powodzeniem życia, które toczy się tuż obok naszego? Otóż przestrzeganie kilku zasad, które przeniesione na grunt ogrodowy z całą pewnością zdecydują o jego sukcesie. 8

9 Po pierwsze wzorujmy się na naturalnych zbiorowiskach roślinnych występujących w okolicy. Poznajmy rodzaj siedliska oraz potencjalne gatunki, jakie na danym siedlisku występują, gdyż tylko one będą w stanie przetrwać pojawiające się cyklicznie w przyrodzie dłuższe i ostrzejsze niż zazwyczaj okresy zimy, bądź obfitsze występowanie szkodników i niesprzyjające warunki wodne. fot. 13: (J. Drozda) fot. 14: Mlecz pospolity (J. Drozda) Postarajmy się by podstawę składu gatunkowego ogrodu stanowiły gatunki rodzime a gatunki obce w tym: robinia, śnieguliczka, tawlina, karagana czy świdośliwa stały się tylko uzupełnieniem kompozycji. Im większa różnorodność i złożona struktura piętrowa, tym większa szansa na samo funkcjonujące i sprawnie działające zbiorowisko. Jednak im większa ich złożoność i odmienność pod względem wymagań siedliskowych oraz warunków klimatycznych, świetlnych czy też wodnych, tym większa konkurencja międzygatunkowa, w efekcie czego niektóre z roślin mogą ginąć pod naporem drugich. fot. 15: Pierwiosnek (J. Drozda) 9

10 Skład gatunkowy starajmy się dobierać tak, aby zapewnić produkcję nektaru oraz owoców przez cały sezon wegetacyjny, a także mając na uwadze zapewnienie miejsc lęgowych dla ptaków. Unikajmy natomiast roślin przyciągających dużą ilość szkodników głównie mszycy (czeremcha, trzmielina, kalina, szakłak), co może wpłynąć na stan zdrowotny pozostałych wrażliwych roślin. fot. 16: (K. Myroniuk) Odpowiednio zbudowana struktura roślinna stanie się miejscem schronienia i gniazdowania dla płazów, ptaków i ssaków. Szczególnie atrakcyjny dla ptaków bez czarny, tarnina czy głóg zapewnią im bezpieczne miejsce do gniazdowania, obserwacji, jaki i żerowania. Bioróżnorodne zespoły roślinne to także miejsce rozrodu owadów w tym drapieżnych chrząszczy z rodziny biegaczowatych i kusakowatych, biedronek, muchówek z rodziny bzygowatych oraz błonkoskrzydłych a także dziko żyjących pszczołowatych, które w zadrzewieniach znajdują idealne miejsce do rozrodu. W celu utrzymania różnorodności owadów warto jest utrzymywać rośliny charakteryzujące się wytwarzaniem dużej ilości pyłku i nektaru w tym: rumianku, dziurawca, mleczu polnego (często wręcz zwalczanego w ogrodach), krwawnika, koniczyny czy też mieszanek ziół. fot. 17: Para wróbli(k. Myroniuk) fot. 18: Wróble samice (K. Myroniuk) Większe zespoły roślinne to w końcu także miejsca schronienia a czasem i rozrodu ssaków owadożernych i drapieżnych takich jak ryjówki, myszy, jeże a także łasice i lisy. 10

11 1.3 ŻYCIE W OGRODZIE - KTO I PO CO ODWIEDZA NASZ OGRÓD Niewiele osób wie, jak bardzo złożona i mnoga jest struktura życia w krajobrazie zurbanizowanym. W szalonym tempie dostrzegamy czasami lecące w oddali ptaki jednak nie potrafimy rozróżnić najpospolitszych gatunków żyjących razem z nami. Ogród stwarza nam realną szansę na bliższe poznanie otaczającego nas świata. Możliwości prowadzenia obserwacji przez okno, tego, co dzieje się na zewnątrz naszego ogrodu nie zastąpi nam żadna relacja telewizyjna. Obcowanie z ptakami to niesamowita frajda oraz odskocznia od problemów dnia codziennego. Możliwość przeżywania spektakli, nigdy niepowtarzających się scenariuszy, odcinków raz po raz serwowanych nam przez naturę. To w końcu obserwacja łączenia w pary, zakładania gniazd czy też wychowywania młodych. To niezwykły spektakl w którym, dzięki naszemu zaangażowaniu w tworzenie enklaw zieleni, możemy uczestniczyć. fot. 19: Sikora uboga (K. Myroniuk) Nasz ogród może stać się domem dla wielu gatunków ptaków, o których istnieniu prawdopodobnie nie mamy pojęcia. Różnorodność gatunkowa roślin w naszym ogrodzie zapewnia stałą dostawę pokarmu dla zróżnicowanych grup zwierząt. Nie mniej w okresie zimowym mieszkańcy naszych ogrodów, szczególnie ptaki, potrzebują naszej pomocy. Wprawdzie długo utrzymujące się owoce niektórych drzew i krzewów a także bylin są pożywieniem dla nich, to jednak mogą okazać się one niewystarczające i w tym celu należy przygotować w zacisznej części ogrodu miejsce na karmnik, do którego chętnie zimą przylatuje duża ilość skrzydlatych przyjaciół. SIKORA BOGATKA Informacje ogólne: Sikorka bogatka jest nasza największą sikorą. Samiec i samica są prawie identycznie upierzone a odróżnia je jedynie grubość paska piersiowego, po którym można rozróżnić płeć samce charakteryzują się grubszym pasem piersiowym. Głowa czarna z charakterystycznymi białymi policzkami. Bogatka jest popularnie 11

12 występującym u nas ptakiem, często korzystającym z gościnności naszych ogrodów, parków, sadów, zagajników często w bliskim sąsiedztwie ludzi. fot. 20: Sikora bogatka (K. Myroniuk) fot. 21: Sikora bogatka (K. Myroniuk) Długość ciała cm Rozpiętość skrzydeł 22cm Masa ciała ok g Sikorka bogatka, jako gość w naszej stołówce pojawia się już w październiku i chętnie korzysta ze stołówki do pierwszej dekady maja. Pojawia się zazwyczaj w ciągu tygodnia od wyłożenia pierwszej karmy. Żeruje w niewielkich stadkach dochodzących czasami do 25 osobników. Często panoszy się w karniku strasząc inne osobniki unoszeniem skrzydeł i puszeniem. Bogatka chętnie korzysta zarówno z karmników właściwych jak i karmników naziemnych a także wszelkiego rodzaju karmideł wiszących. Bez problemu potrafi zawisnąć do góry nogami na słoninie zawieszonej na drzewie. Ziarna słonecznika przytrzymują natomiast palcami nóg i rozbijają rytmicznie dziobem wyjadając smakowity środek. Rodzaj karmy: słonina, smalec, słonecznik, przepołowione orzechy włoskie, konopie, kawałki pieczywa, margaryna, masło, kasza jęczmienna, kasza gryczana, płatki owsiane i jęczmienne. SIKORA MODRA Informacje ogólne: Sikorka modra, zwana również modraszką, jest widocznie mniejsza niż bogatka. Obie płcie jednakowo ubarwione. Grzbiet żółtozielony w odróżnieniu od żółtego brzuszka. Czapeczka na głowie, ogon i skrzydła niebieskie. U samicy czapeczka może być bledsza niż u samca. Policzki podobnie jak u bogatki białe. fot. 22: Sikora modra (K. Myroniuk) fot. 23: Sikora modra (K. Myroniuk) 12

13 Długość ciała ok cm Rozpiętość skrzydeł ok. 20 cm Masa ciała ok. 11 g Sikorka modra, jako gość w naszej stołówce pojawia się już w październiku i chętnie korzysta ze stołówki do końca maja. Czas korzystania karmnika wygląda podobnie jak w przypadku bogatki jednak modraszka dłużej korzysta z dobrodziejstw karmnika. Mimo, iż jest mniejsza od bogatki częstokroć przegania ją z karmnika a nawet pobliskich drzew. Podobnie jak bogatka postępuje z ziarnami słonecznika porywając je z karmnika na pobliskie drzewa, rozdłubuje łupinkę by zjeść zawartość ziarnka. Żeruje zazwyczaj pojedynczo lub w parach. Karmę sypką wysypujemy do karmnika natomiast smalcem smarujemy gałęzie drzew słoninę wieszamy na haku lub drucie w pobliżu karmnika. Rodzaj karmy: słonina, smalec, słonecznik, przepołowione orzechy włoskie, konopie, kawałki pieczywa, margaryna, kasza gryczana, płatki owsiane i jęczmienne, mięso mielone niesolone, nasiona brzozy, dynia łuszczona. SIKORA UBOGA Informacje ogólne: Sikorka uboga rozmiarami przypomina modraszkę jednak odróżnia się od niej barwą upierzenia. Wierzch ciała jest brązowoszary a od spodu beżowo biały. Na głowie błyszcząca czarna czapeczka, natomiast na podbródku mała czarna plamka. fot. 24: Sikora czarnogłówka (K. Myroniuk) fot. 25: Sikora czarnogłówka (K. Myroniuk) Długość ciała ok. 13 cm Rozpiętość skrzydeł ok. 20 cm Masa ciała ok g Sikorka uboga pokazuje się dosyć późno w karmniku i to zazwyczaj przy niesprzyjającej pogodzie podczas opadów śniegu lub deszczu. Pojawia się w grudniu i żeruje do drugiej połowy marca. Żeruje w parach porywając z karmnika kilka ziaren na raz i odlatuje na pobliskie drzewa, gdzie rozłupuje je jak sikora bogatka i modraszka. Mniejsza niż bogatka i modraszka często zjawia się w karmniku, kiedy inne ptaki spłoszone odlatują. Szybko przyzwyczaja się do ludzi i nie bojąc się ich żeruje nawet w bardzo bliskiej odległości od człowieka. Rodzaj karmy: słonina, smalec, słonecznik, przepołowione orzechy włoskie, konopie, kasza gryczana, owies, margaryna. WRÓBEL DOMOWY Informacje ogólne: Wróbel domowy wielkością przypomina sikorę bogatkę jednak jest bardziej krępy. Wierzch ciała samca jest brązowy z sinym brzuchem, policzki szare bez 13

14 czarnej plamy, co odróżnia je od mazurków. Samice całe szarobrązowe na grzbiecie z wyraźnym paskowaniem. Długość ciała ok cm Rozpiętość skrzydeł ok. 21 cm Masa ciała ok. 30 g Wróbel przez cały rok chętnie korzysta z dokarmiania. Pokarmy sypkie przyjmuje chętnie w ciągu całego roku, pokarmy tłuste, w tym smalec i słoninę, zjada miesiącach zimowych tj. w grudniu, styczniu i lutym, natomiast orzechy włoskie i płatki owsiane od października do połowy maja. fot. 26: Wróbel (K. Myroniuk) fot. 27: Wróbel (K. Myroniuk) Żeruje w dużych koloniach mogących dochodzić nawet do 30 osobników zachowujących się w charakterystyczny bardzo hałaśliwy sposób. Pojawia się bardzo szybko po wyłożeniu karmy jednak spłoszony szybko odfruwa. Pokarm sypki chętnie pobiera z karmnika jak i z ziemi, pozostawiając po sobie w okolicy karmnika spory bałagan. Rodzaj karmy: nasiona trwa, mak, len, margaryna, orzechy włoskie, płatki zbożowe, konopie, owies, pszenica, kasza jęczmienna, kawałki pieczywa, słonecznik, słonina, smalec, proso. MAZUREK Informacje ogólne: Mazurek często mylony z wróblem domowym jest od niego ciut mniejszy a cechą odróżniającą jest czarna plama na policzku. Mazurek ma brązowy wierzch głowy, a na skrzydłach dwie białe pręgi. Obie płcie ubarwiono jednakowo. fot. 28: Mazurek (K. Myroniuk) fot. 29: Mazurek (K. Myroniuk) Długość ciała ok cm Rozpiętość skrzydeł ok cm 14

15 Masa ciała ok. 24 g Mazurki podobnie jak wróble chętnie oodwiedzają karmniki zarówno w okresie srogiej zimy jak i ładnej pogody. Z dużą regularnością pojawia się w miejscu wyłożenia pokarmu. Jednak w przeciwieństwie do wróbla, mazurek z dokarmiania korzsta od pażdziernika do połowy maja. Początkowo zjada proso i mieszanki przeznaczone dla kanarków by następnie przejść na płatki owsiane, konopie i słonecznik, w czasie mrożnych dni słoninę, margarynę i masło by zakończyć pobieranie pokarmu na pożywieniu sypkim takim jak len czy owies. Mazurek jest ptakiem towarzyskimi tworzy duże stadka, które są zwinniejsze i bardziej ruchliwsze niż wróble. Rodzaj karmy: słonina, smalec, słonecznik, przepołowione orzechy włoskie, konopie, kasza gryczana, owies, margaryna. DZIĘCIOŁ DUŻY Informacje ogólne: Najpospolitszy z naszych dzięciołów. Ogon, skrzydła, grzbiet i wierzch głowy czarne. Od samicy, samca odróżnia jaskrawoczerwona poprzeczna pręga na tle głowy. Dolna część brzucha i podogonie jaskrawoczerwone. Na szyi dwie białe plamy. fot. 30: Dzięcioł duży (J. Drozda) Długość ciała ok. 23 cm Rozpiętość skrzydeł ok. 44 cm Masa ok. 88 g Dzięcioł przylatuje do karmnika bez względu na pogodę. Swoją obecność zaznacza już w połowie listopada i korzysta ze słoniny oraz smalcu aż do końca maja. W dni mroźne z zalegająco długo pokrywą śnieżną jest bardzo częstym gościem. Ze względu na swoje rozmiary bez problemu przepędza inne ptaki z karmnika. Słoninę dla dzięcioła mocujemy 15

16 na gałęzi, po której dzięcioł będzie miał możliwość wspinaczki. Dbajmy o to by dzięcioł miał zawsze świeżą słoninę i wymieniajmy ją, co 5 7 dni natomiast smalec co 3 6 dni. Rodzaj karmy: słonina, smalec, orzechy włoskie, kawałki pieczywa. SROKA Informacje ogólne: Charakterystyczne biało czarne upierzenie. Samce zazwyczaj większe i cięższe od samic. Czarne upierzenie na skrzydłach i ogonie z charakterystycznym zielono - metalicznym błyskiem. Gniazduje często w bliskim sąsiedztwie siedzib ludzkich, w pobliżu wsi na miedzach, w zagajnikach. Częściej korzysta z drzew liściastych niż iglastych. fot. 31: Sroka (K. Myroniuk) fot. 32: Sroka (K. Myroniuk) Długość ciała: ok cm Rozpiętość skrzydeł: ok cm Masa ciała ok g Sroka w karmniku pojawia się sporadycznie od połowy listopada do końca lutego. Karmnik musi być duży by sroka swobodnie mogła się w nim zmieścić. Żeruje zazwyczaj w parach, rzadko w większych stadkach rodzinnych. Dzięki doskonałemu wzrokowi widzi najmniejszy ruch i nawet pojawienie się człowieka w oknie może spowodować, że porwie kawał słoniny uciekając na wysokie drzewa. Często robi spustoszenie odrywając kawałki słoniny lub salcu. Rodzaj karmy: słonina, smalec, kasza gryczana, mięso, kukurydza, pszenica, kasza jęczmienna, pieczywo. KOWALIK Informacje ogólne: Charakterystyczna sylwetka kowalika pozwala na szybkie jego poznanie. Krępa budowa ciała ze stosunkowo dużą głową i ostrym dziobem podobnym do dzięciołów sprawia, że trudno pomylić go z innym ptakiem. Obie płci ubarwione jednakowo. Wierzch ciała szaroniebieski, policzki i podbródek białe, przez oko przechodzi czarny pasek. 16

17 fot. 33: Kowalik (J. Drozda) fot. 34: Kowalik (J. Drozda) Długość ciała ok. 14 cm Rozpiętość skrzydeł ok cm Masa ok. 20 g Kowaliki w karmniku pojawiają się już jesienią, przylot zaczyna się z początkiem października a kończy się w styczniu. Największą aktywność notuje się podczas złych warunków pogodowych tj. opadów śniegu i deszczu, mżawki, szronu i dużych mrozów. Żeruje pojedynczo lub w parze. Kowalik jest świetnym akrobatą i jako jedyny potrafi schodzić po pniu drzewa głową w dół. Podobnie jak sikory porywa ziarnka słonecznika i rozłupuje je ukryty w szparach drzewa. Mimo niewielkich rozmiarów jest bojowo nastawiony i bez problemu radzi sobie z sikorami, wróblami czy mazurkami Rodzaj karmy: orzechy włoskie, słonecznik, smalec. DZWONIEC Informacje ogólne: Rozmiarami przypomina wróbla domowego. Wierzch ciała oliwkowozielony, natomiast spód żółtawy. Pokrywy skrzydeł szarawe. Charakteryzuje się mocnym dziobem oraz wyraźnie rozwidlonym ogonem. Dzwońce są pospolitymi ptaki żyjącymi w parkach i ogrodach. fot. 35: Dzwoniec (K. Myroniuk) fot. 36: Dzwoniec (K. Myroniuk) Długość ciała ok. 15 cm Rozpiętość skrzydeł ok. 27 cm Masa ciała ok. 28 g Dzwońce pojawiają się w karmniku pod koniec okresu jesiennego po pierwszych mrozach, głównie gdy panuje mróz i długo zalega pokrywa śnieżna. W okresie wiosennym, kiedy to naturalne zasobu są już na wyczerpaniu, jest regularnym gościem 17

18 w zimowej stołówce. Jest niezwykle agresywny i często odstrasza inne ptaki w tym czyżyki, zięby, wróble, mazurki a także prowadzi częste bitwy z innymi dzwońcami. Początkowo chętnie sfruwa pod krzewy wybierając z ziemi to co wypada innym ptakom z karmnika. Żeruje w niewielkich stadkach a szczyt jego aktywności przypada na koniec stycznia i początek lutego. Rodzaj karmy: kasza jęczmienna, len, dynia łuszczona, rzepak, rzepik, słonecznik, konopie. KOS Informacje ogólne: Kosy są łatwe do poznania w porównaniu do innych ptaków. Samiec czarny z żółtym dziobem, wraz z wiekiem dziób robi się pomarańczowy. Wokół oka żółta obrączka. Samica oliwkowo brązowa, dziób natomiast brązowy. U obu płci nogi ciemnobrązowe. Żeruje często na trawnikach i opadłych liściach skąd wybiera ślimaki i owady. Długość ciała ok cm, Rozpiętość skrzydeł ok cm Masa ciała ok g Kosy pojawiają się już po pierwszych opadach śniegu, szczególnie w przypadku długo utrzymującej się pokrywy śnieżnej. fot. 37: Kos (J. Drozda) fot. 38: Kos (J. Drozda) Pojawia się zazwyczaj w grudniu a żerowanie przy karmniku kończy w marcu. Przylatuje częściej przy niesprzyjającej pogodzie niż podczas dni słonecznych. Posuwa się charakterystycznym krokiem podfruwając pod krzewy, na ziemi przemieszcza się podskokami. Rodzaj karmy: suszony czarny bez, smalec, okruchy pieczywa, jarzębina, jałowiec, winogrona i jabłka. ZIĘBA Informacje ogólne: Zięba to jeden z ładniejszych naszych ptaków. Samce z ceglastoczerwonym spodem ciała, brzuchem i policzkami. Kark, boki szyi i górna część głowy niebieskoszare. Kolor dzioba w czasie lęgowym metalicznie szary poza nim różowy. Samice i młode ptaki wyraźnie jaśniejsze niż samce. Długość ciała ok. 15 cm Rozpiętość skrzydeł ok. 26 cm Masa ciała ok. 21 g 18

19 fot. 39: Zięba (J. Drozda) Zięba pojawia się przy karmniku podobnie jak kos, po spadnięciu pierwszego śniegu i dużych mrozów. Karmnik odwiedza nielicznie, głównie są to zimujące samce. Zięba bardzo chętnie pobiera pokarm z ziemi wybierając ziarna rozsypywane przez inne ptaki spod drzew i krzewów. Praktycznie nigdy nie zalatuje do karmnika właściwego. Częściej pojawia się wiosną, kiedy to pomału wracają osobniki zimujące w cieplejszych krajach. Zięba jest niezwykle płochliwym ptakiem, do tego dosyć często odpędzanym przez inne gatunki. Często przeganiana jest przez dzwońce, jery i wróble. Rodzaj karmy: słonecznik, rzepik, rzepak, owies, len, proso, konopie, smalec. JER Informacje ogólne: Jer jest u nas ptakiem zimującym i pojawia się głównie w okresie zimowym. Głowa, poza podbródkiem, kark oraz grzbiet czarne. Rdzawo cynamonowe jest podgardle, szyja i pierś, natomiast kuper w kolorze białym. fot. 40: Jer (K. Myroniuk) fot. 41: Jer (K. Myroniuk) Długość ciała ok cm Rozpiętość skrzydeł ok cm Masa ciała ok g 19

20 Jer pojawia się w dwóch okresach: podczas przelotów na stanowiska zimowe, kiedy to zatrzymuje się na odpoczynek (grudzień) w okresie srogiej zimy oraz wczesną wiosną podczas powrotów na swoje stanowiska podczas nawrotów zimy. Swoje przeloty kończy w kwietniu. Jer jest rzadkim gościem w karmniku, jednak w niesprzyjających warunkach (opady śniegu i mrozy) chętnie korzysta z jego dobrodziejstw. Jest znacznie mniej płochliwa niż zięba i bez problemu korzysta z karmy wyłożonej w karmniku lub butelek napełnionych gotowymi mieszankami. Często jednak przepłaszana jest przez dzwońce, mazurki i wróble. Rodzaj karmy: słonecznik, konopie, jarzębina, kukurydza, nasiona brzozy, orzechy ziemne, bukiew, rzepik. SÓJKA Informacje ogólne: sójka jest średnim ptakiem z rodziny krukowatych zamieszkująca lasy liściaste, parki i duże ogrody obfitujące w owady, ślimaki i żołędzie. Najbarwniejsza z naszych ptaków krukowatych. Większa część ciała brązowa z różowym odcieniem. Podgardle białe z czarnym pasem tzw. wąsem ciągnącym się od dzioba. Na skrzydłach charakterystyczne lusterka: białe oraz niebieskie z czarnym prążkowaniem. Długość ciała ok cm Rozpiętość skrzydeł ok cm Masa ok g fot. 42: Sójka (J. Drozda) Sójki pojawiają się w karmniku podczas siarczystych mrozów i długo zalegającej pokrywy śnieżnej. Pokazuje się w połowie listopada i żeruje do drugiej połowy marca. Sójka ze względu na swoje rozmiary przepędza inne ptaki z karmnika. Chętnie wynosi na pobliskie drzewa rozłupane na pół orzechy włoskie. Równie chętnie jak orzechy sójka wyjada kawałkami słoninę. Żeruje pojedynczo, rzadziej w parach. Rodzaj karmy: słonina, smalec, orzechy włoskie, pszenica, proso, kasza jęczmienna, kawałki pieczywa, kukurydza. 20

21 RUDZIK Informacje ogólne: rudzik to niewielki ptak z rodziny muchołówek pospolity w całym kraju. Krępa budowa ciała z dużą głową na cienkich nóżkach. Charakterystyczne rdzawe upierzenie na piersi oraz bokach głowy. Wierzch ciała oliwkowo szary, spód szary. Kuper, ogon i pokrywy nadogonowe brązowe. Duże ciemne oczy. fot. 43: Rudzik (J. Drozda) fot. 44: Rudzik (J. Drozda) Długość ciała ok. 14 cm, Rozpiętość skrzydeł ok. 22 cm Masa ciała ok g Rudzik w karmniku może pojawiać się w grudniu, kiedy to panuje siarczysty mróz z długo zalegającą pokrywą śnieżną. Częściej jednak pokazuje się wczesną wiosną głównie na przełomie marca i kwietnia. Ze względu na niewielkie rozmiary jest często przeganiany z karmnika, stąd też często cierpliwie wyczekuje na moment, w którym bezpiecznie będzie mógł dostać się do pożywienia. Podobnie jak sikorki ubogie korzysta z chwili, kiedy inne ptaki zostaną spłoszone. Żeruje pojedynczo przyjmując często charakterystyczną pozę ze zwieszonymi skrzydłami. Rodzaj karmy: płatki owsiane, rzepik, pieczywo, len, smalec, winogrona. GRUBODZIÓB Informacje ogólne: Największy nasz łuszczak, nielicznie lęgowy, o charakterystycznej budowie ciała i mocnym dziobie. Upierzenie brązowe i w różnych odcieniach brązu. Na spodzie jaśniejsze niż na grzbiecie. Na skrzydłach biała plama, lotki połyskują metalicznie na granatowo. Dziób w szacie godowej jest ciemnoszary wręcz metaliczny, a w czasie spoczynku blado beżowy. Samice o bledszej kolorystyce upierzenia. fot. 45: Grubodziób (J. Drozda) fot. 46: Grubodziób (K. Myroniuk) 21

22 Długość ciała ok. 18 cm Rozpiętość skrzydeł ok. 32 cm Masa ciała ok g Grubodzioby, podobnie jak jery, przylatują do karmnika w dwóch okresach: w grudniu podczas mroźnych dni z grubą pokrywą śnieżną utrudniającą dostęp do naturalnej bazy pokarmowej oraz wiosną w marcu i kwietniu, kiedy to kończą się naturalne zapasy. Grubodziób jest ptakiem agresywnym i gdy tylko dostanie się do karmnika przepędza z niego inne ptaki, nawet większe od siebie. Żeruje zazwyczaj w niewielkich stadach, w których wybuchają zażarte kłótnie. Rodzaj karmy: słonecznik, pestki czereśni, pestki wiśni, pestki śliwek, konopie, jałowiec, nasiona grabu i łuszczonej dyni. TRZNADEL Informacje ogólne: Pospolity w całym kraju, zimuje trzymając się osad ludzkich gdzie ma możliwość zdobycia pożywienia. Samiec z żółtą głową, brązowawymi i szarobrązowymi podłużnymi paskami. Spód ciała żółty, z kasztanowatą piersią. Wierzch ciała rdzawo brązowy, kuper natomiast rdzawy. Samica oliwkowo brązowa o nieco bardziej stonowanych barwach, z wyraźniejszym kreskowaniem na głowie i spodzie ciała. W okresie spoczynkowym barwa samca jak i samicy jaśniejsza i mniej kontrastowa. Długość ciała ok cm Rozpiętość skrzydeł ok cm Masa ciała ok g fot. 47: Trznadel (K. Myroniuk) fot. 48: Trznadel (K. Myroniuk) Trznadel jest typowym mieszkańcem pól i do karmników zalatuje wyjątkowo w okresach mroźnej długo utrzymującej się zimy w styczniu i lutym. Często przepędzany przez wróble i mazurki z karmnika, zazwyczaj korzysta więc z tego, co spadło na ziemię. Podskakując między krzewami wybiera najsmakowitsze kąski. Rodzaj karmy: owies, słonecznik, pieczywo. Sporadycznie w okresach długo utrzymującej się pokrywy śnieżnej i związanych z tym trudności w miejscu dokarmiania mogą pojawić się także: szczygły, raniuszki, czyżyki, czeczotki, gołębie miejskie, jemiołuszki, sikorki czubate, kuropatwy, bażanty, skowronki, świergotki, paszkoty, śnieguły, dzierlatki, kapturki, strzyżyki, na dużych stawach łabędzie, mewy, kaczki i łyski. 22

23 fot. 49: S. czubatka (J. Drozda) fot. 50: Pierwiosnek (J. Drozda) fot. 51: Pokląskwa (K. Myroniuk) Odpowiednio urządzony ogród będzie stanowił swoistą enklawę zaspokajającą potrzeby ptaków. Stanie się dla nich w szybkim czasie atrakcyjny przez cały rok zimą jako stołówka a latem jako miejsce gniazdowania i schronienia. Odpowiednio ważnym elementem jest karmnik i jego usytuowanie oraz zespoły drzew i krzewów, które nie wymagają ciągłej pielęgnacji i oddalone są w znacznym stopniu od szlaków komunikacyjnych, zapewniając spokój gniazdującym ptakom. Miejsce specjalnie przeznaczone dla ptaków warto urozmaicić mieszanką krzewów owocujących takich jak: bez czarny i koralowy, berberys, jarzębina, morwy, kalina, tarnina, jabłoń, cis, jałowiec, dzika róża a z bylin liliowca, babki pospolitej, bylicy pospolitej i polnej, chabrów, gorczycy, komosy białej, ostrożni czy też gwiezdnicy pospolitej, których owoce i nasiona są chętnie zjadane przez ptaki. Żywopłot z ligustru lub buka stanie się ulubionym miejscem schronienia i żerowania takich ptaków jak wróble, mazurki i kosy. Pnącza winobluszczu pięciolistkowego, powojników i bluszczu pospolitego staną się ulubionym miejscem żerowania rudzików i czyżyków. Pamiętać musimy jednak, że ptaki jedzące ciemne owoce swoimi odchodami brudzić będą okolice. Z owocodajnych krzewów lubianych przez szpaki, drozdy, kwiczoły, jemiołuszki i szczygły posadźmy irgę, mahonie, głóg, jarzębinę, świdośliwę czy też śnieguliczkę. 23

24 Część 2 2. CHAOTYCZNA FORMA NABIERA KSZTAŁTU Aby uporządkować panujący na zewnątrz chaos musimy zmienić się w architektów krajobrazu a w zamyśle zmieniać planistycznie nasze otoczenie w sposób uporządkowany wg. ściśle utartych schematów, którymi posługuje się natura. Czerpać pomysły z otaczającego nas świata a także czerpać inspiracje z założeń historycznych, które z powodzeniem funkcjonują przez długie okresy czasu. Architektura krajobrazu to sztuka modulowania wszystkiego, co wiążę się z otaczającym nas krajobrazem. Pracujemy z zielenią a więc materiałem żywym zmieniającym się w czasie i przestrzeni, dzięki fot. 52: (K. Myroniuk) czemu każda kompozycja staje się niepowtarzalna i w efekcie może okazać się, że zaskoczy nas efektem finalnym. W swoich ogrodach pracujmy również elementami nieożywionymi, dzięki którym planowanie zbliża nas do architektów urbanistycznych a ich odpowiednie umiejscowienie w ogrodzie w połączeniu z materiałem roślinnym sprawi, że powstaną funkcjonalne przestrzenie, w których będziemy czuli się dobrze. Bez odpowiednich przemyśleń, założeń a w efekcie szkiców i wielorakich rozwiązań nasz ogród stanie się chaotyczną, nieprzemyślaną formą gromadzenia zieleni w jednym wyznaczonym przez nas miejscu. Pamiętajmy jednocześnie, że podstawą każdego projektowania jest założenie sobie programu funkcjonalnego, który w efekcie będzie realizowany a następnie przystąpienie do prac bardziej złożonych takich jak inwentaryzacja stanu działki. W etapie pierwszym należy wykonać pomiary naszego terenu i ustalić jego przybliżoną powierzchnię. Pomiary nanosimy na kartkę wykonując przy tym szkic ukształtowania. Nie zapominajmy o elementach, które na działce już się znajdują (altany, ścieżki, schody) między innymi istniejące drzewa oraz funkcjonujące zespoły roślinne na kanwie których tworzyć będziemy kompozycje. W celu łatwiejszego organizowania przestrzeni i przenoszenia gotowych już rozwiązań dobrze jest wykonać rysunek ogrodu w skali. Małe ogrody z powodzeniem mogą być rysowane w skali 1:100 większe natomiast 24

25 1:250 lub w przypadku dużych założeń parkowych w skali 1:500. Szczegółowe rozplanowanie roślin na rabatach, czy szczegóły ścieżki, dobrze jest rysować w skali 1:50 co oznacza, że 1m w terenie oznacza na mapie 0,50m na naszym rysunku. Nie zapomnijmy umiejscowić na naszych szkicach kierunku stron świata, które w sposób zasadniczy wpłyną na komponowanie rabat ogrodowych, gdzie musimy uwzględnić sposób i długość padania światła a co za tym idzie określić drogę cienia rzucanego przez drzewa i krzewy oraz czas jego występowania. Nie bójmy się prac projektowych, które zazwyczaj wydają się nam skomplikowane i czasochłonne. Jednak w efekcie przynoszą wiele pożytku chociażby przez rozrysowanie naszych pomysłów i pragnień, określenie programu funkcjonalnego założenia pokazuje nam to możliwości i daje wybór wielowariantowości jednego fragmentu założenia. Plan ogrodu możemy w każdej chwili modelować bez konsekwencji, jakie najczęściej ponosimy sadząc rośliny w nieprzemyślanym miejscu, bez ponoszenia nakładów zbędnej pracy oraz kosztów, by w końcu dojść do najbardziej efektywnych i cieszących nas rozwiązań nadając naszemu ogrodowi ostateczną formę. Przy projektowaniu weźmy pod uwagę różne rodzaje powierzchni, które znajdą się w finalnym rozwiązaniu. Place, ścieżki i trawniki będą stanowiły główną jego kanwę a jednocześnie zapewnią sprawne funkcjonowanie całego założenia. Powierzchnie geometryczne wprowadzają uporządkowany, systematyczny charakter jednak stają się elementami sztucznymi i zbytnie ich nadużywanie może w efekcie prowadzić do powstania znacznie odstającej od otoczenia formy uporządkowanej pod linijkę zieleni. Takie linijkowe projektowanie narzuca matematyczne, z góry narzucone, skojarzenia. Najbardziej zbliżone do naturalnych kształtów jest koło, które dobrze wpisuje się w założenia naturalistyczne. Koło jak i formy czworoboków można z powodzeniem stosować na małych powierzchniach, dzięki czemu w sposób świadomy wydobędziemy je z otoczenia. Formy nieregularne w przeciwieństwie do geometrycznych wprowadzają wiele świeżości i swobody. Jednak rysowane w sposób nieuporządkowany mogą wprowadzić wrażenie zbytniego chaosu. Z powodzeniem powierzchnie nieregularne wykorzystywane są w większych założeniach ogrodowych gdzie tworzą całą masę tajemniczych zakątków sprawiając wrażenie jeszcze większych niż są w rzeczywistości. Przy projektowaniu uwzględnijmy płaskie powierzchnie jakimi są ścieżki, które w sposób znaczący mogą wpływać na podział przestrzenny założenia, dzieląc swoim przebiegiem trawniki, rabaty i zagony. Ścieżka poprowadzona w nieodpowiednim miejscu może potęgować złe wrażenie np. zbyt wąskich powierzchni trawiastych. 25

26 Poza powierzchniami płaskimi tworzącymi plan ogrodu o wiele większe znaczenie mają powierzchnie pionowe wyznaczone poprzez wysokość i pokrój roślin, które mogą tworzyć powierzchnie zamknięte (ażurowe ściany) bądź też otwarte zaakcentowane pojedynczymi roślinami. Pamiętajmy o tym, że im wyższa ściana tym bardziej zwarta wydaje sie kompozycja. Jednakże ta sama metoda zastosowana w dwóch obszarowo różnych założeniach pełni całkiem odmienne funkcje. Obsadzenie granic niedużej działki wysokimi roślinami może sprawiać wrażenie przytłoczenia i optycznie zmniejsza jego rozmiar natomiast zastosowanie wysokiej roślinności dużych ogrodach o charakterze parkowym nadaje im wrażenia przestronności. Przykłady tego samego ogrodu pokazany w dwóch odmiennych koncepcjach 26

27 2.1 WARUNKI SIEDLISKOWE Przed przystąpieniem do projektowania musimy wziąć pod uwagę warunki siedliskowe, na które składają się warunki glebowe, klimatyczne oraz warunki wodne występujące na danym trenie. fot. 53:(J. Drozda) fot. 54: (J. Drozda) Fot. 55: (J. Drozda) fot. 56: (J. Drozda) Na obszarach zurbanizowanych, miejscach zabudowanych wierzchnia warstwa gleby jest najczęściej silnie zdegradowana i wymaga kompleksowej wymiany. Miejsca, w których mogłyby pozostać w glebie luźne materiały utrudniające wzrost roślin, należy starannie oczyścić. Natomiast miejsca o zbyt mocno ubitej powierzchni gruntu mogą w przyszłości prowadzić do nieestetycznych zastoisk wody. Niezwykle ważne jest zabezpieczenie urodzajnej warstwy wierzchniej, która podczas robót budowlanych ulec może zanieczyszczeniu. Warstwa taka waha się w granicach cm. W warunkach ogrodowych dążmy do kształtowania warunków glebowych poprzez długotrwałe i powolne zmiany w przeciwieństwie do intensywnej gospodarki uprawowej. Badając organoleptycznie % zawartość składu mechanicznego gleby możemy określić ich przynależność do gleb piaskowych, gliniastych czy też iłowych w zależności od ilości i zawartości składu mechanicznego pod postacią piasku, żwiru czy iłu. fot. 57: (K. Myroniuk) fot. 58: (K. Myroniuk) fot. 59: (K. Myroniuk) fot. 60: (K. Myroniuk) Niemniej ważna w glebie jest woda i powietrze. W glebach piaszczystych woda przelatuje jak przez sito, przez co wymaga częstego podlewania i obecności roślin znoszących dłuższe okresy bez zwody. Gleby z większą domieszką iłu i gliny mają większe zdolności zatrzymywania wody jednak ze względu na swoją zbitą strukturę charakteryzują się mniejsza ilością tlenu w glebie, w związku z czym wzrost roślin może być utrudniony. Bardzo dobrymi warunkami powietrznymi charakteryzują się gleby piaszczyste, w których występuje jednocześnie niedobór wody. Zbyt zbitą glebę możemy rozluźnić za pomocą 27

28 zabiegów agrotechnicznych natomiast glebę piaszczystą wzbogacić o mieszankę gleb cięższych próbując wypośrodkować i zapewnić roślinom optymalne warunki rozwoju. Rozeznanie warunków siedliskowych jest niezwykle ważne, gdyż powodzenie całego założenia zależy od doboru odpowiednich gatunków do danych warunków glebowych. Sadzenie nieodpowiednich roślin w obcych dla siebie siedliskach często skazane jest na niepowodzenie. 2.2 ROŚLINY JAKO WSKAŹNIKI Prawie zawsze, na trenie który przeznaczany do uporządkowania, mamy do czynienia z zastaną roślinnością na podstawie której możemy w dosyć szybki sposób określić podstawowe warunki siedliskowe oparte na rodzaju gleby. Przypatrzmy się dobrze roślinom które zastaniemy. Nie wycinajmy pochopnie drzew, które aby osiągnąć swoje optymalne rozmiary rosną przez wiele lat a ich walory wynikające z rozmiarów doceniamy najczęściej wtedy, kiedy wytniemy drzewa dojrzałe i zastąpimy je drzewkami młodymi. Drzewa zastane są najczęściej właściwe dla siedlisk na których rosną i czują się tu dobrze. Jednak zbytnia gęstość i mnogość drzew oraz krzewów a w szczególności samosiewów w istniejących i dawniej funkcjonujących a obecnie zaniedbanych założeniach wymaga przerzedzenia, względnie usunięcia drzew starszych. fot. 61: Zimowit (K. Myroniuk) Rośliny zastane idealnie wpisują się w ogrody naturalistyczne, których głównym założeniem jest odwzorowanie krajobrazu. Obecność niektórych roślin na naszym terenie może wiele powiedzieć nam o warunkach glebowych występujących wdanym miejscu. Metoda ta wymaga jednak obserwacji na kilku płaszczyznach, w tym między innymi gęstości występowania, pokroju, wielkości oraz gatunków występujących wspólnie nadanym siedlisku. Rośliny potrzebujące dużych ilości azotu, będące w dobrym stanie zdrowotnym takie jak np jasnota biała (Lamium album), gwiezdnica średnia (Stellaria media) czy też pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) świadczą o glebach żyznych zasobnych w próchnicę nadających się do uprawy wymagających bylin i krzewów, jednakże płatowe 28

29 występowanie tych roślin może świadczyć o wcześniejszych miejscach składowania odpadów roślinnych tzw. kompostownikach. Drżączka średnia (Briza media), szczotlicha siwa (Corynephorus canescens), wiosnówka pospolita (Erophila verna) mówią o glebie, w której występuje niedobór azotu a co za tym idzie gleba jest uboga. Borówka brusznica (Vaccinum vitus-idaea), wrzos (Calluna vulgaris) oraz borówka czernica (Vaccinum myrtillus) mówią o glebach ubogich i kwaśnych, gdzie warstwa próchniczna występuje w formie zbutwiałej wierzchniej niewielkiej warstwy. fot. 62: (K. Myroniuk) fot. 63: (K. Myroniuk) fot. 64: (K. Myroniuk) fot. 65: (K. Myroniuk) Niedobór wapnia poznamy natomiast po obecności dwóch pospolitych gatunków tasznika pospolitego (Capsella bursa-pastoris) oraz lepnicy białej (Silene alba). 2.3 PROGRAM FUNKCJONALNY Niemniej ważnym punktem projektowania ogrodu jest ułożenie jego programu funkcjonalnego. Zazwyczaj mając w myślach plan ogrodu zakładamy sobie z góry jego ustalone funkcje, które mają być jego składową. Ogród ma nie tylko cieszyć oko, być miejscem życia dla ptaków ale również ma zaspokajać w pełni nasze potrzeby dotyczące wypoczynku biernego i czynnego. Spiszmy na kartce to, co chcielibyśmy w swoim ogrodzie posiadać i dlaczego a następnie szeregujemy potrzeby według priorytetu ważności. Przykładowy program ogrodu: WJAZD NA DZIAŁKĘ I MIEJSCE PRZED DOMEM : Brukowany podjazd Gazon Grupy kwitnących krzewów 29

30 Niewysokie drzewka Ogrodzenie NAJBLIŻSZA OKOLICA DOMU: Placyk wypoczynkowy Miejsce z grillem Miejsce zabaw dla dzieci Warzywnik Rabata ziołowa Rabata bylinowa Studnia POZOSTAŁA CZĘŚĆ DZIAŁKI: Kącik wypoczynkowy Trawnik go gier i zabaw Zespoły wysokich drzew i krzewów 30

31 Część 3 3. ŻYWY MATERIAŁ W NASZYCH RĘKACH - O WCIELANIU W ŻYCIE NASZEGO ZAŁOŻENIA Mając gotowy program funkcjonalny oraz rozrysowaną koncepcję zagospodarowania możemy przystąpić do wcielania w życie naszych rozwiązań. Na podstawie naszych koncepcji krok po kroku przystępujemy do przenoszenia naszych pomysłów na grunt ogrodowy. Starajmy się zachęcać do uczestnictwa w powoływaniu do życia naszego ogrodu wszystkich domowników, dzięki czemu będą oni związani z ogrodem i narodzi się w nich odpowiedzialność za jego późniejszych mieszkańców. Przed przystąpieniem do nasadzeń należy przygotować należycie teren. W miejscach przeznaczonych do nasadzeń bylinowych należy nawieźć świeżej, co najmniej 30 cm warstwy gleby próchnicznej pamiętając, by nie pozostawiać pod spodem materiałów utrudniających wzrost roślin takich jak gruz, dużych kamieni ani też starej nieprzepuszczalnej warstwy (np. pozostałości po dawnych szlakach komunikacyjnych). W miejscach, w których pozostanie stara nieprzepuszczalna warstwa pod warstwą gleby świeżej, może dojść do zastoisk wody, prowadzących w efekcie do gnicia korzeni roślin a tym samym do obumierania sadzonek. Istniejącą roślinność drzewiastą należy przed przystąpieniem do prac pielęgnacyjnych oraz kształtowania powierzchni projektowanych zabezpieczyć przez uszkodzeniami mechanicznymi. Pnie drzew powinny być obłożone miękką tkaniną lub słomą a następnie obłożone deskami i zabezpieczone przed ześliźgnięciem grubym sznurem lub drutem. Zbyt nisko zwisające gałęzie uniemożliwiające poruszanie się pojazdom winny być podwiązane lub podparte, a po zakończeniu prac przywrócone do stanu poprzedniego. 3.1 DRZEWA I KRZEWY Jeśli chcemy zwabić ptaki do naszych ogrodów to drzewa i krzewy będą podstawowym jego tworzywem. Drzewa które przyciągają dzikie ptactwo produkują żywność w postaci owoców, nasion, soków i nektaru. Główną korzyścią takich naturalnych stołówek jest to, że ptaki mogą korzystać z nich cały rok. Drzewa są w stosunku do innych roślin materiałem tanim i niewymagającym pod względem pielęgnacyjnym tyle czasu i zaangażowania, jak choćby wiele bylin i roślin jednorocznych. 31

32 fot. 66: (K. Myroniuk) fot. 67: (K. Myroniuk) fot. 68: (K. Myroniuk) Cała masa korzyści, które daje nam sadzenie w naszych ogrodach drzew i krzewów przemawia za tym, żeby mądrze dobierać odpowiednie gatunki do warunków, jakimi charakteryzuje się nasza działka. Warto zauważyć, że sadząc drzewa zwiększamy wartość plastyczno estetyczną naszego otoczenia a w wypadku, kiedy uda nam się przywabić ptaki podnosi się również wartość biologiczna i edukacyjna naszego ogrodu. fot. 69: Jaśminowiec (K. Myroniuk) fot. 70: Klon palmowy (K. Myroniuk) Inne korzyści wynikające ze zwiększonej bioróżnorodności: Zwiększona populacja ptaków występujących w naszym najbliższym krajobrazie, Odpowiednia opaska z drzew i krzewów iglastych w najbliższym otoczeniu domu może w sposób znaczący wpłynąć na zmniejszające się zapotrzebowanie na ogrzewanie, gdyż drzewa i krzewy skutecznie wyhamowują siłę wiatru, Skutecznie zapobiegają erozji gleby Poprawimy otoczenie, dzięki czemu będziemy czuli się w nim lepiej, Obserwacje ptaków w naszym ogrodzie wpłyną na większą świadomość środowiskową a może i rozwiną się w wieloletnie hobby Ptaki zlikwidują w sposób naturalny niektóre szkodniki, Rośliny które są atrakcyjne dla ptaków są atrakcyjne również dla ludzi a wiele z nich jest również dla nas jadalna (dereń jadalny, jabłoń, truskawki itp.) Bioróżnorodność w naszym ogrodzie pomoże kształtować postawy młodych ludzi poprzez odkrywanie ich uroków. Najlepszym rozwiązaniem gwarantującym nam zróżnicowaną ilość gatunków ptaków czy tez owadów jest koncepcja, w której ujęto szeroką gamę roślin. To pomaga przyciągnąć większą liczbę gatunków ptaków. Konieczne jest zapewnienie im pożywienia 32