Wpływ otyłości na ryzyko rozwoju chorób przewlekłych. dr n. med. Beata Piórecka

Transkrypt

1 Wpływ otyłości na ryzyko rozwoju chorób przewlekłych dr n. med. Beata Piórecka

2 Definicja otyłości wg Prof. Jana Tatonia otyłość jest przewlekłą chorobą metaboliczną wynikającą z zaburzenia homeostazy energii. Jej pierwotną przyczyną są zaburzenia popędu żywieniowego prowadzące do zwiększenia się ilości tkanki tłuszczowej w organizmie; w miarę nasilania się tego procesu oraz w miarę upływu czasu pojawiają się patologie i dysfunkcje dotyczące wszystkich układów i narządów.

3 Wyróżniamy dwa rodzaje tkanki tłuszczowej 1. Brunatna tkanka tłuszczowa - BAT (brown adipose tissue) odpowiedzialną głównie za reakcje termiczne (wytwarzanie ciepła) 2. Biała (żółta) tkankę tłuszczową - WAT (white adipose tissue) odpowiedzialną za gromadzenie materiału energetycznego (trójglicerydy i estry cholesterolu) oraz uwalnianie substratów energetycznych, czyli wolnych kwasów tłuszczowych (FFA). Adypocyty komórki tłuszczowe Tkanka łączna Naczynie krwionośne Struktura tkanki tłuszczowej białej. Przekrój widoczny pod mikroskopem.

4 Dokładne, stosowane w badaniach naukowych metody oznaczania ilości tkanki tłuszczowej organizmu to: bioimpendancja elektryczna ciała (BIA) podwójna absorpcjometria (DXA) tomografia komputerowa z oceną planimetryczną jądrowy rezonans magnetyczny metody sonograficzne USG metody izotopowe W praktyce stosuje się prostsze metody przybliżone: pomiar masy i wysokości ciała, co pozwala na obliczenie wskaźnika masy ciała (BMI) pomiar obwodu pasa i bioder co pozwala na określenie wskaźników WHR (waist-hip ratio) lub WHtR (Waist to Height Ratio), czy kryterium obwodu talii (WC)

5 Interpretacja wskaźnika masy ciała dla osób dorosłych wg WHO Klasyfikacja Niedowaga (niedoborowa masa ciała) Punkty odcięcia BMI <18,50 z poważyn niedoborem <16,00 z umiarkowanym niedoborem 16,00-16,99 z niewielkim niedoborem 17,00-18,49 Zakres normy 18,50-24,99 Nadwaga 25,00-29,99 Otyłość 30,00 I stopnia 30,00-34,99 II stopnia 35,00-39,99 III stopnia 40,00 UWAGA!!! na nieco inną interpretację wskaźnika BMI u osób powyżej 65 roku życia, dla których korzystniejsze są wartości BMI między 22 a 29,9.

6 Rozpowszechnienie nadwagi i otyłości wśród osób dorosłych w Polsce w 1996 i 2009 roku. Dane GUS % Nadwaga Otyłość Razem 0 Meżczyźni Kobiety Męzczyźni Kobiety

7 Częstość występowania nadmiernej masy ciała wg kryterium BMI u mężczyzn* w Polsce i województwie małopolskim badanie WOBASZ (Biela i wsp., 2005) 50 38,4 37,2 40,4 48,1 [%] ,6 14, Prawidłowa masa ciała 0,6 0,5 Nadwaga Otyłość Otyłość znaczna Polska Małopolska * Wiek badanych lat, populacja badana łącznie osób, w tym 7088 kobiet i 6320 mężczyzn.

8 Częstość występowania nadmiernej masy ciała wg kryterium BMI u kobiet* w Polsce i województwie małopolskim badanie WOBASZ (Biela i wsp., 2005) [%] ,7 46,7 Prawidłowa masa ciała 27,9 29,2 20,2 21,6 2,2 2,5 Nadwaga Otyłość Otyłość znaczna Polska Małopolska * Wiek badanych lat, populacja badana łącznie osób, w tym 7088 kobiet i 6320 mężczyzn.

9 Zawartość tłuszczu w organizmie człowieka Masa ciała Mężczyźni Zawartość tłuszczu w % Kobiety Zawartość tłuszczu w % Prawidłowa Nadwaga Otyłość > 22 > 32

10 Przykładowy wynik analizy składu ciała metodą BIA

11 (DXA) Absorpcjometria promieniowania X o dwóch energiach W badaniu tym wykorzystuje się zjawisko osłabienia wiązki promieniowania jonizującego, przechodzącej przez różne tkanki organizmu. Różnica w pochłanianiu dwóch energii (43 i 110 kev) pozwala oprócz badania gęstości mineralnej kości (BMD), dokładnie ocenić zawartość tkanki tłuszczowej. Badanie jest łatwe w przeprowadzeniu, o dużej dokładności i powtarzalności, a napromieniowanie osób badanych jest minimalne. Ograniczeniem jego wykorzystania jest koszt urządzenia.

12 Wskaźnik WHR (Waist - Hip Ratio) Interpretacja wyników ustalona przez Björntropa wskazuje na otyłość androidalną (brzuszną, wisceralną, centralną) jeżeli; WHR > 0,9 dla mężczyzn, WHR > 0,8 dla kobiet. Wskaźnik WHtR (Waist to Height Ratio), który jeżeli dla obu płci = 0,5 to definiuje otyłość centralną.

13 Definicja zespołu metabolicznego dla rasy kaukaskiej (wg International Diabetes Federation IDF, 2005) Otyłość centralna (obwód w pasie (WC) w cm): Mężczyźni > 94 cm Kobiety > 80cm oraz jakiekolwiek z 2 poniższych 4 czynników ryzyka: Stężenie triglicerydów (TG) w osoczu krwi > 150 mg/dl (1,7 mmol/l) Stężenie cholesterolu HDL w osoczu krwi < 40 mg/dl (0,9 mmol/l) u mężczyzn < 50 mg/dl (1,1mmol/l) u kobiet Ciśnienie tętnicze krwi: - skurczowe > 130 mm Hg - rozkurczowe > 85 mm Hg Stężenie glukozy na czczo w osoczu krwi (FPG) > 100 mg/dl (5,6 mmol/l) lub wcześniej rozpoznana cukrzyca typu 2 Jeżeli FPG przekracza 100 mg/dl (5,6 mmol/l), zaleca się wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą, jednak nie jest to bezwzględnie wymagane.

14 Dokrewne produkty komórek tłuszczowych Immunologiczne TNF, IL-6 -uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych (FFA) - zwiększanie produkcji glukozy i VLDL w wątrobie - indukują stan zapalny Metaboliczne FFA Sercowo-naczyniowe PAI-1 (inhibitor aktywatora plazminogenu 1) Renina-Angiotensyna Endokrynne Leptyna Adiponektyna

15 Czynniki genetyczne ZESPÓŁ METABOLICZNY Czynniki środowiskowe OTYŁOŚĆ Adipocytokiny adiponektyna INSULINOOPORNOŚĆ ATROGENNA DYSLIPIDEMIA TG HDL CUKRZYCA TYPU 2 CHOROBY SERCOWO-NACZYNIOWE O PODŁOŻU MIAŻDŻYCOWYM NADCIŚNIENIE TĘTNICZE

16

17 Leptyna hormon sytości Wybrane czynniki pobudzające syntezę leptyny: - insulina, - glikokortykosteroidy, - TNF-α - estrogeny, A zmniejszają syntezę : - androgeny, - wolne kwasy tłuszczowe (FFA), - hormon wzrostu (GH) Leptyna hamuje przyjmowanie pokarmu oraz stymuluje wydatek energii. Stężenie leptyny, wydzielanej do krwiobiegu przez adipocyty, zwiększa się wraz z rosnącą masą tkanki tłuszczowej, a maleje gwałtownie w czasie stosowania diety z ograniczeniem kalorii i zmniejszaniem masy ciała.

18 Adiponektyna Wydzielanie adiponektyny maleje w otyłości, a rośnie wraz z obniżeniem masy ciała. Wyższe stężenia adiponektyny stwierdza się w tkance tłuszczowej podskórnej niż trzewnej. Stwierdzono, że stężenia adiponektyny we krwi są dodatnio skorelowane ze stężeniem cholesterolu frakcji HDL oraz stymulowanym insuliną zużyciem glukozy, natomiast ujemnie - z ciśnieniem tętniczym, glikemią na czczo, insulinemią oraz stężeniami trójglicerydów i cholesterolu frakcji LDL.

19 Rekomendacje zalecają wykonywanie pomiarów wskaźnika masy ciała (BMI) oraz obwodu talii (WC) co dwa lata. Obecnie trwa dyskusja oraz badania nad określeniem wskaźnika nadwagi i otyłości, najlepiej korelującego z ryzykiem sercowo-naczyniowym. Do czasu ich zakończenia racjonalne wydaje się korzystanie z prostych i łatwych do przeprowadzenia w każdych warunkach pomiarów, jakimi są BMI i obwód pasa. Osoby z nadwagą i otyłością powinny zostać poddane leczeniu, polegającemu w pierwszym rzędzie na wprowadzeniu na stałe zmian w stylu życia (żywienie z odpowiednio dobranym wysiłkiem fizycznym).

20 Prawidłowy udział poszczególnych składników energetycznych w pokryciu dziennego zapotrzebowania Węglowodany więcej niż 55% (zalecane o niskim indeksie glikemicznym) Tłuszcze mniej niż 30% Białka ok. 15%

21 REGULACJA MASY CIAŁA; 1 sze Prawo termodynamiki UTRATA MASY CIAŁA POKARM WYSIŁEK TERMOREGULACJA WZROST BMR NORMA NADWAGA OTYŁOŚĆ

22 Tłuszcze <30% zapotrzebowania energetycznego, w tym: 1. nasycone kwasy tłuszczowe poniżej 10% zapotrzebowania energetycznego (poniżej 7% zapotrzebowania energetycznego u osób ze zwiększonym ryzykiem sercowo-naczyniowym), 2. izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych poniżej 1% zapotrzebowania energetycznego, 3. wielonienasycone kwasy tłuszczowe 6-10% zapotrzebowania energetycznego przy stosunku kwasów n-6/n-3 mniejszym niż 4:1, 4. jednonienasycone kwasy tłuszczowe do 20% zapotrzebowania energetycznego

23 Źródła pokarmowe kwasów tłuszczowych

24 Kwasy tłuszczowe NNKT (niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe) - muszą być dostarczane z codziennym pożywieniem kwas linolowy n- 6; kwas alfa-linolenowy (ALA) n-3; oraz kwas arachidonowy n-6; kwas eikozapentaenowy (EPA) n-3; kwas dokozaheksaenowy (DHA) n-3. Głównym źródłem NNKT z rodziny n-6 są oleje roślinne i margaryny miękkie, a z rodziny n-3 oleje ryb.

25 Najlepiej spożywać ryby świeże lub mrożone. W przypadku ryb w puszkach wybieraj te w sosie własnym, pomidorowym lub usuń olej. Polecane sposoby przyrządzania potraw z ryb to: - duszenie, - pieczenie, - gotowanie na parze, - grillowanie na grillu elektrycznym. Tabela Ilość wybranych gatunków ryb (g), które dostarczają 1 g EPA i DHA Ryby świeże Gatunek Ilość ryby (g) Gatunek ryby Ilość ryby (g) ryby łosoś 35 morszczuk 204 pstrąg 42 płastuga 208 tęczowy śledź solony 54 flądra 278 makrela 57 pstrąg 278 strumieniowy śledź 78 sola 526 sardynki 100 mintaj 556 tuńczyk 100 karp 625 węgorz 120 dorsz, filet bez 900 skóry halibut 196 Ryby wędzone Przetwory rybne makrela 37 sardynka w 41 oleju pikling 68 śledź 55 marynowany łosoś 79 sardynka w 62 pomidorach węgorz 384 śledź w 71 pomidorach dorsz 555 śledź w oleju 100 tuńczyk w 400 wodzie tuńczyk w oleju 667

26 Źródła cholesterolu dla organizmu człowieka: - wątroba (cholesterol endogenny), która jest miejscem syntezy cholesterolu - dostarcza 3/4 całkowitej ilości cholesterolu. - żywność pochodzenia zwierzęcego - dostarcza 1/4 całkowitej ilości cholesterolu. Na obniżenie poziom cholesterolu wpływają: kwasy tłuszczowe z rodziny n-3, błonnik pokarmowy, antyoksydanty, fitosterole, pałeczki Lactobacillus sp.

27 Wśród modyfikowalnych czynników wystąpienia nadciśnienia tętniczego podkreśla się szczególnie znaczenie wymienionych poniżej czynników na obniżenie ciśnienia skurczowego krwi: - redukcja masy ciała ( 5-20 mmhg/ 10 kg redukcji), -zwiększenie aktywności ruchowej ( 4-9 mm Hg), - dieta DASH ( 8-14 mm Hg), -zmniejszenie ilości spożywanej soli ( 2-8 mm Hg), - ograniczenie ilości spożywanego alkoholu ( 2-4 mm Hg).

28 Umiarkowane spożycie alkoholu oznacza: u mężczyzn = 1-2 jednostki (10-20g alkoholu) u kobiet = 1 jednostka (10g alkoholu) Jak przeliczać ilość spożytego alkoholu? Jedna jednostka alkoholu to: 250 ml piwa jedna lampka wina (ok. 150 ml) jeden kieliszek wódki (ok. 30 ml)

29 Zaobserwowano korzystny wpływ na poziom ciśnienia krwi oraz ryzyka ChSN następujących diet: 1. Śródziemnomorskiej 2. DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) - wzrost spożycia owoców warzyw oraz produktów mlecznych o obniżonej zawartości tłuszczy, ogranicza się spożycie tłuszczy nasyconych i całkowitą ilość tłuszczy, zwiększa się ilości błonnika oraz podkreśla się znaczenie orzechów i nasion, zawierających tłuszcze nienasycone, magnez oraz argininę. 3. Dieta portfolio (dr Jenkins a) lub program dr Ornish a diety niskotłuszczowe wegetariańskie

30 Dziękuję za uwagę