Sposób żywienia studentów Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku w zależności od miejsca zamieszkania w trakcie studiów

Transkrypt

1 Stefańska Probl Hig Epidemiol E i wsp. Sposób 2010, żywienia 91(4): studentów Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku w zależności od miejsca Sposób żywienia studentów Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku w zależności od miejsca zamieszkania w trakcie studiów Mode of nutrition in students of the Medical University of Bialystok according to their place of residence during the study period Ewa Stefańska 1/, Lucyna Ostrowska 1/, Iwona Radziejewska 2/, Małgorzata Kardasz 1/ 1/ Zakład Dietetyki i Żywienia Klinicznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 2/ Zakład Chemii Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Wstęp. Na sposób żywienia człowieka wpływa wiele złożonych i współzależnych czynników. Do ważniejszych należą czynniki demograficzne, społeczno-psychologiczne, ekonomiczne oraz tryb życia i zwyczaje kulturowe. Młodzież akademicka mieszkająca poza domem rodzinnym może wykazywać odmienne zwyczaje żywieniowe związane z koniecznością samodzielnego doboru produktów spożywczych i przygotowywania posiłków zgodnie z indywidualnymi upodobaniami. Cel. Ocena sposobu żywienia studentów Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku w zależności od miejsca zamieszkania podczas roku akademickiego. Materiał i metody. Badania ankietowe przeprowadzono w grupie 320 studentów (251 studentek i 69 studentów) Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Ocenę dziennych racji pokarmowych przeprowadzono metodą wywiadu 24-godz. obejmującego dzień poprzedzający badanie. Dzienne racje pokarmowe oceniano m.in. pod względem wartości energetycznej, zawartości podstawowych składników odżywczych, cholesterolu i błonnika pokarmowego. Zwrócono również uwagę na liczbę, rodzaj oraz częstotliwość zwyczajowo spożywanych posiłków. Wyniki. Młodzież zamieszkująca dom akademicki preferowała spożywanie 3 posiłków w ciągu dnia, wykazywała również większą nieregularność w spożyciu pierwszego śniadania oraz dwudaniowych posiłków obiadowych. We wszystkich badanych grupach młodzieży odnotowano niezgodną z zaleceniami podaż energii oraz niewystarczające spożycie węglowodanów, błonnika pokarmowego, kwasów tłuszczowych jednonienasyconych i wielonienasyconych. Wnioski. Miejsce zamieszkania nie było czynnikiem istotnie różnicującym sposób żywienia badanej młodzieży, aczkolwiek w przypadku osób zamieszkujących w czasie studiów w domu rodzinnym odnotowano nieco korzystniejszy sposób żywienia. Introduction. A number of complex and interrelated factors, including demographic, socio-psychological and economic aspects, lifestyle and cultural customs may affect the mode of nutrition. University students living away from their family home may show different eating habits as they themselves choose food products to eat and prepare meals according to their individual likes and tastes. Aim. To determine the correlations between the place of residence during the academic year and the mode of nutrition among students of the Medical University of Bialystok. Material and methods. Questionnaire investigations were performed in a group of 320 students (251 women and 69 men) of the Medical University of Bialystok. Daily food rations were assessed by means of 24h dietary recalls of the day preceding the investigation. Daily food rations were evaluated for energetic value, content of basic nutrients, cholesterol and dietary fibre. The number, type and frequency of regular meals were also taken into consideration. Results. Students living in dormitories preferred consumption of three meals during the day, and less regularly had breakfast or a two-course dinner. In all the study groups, energy supply was not consistent with recommended norms and the intake of carbohydrates, dietary fibre, monounsaturated and polyunsaturated fatty acids was insufficient. Conclusions. The place of residence was not found to be the factor that would significantly affect nutrition mode of the students. However, a slightly more favourable nutrition mode was observed in the case of individuals living at their family home during the study period. Key words: students, place of residence, nutrition mode Słowa kluczowe: studenci, miejsce zamieszkania, sposób żywienia Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. med. Ewa Stefańska Zakład Dietetyki i Żywienia Klinicznego ul. Mieszka I 4b, Białystok tel./fax (0-85) , estef@umwb.edu.pl

2 586 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): Wstęp Prawidłowe żywienie jest zasadniczym czynnikiem warunkującym zarówno rozwój fizyczny i umysłowy człowieka jak również odporność i zachowanie sprawności do późnego wieku. Żywienie człowieka uwarunkowane jest przez wiele czynników, takich jak: czynniki demograficzne (pochodzenie społeczne, wielkość rodziny, miejsce zamieszkania), społecznopsychologiczne (poziom wiedzy, stopień wykształcenia), ekonomiczne (dochody, relacje cenowe, relacje między liczbą pracujących członków rodziny i pozostających na utrzymaniu) oraz tryb życia i zwyczaje kulturowe [1, 2, 3, 4, 5]. Sposób żywienia może być również związany z tradycją żywieniową określonego regionu. Studenci mieszkający w domach rodzinnych kontynuują utrwalony w rodzinie sposób żywienia, charakteryzujący się większą częstością spożywania niektórych produktów oraz bardziej racjonalnymi zwyczajami żywieniowymi. Młodzież akademicka zmieniająca miejsce zamieszkania na dom studencki lub stancję, zmuszona jest samodzielnie przygotowywać posiłki, dowolnie wybierając potrawy, zgodnie z indywidualnymi upodobaniami, nawykami wyniesionymi z domu rodzinnego [3, 6, 7]. Cel pracy Ocena sposobu żywienia studentów Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku w zależności od miejsca zamieszkania podczas roku akademickiego. Materiał i metody Badania ankietowe przeprowadzono w grupie 320 studentów (251 studentek i 69 studentów) Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Ocenę dziennych racji pokarmowych przeprowadzono metodą wywiadu 24-godz. obejmującego dzień poprzedzający badanie (z wykluczeniem dziennych racji pokarmowych pochodzących z sobót i niedziel). Wielkość porcji szacowano na podstawie,,albumu fotografii produktów i potraw [8]. Dzienne racje pokarmowe oceniano m.in. pod względem wartości energetycznej, zawartości podstawowych składników odżywczych, cholesterolu i błonnika pokarmowego. Zwrócono również uwagę na liczbę, rodzaj oraz częstotliwość zwyczajowo spożywanych posiłków. Do obliczeń wykorzystano program komputerowy Dieta 2.0 opracowany w Instytucie Żywności i Żywienia w Warszawie. Uzyskane wyniki wartości energetycznej badanych racji pokarmowych odniesiono do norm dla osób o małej aktywności fizycznej. Udziały procentowe energii pochodzącej z białka (12%), tłuszczów (30%), węglowodanów (58%) wykorzystano do ustalenia zaleceń spożycia tych składników. Uwzględniono następujący udział procentowy kwasów tłuszczowych w ogólnej wartości energetycznej: z nasyconych kwasów tłuszczowych 10%, jednonienasyconych kwasów tłuszczowych 12%, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych 8% [9]. Za prawidłowe przyjęto wartości spożycia błonnika i cholesterolu pokarmowego na poziomie odpowiednio 30g i 300 mg [9]. Dla zmiennych ilościowych obliczono wartości średnie, odchylenia standardowe (SD) i wyliczenia procentowe. Do oceny statystycznej uzyskanych wyników wykorzystano test t dla dwóch prób niezależnych oraz test U dla dwóch wskaźników struktury za pomocą programu STATISTICA 7.1., przyjmując za istotne te wyniki, gdzie p 0,05. Wyniki Wykazano, iż niezależnie od miejsca zamieszkania studentów w czasie roku akademickiego w jadłospisach kobiet dominował 4-posiłkowy model żywienia, a w jadłospisach mężczyzn 3-posiłkowy (tab. I). Oceniając częstość spożycia poszczególnych posiłków w ciągu dnia stwierdzono w przypadku kobiet większą regularność ich spożywania w przypadku studentek zamieszkujących dom rodzinny. Studentki z tej grupy istotnie częściej regularnie spożywały pierwsze śniadania w porównaniu ze studentkami zamieszkującymi dom akademicki. Podobnie mężczyźni zamieszkujący w domu rodzinnym w większej mierze pamiętali o regularnym spożywaniu większości posiłków w ciągu dnia. Oceniając liczbę dań obiadowych wykazano, iż ponad połowa młodzieży ze wszystkich badanych grup spożywała obiady złożone tylko z drugiego dania. Jednocześnie odnotowano, iż pełny zestaw obiadowy (zupa i drugie danie) w większym stopniu spożywany był przez młodzież zamieszkującą w domu rodzinnym. Ocena ilościowa średnich racji pokarmowych badanych studentów wykazała szereg nieprawidłowości w sposobie żywienia niezależnie od miejsca zamieszkania studentów w trakcie roku akademickiego. Jednocześnie odnotowano, iż miejsce zamieszkania zarówno studentek jak i studentów nie było czynnikiem istotnie różnicującym w przypadku realizacji norm na większość ocenianych składników pokarmowych. Wykazano jednakże, iż zarówno studentki jak i studenci mieszkający podczas roku akademickiego w domu rodzinnym spożywali nieco więcej analizowanych składników odżywczych niż studentki i studenci z domów akademickich i stancji. Stwierdzono, że średnia wartość energetyczna dziennych racji pokarmowych młodzieży akademickiej obu płci znacznie odbiegała od proponowanych norm, pozwalając na pokrycie zapotrzebowania zaledwie w około 70%. Analizując podaż składników odżywczych w całodziennych racjach pokarmowych studentek stwierdzono niezależnie od ich miejsca

3 Stefańska E i wsp. Sposób żywienia studentów Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku w zależności od miejsca Tabela I. Liczba i częstotliwość posiłków spożywanych przez badanych studentów Table I. Number and frequency of meals consumed by students Posiłki/Meals Dom rodzinny /Family home n=88 Kobiety/Women Dom akademicki/pokój wynajęty /Student dormitory, rented room n=158 p Dom rodzinny /Family home n=22 Mężczyźni/Men Dom akademicki/pokój wynajęty /Student dormitory, rented room n=47 n % n % n % n % Liczba posiłków 2 4 4,6 5 3,2 ns 0 0,0 4 8,5 ns w ciągu dnia , ,6 ns 10 45, ,9 ns /number of , ,3 ns 8 36, ,6 ns meals daily , ,9 ns 4 18,2 7 15,0 ns Częstotliwość spożycia /frequency of consumption pierwsze śniadanie /breakfast II śniadanie /lunch codziennie /every day 75 85, ,5 0, , ,4 ns nieregularnie /irregularly 9 10, ,8 ns 5 22, ,2 ns brak spożycia /lack of consumption 4 4,6 9 5,7 ns 0 0,0 3 6,4 ns Codziennie /every day 35 40, ,8 ns 4 18, ,3 ns nieregularnie/irregularly 46 52, ,1 ns 13 59, ,5 ns brak spożycia /lack of consumption 7 8, ,1 ns 5 22, ,2 ns obiad /dinner codziennie/every day 55 62, ,9 ns 18 81, ,7 ns nieregularnie /irregularly 33 37, ,8 ns 4 18,2 8 17,0 ns brak spożycia /lack of consumption ,3 ns 0 0,0 2 4,3 ns podwieczorek /afternoon snack codziennie /every day 16 18, ,3 ns 2 9, ,4 Ns nieregularnie /irregularly 44 50, ,6 ns 11 50, ,2 Ns brak spożycia /lack of consumption 28 31, ,1 ns 9 40, ,4 Ns kolacja /supper codziennie /every day 61 69, ,5 ns 16 72, ,6 Ns nieregularnie /irregularly 19 21, ,6 ns 5 22, ,3 Ns brak spożycia /lack of consumption 8 9,1 14 8,9 ns 1 4,5 1 2,1 Ns liczba dań obiadowych /number of dinner courses tylko zupa /soup only 2 2,3 9 5,7 ns 0 0,0 1 2,2 Ns zupa i drugie danie/two- course dinner 27 30, ,6 ns 11 50, ,8 Ns tylko drugie danie /one-course dinner 59 67, ,7 ns 11 50, ,0 Ns p-poziom istotności statystycznej/significance level ns-różnice statystycznie nieistotne/non-statistically significant differences p zamieszkania zgodną z zaleceniami podaż białka (100%) oraz zbyt niskie spożycie węglowodanów ogółem (65% realizacji normy w przypadku studentek zamieszkujących dom rodzinny i 63% w przypadku mieszkanek domu akademickiego), błonnika pokarmowego (60% zaleceń w obu porównywanych grupach), tłuszczy ogółem (odpowiednio 71% i 75% realizacji normy), kwasów tłuszczowych jednonienasyconych (68% zaleceń w obu grupach) i kwasów tłuszczowych wielonienasyconych (odpowiednio 35% i 33% zaleceń). Spożycie kwasów tłuszczowych nasyconych pozwalało na realizację norm w 87% w obu porównywanych grupach studentek. Podaż cholesterolu pokarmowego pozwalała na realizację zaleceń w 65% zarówno wśród mieszkanek domu rodzinnego jak i domu akademickiego. Rozkład energii pochodzącej z białka, tłuszczy i węglowodanów w racjach pokarmowych studentek z obu grup był bardzo zbliżony i wynosił odpowiednio 17,2%; 29,9%; 52,9% u kobiet zamieszkujących dom rodzinny oraz 16,6%; 31,5%; 51,9% u kobiet zamieszkujących dom akademicki (tab. II). Analizując podaż białka w całodziennych racjach pokarmowych badanych studentów wykazano nadmierne jego spożycie (120% realizacji normy) w przypadku mężczyzn zamieszkujących dom rodzinny. Ponadto odnotowano u studentów z obu grup porównywanych pod względem zamieszkania zbyt niskie spożycie węglowodanów ogółem (ok. 50% realizacji normy), błonnika pokarmowego (ok. 60% zaleceń), kwasów tłuszczowych wielonienasyconych (32% zaleceń). Podaż tłuszczy w grupie mężczyzn zamieszkujących dom rodzinny pozwalała na realizację norm w 87%, a zamieszkujących akademik w 73%. Jednocześnie odnotowano różnicę istotną statystycznie w spożyciu kwasów tłuszczowych nasyconych. Mężczyźni zamieszkujący w domu rodzinnym spożywali kwasy tłuszczowe nasycone w ilości pozwalającej na pokrycie normy w 112%, a mężczyźni mieszkający w akademiku w 83%. Jednocześnie wykazano, iż diety mężczyzn z obu porównywanych grup cechowały się zbyt wysoką zawartością cholesterolu pokarmowego (162% realizacj w przypadku mężczyzn zamieszkujących w domu rodzinnym oraz 121% realizacj w grupie mężczyzn zamiesz-

4 588 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): kujących w domu akademickim). Rozkład energii z białka, tłuszczu i węglowodanów w jadłospisach mężczyzn mieszkających w domu rodzinnym wynosił odpowiednio 20,8%; 37,9% i 41,3%, a w przypadku mieszkańców domu akademickiego: 18,1%; 33,1% oraz 48,8% (tab. III). Dyskusja Właściwy rozkład posiłków w ciągu dnia ma istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wpływa na zmniejszenie występowania nadwagi i otyłości, jak również powoduje lepsze i pełniejsze wykorzystanie składników odżywczych. Tabela II. Wartość energetyczna i odżywcza dziennych racji pokarmowych badanych studentek Table II. Energetic and nutritional value of daily food rations in female students Cecha badana/examinated parameter Miejsce zamieszkania /Place of residence Dom rodzinny /Family home n=88 /Realisation of norm and recommendations Dom akademicki /pokój wynajęty /Student dormitory, rented room n=163 /Realisation of norm and recommendations Energia (kcal) /Energy (kcal) 1508,0±511,8 71,8 1482,9±571,1 70,6 Ns Białko (g) /Protein (g) 64,8±24,7 102,8 61,7±23,5 97,9 Ns Węglowodany(g) /Carbohydrates (g) 199,4±88,9 65,5 192,4±87,7 63,1 Ns Błonnik (g) /dietary fibre (g) 17,9±7,3 60,0 18,2±10,4 61,0 Ns Tłuszcze (g) /Fats (g) 50,1±19,9 71,5 52,6±42,1 75,1 Ns Cholesterol (mg) /Cholesterol (mg) 194,8±112,5 64,9 195,5±143,1 65,2 Ns Kw. tłuszczowe nasycone (g) /Saturated fatty acids (g) 20,2±9,7 86,7 20,4±10,8 87,5 Ns Kw. tłuszczowe jednonienasycone (g) /Monounsaturated fatty acids (g) 18,8±8,6 67,1 19,2±12,6 68,6 Ns Kw. tłuszczowe wielonienasycone (g) /Polyunsaturated fatty acids (g) 6,6±4,7 35,3 6,2±4,8 33,1 Ns % energii z białka /% energy from protein 17,2±4,9 16,6±4,6 Ns % energii z tłuszczów /% energy from fats 29,9±9,1 31,5±8,8 Ns % energii z węglowodanów /% energy from carbohydrates 52,9±9,1 51,9±9,8 Ns p poziom istotności statystycznej /significance level ns różnice statystycznie nieistotne /non-statistically significant differences P Tabela III. Wartość energetyczna i odżywcza dziennych racji pokarmowych badanych studentów Table III. Energetic and nutritional value of daily food rations in male students Cecha badana/examinated parameter Miejsce zamieszkania /Place of residence Dom akademicki/pokój wynajęty /Student dormitory, rented room Dom rodzinny /Family home n=22 n=47 /Realisation of norm and recommendations /Realisation of norm and recommendations Energia (kcal) /Energy (kcal) 1930,6±639,9 68,9 1861,6±738,8 66,5 ns Białko (g) /Protein (g) 100,6±41,2 119,8 84,5±29,4 100,6 ns Węglowodany (g) /Carbohydrates (g) 199,3±84,7 49,1 227,1±109,0 55,9 ns Błonnik (g) /dietary fibre (g) 17,9±8,2 60,0 19,4±9,8 65,0 ns Tłuszcze (g) /Fats (g) 81,3±33,4 87,1 68,5±36,3 73,4 ns Cholesterol (mg) /Cholesterol (mg) 485,7±306,8 161,9 363,5±234,9 121,0 ns Kw. tłuszczowe nasycone (g) /Saturated fatty acids (g) 34,9*±14,4 112,2 25,9*±13,9 83,3 0,0157 Kw. tłuszczowe jednonienasycone (g) /Monounsaturated fatty acids (g) 31,5±14,8 84,4 27,6±16,5 74,0 ns Kw. tłuszczowe wielonienasycone (g) /Polyunsaturated fatty acids (g) 7,9±5,0 31,8 8,0±5,2 32,2 ns % energii z białka /% energy from protein 20,8±5,8 18,1±6,3 ns % energii z tłuszczów /% energy from fats 37,9±8,5 33,1±9,1 ns % energii z węglowodanów /% energy from carbohydrates 41,3±10,7 48,8±9,5 ns p poziom istotności statystycznej/significance level ns różnice statystycznie nieistotne/non-statistically significant differences p

5 Stefańska E i wsp. Sposób żywienia studentów Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku w zależności od miejsca W badaniach wykazano, iż 15% studentek i 23% studentów zamieszkujących dom rodzinny i aż 28% studentek i 43% studentów mieszkających w akademiku jadło śniadania nieregularnie (nie każdego dnia) lub nie jadło go wcale. Badania przeprowadzone przez innych autorów potwierdzają wykazaną niefrasobliwość studentów w opuszczaniu jednego z najważniejszych posiłków w ciągu dnia [ 3, 4, 7]. Uwagę zwraca również fakt, iż niewielki odsetek studentów obu płci, zamieszkujących zwłaszcza dom akademicki spożywał obiady składające się z dwóch dań. W badaniach Przybulewskiej wykazano, iż zaledwie 1/4 badanych studentów z Akademii Rolniczej w Szczecinie spożywała dwudaniowe posiłki obiadowe (3). Jak wykazują badania nierównomierne dostarczanie energii i składników odżywczych może skutkować m. in. spowolnieniem tempa przemian metabolicznych, wpływając m.in. na spadek koncentracji, senność, apatię, co ma szczególne znaczenie w przypadku młodzieży uczącej się [2]. W przeprowadzonej ocenie ilościowej wykazano występowanie szeregu nieprawidłowości w zwyczajowym sposobie żywienia badanych studentek i studentów, niezależnie od ich miejsca zamieszkania. Uwagę zwraca m. in. niewystarczająca wartość kaloryczna posiłków spożywanych przez młodzież akademicką. Stwierdzona niska podaż energii w grupie badanych kobiet mogła wynikać ze zwiększonej dbałości studentek o szczupłą sylwetkę. Bardzo często studentki jak i inne grupy kobiet chcąc osiągnąć niską masę ciała stosują własne, nieracjonalne diety redukcyjne, które mogą stanowić poważne zagrożenia zdrowotne [2, 5, 10]. W ocenianych racjach pokarmowych studentek wykazano również niską zawartość węglowodanów, błonnika pokarmowego, tłuszczy ogółem oraz kwasów tłuszczowych jedno- i wielonienasyconych. Dane te zgodne są z wynikami otrzymanymi przez innych autorów [5, 6, 7, 11, 12]. Ocena sposobu żywienia studentów również nie była zadowalająca. Wykazano, iż mężczyźni mieszkający zarówno w domu akademickim jak i rodzinnym spożywali zbyt mało węglowodanów, błonnika pokarmowego oraz kwasów tłuszczowych wielonienasyconych. Jednocześnie wykazano zbyt dużą podaż cholesterolu pokarmowego i białka ogółem (u mężczyzn mieszkających w domu rodzinnym). Jak wykazują badania młodzi mężczyźni często próbując osiągnąć zwiększoną masę mięśniową spożywają nadmierne ilości białka zwierzęcego, a przy tym cholesterolu i kwasów tłuszczowych nasyconych [10, 11]. Istotnie wyższa zawartość w jadłospisach mężczyzn kwasów tłuszczowych nasyconych w porównaniu z jadłospisami mężczyzn zamieszkujących dom akademicki mogła wynikać z faktu, iż w produktach i potrawach poddanych obróbce kulinarnej (a taka zapewne najczęściej miała miejsce w domach rodzinnych) wzrasta zawartość kwasów tłuszczowych nasyconych kosztem ilości wielo- i jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, przyczyniając się ponadto do wzrostu czynnika aterogennego w diecie [12]. Odnotowana niższa wartość energetyczna i odżywcza spożywanych posiłków wśród mieszkańców domów akademickich czy wynajętych pokoi znajduje potwierdzenie w badaniach innych autorów [6, 7]. Jak wykazują badania okres studiów wiąże się z dużą aktywnością społeczną młodzieży oraz nowymi obowiązkami. Wielu studentów zamieszkujących domy akademickie i wynajęte pokoje z dala od domów rodzinnych nie potrafi zapewnić sobie właściwego pożywienia w nowych warunkach samodzielnej egzystencji. Na tę sytuację może mieć wpływ również niechęć do samodzielnego przygotowywania posiłków czy złe nawyki żywieniowe wyniesione z domów rodzinnych [1, 6, 8]. Nieobojętna jest także sytuacja materialna studentów muszących samodzielne zadbać o własne potrzeby. Wnioski 1. Nie wykazano różnic istotnych statystycznie pomiędzy wartością energetyczną oraz podażą poszczególnych składników odżywczych w jadłospisach badanej młodzieży w zależności od miejsca zamieszkania (z wyjątkiem istotnie wyższej zawartości kwasów tłuszczowych nasyconych w diecie mężczyzn zamieszkałych w domu rodzinnym w porównaniu z racjami pokarmowymi mężczyzn zamieszkałych w domu akademickim). 2. Wykazano, iż zarówno studentki jak i studenci mieszkający w domu rodzinnym wykazywali korzystniejszy sposób żywienia w porównaniu z osobami zamieszkującymi w domu akademickim. 3. Niezależnie od miejsca zamieszkania w trakcie roku akademickiego jadłospisy wszystkich grup kobiet i mężczyzn charakteryzowały się niską wartością energetyczną oraz podażą większości ocenianych składników pokarmowych. 4. Być może stworzenie studiującej młodzieży odpowiednich warunków, w postaci przestrzegania przerw w zajęciach umożliwiających spożycie posiłku w połączeniu z edukacją żywieniową dotyczącą zasad racjonalnego żywienia wpłynęłoby na poprawę sposobu żywienia tej grupy osób.

6 590 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): Piśmiennictwo / References 1. Bellisla F, Dalix AM, Mennen L, et al. Contribution of snacks and meals in the diet of French adults: a diet-diary study. Physiol Behav 2003, 79(2): Piotrowska E, Żechałko-Czjkowska A, Biernat J i wsp. Ocena wybranych cech stylu życia kształtujących stan zdrowia letnich dziewcząt. Cz. II. Zwyczaje żywieniowe. Roczn PZH 2009, 60(2): Przybulewska K, Janda K. Badania ankietowe dotyczące sytuacji bytowej oraz zwyczajów żywieniowych studentów. Roczn PZH 2004, 55(4): Szponar B, Krzyszycha R. Ocena sposobu odżywiania studentów Uniwersytetu Medycznego w Lublinie w roku akademickim Bromat Chem Toksykol 2009, 42(2): Wądołowska L, Cichon R, Słowińska MA, et al. Characteristics of students eating habits with the separation of the nutritional models using advanced statistical analysis methods. Pol J Food Nutr Sci 2004, 13/54(1): Jaworowska A, Bazylak G. Residental factors affecting nutrient intake and nutritional status of female pharmacy students in Bydgoszcz. Roczn PZH 2007, 58(1): Olędzka R, Moczydłowska I, Rogalska-Niedźwiedź M i wsp. Ocena ilościowa sposobu żywienia studentów Wydziału Chemicznego Politechniki Warszawskiej w roku akademickim 1999/2000. Bromat Chem Toksykol 2002, 35(4): Szponar L, Wolnicka K, Rychlik E. Album fotografii produktów i potraw. IŻŻ, Warszawa Jarosz M, Bułhak-Jachymczyk B. Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. PZWL, Warszawa Waśkiewicz A, Sygnowska E. Ocena sposobu żywienia osób o prawidłowej masie ciała oraz osób z nadwagą i otyłościąbadanie Pol-Monica Bis Warszawa. Med Metab 2003, 7(2): Leszczyńska T, Pysz M. Assessment of food consumption patterns of students of The Faculty of Food Technology at The Agricultural University of Cracow. Pol J Food Nutr Sci 2005, 14/55 (3): Markiewicz R, Charkiewicz WJ, Charkiewicz AE i wsp. Wartość odżywcza diet studentów Akademii Medycznej w Białymstoku. Żyw Człow Metab 2007, 34(1/2):