PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELI JAK WSPIERAĆ ORIENTACJĘ ZAWODOWĄ MŁODZIEŻY

Transkrypt

1

2

3 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELI JAK WSPIERAĆ ORIENTACJĘ ZAWODOWĄ MŁODZIEŻY Autorzy: - Małgorzata Klimka, Grażyna Budzińska, Marta Kędzia Społeczna Akademia Nauk (Polska) - Didem Arslanbaş Yıldız, Orhan Gökçöl, Tunç Bozbura Bahçeşehir University (Turcja) - Şaban Berk Local Authority of Education of Istanbul (Turcja) - Martin Stark, Andrea Egger-Subotitsch abif (Austria) - Mireia Masgrau, Ferran Calvo BAOBAB (Hiszpania) - Jūratė Murinienė JKC (Litwa) Listopad 2013 ISBN:

4 PROJEKT OD SZKOŁY DO KARIERY - S2CPT (METODOLOGIA DORADZTWA ZAWODOWEGO UKIERUNKOWANEGO NA UCZNIA, Z WYKORZYSTANIEM NARZĘDZIA CAREER PATH TEST (CPT)) REALIZOWANY JEST W RAMACH PROGRAMU LIFE LONG LEARNING, LEONARDO DA VINCI - TRANSFER OF INNOVATION. Projekt realizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej w ramach programu Uczenie się przez całe życie. Projekt i jego treść odzwierciedlają jedynie stanowisko ich autorów i Komisja Europejska ani Narodowa Agencja nie ponoszą odpowiedzialności za umieszczoną w nich zawartość merytoryczną. NR PROJEKTU: 2011-PL1-LEO COPYRIGHT 2013 S2CPT ( WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE. PRZEDRUK I ROZPOWSZECHNIANIE MATERIAŁU Z NINIEJSZEJ PUBLIKACJI JEST DOZWOLONE WYŁĄCZNIE NA ZASADACH NIEKOMERCYJNYCH, POD WARUNKIEM PODANIA ŹRÓDŁA. PROŚBĘ O ZGODĘ LUB SZCZEGÓŁOWE INFORMACJE NALEŻY KIEROWAĆ DO POSIADACZA PRAW AUTORSKICH (INFO@S2CPT.EU). WYDRUK - BAHCESEHIR UNIVERSITY ( ii

5 PARTNERZY PROJEKTU Polska - Społeczna Akademia Nauk (Koordynator) Turcja - Bahçeşehir University - Local Authority of Education of Istanbul Austria - abif, Analysis Consulting and Interdisciplinary Research Litwa - JKC, The Youth Career and Advising Center Hiszpania - Baobab, International Development Consultancy iii

6 iv S2CPT Program dla Doradców, Uczniów i Rodziców

7 WSTĘP Dynamiczne zmiany zachodzące na globalizujących się rynkach pracy stawiają nowe wyzwania przed młodymi ludźmi oraz nowe zadania przed rodzicami, nauczycielami i doradcami zawodowymi. Duża dynamika zmian otoczenia gospodarczego oraz brak stabilności wymagają stosowania nowych strategii i nie pozwalają już organizacjom oraz instytucjom na wsparcie jednostki w budowaniu ścieżki kariery w takim stopniu jak dawniej. Płynna nowoczesność czy po-nowoczesność charakteryzuje się ciągłą zmiennością i wymaga elastyczności, kreatywności, gotowości przystosowywania się i rozwijania kompetencji, które pozwolą jednostce na odnoszenie sukcesów w ciągle zmieniającym się środowisku pracy. Nowe koncepcje kariery, kariera porto folio, kalejdoskopowa, proteuszowa czy nieograniczona, nie tylko odzwierciedlają nową naturę zatrudnienia, ale także wskazują na zmianę czynników odpowiedzialnych za kształtowanie drogi zawodowej; drogi, która należy dziś wyłącznie do jednostki a nie do instytucji czy organizacji. Wielu badaczy i praktyków starało się odpowiedzieć na potrzebę stworzenia nowego paradygmatu doradztwa zawodowego XXI wieku rozwijając nowe podejścia i koncepcje. Paradygmat projektowania kariery stworzony przez M. L. Savickasa podkreśla potrzebę włączenia projektowania kariery w projektowanie życia jednostki w oparciu o koncepcję ja i koncepcję tożsamości. Psychologia pozytywna skupia uwagę na pozytywnych zasobach, cnotach i siłach charakteru (M. Seligmann), które mogą stać podstawą determinująca sukces zawodowy. Koncepcja strategicznego sposobu myślenia J. Guicharda pozwala na szybką identyfikację i pozytywne wykorzystanie okazji, jakie niesie codzienność. Charakterystyka świata pracy determinuje postrzeganie kariery jako obowiązku jednostki. To młodzi ludzie, w dużej mierze pozbawieni wsparcia pracodawców, sami mają decydować o przyszłej drodze zawodowej. Decyzje dotyczące kariery zależą od wartości, postaw i cech osobowości młodego człowieka. Uczniowie powinni angażować się w działania na rzecz poznania samego siebie, podniesienia poziomu wiedzy o środowisku pracy, umiejętności podejmowania decyzji wszystko po to, aby uzyskać lepsze możliwości zarządzania swoją karierą. Poznanie samego siebie identyfikacja wartości, umiejętności, preferencji i oczekiwań może stanowić pierwszy krok w procesie działań na rzecz budowania własnej drogi zawodowej. Zasoby osobiste powinny wspomóc młodych ludzi w podejmowaniu pierwszych decyzji, definiowaniu oczekiwań co do przyszłej kariery, wartościowaniu mocnych v

8 i słabych stron w relacji do stawianych celów zawodowych, planowaniu działań, które należy podjąć, by te cele osiągnąć. Podejmowanie ważnych decyzji zawodowych byłoby dla młodzieży bardzo trudne bez profesjonalnego wsparcia w definiowaniu osobistych umiejętności, kompetencji i cech ważnych dla ich przyszłej kariery. Bardzo ważnym elementem na drodze zawodowej jest poznanie rynku pracy, nowych tendencji i zjawisk jak i tworzenie sieci kluczowych kontaktów, które mogą stanowić wsparcie w rozwoju zawodowym spełniającym potrzeby i ambicje jednostki. Nowe podejścia i proponowane paradygmaty potwierdzają potrzebę lepszego przygotowania młodzieży do wyzwań zawodowych w przyszłości, określenia punktu odniesienia w procesie budowania kariery w całym cyklu życia człowieka. Narzędzie S2CPT ( Od szkoły do kariery ) opracowane zostało w odniesieniu do trzech przestrzeni: zwiększenia wiedzy o samym sobie, poznania środowiska pracy, a także kształtowania umiejętności podejmowania skutecznych decyzji dotyczących drogi zawodowej. Projekt S2CPT, oparty na modelu osobowości zawodowych J. Hollanda, ale przystosowany do potrzeb i oczekiwań młodych ludzi, wydaje się być interesującą inicjatywą wspomagającą młodzież w budowaniu wiedzy o samym sobie w kontekście współczesnego środowiska pracy. Może być również wykorzystany przez nauczycieli, rodziców i doradców zawodowych dla wspierania młodzieży w wielu działaniach ukierunkowanych na budowanie kariery. Niniejsza publikacja zawiera program dla uczniów, doradców/nauczycieli i rodziców. Część przeznaczona dla uczniów opiera się na podejściu aktywnym uczenia się poprzez działanie. Część dla doradców/nauczycieli wspomaga ich działania zawodowe. Część dla rodziców stanowi wsparcie w definiowaniu ich roli w procesie budowania drogi zawodowej dziecka. Szczegółowe informacje na temat S2CPT znajdują się na stronie internetowej: Grażyna Budzińska & Didem Arslanbaş Yıldız vi

9 Spis Treści Podręcznik doskonalenia zawodowego S2CPT dla doradców i nauczycieli 1 Przewodnik dla nauczycieli wspierający orientację zawodową młodzieży Materiały wspierające pracę z uczniem. 49 Przewodnik dla nauczycieli wspierający orientację zawodową młodzieży Rola rodziców w procesie budowania ścieżki kariery uczniów.. 91 Opinie na temat S2CPT vii

10 viii S2CPT Program dla Doradców, Uczniów i Rodziców

11 PODRĘCZNIK DOSKONALENIA ZAWODOWEGO S2CPT DLA DORADCÓW I NAUCZYCIELI 1

12 2 S2CPT Program dla Doradców, Uczniów i Rodziców

13 PODRĘCZNIK S2CPT DLA DORADCÓW ZAWODOWYCH I NAUCZYCIELI TEMATY, KTÓRE PORUSZYMY 1. OGÓLNIE O PROJEKCIE S2CPT. 2. OGÓLNIE O PLANOWANIU KARIERY I STYLACH UCZENIA SIĘ. 3. O TEŚCIE ŚCIEŻKI KARIERY I ZWIĄZANYM Z NIM PROCESIE DORADZTWA. 4. PROGRAM ZAJĘĆ S2CPT DLA UCZNIÓW. 5. ZDOBYWANIE INFORMACJI ZWIĄZANYCH Z BUDOWANIEM ŚCIEŻKI KARIERY. 6. UMIEJĘTNOŚCI DORADCZE DLA OSÓB NIEBĘDĄCYCH DORADCAMI ZAWODOWYMI. 7. ETYKA DORADZTWA ZAWODOWEGO DLA OSÓB NIEBĘDĄCYCH DORADCAMI ZAWODOWYMI. 8. OGÓLNIE O TENDENCJACH W ŻYCIU ZAWODOWYM. 9. OGÓLNIE O KOMUNIKACJI Z RODZICAMI ORAZ CELACH PROGRAMU ZAJĘĆ PRZEZNACZONEGO DLA RODZICÓW. CELE 1. Doradca/nauczyciel zdobędzie informacje na temat Projektu S2CPT. 2. Doradca/nauczyciel zdobędzie informacje na temat procesu planowania kariery. 3. Doradca/nauczyciel zdobędzie szczegółowe informacje na temat stylów uczenia się. 4. Doradca/nauczyciel zdobędzie szczegółowe informacje na temat modelu RIASEC. 5. Doradca/nauczyciel zdobędzie szczegółowe informacje na temat modelu stylów uczenia się Dunn & Dunn. 6. Doradca/nauczyciel zdobędzie szczegółowe informacje na temat Testu Ścieżki Kariery i procesu doradztwa. 7. Doradca/nauczyciel zdobędzie informacje na temat programu zajęć S2CPT dla uczniów. 8. Nauczyciel zdobędzie szczegółowe informacje na temat technik doradzania. 9. Nauczyciel zdobędzie szczegółowe informacje na temat etyki doradztwa. 10. Doradca zdobędzie szczegółowe informacje na temat tendencji w życiu zawodowym. 11. Doradca zdobędzie szczegółowe informacje na temat programu zajęć S2CPT przeznaczonego dla rodziców. 3

14 PLAN DZIAŁANIA PIERWSZY DZIEŃ: Sesja pierwsza: Informacje na temat projektu S2CPT. Czas trwania: 1 godzina Zakres merytoryczny: - Prowadzący przedstawia ogólne informacje na temat Projektu S2CPT. W czasie tego spotkania wykorzystać można Załącznik 1. W czasie prezentacji prowadzący wspomni o: ogólnych celach i założeniach, poprzednim projekcie Test Ścieżki Kariery, partnerstwie projektu, fazach rozwoju zawodowego, elementach programu S2CPT, programach zajęć, zadaniach S2CPT i oczekiwaniach względem doradców oraz nauczycieli. Sesja druga: Prowadzący podaje informacje dotyczące zarządzania karierą i planowania rozwoju zawodowego. Czas trwania: 2 3 godziny (czas trwania może ulegać zmianom, zależnie od potrzeb uczestników i posiadanego przez nich doświadczenia) Zakres merytoryczny: - Prowadzący przedstawia ogólne informacje na temat zarządzania karierą. W czasie tego spotkania wykorzystać można Załącznik 2. W czasie prezentacji prowadzący wspomni o: definicjach odnoszących się do kariery i pojęć związanych z karierą (planowania kariery, zarządzania karierą, szans na zatrudnienie, dojrzałości zawodowej, itp.), procesie planowania kariery, nowych poglądach w kontekście zarządzania karierą (kariera proteuszowa i kariera bez granic), potrzebach dotyczących kariery uczniów szkół średnich. Sesja trzecia: Informacje na temat modelu RIASEC Johna Hollanda. Czas trwania: 2 3 godziny (czas trwania może ulegać zmianom, zależnie od potrzeb uczestników i posiadanego przez nich doświadczenia) Zakres merytoryczny: - Prowadzący przedstawia ogólne informacje na temat modelu RIASEC Johna Hollanda. W czasie tego spotkania wykorzystać można Załącznik 3. W czasie prezentacji prowadzący wspomni o: ogólnej charakterystyce kodów RIASEC, zależności pomiędzy indywidualnymi predyspozycjami a charakterem wykonywanej pracy. DRUGI DZIEŃ: Sesja czwarta: Informacje na temat stylów uczenia się i modelu stylów uczenia się Dunn i Dunn. 4

15 Czas trwania: 2 3 godziny (czas trwania może ulegać zmianom, zależnie od potrzeb uczestników i posiadanego przez nich doświadczenia) Zakres merytoryczny: - Prowadzący prezentuje ogólne informacje na temat stylów uczenia się oraz modelu stylów uczenia się Dunn i Dunn. W czasie tego spotkania wykorzystać można Załączniki 4.1 i 4.2. W czasie prezentacji prowadzący wspomni o: definicji stylów uczenia się, wpływie stylów uczenia się na osiągnięcia szkolne i życie zawodowe, modelu stylów uczenia się Dunn i Dunn. Sesja piąta: Informacje na temat Testu Ścieżki Kariery. Czas trwania: 3 4 godziny (czas trwania może ulegać zmianom, zależnie od potrzeb uczestników i posiadanego przez nich doświadczenia) Zakres merytoryczny: - Prowadzący przedstawia ogólne informacje na temat Testu Ścieżki Kariery. W czasie tego spotkania wykorzystać można Załącznik 5. W czasie prezentacji prowadzący wspomni o: Teście Ścieżki Kariery, sposobie administrowania Testem Ścieżki Kariery, sposobie uzyskiwania dostępu do wyników Testu Ścieżki Kariery uzyskanych przez uczniów, rozszerzonym i skróconym raporcie Testu Ścieżki Kariery, sposobie doradzania uczniom w oparciu o wyniki Testu Ścieżki Kariery oraz ewentualnej współpracy z rodzicami. TRZECI DZIEŃ: Sesja szósta: Informacje na temat programu zajęć S2CPT uczniów. Czas trwania: 3 4 godziny (czas trwania może ulegać zmianom, zależnie od potrzeb uczestników. Doradcy będą wymagali poświęcenia mniejszej ilości czasu.) Zakres merytoryczny: - Prowadzący przedstawia ogólne informacje na temat programu zajęć S2CPT dla uczniów. W czasie tego spotkania wykorzystać można Załącznik 6. Materiały wspierające pracę z uczniami. W czasie prezentacji prowadzący wspomni o: programie zajęć S2CPT dla uczniów i jego celach, sposobie wykorzystania programu zajęć, zdobywaniu informacji wspierających proces doradczy, zastosowaniu działań wymienionych w programie zajęć. Sesja siódma: Informacje na temat programu zajęć S2CPT dla rodziców. Czas trwania: 2 3 godziny (czas trwania może ulegać zmianom, zależnie od potrzeb uczestników i posiadanego przez nich doświadczenia.) Zakres merytoryczny: - Prowadzący przedstawia ogólne informacje na temat programu zajęć S2CPT dla rodziców. W czasie tego spotkania wykorzystać można Załącznik 7. Rola rodziców w procesie budowania ścieżek kariery uczniów. W czasie prezentacji prowadzący wspomni o: programie zajęć S2CPT dla rodziców i jego celach, sposobie stosowania programu zajęć, 5

16 sposobach współpracy z rodzicami w zakresie wspierania młodzieży w planowaniu ścieżek zawodowych. DZIEŃ CZWARTY OPCJONALNY (szkolenie dla doradców zawodowych może trwać trzy dni. Zalecana dla nich jest wyłącznie sesja ósma. Może być zorganizowana w ramach pierwszych trzech dni szkolenia. W przypadku nauczycieli, czwarty dzień, w czasie którego uzyskają informacje na temat procesu doradztwa, może być korzystny) Sesja ósma: Informacje na temat tendencji panujących w życiu zawodowym. Czas trwania: 2 godziny Zakres merytoryczny: - Prowadzący przedstawia ogólne informacje na temat nowych tendencji w życiu zawodowym. W czasie tego spotkania wykorzystać można Załącznik 8. W czasie prezentacji prowadzący wspomni o: zmieniającym się życiu zawodowym, charakterystyce nowego pracownika czego pracodawcy oczekują od nowo przyjętych osób, wpływie globalizacji i rozwoju technologii na wymagania rynku pracy, zawodach przyszłości. Sesja dziewiąta: Informacje na temat umiejętności doradczych dla nauczycieli. Czas trwania: 3 godziny Zakres merytoryczny: - Prowadzący przedstawia ogólne informacje na temat umiejętności doradczych. W czasie tego spotkania wykorzystać można Załączniki 9 i 10. W czasie prezentacji prowadzący wspomni o: niezbędnych umiejętnościach doradczych, zajęciach z odgrywaniem scenek. Dziesiąte spotkanie: Informacjach na temat etyki związanej z doradztwem zawodowym. Czas trwania: 1 godzina Zakres merytoryczny: - Prowadzący przedstawia ogólne informacje na temat etyki doradztwa zawodowego. W czasie tego spotkania wykorzystać można Załącznik 11. W czasie prezentacji prowadzący wspomni o: etyce ogólnie, etyce w kontekście doradztwa. 6

17 ZAŁĄCZNIK 1: INFORMACJE O PROJEKCIE S2CPT S2CPT Od Szkoły do Kariery: metodologia doradztwa zawodowego dla uczniów wykorzystująca Test Ścieżki Kariery (CPT) Większość obywateli Unii Europejskiej nie wykorzystuje swoich szans zawodowych ze względu na brak dostępu do odpowiedniego doradztwa w zakresie edukacji i kariery. Celem strategii lizbońskiej jest propagowanie idei zrównoważonego rozwoju, zapewniającego tworzenie stanowisk pracy oraz większą spójność społeczną. Do osiągnięcia tego celu konieczne jest budowanie efektywnych programów doradztwa zawodowego, koncentrujących się na zarządzaniu potencjałem ludzkim uczniów, którzy w przyszłości zostaną uczestnikami rynku pracy. Deklaracja kopenhaska (2002) również zwraca szczególną uwagę na pomoc i doradztwo w krajach członkowskich UE na wszystkich szczeblach edukacji. Dążeniem Projektu S2CPT jest rozwinięcie systemu doradztwa zawodowego, który będzie mógł być wykorzystywany w szkołach jako niezależne lub dodatkowe narzędzie. Opracowana z myślą o uczniach koncepcja S2CPT daje młodzieży większe korzyści dzięki dostępności materiałów on-line. S2CPT został oparty na wcześniej przygotowanym narzędziu: CPT (Career Path Test Teście Ścieżki Kariery). W ramach projektu autorzy chcą umożliwić szersze wykorzystanie Testu Ścieżki Kariery poprzez zapewnienie doradcom i nauczycielom możliwości pomagania młodzieży w zakresie planowania kariery. S2CPT to system, którego celem jest udzielenie wsparcia młodzieży uczącej się. Cześć przeznaczona dla młodych osób oferuje materiały umożliwiające autodiagnozę, identyfikację predyspozycji związanych z przyszłą pracą zawodową, identyfikację stylów uczenia. Główny celem S2CPT jest próba stworzenia narzędzia on-line wspierającego system doradztwa zawodowego, pozwalającego młodzieży zbudować obraz własnej ścieżki zawodowej już na etapie edukacji szkolnej Elementy S2CPT są zgodne z zapisami rezolucji lizbońskiej, dotyczącymi zadań związanych z doradztwem w zakresie kariery zawodowej i obejmują: zapewnianie informacji, udzielanie porad, wsparcie, analizę predyspozycji, wsparcie mentorskie, reprezentowanie interesów, ochronę interesów, naukę podejmowania decyzji, zarządzanie karierą. Niniejszy projekt został tak opracowany, by zapewniał pomoc i wsparcie uczniom szkół średnich, wykorzystując innowacyjne narzędzie Test Ścieżki Kariery, służące do identyfikowania preferencji zawodowych poprzez samodoradztwo. Największą zaletą narzędzia jest możliwość skierowania go do szerokiego grona odbiorców, ze względu na możliwość wykorzystania Internetu. Młodzi ludzie, na przykład pochodzący z obszarów wiejskich, mogą nie mieć bezpośredniego kontaktu z doradcami zawodowymi. Dzięki S2CPT otrzymują szansę na zdiagnozowanie własnych możliwości, predyspozycji, preferencji zawodowych. Oprócz części skierowanej do młodzieży, dostępne są również części przeznaczone dla rodziców oraz nauczycieli i doradców zawodowych, które stanowią o wszechstronności programu. Jakie oczekiwania wiązane są z projektem? Dzięki wykorzystaniu narzędzia uczniowie mają szansę rozwoju samoświadomości w zakresie budowania własnej ścieżki kariery. Rodzice i doradcy zawodowi, wykorzystując narzędzie S2CPT, będą mogli wspierać młodzież w bardziej efektywny sposób, ponieważ poznają zagadnienie planowania kariery. Co oferuje S2CPT? S2CPT oferuje narzędzia, które mogą być wykorzystywane przez młodzież, doradców/nauczycieli/szkoły oraz rodziców/opiekunów. 7

18 INSTYTUCJE PARTNERSKIE Polska Społeczna Akademia Nauk (University of Social Sciences) koordynator Turcja Bahcesehir University Local Authority of Education of Istanbul Hiszpania Associació Catalana De Formació Polivalent Aplicada (BAOBAB) Austria Analyse, Beratung, interdisziplinäre Forschung (abif) Litwa Jaunimo karjeros centras (JKC) TEST ŚCIEŻKI KARIERY WCZEŚNIEJSZY PROJEKT S2CPT oparty został na CPT (Career Path Test Project Test Ścieżki Kariery). Celem tamtego projektu było opracowanie efektywnego narzędzia planowania ścieżki kariery dla uczniów szkół średnich, by przeciwdziałać bezrobociu i niedopasowaniu zawodowemu. Poprzedni projekt trwał w latach Partnerami w ramach tego projektu byli: 8

19 Turcja: Bahcesehir University Local Authority of Education of Istanbul Governorship of Education of Istanbul Grecja: Institute of Training & Vocational Guidance IEKEP Słowenia: KADIS S2CPT Program dla Doradców, Uczniów i Rodziców Węgry: Kossuth Lajos Gimnázium, Szakközépiskola, Kollégium és Alapfokú Művészetoktatási Intézmény Wielka Brytania: Canterbury Christ Church University W ramach projektu Test Ścieżki Kariery opracowane zostały elementy umożliwiające ocenę zainteresowań zawodowych uczniów oraz ich stylów uczenia się. Ponadto, przygotowane i wdrożone zostały programy zajęć przeznaczone dla uczniów i rodziców, mające na celu wsparcie młodzieży w procesie podejmowania decyzji związanych z karierą. Więcej informacji na: ELEMENTY TESTU ŚCIEŻKI KARIERY Test Ścieżki Kariery oparty został na modelu RIASEC doktora Johna Hollanda oraz na Modelu Stylów Uczenia się Dunn & Dunn. W ramach Testu Ścieżki Kariery określić można preferencje zawodowe ucznia i zależnie od wyników testu wspierać ucznia w poszukiwaniu właściwej dla niego ścieżki zawodowej, uwzględniającej zainteresowania, osobiste preferencje oraz predyspozycje. Test Ścieżki Kariery pozwala również odkryć sposoby uczenia się preferowane przez ucznia. Dzięki temu młodzież może podejmować świadome decyzje dotyczące programu nauki zgodnego z tymi preferencjami. Style uczenia się mają wpływ na osiągnięcia szkolne ucznia i na preferencje dotyczące stylu pracy. Dlatego w ramach Testu Ścieżki Kariery połączone zostały dwa modele. Po zastosowaniu Testu Ścieżki Kariery młodzież będzie mogła poznać swoje preferencje zawodowe, umiejętności, mocne i słabe strony, preferowany obszar pracy, style uczenia się i zawody, które są zgodne z ich preferencjami i zainteresowaniami. Dla celów S2CPT elementy wcześniej przygotowanego Testu Ścieżki Kariery zostały zaktualizowane. Wykorzystano czynnikową analizę pozycji. Test Ścieżki Kariery zawiera 96 pytań (42 pytania dotyczą zainteresowań zawodowych i 54 pytania dotyczą stylów uczenia się). PROGRAM ZAJĘĆ Program zajęć dotyczących planowania ścieżki zawodowej pomoże młodzieży w podejmowaniu decyzji zawodowych, a także przeszkoli uczniów w zakresie umiejętności zarządzania karierą w ciągu całego życia. Rodzice również zostaną poinformowani o podstawowych ideach związanych z planowaniem kariery. SAMODORADZTWO Samodoradztwo stanowi element programu zajęć w ramach S2CPT. Niektóre z działań mogą być sugerowane uczniom jako prace domowe, by sami przeanalizowali wybrany aspekt. Działania te mogą być omawiane indywidualnie, lub jeśli zajdzie taka potrzeba, na zajęciach. Uczniowie mogą prosić doradców o omówienie działania po ich wykonaniu. 9

20 ZAŁĄCZNIK 2: PLANOWANIE KARIERY Opracowano wiele definicji kariery zawodowej, między innymi: Kariera to coś więcej niż zawód lub praca. Jest to sposób życia uwzględniający pracę i zajęcia podejmowane w czasie wolnym (McDaniels, 1978). Na karierę składają się wszystkie prace zawodowe i inne zajęcia wykonywane przez daną osobę w toku całego życia. (Sears, 1982) Kariera to łącznik pomiędzy tym, co dana osoba robi i tym, w jaki sposób postrzega siebie. Kariera określa sposób, w jaki siebie widzimy, jakie mamy plany na przyszłość, naszą pozycję w otoczeniu społecznym, sukcesy i porażki. (Raynor ve Entin, 1982). Oznacza to również, że kariera zawiera zdobyte przez nas doświadczenia, uzyskane umiejętności i rozwój zawodowy w ciągu życia. Doradztwo zawodowe to proces, który koncentruje się na działaniach podejmowanych przez doradcę mający na celu wspieranie klienta w podejmowaniu przez niego świadomych decyzji zawodowych, proces ten może być wspomagany wykorzystaniem różnych technik doradczych. Podstawowym dążeniem doradztwa zawodowego jest pomoc osobom poszukującym wsparcia uświadomić sobie, że są odpowiedzialne za swoje decyzje, pomóc im poznać i zrozumieć siebie, a także zyskać umiejętność podejmowania samodzielnych decyzji. Większość badań pokazuje, że ludzie niezależnie od poziomu posiadanego wykształcenia potrzebują doradztwa zawodowego. Podczas nauki w szkole podstawowej powinno się kształcić świadomość ról zawodowych oraz znaczenia pracy w społeczeństwie. Podczas nauki w szkole średniej powinno się zachęcać młodzież do zdobycia podstawowych umiejętności zawodowych, rozwijać umiejętności podejmowania decyzji, prezentować specyfikę świata zawodów, wspierać określanie pierwszych celów zawodowych. Podczas nauki w szkole wyższej następuje rewizja umiejętności i predyspozycji zawodowych, rozwinięcie określonych umiejętności związanych z zawodem, wejście w życie zawodowe. W wieku produkcyjnym ma miejsce rozwój kariery, określanie nowych celów zależnych od potrzeb. Dojrzałość zawodowa: Dojrzałość zawodowa to idea psychologiczna, związana z wartościami kognitywnymi i emocjonalnymi, którą można również zdefiniować z socjologicznego punktu widzenia poprzez przyrównanie do osiągnięć, jakimi ludzie w zbliżonym wieku zazwyczaj mogą się pochwalić. Pomyślne radzenie sobie z wymaganiami organizacyjnymi i środowiskowymi zależy od dojrzałości zawodowej (Baruch, 2004). Idea dojrzałości zawodowej była wykorzystywana zarówno do opisywania procesów, dzięki którym osoby pracujące podejmują decyzje dotyczące kariery odpowiednie dla swojego wieku i etapu rozwoju, jak i umiejętności pomyślnego rozwiązywania trudności i realizowania określonych zadań na każdym z etapów (Brown, Lent, 2005). Dostosowanie zawodowe: Dostosowanie zawodowe odnosi się do faktu mówiącego, że podczas radzenia sobie ze zmieniającymi się wymaganiami pracy i jej warunkami osoby dorosłe wywierają wpływ na swoje otoczenie, podobnie jak otoczenie wywiera wpływ na nich (Niles, Anderson, Goodnough, 1998, s. 273). Szanse na zatrudnienie: Dynamicznie zmieniający się rynek pracy przyczynia się do zmiany specyfiki zatrudnień, pracodawcy często nie mogą oferować szansy długoterminowego zatrudnienia. Samopoznanie, rozwój kompetencji osobistych i zawodowych sprzyja budowaniu atrakcyjnego wizerunku na rynku pracy, co zwiększa szansę na zatrudnienie w przypadku zwolnienia. 10

21 Zarządzanie karierą: Spojrzenie na rozwój zawodowy pracowników z punktu widzenia organizacji oraz planowanie polityki zatrudnieniowej zwane jest z zarządzaniem karierą. Jednak określenie to zaczęło być również używane w odniesieniu do osób indywidualnych. ETAPY PLANOWANIA KARIERY: 1) ocena własnych predyspozycji i zasobów niezbędnych do podjęcia decyzji zawodowej, 2) poszukiwanie informacji o dostępnych zawodach, 3) podejmowanie decyzji zawodowych, 4) poszukiwanie sposobów i możliwości podjęcia zatrudnienia, 5) podjęcie pracy i wykonywanie zadań zawodowych, 6) ponowna ocena i analiza dotychczasowych decyzji. Podczas nauki w szkole, szczególnie ważne są trzy pierwsze z powyższych etapów. Największe korzyści wynikające z planowania kariery w przypadku młodych osób to poznawanie siebie oraz zdobywanie świadomości związanej z własnymi: umiejętnościami i możliwościami, zainteresowaniami, preferencjami osobistymi, szkoleniem i edukacją, doświadczeniami życiowymi. Etap 1: Ocenianie siebie i znajomość własnej osoby Na tym etapie osoba zainteresowana eksploruje swoje wartości, umiejętności, zainteresowania, oczekiwania i hobby. Najważniejszym źródłem wiedzy jest tu człowiek. Etap ten jest najtrudniejszą i najbardziej istotną częścią procesu doradztwa zawodowego. Zazwyczaj wydaje nam się, że dobrze znamy siebie, jednak wiele aspektów pozostaje nieznanych. Podczas procesu doradczego, dzięki serii pytań ze strony doradcy zawodowego, młody człowiek ma szansę wiele się dowiedzieć na temat własnej osoby. Umożliwienie młodzieży analizowania własnych umiejętności, zainteresowań i predyspozycji stanowi najważniejszy etap doradztwa zawodowego. Uczestnicy mogą odkrywać swoje oczekiwania odnoszące się do życia zawodowego, silne i słabe strony, umiejętności, zainteresowania i priorytety poprzez udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania: Czego oczekuję od przyszłości? Jakie zawody są zgodne z moimi zainteresowaniami i umiejętnościami? Jaki charakter w kontekście społecznym powinna mieć praca, którą chcę wykonywać? Czy posiadam dostateczną wiedzę na temat preferowanego zawodu? Co chcę robić? W ramach jakich przedmiotów odnoszę sukcesy? Jakie swoje cechy muszę rozwinąć? Jakie cechy mojego charakteru lubię? Co mogę robić? Co robię dobrze? Co ludzie wiedzą o mnie? Co ja wiem o sobie? Kiedy ktoś próbuje poznać siebie, powinien zapytać rodzinę, przyjaciół lub nauczycieli, co o nim myślą. Innym sposobem pomagającym poznać siebie są narzędzia naukowe. Testy psychologiczne mierzące zainteresowania i umiejętności pomagają badanym osobom odkryć cechy, o których istnieniu wcześniej mogły nie wiedzieć. Podstawowe zagadnienia poznawania siebie 11

22 A. Wartości Zachęcanie do aktywnego myślenia, motywowanie, eksplorowanie osobistych przekonań. Zdefiniowanie wartości jest niezwykle trudne. Wartości określają to, czego oczekuje się od życia jako uczeń oraz jako człowiek. Wartości te kształtowane są przez środowisko rodzinne, szkolne, rówieśnicze. Motywują człowieka do działania w życiu i w szkole. Jeśli uczniom uda się zyskać równowagę pomiędzy ideami, które zostały im przekazane w szkole i w życiu, będą odnosić sukcesy. Pomoże im to poradzić sobie w przyszłości. Wartości każdego człowieka i cele zawodowe powinny być spójne. Na przykład, jeśli ciche, stabilne życie stanowi dla kogoś istotną wartość, wtedy obszary zawodowe, gdzie panuje rywalizacja, nie będą dla niego odpowiednie. Wyznawane wartości również powinny być spójne. B. Umiejętności Umiejętności to kompetencje w zakresie określonego obszaru. Wykorzystywane są wraz z talentami i potencjałem posiadanym przez daną osobę. Umiejętności to coś innego niż talent, który jest wrodzony umiejętności można doskonalić z czasem, a także zdobywać nowe. Na przykład, kreatywność jest talentem, jednak sposób nakładania farby, czy mieszania farb to już umiejętności. Umiejętności wiążą się z konkretnymi działaniami. Umiejętności zdobywa się poprzez pracę nad nimi i testowanie tego, czego udało się nauczyć. Po zdobyciu umiejętności w zakresie jakiegoś tematu, zarządzanie kwestiami powiązanymi z tą umiejętnością będzie wymagało mniej czasu i będzie mogło być wykonywane lepiej. Na przykład, kiedy ktoś uczy się posługiwać komputerem, napisanie tekstu zajmie mu dużo czasu. Jednak praca na komputerze i pisanie coraz to nowych tekstów sprawi, że osoba taka zacznie sobie z tym radzić coraz lepiej. Po zdobyciu tej umiejętności, wykonanie dowolnej pracy na komputerze będzie już dość proste. Umiejętności charakteryzują osoby. Kiedy ludzie są proszeni o wymienienie swoich umiejętności, wielu mówi, że nie posiada żadnych specjalnych umiejętności. Niemniej, każda osoba posiada wiele umiejętności, choć uświadomienie i wymienienie ich może być trudne. Po zapisaniu swoich umiejętności ludzie przywiązują wagę jedynie do tych najważniejszych dla siebie. Znaczenie ma nie tylko to, co się robi, lecz także w jaki sposób się to robi. Istnieją trzy podstawowe rodzaje umiejętności: Osobiste umiejętności radzenia sobie: umiejętności te wynikają z ogólnych cech charakteru oraz sposobów radzenia sobie w nowych warunkach. Umiejętności te determinują to, jakiego rodzaju pracownikiem się zostanie. Umiejętności osobiste uwzględniają również relacje z innymi, nastawienie do autorytetów, punktualność, kontrolę emocji oraz zachowania. Przykład: umiejętność przychodzenia na czas na spotkania, zdolność do wykonywania zadań, ostrożność, elastyczność, ambicja, umiejętność współpracy z innymi i ciekawość. Umiejętności, które można przenosić: Są to umiejętności, z których można korzystać w wielu obszarach. Mogą być one wyuczone w ramach jednego zajęcia, ale wdrażane w kontekście wielu zajęć. Im więcej umiejętności posiadamy, tym lepiej radzimy sobie w szkole i życiu zawodowym. Jest to związane z tym, że dzięki umiejętnościom potrafimy wykonywać zadania w najlepszy z możliwych sposobów. Dzięki nim jesteśmy elastyczni. Umiejętności te można podzielić na trzy grupy: - Odnoszące się do przedmiotów: umiejętność naprawiania, umiejętność prowadzenia pojazdu, porządkowania, łączenia. - Odnoszące się do innych ludzi: umiejętności komunikowania się, pomagania innym, przewodzenia innym, postępowania zgodnie z zaleceniami, doradzania. - Odnoszące się do wiedzy/pojmowania: umiejętność analizowania, syntetyzowania, obliczania i kopiowania. 12