Projekcje audiowizualne skrypt. dr Jarosław Regulski

Transkrypt

1 Projekcje audiowizualne skrypt dr Jarosław Regulski

2 Wstęp. Struktura wzmocnienia sygnału akustycznego. W miarę odsuwania się słuchacza od źródła dźwięku, natężenie dźwięku spada według zasady: wartość natężenia dźwięku jest odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odległości. Podwojenie odległości spowoduje 4-krotny spadek natężenia dźwięku. Ta formuła odnosi się do sytuacji idealnej, gdzie w otoczeniu źródła dźwięku nie istnieją żadne przegrody, ściany, powierzchnie odbijające itp., więc jest to sytuacja teoretyczna. Również nie są brane pod uwagę pozostałe warunki jak temperatura i wilgotność powietrza. Rys. Gdzie I jest natężeniem dźwięku, a d odległością od źródła dźwięku odpowiednio dla dystansu pierwszego i drugiego.

3 Kolejny rysunek demonstruje proporcjonalną zmianę rozkładu energii widać na nim rozproszenie fali i jeśli w warunkach idealnych w odległości 1r do słuchacza wartość A to w odległości 2r jest to 1/4A w odległości 3r jest to 1/9A w odległości 4r jest to 1/16A itd. Rys. Aby wyliczyć orientacyjnie jak duże wzmocnienie sygnału akustycznego jest niezbędne dla danego systemu rozpatrzmy hipotetyczne wzmocnienie sygnału mowy dla źródła dźwięku o poziomie 80dB w odległości 1 m. Jeżeli założymy, że źródło dźwięku jest wszechkierunkowe (kuliste) zgodnie z zasadą możemy przyjąć, iż z każdym podwojeniem odległości od źródła następuje spadek natężenia dźwięku w przybliżeniu o 6dB. Jeżeli w odległości 1 m od źródła natężenie wynosi 80dB to na 2 m wynosi 74 db na 4 m wynosi 68 db na 8 m wynosi 62 db na 16 m wynosi 56 db etc.

4 Efekt rozproszenia fali powoduje, że nasze źródło w odległości 16 m jest praktycznie niesłyszalne (poziom głośności źródła porównywalny jest z szumem otoczenia) i konieczne jest jego wzmocnienie. Rys: Wprowadzamy dwa elementy mikrofon i głośnik. Aby nasz mówca był słyszalny w odległości 16 m z taką samą głośnością jak na 1 metrze musimy wzmocnić sygnał mówcy o 34 db. Wzmocnienie sygnału poprzez tor elektroakustyczny powoduje powstanie obok naszego mówcy również drugiego źródła dźwięku w postaci głośnika. Musimy zdawać sobie sprawę z faktu, że mikrofon słyszy naszego mówcę, ale również docierają do niego sygnały z głośnika. Jeśli natężenie sygnału generowanego z głośnika w okolicy mikrofonu jest porównywalne z natężeniem generowanym przez mówcę może dojść do powstania tzw. pętli sprzężenia.

5 Rys: Dźwięk z głośnika dociera do mikrofonu, następnie jest wzmacniany poprzez nasz system nagłośnienia i wraca drogą akustyczną do mikrofonu, ponownie na drodze elektroakustycznej jest wzmacniany i mamy do czynienia ze sprzężeniem, które dla słuchaczy objawia się narastającym piskiem lub buczeniem i może finalnie doprowadzić do destrukcji naszego systemu wzmacniania dźwięku oraz uszkodzić słuch osób narażonych na działanie takiego zjawiska. Jeżeli sprzężenie w systemie powstaje zbyt szybko ograniczając zakres wzmocnienia, mamy kilka możliwości działania: 1 - zbliżyć się z mikrofonem do źródła dźwięku. 2 - oddalić mikrofon od głośników 3 - przybliżyć głośnik do słuchacza 4 - przybliżyć źródło dźwięku do słuchacza 5 - użyć mikrofonów o charakterystyce kierunkowej 6 - użyć kierunkowych głośników 7 - wprowadzić korekcję pasma przenoszenia systemu ograniczając rejony pasma, w których sprzężenie wystękuje. Im krótsza jest droga sygnału akustycznego pokonywana w powietrzu (źródło dźwięku mikrofon i głośnik słuchacz) tym większe wzmocnienie możemy stosować w naszym systemie nagłośnieniowym.

6 W rzeczywistości nie mamy do czynienia ze źródłami dźwięku, których charakter jest kulisty dla całego pasma częstotliwości. Mikrofony i głośniki mają również swoją charakterystykę kierunkową, dzięki czemu możemy precyzyjniej kontrolować wzajemne oddziaływanie tych elementów na siebie. 1. Elementy systemów dźwiękowych do projekcji audiowizualnych. a. głośniki aktywne i pasywne (promieniowanie wertykalne i horyzontalne), skuteczność b. konsolety mikserskie c. okablowanie d. źródła dźwięku 2. Projektowanie systemów projekcji audiowizualnej a. typy połączeń audio b. projektowanie systemu dźwiękowego c. akustyka przestrzeni projekcji d. rodzaje projekcji mono, stereo, 5.1, wielokanałowa 3. Projekcje audiowizualne połączone z wykonaniem na żywo (live performance) 1.a. Głośniki lub zespoły głośników dzielimy na dwa rodzaje: aktywne czyli posiadające wbudowany wzmacniacz lub wzmacniacze mocy oraz pasywne wymagające użycia wzmacniacza zewnętrznego.

7 Kolumna głośnikowa aktywna wymaga zasilania ze źródła prądu, oraz dostarczenia sygnału modulacji (najczęściej kablem symetrycznym). W skład kolumny wchodzą dwa lub więcej głośników generujących dźwięk w wybranym paśmie częstotliwości głośnik wysokotonowy (tweeter), głośnik średniotonowy (midrange), głośnik niskotonowy (woofer). Podział częstotliwościowy sygnału audio odbywa się w wewnętrznej zwrotnicy głośnikowej i każdy ze wzmacniaczy wewnętrznych wzmacnia sygnał tylko w wybranym paśmie przeznaczonym dla danego głośnika. W wyniku takiego rozwiązania sygnały o niskich częstościach nie mają możliwości przedostania się do głośników średnio i wysokotonowych zakłócając ich pracę ( powodując zniekształcenia sygnału przez nie generowanego) Kolumna głośnikowa pasywna składa się z zespołu głośników podłączonych do wewnętrznej zwrotnicy. Sygnał audio dostarczany jest z zewnętrznego wzmacniacza poprzez dedykowane kable głośnikowe i dalej rozdzielany jest na pasma w wewnętrznej zwrotnicy na poszczególne głośniki wchodzące w skład kolumny. Ponieważ kablem głośnikowym płyną duże natężenia prądu jego przekrój musi być odpowiedni do mocy używanego sytemu, tak, aby nie tracić energii sygnału na oporności kabla głośnikowego. W praktyce używamy systemów przeznaczonych do bi- lub tri-amplifikacji co oznacza, że sygnał audio rozdzielany jest na poszczególne pasma częstotliwości w urządzeniu zewnętrznym zwrotnicy (crossover) i dalej podawany jest do wzmacniacza, z którego zasilany jest odpowiedni głośnik kolumny. Oba typy są stosowane przy projekcjach dźwiękowych. Przy instalacjach, w których głośniki mają być podwieszone należy uwzględnić fakt, że systemy

8 aktywne przy porównywalnych parametrach mocy i promieniowania ważą dużo więcej ze względu na fakt zamontowania w obudowie wzmacniaczy. Dla potrzeb projektowania systemów oprócz wagi i zewnętrznych wymiarów głośników musimy brać pod uwagę dwa parametry: skuteczność kolumny głośnikowej wyrażaną w decybelach SPL oraz kierunkowość promieniowania. Pierwszy parametr daje nam możliwość oceny jak głośna może być kolumna i jaki jest możliwy do uzyskania maksymalny sygnał akustyczny bez zniekształceń. Parametr ten jest na ogół mierzony w komorze bezechowej w odległości jednego metra (nie oznacza to, że należy planować pracę kolumny głośnikowej w jej maksymalnych stanach!!!) Drugi z parametrów pozwoli nam określić pole działania głośnika i jednocześnie umożliwi jego prawidłowy montaż tak, aby maksimum jego energii skierowane było w pożądaną przez nas przestrzeń. Parametr podawany w stopniach np. V-40 oznacza, iż zakres promieniowania głośnika w pionie od osi centralnej głośnika wysokotonowego wynosi po 20 w obu kierunkach. Drugi parametr np. H- 80 oznacza, że w płaszczyźnie poziomej zakres objęty promieniowaniem wynosi po 40 od osi głośnika. 1.b. Konsoleta mikserska jest podstawowym elementem sumowania sygnałów dźwiękowych i dystrybucji sygnału do poszczególnych kolumn głośnikowych. W zależności od ilości wejść i wyjść konsolety dzielimy na mało-, średnio- i wielkoformatowe. Z kolei ze względu na budowę możemy podzielić na dwa typy: analogowe i cyfrowe. Konsolety analogowe mają ilość wejść mikrofonowych lub liniowych odpowiadającą liczbie torów fonicznych. Każde wejście konsolety ma dedykowany tor foniczny wyposażony w stopień wzmacniający sygnał wzmacniacz wstępny (preamplifier) korektor barwy, wyjścia dodatkowe z toru (auxiliary output),

9 tłumik suwakowy lub obrotowy i matrycę pozwalającą włączyć dany tor w odpowiednią szynę sumującą sygnał. Szyna sumująca wyposażona jest w tłumik sumy pozwalający finalnie dopasować poziom sygnału wychodzącego z konsolety do potrzeb systemu. Konsoleta cyfrowa wyposażona jest w wejścia i wyjścia analogowe (przetworniki analogowo- cyfrowe), wejścia i wyjścia cyfrowe (w zależności od typu konsolety) SPDiF (gniazdo cinch sygnał stereofoniczny), AES- EBU (gniazdo XLR sygnał stereofoniczny), ADAT TOS link (gniazdo światłowodowe sygnał wielokanałowy, do 8 kanałów w formacie ADAT) lub inne dedykowane złącza jak karta AVIOM (gniazdo sieciowe do 64 kanałów audio) lub MADI ( gniazdo światłowodowe do 64 kanałów audio). Producent konsolety określa ilość możliwych do zsumowania kanałów w zależności od mocy obliczeniowej procesorów, w które dana konsoleta jest wyposażona. Liczba ta nie oznacza jednak jak w przypadku stołu analogowego ilości wejść i wyjść. Współczesne cyfrowe konsolety dźwiękowe wyposażone są również w elementy korekcyjne, regulacji dynamiki, urządzenia pogłosowe itp. Konsoleta wymaga przed przystąpieniem do pracy zdefiniowania jej konfiguracji tzn. przypisania wejść na poszczególne tory, zaimplementowania w poszczególne tory systemów regulacji dynamiki i korekcji barwy oraz ustalenia trybu sumowania sygnału i jego dystrybucji na wyjścia konsolety. Zaletą stołów cyfrowych jest zdolność zapamiętywania i szybkiego przywoływania wszystkich nastawów stołu. Do tego celu służy dedykowana pamięć wewnętrzna konsolety, ale możemy również korzystać z zewnętrznych nośników danych. Zapisane informacje mogą być przenoszone na inne konsolety tego samego typu.

10 c. Kable analogowe: Kabel sieciowy AC3 2 żyły + uziemienie. ( w instalacjach multimedialnych kable zasilające 220V muszą posiadać żyłę uziemienia!! ze względów bezpieczeństwa użytkowników) Kabel głośnikowy dwie żyły w ochronie z PCV ( uwaga przy dużych instalacjach może się pojawić na złączach wysokie napięcie, niebezpieczny dla zdrowia i życia) Kable symetryczne XLR-M / XLR-F lub jack TRS ¼ na jack ¼ TRS - kabel symetryczny - dwie żyły w ekranie (sygnał mikrofonowy lub o poziomie liniowym) Kable niesymetryczne jack ¼ TS na jack ¼ TS ( jedna żyła w ekranie)

11 cinch cinch (zamiennie używana bywa nazwa jack-rca) mini-jack stereo / 2*cinch (dwie żyły w ekranie) mini-jack stereo+wideo TRRS (trzy żyły w ekranie, dwa kable transmitują sygnał audio cinch w kolorze białym i czerwonym, cinch w kolorze żółtym transmituje sygnał composite video)(połączenie analogowe sygnału audio i wideo z kamery cyfrowej DV lub aparatu fotograficznego).

12 Kable cyfrowe: DVI - kabel wielostykowy (multipin) transmituje tylko cyfrowy sygnał wizyjny BNC kabel koncentryczny transmisja sygnałów wizyjnych, sygnałów synchronizujących urządzenia cyfrowe (złącze Word Clock)

13 HDMI kabel wielostykowy (multipin) połączenie transmitujące sygnał wideo i audio w formacie cyfrowym (odtwarzacz wideo projektor, laptop projektor, kamera mikser wizyjny etc) 1.d. Źródła dźwięków: Mikrofon przewodowy: Mikrofon dynamiczny z kablem symetrycznym XLR, charakterystyka kierunkowości kardioidalna (mikrofon Shure SM57). mikrofon pojemnościowy (Neumann U87).

14 kabel symetryczny XLR, wymaga zasilania phantom 48V. Charakterystyka kierunkowości zmienna. Mikrofon bezprzewodowy Mikrofon dynamiczny z nadajnikiem do ręki zdjęcie - za zgodą polskiego przedstawiciela Shure Brothers górna część jest tradycyjnym przetwornikiem dynamicznym, w części dolnej umieszczony jest nadajnik.

15 zdjęcie - za zgodą polskiego przedstawiciela Shure Brothers sygnał z nadajnika dociera do zestrojonego z nim odbiornika (zdj. powyżej). zdjęcie - za zgodą polskiego przedstawiciela Shure Brothers Ten sam odbiornik możemy użyć dla sygnału z mikrofonu nagłownego włączonego do nadajnika personalnego (body-pack) po odpowiednim dostrojeniu nadajnika i odbiornika. zdjęcie - za zgodą polskiego przedstawiciela Shure Brothers Mikrofon nagłowny do zastosowania z nadajnikiem body-pack.

16 Odtwarzacz CD Odtwarzacz DVD/Bluray Karta dźwiękowa komputera Wielokanałowy interfejs komputerowy 2.a Typy połączeń: Analogowe niesymetryczne : mini-jack stereo dwa RCA-M (połączenie wyjścia karty dźwiękowej komputera z systemem nagłośnieniowym), 6 wyjść niesymetrycznych odtwarzacza SACD/DVD, wyjście analogowe 5,1 jack ¼ mono jack1/4 mono (wyjście interfejsu komputerowego, połączenie instrumentów)

17 Analogowe symetryczne : jack ¼ stereo - jack ¼ stereo (wyjście interfejsu komputerowego) XLR-F XLR-M (wyjście i wejście interfejsu komputerowego, mikrofony przewodowe i bezprzewodowe, konsoleta analogowa, moduły wejścia/wyjścia konsolety cyfrowej) Cyfrowe stereo: w formacie SPDiF - kabel cinch cinch (cyfrowe wyjście np. odtwarzacza CD podłączone do wejścia SPDiF cyfrowej konsolety mikserskiej),

18 na zdjęciu pow. stereofoniczne wyjście analogowe (cinch biały i czerwony), gniazdo cinch pozłacane cyfrowe wyjście w standardzie SPDiF, obok gniazdo światłowodu w takim samym standardzie. Cyfrowe stereo: w formacie AES-EBU - kabel XLR (cyfrowe wyjście profesjonalnych urządzeń dźwiękowych) Cyfrowe wielokanałowe:

19 Format ADAT - kabel światłowodowy (transmisja 8 kanałów dźwięku z częstotliwością próbkowania 44,1 i 48 khz, z rozdzielczością 24bit.). Na zdjęciu widać podwójne wejście i wyjście w formacie ADAT, w sumie mogące obsługiwać 16 kanałów dźwiękowych. Format MADI kabel światłowodowy lub koncentryczny BNC (transmisja 64 kanałów dźwięku z rozdzielczością 24bit) Format AVIOM kabel sieciowy CAT-5 (lub lepszy) (transmisja do 64 kanałów z częstotliwością próbkowania 44,1 i 48 khz z rozdzielczością 24bit) 2.b Projektowanie systemu dźwiękowego. Przed przystąpieniem do realizacji projekcji dźwiękowej musimy określić: 1) ilość i rodzaj źródeł dźwięku ( mówca, instrumenty muzyczne, karta dźwiękowa komputera, urządzenia odtwarzające dźwięk CD, DVD, Bluray, etc.) 2) obszar, na którym znajduje się publiczność (widownia sali koncertowej, przestrzeń dla publiczności w sali wystawowej, przestrzeń publiczna na otwartym powietrzu). 3) planowaną głośność projekcji dźwiękowej ( dźwięki ilustracyjne tło, nagłośnienie mówcy, projekcja materiału audio-wideo, nagłośnienie instrumentów, etc.) 4) budżet przedsięwzięcia ( im bardziej rozbudowany projekt nagłośnienia tym więcej sprzętu musimy zaangażować/wynająć) 5) rodzaj i wielkość systemu głośnikowego, ilość mikrofonów, okablowanie (mikrofonowe, głośnikowe, połączeniowe dla źródeł odtwarzających dźwięk) wybór stołu(ów) mikserskiego.

20 Bazując na charakterystyce kierunkowej głośników i znanej nam skuteczności musimy umieścić system głośnikowy tak, aby maksymalnie duży obszar publiczności znajdował się w wyrównanym polu dźwiękowym pod względem głośności i pasma przenoszenia. Jeżeli musimy wzmocnić akustyczny sygnał dźwiękowy (mówca, instrumenty muzyczne etc.) umiejscowienie systemu głośnikowego powinno być takie, aby mikrofony na scenie nie widziały głośników. Im większy jest dystans pomiędzy głośnikami, a mikrofonami tym większy mamy odstęp od sprzężenia, co oznacza, że możemy bardziej wzmacniać sygnały akustyczne. 2.c. Akustyka przestrzeni projekcji. Podstawowym czynnikiem wpływającym na projekcję dźwiękową ma akustyka pomieszczenia, w którym mamy działać. Kształt, rodzaj wykończenia wnętrza, kubatura, elementy wystroju wnętrza mają zasadniczy wpływ na nasze działania. Większość pomieszczeń ma swoje rezonanse właściwe dla wielkości i kształtu. Oznacza to, że musimy się liczyć z faktem wzbudzania się niektórych częstotliwości i wygaszaniem innych. Częściowo możemy korygować pasmo przenoszenia systemu dźwiękowego uwzględniając oddziaływanie pomieszczenia na nasz system. Jeśli możemy, należy wprowadzić elementy poprawiające akustykę, jak dodatkowe powierzchnie twarde rozpraszające lub elementy materiałowe tłumiące. Aby uświadomić sobie działanie elementów wystroju wnętrza wystarczy porównać brzmienie pokoju w stanie surowym tzn. bez mebli i wyposażenia oraz stan po wprowadzeniu wyposażenia, dudniący pokój zmienia radykalnie swoje brzmienie po pojawieniu się sofy, biblioteki, dywanu etc. Jeśli nie możemy działać w całym pomieszczeniu warto wprowadzić elementy kontrolujące rozchodzenie się dźwięku w obrębie sceny wykonawców.

21 Jeśli nasz system ma objąć swoim działaniem dużą powierzchnię powinniśmy tak zlokalizować głośniki, aby obejmowały swoim działaniem całą widownię z zachowaniem równomiernego poziomu głośności. Jeśli głośnik lub kolumna głośnikowa znajduje się na wysokości słuchacza musimy się liczyć ze znacznymi różnicami głośności w zależności od dystansu odbiorcy od źródła. Najlepszym rozwiązaniem jest zawieszenie systemu głośnikowego na statywach lub na specjalnie do tego celu przeznaczonych uchwytach. (Przy projektowaniu systemów wiszących należy przestrzegać przepisów BHP i wyliczyć bezpieczne obciążenie zawieszenia w stosunku 5:1 przy jednoczesnym stosowaniu elementów zawieszenia awaryjnego linki stalowe). Jeśli nie możemy wprowadzać do przestrzeni dodatkowych elementów akustycznych ze względu na wielkość wnętrza (kościół, sala koncertowa etc) należy rozważyć zastosowanie systemu głośników opóźnieniowych tak, aby mniejsze systemy dźwiękowe dogłaśniały poszczególne strefy, równomiernie rozkładając natężenie dźwięku w obszarze widowni. W przypadku dużych przestrzeni musimy liczyć się z radykalną zmianą akustyki pomieszczenia w momencie pojawienia się publiczności, która jest znakomitym elementem pochłaniająco rozpraszającym dla fali dźwiękowej.

22 2.d. Rodzaje projekcji: Monofoniczne: Pojedyncze źródło dźwięku obejmujące promieniowaniem całą widownię. Dźwięk multi-stereo wielogłośnikowe, interaktywne głośniki przy wybranym ekranie uruchamiane programowo lub przy pomocy czujnika obecności lub ruchu.

23 Dvd + lektor 5.1 projekcja 5,1, mikrofon lektora domiksowany do kanału centralnego. Wielomikrofonowe wielokanałowe

24 Główny system umieszczony przy scenie jako LCR, pozostałe głośniki są źródłami dla dźwięków efektowych. Instalacje tego typu stosowane są przy widowiskach multimedialnych oraz musicalach. 3. Projekcje audio/wideo. Przy odtwarzaniu materiałów wideo z dźwiękiem musimy zwrócić szczególną uwagę na wybór połączenia dla dźwięku i obrazu. Idealnym połączeniem wydaje się być użycie kabla HDMI, którym łączymy wyjście odtwarzacza z ekranem projekcyjnym wyposażonym w głośniki (TV LCD lub podobne). Kabel HDMI transmituje cyfrowy sygnał audio i cyfrowy sygnał wideo. Jeśli używamy do wyświetlenia obrazu projektora to wyjście HDMI łączymy z wejściem w projektorze, a dźwięk musimy podłączyć do naszej instalacji audio. W tym celu możemy użyć wyjścia cyfrowego odtwarzacza (na zdjęciu po lewej) DIGITAL OUT i sygnał w formacie cyfrowym SPDiF łączymy z konsoletą przy pomocy pojedynczego kabla cinch-cinch lub światłowodu (optical). Mamy też alternatywę analogową (AUDIO OUT) w postaci dwu przyłączy cinch L i R. Sygnał wideo może również występować w postaci różnych formatów złączy: Obok HDMI, może być to standard S-Video, Composite (na zdjęciu żółty cinch), component video (RGB).

25 Wielość złączy oznacza różne formatowanie i przetwarzanie sygnału audio i wideo, które powoduje różne opóźnienia sygnału na wyjściu. Przy użyciu rzutnika musimy także uwzględnić opóźnienie sygnału wynikające z przetwarzania sygnału cyfrowego. W tym celu musimy opóźnić sygnał audio, aby uniknąć asynchronu w projekcji. Osobnym zagadnieniem jest synchronizacja obrazu i dźwięku dla dużej widowni. Niestety dla osób siedzących dalej od ekranu asynchron będzie się pogłębiał i wynika on z różnic szybkości rozchodzenia się światła i dźwięku. Dla przykładu w odległości 30 m od ekranu dźwięk będzie docierał z opóźnieniem ok. 80 ms. Łączenie sygnałów cyfrowych audio, na konsolecie mikserskiej wymaga ustalenia źródła zegara synchronizacji cyfrowej dla sygnałów źródłowych. Jeśli korzystamy z wyjść cyfrowych urządzeń nieposiadających wejść WORD CLOCK a (możliwość wyboru synchronizacji SLAVE) powinniśmy sprawdzić czy konsoleta będzie mogła dostosować swoje wejścia do zewnętrznych urządzeń cyfrowych. (Konwersja częstotliwości próbkowania w czasie rzeczywistym) W przypadku braku możliwości synchronizacji sygnałów cyfrowych jedynym wyjściem jest użycie sygnałów analogowych z dostępnych źródeł. Użycie sygnałów mikrofonowych w instalacjach audiowizualnych. Jeśli zachodzi konieczność użycia mikrofonów i wzmocnienia sygnałów akustycznych (mowa, instrumenty muzyczne) należy pieczołowicie zlokalizować źródła dźwięku w obrębie sceny, czy przestrzeni, w której odbywa się projekcja, tak, aby uniknąć bezpośredniej bliskości źródła dźwięku i systemu głośnikowego. W zależności od wielkości źródła i oczekiwanego wzmocnienia musimy stosować różnorodną mikrofonizację zarówno, jeśli chodzi o typ mikrofonu oraz jego plasowanie w stosunku do źródła.

26 Użycie mikrofonów wymaga zastosowania konsolety mikserskiej, aby móc kontrolować poziom wzmocnienia poszczególnych elementów projekcji. W przypadku dużych przestrzeni może również zajść konieczność użycia systemu monitorowania sceny, tzn. ustawienia w obrębie sceny systemu głośnikowego odtwarzającego sygnał zwrotny dla mówcy lub muzyków w obszarze sceny. Zastosowanie monitoringu sceny szczególnie konieczne jest w wypadku łączenia sygnałów akustycznych z playbackiem, również w sytuacji, gdy na scenie pojawia się sygnał dźwiękowy pochodzący z odbić od ścian (teatru, sali koncertowej itp.) lub okalających miejsce projekcji przegród akustycznych. Późne odbicia (echo) mogą przeszkadzać lub wręcz uniemożliwiać mówienie lub wspólne granie. Projekcje wideo, relacje rzutnik ekran. 1. Dobór obiektywu rzutnika w relacji do odległości rzutnika od ekranu. O wielkości obrazu rzutowanego na ekran przede wszystkim decyduje współczynnik obiektywu, który mówi nam, w jakiej odległości od ekranu powinien znajdować się projektor, aby oświetlić całą powierzchnię ekranu. Najszersze obiektywy mają współczynnik 0,8:1 a teleobiektywy posiadają współczynnik nawet 9:1. Jeśli dla przykładu mamy ekran o podstawie 10 m to mając obiektyw szeroki 0,8:1 musimy uplasować rzutnik w odległości 8 m od ekranu. Wówczas cały obraz rzutowany odłoży się na powierzchni ekranu. Jeśli dysponujemy obiektywem standardowym 2:1 odległość źródła od ekranu musi mieć 20 m. Inaczej mówiąc mnożymy współczynnik obiektywu przez podstawę ekranu w metrach i otrzymujemy pożądany dystans źródła światła od ekranu. W rzutnikach popularnych na ogół instalowane są obiektywy standardowe z możliwością regulacji w zakresie 1,8:1 do 2,6:1.

27 2. Jasność rzutnika Jasność rzutnika podawana jest w jednostkach ANSI lumenach i kształtuje się w zakresie od ok lumenów do lumenów dla najnowszych rzutników profesjonalnych. Dolny zakres jest na ogół w multimedialnym sprzęcie popularnym używanym w salach dydaktycznych. Rzutniki o jasności 5000 do 8000 używane są jako urządzenia do instalacji w większych pomieszczeniach. Najwyższy zakres mocy wymagany jest, kiedy zachodzi konieczność wyświetlania obrazów z dużej odległości bądź przy użyciu dużej ilości światła scenicznego. 3. Matryca rzutnika. Matryca jest elementem rzutnika odpowiadającym matrycy w aparacie lustrzankowym. Wielkość matrycy decyduje o jakości obrazu decydując ile punktów wyświetlamy w jednej linii obrazu. Im większa matryca tym precyzyjniejsze jest odwzorowanie obrazu na ekranie. W najnowszych rzutnikach spotykamy matryce o przekątnej do 1,8 cala. Obraz możemy wyświetlać w dwu formatach podstawowych: 4:3 - co odpowiada rozdzielczości 1024 na :9 co odpowiada rozdzielczości 1980 na 1024 (full HD). Dla potrzeb cyfrowego kina produkowane są rzutniki z oznaczeniem 2K i 4K, co oznacza odpowiednio 2048 na 1080 pikseli oraz 4096 na 2160 pikseli. 4. Skalowanie obrazu. Aby zachować uniwersalność rzutnika w urządzenia wbudowuje się tzw. skalery pozwalające dostosować wielkość fizyczną obrazu przy zachowaniu pełnej zawartości. Ta technologia powszechnie stosowana jest w odbiornikach TV gdzie na ekranie na ogół w formacie 16:9 wyświetlany jest obraz 4:3. Również dostosowywany jest obraz filmu 14:9 do formatu obrazu. Czasem zachodzi tylko konieczność zmniejszenia obrazu, ale ten proces może być użyty w drugą

28 stronę i wtedy zachodzi konieczność interpolacji pikseli, aby dostosować obraz HD np. do rzutnika 2K lub 4K. Bibliografia: Fotografie i rysunki: Zamieszczone niepodpisane fotografie i rysunki autorstwa J.Regulskiego