ROLA EUROATLANTYCKIEGO SYSTEMU W WIELOBIEGUNOWYM ŚWIECIE W KONTEKŚCIE KSZTAŁTUJĄCEGO SIĘ NOWEGO ŁADU GLOBALNEGO

Transkrypt

1 RAPORT ROCZNY Z REALIZACJI PROJEKTU BADAWCZEGO PT. ROLA EUROATLANTYCKIEGO SYSTEMU W WIELOBIEGUNOWYM ŚWIECIE W KONTEKŚCIE KSZTAŁTUJĄCEGO SIĘ NOWEGO ŁADU GLOBALNEGO NARODOWE CENTRUM NAUKI RAPORT ZA ROK 2012 ( od 8 grudnia 2011 roku do 31 grudnia 2012 roku) Zgodnie z Umową nr UMO 2011/01/B/HS5/02630 do wniosku nr 2011/01/B/HS5/02630 pt. Rola euroatlantyckiego systemu w wielobiegunowym świecie w kontekście kształtującego się nowego ładu globalnego, przyjętego do finansowania w ramach 1 konkursu na finansowanie projektów badawczych przez Narodowe Centrum Nauki, niniejszym składamy raport roczny z jego realizacji w okresie od 8 grudnia 2011 roku do 31 grudnia 2012 roku. Informacje o zrealizowanych zadaniach i poniesionych kosztach D. Sprawozdanie merytoryczne Projekt pt. Rola euroatlantyckiego systemu w wielobiegunowym świecie w kontekście kształtującego się nowego ładu globalnego, zakładający prowadzenie badań interdyscyplinarnych i na wielu płaszczyznach oraz w różnych aspektach, zaplanowany został do realizacji w okresie 36 miesięcy, tj. od 8 grudnia 2011 roku do 7 grudnia 2014 roku. Ogólnie rzecz biorąc, jego głównym zadaniem są badania naukowe, mające na celu zweryfikowanie postawionych hipotez i sformułowanie nowych tez oraz udzielenie odpowiedzi na wiele pytań dotyczących kształtowania się nowego ładu międzynarodowego i roli systemu euroatlantyckiego w tym procesie oraz w przyszłym wielobiegunowym porządku globalnym. Podjęcie powyższych badań ma na celu usystematyzowanie wiedzy na temat ładu międzynarodowego in statu nascendi i opracowanie rzetelnej prognozy dalszego rozwoju porządku globalnego oraz pokazanie miejsca i roli w nim systemu euroatlantyckiego, jako gwaranta pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Poprzez dogłębną analizę zachodzących dziś na świecie zmian i powstających relacji między uczestnikami stosunków międzynarodowych chcemy też wskazać ich przesłanki i determinanty oraz potencjalnych i faktycznych beneficjentów nowego ładu globalnego. Ponadto chcemy diagnozując rzeczywistość międzynarodową pokazać, że choć porządek zimnowojenny (jałtańskopoczdamski) rozpadł się ponad dwadzieścia lat temu i mamy do czynienia z dynamiczną globalizacją i procesami integracyjnymi, to świat wciąż znajduje się w okresie przejściowym do nowego ładu globalnego, co nie sprzyja budowie trwałego pokoju i umacnianiu

2 2 bezpieczeństwa międzynarodowego. Zarazem chcemy odpowiedzieć na pytania dlaczego tak się dzieje i jaką odpowiedzialność za ten stan rzeczy ponosi system euroatlantycki? Zamierzamy też pokazać szanse i zagrożenia dla Europy i Stanów Zjednoczonych, dla Unii Europejskiej i NATO w nowym multipolarnym świecie, w którym coraz większą rolę odgrywały będą tzw. mocarstwa wschodzące na czele z Chinami, Indiami, Rosją i Brazylią. Przy czym zakładamy, że dopiero w perspektywie lat powstanie ten nowy, multipolarny ład globalny, a gwarantem pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego nadal będzie system euroatlantycki, w którym wiodące role będą odgrywały Stany Zjednoczone, Unia Europejska i NATO. Poza tym stawiamy tezę, że Stany Zjednoczone pozostaną światową potęgą gospodarczą, wojskową i polityczną, ale ich hegemonalna pozycja będzie malała na rzecz azjatyckich potęg na czele z ChRL. Zmiany zachodzące dziś na arenie międzynarodowej i w dotychczasowym układzie sił, a zwłaszcza rosnąca rola w świecie państw azjatyckich na czele z Chinami wymagają jednak daleko idących zmian dotychczasowych zasad i standardów współpracy, obowiązujących w sojuszu euroatlantyckim. Głębokich reform, zwłaszcza o charakterze instytucjonalnym, wymagają też relacje Stanów Zjednoczonych i Unii Europejskiej. Instytucjonalna współpraca jest bowiem niewspółmiernie słabiej rozwinięta niż więzi ekonomiczne w obszarze transatlantyckim. Poza tym Stany Zjednoczone muszą widzieć w Unii Europejskiej poważnego partnera, a nie ubogiego krewnego z prowincji Dziś trudno jest opracować i przedstawić trafną prognozę co do przyszłości świata i jego ostatecznego kształtu. Wręcz nie sposób jest dokładnie odpowiedzieć na pytania dotyczące obecnego i przyszłego układu sił na świecie oraz dalszych losów systemu euroatlantyckiego. Jest to bowiem zadanie, które wykracza poza naukową analizę rzeczywistości międzynarodowej i dotyczy jej umiejętnego programowania i przewidywania. Tym zaś zajmują się głównie wyspecjalizowane ośrodki studialnoanalityczne i prognostyczne (think tanki) oraz wybitni publicyści i futurolodzy, mający do dyspozycji rozbudowane metody i procedury badawcze, takie jak analiza systemowa, ewaluacja techniki, analiza strukturalna, analiza skutków, modelowanie i symulacje komputerowe, analiza sieciowa, teorie innowacji i inne modele teoretyczne do badania rzeczywistości międzynarodowej. Niemnie jednak podjęliśmy się tego zadania i w powstałych w efekcie realizacji niniejszego projektu badawczego naukowych opracowaniach próbujemy odpowiedzieć na powyższe

3 3 pytania i wiele innych dotyczących roli systemu euroatlantyckiego w procesie kształtowania się nowego ładu międzynarodowego i w multipolarnym świecie. Ad-1. Najważniejsze osiągnięcia projektu (w punktach): W okresie sprawozdawczym projekt realizowany był zgodnie z przyjętym harmonogramem. W rezultacie tego udało się nam wykonać wszystkie zaplanowane zadania badawcze. Do najważniejszych zaś osiągnięć należy zaliczyć: 1. Powołanie kompetentnego zespołu naukowo-badawczego, składającego się z pracowników Instytutu Studiów Politycznych PAN (główni wykonawcy) oraz ekspertów z Biura Bezpieczeństwa Narodowego, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Akademii Obrony Narodowej, Wojskowej Akademii Technicznej i wyższych uczelni w Polsce. 2. Uruchomienie własnej strony internetowej, gdzie na bieżąco zamieszczane są efekty naszych badań. 3. Przygotowanie do druku i opublikowanie pięciu ciekawych opracowań naukowych (analiz) w postaci tzw. working papers, stanowiących istotny wkład do badań naukowych nad systemem euroatlantyckim i jego rolą na arenie międzynarodowej dziś i w nowym ładzie globalnym. 4. Przygotowanie i złożenie do druku pracy zbiorowej, która została opublikowana w 2013 roku pod redakcją naukową profesora Józefa M. Fiszera i doktora Pawła Olszewskiego. 5. Opracowanie w 2012 roku koncepcji trzech ogólnopolskich konferencji naukowych, które zostaną zorganizowane w 2013 roku, a ich efektami będą kolejne publikacje książkowe. 6. Przeprowadzenie wnikliwej kwerendy źródłowej w kraju i zagranicą.. 7. Opracowanie specjalnej ankiety, niezbędnej do badań empirycznych oraz rozesłanie jej do ponad 200 respondentów w kraju i zagranicą, a także przygotowanie do druku raportu z owych badań, który opublikowany zostanie w końcu 2013 roku. 8. Uruchomienie specjalnej serii wydawniczej pod nazwą System euroatlantycki w wielobiegunowym świecie i jego perspektywy. F. Wykaz prac złożonych do druku, przyjętych do druku lub opublikowanych w wyniku realizacji projektu I. Publikacje w czasopismach:

4 4 1. System euroatlantycki i bezpieczeństwo międzynarodowe w multipolarnym świecie, Józef M. Fiszer, w: Myśl Ekonomiczna i Polityczna, Oficyna Wydawnicza Uczelni Łazarskiego, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2013, nr 2(41), s Artykuł jest w druku. Link: 2. Instytucje UE miedzy Lizboną i kryzysem. Raport z wizyty studyjnej w Brukseli, Agnieszka K. Cianciara, w: Biuletyn Analiz i Opinii, Zakład Europeistyki ISP PAN, Warszawa 2013, nr 03/2013(10), s Link: Artykuł został opublikowany. 3. Euroatlantycki system bezpieczeństwa międzynarodowego w multipolarnym świecie, Józef M. Fiszer, w: Biuletyn Analiz i Opinii, Zakład Europeistyki ISP PAN, Warszawa 2013, nr 04/2013(11), s Link: Artykuł został opublikowany. II. Rozdziały w publikacjach książkowych: 1. Strategia soft power Unii Europejskiej a euroatlantycka współpraca w wielobiegunowym świecie, Paweł Olszewski, w: System euroatlantycki w wielobiegunowym ładzie międzynarodowym. Redakcja naukowa Józef M. Fiszer i Paweł Olszewski, ISP PAN, Dom Wydawniczy ELIPSA., 2013, s , Warszawa, link: Praca opublikowana. 2. Bezpieczeństwo Polski w świetle zmian w sytuacji międzynarodowej, Tomasz Paszewski, w: jak wyżej, s Bezpieczeństwo Europy Środkowo-Wschodniej w perspektywie ładu globalnego ze szczególnym uwzględnieniem roli Polski, Agnieszka Orzelska, w: jak wyżej, s Ukraina: wybór euroatlantycki czy euroazjatycki, Agnieszka K. Cianciara, w: jak wyżej, s Nowa mocarstwowość w kształtującym się ładzie międzynarodowym. Przykład Brazylii i Turcji, Jakub Wódka, w: jak wyżej, s Terroryzm jako zagrożenie dla bezpieczeństwa euroatlantyckiego i nowego ładu międzynarodowego, Józef M. Fiszer, w: jak wyżej, s III. Publikacje książkowe: 1. System euroatlantycki przed i po zakończeniu zimnej wojny. Istota, cele i zadania oraz rola w budowie nowego ładu globalnego, Józef M. Fiszer, ISP PAN, Dom Wydawniczy ELIPSA, 2013, Warszawa. Link:. Praca opublikowana.

5 5 2. Wielobiegunowa Europa w wielobiegunowym świecie. Szansa czy wyzwanie dla systemu euroatlantyckiego, Agnieszka K. Cianciara, ISP PAN, Dom Wydawniczy ELIPSA, 2013, Warszawa. Link:. Praca opublikowana. 3. USA i UE wobec nowych wyzwań globalnych, Tomasz Paszewski, ISP PAN, Dom Wydawniczy ELIPSA,, 2013, Warszawa. Link:. Praca opublikowana. 4. Polityka zagraniczna nowej Turcji. Implikacje dla partnerstwa transatlantyckiego, Jakub Wódka,, ISP PAN, Dom Wydawniczy ELIPSA, 2013, Warszawa. Link:. Praca opublikowana. 5. Euroatlantycki system bezpieczeństwa w świetle agendy bezpieczeństwa Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych, Paweł Olszewski, ISP PAN, Dom Wydawniczy ELIPSA,, 2013, Warszawa. Link: Praca została opublikowana. IV. Teksty w publikacjach pokonferencyjnych: na dzień dzisiejszy nie ma. Konkluzje Generalnie rzecz biorąc, zadania w projekcie badawczym przewidziane do realizacji w 2012 roku zostały wykonane z nawiązką. I nie ulega wątpliwości, że osiągnięte do tej pory efekty naukowe mają istotne znaczenie poznawcze, teoretyczne i utylitarne, a ponadto stanowią znaczny wkład w rozwój nauk społecznych, szczególnie takich dyscyplin, jak nauki o polityce i stosunki międzynarodowe. Powstałe w trakcie realizacji projektu badawczego opracowania naukowe mogą również być wykorzystane do celów dydaktycznych, zwłaszcza na takich kierunkach studiów jak stosunki międzynarodowe, europeistyka i bezpieczeństwo międzynarodowe. Kierownik projektu badawczego Prof. zw. dr hab. Józef M. Fiszer