235 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y

Transkrypt

1 235 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y Wprowadzenie Zaręczyny stanowią jeden z elementów przygotowania do małżeństwa w Kościele Katolickim. W ogólnym podziale przygotowań do przyjęcia tego sakramentu wskazanym przez Papieską Radę ds. Rodziny (łac. Pontificium Consilium pro Familia) zawarcie zaręczyn rozpoczyna okres drugi, czyli preparazione prossima 1. Wraz z rozwojem nauki prawa kanonicznego można zauważyć dążenie do coraz ściślejszej i bardziej rygorystycznej regulacji wskazanej instytucji. Geneza instytucji zaręczyn Przede wszystkim należy wskazać, że początki prawa kanonicznego związane są immanentnie z prawem rzymskim. To ostatnie, jako najbardziej rozwinięty starożytny system prawny, dało postawy do wykształcenia się instytucji i zasad prawnych, mających zastosowanie w czasach współczesnych. Rozwijający się Kościół również korzystał z wzorców ukształtowanych w starożytnym Rzymie (Ecclesia vivit lege romana) i przenosił je na grunt powstającego prawa kanonicznego z uwzględnieniem etyki i moralności chrześcijańskiej 2. Rozważania o instytucji zaręczyn należy więc rozpocząć od przedstawienia jej rzymskiego kształtu. Przyrzeczenie małżeństwa w różnych okresach państwa rzymskiego rodziło różne skutki prawne, jednakże nigdy nie wiązało narzeczonych w sposób bezwzględny. 3 Stronami przyrzeczenia małżeńskiego w najdawniejszym okresie istnienia państwa byli co do zasady zwierzchnicy agnacyjni a nie sami przyszli małżonkowie 4. Taki układ odzwierciedlał istniejące w tych czasach stosunki społeczne, oparte na naczelnej roli władzy ojcowskiej nad rodziną patria potestas 5. Skutkiem prawnym sponsio była możliwość domagania się zapłaty kary pieniężnej za jej zerwanie. W okresach późnej republiki i cesarstwa taka praktyka straciła jednak na znaczeniu 6. Edykt mediolański i idąca za nim zmiana stosunku państwa rzymskiego do chrześcijaństwa wywarły istotny wpływ na ewolucję instytucji małżeństwa i zaręczyn. Z umowy o charakterze czysto majątkowym, tworzącym wzajemne zobowiązanie stron do wstąpienia w związek małżeński, zaręczyny stały się podstawą do budowy szczególnego stosunku osobistego i bliskości między narzeczonymi. Istotne regulacje instytucji zaręczyn przewidywało prawo późnego cesarstwa oraz prawo justyniańskie. Wskazywało ono na przeszkody zawarcia zaręczyn podobne konstrukcyjnie do współczesnych przeszkód małżeńskich 7. Ponadto była narzeczona nie mogła zawrzeć małżeństwa z wstępnymi lub zstępnymi narzeczonego. Prawo justyniańskie regulowało również przyczyny zerwania zaręczyn, które zwalniały zrywającego od odpowiedzialności odszkodowawczej. Należały do nich m. in. trwała impotencja, niemoralne prowadzenie, wybór życia zakonnego czy różnica religii. Powodem do zakończenia okresu narzeczeństwa mogło być również otrzymanie godności namiestnika prowincji, a także związek z taką osobą 8. Upadek zachodniego Cesarstwa i początek ery średniowiecza spowodował powrót do wzorców archaicznych i zanik wielu wypracowanych w epoce klasycznej i poklasycznej instytucji. Znana Rzymianom forma zawierania zaręczyn i związane z nią skutki prawne została zastąpiona przez dwie świeckie umowy zmówin i zdawin 9. Z punktu widzenia konstrukcyjnego zmówiny podobne były do archaicznej sponsio zawierały je bowiem rodziny narzeczonych a nie sami przyszli małżonkowie. Kontrakt ten regulował warunki majątkowe, termin i warunki zawarcia przyrzeczonego związku małżeńskiego. Drugą umowę stanowiły zdawiny, czyli oddanie narzeczonej jej wybrankowi Pontificium Consilium pro Familia, Preparazione al sacramento del matrimonio, (dostęp: ). 2 T. Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, t. 3, Olsztyn 1996, s W. Rozwadowski, Prawo rzymskie. Zarys wykładu wraz z wyborem źródeł, Poznań 2011, s W. Dajczak, T. Giaro, F. Longchamps de Berier, Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, Warszawa 2014, s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s J. Bardach, B. Leśniodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 2009, s Ibidem s. 156.

2 K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 236 Zaręczyny w dekrecie Ne temere Po raz pierwszy w dwudziestym wieku zaręczyny zostały uregulowane w dekrecie Ne temere z 1907 r. Akt ten wydano w celu zapobiegania małżeństwom tajnym, które mimo wprowadzonej po Soborze Trydenckim formie kanonicznej zawierania sakramentu nadal stanowiły poważny problem i zagrożenie dla nierozerwalności węzła małżeńskiego 11. Ne temere rozszerzało zasięg terytorialny obowiązywania wspomnianej formy na cały świat i w ten sposób zlikwidowało istniejącą od ponad 400 lat lukę prawną. Obok szczegółowych norm dotyczących instytucji małżeństwa w Ne temere wskazano również na formę zawierania zaręczyn. Aby te ostatnie stały się wiążące i wywierały skutki prawne na gruncie prawa kanonicznego koniecznym było dokonanie przyrzeczenia w obecności innych osób. Ich krąg został ściśle określony przez dekret należeli do nich: proboszcz, ordynariusz miejsca (świadkowie urzędowi) lub dwóch świadków prywatnych (bez względu na ich stan duchowny lub świecki). Przyrzeczenie przybierało formę pisemną opatrzoną podpisami przyszłych małżonków oraz świadków. Na treść pisma aktu zaręczyn składać się mogło albo stwierdzenie zawarcia zaręczyn albo przyrzeczenie zawarcia małżeństwa w przyszłości. 12 Dopuszczalne było wprowadzenie dodatkowych postanowień, np. dotyczących spraw majątkowych lub terminu zaślubin. Wskazanie narzeczonych z imienia i nazwiska nie stanowiło przesłanki koniecznej do zawarcia umowy w przeciwieństwie do oznaczenia dokładnej daty sporządzenia aktu. Forma pisma pozostawała obojętna mógł to być zarówno drukowany formularz jak i dokument spisany własnoręcznie. Ne temere szczegółowo określało również sposób zawierania zaręczyn przez analfabetów lub półanalfabetów (zarówno gdy tylko jedna ze stron umowy nie potrafiła pisać, jak i gdy nie potrafiły pisać obie strony). Brak umiejętności pisania przez osobę dokonującą przyrzeczenia powinien być odnotowany w dokumencie. Dodatkowo wprowadzono wymóg obecności kolejnego świadka, którym mógł nim być każdy z wyżej wymienionego kręgu osób. Miał on obowiązek podpisania się pod przyrzeczeniem. Zawarta w Ne temere forma zawarcia zaręczyn była dokładnie sprecyzowana. Wymogi utrwalenia przyrzeczenia na piśmie i obecności dwóch lub trzech świadków miały duże znaczenie dowodowe. Poza tym dekret, przy określeniu kręgu podmiotów uprawnionych do bycia świadkami zawarcia zaręczyn, rozszerzał pojęcie proboszcza. Zgodnie z Ne temere był nim nie tylko ten, kto posiadał formalnie taki tytuł i władzę nad określoną parafią, ale i kapłan, który choć nie sprawował tej funkcji został zrównany w prawach z proboszczem sensu stricto i miał pieczę nad duszami. Na terenach misyjnych, gdzie nie doszło jeszcze do ich podziału na parafie każdy ksiądz w zakresie prawa dotyczącego zaręczyn był uważany za proboszcza. Warto również wskazać, że dekret nie potępiał innych sposobów zawierania przyrzeczeń małżeństwa. Jednakże od wejścia w życie Ne temere takie umowy lub oświadczenia zostały pozbawione charakteru wiążącego na gruncie prawa kanonicznego. Nadal dopuszczalne było dokonywanie zaręczyn dzieci do lat siedmiu przez ich rodziców według dawnych reguł. Zawierając akt zaręczyn przyszli małżonkowie podejmowali szereg zobowiązań. Należały do nich w szczególności: obowiązek dochowania wierności, obowiązek zawarcia przyrzeczonego małżeństwa (w razie uchylania się przez stronę od spełnienia tej powinności przysługiwała skarga o dopełnienie), zakaz zawierania małżeństwa z inną osobą. Poza tym z zaręczynami związana była przeszkoda publicznej przyzwoitości (publicae honestatis), która chroniła szczególną relację między narzeczoną a krewnymi drugiej strony. Dla rozwiązania zaręczyn dekret nie przewidywał szczególnej formy, koniecznym było wyłącznie ich należyte wykazanie 13. Zaręczyny w Kodeksie prawa kanonicznego z 1917 r. Forma zawarcia zaręczyn uregulowana w Ne temere została włączona do przyjętego kilka lat później Kodeksu prawa kanonicznego 14. Kanon 1017 przewidywał konieczność spisania aktu zaręczyn oraz złożenia pod nim podpisów przez strony i świadków dla skuteczności umowy na gruncie prawa kanonicznego. Wprowadzał on ponadto możliwość dochodzenia wynagrodzenia szkody powstałej na skutek zerwania przyrzeczenia, jednakże nie dopuszczał sądowej egzekucji zaręczyn 15. Zaręczyny w Kodeksie prawa kanonicznego z 1983 r. Obecny kształt instytucji zaręczyn określa Kodeks prawa kanonicznego z 1983 r. 16. Poświęca im zaledwie jeden kanon 1062, co zdecydowanie świadczy o umniejszeniu ich roli w porównaniu do poprzednich regulacji w tym zakresie. Z systematycznego punktu widzenia przepis ten został umiejscowiony w części ogólnej poświęconej 11 Dekret Ne temere z dnia 10 sierpnia 1907 r. wydany przez Kongregację ds. Duchowieństwa (tłum. włas.). 12 W. Abraham, Forma zawarcia zaręczyn i małżeństwa w najnowszym ustawodawstwie kościelnym, Lwów 1913, s W. Abraham, Forma zawarcia zaręczyn, op. cit., s Codex Iuris Canonici, Pii X Pontificis Maximi iussu digestus, Benedicti Papae XV auctoritate promulgatus (pol. Kodeks prawa kanonicznego). 15 T. Pawluk, Prawo kanoniczne, op. cit., s Codex Iuris Canonici auctoritate Joannis Pauli PP. II promulgatus (pol. Kodeks prawa kanonicznego).

3 237 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y małżeństwu. Kanon 1062 składa się z dwóch paragrafów z czego pierwszy z nich zawiera jednocześnie lapidarną definicję instytucji, jak i normę odsyłającą do prawa partykularnego. Drugi z kolei wskazuje, że nie można dochodzić zawarcia przyrzeczonego związku małżeńskiego oraz określa możliwość i przesłanki wynagrodzenia szkody powstałej w wyniku zerwania zaręczyn 17. Kodeks prawa kanonicznego określa zaręczyny jako przyrzeczenie (łac. promissio) małżeństwa, a więc wyrażenie woli jego zawarcia w przyszłości. Strony zobowiązują się do zachowania wzajemnej wierności oraz zaciągają moralny obowiązek do wstąpienia w związek małżeński 18. Godnym podkreślenia jest fakt, że przyrzeczenie może przybrać charakter dwustronny lub jednostronny. Takie rozwiązanie znacznie rozszerza zakres omawianej instytucji w porównaniu do historycznych lub istniejących nadal regulacji świeckich, które przyjmują w większości konieczność złożenia oświadczeń woli przez obie strony zainteresowane zawarciem związku małżeńskiego. Zgodnie z powyższą definicją należałoby więc przyjąć, że pytanie skierowane do drugiej osoby wyrażające chęć zawarcia małżeństwa (oświadczyny) 19 to właśnie jednostronne zaręczyny. Paragraf pierwszy kanonu 1062 odsyła w zakresie regulacji instytucji zaręczyn do prawa partykularnego, które powinno zostać ustanowione przez poszczególne Konferencje Episkopatów. Jednocześnie przepis ten wyraża dwie wytyczne, jakimi należy się kierować przy tworzeniu ram prawnych dla przyrzeczenia małżeństwa. Pierwsza z nich to konieczność uwzględnienia zwyczajów wykształconych na terenie określonego państwa. Takie rozwiązanie jest charakterystyczne dla całego systemu prawa kanonicznego, które bardzo często odsyła do regulacji zwyczajowych i do prawa naturalnego 20. Kolejna wytyczna nakazuje mieć na uwadze prawo świeckie. Ma ona jednak charakter warunkowy konieczność wzięcia pod rozwagę ustawodawstwa świeckiego zachodzi tylko wtedy, gdy takowe istnieje. W razie braku regulacji świeckiej zastosowanie znajduje wyłącznie pierwsza wytyczna. Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski W Polsce instytucja zaręczyn uregulowana została w Instrukcji Konferencji Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele Katolickim 21, wydanej w dniu 5 września 1986 r. w niespełna trzy lata po wejściu w życie Kodeksu prawa kanonicznego. Pokreślono w niej długą historię przyrzeczeń małżeństwa i ewolucję tej instytucji na przestrzeni wieków. Mimo stwierdzonego częściowego zaniku występowania zaręczyn w praktyce, Konferencja Episkopatu Polski wskazała swoje zalecenia dotyczące sposobu ich zawarcia. Ze względu na brak na gruncie polskiego prawa świeckiego ram prawnych wyznaczonych dla przyrzeczenia małżeństwa, Instrukcja odwołuje się wyłącznie do pierwszej wytycznej zawartej w kanonie Zalecaną formę stanowi zawarcie zaręczyn w gronie rodzinnym. Jako potwierdzenie istnienia zwyczaju składania przyrzeczenia małżeństwa w obecności najbliższych Konferencja Episkopatu przywołuje postanowienia synodu legackiego w Budzie z 1279 r. Już w czasach średniowiecznych taka forma była znana i praktykowana na ziemiach polskich. Punkt 32 Instrukcji doprecyzowuje zalecenia poprzez określenie terminu zawarcia zaręczyn oraz kręgu osób, które powinny wziąć udział w uroczystości. Zaręczyny mają odbywać się co najmniej sześć miesięcy przed ślubem. Takie rozwiązanie pozwala na zachowanie odpowiednio długiego okresu narzeczeństwa, które stanowi najważniejszy etap na drodze do zawarcia małżeństwa. Osoby przyrzekające sobie wstąpienie w związek małżeński mają w tym czasie możliwość lepszego poznania się nawzajem i ugruntowania się w swoich zamiarach i planach. W dalszej części Instrukcja zachęca do nawet dłuższego niż 6-miesięcznego okresu narzeczeństwa. Jest to bowiem, jak wskazuje akt, czas w którym podejmuje się decyzje mające wpływ na całe życie. Poza tym Instrukcja wskazuje osoby, które powinny towarzyszyć stronom w dokonywaniu przyrzeczenia. Są to obydwie najbliższe rodziny w szczególności rodzice, ale również dziadkowie czy rodzeństwo. Uroczystość w takim gronie ma pozwolić, zdaniem Konferencji Episkopatu na nawiązanie więzi rodzinnych między zgromadzonymi 22. Skarga Paragraf drugi kanonu 1062 przewiduje możliwość złożenia skargi o wynagrodzenie szkód, które powstały przez zerwanie przyrzeczenia. Kodeks prawa kanonicznego nie określa explicite legitymowanych czynnie i biernie w procesie o naprawienie szkody. Nie ulega jednak wątpliwości, że pozwaną w takiej sprawie jest strona zrywająca zaręczyny. W odróżnieniu od wcześniejszych regulacji prawodawca nie precyzuje przyczyn uzasadniających zerwanie przyrzeczenia, 17 T. Pawluk, Prawo kanoniczne, op. cit., s Ibidem, s T. Pawluk, Prawo kanoniczne, op. cit., s Codex Iuris Canonici = Kodeks prawa kanonicznego : komentarz : powszechne i partykularne ustawodawstwo Kościoła katolickiego, podstawowe akty polskiego prawa wyznaniowego, red. nauk. [wyd. pol.] P. Majer, Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydział Prawa Kanonicznego, Instytut Martin de Azpilcueta, s Akta Konferencji Episkopatu Polski, 1998, s Osoby obecne podczas uroczystości mają również prawo pobłogosławienia pierścionków zaręczynowych Komentarz do Kodeksu prawa kanonicznego, red. J. Krukowski, t. 3/2, Poznań 2010, s. 259.

4 K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 238 które jednocześnie zwalniałyby zrywającego od odpowiedzialności odszkodowawczej. Ze względu na bardziej osobisty niż majątkowy charakter instytucji zaręczyn w czasach współczesnych jedynym legitymowanym czynnie w procesie o wynagrodzenie szkody wydaje się być druga strona przyrzeczenia małżeństwa. Takie uprawnienie nie przysługuje rodzinie czy znajomym osoby poszkodowanej. Legitymacja przysługuje byłemu narzeczonemu bez względu na to czy przyrzeczenie miało charakter jedno- czy dwustronny 23. Przesłanką do wniesienia skargi jest powstanie szkody. W tym zakresie doktryna świeckiego prawa cywilnego wyróżnia trzy kluczowe elementy 24 : zdarzenie powodujące szkodę, związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą oraz samą szkodę. Odnosząc tę teorię na grunt prawa kanonicznego należy uznać, że zdarzeniem powodującym szkodę będzie tylko i wyłącznie zerwanie przyrzeczenia małżeństwa. Szkoda bowiem nie powstałaby, gdyby doszło do zawarcia sakramentu. Ponadto nie ulega wątpliwości, że szkoda powinna być związana przyczynowo ze zdarzeniem ją powodującym. Samo pojęcie szkody na gruncie kanonu 1062 jest bardzo szerokie - obejmuje ono zarówno uszczerbek w dobrach materialnych jak i w dobrach niematerialnych. Taka wykładnia pozwala na włączenie do zakresu zastosowania przepisu niemal wszystkich stanów faktycznych, jakie mogą być związane z zerwaniem przyrzeczenia małżeństwa. Tradycja rzymska wyróżnia dwa rodzaje szkody: damnum emergens, czyli stratę, oraz lucrum cessans, 25 czyli utracone korzyści. W przypadku kanonu 1062 wydaje się że pojęcie szkody należy ograniczyć wyłączenie do straty. Przepis ten nie przewiduje bowiem możliwości domagania się zawarcia przyrzeczonego sakramentu - a maiori ad minus nie powinno się domagać również korzyści, jakie strona przyrzeczenia osiągnęłaby w razie dojścia małżeństwa do skutku. Najbardziej powszechną szkodą poniesioną przez narzeczonego są koszty przeznaczone na rzecz przyszłej uroczystości. Skarga domagająca się naprawnienia szkód może zostać złożona wobec władzy kościelnej lub cywilnej 26. Sądem właściwym do dochodzenia wynagrodzenia szkody powstałej w skutek zerwania zaręczyn jest na terytorium Polski wyłącznie sąd duchowny 27. Do takiego wniosku prowadzą normy zawarte w Konkordacie między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską, podpisanym w dniu 28 lipca 1993 r. w Warszawie, a w szczególności jego art. 5 oraz art. 10 ust Zgodnie z tym pierwszym Kościół Katolicki może wykonywać jurysdykcję nad swoimi sprawami na podstawie prawa kanonicznego. Artykuł 10 doprecyzowuje tę normę w zakresie instytucji małżeństwa jego ust. 3 wskazuje, że orzekanie o ważności małżeństwa kanonicznego a także w innych sprawach małżeńskich przewidzianych w prawie kanonicznym należy do wyłącznej kompetencji władzy kościelnej. Zaręczyny, jako immamentnie związane z samym małżeństwem również zalicza się do kategorii spraw małżeńskich. Poza tym należy podkreślić, że w przypadku skargi o wynagrodzenie szkody wyrządzonej zerwaniem zaręczyn nie znajduje zastosowania kanon 1059 w zakresie w jakim odwołuje się do czysto cywilnych skutków małżeństwa 29. Orzekanie w sprawach małżeńskich należy bowiem do kompetencji sądów duchownych 30. Poza tym świecie prawo polskie nie reguluje instytucji zaręczyn i nie przewiduje analogicznej skargi, w odróżnieniu od np. prawa niemieckiego 31. Opisana wyżej skarga o wynagrodzenie szkody spowodowanej zerwaniem zaręczyn nie jest jednak wykorzystywana w praktyce 32. Wśród przyczyn tego zjawiska leży z pewnością deprecjacja roli przyrzeczenia małżeństwa w czasach współczesnych. Często w ogóle nie dochodzi do zawarcia zaręczyn. Odłączenie od tej instytucji majątkowego charakteru i wskazanie na jej czysto osobowy wymiar spowodowało, że strony zerwanego przyrzeczenia nie szukają środków prawnych dla zaspokojenia poniesionych szkód. Kanon 1062 w zakresie w jakim przewiduje możliwość wniesienia skargi o wynagrodzenie szkody jest więc na gruncie polskim przepisem martwym. Oczywiście takie stwierdzenie nie może prowadzić do wniosku, że przepis ten w ogóle pozbawiony jest racji bytu. Kodeks prawa kanonicznego to zbiór norm o zasięgu terytorialnym obejmującym w praktyce prawie wszystkie państwa świata. Nie jest więc wykluczone, że poza Polską i poza Europą nadal przed sądami duchownymi toczą się sprawy o wynagrodzenie szkód spowodowanych zerwaniem zaręczyn. Kodeks prawa kanoniczego nie wyłącza również możliwości dochodzenia odszkodowania na zasadach określonych w prawie świeckim danego państwa. Takie postępowanie jest całkowicie odrębne od tego przewidzianego w kanonie Jak wskazano wyżej obecne prawo polskie nie przewiduje roszczenia o odszkodowanie za zerwanie zaręczyn. Za ewentualną podstawę prawną do takiego żądania mógłby dzisiaj służyć art. 415 Kodeksu cywilnego 33. Zgodnie z nim kto 23 Do wyznaczenia kręgu osób legitymowanych czynnie i biernie stosuje się również przepisy proceduralne określone w dalszej części Kodeksu. 24 Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania część ogólna, Warszawa 2014, s Ibidem, s Codex iuris canonici = Kodeks prawa kanonicznego : komentarz : powszechne i partykularne ustawodawstwo Kościoła katolickiego, podstawowe akty polskiego prawa wyznaniowego, red. nauk. [wyd. pol.] Piotr Majer, Uniwersytet Nawarry w Pampelunie, Wydział Prawa Kanonicznego, Instytut Martin de Azpilcueta, s Ibidem, s Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz. U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318). 29 Odmiennie:T. Pawluk, Prawo kanoniczne,op. cit., s Komentarz do Kodeksu prawa kanonicznego, red. J. Krukowski, t. 3/2, Poznań 2010, s Bürgerliches Gesetzbuch, (dostęp: ). 32 Dane własne Metropolitalny Sąd Duchowny w Poznaniu oraz Katowicach. 33 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

5 239 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y z winy swojej wyrządza szkodę obowiązany jest do jej naprawienia. Polskie orzecznictwo powojenne nie stanęło jednak dotychczas przed koniecznością rozstrzygnięcia sprawy o odszkodowanie za zerwane zaręczyny 34. Inaczej sytuacja wyglądała w czasach II Rzeczpospolitej - sam Sąd Najwyższy ponad piętnaście razy orzekał w sprawach dotyczących rozliczeń majątkowych pomiędzy niedoszłymi małżonkami 35. Okres Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej nie sprzyjał jednak kontynuacji przedwojennej tradycji. Za wzorami radzieckimi doszło do spadku znaczenia instytucji małżeństwa a wraz z nią instytucji zaręczyn 36. Regulacja instytucji zaręczyn w Kodeksie kanonów Kościołów wschodnich Kodeks kanonów Kościołów wschodnich podobnie jak Kodeks prawa kanonicznego poświęca zaręczynom wyłącznie jeden przepis 37. Jest to kanon 728 a normy w nim zawarte bardzo przypominają te z kanonu 1062 KPK. Elementem odróżniającym oba przepisy jest odwołanie w Kodeksie kanonów Kościołów wschodnich do starożytnej tradycji związanej z instytucją zaręczyn. Ich szczególne znaczenie podkreśla wyrażenie uroczyście poprzedzają. Podobnie jak w kanonie 1062 KPK następuje odesłanie do prawa partykularnego w tym przypadku do prawa Kościoła sui iuris. Ten ostatni został zdefiniowany w kanonie 27 Kodeksu. W jego rozumieniu Kościołem sui iuris jest wspólnota chrześcijan powiązana hierarchią według prawa, którą jako sui iuris wyraźnie lub milcząco uznała najwyższa władza Kościoła. Kodeks kanonów Kościołów wschodnich również przewiduje możliwość wniesienia skargi o wynagrodzenie szkody spowodowanej zerwaniem zaręczyn. Podobnie jak Kodeks prawa kanonicznego nie dopuszcza prawnej drogi dochodzenia zawarcia małżeństwa. Podsumowanie Zaręczyny, jako uroczysta umowa między przyszłymi małżonkami, którzy zobowiązują się przez nią zawrzeć sakrament małżeństwa ulega coraz większej deprecjacji. Ewolucja, jaką przeszły na przestrzeni wieków, zmieniając się z kontraktu majątkowego w umowę o osobistym charakterze, spowodowała, że przyrzeczenie nie wywołuje obecnie żadnych znaczących skutków prawnych. Również zalecana forma zawierania zaręczyn przewidziana w Instrukcji Konferencji Episkopatu Polski bardzo rzadko znajduje współcześnie zastosowanie. Uroczystość w gronie rodzinnym zastępowana jest wymyślnymi formami, które często przesłaniają istotę instytucji. Postępujące zmiany obyczajowe sprawiają, że nie tylko same zaręczyny, ale i cały okres narzeczeństwa traci na znaczeniu. Tym samym osoby pragnące zawrzeć małżeństwo są gorzej przygotowane do wspólnego życia w sakramentalnym związku. Niepraktykowane jest również błogosławienie narzeczonych zarówno przez rodziców, jak i przez kapłana. Obydwie formy dopuszczone przez prawo kanoniczne stanowią obecnie relikt przeszłości. *** The article describes the evolution of forms of conclusion of the engagement in the canon law. The Author take into consideration the genesis of the institution and selected examples of legislation over the centuries (including Ne temere decree, the Code of Canon Law of 1917). The Author devotes special attention to current solutions in this area and the future of the institution of engagement. Article also takes on the complaint for damages for breach of engagement. 34 Baza orzeczeń Sądu Najwyższego, (dostęp: ). 35 M.in. w sprawach sygn. akt III Rw 2283/28, III Rw 763/29, II C 1174/37, C 63/28, I C 707/ A. Lityński, Prawo Rosji i ZSRR , Warszawa 2012, s Codex canonum Ecclesiarum Orientalium auctoritate Joannis Pauli PP. II promulgatus (pol. Kodeks kanonów Kościołów wschodnich).