Z CYKLU-EDUKACJA INTERDYSCYPLINARNA

Transkrypt

1 SKĄD D SIĘ WZIĘŁY Y KSIĄŻKI? Z CYKLU-EDUKACJA INTERDYSCYPLINARNA

2 Narodziny pisma Upłynęło wiele tysięcy lat zanim człowiek dopracował się ksiązki, a minęło jeszcze kilka kolejnych wieków zanim książka stała się tym, czym jest dzisiaj. Najpierw bowiem musiały się wykształcić warunki podstawowe, bez których książka nie mogłaby istnieć. Zasadniczo chodzi o takie "zapisanie", czyli wyobrażenie, za pomocą sygnałów wizualnych tego, co chce się zakomunikować i podać do wiadomości, jednocześnie, by treść i sens tego zapisu pozostały zrozumiałe. Do zadośćuczynienia tym warunkom niezbędne są właśnie takie składniki książki jak: pismo i materiał do zapisywania, wraz z formą jaką mają one przyjąć, by mógł służyć jako nośnik informacji.

3 Pierwsze zastosowanie pergaminu Po raz pierwszy na większą skalę zaczęto używać jako materiału piśmiennego pergaminu tj. specjalnym sposobem garbowanej skóry koźlej, owczej lub cielęcej. Najdelikatniejszy gatunek uzyskiwano z nienarodzonych lub świeżo urodzonych jagniąt. Nazwa materiału pochodzi od miasta Pergamon, które słynęło z jego wyrobu. Z niego to tworzono początkowo taśmy i zwoje, podobnie jak z papirusu. Szersze rozpowszechnienie pergaminu przypada na IV wiek n. e., ale dopiero w VIII w. zdoła on wyprzećpapirus. W średniowiecznych klasztorach wyrobem tego materiału zajmowali sięgłównie mnisi, z czasem, gdy w XII w. powstająmiasta i rozwija siętam rzemiosło, wyprawa skór przechodzi w ręce pergaministów. Na pergaminie pisano z początku trzciną, a od V w. piórami ptasimi, głównie gęsimi. Zapisywanie ksiąg składało się z następujących czynności: po utworzeniu składek, czyli poszytów zaznaczano w nich przez nakłucie rozmiary kolumny pisma, a następnie stronice liniowano delikatnym, tępym rysikiem, od wieku XII najczęś ęściej sporządzanym z ołowiu (stąd nasz ołówek). W obrębie tych linii pisarz wypełniał karty obustronnie tekstem, zostawiając wolne miejsca dla ozdobnych inicjałów i tytułów rozdziałów. Tekst pisano czarnym atramentem, litery zaś t wyrazy, które chciano wyróżnić, pisano albo podkreślano lub przekreślano glinką czerwoną, czyli lubryką, później zaś minią, tj. czerwienią ołowianą

4 Wynalazek Gutenberga Wynalezienie druku przypisuje sięjanowi Gutenbergowi (Gensfleisch) z Moguncji, przyjmując jako datętego wydarzenia rok 1440, choćnie wiadomo, kiedy Gutenberg wydałswój pierwszy druk. Istoty wynalazku tego nie stanowiły, jak sięogólnie mniema, ruchome czcionki, gdyżte były jużwcześniej znane, lecz przyrząd metalowy, który umożliwiałodlewanie czcionek szybciej i w większej ilości niżto było dotychczas osiągalne przy stosowaniu form odlewniczych z piasku (zresztą sprawa ta nie jest jeszcze przez naukę dostatecznie zbadana i stwierdzona). Używanie ruchomych czcionek dla niewprawnych było ciężkim zajęciem ze względu na to, że napisy układane były swoim lustrzanym odbiciem

5 Masowa produkcja książki. Produkcja książki zaczyna być jedną z ważnych gałęzi manufaktury, stając się powoli rentownym interesem. Przemysł książkowy" (drukarnie, papiernie) reprezentowały już zalążki nowej formacji ekonomiczno-społecznej. Wynalazek Gutenberga, który oceniany z gospodarczego punktu widzenia zmierzał do utworzenia równowagi między popytem a podażą, musi być tak samo traktowany i oceniany jak późniejsze przemysły, które zastąpiły rękodzieło.

6 Ograniczenia Książka drukowana z trudem torowała sobie drogędo bibliotek ludzi Odrodzenia. Dopiero po obniżce kosztów produkcji, tańsze, a mimo to znakomite i piękne wydania klasyków opory te ostatecznie przełamały. Wydawnictwa te znalazły sobie nowych odbiorców: zaczynajągromadzićje humaniści i książęta doby Renesansu lubujący się w okazałych budowlach i książkach. Książki gromadzą królowie, książęta, a nawet car. Okazałe biblioteki powstająw cerkwiach, a także u zamożnych magnatów. Wielokrotnie zbiory książkowe sąwłączane do ogółu skarbu królewskiego. Wszystko to jednak były albo niedostępne, albo dostępne w ograniczonym tylko zakresie skarbnice, a nie żywe ośrodki nauki czy czytelnictwa.

7 Upadek czytelnictwa Brak teżwybijających siędrukarzy w Anglii XVII wieku. Przeważajądrukarze poprzestający na produkcji traktatów lub pamfletów politycznych i religijnych. Zalew literatury politycznej jest zrozumiały na tle walk rewolucyjnych, jakie wstrząsająwyspąbrytyjską. Wydarzeniem nadzwyczajnym było tutaj pierwsze wydanie dzieł Szekspira w 1623 r. Także i w Polsce piśmiennictwo w tych czasach podupada, gdy za króla Zygmunta III wzmaga sięreakcja katolicka, kierowana przez jezuitów, oraz srogosćcenzury kościelnej. Ogłosza sięindeksy książek zakazanych, a także wiele wydawnictw ulega zniszczeniu. Stosy, na które rzucano "bluźniercze" książki, wydarzenie rzadkie w drugiej połowie XVI stulecia, stały sięokoło połowy następnego wieku widowiskiem częstym, organizowanym ku uciesze sfanatyzowanych tłumów.

8 Wiek XIX, wiek narodzin wielkiego przemysłu, to rozkwit kupiectwa i mieszczaństwa, umożliwiłon szerokim warstwom dostęp do zdobyczy wiedzy i techniki. Znamieniem tej epoki jest zarazem wyrastanie do potężnego znaczenia prasy i czasopismiennictwa, dyktujących w imiępośpiechu techniczne udoskonalenia w drukarstwie. Z jednej strony rozwija siępiśmiennictwo naukowe i techniczne, ku czemu skłania potrzeba szybkiej informacji naukowejj i rzeczowej, rozbudowa warsztatów uczonych i napływ do szkół wyższych coraz liczniejszych rzesz studiujących. Nic zatem dziwnego, że zwłaszcza druga połowa stulecia obfituje w wielkie wydawnictwa typu encyklopedycznego oraz okazałe serie źródłoznawcze. Przełom drukarstwa

9 Ostateczny wykaz książek W ciągu XIX w. zachodzązasadnicze przemiany w organizacji wewnętrznej i budownictwie bibliotecznym, cośmy zauważyliśmy na przykładzie British Museum. Dawny system salowy musi runąćpod olbrzymim naporem książek i zwiększającym sięstopniowo napływem czytelników. Następuje rozdział pomieszczeńużytkowych od magazynów książkowych, ozdobne szafy ścienne muszą ustąpićgęsto ustawionym półkom na całej przestrzeni magazynowej. Dla czytelników przeznacza sięosobne sale z podręcznym księgozbiorem, z katalogami, czytelnie otrzymujągórne oświetlenie. Jak widać, jest to zaczątek nowoczesnych urządzeń bibliotecznych.