PRAWO I POSTĘPOWANIE KARNE SKARBOWE 2. WYDANIE

Transkrypt

1

2 PRAWO I POSTĘPOWANIE KARNE SKARBOWE 2. WYDANIE Violetta Konarska-Wrzosek Tomasz Oczkowski Jerzy Skorupka Warszawa 2013

3 Stan prawny na 1 grudnia 2012 r. Wydawca Monika Pawłowska Redaktor prowadzący Marzena Molatta Opracowanie redakcyjne Beata Gierasimowicz Łamanie Kamila Tomecka Poszczególne rozdziały napisali: Violetta Konarska-Wrzosek 1 13 Tomasz Oczkowski 14 18, 23.1 Jerzy Skorupka 19 22, 23.2, Copyright by Wolters Kluwer Polska SA, 2013 ISBN: wydanie Wydane przez: Wolters Kluwer Polska SA Redakcja Książek Warszawa, ul. Płocka 5a tel , fax ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa

4 Spis treści Wykaz skrótów...17 Przedmowa...21 Część pierwsza Materialne prawo karne skarbowe Dział I Zagadnienia wstępne...25 Rozdział 1 Prawo karne skarbowe pojęcie, funkcje i miejsce w systemie prawa karnego Pojęcie prawa karnego skarbowego Funkcje prawa karnego skarbowego Specyfika prawa karnego skarbowego i jego związek z innymi działami. prawa karnego...28 Rozdział 2 Kształtowanie się i rozwój prawa karnego skarbowego w Polsce Ustawodawstwo karne skarbowe obowiązujące w latach Kodyfikacja karna skarbowa z dnia 10 września 1999 r Autonomiczność kodeksu karnego skarbowego Zakres recepcji unormowań i odesłań do powszechnego prawa karnego Kompleksowość i zupełność unormowań kodeksu karnego skarbowego...39 Rozdział 3 Kodeks karny skarbowy, jego budowa i struktura przepisów Budowa kodeksu karnego skarbowego Struktura przepisów prawa karnego skarbowego Budowa przepisów materialnoprawnych części ogólnej, procesowych i wykonawczych kodeksu karnego skarbowego Budowa przepisów materialnoprawnych części szczególnej kodeksu. karnego skarbowego

5 Rodzaje dyspozycji Rodzaje sankcji...44 Dział II Problematyka części ogólnej...46 Rozdział 4 Zasady obowiązywania ustawy Kodeks karny skarbowy Czas popełnienia czynu karnego skarbowego i zasady doboru odpowiedniego ustawodawstwa karnego skarbowego dla jego ocen Czas popełnienia przestępstw i wykroczeń skarbowych Zasada lex retro non agit i dopuszczalny wyjątek od niej w razie zmiany ustawodawstwa Obowiązywanie kodeksu karnego skarbowego co do miejsca i osób Zasada terytorialności Odpowiedzialność za czyny karne skarbowe popełnione za granicą...52 Rozdział 5 Przestępstwa i wykroczenia skarbowe Definicja przestępstwa i wykroczenia skarbowego oraz jej elementy Czyn i jego formy Społeczna szkodliwość czynu Bezprawność karna czynu Wina Dwupodział na przestępstwa i wykroczenia skarbowe Podmiot przestępstw i wykroczeń skarbowych Okoliczności uchylające lub umniejszające winę i ich wpływ na odpowiedzialność karną Nieletniość Niepoczytalność i stan poczytalności ograniczonej Błąd Anormalna sytuacja motywacyjna...69 Rozdział 6 Formy popełnienia przestępstw i wykroczeń skarbowych Formy stadialne Przygotowanie i jego karalność Usiłowanie i jego karalność Formy zjawiskowe Sprawstwo sensu largo i sprawstwo sensu stricto Podżeganie i pomocnictwo Zasady i zakres odpowiedzialności osób współdziałających. przy popełnieniu czynu zabronionego

6 3. Odpowiedzialność posiłkowa w prawie karnym skarbowym. i jej charakterystyka...88 Rozdział 7 Zbieg przestępstw skarbowych lub wykroczeń skarbowych oraz zbieg przepisów kodeksu karnego skarbowego lub przepisów k.k.s. i przepisów karnych innych ustaw Ten sam czyn jedno przestępstwo skarbowe. lub wykroczenie skarbowe Pozorny zbieg przepisów kodeksu karnego skarbowego Rzeczywisty zbieg przepisów kodeksu karnego skarbowego. i kumulatywna kwalifikacja prawna czynu Idealny zbieg przepisów karnych skarbowych. i przepisów karnych powszechnych Pozorny zbieg przestępstw lub wykroczeń skarbowych Rzeczywisty zbieg przestępstw lub wykroczeń skarbowych...99 Rozdział 8 Kary grożące za przestępstwa i wykroczenia skarbowe Kara grzywny Kara ograniczenia wolności Kara pozbawienia wolności Rozdział 9 Środki karne, ich rodzaje i rola Środki karne sensu stricto Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności Przepadek przedmiotów Ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów Przepadek korzyści majątkowych Ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku korzyści majątkowej Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska Pozbawienie praw publicznych Podanie wyroku do publicznej wiadomości Środki związane z poddaniem sprawcy próbie Warunkowe umorzenie postępowania karnego skarbowego Warunkowe zawieszenie wykonania kary Warunkowe zwolnienie Środki zabezpieczające Lecznicze środki zabezpieczające Nielecznicze środki zabezpieczające

7 Rozdział 10 Wymiar kary za przestępstwa i wykroczenia skarbowe Zasady wymiaru kary Dyrektywy ogólne wymiaru kary i środków karnych Okoliczności wpływające na wymiar kary i środków karnych Wzajemny stosunek dyrektyw ogólnych Dyrektywy szczególne wymiaru kary i środków karnych Nadzwyczajne obostrzenie kary Nadzwyczajne złagodzenie kary Zbieg podstaw do nadzwyczajnego złagodzenia kary. i do nadzwyczajnego obostrzenia kary Rozdział 11 Przypadki zaniechania ukarania sprawcy za przestępstwa i wykroczenia skarbowe z wyłączeniem instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności Czynny żal sprawcy i jego skutki w zakresie ponoszenia odpowiedzialności. karnej skarbowej Odstąpienie od wymierzenia kary Rozdział 12 Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za przestępstwa skarbowe popełnione przez osoby fizyczne Rozdział 13 Przedawnienie karalności oraz przedawnienie wykonania kary. Darowanie czynu bądź kary. Zatarcie skazania Przedawnienie karalności przestępstw i wykroczeń skarbowych Przedawnienie wykonania orzeczonej kary lub środka karnego Abolicja, amnestia i ułaskawienie Zatarcie skazania Dział III Problematyka części szczególnej kodeksu karnego skarbowego Rozdział 14 Wprowadzenie do części szczególnej kodeksu karnego skarbowego Uwagi wprowadzające do rozważań nad problematyką części szczególnej kodeksu karnego skarbowego Ogólna charakterystyka zmian wprowadzonych w części szczególnej. kodeksu karnego skarbowego nowelą z 2005 r

8 Rozdział 15 Przestępstwa i wykroczenia skarbowe przeciwko obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji Uwagi wprowadzające do rozważań nad przestępstwami i wykroczeniami przeciwko obowiązkom podatkowym Czyny skierowane przeciwko obowiązkowi podatkowemu. (zapłacie podatku) Uchylanie się od obowiązku podatkowego Firmanctwo Oszustwo podatkowe Uporczywe uchylanie się od zapłacenia podatku Czyny skierowane przeciwko obowiązkowi rzetelnego prowadzenia. dokumentacji podatkowej Nieprowadzenie księgi Nierzetelne i wadliwe prowadzenie księgi Niewystawienie rachunków Bezpodstawne żądanie zwrotu podatku lub zwrotu wydatków. mieszkaniowych Narażenie organów podatkowych na bezpodstawny zwrot podatku Nienależny zwrot wydatków na cele mieszkaniowe Czyny skierowane przeciwko obowiązkom płatnika lub inkasenta Niewpłacenie podatku przez płatnika lub inkasenta Niepobranie podatku Niewyznaczenie osoby odpowiedzialnej za wykonywanie obowiązków płatnika lub inkasenta Czyny skierowane przeciwko zasadom informacji podatkowej i kontroli Niezłożenie w terminie deklaracji Niezłożenie informacji Czyny skierowane przeciwko informacjom podsumowującym Naruszenie przepisów o ewidencji podatkowej Udaremnienie lub utrudnienie kontroli Przestępstwa i wykroczenia akcyzowe Wprowadzenie do problematyki przestępstw i wykroczeń akcyzowych Bezprawne wydanie lub przywóz wyrobu akcyzowego Wywóz wyrobów akcyzowych bez zawiadomienia Paserstwo akcyzowe Wadliwe oznaczanie wyrobów akcyzowych Fałszowanie znaków akcyzy Niedopełnienie obowiązku oznaczenia wyrobu akcyzowego Naruszenie obowiązków wynikających z nadzoru podatkowego Produkcja i magazynowanie wyrobów akcyzowych poza składem podatkowym Nielegalny obrót znakami akcyzy

9 7.11. Rażące naruszenie przepisów o przewozie lub przechowywaniu znaków akcyzy Nierozliczenie się ze znaków akcyzy Naruszenie warunków zwolnienia z akcyzy Zmiana przeznaczenia wyrobu akcyzowego Naruszenie obowiązku rozliczenia znaków akcyzy z kontrahentem Nienależna wypłata lub wykorzystanie dotacji albo subwencji oraz wadliwe wykonywanie nadzoru Nienależna wypłata lub wykorzystanie dotacji albo subwencji Wadliwe wykonywanie nadzoru Czyny skierowane przeciwko obowiązkom podatkowym w podatku. od kopalin Rozdział 16 Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami lub usługami Przemyt Oszustwa celne i inne wyłudzenia Wyłudzenie zezwoleń celnych Oszustwo celne Wyłudzenie zwrotu należności celnej Paserstwo celne Inne bezprawne zachowania mające na celu uszczuplenie należności celnych Naruszenie procedury odprawy czasowej Niezachowanie warunków zwolnienia z cła Czyny zakłócające sprawowanie należytego nadzoru celnego Usunięcie towaru spod dozoru celnego Naruszenie przepisów o składzie celnym, magazynie czasowego. składowania, składzie wolnocłowym i wolnym obszarze celnym Utrudnianie kontroli celnej Nieprzechowywanie dokumentów celnych Niewłaściwe wykonywanie nadzoru Rozdział 17 Przestępstwa i wykroczenia przeciwko obrotowi dewizowemu Ogólna charakterystyka nowego prawa dewizowego i związanych z nim deliktów dewizowych Ogólna charakterystyka zmian w rozdziale 8 k.k.s. dokonanych nowelizacją. prawa dewizowego z 2007 r Wyłudzenie indywidualnego zezwolenia dewizowego Naruszanie ograniczeń dewizowych Bezprawne wykonanie transferu na potrzeby działalności gospodarczej Bezprawne nabycie lub zbycie papierów wartościowych. przez nierezydenta

10 4.3. Bezprawne dokonanie transakcji w kraju trzecim przez rezydenta Bezprawne zbycie papierów wartościowych przez rezydenta Bezprawne otwarcie lub utrzymywanie rachunku bankowego Bezprawne dokonanie rozliczeń pieniężnych w obrocie dewizowym Reglamentacja działalności związanej z kupnem i sprzedażą wartości dewizowych. Nielegalna działalność kantorowa Naruszenia obowiązków dewizowych Utrudnianie kontroli dewizowej wykonywanej przez NBP Utrudnianie kontroli dewizowej wykonywanej przez organy celne. lub Straż Graniczną Naruszenie obowiązku pośrednictwa banku Naruszenie obowiązku informowania NBP Nieprzechowywanie wymaganych dokumentów związanych. z działalnością kantorową lub obrotem dewizowym Naruszenie obowiązku nadzoru Rozdział 18 Przestępstwa i wykroczenia skarbowe przeciwko organizacji gier losowych, zakładów wzajemnych i gier na automatach Wprowadzenie do problematyki przestępstw i wykroczeń przeciwko. organizacji gier i zakładów wzajemnych Nielegalne urządzanie gier lub zakładów wzajemnych Urządzanie lub prowadzenie gry z naruszeniem szczególnych obowiązków Urządzanie lub prowadzenie gry bez urzędowego sprawdzenia lub bez urzędowych zabezpieczeń Naruszenie obowiązku informacyjnego przy niszczeniu losów Naruszenie obowiązku informacyjnego przy automatach do gry Nielegalne urządzanie i prowadzenie gier fantowych i loterii Nielegalny udział w grach lub zakładach Nielegalna sprzedaż losów loterii lub innych dowodów udziału w grze Zakazana publiczna reklama i promocja gier lub zakładów wzajemnych Umożliwienie udziału w grze osobie nieletniej Niewłaściwe wykonywanie nadzoru Część druga Postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe Rozdział 19 Zagadnienia ogólne Pojęcie postępowania w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe Funkcje norm postępowania karno-skarbowego Cele postępowania karno-skarbowego Przedmiot procesu Tryby postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe. 11

11 i wykroczenia skarbowe Tryb zwyczajny Tryb uproszczony Tryb nakazowy Tryb w stosunku do nieobecnych Tryb mandatowy Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności Postępowanie zasadnicze i dodatkowe Rozdział 20 Strony i ich przedstawiciele Pojęcie i rodzaje stron Oskarżyciel publiczny Oskarżony Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej Interwenient Reprezentanci stron procesowych Rozdział 21 Zabezpieczenie majątkowe Uwagi ogólne Zatrzymanie przesyłki Złożenie do depozytu Zabezpieczenie na mieniu Upadek zabezpieczenia Tymczasowe zajęcie mienia Rozdział 22 Właściwość organów postępowania przygotowawczego Finansowe organy postępowania Niefinansowe organy postępowania Prokurator Właściwość z łączności spraw i spory o właściwość w postępowaniu przygotowawczym Rozdział 23 Pociągnięcie do odpowiedzialności za zgodą sprawcy Postępowanie mandatowe Uwagi ogólne Organy uprawnione do nakładania kary grzywny w trybie. postępowania mandatowego Przesłanki postępowania mandatowego Rodzaje mandatów

12 1.5. Skutki odmowy przyjęcia mandatu Uchylenie prawomocnego mandatu Nadzór nad postępowaniem mandatowym Zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności Uwagi ogólne Przebieg negocjacji Zezwolenie Rozdział 24 Postępowanie przygotowawcze Uwagi ogólne Wszczęcie postępowania Formy postępowania (śledztwo lub dochodzenie) Porządek czynności Akt oskarżenia Wniosek o skazanie bez rozprawy Rozdział 25 Postępowanie przed sądem pierwszej instancji Uwagi ogólne Rozpoczęcie rozprawy Uwagi ogólne o rozprawie Przewód sądowy Odczytanie aktu oskarżenia Wyjaśnienia oskarżonego Skazanie bez przeprowadzenia postępowania dowodowego Skrócona rozprawa Dalsze postępowanie dowodowe Zwrot sprawy oskarżycielowi publicznemu Rozszerzenie oskarżenia Zmiana kwalifikacji prawnej zarzutu aktu oskarżenia Przerwa i odroczenie rozprawy Zamknięcie przewodu sądowego Głosy stron Wyrokowanie Natychmiastowa wykonalność orzeczenia Rozdział 26 Postępowanie odwoławcze Uwagi ogólne Apelacja Przedmiot, granice, zakres i kierunek zaskarżenia Właściwość sądów odwoławczych Termin

13 2.4. Dewolutywność i suspensywność apelacji Strony uprawnione do wniesienia apelacji Postępowanie dowodowe Zakaz reformationis in peius Zakaz ne peius Zarzuty i przyczyny odwoławcze Rodzaje orzeczeń sądu odwoławczego Przebieg rozprawy apelacyjnej Zażalenie Przedmiot zażalenia Dewolutywność i suspensywność zażalenia Podmioty uprawnione do wniesienia zażalenia Termin do wniesienia zażalenia Właściwość organów odwoławczych Rodzaje orzeczeń sądu lub organu odwoławczego Rozdział 27 Nadzwyczajne środki zaskarżenia Uwagi ogólne Kasacja Przedmiot zaskarżenia Termin do wniesienia kasacji Dewolutywność i suspensywność kasacji Podmioty uprawnione do wniesienia kasacji Podstawy kasacji Rodzaje orzeczeń sądu kasacyjnego Przebieg postępowania Wznowienie postępowania Przedmiot wznowienia Podmioty uprawnione do złożenia wniosku o wznowienie postępowania Podstawy wznowienia Orzeczenie o wznowieniu postępowania Rozdział 28 Postępowanie uproszczone Przesłanki postępowania uproszczonego Przebieg postępowania uproszczonego Wyrok zaoczny Rozdział 29 Postępowanie nakazowe Uwagi ogólne Przesłanki postępowania nakazowego

14 3. Przebieg postępowania nakazowego Rozdział 30 Postępowanie w stosunku do nieobecnych Przesłanki postępowania w stosunku do nieobecnych Przebieg postępowania w stosunku do nieobecnych Rozdział 31 Postępowanie wykonawcze w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe Uwagi ogólne Przebieg postępowania Wykonywanie kar Wykonywanie środków karnych Podstawowa literatura

15

16 Wykaz skrótów Akty normatywne k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) k.k.s. ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 z późn. zm.) k.k.w. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 z późn. zm.) kodeks karny rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 lipca z 1932 r r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 60, poz. 571 z późn. zm.) kodeks karny ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 13, z 1969 r. poz. 94 z późn. zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) k.p.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) k.w. ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 z późn. zm.) o.p. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 749 z późn. zm.) pr. dew. ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. Prawo dewizowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 826) Traktat Lizboński Traktat zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską z dnia 13 grudnia 2007 r. (Dz. Urz. UE C 306 TWE z , s. 1) Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską teksty jednolite Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (Dz. Urz. UE C 115 z ) u.g.h. ustawa o grach hazardowych z dnia 19 listopada 2009 r. (Dz. U. Nr 201, poz z późn. zm.) 17

17 u.k.s. u.o.p.z. u.p.n. u.s.d.g. ustawa VAT WKC ustawa karna skarbowa z dnia 26 października 1971 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 1984 r. Nr 22, poz. 103 z późn. zm.) ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 z późn. zm.) ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz z późn. zm.) rozporządzenie Rady 2913/92 z dnia 12 października 1992 r. ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny (Dz. Urz. WE L 302 z , s. 1, z późn. zm.) Czasopisma CzPKiNP Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Dor. Podat. Doradca Podatkowy KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego KZS Krakowskie Zeszyty Sądowe M. Pod. Monitor Podatkowy M. Prawn. Monitor Prawniczy NP Nowe Prawo OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Karnej i Wojskowej OSNwSK Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OSP Orzecznictwo Sądów Polskich PiP Państwo i Prawo Pr. i Pod. Prawo i Podatki Prob. Praw. Problemy Praworządności Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo Prz. Orz. Pod. Przegląd Orzecznictwa Podatkowego Prz. Pod. Przegląd Podatkowy PS Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego RPEiS Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny WPP Wojskowy Przegląd Prawniczy Inne ABW CBA NSA Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego Centralne Biuro Antykorupcyjne Naczelny Sąd Administracyjny 18

18 OSA OTK SA SN TK Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego sąd apelacyjny Sąd Najwyższy rybunał Konstytucyjny 19

19

20 Przedmowa Prawo i postępowanie karne skarbowe to klasyczny podręcznik akademicki napisany przede wszystkim z myślą o studentach studiów prawniczych i administracyjnych, którzy w programie swoich kierunków studiów mają obligatoryjny lub fakultatywny przedmiot o tej nazwie. Oddawany do rąk czytelnika podręcznik stanowi całościowe, gruntowne opracowanie obszernej problematyki prawa karnego skarbowego obejmującej zarówno zagadnienia materialnoprawne oraz procesowe, jak i wykonawcze napisane przez trójkę autorów, specjalizujących się od wielu lat w tej dziedzinie, z dwóch ośrodków akademickich: Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (Violetta Konarska-Wrzosek i Tomasz Oczkowski) i Uniwersytetu Wrocławskiego (Jerzy Skorupka). Pierwsze wydanie tego podręcznika ukazało się w Wolters Kluwer Polska na początku 2010 r. Jego pierwowzorem było Prawo karne skarbowe autorstwa Violetty Konarskiej-Wrzosek i Tomasza Oczkowskiego, wydane w Toruniu w 2005 r. przez Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa Dom Organizatora i obejmujące zagadnienia materialnoprawne i wykonawcze. Wyczerpanie nakładu podręcznika z 2010 r. oraz kolejne zmiany legislacyjne, jakich dokonano w ostatnich 2 latach w prawie podatkowym, celnym, dewizowym, hazardowym, w procedurze karnej, a także w samym prawie karnym skarbowym normowanym przepisami Kodeksu karnego skarbowego z 1999 r., skłoniły autorów do opracowania nowego wydania podręcznika uwzględniającego wszystkie dokonane zmiany, tak aby zapewnić studentom w pełni aktualny podręcznik do nauki prawa i postępowania karnego skarbowego na nowy rok akademicki. Autorzy mają nadzieję, że całościowy charakter podręcznika i sposób przekazu jego niełatwych treści sprawi, że korzystać z niego będą również aplikanci sądowi, prokuratorscy, radcowscy, adwokaccy i notarialni oraz słuchacze licznych studiów podyplomowych. Violetta Konarska-Wrzosek Toruń, sierpień 2012 r.

21

22 Część pierwsza Materialne prawo karne skarbowe

23

24 Dział I Zagadnienia wstępne Rozdział 1 Prawo karne skarbowe pojęcie, funkcje i miejsce w systemie prawa karnego 1. Pojęcie prawa karnego skarbowego Prawo karne skarbowe stanowi wyspecjalizowaną dziedzinę prawa karnego sensu largo, wyodrębnioną ze względów przedmiotowych, regulującą kwestię odpowiedzialności karnej za czyny godzące w interes finansowy państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub Unii Europejskiej oraz postępowanie w sprawach karnych skarbowych i postępowanie wykonawcze dotyczące wydanych orzeczeń. Prawo karne skarbowe to zespół norm o charakterze materialnoprawnym, procesowym i wykonawczym, które określają, jakie zachowania godzące lub zagrażające dochodom lub interesom finansowym Skarbu Państwa lub innych podmiotów publicznoprawnych (samorządowych lub wspólnotowych) są zabronione pod groźbą kary, jakie kary i inne środki penalne mogą być orzeczone wobec sprawcy i osób pociągniętych do odpowiedzialności posiłkowej, jakie są zasady odpowiedzialności karnej skarbowej i możliwości jej uniknięcia albo redukcji oraz jakie są uprawnienia stron, organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, zasady, instytucje i standardy ich działań, a nadto odmienności w zakresie postępowania w sprawach karnych skarbowych i w zakresie wykonywania orzeczeń skazujących wydanych w tych sprawach. W obszarze prawa karnego skarbowego można więc wyróżnić trzy działy: materialne prawo karne skarbowe, procesowe prawo karne skarbowe i wykonawcze prawo karne skarbowe. Materialne prawo karne skarbowe określa w szczególności, jakie zachowania naganne stanowią przestępstwa lub wykroczenia skarbowe i jakie za nie grożą sankcje, jakie kary i inne środki mogą być orzeczone wobec sprawcy pojęcie i zakres regulacji prawa karnego skarbowego działy prawa karnego skarbowego 25

25 subsydiarność norm materialnoprawnych (środki karne, w tym dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, środki probacyjne, środki zabezpieczające), a jakie wobec osoby odpowiedzialnej posiłkowo, jakie są zasady ponoszenia odpowiedzialności karnej skarbowej oraz zasady i dyrektywy wymiaru kary i poszczególnych środków penalnych, jakie są terminy przedawnienia karalności przestępstw i wykroczeń skarbowych oraz przedawnienia wykonania orzeczonych kar i środków karnych, jakie są możliwości skrócenia efektywnego czasu wykonywania orzeczonych kar i środków karnych oraz jakie są terminy niezbędne do zatarcia prawnych skutków skazania. Procesowe prawo karne skarbowe normuje problematykę naczelnych zasad procesu karnego skarbowego, warunków jego dopuszczalności, przebiegu procesu, jego stadiów, faz oraz trybów szczególnych, celów postępowania (w tym wyrównania przez sprawcę uszczerbku finansowego), właściwości organów uprawnionych do prowadzenia postępowań przygotowawczych i do orzekania, rodzajów wydawanych orzeczeń, prawa i środków zaskarżenia, ustanawiania zabezpieczeń majątkowych, kręgu podmiotów mających prawa stron i ich uprawnień. Wykonawcze prawo karne skarbowe reguluje problematykę materialnoprawną i procesową dotyczącą wykonania orzeczeń wydanych w sprawach karnych skarbowych, w tym kwestie związane z wykonywaniem kar i środków unormowane odmiennie, niż to wynika z mających odpowiednie zastosowanie przepisów kodeksu karnego wykonawczego z dnia 6 czerwca 1997 r. lub nieunormowanych w tej ustawie, takich jak np. egzekwowanie kar i środków w razie ustanowienia odpowiedzialności posiłkowej. Materialne prawo karne skarbowe ma charakter subsydiarny w stosunku do norm szeroko rozumianego prawa finansowego. Zabezpiecza bowiem za pomocą sankcji karnych właściwe rozliczanie się z dotacji i subwencji, realizację obowiązków z zakresu prawa podatkowego, celnego, dewizowego, w zakresie organizacji gier hazardowych. Prawo karne skarbowe podobnie jak prawo karne powszechne wkracza dopiero wtedy, gdy przy użyciu instrumentów, jakimi dysponują inne gałęzie prawa, nie da się zabezpieczyć respektowania ustalonych tam reguł postępowania i gdy naruszenia obowiązujących norm są na tyle poważne, że wymaga to zdecydowanego przeciwdziałania w postaci nałożenia sankcji karnych. Materialne prawo karne skarbowe stanowi więc ultima ratio w egzekwowaniu wymaganych prawem zachowań lub powstrzymywania się od czynów uznanych za groźne dla porządku finansowoprawnego państwa, jednostek samorządu terytorialnego czy Unii Europejskiej. Kary i inne środki właściwe prawu karnemu skarbowemu są uruchamiane dopiero wtedy, gdy zachowania naganne adresatów zakazów czy nakazów formułowanych w poszczególnych dziedzinach prawa finansowego są społecznie szkodliwe w stopniu większym niż znikomy i wyczerpują znamiona określonego w ustawie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. 26

26 2. Funkcje prawa karnego skarbowego Prawo karne skarbowe pełni wiele doniosłych funkcji. Przede wszystkim chroni za pomocą sankcji karnych interesy finansowe i budżet: państwa, jednostek samorządu terytorialnego i Unii Europejskiej, przed czynami mogącymi im zagrozić, czy to w sposób abstrakcyjny, czy konkretny (funkcja ochronna). W drodze typizacji zachowań nagannych i opatrzenia ich sankcją karną oraz przez pociąganie do odpowiedzialności za popełnione przestępstwa czy wykroczenia skarbowe prawo karne skarbowe pełni funkcję prewencyjno-wychowawczą. Oddziałuje bowiem na ogół społeczeństwa (prewencja generalna) i ukaranego sprawcę (prewencja indywidualna) powściągająco, uświadamiając społeczną szkodliwość naruszeń prawa i ich nieopłacalność. Efekty ogólnoprewencyjne można osiągać zarówno przez kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa (tzw. prewencja generalna pozytywna), jak i w drodze odstraszania (tzw. prewencja generalna negatywna), z tym że lepsze i trwalsze rezultaty w zakresie przestrzegania prawa daje wyrobienie w społeczeństwie wewnętrznego przekonania o słuszności i zasadności ustanowionych norm postępowania. Dlatego też współczesne kodeksy karne, w tym kodeks karny skarbowy z dnia 10 września 1999 r. (tekst pierwotny Dz. U. Nr 83, poz. 930; tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 z późn. zm.), akcentują potrzebę kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa (zob. art k.k.s.), aczkolwiek nie można tracić z pola widzenia wzbudzania respektu dla prawa przez stwarzanie obawy ukarania. Taki mechanizm oddziaływania na społeczeństwo ma w szczególności znaczenie na gruncie prawa karnego skarbowego, którego nakazy czy zakazy obwarowane sankcją karną nie należą do zachowań powszechnie uznawanych za naganne i zdecydowanie potępianych przez społeczeństwo (tzw. mala prohibita). Odnośnie do prewencji indywidualnej możliwych oddziaływań jest znacznie więcej, począwszy od fizycznego uniemożliwiania czy utrudniania ponownego łamania prawa, przez dotkliwe uświadamianie, że to się po prostu nie opłaca, aż do wychowania w duchu poszanowania dla prawa jako pewnej wspólnej wartości służącej całemu społeczeństwu. Prawo karne skarbowe pełni funkcję represyjno-sprawiedliwościową. Stosowanie represji karnej wobec sprawców przestępstw lub wykroczeń skarbowych jest naturalną konsekwencją ujawnienia czynu penalizowanego przez to prawo i pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej, co kończy się na ogół wydaniem orzeczenia skazującego, stanowiącego akt wymiaru sprawiedliwości adekwatny do stopnia społecznej szkodliwości czynu i stopnia winy sprawcy, łączący się z określoną dozą dolegliwości wynikającą z orzeczonej kary czy środka karnego. Swoistą funkcją pełnioną przez prawo karne skarbowe jest funkcja egzekucyjna. Wiele instytucji i środków prawnokarnych przewidzianych w kodeksie karnym skarbowym jest tak ukształtowanych, że zapewnia wyrównanie należności publicznoprawnej uszczuplonej czynem sprawcy. Dążenie do wyfunkcja ochronna funkcja prewencyjno- -wychowawcza funkcja represyjno- -sprawiedliwościowa funkcja egzekucyjna 27

27