EUROPEJSKIE SZKOŁY DLA CZYSTEJ WODY

Transkrypt

1 EUROPEJSKIE SZKOŁY DLA CZYSTEJ WODY MANUAL I PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELI DO PRACY W SZKOLE WODA, TERENY PODMOKŁE ORAZ ŚLAD WODNY 2013 WPROWADZENIE Nasza planeta i jej ekosystem w ponad 70% składa się wyłącznie z wody. Woda to nie tylko oceany, rzeki i jeziora. Woda to również różnego rodzaju obszary określane mianem wodno-błotnych. Właśnie one zostały ujęte w KONWENCJI RAMSARSKIEJ KONWENCJA RAMSARSKA (Celem porozumienia jest ochrona i utrzymanie w niezmienionym stanie obszarów określanych, jako wodno-błotne Szczególnie chodzi o populacje ptaków wodnych zamieszkujących te tereny lub okresowo w nich przebywające. W Polsce jest 13 obszarów przyrody chronionej (łącznie ponad 145 tys. ha) wpisanych na listę Konwencji Ramsarskiej): W konwencji ramsarskiej terenami podmokłymi - mokradłami (ang. wetlands) czyli obszarami wodno-błotnymi, nazywane są tereny bagien, błot i torfowisk lub zbiorniki wodne zarówno naturalne jak i sztuczne, stałe i okresowe, o wodach stojących lub płynących, słodkich, słonawych lub słonych (łącznie z wodami morskimi, których głębokość podczas odpływu nie przekracza 6 m). 1

2 Konwencja obejmuje 40 typów terenów. Wśród nich znajdują się: Tereny podmokłe na lądzie: rzeki, źródła, wodospady, strumienie, ujścia rzek, rzeki okresowe, mokradła, bagna, podmokłe lasy i niziny, rzeczne wydmy oraz wyspy, stałe i okresowe jeziora i bagna, zalewane okresowo łąki, źródła termiczne, wody krasowe i podziemne; etc Tereny podmokłe powstałe w efekcie działań człowieka: stawy, bajora, zapasy wody pitnej dla zwierząt, pola ryżowe, jeziora akumulacyjne, żwirownie, glinianki, itp. Tereny podmokłe nadmorskie (w tym projekcie na nich się nie będziemy skupiać) Bioróżnorodność mokradeł spotyka się często z negatywnym wpływem człowieka. Obszary te często postrzegane są jako tereny o wartości ekonomicznej: mocno eksploatowane w przeszłości, zniszczone poprzez stosowane metody osuszania bagien i moczar. Naturalne tereny podmokłe przekształcone były w tereny przemysłowe, tereny pod zabudowę (inwestycyjne), budowę dróg i autostrad, wpuszczając w kanały, zanieczyszczając je, etc. Liczba terenów podmokłych na Ziemi stale się zmniejsza. Wciąż nie wiadomo jaki to ma wpływ na klimat globalny i ludzkość. Częścią naszego projektu jest obserwacja i szukanie rozwiązań ochrony wody na poziomie lokalnym Proponowane działania: Zebranie informacji na temat terenów podmokłych w Waszym rejonie lub wybór lokalnego terenu podmokłego wraz z dokonaniem jego szczegółowej analizy: uzyskanie informacje na temat jego pochodzenia, historii, działalności człowieka, fauny, flory, etc; Oszacowanie stanu wybranych przez Was terenów podmokłych. W tym celu możecie wykorzystać metody opisane w tym przewodniku lub w oparciu o inne, własne metody.. Dokonanie analizy geograficznej, chemicznej, fizycznej, biologicznej; Opracowanie propozycji, pomysłów dotyczących ochrony i odnowy terenów podmokłych i wprowadzenie ich w życie, np. przedstawienie np. lokalnym władzom. Ślad wodny to wskaźnik zużycia świeżej wody. Pomaga nam odpowiedzieć na pytanie, jak wiele wody zużywamy w naszym codziennym życiu, gospodarstwie domowym, środowisku lokalnym, biznesie, czy też w procesie wytwarzania żywności, przemyśle itp. Ślad wodny jest wskaźnikiem zależnym w ogromnym stopniu od sezonów rolniczych, ulew, może różnic się w zależności od kraju i regionów oraz może być zależny od stosowanych metod produkcji (i zużycia wody) produktów. Ten projekt pozwoli Wam odkryć te różnice i dowiedzieć się jak powstały) Polecane działania: Analiza własnego Śladu wodnego i porównanie z śladem wodnym innych osób; Analiza posiłków przygotowywanych w szkolnej stołówce i propozycja ich ulepszenia; Poszukiwanie przykładów rolnictwa lub przemysłu przyjaznego dla zasobów wodnych Porównanie ilości zużywanej wody z ilością wody dostępnej w środowisku; 2

3 Jezioro-bagno Górska rzeka w wąwozie Wyschnięte koryto rzeki Okresowe jezioro Fontanna kamienna, staw miejski hodowla rybna - czasowy ekosystem 3

4 1. ANALIZA STANU RZEK Najlepszym okresem na dokonanie obserwacji naturalnego stanu rzeki jest czas kiedy woda w niej jest spokojna unikaj okresów kiedy stan wody w rzece jest wysoki lub czasu po burzy. Badany odcinek rzeki, nie powinien być krótszy niż 100 metrów. Do każdej odpowiedzi przypisana jest określona ilość punktów. Po dokonaniu odpowiedzi na każde pytanie zsumuj punkty i sprawdź opis zamieszczony na końcu kwestionariusza. Głębokość wody Głębokość wody zmienia się szybko ( 1 punkt) Głębokość wody zmienia się, lecz pozostaje taka sama na większości odcinków rzeki ( 2 punkty) Głębokość rzeki nie zmienia się w większych odcinkach rzeki ( 3 punkty) Aktualna prędkość rzeki Prędkość wody zmienia sie szybko ( 1 punkt) Prędkość wody zmienia się, ale w większości fragmentach rzeki pozostaje taka sama (2 punkty) Prędkość wody nie zmienia się (4 punkty) Zmiany biegu rzeki (na początku określ, czy jest to rzeka górska, czy nizinna) RZEKA GÓRSKA RZEKA NIZINNA Wydmy i wyspy Rzeka zmienia swój bieg, ale nie wykonuje gwałtownych skrętów (1 punkt) Rzeka posiada prosty bieg, skręty występują rzadko (2 punkty) Rzeka biegnie kanałem, płynie szybko i prosto (4 punkty) Rzeka wykonuje powolne, czasami ostre i szybkie skręty (1 punkt) Rzeka zmienia swój bieg i nie wykonuje nagłych zakrętów (2 punkty) Rzeka ma prosty bieg, zakręty występują rzadko (3 punkty) Rzeka biegnie kanałem, płynie szybko i prosto (4 punkty) Rzeka posiada wydmy i wyspy z roślinnością (1 punkt) Rzeka posiada wydmy i rzadko wyspy (2 punkty) Rzeka nie posiada ani wydm, ani wysp (4 punkty) Przeszkody występujące w rzece Rzeka płynie swobodnie bez zapór wodnych i grobli (wałów wodnych) (1 punkt) Występują drewniane lub kamienne przeszkody w korycie rzeki (2 punkty) Występuje wiele przeszkód w korycie rzeki, które maja więcej niż 10 cm (3 punkty) 4

5 Dopływ rzeki Brzeg rzeki Występuje wiele przeszkód w korycie rzeki, które są większe niż 10 cm. Koryto rzeki jest utwardzone lub wykonane z betonu (4 punkty) Dopływ rzeki łączy się z nią w sposób swobodny (1 punkt) Zbieg rzek jest naturalny, chociaż uległ niewielkim zmianom (2 punkty) Zbieg rzek został zmieniony ( 3 punkty) Zbieg rzek został zatrzymany lub zmieniony poprzez kanały ( 4 punkty) Wybrane odcinki brzegu są strome, niektóre łagodne, płaskie. Brzeg nie jest wzmocniony kamieniami, drewnem, ani betonem (1 punkt) Wybrane odcinki brzegu są strome, niektóre łagodne. Brzeg jest częściowo wzmocniony drewnem (2 punkty) Przeważają strome brzegi, wzmocnione drewnem i kamieniem (3 punkty) Wszystkie brzegi są strome i wzmocnione drewnem lub betonem (4 punkty) Roślinność występująca na brzegu rzeki i w jej najbliższym otoczeniu Rozległe partie brzegu rzeki są porośnięte bioróżnorodnymi gatunkami krzewów i drzew. W pobliży rzeki występują torfowiska, trzciny oraz wilgotne łąki ( 1 punkt) Wąskie partie brzegu rzeki są porośnięte krzewami i drzewami, rzadziej występują bagna, trzciny i wilgotne łąki ( 2 punkty) Brzeg rzeki rzadko porośnięty jest krzewami i drzewami. Ścieżki i pola uprawne znajdują się w pobliżu brzegu rzeki (3 punkty) W pobliżu brzegu rzeki nie występują krzewy, ani drzewa. Ścieżki i pola uprawne położone są na styku z brzegiem rzeki ( 4 punkty) Martwe drzewa Leżące martwe drzewa i krzewy znajdują się w korycie rzeki. Na brzegu rzeki znajdują się drzewa zniszczone przez powódź (1 punkt) W rzece znajduje się pływające drewno, lecz nie ma leżących drzew, czy krzewów (2 punkty) Brak martwych drzew w rzece (4 punkty) Ilość punktów;.. Podsumowanie Stan rzeki punktów: Rzeka jest naturalna Rzeka płynie swobodnie i całkowicie naturalnie. Stanowi doskonałe siedlisko dla roślin i zwierząt i zapewnia naturalną bioróżnorodność. Poznawanie i analiza rzeki będzie dla Was przyjemnością. 5

6 16-24 punktów: Rzeka jest prawie naturalna Rzeka w niewielkim stopniu zmieniana w przeszłości. Pomimo tego zachowała swój naturalny charakter. Stanowi dobre siedlisko dla roślin i zwierząt. Rzeka jest wciąż bardzo aktywna i badanie będzie bardzo interesujące punktów: Rzeka nie wygląda dobrze Rzeka była mocno zmieniona. Życie w niej dla wielu roślin i zwierząt jest niemożliwe. Rzeka wygląda na spokojną punktów: Rzeka jest w bardzo złym stanie Rzeka jest w bardzo złym stanie. Obecnie, koryto rzeki oraz brzegi zostały mocno zmienione. Zarówno roślinność, jak i zwierzęta maja trudności aby tutaj żyć. Obecnie rzeka jest spokojna. Badanie rzeki jest niemożliwe z powodu braku/zakazu dostępu do niej. 6

7 2. ANALIZA CZYSTOŚCI RZEKI Należy pobrać próbki wody do szklanych pojemników na różnych odcinkach rzeki. Przed badaniem wody należy zamieszać wodę. Wodę z rzeki porównaj z wodą z kranu. Badanie będzie również obejmowało przyjrzenie się na miejscu kamieniom rzecznym. Kolor wody Zapach wody Woda z rzeki jest przezroczysta I bezbarwna (1 punkt) Woda z rzeki jest lekko mętna, kolor jest żółtawy ( 2 punkty) Woda z rzeki jest bardzo mętna z żółto-zielono-brązowym kolorze (3 punkty) Woda rzeczna posiada świeży zapach lub jest bez wonna (1 punkt) Woda rzeczna ma lekki, przyjemny zapach ( 2 punkty) Woda rzeczna posiada nieprzyjemny, duszny/zatykający zapach (3 punkty) Woda rzeczna posiada bardzo silny zapach / woń, która jest nieprzyjemna lub cuchnąca. Błoto rzeczne ma zapach zgniłego jaja (4 punkty) Piana wody Po wstrząśnięciu próbki wody piana sie nie pojawia (1 punkt) Po wstrząśnięciu próbki wody po czasie od 1 do 10 sekund piana znika (2 punkty) Po wstrząśnięciu próbki wody, po upływie od 10 sekund do 5 minut piana znika ( 3 punkty) Po wstrząśnięciu próbki wody, po upływie więcej niż 5 minut piana znika (4 punkty) Kamienie rzeczne (część górna) Górna część kamienia jest jasna i czysta (1 punkt) Górna część kamienia jest zielona, brązowa, niektóre części pokryte są krótkimi zielonymi algami (2 punkty) Górna część kamienia jest ciemno-brązowa, kamienie są obślizgłe ( 3 punkty) Górna część kamieni jest pokryta tłustą szarą powłoką, kamienie pokryte są algami (4 punkty) Kamienie rzeczne (część spodnia) Spodnia część wszystkich kamieni jest jasna i czysta ( 1 punkt) Kamienie z części rzeki, gdzie woda jest stojąca charakteryzują się szaro-czarnym kolorem spodniej strony ( 3 punkty) Spodnia część wszystkich kamieni jest szaro czarna ( 4 punkty) CAŁKOWITA ILOŚĆ PUNKTÓW: 7

8 Podsumowanie Stan czystości rzeki 5-8 punktów: Rzeka jest bardzo czysta Woda w rzece jest bardzo czysta i zawiera mnóstwo tlenu. Również zwierzęta wrażliwe na zanieczyszczenia mogą w niej żyć. Z powodu niskiej zawartości składników odżywczych w wodzie, rośliny nie będą rosły. Woda w rzece jest prawie tak czysta, jak woda pitna punktów Rzeka jest lekko brudna Woda w rzece jest całkiem czysta i zawiera wystarczająco ilość tlenu konieczna dla życia większości zwierząt. W wodzie znajduje się wystarczająca ilość składników odżywczych koniecznych do rozwoju roślin. W przypadku połknięcia niewielkiej ilości wody z tej rzeki nie musisz martwić się o swoje zdrowie punktów: Rzeka jest bardzo brudna Woda w rzece jest bardzo brudna i zawiera za mało tlenu dla wielu zwierząt, aby w niej przeżyć. Znajdująca się w wodzie ilość składników odżywczych sprzyja rozwojowi alg. W przypadku połknięcia małej ilości wody z tej rzeki możesz się rozchorować punktów: Rzeka jest silnie zanieczyszczona Rzeka jest silnie zanieczyszczona i nie zawiera tlenu. Prawie żadne zwierze nie może żyć w takich warunkach. Woda zawiera za dużą ilość składników odżywczych powodujących wzrost alg, które przerastają wszystko w rzece. Nie powinno się pływać w tej rzece oraz nie wolno jej pić. 8

9 3. TEST BIOLOGICZNY Niewielkie organizmy żyjące w wodzie mogą dać nam wiele informacji o stanie rzek. Niektóre z nich mogą żyć jedynie w tylko bardzo czystych wodach, natomiast niektóre potrafią żyć w wodzie bardzo zanieczyszczonej. Przeprowadź badania na dłuższym odcinku rzeki przez nabranie wody wraz z żyjącymi w niej organizmami do pojemników szklanych (nie zapomnij że żyją tylko w wodzie, i po badaniu powinny wrócić do rzeki). Gdzie je znaleźć? Sprawdź w bieżącym korycie rzeki; pod kamieniami, gałęziami i błocie rzecznym, sprawdzić pod liśćmi roślin wodnych. Użyj sieci, szklanego pojemnika, lupy i poniższego klucza z obrazkami. (Załączamy również dodatkowy materiał - Wskaźniki Larwa widelnicy (do 30mm) Larwa muchówki Larwy jętek Wodne chrząszcze OCENA 1 OCENA 1 OCENA 1-2 OCENA 1-2 Rozdepka rzeczna Kiełże Larwy ważek Ośliczki OCENA 1-2 OCENA 2 OCENA 2 OCENA 2-3 Pijawka (do30mm) Larwy muchówek Rurecznik (do40mm) Larwa ochotki (do 20mm) OCENA 3 OCENA 3 OCENA 3-4 OCENA 3-4 Larwy bzygowatych OCENA 4 9

10 jakości wody - który po wydrukowaniu i przecięciu stanowi przydatne narzędzie do oceny biologicznej czystości wody). Na każdym obrazku znajduje się oznakowanie mówiące o stanie rzeki. Numer 1 oznacza wodę bardzo czystą wodę, natomiast występowanie jedynie organizmów z nr 4 oznacza wodę bardzo mocno zanieczyszczoną. Stan czystości rzeki wyznacza organizm, z niższą oceną (np. jeśli równocześnie występują kiełże i pijawki - ocena wody to 2) 4. WYKONANIE BIOLOGICZNEGO FILTRU WODY Pod opieką nauczyciela uczniowie mogą wykonać w klasie model biologicznego filtra wody. Do przeprowadzenia doświadczenia potrzebujemy plastikowych kubków, w których wykonujemy otwór w spodniej ich części. Każdy z tych kubków wypełniamy w następującej kolejności: żwirem, piaskiem, filtrem do kawy. Pojemniki wkładamy jeden w drugi i umieszczamy je w szklanym pojemniku. Następnie w pierwszy z nich nalewamy wodę z widocznymi zanieczyszczeniem (np. kawałkami papieru, zawartością torebki od herbaty) i obserwujemy, w której z warstw te zanieczyszczenia się zatrzymują. Woda jest filtrowana mechanicznie. Następnie mieszamy płyn do mycia naczyń z wodą i przelewamy przez warstwy. Płyn do mycia naczyń nie zostaje usunięty z wody, tworzy się piana kiedy potrząsamy wodą. Płyny do zmywania są oddzielane jedynie na biologicznym etapie uzdatniania wody wykorzystującego mikroorganizmy. Dzieci poznają, że istnieją zarówno widoczne jak i niewidoczne zanieczyszczenia i np. płyn do mycia naczyń nie może zostać usunięty ze ścieków za pomocą mechanicznego oczyszczania Można dodać różne, dodatkowe warstwy filtru (np.: materiał bawełniany, ziemię, liście) i dokonać obserwacji, który z materiałów lepiej zatrzymuje zanieczyszczenia. Można również wlać wodę zanieczyszczoną różnymi substancjami, podobnymi do występujących w Twoim środowisku, otoczeniu np.; olej jadalny, sól, zabarwioną wodę, itp.) Proponujemy odwiedzić również najbliższą oczyszczalnię wody, aby zaobserwować, jak ona funkcjonuje i dowiedzieć się więcej jakie występują w wodzie odpady i zanieczyszczenia. Więcej: 10

11 5. ŚLAD WODNY ŻYWNOŚCI Dokonaj próby oceny śladu wodnego żywności, którą spożywasz. Dokonaj analizy całego procesu żywności przez, który musi przejść produkt zanim zostanie podany na stół. Zaproponuj lepsze, alternatywne rozwiązania zakupu produktów i stworzenie menu posiłków o niskim odcisku wodnym. Produkcja żywnosci Przetworzenie żywności Czy rośliny pochodzą z naszego kraju? Czy produkty pochodzą z intensywnego, czy ekologicznego rolnictwa? Czy występowały okresy suszy? Czy woda jest łatwo dostępna? Czy składniki zostały wyhodowane w innym kraju? Lista składników Proces wzrastania (wegetacji) Przetwarzanie składników Więcej informacji dotyczących zużycia wody znajdziesz: Kalkulator śladu wodnego:

12 6. ZUŻYCIE WODY W GOSPODARSTWIE DOMOWYM, SZKOLE, FIRMIE Inna propozycja działań dla uczniów to próba oszacowania swojego zużycia wody w ciągu 1 dnia. W tym celu - przeanalizujcie swoje przyzwyczajenia, dzienne rytuały, wszystkie czynności podejmowane przez w ciągu dnia, przez Waszą klasę, aktywności gospodarstwie domowym, mieście, czy też zależności wynikające ze specyfiki kraju. Każdy uczeń może stworzyć własną listę propozycji działań mających wpływ na zmniejszenie jego zużycia wody. Weź pod uwagę poniższe działania: Copyright: Danube Box Teacher handbook Toaleta i higiena osobista Żywność i napoje Odpady Elektryczność Garderoba Transport Sport Rośliny wokól nas 7.SUSZE, POWODZIE I CZAS JE DZIELĄCY Nowe analizy i badania Śladu wodnego koncentrują się również na ilości wody w rzekach, która jest potrzebna w naturze oraz ilości wody jaki zostaje z niej odprowadzony poprzez działania człowieka. W przypadku kiedy ponad 20% wody zostaje odprowadzone z rzeki, jej zrównoważony ekosystem staje się narażony. Ustalono, że co najmniej 2,7 miliarda ludzi żyje w dorzeczu rzek, gdzie doświadczają ciężkiego niedoboru wody przynajmniej przez jeden miesiąc w ciągu roku. Zbadaj dostępne raporty dotyczące ulew, występowania powodzi, susz oraz innych klęsk przyrodniczych i zwróć uwagę na powiązania pomiędzy nimi a ingerencją człowieka w przyrodę. Znajdź odpowiedź, czy ludzie żyją zgodnie z naturalnym cyklem przyrody, czy raczej go niszczą. 12