Analiza gospodarki magazynowej przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego w województwie śląskim

Transkrypt

1 Marta Daroń 1, Aleksandra Nowakowska 2 Politechnika Częstochowska, Wydział Zarządzania, 1 Instytut Logistyki i Zarządzania Międzynarodowego 2 Katedra Informatyki Ekonomicznej Analiza gospodarki magazynowej przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego w województwie śląskim Wstęp Magazyny stanowią nieodłączną część działalności każdego przedsiębiorstwa handlowo-produkcyjnego. Umożliwiają one gromadzenie zapasów, półproduktów i produktów gotowych przedsiębiorstwa, przechowywanie, a nawet konserwowanie zgromadzonych materiałów i produktów, dokonywanie operacji na tych produktach, kontrolowanie jakości towarów oraz wydawanie towarów. Istnieje wiele klasyfikacji magazynów [Krawczyk 2011; Niemczyk 2007; Dudziński, Kizyn 2000; Kadłubek 2012; Kempa 2012; Matulewski i in. 2007], np. ze względu na ich budowę, wyposażenie, spełniane funkcje, obsługę określonego szczebla obrotu, asortyment czy formę ich użytkowania. Rodzaj, ilość i wyposażenie posiadanych magazynów zależy natomiast, m.in. od profilu, zakresu działalności oraz wielkości przedsiębiorstwa. Istnieją również pewne rozwiązania w obszarze gospodarki magazynowej, dedykowane specjalnie dla konkretnych branż. Celem artykułu jest przedstawienie posiadanych przez przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego, funkcjonujących na terenie województwa śląskiego, zasobów magazynowych. Przedstawiono ich główne charakterystyki, takie jak: rodzaj magazynów, ich powierzchnię, wyposażenie w urządzania transportowe, kontrolno-pomiarowe, pomocnicze do składowania i manipulacji oraz ułatwiające załadunek, a także wysokość składowania i liczbę zatrudnionych w magazynach pracowników. Jako metodę badawczą zastosowano sondaż, zawierający pytania zamknięte. Przetwórstwo przemysłowe w województwie śląskim główne tendencje Ogólnie pojmowane pojęcie przemysł dotyczy działalności podmiotów gospodarczych zaliczanych zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (wg PKD 2007) do następujących sekcji [Rocznik 2012]: górnictwo i wydobywanie, przetwórstwo przemysłowe, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją. Przy czym należy zwrócić uwagę na fakt, że w latach największy udział w tworzeniu wartości dodanej brutto województwa śląskiego osiągnęły właśnie jednostki prowadzące działalność w przemyśle, co stoi w opozycji do sytuacji odnotowanej w tym okresie w gospodarce kraju, gdzie największy udział odnotowano dla jednostek prowadzących działalność w zakresie handlu, naprawy pojazdów samochodowych, transportu i gospodarki magazynowej, zakwaterowania i gastronomii oraz informacji i komunikacji [Produkt 2013]. W niniejszym artykule uwagę skupiono na podmiotach gospodarczych działających w obszarze przetwórstwa przemysłowego. W tabeli 1 zaprezentowane zostały najważniejsze dane dotyczące wyników finansowych tego sektora w latach na terenie województwa śląskiego, pozyskane z Urzędu Statystycznego w Katowicach. Przy czym wyniki te są rezultatem badania znaczącej ilości podmiotów tego sektora (tab. 2). Niestety brak jest pełnych danych odnośnie 2012 r., a prezentowane przez Urząd Statystyczny w Katowicach informacje dotyczą trzech kwartałów ubiegłego roku. Analizując ten sam okres (I IX) 2012 r. i 2011 r. można zauważyć duże spadki poszczególnych wartości wyników finansowych przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego. Na przykład zysk brutto osiągnięty w trzech kwartałach 2012 r., ukształtowany na poziomie 5756,7 mln zł, był znacząco niższy od poziomu tego zysku w analogicznym okresie w 2011 r. i wynoszącym wówczas 6838,7 mln zł. Podobną sytuację odnotowano w przypadku wyniku finansowego brutto, który w okresie I IX 2012 r. wyniósł 4796,1 mln zł, podczas gdy w okresie I IX 2011 r., wartość tę oszacowano na poziomie znacznie wyższym 6094,0 mln zł. Natomiast wynik finansowy netto w okresie trzech kwartałów 2012 r. zamknął się w kwocie 4144,1 mln zł, inaczej niż w analogicznym okresie 2011 r., kiedy wartość ta wyniosła aż 5253,6 mln zł. Z kolei w ciągu trzech ostatnich lat przedsiębiorstwa badanego sektora odnotowują spadki poziomów wskaźników rentowności ze sprzedaży, rentowności obrotu, a także wskaźników płynności finansowej I i II stopnia (tab. 3). Przy czym poziom wskaźnika rentowności ze sprzedaży na koniec trzeciego kwartału 2012 r. jest o 1% niższy niż w tym samym okresie 2011 r., a w przypadku wskaźnika rentowności obrotu brutto różnica ta wynosi 1,1%. Znaczne spadki odnotowano także w poziomach wskaźników płynności finansowej. Wyniki uzyskane przez przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego w trzecim kwartale 2011 r. i 2012 r. wykazują spadek o 13,1% dla wskaźnika płynności finansowej I stopnia oraz spadek o 8,8% w przypadku płynności finansowej II stopnia. Prezentowane dane świadczą o niezbyt korzystnej tendencji wśród przedsiębiorstw badanego sektora, jednak nie jest to sytuacja odosobniona na rynku. Wiele przedsiębiorstw innych sektorów przemysłu, jak i usług również boryka się z podobnymi problemami. Wobec czego nie można uznać za złą sytuacji przedsiębiorstw województwa śląskiego funkcjonujących w sektorze przetwórstwa przemysłowego. 30

2 Tab. 1. Wybrane wyniki finansowe przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego Przetwórstwo przemysłowe Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów w mln zł Zysk brutto w mln zł Zysk netto w mln zł Wynik finansowy brutto w mln zł Wynik finansowy netto w mln zł I XII ,2 7668,3 6686,7 6678,7 5770,5 I XII ,9 7841,0 6871,4 6852,0 5921,8 I IX ,2 5756,7 5094,1 4796,1 4144,1 Tab. 2. Przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego objęte badaniem Podmioty przetwórstwa przemysłowego objęte badaniem Liczba przedsiębiorstw objętych badaniem Udział liczby przedsiębiorstw wykazujących zysk netto w ogólnej liczbie przedsiębiorstw w % Udział przychodów przedsiębiorstw wykazujących zysk netto w przychodach z całokształtu działalności w % I XII ,7 79,1 I XII ,6 89,9 I IX ,5 77,3 Tab. 3. Wybrane relacje ekonomiczne przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego według uzyskanych wyników finansowych Przetwórstwo przemysłowe Wskaźnik rentowności ze sprzedaży w % Wskaźnik rentowności obrotu brutto w % Wskaźnik płynności finansowej I stopnia w % Wskaźnik płynności finansowej II stopnia w % I XII ,0 4,9 35,8 101,7 I XII ,9 4,4 30,2 98,3 I IX ,3 4,2 23,5 96,6 Gospodarka magazynowa przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego Główne cechy gospodarki magazynowej przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego, mających swoją siedzibę na terenie województwa śląskiego, postanowiono wykazać za pomocą badania ankietowego. W tym celu przebadano 111 podmiotów tego sektora. Dobór jednostek do badania był całkowicie przypadkowy, jednak postanowiono zanalizować zasoby magazynowe w kilku konkretnych branżach: spożywczej (udział przedsiębiorstw tej branży kształtuje się na poziomie 24,32%), motoryzacyjnej (10,81%), meblarskiej (13,51%), przeróbki plastycznej metali (32,43%) oraz budowlanej (18,92%). Ponadto, wśród badanych przedsiębiorstw znalazło się 29,73%, które można zaliczyć do mikroprzedsiębiorstw, 24,32% małych przedsiębiorstw, 21,62% średnich oraz 24,32% kwalifikujących się do dużych podmiotów gospodarczych według kryterium ilości zatrudnionych w nich osób. Znacząca większość badanych podmiotów (70,27%) funkcjonuje na rynku w okresie długim ponad 10 lat. Natomiast 18,92% stanowiły podmioty działające na rynku krócej niż 5 lat, a 10,81% to przedsiębiorstwa, które prowadziły działalność w okresie średnim (od 5 do 10 lat). W pierwszej kolejności poddano badaniu typ magazynów, jakie posiadają badane przedsiębiorstwa. Dokonano rozróżnienia magazynów ze względu na ich budowlę. Wyniki przedstawiono na rys. 1. Rys. 1. Typ magazynów. Źródło: opracowanie na podstawie Udział przedsiębiorstw, które posiadają dwa lub wszystkie z wymienionych rodzajów magazynów ukształtowała się na poziomie 32,44%, natomiast przedsiębiorstwa, posiadające wszystkie trzy rodzaje magazynów stanowiły 16,22% grupy badawczej. Z kolei wyniki badania dotyczące typu magazynów, posiadanych przez jednostki wybrane do badania, w podziale na branże podano w tabeli 4. 31

3 Tab. 4. Typ posiadanych magazynów w podziale branżowym Branża Typ magazynu Półotwarty Zamknięty Otwarty Budowlana 42,86% 42,86% 57,14% Spożywcza 22,22% 100,00% 22,22% Drzewno-meblarska 40,00% 80,00% 20,00% Przeróbka plastyczna metali 8,33% 100,00% 8,33% Motoryzacyjna 75,00% 100,00% 50,00% Źródło: opracowanie na podstawie Z uwagi na specyfikę działalności gospodarczej, w branży spożywczej, motoryzacyjnej i przeróbki plastycznej metali, wszystkie z badanych przedsiębiorstw posiadają magazyny zamknięte, jednak w przypadku branży motoryzacyjnej dość znaczny jest także udział magazynów półotwartych (75%) oraz otwartych (50%). Także w branży spożywczej znalazł się znaczny udział przedsiębiorstw, które posiadają również magazyny półotwarte i otwarte w obu przypadkach udział ten wynosi 22,22%. Dodatkowo zapytano o powierzchnię posiadanych składów. Wyniki zostały zaprezentowane na rysunku 2. Warto także podkreślić, że zgodnie z uzyskanymi danymi 20% przedsiębiorstw posiadających wszystkie trzy typy magazynów określiło ich łączną powierzchnię na poziomie m 2, natomiast 80% tych podmiotów posiada magazyny o łącznej powierzchni powyżej 1000 m 2. Rys. 3. Liczba pracowników magazynu. Źródło: opracowanie na podstawie Z kolei wyniki dotyczące wysokości składowania towarów w posiadanych przez badane podmioty magazynach zaprezentowano na rysunku 4. Wynika z nich, że w prawie 73% badanych przedsiębiorstw wysokość składowania towarów jest niska i średnia. Jednakże wyniki te warto przeanalizować, uwzględniając również wielkość badanych przedsiębiorstw (tab. 5). Z badań wynika, że największy odsetek małych przedsiębiorstw (55,56%) korzysta ze składowania średniej wysokości, podczas gdy taki sam udział dużych przedsiębiorstw wykorzystuje dużą wysokość składowania, tj. 4 9 m. Rys. 2. Powierzchnia magazynów. Źródło: opracowanie na podstawie Natomiast na rysunku 3 przedstawiono wyniki badania odnośnie wielkości zatrudnienia pracowników gospodarki magazynowej. Znacząca większość badanych przedsiębiorstw, ponad 54%, zatrudnia do 5 pracowników magazynu, jednak na uwagę zasługuje dość duży (prawie 19%) odsetek przedsiębiorstw zatrudniających na magazynach powyżej 20 pracowników. Przy czym naturalne jest, że wśród mikroprzedsiębiorstw aż 90,91% zatrudnia do 5 pracowników magazynu. Natomiast 66,67% dużych przedsiębiorstw deklaruje, że liczba zatrudnionych na magazynie osób przekracza 20, a w przypadku średnich przedsiębiorstw tylko 12,5% zatrudnia tak dużą liczbę pracowników magazynowych. Rys. 4. Wysokość składowania towarów. Źródło: opracowanie na podstawie Tab. 5. Wysokość składowania towarów a wielkość przedsiębiorstwa Wysokość składowania Wielkość przedsiębiorstwa Mała do 2 m Średnia 2 4 m Duża 4 9 m Bardzo duża powyżej 9 m Mikroprzedsiębiorstwo 63,64% 27,27% 9,09% 0% Małe przedsiębiorstwo 44,44% 55,56% 0% 0% Średnie przedsiębiorstwo 25% 37,5% 25% 12,5% Duże przedsiębiorstwo 11,11% 22,22% 55,56% 11,11% Źródło: opracowanie na podstawie 32

4 W badanych przedsiębiorstwach poddano analizie także wyposażenie magazynów. Określono, jakie urządzenia pomocnicze do składowania i manipulacji oraz urządzenia ułatwiające załadunek środków transportowych są najczęściej wykorzystywane (rys. 5 i 6) w badanych podmiotach. Rys. 7. Urządzenia kontrolno-pomiarowe. Źródło: opracowanie na podstawie Rys. 5. Urządzenia do składowania i manipulacji. Źródło: opracowanie na podstawie Spośród urządzeń pomiarowo-kontrolnych najczęściej wykorzystywanymi są urządzenia ważące ponad 70% wskazań ogółu przedsiębiorstw. Jednak ponad 27% przedsiębiorstw nie korzysta z takich urządzeń w swoich magazynach. Z kolei wśród urządzeń transportowych prym wiodą wózki jezdniowe, wykorzystywane w 97,30% badanych podmiotów (rys. 8). Ponadto, zgodnie z wynikami badania, średnia liczba wózków jezdniowych, przypadająca na jedno przedsiębiorstwo, wynosi 9 szt., przy czym na każde duże przedsiębiorstwo przypada średnio aż ok. 63 szt. Natomiast najmniej badanych przedsiębiorstw 8,11% korzystało z dźwignic i były to wyłącznie przedsiębiorstwa duże. Rys. 6. Urządzenia ułatwiające załadunek środków transportowych. Źródło: opracowanie na podstawie Wśród urządzeń do składowania i manipulacji, badane przedsiębiorstwa najczęściej wykorzystują palety (prawie 73%) oraz regały (ok. 67,6%). Odsetek mikroprzedsiębiorstw, które wykorzystują regały wynosi 54,55%, podczas gdy 77,78% wykorzystujących regały należy do przedsiębiorstw małych, 37,5% średnich, a 100% dużych. Z kolei palety są wykorzystywane przez 77,73% mikroprzedsiębiorstw, 44,44% małych przedsiębiorstw, 75% średnich oraz w stu procentach przez duże przedsiębiorstwa. Najczęściej posiadanym przez przedsiębiorstwa urządzeniem ułatwiającym załadunek środków transportu jest rampa stała. Przy czym udział przedsiębiorstw mikro wśród podmiotów posiadających rampy stałe wynosi 18,18%, małych 22,22%, średnich 50%, a dużych 88,89%. Jednak znaczący jest również udział przedsiębiorstw, które nie posiadają żadnych z wymienionych urządzeń. Z kolei wśród tych przedsiębiorstw aż 72,73% to przedsiębiorstwa mikro. Zbadano także rodzaj urządzeń kontrolno-pomiarowych znajdujących się w magazynach przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego, a wyniki przedstawiono na rysunku 7. Rys. 8. Urządzenia transportowe. Źródło: opracowanie na podstawie Podsumowanie Zaprezentowane w niniejszym opracowaniu wyniki badań ukazują posiadane przez podmioty badawcze zasoby magazynowe wraz z ich wyposażeniem. Dodatkowe odniesienie wybranych wyników do wielkości analizowanych przedsiębiorstw oraz do branż, w których działają pozwala na zauważenie pewnych prawidłowości. Na przykład w branży budowlanej mimo, że udział przedsiębiorstw wykorzystujących otwarty typ magazynu jest największy (ponad 57%), to udział przedsiębiorstw korzystających z dwóch pozostałych typów magazynów (otwartego i półotwartego) jest także wysoki (w obu przypadkach wynosi prawie 43%). Ciekawych informacji dostarczają także pytania o powierzchnię 33

5 posiadanych magazynów oraz wysokość składowania towarów. Co zaskakujące, udział przedsiębiorstw dużych, które wykorzystują składowanie bardzo wysokie powyżej 9 m jest mniejszy (wynosi ok. 11%) niż w przypadku przedsiębiorstw średnich (12,5%). Z kolei urządzeniem transportowym najczęściej wykorzystywanym przez badane przedsiębiorstwa jest wózek jezdniowy tylko 2,7% badanych podmiotów nie posiada tego typu urządzenia. Jednakże przedsiębiorstwa, które nie posiadają wózków jezdniowych, wykorzystują inne dostępne urządzenia transportowe (dźwignice oraz przenośniki). W niniejszym artykule przedstawiono ważniejsze dane dotyczące zasobów magazynowych przedsiębiorstw produkcyjnych województwa śląskiego. Dokonanie całościowej analizy gospodarki magazynowej tych podmiotów, ze względu na ramy objętościowe opracowania, nie jest możliwe. Jednakże na przykładzie kilku wybranych branż przedstawiono główne charakterystyki gospodarki magazynowej badanych podmiotów. Streszczenie Zaprezentowane w pracy wyniki badań opierają się na danych ankietowych zebranych wśród 111 przedsiębiorstw produkcyjnych, mających swą siedzibę na terenie województwa śląskiego. Przedstawiono krótką charakterystykę warunków funkcjonowania tych podmiotów na wybranym do badania terenie, opierając się na danych publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny oraz jego oddział w Katowicach. Dokonano również analizy wybranych wyników w podziale na wielkość przedsiębiorstwa oraz branżę. Słowa kluczowe: gospodarka magazynowa, magazyny, przetwórstwo przemysłowe. LITERATURA 1. Biuletyn statystyczny województwa śląskiego 2012, Urząd Statystyczny w Katowicach 2012, wersja elektroniczna: gov.pl/katow, data dostępu Dudziński Z., Kizyn M., Poradnik magazyniera, PWE Warszawa Kadłubek M., Funkcjonowanie gospodarki magazynowej w wybranym przedsiębiorstwie, cz. 1, Identyfikacja zasobów, TTS Technika Transportu Szynowego nr 9, 2012, s Kempa E., Znaczenie magazynowania dla funkcjonowania procesów dystrybucji w przedsiębiorstwie, Logistyka nr 3, Krawczyk S. (red.), Logistyka. Teoria i praktyka, cz. 1, Difin, Warszawa Matulewski M., Konecka S., Fajfer P., Wojciechowski A., Systemy logistyczne, Podręcznik do kształcenia w zawodzie technik logistyk, IliM, Poznań Niemczyk A., Zapasy i magazynowanie, t. 2, Magazynowanie, ILiM, Poznań Produkt krajowy brutto w województwie śląskim w 2010 r., Opracowanie sygnalne, Urząd Statystyczny w Katowicach, 2013, wersja elektroniczna: data dostępu Rocznik statystyczny województwa śląskiego 2012, Urząd Statystyczny w Katowicach 2012, wersja elektroniczna: gov.pl/katow, data dostępu