Wybrane elementy pomocy społecznej i pieczy zastępczej w województwie kujawsko-pomorskim

Transkrypt

1 Wybrane elementy pomocy społecznej i pieczy zastępczej w województwie kujawsko-pomorskim w latach analiza porównawcza na tle innych województw Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu TORUŃ, 2013 ROK

2 Niniejsze opracowanie zostało przygotowane na podstawie następujących danych: Sprawozdania MPiPS-03 za rok 2009, 2010, 2011 Sprawozdanie z Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie za lata Dane GUS, Bank Danych Lokalnych za lata Opracowanie: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu ul. Słowackiego Toruń

3 SPIS TREŚCI: WSTĘP 5 WOJEWÓDZTWO KUJAWSKO-POMORSKIE NA TLE INNYCH WOJEWÓDZTW - W UJĘCIU TERYTORIALNYM I LUDNOŚCIOWYM 7 1. NATĘŻENIE KORZYSTANIA Z POMOCY SPOŁECZNEJ Natężenie korzystania z pomocy społecznej w kraju Natężenie korzystania z pomocy społecznej w województwie CHARAKTERYSTYKA KLIENTÓW POMOCY SPOŁECZNEJ Klienci pomocy społecznej z miast i obszarów wiejskich Liczebność i skład rodzin ŚRODKI FINANSOWE PRZEZNACZONE NA ŚRODOWISKOWĄ POMOC SPOŁECZNĄ NA ZADANIA WŁASNE WYBRANE POWODY KORZYSTANIA ZE ŚWIADCZEŃ POMOCY SPOŁECZNEJ Ubóstwo Bezrobocie Niepełnosprawność Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego KADRA POMOCY SPOŁECZNEJ Pracownicy ośrodków pomocy społecznej w kraju 37 w latach Pracownicy ośrodków pomocy społecznej w województwie kujawsko pomorskim WYBRANE FORMY POMOCY ŚWIADCZONE PRZEZ INSTYTUCJE POMOCY SPOŁECZNEJ I PIECZY ZASTĘPCZEJ Praca socjalna Poradnictwo specjalistyczne Opieka zastępcza nad dziećmi Usługi opiekuńcze Kierowanie do domów pomocy społecznej 65

4 7. INFRASTRUKTURA POMOCY SPOŁECZNEJ Domy pomocy społecznej Dzienne domy pomocy społecznej Środowiskowe domy samopomocy Ośrodki interwencji kryzysowej Schroniska, noclegownie, domy dla osób bezdomnych Punkty konsultacyjne Mieszkania chronione 87 WNIOSKI KOŃCOWE 90 REKOMENDACJE 96

5 Wstęp Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu jako jednostka organizacyjna Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego realizuje m.in. zadania z zakresu pomocy społecznej. W ramach tych zadań do obowiązków ROPS należy m.in. prowadzenie analiz oraz monitorowanie sytuacji w pomocy społecznej w naszym województwie. Niniejsze opracowanie zawiera wybrane elementy pomocy społecznej i pieczy zastępczej w województwie kujawsko-pomorskim na tle innych województw w latach celem przedstawienia zmian zachodzących na przestrzeni tych trzech lat. Materiał składa się z siedmiu rozdziałów, zawierających dane na temat natężenia korzystania z pomocy społecznej, charakterystyki klientów pomocy społecznej, środków finansowych przeznaczonych na środowiskową pomoc społeczną, wybranych powodów korzystania ze świadczeń pomocy społecznej, kadry pomocy społecznej, wybranych form pomocy świadczonych przez instytucje pomocy, a także infrastruktury pomocy społecznej. Biorąc pod uwagę fakt, iż niniejsze opracowanie dotyczy wybranych elementów pomocy społecznej, część zagadnień zawartych w analizie została przedstawiona jedynie w kontekście 2011 roku. Należą do nich m.in.: dane dot. natężenia korzystania z pomocy społecznej w poszczególnych gminach województwa kujawsko-pomorskiego, liczba mieszkańców przypadających na 1 pracownika socjalnego w poszczególnych gminach województwa kujawsko-pomorskiego, dane dotyczące pieczy zastępczej w podziale na powiaty województwa kujawskopomorskiego, liczba osób w rodzinach korzystających ze świadczeń pomocy społecznej przypadająca na 10 tys. mieszkańców w poszczególnych województwach, liczba pracowników socjalnych ops przypadająca na 10 tys. mieszkańców w poszczególnych województwach, statutowa liczba miejsc w dps/ddps/śds/oik w poszczególnych województwach, liczba osób korzystających z dps/ddps/śds/oik w poszczególnych województwach, statutowa liczba miejsc w schroniskach i noclegowniach oraz liczba osób korzystających z miejsc w schroniskach i noclegowniach oraz miejsc wydzielonych na nocleg dla osób bezdomnych w poszczególnych województwach, liczba osób korzystających z tytułu przemocy w rodzinie z poradnictwa świadczonego w punktach konsultacyjnych w poszczególnych województwach, 5

6 liczba osób korzystających z mieszkań chronionych w poszczególnych województwach, liczba miejsc w dps/ddps/oik przypadająca na 10 tys. mieszkańców w poszczególnych województwach, liczba osób bezdomnych przypadająca na 1 miejsce noclegowe w poszczególnych województwach, liczba punktów konsultacyjnych przypadająca na 100 tys. mieszkańców w poszczególnych województwach, liczba mieszkań chronionych przypadająca na 100 tys. mieszkańców w poszczególnych województwach. Prezentacja powyższych danych odnosząca się do stanu na rok 2011 została podyktowana koniecznością ograniczenia objętości materiału oraz brakiem potrzeby prezentowania podobnego zakresu danych w ujęciu trzyletnim (zwłaszcza w odniesieniu do infrastruktury uzasadnione było zaprezentowanie w formie wykresów najbardziej aktualnego stanu na koniec 2011 roku). Pozostałe zagadnienia, kluczowe dla analizy wybranych aspektów pomocy społecznej, zostały uwzględnione z perspektywy danych za lata 2009, 2010 i Dodatkowym walorem tego opracowania jest prezentacja danych na tle innych regionów. W ten sposób stworzona została możliwość do porównania niektórych aspektów funkcjonowania systemu pomocy społecznej i pieczy zastępczej w poszczególnych województwach. Tego rodzaju opracowania analityczne są niezbędne do wytyczania kierunków regionalnej polityki społecznej oraz planowania działań pomocowych w takim zakresie, w jakim zdiagnozowano największe zapotrzebowanie i najmniejszą skalę realizowanych usług. Opracowanie powstało przede wszystkim w oparciu o sprawozdania MPiPS-03 za lata , dane ze sprawozdanie z Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie za lata rok, dane GUS pochodzące z Banku Danych Lokalnych za lata

7 Województwo kujawsko-pomorskie na tle innych województw - w ujęciu terytorialnym i ludnościowym Pod względem terytorialnym w naszym kraju największym z województw jest mazowieckie ( km 2 ), po nim wielkopolskie ( km 2 ) i lubelskie ( km 2 ). Województwo kujawsko pomorskie jest dziesiąte z kolei pod względem powierzchni. Wśród 3 województw o największej liczbie ludności w naszym kraju są: województwo mazowieckie województwo śląskie województwo wielkopolskie Podobnie jak pod względem wielkości terytorium, tak również biorąc pod uwagę liczbę ludności nasze województwo plasuje się na 10 miejscu w kraju. W przypadku gęstości zaludnienia można wskazać, iż najgęściej zaludnione jest województwo śląskie (375 osób na km 2 ) i małopolskie (220 osób na km 2 ). Kujawsko pomorskie zajmuje 8 miejsce w tej kategorii, z zaludnieniem 117 osób na km 2. Wyróżniająca cecha wyłania się z analizy danych dotyczących gęstości zaludnienia dla terenów miejskich, która dla województwa kujawsko-pomorskiego osiągnęła wartość osób na 1 km², co znacznie przekracza średnią wartość dla kraju (1 085) oraz sytuuje nasze województwo na drugiej pozycji zaraz po województwie mazowieckim (z gęstością zaludnienia w miastach na poziomie osób na 1 km²). Poniżej wykaz województw naszego kraju obrazujący podział terytorialny (liczbę powiatów i gmin, w tym miejskich, wiejskich i miejsko wiejskich, w poszczególnych województwach). 7

8 Tabela 1 Wykaz województw w ujęciu terytorialnym Województwo Polska Dolnośląskie Kujawskopomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińskomazurskie Wielkopolskie Liczba Liczba gmin 1 powiatów 1 ogółem miejskie wiejskie miejskowiejskie Zachodniopomorskie Powierzchnia Ludność 2 Gęstość w km² 1 zaludnienia na km² Dane za 2011 rok pochodzące ze strony Głównego Urzędu Statystycznego na dzień 8 listopad 2012 r. ( 2 Dane za 2011 rok pochodzące ze strony Głównego Urzędu Statystycznego ( na dzień 8 listopad 2012 r. 8

9 Natężenie korzystania z pomocy społecznej 1.1 Natężenie korzystania z pomocy społecznej w kraju Przyglądając się zmianom zachodzącym w liczbie rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej na przestrzeni lat , zauważamy, iż o ile w roku 2010 nastąpił spadek liczby rodzin zaledwie w 4 województwach (należą do nich: lubuskie - spadek o 2,9%; dolnośląskie - spadek o 1,5%; lubelskie - spadek o 1,3%; warmińsko mazurskie - spadek o 0,5%), o tyle liczba osób w tych rodzinach zmniejszyła się aż w 11 województwach naszego kraju. Należą do nich: lubuskie (spadek o 8,6%) świętokrzyskie (spadek o 2,2%) dolnośląskie (spadek o 4,4%) wielkopolskie (spadek o 2%) warmińsko- mazurskie (spadek o 3,1%) podlaskie (spadek o 1,6%) lubelskie (spadek o 2,8%) mazowieckie (spadek o 1,1%) podkarpackie (spadek o 2,5%) opolskie (spadek o 0,9%) kujawsko-pomorskie (spadek o 2,2%) Wykres 1 Liczba rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w latach w poszczególnych województwach rok 2010 rok 2011 rok Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Rok 2011 natomiast, w stosunku do roku poprzedniego, przyniósł spadek liczby rodzin korzystających z pomocy społecznej i jednocześnie osób w tych rodzinach we wszystkich regionach naszego kraju. Najwyższy spadek - powyżej 5%, odnotowano w województwach: opolskim (o 6,9% rodzin korzystających) lubuskim (o 5,6%) podkarpackim (o 6,2%) dolnośląskim (o 5,3%) 9

10 małopolskim (o 5,3%) świętokrzyskim (o 5%). Najniższy spadek, poniżej 2%, zarejestrowano w województwach: zachodniopomorskim (o 1%) pomorskim (o 1%) podlaskim (o 1,7%). W 2011 roku w kujawsko pomorskim spadek liczby rodzin korzystających z pomocy społecznej w stosunku do roku 2010, wyniósł 3,7%. Tabela 2 Rodziny korzystające ze świadczeń pomocy społecznej w latach Województwo Liczba rodzin - ogółem Świadczenia przyznane w ramach zadań zleconych i zadań własnych (bez względu na ich rodzaj, formę, liczbę oraz źródło finansowania) Liczba osób w rodzinach Liczba rodzin - ogółem Liczba osób w rodzinach Liczba rodzin - ogółem Liczba osób w rodzinach KRAJ Dolnośląskie kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie warmińsko- mazurskie Wielkopolskie zachodnio-pomorskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Rozpatrując zróżnicowanie regionalne w zakresie udziału liczby osób w rodzinach korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w 2011 roku, w ogólnej liczbie mieszkańców można zauważyć, iż najwięcej osób korzystających ze świadczeń w stosunku do liczby mieszkańców występuje na ścianie wschodniej naszego kraju. Najmniejszą liczbę natomiast obserwujemy w województwach położonych w południowej i centralnej Polsce. W województwie kujawsko pomorskim na 10 tysięcy mieszkańców przypada osób korzystających z pomocy społecznej. 10

11 Mapa 1. Liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej przypadająca na 10 tys. mieszkańców w roku 2011 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok 2011, Dane GUS, Bank Danych Lokalnych za rok

12 1.2 Natężenie korzystania z pomocy społecznej w województwie Na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za 2011 rok, analizując je pod kątem korzystających z pomocy społecznej można zauważyć, iż w województwie kujawsko pomorskim najkorzystniej sytuacja wygląda w gminach leżących w okolicy dwóch głównych miast Torunia i Bydgoszczy. Do gmin o najniższej liczbie korzystających z pomocy społecznej (do 100 korzystających na mieszkańców) należą: Bydgoszcz Dąbrowa Białe Błota Janikowo Toruń Nowa Wieś Wielka Osielsko Zławieś Wielka Lubicz Nakło nad Notecią Solec Kujawski gmina Chełmża Obrowo Górzno miasto Brodnica Wielka Nieszawka Ciechocinek Sicienko miasto Inowrocław Mogilno Z kolei gminy leżące na peryferiach województwa, najbardziej oddalone od ośrodków przemysłowych, obrazują trudniejszą sytuację pod kątem liczy osób korzystających ze świadczeń pomocowych. Najwyższa liczba osób korzystających z pomocy społecznej (powyżej 301 korzystających na mieszkańców) występuje w 5 gminach naszego województwach, należą do nich: gmina Radziejów Rogowo (pow. rypiński) Wielgie Radzyń Chełmiński gmina Rypin 12

13 Mapa 1 Liczba osób w rodzinach korzystających ze świadczeń pomocy społecznej przypadająca na tysiąc mieszkańców w województwie kujawsko - pomorskim w roku 2011 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok 2011, Dane GUS, Bank Danych Lokalnych za rok

14 2. Charakterystyka klientów pomocy społecznej 2.1 Klienci pomocy społecznej z miast i obszarów wiejskich W roku 2009 w województwie kujawsko-pomorskim łącznie rodzin korzystało z pomocy społecznej, z czego 45% pochodziło z terenów wiejskich. Liczba osób w tych rodzinach to W roku następnym 2010 liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej wzrosła do , z czego odsetek mieszkańców z terenów wiejskich spadł do 44%. Liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w 2010 roku również spadła do poziomu Rok 2011 to spadek liczby rodzin korzystających z pomocy społecznej do Ludność z terenów wiejskich to 45%, a liczba osób w rodzinach to Porównując omówione trzy lata widzimy, że na przestrzeni lat nastąpił spadek liczby rodzin korzystających z pomocy społecznej o 2%. Na tle innych województw jest to wynik przeciętny. Przyglądając się strukturze rodzin korzystających z pomocy społecznej pod względem miejsca zamieszkania (miasto/wieś) w 2009 roku widzimy, że w większości województw (9 z 16) od 40 do 50% rodzin zamieszkuje tereny wiejskie. W czterech województwach rodziny z terenów wiejskich stanowią powyżej 50% rodzin korzystających, w tym w województwie lubelskim i podkarpackim jest to odpowiednio 60 i 67%. Z kolei w trzech województwach odsetek rodzin korzystających z pomocy społecznej zamieszkujących na terenach wiejskich wyniósł od 19 do 36% (śląskie, dolnośląskie i łódzkie). W kolejnych latach stosunek liczby rodzin korzystających z pomocy społecznej z terenów wiejskich i miejskich nie uległ znaczącym zmianom. Dane liczbowe przedstawiają poniższe tabele. Tabela 3 Świadczenia przyznane w ramach zadań zleconych i zadań własnych (bez względu na ich rodzaj, formę, liczbę oraz źródło finansowania) w 2009 roku Województwo Liczba rodzin ogółem Wieś Miasto Liczba osób w rodzinach dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie

15 Województwo Liczba rodzin ogółem Wieś Miasto Liczba osób w rodzinach pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie RAZEM Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok 2009 Tabela 4 Świadczenia przyznane w ramach zadań zleconych i zadań własnych (bez względu na ich rodzaj, formę, liczbę oraz źródło finansowania) w 2010 roku Województwo Liczba rodzin ogółem Wieś Miasto Liczba osób w rodzinach dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie RAZEM Sprawozdanie MPiPS-03 za rok

16 Tabela 5 Świadczenia przyznane w ramach zadań zleconych i zadań własnych (bez względu na ich rodzaj, formę, liczbę oraz źródło finansowania) w 2011 roku Województwo Liczba rodzin ogółem Wieś Miasto Liczba osób w rodzinach dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie RAZEM Sprawozdanie MPiPS-03 za rok

17 2.2 Liczebność i skład rodzin Porównując rok 2011 do roku 2009 liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim zmalała o 1,1%. W większości pozostałych województw (w dwunastu) również odnotowano spadek tej liczby największy o 6,2% w województwie lubuskim. W trzech województwach liczba rodzin korzystających z pomocy wzrosła najwięcej o 4% w województwie pomorskim. Szczegółowe dane przedstawia poniższa tabela. Tabela 6 Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej na przestrzeni lat (porównanie roku 2011 z rokiem 2009) Województwo Liczba rodzin ogółem 2009 Liczba rodzin ogółem 2010 Liczba rodzin ogółem 2011 Wzrost/spadek w % dolnośląskie ,0 kujawsko-pomorskie ,1 lubelskie ,6 lubuskie ,2 łódzkie ,4 małopolskie ,8 mazowieckie ,3 opolskie ,3 podkarpackie ,1 podlaskie ,2 pomorskie ,0 śląskie ,6 świętokrzyskie ,5 warmińsko ,5 mazurskie wielkopolskie ,9 zachodniopomorskie ,5 RAZEM ,2 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Większość rodzin korzystających z pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim w 2009 roku to rodziny składające się z 4 i więcej osób 35% wszystkich rodzin korzystających z pomocy. Na drugiej pozycji uplasowały się rodziny jednoosobowe stanowiące 33% ogółu rodzin. Rodziny 2 i 3-osobowe stanowiły w 2009 roku po 16%. Rok 2010 przyniósł ze sobą zmianę dominującą kategorią wśród rodzin korzystających z pomocy stanowiły rodziny 1-osobowe (35,2%). Rodziny składające się z 4 i więcej osób to 17

18 w omawianym roku 33,2% ogółu. Z kolei rodziny 2-osobowe i 3-osobowe stanowiły odpowiednio 15,3% i 16,3% ogółu. W roku 2011 przybyło rodzin 1-osobowych i ich udział w całości wzrósł do 38%, przy jednoczesnym spadku rodzin z 4 i więcej osobami do 31% ogółu. Rodziny 2-osobowe i 3-osobowe to odpowiednio 15% i 16% wszystkich rodzin. Wśród pozostałych województw możemy wskazać na trzy typy: Województwa, w których wśród rodzin korzystających z pomocy w ciągu trzech lat dominują rodziny 1-osobowe, a rodziny z 4 osobami i więcej zajmują drugą pozycję są to: dolnośląskie, łódzkie, mazowieckie, opolskie, pomorskie, śląskie, warmińsko-mazurskie i zachodniopomorskie. Województwa, w których wśród rodzin korzystających z pomocy w ciągu trzech lat dominują rodziny z 4 osobami i więcej, a rodziny 1-osobowe zajmują drugą pozycję są to: lubelskie i podkarpackie. Województwa, w których pozycję dominującą zajmują zamiennie w poszczególnych latach bądź to rodziny 1-osobowe, bądź rodziny z 4 i więcej osobami, są to: lubuskie, małopolskie, podlaskie, świętokrzyskie, wielkopolskie. Dane za poszczególne lata dla wszystkich województw przedstawiają poniższe wykresy. Wykres 2 Typy rodzin korzystających z pomocy społecznej w 2009 roku (wyrażone w procentach) zachodniopomorskie wielkopolskie warmińsko- mazurskie świętokrzyskie śląskie pomorskie podlaskie podkarpackie opolskie mazowieckie małopolskie łódzkie lubuskie lubelskie kujawsko-pomorskie dolnośląskie Rodziny 1-os. % całości Rodziny 2-os. % całości Rodziny 3-os. % całości Rodziny 4-os. i więcej % całości Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok

19 Wykres 3 Typy rodzin korzystających z pomocy społecznej w 2010 roku (wyrażone w procentach) zachodniopomorskie wielkopolskie warmińsko-mazurskie świętokrzyskie śląskie pomorskie podlaskie podkarpackie opolskie mazowieckie małopolskie łódzkie lubuskie lubelskie kujawsko - pomorskie dolnośląskie Rodziny 1-os. % całości Rodziny 2-os. % całości Rodziny 3-os. % całości Rodziny 4-os. i więcej % całości Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok Wykres 4 Typy rodzin korzystających z pomocy społecznej w 2011 roku (wyrażone w procentach) zachodniopomorskie wielkopolskie warmińsko-mazurskie Rodziny 1-os. % całości świętokrzyskie śląskie Rodziny 2-os. % całości pomorskie podlaskie podkarpackie Rodziny 3-os. % całości opolskie mazowieckie małopolskie Rodziny 4-os. i więcej % całości łódzkie lubuskie lubelskie kujawsko - pomorskie dolnośląskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok

20 W województwie kujawsko-pomorskim w 2009 roku rodziny z dziećmi stanowiły 50% wszystkich rodzin korzystających z pomocy społecznej. Z roku na rok udział ten malał do 48% w roku 2010 i 47% w roku W większości pozostałych województw udział rodzin z dziećmi w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy również malał, tylko dwa województwa odnotowały niewielki wzrost śląskie i zachodniopomorskie. Szczegółowe dane przedstawia poniższa tabela. Tabela 6 Udział rodzin z dziećmi w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy w latach Rodziny z Rodziny z Rodziny z Województwo dziećmi % dziećmi % dziećmi % całości całości całości KRAJ dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko- mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Wśród rodzin z dziećmi w naszym województwie w 2009 roku najwięcej, bo 37% ogółu rodzin korzystających stanowiły rodziny z jednym dzieckiem. Rodziny z dwójką dzieci to 34% ogółu rodzin z dziećmi, a rodziny wielodzietne to 29% wszystkich rodzin z dziećmi korzystających z pomocy. Rok 2010 to niewielkie zmiany tej struktury: 38% to rodziny z jednym dzieckiem, 34% to rodziny z dwójką dzieci, a 28% to rodziny wielodzietne. Podobnie w roku 2011 udział odpowiednio dla wspomnianych wyżej typów rodzin: 38,5%, 34,5% i 27%. Wśród województw, w których w przeciągu omawianych trzech lat proporcje pomiędzy typami rodzin z dziećmi rozkładały się podobnie jak w kujawsko-pomorskim znalazły się: dolnośląskie, lubuskie, łódzkie, opolskie, śląskie, warmińsko-mazurskie oraz zachodniopomorskie. W województwie małopolskim, podkarpackim i podlaskim proporcje te układały się odwrotnie 20

21 w okresie największy odsetek wśród rodzin z dziećmi korzystających z pomocy stanowiły rodziny wielodzietne, następnie rodziny z 2 dzieci i rodziny z jednym dzieckiem. Wyjątkiem jest tu rok 2011 w województwie podkarpackim, gdzie dominującą kategorią były rodziny z dwójką dzieci, rodziny wielodzietne uplasowały się na drugiej pozycji, a rodziny z 1 dzieckiem na trzeciej pozycji. W pozostałych województwach (lubelskie, mazowieckie, pomorskie, świętokrzyskie i wielkopolskie) nie odnotowano prawidłowości w procentowym udziale poszczególnych typów rodzin z dziećmi w ogóle rodzin z dziećmi korzystających z pomocy. Szczegółowe dane przedstawia poniższa tabela. 21

22 Województwo Tabela 7 Typy rodzin z dziećmi i ich udział w ogóle rodzin z dziećmi korzystających z pomocy społecznej w latach Rodziny z 1 dzieckiem % ogółu rodzin z dziećmi Rodziny z 2 dzieci % ogółu rodzin z dziećmi Rodziny wielodzietne % ogółu rodzin z dziećmi Rodziny z 1 dzieckiem % ogółu rodzin z dziećmi Rodziny z 2 dzieci % ogółu rodzin z dziećmi Rodziny wielodzietn e % ogółu rodzin z dziećmi Rodziny z 1 dzieckiem % ogółu rodzin z dziećmi Rodziny z 2 dzieci % ogółu rodzin z dziećmi Rodziny wielodzietn e % ogółu rodzin z dziećmi dolnośląskie kujawsko-pomorskie ,5 34,5 27 lubelskie lubuskie łódzkie 49, , małopolskie , ,5 mazowieckie 33,25 32,5 34,25 34,5 32, opolskie 38 33,5 28,5 38,5 34, ,5 27,5 podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie , ,5 świętokrzyskie , , warmińsko- mazurskie ,5 27,5 wielkopolskie zachodniopomorskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata

23 Warto jeszcze przyjrzeć się, jaki procent rodzin korzystających z pomocy społecznej stanowią rodziny niepełne oraz rodziny emerytów i rencistów. W województwie kujawsko-pomorskim w 2009 roku rodziny niepełne stanowiły 17% wszystkich rodzin korzystających z pomocy społecznej. W pozostałych województwach udział ten wynosił od 12% (województwo podkarpackie) do 18% (województwo lubuskie). W roku następnym 2010 w naszym województwie udział rodzin niepełnych wyniósł 16%, a w następnym 2011 było to 15%, także możemy odnotować niewielki spadek (o 2% w okresie ) procentowego udziału rodzin niepełnych wśród rodzin korzystających z pomocy społecznej. Spadek odnotowano także w ogólnej liczbie rodzin niepełnych korzystających z pomocy w roku 2009 było ich , w roku , a w roku Pozostałe województwa również na przestrzeni omawianych trzech lat odnotowały spadki procentowego udziału rodzin niepełnych w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy. Największy spadek dotyczy województwa opolskiego (o 4%), najmniejszy zaś (o 1%) województw: mazowieckiego, podlaskiego, śląskiego, wielkopolskiego i zachodniopomorskiego. Z kolei udział rodzin emerytów i rencistów w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy dla województwa kujawsko-pomorskiego w roku 2009 wynosił 20%. Rok później było to 17%, by w roku 2011 spaść o jeszcze jeden punkt procentowy do 16%. Zaznaczyć należy, że zmalała też ogólna liczba rodzin emerytów i rencistów wśród rodzin korzystających z pomocy społecznej z w roku 2009 do w roku W każdym z pozostałych województw również na przestrzeni lat procentowy udział rodzin emerytów i rencistów w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy malał. Największy spadek o 5% odnotowano w województwie pomorskim, zaś najmniejsze spadki o 1 punkt procentowy dotyczyły województw: małopolskiego, opolskiego, podlaskiego i wielkopolskiego. Szczegółowe dane przedstawia poniższa tabela. 23

24 Województwo Tabela 8 Udział rodzin niepełnych i rodzin emerytów i rencistów wśród ogółu rodzin korzystających z pomocy społecznej w latach Rodziny ogółem Rodziny niepełne ogółem Rok 2009 Rok 2010 Rok 2011 % całości Rodziny emerytów i rencistów ogółem % całości Rodziny ogółem Rodziny niepełne ogółem % całości Rodziny emerytów i rencistów ogółem % całości Rodziny ogółem Rodziny niepełne ogółem % całości Rodziny emerytów i rencistów ogółem KRAJ dolnośląskie kujawsko pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata % całości 24

25 3. Środki finansowe przeznaczone na środowiskową pomoc społeczną na zadania własne Zróżnicowanie regionalne w zakresie kwoty środków finansowych przeznaczonych na świadczenia w ramach zadań własnych w przeliczeniu na 1 rodzinę korzystającą z pomocy społecznej Poniższe zestawienie zostało opracowane przy uwzględnieniu środków na udzielone świadczenia w ramach zadań własnych gmin zestawionych z liczbą rodzin korzystających z pomocy (sprawozdanie MPiPS-03, dział 2B). W województwie kujawsko-pomorskim w 2009 roku średnio rocznie na jedną rodzinę korzystającą z pomocy wydano 1820 zł. Średnia dla całego kraju wyniosła 1874 zł. Widzimy zatem, że w naszym województwie wydatkowana kwota była nieco niższa niż średnia dla kraju. W pozostałych województwach środki te kształtowały się na poziomie od 1691 złotych w województwie łódzkim do 2224 złotych w województwie opolskim, przy czym poniżej średniej dla kraju znajdowało się 9 województw, a powyżej tej średniej 6 województw. W następnych latach (zarówno w roku 2010 jak i w roku 2011) w całym kraju nastąpił wzrost kwoty środków przeznaczonych na świadczenia w ramach zadań własnych gmin w przeliczeniu na jedną rodzinę korzystającą z pomocy. W województwie kujawsko-pomorskim w 2010 roku kwota ta wzrosła do 2219 złotych, a następnie w roku 2011 do 2335 złotych, a więc o 28% w stosunku do roku W pozostałych województwach wzrost ten wahał się w przedziale od 13% w województwie śląskim do niespełna 50% w województwie lubuskim. Średnia dla kraju wyniosła 28%. Szczegółowe dane dla województw przedstawia poniższa tabela. Tabela 9 Środki finansowe przeznaczone na świadczenia w ramach zadań własnych w przeliczeniu na jedną rodzinę korzystającą z pomocy społecznej Województwo Kwota za rok 2009 Kwota za rok 2010 Kwota za rok 2011 Wzrost między rokiem 2009 a 2011 w % dolnośląskie ,6 kujawsko-pomorskie ,3 lubelskie ,5 lubuskie ,5 łódzkie ,9 małopolskie ,2 mazowieckie ,0 opolskie ,3 25

26 Województwo Kwota za rok 2009 Kwota za rok 2010 Kwota za rok 2011 Wzrost między rokiem 2009 a 2011 w % podkarpackie ,2 podlaskie ,9 pomorskie ,5 śląskie ,4 świętokrzyskie ,3 warmińsko- mazurskie ,1 wielkopolskie ,9 zachodniopomorskie ,5 Średnia dla kraju ,3 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Wybrane powody korzystania ze świadczeń pomocy społecznej 4.1 Ubóstwo W województwie kujawsko-pomorskim w 2009 roku na rodzin korzystających z pomocy społecznej 62% stanowiły rodziny, dla których powodem sięgania po tę pomoc było ubóstwo ( rodzin). W pozostałych województwach odsetek korzystających z pomocy społecznej z powodu ubóstwa w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy zawierał się w przedziale od 46% w województwie wielkopolskim do 64% w województwie pomorskim. Średnia dla kraju wynosiła 53%. Rok 2010 przyniósł ze sobą wzrost zarówno ogólnej liczby rodzin korzystających z pomocy, jak i wzrost liczby rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa. Jednak ta tendencja wzrostowa nie przełożyła się na wzrost procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa w stosunku do ogólnej liczby rodzin, który wyniósł 61% - jest to bardzo niewielki spadek w porównaniu z rokiem poprzednim. W roku 2011 odnotowujemy dalszy spadek procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu ubóstwa w stosunku do ogólnej liczby rodzin do 60%, przy jednoczesnym spadku ogólnej liczby rodzin jak i liczby rodzin korzystających z pomocy z tytułu ubóstwa. W pozostałych województwach na przestrzeni lat wyróżnić możemy zarówno takie, w których odsetek rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa malał, jak i takie, w których mamy do czynienia z odwrotną tendencją gdzie odsetek rodzin korzystających z pomocy z powody ubóstwa wzrastał. Do pierwszej grupy zaliczyć możemy województwa: 26

27 łódzkie (z 51% w 2009 roku do 50% w roku 2011) świętokrzyskie (z 51% w roku 2009 do 41% w roku 2011) zachodniopomorskie (z 54% w roku 2009 do 53% w roku 2011) Do drugiej grupy zaliczają się: dolnośląskie (z 50% w roku 2009 do 57% w roku 2011) lubelskie (z 51% w roku 2009 do 58% w roku 2011) lubuskie (z 58% w roku 2009 do 62% w roku 2011) małopolskie (z 53% w roku 2009 do 55% w roku 2011) mazowieckie (z 51% w roku 2009 do 53% w roku 2011) opolskie (z 50% w roku 2009 do 52% w roku 2011) podlaskie (z 58% w roku 2009 do 61% w roku 2011) pomorskie (z 64% w roku 2009 do 65% w roku 2011) śląskie (z 50% w roku 2009 do 51% w roku 2011) warmińsko-mazurskie (z 47% w roku 2009 do 48% w roku 2011) wielkopolskie (z 46% w roku 2009 do 50% w roku 2011) W województwie podkarpackim odsetek ten utrzymywał się na stałym poziomie 54%. Szczegółowe dane dla poszczególnych województw przedstawia poniższa tabela. 27

28 Województwo Tabela 10 Procentowy udział rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu ubóstwa w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy Liczba rodzin korzystających z pomocy ogółem 2009 Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa 2009 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Liczba rodzin Liczba rodzin Liczba rodzin korzystających Liczba rodzin korzystających Liczba rodzin korzystających z pomocy korzystających z pomocy korzystających z pomocy z powodu z pomocy z powodu z pomocy z powodu ubóstwa ogółem ubóstwa ogółem ubóstwa % ogółu % ogółu Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa 2011 Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa 2011 % ogółu KRAJ dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie

29 4.2 Bezrobocie W województwie kujawsko-pomorskim w 2009 roku na rodzin korzystających z pomocy społecznej 57% stanowiły rodziny, dla których powodem sięgania po tę pomoc było bezrobocie ( rodzin). Jest to najwyższy odsetek w całym kraju. W pozostałych województwach odsetek korzystających z pomocy społecznej z powodu bezrobocia w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy zawierał się w przedziale od 34% w województwie małopolskim do 52% w województwie warmińsko-mazurskim. Średnia dla kraju wynosiła 45%. Rok 2010 przyniósł ze sobą wzrost zarówno ogólnej liczby rodzin korzystających z pomocy, jak i wzrost liczby rodzin korzystających z pomocy z powodu bezrobocia. Ta tendencja wzrostowa przełożyła się również na wzrost procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy z powodu bezrobocia w stosunku do ogólnej liczby rodzin, który wyniósł 58% - jest to jednak bardzo niewielki wzrost w porównaniu z rokiem poprzednim. W roku 2011 odnotowujemy dalszy wzrost procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu bezrobocia w stosunku do ogólnej liczby rodzin do 59%, przy jednoczesnym spadku ogólnej liczby rodzin korzystających z pomocy oraz spadku liczby rodzin korzystających z pomocy z tytułu bezrobocia w porównaniu do roku 2010 (w zestawieniu z rokiem 2009 ciągle jest to większa liczba). We wszystkich pozostałych województwach na przestrzeni lat odsetek rodzin korzystających z pomocy z powody bezrobocia w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy wzrastał. Szczegółowe dane dla poszczególnych województw przedstawia poniższa tabela. 29

30 Województwo Tabela 11 Procentowy udział rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu bezrobocia w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy Liczba rodzin korzystających z pomocy ogółem Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu bezrobocia 2009 Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu bezrobocia 2009 % ogółu Liczba rodzin korzystających z pomocy ogółem 2010 Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu bezrobocia 2010 Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu bezrobocia 2010 % ogółu Liczba rodzin korzystających z pomocy ogółem 2011 Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu bezrobocia 2011 Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu bezrobocia 2011 % ogółu KRAJ dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata

31 4.3 Niepełnosprawność W województwie kujawsko-pomorskim w 2009 roku na rodzin korzystających z pomocy społecznej 29% stanowiły rodziny, dla których powodem sięgania po tę pomoc była niepełnosprawność ( rodzin). W pozostałych województwach odsetek korzystających z pomocy społecznej z powodu niepełnosprawności w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy zawierał się w przedziale od 25% w województwie podlaskim do 40% w województwie małopolskim. Średnia dla kraju wynosiła 31%. Rok 2010 przyniósł ze sobą wzrost ogólnej liczby rodzin korzystających z pomocy, przy jednoczesnym spadku liczby rodzin korzystających z pomocy z powodu niepełnosprawności. Jednocześnie mieliśmy do czynienia z niewielkim spadkiem procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy z powodu niepełnosprawności w stosunku do ogólnej liczby rodzin, który wyniósł 27% - w porównaniu z rokiem poprzednim jest to spadek o dwa punkty procentowe. W roku 2011 odnotowujemy wzrost o jeden procent udziału rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu niepełnosprawności w stosunku do ogólnej liczby rodzin jest to 28%, przy jednoczesnym spadku ogólnej liczby rodzin, jak i liczby rodzin korzystających z pomocy z tytułu niepełnosprawności. W pozostałych województwach na przestrzeni lat wyróżnić możemy zarówno takie, w których odsetek rodzin korzystających z pomocy z powodu niepełnosprawności malał, takie, w których mamy do czynienia z odwrotną tendencją gdzie odsetek rodzin korzystających z pomocy z powody niepełnosprawności wzrastał, jak i takie, gdzie utrzymywał się na stałym poziomie. Do pierwszej grupy zaliczyć możemy województwa: małopolskie (z 40% w 2009 roku do 39% w roku 2011) śląskie (z 34% w roku 2009 do 32% w roku 2011). Do drugiej grupy zaliczają się: dolnośląskie (z 30% w roku 2009 do 31% w roku 2011) lubuskie (z 32% w roku 2009 do 34% w roku 2011) mazowieckie (z 29% w roku 2009 do 30% w roku 2011) podlaskie (z 25% w roku 2009 do 26% w roku 2011) pomorskie (z 38% w roku 2009 do 39% w roku 2011) świętokrzyskie (z 29% w roku 2009 do 30% w roku 2011) warmińsko-mazurskie (z 29% w roku 2009 do 30% w roku 2011). Do trzeciej grupy zaliczamy województwa: lubelskie (31%) łódzkie (31%) 31

32 opolskie (26%) podkarpackie (28%) wielkopolskie (29%) zachodniopomorskie (29%). Szczegółowe dane dla poszczególnych województw przedstawia poniższa tabela. 32

33 Tabela 12 Procentowy udział rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu niepełnosprawności w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy Województwo Liczba rodzin korzystający ch z pomocy ogółem Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu niepełnosprawności 2009 Liczba rodzin korzystającyc h z pomocy z powodu niepełnosprawności 2009 % ogółu Liczba rodzin korzystającyc h z pomocy ogółem 2010 Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu niepełnosprawności 2010 Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu niepełnosprawności 2010 % ogółu Liczba rodzin korzystającyc h z pomocy ogółem 2011 Liczba rodzin korzystającyc h z pomocy z powodu niepełnospra - wności 2011 Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu niepełnosprawności 2011 % ogółu KRAJ dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata

34 4.4 Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego W województwie kujawsko-pomorskim w 2009 roku na rodzin korzystających z pomocy społecznej 20% stanowiły rodziny, dla których powodem sięgania po tę pomoc była bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego ( rodzin). W pozostałych województwach odsetek korzystających z pomocy społecznej z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy zawierał się w przedziale od 14% w województwie świętokrzyskim do 23% w województwie małopolskim i śląskim. Średnia dla kraju wynosiła 20%. Rok 2010 przyniósł ze sobą wzrost ogólnej liczby rodzin korzystających z pomocy, przy jednoczesnym spadku liczby rodzin korzystających z pomocy z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego. Jednocześnie mieliśmy do czynienia z niewielkim spadkiem procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy z powodu bezradności w stosunku do ogólnej liczby rodzin, który wyniósł 19% - w porównaniu z rokiem poprzednim jest to spadek o jeden punkt procentowy. W roku 2011 odnotowujemy dalszy spadek o jeden procent udziału rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego w stosunku do ogólnej liczby rodzin jest to 18%, przy jednoczesnym spadku ogólnej liczby rodzin, jak i liczby rodzin korzystających z pomocy z tytułu bezradności. W pozostałych województwach na przestrzeni lat wyróżnić możemy zarówno takie, w których odsetek rodzin korzystających z pomocy z powodu bezradności malał, takie, w których mamy do czynienia z odwrotną tendencją gdzie odsetek rodzin korzystających z pomocy z powodu bezradności wzrastał, jak i takie, gdzie utrzymywał się na stałym poziomie. Do pierwszej grupy zaliczyć możemy województwa: lubelskie (z 21% w 2009 roku do 20% w roku 2011) łódzkie (z 20% w 2009 roku do 19% w roku 2011) mazowieckie (z 21% w roku 2009 do 20% w roku 2011) podlaskie (z 19% w 2009 roku do 18% w roku 2011) śląskie (z 23% w 2009 roku do 21% w roku 2011) warmińsko-mazurskie (z 18% w 2009 roku do 17% w roku 2011) wielkopolskie (z 20% w 2009 roku do 19% w roku 2011) zachodniopomorskie (z 16% w 2009 roku do 15% w roku 2011) 34

35 Do drugiej grupy zaliczają się: dolnośląskie (z 17% w roku 2009 do 18% w roku 2011) lubuskie (z 18% w roku 2009 do 19% w roku 2011) pomorskie (z 22% w roku 2009 do 23% w roku 2011). Do trzeciej grupy zaliczamy województwa: małopolskie (23%) opolskie (17%) podkarpackie (17%) świętokrzyskie (14%). Szczegółowe dane dla poszczególnych województw przedstawia poniższa tabela. 35

36 Tabela 13 Procentowy udział rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy Województwo Liczba rodzin korzystających z pomocy ogółem Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu bezradności 2009 Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu bezradności 2009 % ogółu Liczba rodzin korzystających z pomocy ogółem 2010 Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu bezradności 2010 Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu bezradności 2010 % ogółu Liczba rodzin korzystających z pomocy ogółem 2011 Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu bezradności 2011 Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu bezradności 2011 % ogółu KRAJ dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata

37 5. Kadra pomocy społecznej 5.1 Pracownicy ośrodków pomocy społecznej w kraju w latach W ośrodkach pomocy społecznej w naszym kraju w 2011 roku było zatrudnionych pracowników. Na przestrzeni lat zatrudnienie to systematycznie rosło z w roku 2009 do w 2011 roku, co daje 5% w skali kraju. Największy wzrost odnotowano w województwie wielkopolskim o 17% oraz małopolskim o 10%. Województwo kujawsko pomorskie uplasowało się poniżej średniej wzrost na poziomie 4%. Tabela 14 Zatrudnienie w ośrodkach pomocy społecznej w kraju w latach Województwo KRAJ dolnośląskie kujawsko - pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Na podstawie sprawozdania MPiPS-03-R można wnioskować, iż liczba pracowników ops wzrosła w dużej mierze przez zwiększenie liczby pracowników socjalnych. Średni wzrost w kraju wyliczono na poziomie 9%. Największy wzrost pracowników socjalnych odnotowano w województwie wielkopolskim o 28%, a także świętokrzyskim o 16%. W województwie kujawsko pomorskim liczba pracowników socjalnych zatrudnionych w ops wzrosła zaledwie o 3%. 37

38 Tabela 15 Zatrudnienie pracowników socjalnych w ośrodkach pomocy społecznej w kraju w latach Województwo KRAJ dolnośląskie kujawsko - pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Jak pokazują dane sprawozdania MPiPS-03 za 2011 rok, najwięcej pracowników socjalnych zatrudnionych w ops (powyżej 6) na 10 tysięcy mieszkańców przypada w województwach: warmińsko mazurskim oraz lubelskim. Najmniejszą liczbę tychże pracowników (poniżej 5) odnotowano w województwach: opolskim mazowieckim wielkopolskim pomorskim dolnośląskim lubuskim Wykres 5 Liczba pracowników socjalnych ops przypadająca na 10 tys. mieszkańców w poszczególnych województwach w 2011 roku 6,07 6,01 5,82 5,49 5,40 5,33 5,33 5,23 5,22 5,06 4,95 4,89 4,87 4,68 4,24 4,18 liczba pracowników socjalnych ops przypadająca na 10 tys. mieszkańców Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok

39 5.2 Pracownicy ośrodków pomocy społecznej w województwie kujawsko pomorskim Według zapisów art. 110 ust. 11 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz z późn. zm.) Ośrodek pomocy społecznej zatrudnia pracowników socjalnych proporcjonalnie do liczby ludności gminy w stosunku jeden pracownik socjalny na 2 tys. mieszkańców, nie mniej jednak niż trzech pracowników. Mapa 3 Liczba mieszkańców przypadająca na jednego pracownika socjalnego ops w roku 2011 w województwie kujawsko - pomorskim Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok 2011, dane GUS, Bank Danych Lokalnych za rok

40 W województwie kujawsko pomorskim średnia liczba mieszkańców na jednego pracownika socjalnego wynosi Rozpatrując poszczególne gminy naszego województwa, większość (109 gmin) spełnia w/w kryterium ustawowe. Najmniejsza liczba mieszkańców na pracownika socjalnego przypada w gminach: Bobrowniki (760); Brzozie (911); Nieszawa (995) W 36 gminach (w tym 3 miastach grodzkich) występuje sytuacja przekroczenia ustawowego limitu 2 tys. mieszkańców na pracownika socjalnego. Należą do nich: miasto Toruń (2 074) miasto Grudziądz (2 147) miasto Bydgoszcz (2 600) Strzelno (2 020) Tuchola (2 021) Solec Kujawski (2 051) miasto Rypin (2 066) Chodecz (2 068) Książki (2 073) Obrowo (2 084) Mogilno (2 086) Nowe (2 117) gmina Wąbrzeźno (2 132) miasto Brodnica (2 133) Czernikowo (2 161) Ciechocinek (2 168) Papowo Biskupie (2 209) Bądkowo (2 244) Osielsko (2 257) Łysomice (2 276) Unisław (2 285) Wielka Nieszawka (2 295) Kowalewo Pomorskie (2 296) Zbiczno (2 316) Lubanie (2 319) gmina Brodnica (2 330) gmina Chełmża (2 371) miasto Chełmża (2 517) Stolno (2 584) Choceń (2 619) Białe Błota (2 850) Bobrowo (3 082) Zławieś Wielka (3 095) Łabiszyn (3 185) Boniewo (3 495) Lubień Kujawski (3 659) 40

41 Wśród nich, w 5 gminach liczba mieszkańców na 1 pracownika socjalnego przekroczyła 3 tys. Są to: Bobrowo (3 082) Zławieś Wielka (3 095) Łabiszyn (3 185) Boniewo (3 495) Lubień Kujawski (3 659) 6. WYBRANE FORMY POMOCY ŚWIADCZONE PRZEZ INSTYTUCJE POMOCY SPOŁECZNEJ I PIECZY ZASTĘPCZEJ 6.1 Praca socjalna Praca socjalna jest profesjonalną pomocą świadczoną przez pracowników służb społecznych ukierunkowaną na przywrócenie lub wzmocnienie zdolności adresatów pomocy do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz poprawę ich sytuacji życiowej. Zakres działań podejmowanych w ramach pracy socjalnej sprowadza się do szerokiego spektrum: od opracowania diagnozy społecznej, poprzez wypracowanie właściwych i skutecznych form pomocy według ustalonego z klientem planu pomocy, a kończąc na monitoringu podejmowanych starań mających na celu eliminowanie lub ograniczenie przyczyn niewydolności finansowej, przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu osób i rodzin pozostających w kręgu zainteresowania pomocy społecznej. Praca socjalna jest formą wsparcia świadczoną osobom i rodzinom bez względu na posiadany dochód. Na mocy ustawy o pomocy społecznej z 12 marca 2004 roku (art. 119) jednym z zadań przypisanym do realizacji przez pracownika socjalnego jest prowadzenie pracy socjalnej oraz dokonywanie analizy i oceny zjawisk, które powodują zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej. Obecnie, zwłaszcza od czasu możliwości finansowania działań ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, przywiązuje się szczególną wagę do tego rodzaju zadań pracownika socjalnego, tj. do pracy socjalnej oraz profesjonalnej praktyki planowania społecznego 3. Jest to wyznacznik zdecydowanych zmian w misji służb społecznych, które nie mają ograniczać się do zarządzania świadczeniami z pomocy społecznej, ale skupić się na realizacji profesjonalnej pracy socjalnej. 3 A. Kanios, M. Czechowska-Bieluga, Praca socjalna Kształcenie-działanie-konteksty, Wyd. impuls Kraków 2010, s

42 W związku z powyższym warto poddać analizie kilka danych, które mogą obrazować w jaki sposób w poszczególnych regionach rozwinięty jest zakres prowadzenia pracy socjalnej i o ile wiedzie on prym nad przyznawaniem świadczeń pieniężnych jako głównym działaniem adresowanym do klientów ośrodków pomocy społecznej. Analizując kwestię objęcia klientów ops wyłącznie pracą socjalną można stwierdzić, iż wśród ogółu korzystających z pomocy społecznej w poszczególnych regionach taka sytuacja dotyczyła w latach od ponad 8% do blisko 28% klientów. Tabela 16 Procentowy udział klientów objętych pomocą wyłącznie w postaci pracy socjalnej w ogólnej liczbie osób korzystających z pomocy społecznej Region / Rok KRAJ 17,01% 16,56% 17,31% dolnośląskie 8,87% 8,99% 10,91% kujawsko-pomorskie 13,93% 14,06% 14,39% lubelskie 8,79% 9,58% 10,96% lubuskie 12,85% 11,70% 14,59% łódzkie 22,70% 19,67% 19,26% małopolskie 24,21% 27,96% 25,72% mazowieckie 21,64% 20,13% 22,07% opolskie 16,00% 8,85% 13,85% podkarpackie 14,50% 16,25% 17,63% podlaskie 14,95% 14,59% 17,37% pomorskie 8,51% 9,28% 10,59% śląskie 18,10% 16,64% 15,79% świętokrzyskie 21,06% 19,62% 23,01% warmińsko- mazurskie 20,65% 20,33% 21,47% wielkopolskie 24,59% 22,90% 21,28% zachodniopomorskie 10,95% 11,32% 11,08% Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Zdecydowanie wyróżnia się pod tym względem na tle kraju 6 województw, które blisko 20% osób zgłaszającym się po pomoc do ops/pcpr oferują wyłącznie objęcie pracą socjalną: województwo małopolskie, województwo świętokrzyskie, województwo mazowieckie, województwo warmińsko-mazurskie, województwo wielkopolskie, województwo łódzkie. 42

43 Województwo kujawsko-pomorskie plasuje się w drugiej grupie 6 województw, w których wskaźnik ten osiągnął poziom średnio 15%. Powyższe dane prezentuje tabela nr 16 i poniższy wykres. Wykres 6 Procentowy udział osób objętych wyłącznie pracą socjalną w ogólnej liczbie korzystających z pomocy społecznej 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok Poza pracą socjalną klientom pomocy społecznej oferowany jest cały wachlarz innych świadczeń niepieniężnych, m.in.: poradnictwo specjalistyczne, interwencja kryzysowa, schronienie, posiłek, niezbędne ubranie, usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, skierowanie i pobyt w domu pomocy społecznej, sprawienie pogrzebu. Częstotliwość udzielania tego rodzaju pomocy i wsparcia świadczy o rozwoju działalności instytucji pomocowych. Od 2011 roku w sprawozdaniu MPiPS-03 zbierane są również dane dotyczące realizacji świadczeń niepieniężnych. 43

44 Tabela 17 Procentowy udział klientów, którzy uzyskali świadczenia niepieniężne w ogólnej liczbie osób korzystających z pomocy społecznej w roku 2011 Region Ogółem Miasto Wieś KRAJ 49,25% 49,96% 48,34% dolnośląskie 43,38% 42,27% 45,61% kujawsko-pomorskie 50,66% 56,77% 43,10% lubelskie 52,06% 48,51% 54,47% lubuskie 45,76% 44,03% 47,94% łódzkie 44,11% 43,34% 45,52% małopolskie 49,40% 48,32% 50,34% mazowieckie 50,98% 49,89% 52,45% opolskie 40,11% 43,84% 35,82% podkarpackie 50,59% 49,40% 51,18% podlaskie 59,51% 61,93% 56,06% pomorskie 47,46% 43,66% 52,20% śląskie 52,89% 55,13% 43,32% świętokrzyskie 53,71% 64,31% 46,10% warmińsko- mazurskie 45,56% 45,66% 45,46% wielkopolskie 52,14% 56,59% 46,58% zachodniopomorskie 44,95% 45,47% 44,18% Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok 2011 Powyższa tabela prezentuje skalę udzielania świadczeń niepieniężnych w 2011 roku, tj. procentowy udział korzystających z pomocy społecznej, którzy otrzymali w danym roku świadczenie niepieniężne w ogólnej liczbie klientów ops/pcpr. Analizując powyższe dane można stwierdzić, iż sytuacja w poszczególnych regionach nie różni się znacząco. Wśród klientów pomocy społecznej średnio co drugi (tj. ok 50%) uzyskuje jakiegoś rodzaju świadczenia niepieniężne (najczęściej w województwie podlaskim blisko 60%, najrzadziej w województwie opolskim 40%). Możliwa jest również analiza ze względu na miejsce zamieszkania świadczeniobiorców. W tym zakresie można stwierdzić zróżnicowanie regionalne, gdyż w większości województw zakres realizacji świadczeń niepieniężnych dla mieszkańców miast i wsi jest porównywalny. W 4 województwach jednak zauważa się, że częściej wsparcie tego rodzaju formami pomocy oferowane jest osobom mieszkającym w miastach: świętokrzyskie różnica 18 punktów procentowych, śląskie 12 punktów procentowych, wielkopolskie 10 punktów procentowych, kujawsko-pomorskie 14 punktów procentowych. 44

45 Tego rodzaju zróżnicowanie może świadczyć o większych możliwościach i szerszej ofercie pomocowej świadczonej przez większe ośrodki pomocy społecznej w miastach. Przy realizacji pracy socjalnej wykorzystuje się różne metody i techniki (praca z indywidualnym przypadkiem, metoda pracy grupowej czy środowiskowej). Zgodnie z zapisami ustawy o pomocy społecznej (art.45, ust.2) praca socjalna może być prowadzona w oparciu o kontrakt socjalny regulujący wzajemne uprawnienia i zobowiązania, ściśle określone pomiędzy pracownikiem socjalnym a klientem, wskazujący najwłaściwsze w danym wypadku formy pracy z osobą lub rodziną. Tabela 18 Procentowy udział osób objętych kontraktami socjalnymi w ogólnej liczbie klientów pomocy społecznej Region / Rok KRAJ 2,81% 3,06% 2,95% dolnośląskie 3,04% 2,70% 3,23% kujawsko-pomorskie 2,89% 3,89% 3,73% lubelskie 2,17% 2,66% 2,88% lubuskie 2,40% 3,18% 3,65% łódzkie 2,43% 2,86% 3,25% małopolskie 1,50% 2,01% 2,96% mazowieckie 1,92% 1,82% 1,80% opolskie 2,75% 2,36% 3,27% podkarpackie 2,15% 1,87% 2,13% podlaskie 1,69% 1,94% 1,96% pomorskie 1,94% 2,64% 2,58% śląskie 6,87% 5,97% 4,99% świętokrzyskie 2,64% 3,25% 3,37% warmińsko- mazurskie 2,62% 2,93% 2,91% wielkopolskie 2,20% 2,60% 2,27% zachodniopomorskie 5,48% 6,42% 3,26% Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Analizując powyższe dane można zauważyć brak zdecydowanego zróżnicowania regionalnego w zakresie skali objęcia klientów pomocy społecznej kontraktami socjalnymi. W latach udział procentowy osób realizujących kontrakty w populacji świadczeniobiorców oscylował w granicach od 1,5 do 6,9% (w 2011 roku przedział ten wynosił 1,8% w województwie mazowieckim i 5% w województwie śląskim). W województwie kujawsko-pomorskim w 2011 roku osiągnięty został drugi najwyższy wynik 3,7% ogółu klientów ops/pcpr realizujących kontrakty socjalne (w naszym regionie w okresie nastąpił wzrost o 1 punkt procentowy w tym zakresie). 45

46 Wykres 7 Procentowy udział osób objętych kontraktami socjalnymi w ogólnej liczbie klientów pomocy społecznej 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0, Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Powyższa tabela i wykres ilustrują występujące w poszczególnych województwach w latach tendencje w zakresie popularyzacji kontraktów socjalnych: systematyczny spadek liczby klientów obejmowanych kontraktami socjalnymi w województwie śląskim (z blisko 7 do 5%) oraz mazowieckim, systematyczny wzrost liczby osób realizujących kontrakty socjalne wśród świadczeniobiorców pomocy w 6 województwach (lubuskim, świętokrzyskim, łódzkim, małopolskim, lubelskim, podlaskim), w pozostałych regionach występował w latach niesystematyczny przyrost liczby klientów z kontraktem (kujawsko-pomorskie, opolskie, dolnośląskie, warmińsko-mazurskie, pomorskie), niesystematyczny spadek (zachodniopomorskie) lub liczba ta utrzymała się na względnie podobnym poziomie (wielkopolskie i podkarpackie). Biorąc pod uwagę dążenia ustawodawcy oraz przedstawicieli służb społecznych do dysponowania narzędziami umożliwiającymi dyscyplinowanie oraz efektywne aktywizowanie klientów pomocy społecznej wydaje się być wspólnym interesem rozwój kontraktów socjalnych oraz obejmowanie nimi coraz szerszych grup świadczeniobiorców. 46

47 6.2 Poradnictwo specjalistyczne Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej (art. 46) jednym z zadań ośrodków pomocy społecznej jest zapewnienie dostępu do poradnictwa specjalistycznego, w szczególności prawnego, psychologicznego i rodzinnego, z którego mogą skorzystać osoby oraz całe rodziny wykazujące potrzebę wsparcia w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych, bez względu na posiadany dochód. Zauważane przez pracowników instytucji pomocowych jest rosnące zapotrzebowanie na porady specjalistów wśród rodzin zgłaszających się po pomoc, co jest związane m.in. z dość dużym natężeniem różnorodnych problemów dotykających rodziny, jak również ze wzrostem świadomości społecznej w zakresie zapotrzebowania na kontakt ze specjalistami z różnych obszarów (z psychologiem, pedagogiem, prawnikiem, terapeutą uzależnień, seksuologiem i in.). Podstawowym warunkiem optymalnie funkcjonującego systemu poradnictwa specjalistycznego jest przede wszystkim zapewnienie odpowiedniego poziomu dostępności do tego rodzaju usług, w szczególności w przypadku klientów ops z małych gmin i miasteczek. Tabela 19 Procentowy udział rodzin objętych specjalistycznym poradnictwem w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy społecznej Region / Rok KRAJ 10,55% 10,18% 11,32% dolnośląskie 9,48% 9,88% 11,22% kujawsko-pomorskie 7,46% 7,35% 7,09% lubelskie 9,22% 8,10% 9,24% lubuskie 3,95% 5,69% 5,84% łódzkie 7,95% 8,02% 9,44% małopolskie 14,39% 13,65% 14,11% mazowieckie 13,65% 13,71% 14,86% opolskie 14,24% 10,16% 13,70% podkarpackie 7,43% 7,70% 6,27% podlaskie 5,46% 9,18% 20,50% pomorskie 10,91% 11,83% 13,90% śląskie 14,31% 12,85% 14,04% świętokrzyskie 8,90% 9,74% 10,06% warmińsko- mazurskie 12,39% 11,41% 9,35% wielkopolskie 10,04% 8,02% 9,59% zachodniopomorskie 12,64% 9,49% 10,79% Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok 2011, dane GUS, Bank Danych Lokalnych za rok

48 Dokonując analizy powyższych danych można stwierdzić, iż rozwój poradnictwa specjalistycznego jest zróżnicowany w poszczególnych województwach. Procentowy udział rodzin klientów pomocy społecznej korzystających z poradnictwa specjalistycznego w 2011 roku wahał się w granicach blisko 6% w województwie lubuskim i ponad 20% w podlaskim. W województwie kujawsko-pomorskim sytuacja ta nie prezentuje się korzystnie jedynie 7% rodzin korzystających z pomocy uzyskało poradę specjalistów w 2011 roku. Wykres 8 Procentowy udział rodzin objętych poradnictwem specjalistycznym w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy społecznej 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0, Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Analizując dane z lat można zauważyć, iż częstsza jest tendencja spadkowa w zakresie realizacji tej formy wsparcia przez ops. W poszczególnych regionach sytuacja prezentuje się następująco: największy wzrost świadczonego poradnictwa specjalistycznego można zauważyć w województwie podlaskim, gdzie w danym okresie corocznie liczba rodzin korzystająca z porad wzrastała blisko o 100%; w 6 regionach liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej, która objęta została poradami specjalistów systematycznie rosła, w tym w 5 przypadkach osiągała przedział blisko 10%, tj. w województwach: mazowieckim, pomorskim, dolnośląskim, świętokrzyskim, łódzkim oraz blisko 6% w lubuskim; w województwie lubelskim liczba rodzin utrzymywała się na względnie podobnym poziomie; 48

49 najmniej korzystnie sytuacja prezentowała się w 2 województwach, gdzie w okresie następował systematyczny spadek liczby rodzin uzyskujących porady specjalistów (województwo warmińsko-mazurskie i kujawsko-pomorskie); w pozostałych 6 regionach w minionych latach liczba rodzin w tym obszarze zmalała (należą do nich: małopolskie, opolskie, podkarpackie, śląskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie). Na podstawie analizy na tle innych województw można wskazać, iż w województwie kujawskopomorskim rozwój poradnictwa specjalistycznego realizowanego przez ops jest na bardzo niskim poziomie. W latach aż w 61 ośrodkach (tj. 42%) nie realizowano wsparcia w formie porad specjalistów. Sytuacja dotyczyła ops w następujących gminach: w powiecie aleksandrowskim GOPS Aleksandrów Kujawski, MOPS Ciechocinek, MOPS Nieszawa, GOPS Raciążek; w powiecie brodnickim GOPS Górzno, MGOPS Jabłonowo Pomorskie, GOPS Osiek, GOPS Świedziebnia; w powiecie bydgoskim GOPS Dąbrowa Chełmińska; w powiecie chełmińskim MOPS Chełmno, GOPS Chełmno, GOPS Stolno; w powiecie golubsko-dobrzyńskim MGOPS Kowalewo Pomorskie, GOPS Ciechocin, GOPS Golub-Dobrzyń; w powiecie grudziądzkim MGOPS Łasin, MGOPS Radzyń Chełmiński, GOPS Rogóźno, GOPS Świecie nad Osą; w powiecie inowrocławskim MGOPS Pakość, GOPS Dąbrowa Biskupia; w powiecie lipnowskim MGOPS Skępe, GOPS Bobrowniki, GOPS Kikół, GOPS Tłuchowo; w powiecie mogileńskim GOPS Dąbrowa, GOPS Jeziora Wielkie; w powiecie nakielskim MGOPS Nakło nad Notecią; w powiecie radziejowskim GOPS Bytoń, GOPS Dobre, GOPS Radziejów, GOPS Topólka; w powiecie rypińskim MOPS Rypin, GOPS Rogowo, GOPS Wąpielsk; w powiecie sępoleńskim GOPS Sośno; w powiecie świeckim MGOPS Nowe, GOPS Bukowiec, GOPS Drzycim, GOPS Jeżewo, GOPS Lniano, GOPS Osie, GOPS Pruszcz; w powiecie toruńskim MOPS Chełmża, GOPS Chełmża, GOPS Łubianka, GOPS Zławieś Wielka; w powiecie tucholskim GOPS Kęsowo; w powiecie wąbrzeskim GOPS Dębowa Łąka, GOPS Książki, GOPS Płużnica; 49

50 w powiecie włocławskim MGOPS Brześć Kujawski, MGOPS Izbica Kujawska, MGOPS Lubień Kujawski, MGOPS Lubraniec, GOPS Boniewo, GOPS Choceń, GOPS Lubanie, GOPS Włocławek; w powiecie żnińskim MGOPS Łabiszyn, GOPS Gąsawa. Mapa 4 Poradnictwo specjalistyczne realizowane w gminach województwa kujawsko-pomorskiego w 2011 r. W analizowanym okresie poradnictwo specjalistyczne (prawne, psychologiczne, rodzinne) prowadziło 43% ops (w 2009 i ośrodki, w ośrodki). Niestety liczba instytucji pomocy realizujących to zadanie nie wzrasta. Aby zminimalizować skutki negatywnych oddziaływań na rodzinę oraz przeciwdziałać wszelkim dysfunkcjom i problemom należałoby podjąć działania zmierzające do 50

51 zwiększenia dostępności specjalistycznego poradnictwa, zapewniając odpowiednią liczbę specjalistów oraz środki finansowe przeznaczone na ten cel. 6.3 Opieka zastępcza nad dziećmi W Polsce na przestrzeni lat w poszczególnych regionach w pieczy zastępczej przebywało od 0,72% dzieci w wieku 0-19 lat w województwie podkarpackim do 1,72% osób z tej populacji w zachodniopomorskim. Odsetek osób umieszczanych w placówkach i rodzinach zastępczych w większości województw w tym okresie utrzymywał się na względnie podobnym poziomie, w 4 województwach corocznie w niewielkim stopniu wzrastał (dolnośląskie, śląskie, warmińskomazurskie, wielkopolskie), a jedynie w województwie podlaskim można stwierdzić niewielki spadek odsetka osób objętych pieczą zastępczą. Tabela 20 Procentowy obraz liczby umieszczeń dzieci w pieczy zastępczej w poszczególnych regionach kraju Region / Rok WIELKOŚĆ POPULACJI OSÓB W WIEKU 0-19 LAT ODSETEK OSÓB W WIEKU 0-19 LAT OBJĘTYCH PIECZĄ ZASTĘPCZĄ KRAJ ,15% 1,14% 1,17% dolnośląskie ,53% 1,60% 1,61% kujawsko-pomorskie ,17% 1,17% 1,18% lubelskie ,01% 1,01% 1,03% lubuskie ,42% 1,38% 1,45% łódzkie ,40% 1,34% 1,39% małopolskie ,79% 0,78% 0,78% mazowieckie ,91% 0,90% 0,92% opolskie ,18% 1,18% 1,33% podkarpackie ,72% 0,74% 0,73% podlaskie ,08% 0,97% 0,99% pomorskie ,33% 1,34% 1,33% śląskie ,41% 1,43% 1,46% świętokrzyskie ,91% 0,88% 0,93% warmińsko- mazurskie ,51% 1,53% 1,59% wielkopolskie ,87% 0,88% 1,01% zachodniopomorskie ,72% 1,66% 1,66% Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata , Dane GUS, Bank Danych Lokalnych za lata Analizując skalę zapotrzebowania na zapewnienie pieczy zastępczej w podziale na województwa można stwierdzić, iż województwo kujawsko-pomorskie w 2011 roku plasowało się pod tym względem 51

52 na 9 miejscu. W populacji osób od 0 do 19 lat w instytucjonalnej pieczy zastępczej, tj. zarówno w całodobowych placówkach opiekuńczo-wychowawczych, jak i rodzinach zastępczych, przebywało 1,18%. Wykres 9 Odsetek osób w wieku 0-19 lat objętych pieczą zastępczą w latach ,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0, Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Środowisko rodziny zastępczej jest najbardziej zbliżone do naturalnego, niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania dzieci i młodzieży. Z tego względu podejmowane są starania, między innymi poprzez wprowadzenie w życie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, na rzecz znacznego ograniczenia roli placówek opiekuńczo-wychowawczych. Założenia ustawowe regulują bowiem możliwość umieszczenia dziecka w całodobowej placówce dopiero w sytuacji, gdy niemożliwe jest umieszczenie go w rodzinie zastępczej. Niestety w tym zakresie nadal możliwości powiatów są ograniczone zbyt małą liczbą osób pełniących rolę rodziców zastępczych. Według stanu na koniec 2011 r. w Polsce funkcjonowało rodzin zastępczych (w tym 82% stanowiły spokrewnione rodziny zastępcze), w których wychowywało się dzieci (71% w rodzinach spokrewnionych). Poniższa tabela przedstawia zróżnicowanie regionalne w zakresie możliwości umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej. Można odnotować, iż w najkorzystniejszym wariancie ok. 80% dzieci objętych pieczą zastępczą przebywa w rodzinach zastępczych, w najmniej korzystnej sytuacji jest to 60%. Analizując lata można stwierdzić, iż w tym okresie: 52

53 najwięcej dzieci (w granicach pomiędzy 75 a 80%) było umieszczanych w rodzinach zastępczych w województwach: lubuskim, opolskim, wielkopolskim; najmniej dzieci (w granicach pomiędzy 60 a 65%) przebywało w rodzinach zastępczych w województwach: lubelskim, podkarpackim, podlaskim; w województwie kujawsko-pomorskim średnio 65% osób w pieczy zastępczej znajdowało miejsce Tabela 21 w rodzinach zastępczych. Procentowy obraz liczby umieszczonych dzieci w instytucjonalnej pieczy zastępczej w całodobowych placówkach opiekuńczo-wychowawczych i w rodzinach zastępczych ODSETEK OSÓB PRZEBYWAJĄCYCH W PLACÓWKACH OPIEKUŃCZO- ODSETEK OSÓB UMIESZCZONYCH W RODZINACH ZASTĘPCZYCH WYCHOWAWCZYCH Region / Rok KRAJ 31,18 30,26 29,45 68,82 69,74 70,55 dolnośląskie 33,94 34,54 32,75 66,06 65,46 67,25 kujawsko-pomorskie 33,14 34,22 34,92 66,86 65,78 65,08 lubelskie 39,22 38,22 38,97 60,78 61,78 61,03 lubuskie 21,96 18,62 20,38 78,04 81,38 79,62 łódzkie 28,08 25,23 26,02 71,92 74,77 73,98 małopolskie 31,76 33,10 33,19 68,24 66,90 66,81 mazowieckie 35,39 33,74 32,40 64,61 66,26 67,60 opolskie 22,75 18,99 25,04 77,25 81,01 74,96 podkarpackie 39,51 39,02 36,33 60,49 60,98 63,67 podlaskie 39,86 33,58 34,38 60,14 66,42 65,62 pomorskie 30,00 31,13 29,74 70,00 68,87 70,26 śląskie 28,73 28,10 28,39 71,27 71,90 71,61 świętokrzyskie 29,10 26,94 26,90 70,90 73,06 73,10 warmińsko- mazurskie 26,34 26,52 26,93 73,66 73,48 73,07 wielkopolskie 25,80 25,79 19,85 74,20 74,21 80,15 zachodniopomorskie 31,66 27,71 25,32 68,34 72,29 74,68 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata CAŁODOBOWE PLACÓWKI OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZE Liczba całodobowych placówek opiekuńczo-wychowawczych w większości regionów na przestrzeni lat nie ulegała znaczącym zmianom. Jedynie w 3 województwach można było zauważyć systematyczny wzrost liczby funkcjonujących placówek: województwie dolnośląskim, 53

54 województwie małopolskim, województwie śląskim. Tak samo jak liczba placówek, również liczba osób przebywających w placówkach utrzymuje się na podobnym poziomie (szczegóły poniższa tabela). 54

55 Tabela 22 Liczba całodobowych placówek opiekuńczo-wychowawczych w poszczególnych regionach kraju INTERWENCYJNE SOCJALIZACYJNE WIELOFUNKCYJNE RODZINNE OGÓŁEM Region / Rok KRAJ dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko- mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata

56 RODZINY ZASTĘPCZE Wśród rodzin zastępczych zdecydowaną większość stanowią rodziny spokrewnione, które stanowią ok. 80% wszystkich funkcjonujących w poszczególnych województwach. Na przestrzeni lat zakres ten wahał się od najkorzystniejszego stanu 75,5% w województwie wielkopolskim w 2011 roku do najmniej preferowanej sytuacji w województwie świętokrzyskim w 2009 roku, gdy rodziny zastępcze spokrewnione stanowiły aż 87,5% ogółu rodzin. Tabela 23 Procentowy rozkład typów funkcjonujących rodzin zastępczych w poszczególnych regionach kraju SPOKREWNIONE NIESPOKREWNIONE ZAWODOWE Region / Rok KRAJ 82,71 82,25 81,86 13,95 14,00 13,89 3,34 3,75 4,25 dolnośląskie 87,28 86,76 85,71 9,69 9,78 10,03 3,03 3,46 4,25 kujawsko-pomorskie 83,96 83,81 83,28 13,49 13,06 13,13 2,55 3,13 3,59 lubelskie 84,03 84,26 83,96 13,56 13,06 13,14 2,41 2,68 2,90 lubuskie 81,79 82,10 82,08 13,30 12,37 11,66 4,91 5,53 6,26 łódzkie 84,64 83,99 84,00 12,29 12,56 12,46 3,07 3,44 3,54 małopolskie 82,75 82,34 81,53 12,68 12,45 12,37 4,57 5,20 6,11 mazowieckie 84,58 84,82 84,22 12,81 12,56 12,78 2,61 2,62 3,00 opolskie 82,21 82,05 80,69 16,35 15,87 16,81 1,44 2,08 2,49 podkarpackie 82,63 80,98 79,86 16,31 17,37 17,53 1,06 1,65 2,61 podlaskie 85,08 84,98 84,63 12,34 11,96 12,21 2,58 3,06 3,16 pomorskie 77,18 76,74 76,18 16,96 16,54 15,97 5,86 6,72 7,85 śląskie 80,00 79,02 79,04 16,94 17,67 17,56 3,05 3,32 3,40 świętokrzyskie 87,53 86,59 85,09 9,31 9,69 9,35 3,16 3,72 5,56 warmińsko- 85,42 84,14 84,91 10,03 10,97 10,06 4,55 4,89 5,03 mazurskie wielkopolskie 76,74 75,99 75,51 19,62 19,86 19,73 3,64 4,16 4,76 zachodniopomorskie 83,04 82,95 83,23 13,33 12,96 12,46 3,63 4,09 4,31 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Analizując dane z lat , przedstawione w powyższej tabeli, można zauważyć, iż w 9 województwach (w tym w województwie kujawsko-pomorskim) następował systematyczny spadek % udziału liczby rodzin zastępczych spokrewnionych, a w przypadku wszystkich 16 województwa systematyczny wzrost udziału liczby rodzin zawodowych, w ogólnej liczbie rodzin zastępczych. Tego rodzaju tendencja, związana z profesjonalizacją zawodu rodzica zastępczego, odpowiada przyjętym kierunkom działań na rzecz rozwoju rodzicielstwa zastępczego. Wskazany byłby dalszy, sukcesywny wzrost procentowego udziału zawodowych rodzin zastępczych w ogólnej liczbie funkcjonujących rodzin zastępczych. 56

57 wielkopolskie pomorskie śląskie podkarpackie opolskie lubuskie małopolskie zachodniopomorskie kujawsko - pomorskie lubelskie łódzkie mazowieckie podlaskie warmińsko-mazurskie świętokrzyskie dolnośląskie 75,51 76,18 79,04 79,86 80,69 82,08 81,53 83,23 83,28 83,96 84,00 84,22 84,63 84,91 85,09 85,71 Aby zilustrować rozkład typów rodzin zastępczych warto przyjrzeć się danym za rok 2011 przedstawionym na poniższych wykresach. Można wskazać, iż województwo kujawsko-pomorskie pod względem wielkości odsetka spokrewnionych rodzin zastępczych w ogólnej liczbie rodzin zastępczych znajduje się na 8 miejscu. Odsetek niespokrewnionych z dzieckiem rodzin zastępczych w poszczególnych regionach wahał się w granicach 10-20% (w województwie kujawsko-pomorskim wynosił 13%). Najmniej było zawodowych rodzin zastępczych, co stanowi przedmiot szczególnych starań by tę niekorzystną sytuację zmienić (w województwie kujawsko-pomorskim jedynie ponad 3,5% ogółu rodzin zastępczych stanowiły zawodowe rodziny zastępcze). Wykres 10 Procentowy udział rodzin zastępczych spokrewnionych w ogólnej liczbie rodzin zastępczych funkcjonujących w 2011 roku 90,00 85,00 80,00 75,00 70,00 odsetek spokrewnionych rodzin zastępczych w ogólnej liczbie rodzin zastępczych Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok

58 pomorskie lubuskie małopolskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie dolnośląskie kujawsko - pomorskie łódzkie śląskie podlaskie mazowieckie lubelskie podkarpackie opolskie 6,26 6,11 5,56 5,03 4,76 4,31 4,25 3,59 3,54 3,40 3,16 3,00 2,90 2,61 2,49 7,85 wielkopolskie śląskie podkarpackie opolskie pomorskie lubelskie kujawsko - pomorskie mazowieckie zachodniopomorskie łódzkie małopolskie podlaskie lubuskie warmińsko-mazurskie dolnośląskie świętokrzyskie 13,14 13,13 12,78 12,46 12,46 12,37 12,21 11,66 10,06 10,03 9,35 19,73 17,56 17,53 16,81 15,97 Wykres 11 Procentowy udział niespokrewnionych rodzin zastępczych w ogólnej liczbie rodzin zastępczych funkcjonujących w 2011 roku 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 odsetek niespokrewnionych rodzin zastępczych w ogólnej liczbie rodzin zastępczych Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok 2011 Wykres 12 Procentowy udział zawodowych niespokrewnionych z dzieckiem rodzin zastępczych w ogólnej liczbie rodzin zastępczych funkcjonujących w 2011 roku 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 odsetek zawodowych rodzin zastępczych w ogólnej liczbie rodzin zastępczych Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok

59 Rok 2009 w województwie kujawsko - pomorskim był rokiem o największej liczbie rodzin zastępczych na przestrzeni ostatnich 10 lat. W latach następował spadek liczby rodzin zastępczych w naszym województwie, w roku 2011 liczba ta wynosiła o 166 rodzin mniej niż w 2009 roku. Podobny spadek odnotowano również wśród liczby dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych w województwie kujawsko pomorskim. W 2009 roku liczba dzieci umieszczanych w rodzinach zastępczych była najwyższa od 10 lat, w roku 2011 natomiast umieszczono w rodzinach zastępczych o 178 dzieci mniej w stosunku do 2009 roku. Wykres 13 Liczba rodzin zastępczych w województwie kujawsko-pomorskim w latach Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Wykres 14 Liczba dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych w województwie kujawskopomorskim w latach Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Przyglądając się danym dotyczącym pieczy zastępczej w podziale na powiaty można stwierdzić występowanie zróżnicowania pod względem stopnia rozwinięcia rodzicielstwa zastępczego w poszczególnych powiatach. O słabym rozwoju rodzicielstwa zastępczego w naszym województwie świadczą dane dotyczące m.in. liczby rodzin w podziale na typy rodzin zastępczych, czy zestawienie liczby dzieci umieszczonych na terenie powiatu w całodobowych placówkach opiekuńczowychowawczych i w rodzinach zastępczych. 59

60 w 8 powiatach województwa kujawsko-pomorskiego w 2011 roku nie funkcjonowała żadna zawodowa rodzina zastępcza. Sytuacja ta dotyczyła następujących powiatów: brodnickiego, miasta Grudziądz, grudziądzkiego, radziejowskiego, rypińskiego, sępoleńskiego, wąbrzeskiego, żnińskiego; w 11 powiatach województwa kujawsko-pomorskiego w 2011 roku dominującym typem wśród rodzin zastępczych były spokrewnione rodziny zastępcze, które stanowiły blisko i ponad 90% wszystkich rodzin. Były to powiaty: brodnicki, chełmiński, miasto Grudziądz, grudziądzki, inowrocławski, nakielski, radziejowski, rypiński, świecki, wąbrzeskiego, miasto Włocławek; w 7 powiatach województwa kujawsko-pomorskiego w 2011 roku mniej niż 50% dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej przebywało w rodzinach zastępczych. Dotyczyło to powiatów: brodnickiego, miasta Grudziądz, grudziądzkiego, rypińskiego, sępoleńskiego, miasta Toruń, miasta Włocławek. 6.4 Usługi opiekuńcze Ośrodki pomocy społecznej mogą organizować również wsparcie dla osób samotnych, które z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagają pomocy innych osób, a są jej pozbawione. Usługi opiekuńcze obejmują m.in. 4 : zaspokajanie codziennych potrzeb życiowych: pomoc w codziennych zajęciach, tj.: robienie zakupów, sprzątanie, gotowanie z uwzględnieniem diety, załatwianie spraw urzędowych, pranie bielizny pościelowej i osobistej, opiekę higieniczno-sanitarną: mycie, kąpanie, ubieranie, dozowanie lekarstw dla osób chorych, zapobieganie powstawaniu odleżyn i odparzeń, zmiana bielizny osobistej i pościelowej, pomoc przy załatwianiu potrzeb fizjologicznych, pielęgnację zleconą przez lekarza, pomoc w podtrzymywaniu psychofizycznej kondycji osoby: podtrzymywanie indywidualnych zainteresowań, organizowanie spacerów, czytanie. Ze względu na zjawisko starzenia się społeczeństwa, w okresie w każdym województwie kraju wielkość populacji osób w wieku poprodukcyjnym systematycznie wzrastała, w związku z powyższym, świadczenie usług opiekuńczych powinno stanowić kwestię priorytetową w określaniu kierunku działań instytucji pomocowych

61 W latach usługami opiekuńczymi w miejscu zamieszkania objętych było w największej skali 2,3% osób w wieku poprodukcyjnym w województwie warmińsko-mazurskim w 2009 roku, a w najmniejszym stopniu jedynie 0,7% osób starszych - w województwie podlaskim w 2011 roku. Analizując dane za powyższe lata, można stwierdzić niepokojącą tendencję zmniejszającej się liczby osób objętych usługami opiekuńczymi, przy rosnącej corocznie populacji osób starszych. Tabela 24 Odsetek osób objętych usługami opiekuńczymi w populacji osób w wieku poprodukcyjnym Region / Rok KRAJ 1,45% 1,38% 1,31% dolnośląskie 1,74% 1,63% 1,53% kujawsko-pomorskie 1,45% 1,38% 1,31% lubelskie 1,37% 1,24% 1,15% lubuskie 1,33% 1,41% 1,37% łódzkie 1,54% 1,53% 1,47% małopolskie 1,14% 1,09% 1,01% mazowieckie 1,51% 1,43% 1,33% opolskie 1,13% 1,16% 1,12% podkarpackie 1,11% 1,07% 1,02% podlaskie 0,72% 0,73% 0,67% pomorskie 1,73% 1,62% 1,54% śląskie 1,17% 1,13% 1,07% świętokrzyskie 1,68% 1,53% 1,50% warmińsko- mazurskie 2,28% 2,19% 2,08% wielkopolskie 1,65% 1,56% 1,47% zachodniopomorskie 1,78% 1,72% 1,68% Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata , Dane GUS, Bank Danych Lokalnych za rok W województwie kujawsko-pomorskim skala realizacji usług opiekuńczych nie jest bardzo rozwinięta. W 2011 roku usługami tego typu objętych było 1,31% osób starszych (wynik równy średniej krajowej, plasujący nasze województwo na 10 miejscu). 61

62 POLSKA warmińsko- mazurskie zachodniopomorskie pomorskie dolnośląskie świętokrzyskie wielkopolskie łódzkie lubuskie mazowieckie kujawsko-pomorskie lubelskie opolskie śląskie podkarpackie małopolskie podlaskie 0,67 1,31 1,68 1,54 1,53 1,50 1,47 1,47 1,37 1,33 1,31 1,15 1,12 1,07 1,02 1,01 2,08 Wykres 15 Odsetek osób objętych usługami opiekuńczymi w populacji osób w wieku poprodukcyjnym w 2011 roku 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok 2011, Dane GUS, Bank Danych Lokalnych za rok 2011 Aby ocenić zróżnicowanie regionalne w zakresie skali realizacji usług opiekuńczych w gminach można również posłużyć się zestawieniem danych prezentujących zależność: ile wśród 1-osobowych rodzin korzystających z pomocy społecznej objętych jest tego rodzaju świadczeniem. Tego rodzaju analiza jest uzasadniona, gdyż usługi opiekuńcze są kierowane do osób samotnych, warto więc w celu porównania sytuacji w różnych województwach ocenić ten aspekt. We wszystkich województwach w latach zanotowano tendencję spadkową w zakresie liczby osób objętych usługami opiekuńczymi w grupie 1-osobowych rodzin klientów ops, w tym w 12 województwach ten spadek był systematyczny. Najwyższy wskaźnik osiągnięty w tym zakresie wynosił 21% w województwie wielkopolskim w 2009 roku, najniższy w województwie podlaskim w 2011 roku 7,85%. 62

63 7,85 19,01 18,09 17,29 16,77 16,61 16,61 16,19 15,92 15,00 14,40 14,40 13,94 13,38 12,16 11,43 Wykres 16 Procentowy udział osób uzyskujących świadczenie w formie usług opiekuńczych w ogólnej liczbie 1-osobowych rodzin korzystających z pomocy społecznej 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0, Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Uwzględniając dane z gmin województwa kujawsko-pomorskim za lata można wskazać, iż aż w 32 gminach w powyższym okresie trzech lat nie były realizowane żadne usługi opiekuńcze: w powiecie aleksandrowskim 2 gminy: Raciążek, Waganiec; w powiecie brodnickim 2 gminy: Bobrowo, Świedziebnia; w powiecie bydgoskim 1 gmina: Dąbrowa Chełmińska; w powiecie chełmińskim 5 gmin: Kijewo Królewskie, Lisewo, Papowo Biskupie, Stolno, Unisław; w powiecie golubsko-dobrzyńskim 1 gmina: Ciechocin; w powiecie grudziądzkim 3 gminy: Gruta, Łasin, Rogóźno; w powiecie inowrocławskim 3 gminy: miasto Inowrocław 5, Dąbrowa Biskupia, Rojewo; w powiecie lipnowskim 3 gminy: Bobrowniki, Chrostkowo, Dobrzyń nad Wisłą; w powiecie mogileńskim 1 gmina: Strzelno; w powiecie nakielskim 1 gmina: Kcynia; w powiecie radziejowskim 1 gmina: Bytoń; w powiecie rypińskim 1 gmina: Brzuze; w powiecie toruńskim 4 gminy: gmina Chełmża, Łubianka, Wielka Nieszawka, Zławieś Wielka; w powiecie tucholskim 1 gmina: Gostycyn; 5 Z informacji posiadanych przez ROPS w Toruniu wynika, iż w mieście Inowrocław usługi opiekuńcze są realizowane w formie pomocy sąsiedzkiej. 63

64 w powiecie włocławskim 3 gminy: Choceń, Fabianki, gmina Kowal. W poszczególnych latach usługi opiekuńcze realizowało: w 2009 roku 107 ośrodków, w 2010 roku 108, a w Dane te potwierdzają, iż względnie na stałym poziomie ok. 74% utrzymuje się liczba ops, które obejmują tą formą wsparcia osoby tego potrzebujące. Na poniższej mapie przedstawione są ośrodki pomocy społecznej, które w ofercie pomocowej miały w analizowanym okresie usługi opiekuńcze. Mapa 5 Realizacja usług opiekuńczych w gminach województwa kujawsko-pomorskiego w

65 6.5 Kierowanie do domów pomocy społecznej Zgodnie z art. 54 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej: Osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej.. Istotne jest podejście, które uwzględnia opcję umieszczenia osoby w domu pomocy społecznej jako ostateczność, w sytuacji gdy nie ma możliwości udzielenia pomocy osobie potrzebującej w miejscu jej zamieszkania. W konsekwencji skierowanie do dps wymaga oceny sytuacji rodzinnej i stanu zdrowia osoby oraz ustalenia, czy nie jest wystarczający zakres oferowanej pomocy środowiskowej, w tym zwłaszcza usług opiekuńczych. W momencie ustalenia konieczności umieszczenia w dps, decyzję o skierowaniu i ustaleniu opłaty za pobyt wydaje organ gminy właściwej dla tej osoby, a wysokość opłaty za pobyt ponoszonej przez daną osobę waha się w granicach od 0 do 70 % posiadanego dochodu. Jeżeli mieszkaniec nie jest w stanie finansować swojego pobytu w placówce, to obciążenie tymi kosztami spada kolejno na małżonka, zstępnych, wstępnych oraz gminę, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej. Zgodnie z zasadą pomocniczości zobowiązania finansowe w ostatniej kolejności spoczywają na gminie. Analizując dane dotyczące liczby osób, którym przyznano decyzją świadczenie w formie odpłatności gminy za pobyt w domu pomocy społecznej w latach można stwierdzić zdecydowany wzrost tej liczby świadczeniobiorców, gdyż dotyczył on wszystkich województw, w tym w 14 województwach liczba ta wzrastała systematycznie (w granicach od 3% do 45%), a w przypadku województwa pomorskiego i zachodniopomorskiego wzrost ten nie był systematyczny. 65

66 90,69 84,92 79,50 74,05 69,20 66,80 64,29 62,58 56,40 52,69 50,85 50,61 49,96 42,06 39,17 36,33 Tabela 25 Liczba osób, którym przyznano decyzją świadczenie w formie odpłatności za pobyt w dps Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata Region / Rok KRAJ dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko- mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Dla oceny zróżnicowania regionalnego w zakresie obciążenia gmin danych województw odpłatnością za pobyt mieszkańców w dps dokonano zestawienia liczby osób uzyskujących tego rodzaju świadczenie na 10 tysięcy mieszkańców w wieku poprodukcyjnym. Wykres 17 Liczba osób uzyskujących świadczenie w formie odpłatności za pobyt w dps w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców w wieku poprodukcyjnym 100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0, Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata , Dane GUS, Bank Danych Lokalnych za lata