Analiza dotycząca oferty inwestycyjnej Makroregionu Polski Wschodniej w ramach projektu Tworzenie i Rozwój Sieci Współpracy Centrów Obsługi Inwestora.

Transkrypt

1 Analiza dotycząca oferty inwestycyjnej Makroregionu Polski Wschodniej w ramach projektu Tworzenie i Rozwój Sieci Współpracy Centrów Obsługi Inwestora. dla Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych Warszawa, marzec

2 2

3 Autorzy: Michał Thlon (rozdz. 3, 5, 6, 8, 11) Maciej Piotrowski (rozdz. 4, 6, 7, 8, 9.2, 10) Magdalena Marciniak-Piotrowska (rozdz. 1, 2, 9.1) Dorota Thlon (rozdz. 1, 2, 12) Artur Kowalczyk, Krystian Krawczyk (1, 2, 9.1, 12) Współpraca: dr Arkadiusz Tarnowski, Departament Rozwoju Regionalnego Redaktor naukowy: Michał Thlon Recenzent: Dr hab. Robert Włodarczyk Wydawca: Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych ul. Bagatela Warszawa Miejsce i rok wydania: Warszawa

4 Spis treści 1. Streszczenie Summary Charakterystyka gospodarcza Polski Wschodniej Infrastruktura Rynek pracy Dostępność siły roboczej, w tym wiek i wykształcenie Poziom wynagrodzeń Koszty produkcji Powiązania kooperacyjne Kluczowe sektory i branże Polski Wschodniej Makroregion Polski Wschodniej Kluczowe sektory i branże Polski Wschodniej Kluczowe sektory i branże powiatu miasta Kielce Kluczowe sektory i branże powiatu miasta Białystok Dostępność ofert inwestycyjnych Dostępność ofert inwestycyjnych na poziomie województwa Dostępność ofert inwestycyjnych powiatu miasta Kielce Dostępność ofert inwestycyjnych powiatu miasta Białystok Jakość obsługi inwestora Podsumowanie Diagnoza Polski Wschodniej w zakresie przyciągania inwestycji zagranicznych Poziom napływu inwestycji Poziom napływu inwestycji do powiatu miasta Kielce Poziom napływu inwestycji do powiatu miasta Białystok Najwięksi inwestorzy zagraniczni w Polsce Wschodniej Najwięksi inwestorzy powiatu miasta Kielce Najwięksi inwestorzy powiatu miasta Białystok Promocja inwestycyjna Polski Wschodniej Najważniejsze obszary promocji na danych rynkach zagranicznych w zakresie pozyskania inwestorów (macierz korelacji sektor rynek) Efektywność nośników i narzędzi promocji oferty inwestycyjnej Polski Wschodniej Dobre praktyki w zakresie pozyskania inwestorów Potencjał eksportowy Polski Wschodniej na tle kraju Wartość eksportu Bilans handlowy województw z uwzględnieniem struktury towarowej eksportu Relacja obrotów handlu zagranicznego do PKB województw Udział spółek z kapitałem zagranicznym w eksporcie Dynamika wzrostu eksportu i obrotów towarowych dla województw Sektory, branże i produkty eksportowe Kierunki eksportu Liderzy eksportu Determinanty rozwoju eksportu Bariery rozwoju eksportu Wybrane instrumenty wsparcia eksportu Klasyfikacja instrumentów Instrumenty ponadnarodowe Instrumenty krajowe Instrumenty bezpośrednie wsparcia działalności międzynarodowej Instrumenty pośrednie wsparcia działalności międzynarodowej Instrumenty wspierające rozwój eksportu w okresie Wprowadzenie Program Operacyjny Inteligentny Rozwój Program Operacyjny Polska Wschodnia Regionalny Program Województwa Podlaskiego Regionalny Program Województwa Świętokrzyskiego

5 10.6. Regionalny Program Województwa Lubelskiego Regionalny Program Województwa Podkarpackiego Regionalny Program Warmia i Mazury Priorytetowe sektory i rynki w zakresie promocji eksportu Priorytetowe sektory w zakresie promocji eksportu Priorytetowe rynki w zakresie promocji eksportu Najważniejsze obszary promocji na danych rynkach zagranicznych w zakresie rozwoju eksportu (macierz korelacji sektor rynek) Efektywność nośników i narzędzi promocji eksportu z Polski Wschodniej Bibliografia Spisy Spis tabel Spis rysunków

6 1. Streszczenie Niniejsza analiza została opracowana przez grupę ekspertów firmy Bluehill Sp. z o.o. oraz Quality Watch Sp. z o.o., na zlecenie Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A., w ramach projektu pn. Tworzenie i rozwój sieci współpracy centrów obsługi inwestora. Celem ogólnym badania było określenie potencjału inwestycyjnego Makroregionu Polski Wschodniej oraz rynków najwyższej szansy w zakresie eksportu i napływu inwestycji. Cele uzupełniające to: określenie potencjału gospodarczego Polski Wschodniej w zakresie przyciągania inwestycji zagranicznych; określenie atrakcyjności inwestycyjnej Polski Wschodniej; określenie potencjału eksportowego Polski Wschodniej; analiza efektywności instrumentów wsparcia eksportu oraz działań w obszarze promocji. Do opracowania analizy zastosowano następujące metody gromadzenia danych: 1) analizę danych zastanych badaniom poddano m.in. dokumenty o charakterze strategicznym na poziomie kraju, raporty i analizy zawarte na stronach państwowych instytucji zajmujących się wspieraniem eksportu, artykuły naukowe, założenia programowe funduszy, strony WWW instytucji wspierających współpracę naukową oraz wiele innych; 2) analizę danych statystycznych uwzględniono dane pochodzące z Eurostatu, GUS, Roczników statystycznych przemysłu, Rocznika statystycznego handlu międzynarodowego 2013 oraz danych zakupionych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej; 3) analizę dobrych praktyk dotyczącą przede wszystkim analizy instrumentów i narzędzi wspierających współpracę międzynarodową, w tym pozyskania inwestorów; 4) analizę danych pierwotnych zgromadzonych techniką indywidualnych wywiadów nieustrukturyzowanych z przedstawicielami sieci centrów obsługi inwestorów i eksporterów (COIE), realizowanych drogą telefoniczną, w celu rozwinięcia i uzupełnienia niektórych obszarów badań. W pierwszym rozdziale raportu scharakteryzowano najważniejsze elementy związane z potencjałem gospodarczym Makroregionu Polski Wschodniej, w tym infrastrukturę, specyfikę rynku pracy, poziom wynagrodzeń i kosztów produkcji. Analizie poddano kluczowe sektory gospodarki regionu ze szczególnym uwzględnieniem powiatu miasta Kielce i powiatu miasta Białystok. Dodatkowo przeprowadzono badania dotyczące powiązań kooperacyjnych występujących w regionie. Drugą cześć raportu poświęcono analizie zdolności makroregionu w zakresie przyciągania inwestycji zagranicznych. Zbadano poziom napływu inwestycji zagranicznych ze szczególnym uwzględnieniem powiatu miasta Kielce i powiatu miasta Białystok. W tej części przeprowadzono także analizę działalności podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego oraz dokonano wskazania największych inwestorów regionu, a także priorytetowych rynków zagranicznych. Makroregion Polski Wschodniej obejmuje pięć województw: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie. Pod względem powierzchni stanowi prawie jedną trzecią powierzchni kraju (31,6%). Analizując dotychczasową strukturę przemysłu Makroregionu Polski Wschodniej, a także potencjał rozwojowy związany z położeniem regionu, jego zasobami i warunkami naturalnymi można wyróżnić 11 sektorów gospodarki, które mogą stanowić impuls do dynamicznego rozwoju całego regionu: Business Process Outsourcing (BPO), budowlany, drzewny i meblarski, odnawialnych źródeł energii, logistyczny, lotniczy, maszynowy, metalowy, odzieżowy, spożywczy i turystyczny. W 2013 r. liczba ludności w omawianym makroregionie wynosiła ponad 8,2 mln co piąty (21,3%) mieszkaniec kraju mieszkał w Polsce Wschodniej. Przeciętny poziom wynagrodzeń w województwach Makroregionu Polski Wschodniej w 2013 r. znacząco odstawał od przeciętnej wartości w skali kraju. Najniższy poziom przeciętnego wynagrodzenia odnotowano w województwie warmińsko-mazurskim, gdzie stanowiło ono 84,9% wartości przeciętnego wynagrodzenia w kraju. 6

7 Oferty inwestycyjne wojewódzkich centrów obsługi inwestorów Makroregionu Polski Wschodniej są nierównomiernie rozlokowane w poszczególnych województwach. W województwie świętokrzyskim dostępnych jest 80 ofert (w samych Kielcach 62), w warmińsko-mazurskim 292, podkarpackim 333, lubelskim 194, podlaskim 5 (w Białymstoku) Ważnym aspektem regionalnej atrakcyjności inwestycyjnej jest ocena jakości obsługi inwestorów. W trzeciej edycji rankingu Gmina na 5, przeprowadzonego w 2103 r., tytuł został przyznany 90 jednostkom samorządu terytorialnego 1. W tej grupie znalazło się 14 gmin z województw Polski Wschodniej (w 2012 r. było to 12 gmin). Warto dodać, że aż 5 gmin z Polski Wschodniej znalazło się w pierwszej dziesiątce (Ostrowiec Świętokrzyski miejsce 1., Lublin 2., Krosno 3., Lubaczów 7. i Lubawa 8.). Gminy województw Makroregionu Polski Wschodniej, w których poziom jakości obsługi inwestorów był najwyższy zaprezentowano w Tabeli 20. Udział bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) napływających do omawianego makroregionu w 2013 r. stanowi ponad 7% ogólnej wartości BIZ w całym kraju. Wśród województw Makroregionu Polski Wschodniej w kategorii działalności podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego zdecydowanym liderem jest województwo podkarpackie, charakteryzujące się zarówno najwyższymi wartościami inwestycji, jak i największym zróżnicowaniem pochodzenia kapitału. Głównym źródłem kapitału zagranicznego w województwie podkarpackim są podmioty z USA, na które przypada 40% wszystkich nakładów, czyli 3,0 mld PLN. Jest to wartość ponad dwukrotnie większa niż opisująca zaangażowane inwestorów z Niemiec, drugiego głównego kierunku napływu kapitału do regionu. Cały Makroregion Polski Wschodniej budzi relatywnie małe zainteresowanie inwestorów zagranicznych. Głównym powodem jest słabsza niż w innych regionach kombinacja czynników, kształtujących ogólną atrakcyjność inwestycyjną. Województwa Polski Wschodniej należą do regionów o najmniejszej atrakcyjności inwestycyjnej. Zajmują one niskie lokaty w analizach większości czynników atrakcyjności. Mała atrakcyjność województw makroregionu nie oznacza, że nie mają one szans na przyciągnięcie dużych inwestorów, ale szanse te są mniejsze niż w innych regionach kraju. Szansą na osiągnięcie sukcesu w tym zakresie jest wzmocnienie atrakcyjności inwestycyjnej na bazie unikatowych zasobów i atutów poszczególnych województw, w wyniku poszukiwań inwestorów niekoniecznie dużych, ale takich, którzy mogą efektywnie wykorzystać potencjał regionu. Kolejną część raportu poświęcono zagadnieniu promocji inwestycyjnej Polski Wschodniej. Województwa Polski Wschodniej są uznawane za regiony o małej atrakcyjności inwestycyjnej, co jest efektem długofalowych procesów gospodarczych. Aby temu przeciwdziałać i wzmocnić atrakcyjność inwestycyjną, tak regionalną, jak i lokalną, niezbędny jest dalszy rozwój infrastruktury komunikacyjnej oraz zapewnienie odpowiedniej podaży dobrze przygotowanych terenów inwestycyjnych. Bardzo ważne są również działania o charakterze informacyjno-promocyjnym i usługowym. Jednym ze sposobów wyznaczenia potencjalnych obszarów promocji w zakresie przyciągania inwestorów jest analiza danych historycznych nt. dotychczasowej ich aktywności na terenie danego kraju bądź regionu. W związku z tym, na podstawie danych statystycznych, z wykorzystaniem macierzy korelacji sektor rynek, wyznaczono obszary promocji. Na podstawie przeprowadzonych badań i zestawienia aktywności inwestorów w latach z uwzględnieniem krajów ich pochodzenia, można stwierdzić, że największą aktywność wykazują inwestorzy pochodzący z Niemiec, Stanów Zjednoczonych, Holandii, Francji i Włoch. Każdy z tych krajów jest reprezentowany przez bardzo zróżnicowane sektory inwestycji i w każdym z nich potencjalni inwestorzy powinni być objęci działaniami promocyjnymi. Ponadto można wyróżnić kraje o dużej specjalizacji branżowej pochodzących z nich inwestorów, np. produkcja urządzeń elektrycznych i elektronicznych (Japonia, Korea Południowa), produkcja metali i metalowych wyrobów gotowych (Włochy) czy też produkcja artykułów spożywczych (Dania, Szwajcaria). 1 Za zasługujące na zdobycie tytułu Gmina na 5 uznano takie jednostki samorządu terytorialnego, których: atrakcyjność inwestycyjna w badaniu Centrum Analiz Regionalnych i Lokalnych, pt. Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2013 została oceniona na jedną z dwóch najwyższych klas ( A lub B ) oraz w badaniu urzędów osiągnęła ponadprzeciętne wyniki wobec pozostałych gmin sklasyfikowanych w klasie A, co oznacza, że sumaryczna ocena wyróżnionej gminy była wyższa aniżeli suma średniej i odchylenia standardowego uzyskanego w klasie A. Wartości te, uzyskane w badaniu, wyniosły odpowiednio 13,10 i 5,92, czyli że gmina była wyróżniona tytułem Gminy na 5 jeżeli uzyskany przez nią wynik był wyższy niż 19,02. 7

8 Następnie analizie poddano efektywność nośników i narzędzi promocji, takich jak chociażby ulgi podatkowe czy promocja wizerunkowa makroregionu, jak również dokonano identyfikacji dobrych praktyk zagranicznych w zakresie pozyskiwania inwestorów. Przedmiotem analizy w kolejnej części było badanie potencjału eksportowego makroregionu na tle kraju. Wskazano najważniejsze parametry związane z tym zagadnieniem, a mianowicie wartościowe i procentowe ujęcie eksportu, saldo bilansu handlowego, jak również przeprowadzono analizy pod kątem wskazania liderów eksportu i najważniejszych kierunków sprzedaży zagranicznej. We wszystkich województwach makroregionu największym partnerem handlowym są Niemcy, kolejne miejsca zajmują Francja, Rosja i Ukraina. Województwa Polski Wschodniej charakteryzują się na tle kraju wysokim udziałem obrotów handlowych z krajami byłego ZSRR, co jest zrozumiale z uwagi na ich położenie geograficzne. Najważniejszymi pozycjami eksportowymi makroregionu są wyroby z sekcji tworzywa sztuczne, metale nieszlachetne i artykuły z metali nieszlachetnych, maszyny i urządzenia oraz pojazdy. W ujęciu wartościowym zdecydowanym liderem rankingu hitów eksportowych makroregionu jest sekcja XVI Części silników turboodrzutowych i turbośmigłowych. Na kolejnych miejscach uplasowały się sekcje związane z sektorem spożywczym i przemysłu maszynowego. Dodatnie saldo charakteryzuje województwa lubelskie, podkarpackie i świętokrzyskie, natomiast ujemne jest udziałem województwa podlaskiego i warmińsko-mazurskiego. W tym ostatnim przypadku deficyt eksportu jest bardzo wyraźny i wynosi prawie 578 mln PLN. Wartości wskaźników, odzwierciedlających obroty handlu zagranicznego w stosunku do PKB poszczególnych regionów na tle kraju, w województwach Makroregionu Polski Wschodniej są niskie. Jest to szczególnie widoczne w przypadku importu, co należy uznać za aspekt pozytywny. W przypadku eksportu wartości tych wskaźników są korzystniejsze, ale i tak znacznie mniejsze od przeciętnej krajowej. Jedynie w przypadku województwa podkarpackiego wartości współczynników (zawłaszcza eksportu) zbliżają się do średniej krajowej. W skali całego makroregionu podmioty z udziałem kapitału zagranicznego mają bardzo duży wpływ na potencjał eksportowy regionu. Łączna wartość eksportu wygenerowana przez podmioty z zagraniczną własnością kapitału oraz struktury mieszane kapitałowo sięga prawie 45% całej wartości eksportu, z czego podmioty o stricte zagranicznej strukturze kapitału eksportują towary i usługi na poziomie 35% zagregowanej sprzedaży eksportowej. Pozytywny wpływ na internacjonalizację działalności podmiotów gospodarczych, szczególnie w początkowej fazie prowadzenia międzynarodowej wymiany handlowej, mają instrumenty wsparcia eksportu. Polski system wspierania eksportu opiera się głównie na instrumentach o charakterze ogólnym, w sensie zarówno geograficznym, jak i branżowym. Dlatego ostatni rozdział zawiera analizę instrumentów wsparcia działalności międzynarodowej. Dokonano ich klasyfikacji na podstawie zasięgu działania w podziale na instrumenty ponadnarodowe oraz krajowe, jak również w oparciu o charakter wsparcia uwzględniając instrumenty bezpośrednie (np. pomoc finansowa) i pośrednie (np. wsparcie informacyjne i eksperckie). W miarę dostępności danych, poddano także analizie zaangażowanie ze środków publicznych w działania, dotyczące wsparcia eksportu i współpracy międzynarodowej, w tym planowane instrumenty wsparcia w perspektywie finansowej Ogólnie można stwierdzić, że w ramach nowej perspektywy finansowej na lata przewidziano wiele różnych programów, których celem jest wsparcie eksportu przedsiębiorstw, jak chociażby Program Rozwoju Przedsiębiorstw do 2020 r., Program Operacyjny Inteligentny Rozwój , Program Polska Wschodnia czy poszczególne regionalne programy operacyjne na lata W ramach wskazanych programów operacyjnych przewidziano takie działania, jak np.: wsparcie internacjonalizacji innowacyjnych przedsiębiorstw, wsparcie promocji przedsiębiorstw na rynkach międzynarodowych, dofinansowanie udziału w targach zagranicznych i misjach czy pomoc w wypracowaniu strategii eksportowych MŚP. Uzupełnieniem rozdziału jest analiza priorytetowych sektorów oraz rynków w zakresie promocji eksportu, jak również identyfikacja najważniejszych grup produktów, które powinny zostać objęte promocją na wskazanych rynkach docelowych. Do priorytetowych branż Polski Wschodniej powinny zostać zaliczone te, które generują (lub mogą generować) wysoki eksport netto i wysoką wartość dodaną, zaś 8

9 do najważniejszych grup towarowych będących przedmiotem eksportu z terenu Polski Wschodniej należy zaliczyć przede wszystkim: kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne oraz ich części; kauczuk i artykuły z kauczuku; pojazdy nieszynowe oraz ich części i akcesoria; meble; pościel, materace, stelaże pod materace, poduszki i podobne artykuły wypychane; lampy oprawy oświetleniowe, gdzie indziej niewymienione; drewno i artykuły z drewna; węgiel drzewny. Spośród priorytetowych rynków w zakresie promocji eksportu można wskazać rynki o podstawowym znaczeniu, do których należą m.in.: Niemcy, Francja, Rosja, Ukraina, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone Ameryki, Włochy, Holandia, Republika Czeska, Słowacja, Białoruś, Belgia, Węgry, Litwa, Kanada, Hiszpania, Szwecja, Austria, Rumunia, Dania, Chiny, Łotwa, Norwegia, Szwajcaria, Turcja oraz rynki perspektywiczne, stwarzające szansę ekspansji eksportowej, tj. wybrane rynki krajów rozwijających się, jak: Indie, Indonezja, Malezja, Tajlandia, Iran, Kazachstan, Arabia Saudyjska, Kuwejt, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Egipt, Algieria, Maroko, Republika Południowej Afryki, Brazylia, Argentyna, Chile, Kolumbia i Meksyk. Przewiduje się, że w nadchodzących kilkunastu latach struktura geograficzna eksportu ulegnie zmianie, ewoluując w kierunku większego udziału rynków spoza Unii Europejskiej. Zwiększenie skali eksportu jest jednym z ważniejszych wyzwań dla gospodarki makroregionalnej. Decydując się na podbijanie zagranicznych rynków podmioty muszą akceptować ryzyko jakie się z tym wiąże i zmierzyć się z różnego rodzaju barierami. Dyskusyjnym zagadnieniem pozostaje ewentualne wsparcie eksportu z regionów o ogólnie słabym potencjale ekonomicznym. Brak potencjału może oznaczać, że ewentualne działania proeksportowe okażą się na takich obszarach całkowicie nieefektywne. Kierunkiem działania polityki regionalnej na takich obszarach może być ewentualne wsparcie rozwoju sektora produkcyjnego, a dopiero w drugim etapie eksportu. Należy też pamiętać, że na poziomie lokalnym nie wszystkie jednostki mogą i powinny pełnić funkcje tak produkcyjne, jak i handlowe. Część z oczywistych względów pozostanie obszarami rolniczymi, regionami turystycznymi, względnie strefami ochrony przyrody. Na wybranych obszarach o małym znaczeniu eksportu i niskim potencjale przemysłowym, najważniejsze wydaje się wzmocnienie bazy produkcyjnej, m.in. przez wprowadzenie zachęt do podejmowania działalności gospodarczej Ekspertyza_Handel_zagraniczny_2810.pdf 9

10 Wykaz użytych skrótów: B+R - działalność badawczo-rozwojowa BDL - Bank Danych Lokalnych GUS BGK - Bank Gospodarstwa Krajowego BIZ - Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne COIE - Centrum Obsługi Inwestorów i Eksporterów COSME - Program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz MŚP (ang. Competitiveness of Enterprises and Small and Medium-sized Enterprises) EBOiR - Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju EEN - Enterprise Europe Network EFRR - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego ENPI - Europejska Polityka Sąsiedztwa i Partnerstwa (ang. European Neighbourhood Policy and Partnership) EU-27 - Unia Europejska po rozszerzeniu, które miało miejsce 1 stycznia 2007 roku GUS - Główny Urząd Statystyczny KIG - Krajowa Izba Gospodarcza KPK - Krajowy Punkt Kontaktowy KUKE - Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych MG - Ministerstwo Gospodarki MŚP - Małe i Średnie Przedsiębiorstwa NBP - Narodowy Bank Polski NTS - Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organization for Economic Cooperation and Development) PAIiIZ - Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych PARP - Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości PKB - Produkt Krajowy Brutto PKD - Polska Klasyfikacja Działalności PO IG - Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka PO IR - Program Operacyjny Inteligentny Rozwój PRP - Program Rozwoju Przedsiębiorstw SIEG - Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki Dynamiczna Polska 2020 RJR - roczne jednostki robocze RP - Rzeczpospolita Polska UE - Unia Europejska WPHI - Wydział Promocji Handlu i Inwestycji ambasad i konsulatów RP 10

11 2. Summary This analysis was developed by a group of experts representing Bluehill Sp. z o.o. and Quality Watch Sp. z o.o., on behalf of the Polish Information and Foreign Investment Agency, within the project titled "The creation and development of networks of investor service centers." The overall objective of the study was to determine the investment potential of the macro region of Eastern Poland as well as the target markets with the highest chance in the area of export and investment flows. The complementary objectives were as follow: Determination of the economic potential of Eastern Poland in attracting foreign investment. Identification of investment attractiveness of Eastern Poland. Determination of the export potential of Eastern Poland. Analysis of the effectiveness of the support instruments for export and promotion activities in the area. In the analysis, the following data collection methods have been used: 1. An analysis of existing data - such documents as: strategies at the national level, reports and analysis published on the pages of national institutions dealing with the promotion of exports, scientific articles, financial program reference documents, websites of institutions supporting scientific cooperation, and many others. 2. An analysis of statistical data - included data from Eurostat, CSO, Statistical Yearbook of Industry, Statistical Yearbook of International Trade 2013 and the data purchased from the Analytical Centre of Customs Administration; 3. An analysis of good practice - focused mainly on the analysis of instruments and tools to support international cooperation, including finding investors. 4. Unstructured individual interviews with representatives of the Network of Investors and Exporters (IAC), conducted by telephone, in order to develop and expand on certain areas of research. The first chapter of the report describes the most important elements related to the economic potential of the macro region Eastern Poland, including infrastructure, specific labor market, wages and production costs. Analysis was focused on key sectors of the economy of the region with special emphasis on Kielce and Bialystok districts. Additionally, a study of cooperative relations occurring in the region have been developed. The second part of the report is devoted to the analysis of the macro region's ability to attract foreign investment. Analysed was the level of foreign investments. In addition, an analysis of business entities with foreign capital, the biggest investors, as well as priority foreign markets has been made. Macroregion of the Eastern Poland covers five provinces: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie and warmińsko-mazurskie. In terms of the area it is nearly one-third of the country (31,6%). Analysis of the current structure of its industry, as well as development potential related to its location, its resources and natural conditions, 11 sectors can be distinguished, that might lead to the dynamic development of the whole region: Business Process Outsourcing (BPO), construction, wood and furniture, renewable energy, logistics, aerospace, machinery, metal, textile, food processing and tourism. In 2013 the population in this macro-region amounted to more than 8.2 million (21,3% of the country population). The average level of wages in 2013 was considerably below the Poland average. The lowest level of the average wage was reported in warmińsko- mazurski region (84,9% of the country average). There is a big discrepancy as for the amount of investment offers in each of the five regions. In świętokrzyskie region there are 80 offers (in Kielce 62), in warmińsko- mazurskie 292, podkarpackie 333, lubelskie 194 and podlaskie only 5. An important aspect of regional investment attractiveness is to assess the quality of investor services. In the third edition of the ranking "Gmina na 5", conducted in 2103, the title was awarded to 90 local government units. In this group, there were 14 municipalities located in Eastern Polish (in 2012 it was 12 municipalities). It is worth noting that as many as five municipalities of Eastern Polish landed in the top ten (Ostrowiec Świętokrzyski - 1 st place, Lublin 2 nd, Krosno 3 rd, Lubaczów 7 th and Lubawa 8 th ). Municipalities of Eastern Poland in which the level of quality of services for investors was the highest, are presented in Table 20 11

12 The share of foreign direct investment (FDI) in 2013, represents more than 7% of the total FDI in the country. Among the provinces of Eastern Poland the leader is podkarpackie reigon, characterized by the highest values of both the investment and the greatest diversity of origin of the capital. The main source of foreign capital in the podkarpackie region are companies from the U.S., which accounts for 40 % of all expenditures (3 billion PLN). This value is more than twice as high as the investments made by German companies, the second major source of investment capital in the region. The entire macro-region raises relatively little interest from foreign investors. The main reason is weaker than in other regions the combination of factors that shape the overall investment attractiveness. Polish Eastern provinces are among the regions with the lowest investment attractiveness. Small attractiveness does not mean that Eastern Poland has no chance of attracting large investors, but the chances are smaller than in other regions of the country. The chance for success in this regard is to strengthen the attractiveness of the investment on the basis of unique resources and strengths of each of the provinces, to attract investors who can effectively exploit the potential of the region. Another part was devoted to the investment promotion of Eastern Poland. To strengthen investment attractiveness it is necessary to further develop communication infrastructure, as well as to prepare a sufficient, well prepared investment areas. It is of importance to carry out informational, promotional activities as well as to offer high quality services. One of the methods to identify promotional activities with a goal to attract investors, is to analyse historical data related to their activities at the level of country or region. On the basis of statistical data, using a correlation matrix industry sectors have been determined for promotion activities. It can be concluded that the highest investment activity is generated by companies from Germany, United States, Holland, France, and Italy. Investment originated from each of these countries can be described as highly diversified considering industry type and these should be the key areas for further general promotional activities (regardless of the industry). Additionally the group of countries can be identified, with strong focus on one or two industries, e.g. production of electrical devices and electronics (Japan, South Korea), production of metals and ready products made of metal (Italy) or food processing and production (Denmark, Switzerland). Next the effectiveness of media and promotion tools was analysed, as well as the identification of good practices in attracting investors (e.g. tax exemption). The next part contains the study of the Eastern Poland export potential compared to the country. The key parameters associated with this area have been presented and analysed, namely the export statistics, the trade balance, as well as export leaders and key directions of foreign sales. In all provinces the biggest trading partner is Germany, followed by France, Russia and Ukraine. Polish Eastern provinces are characterized by a high share of trade with the countries of the former Soviet Union, which is understandable due to their geographical location. The main export items are products such as plastics, base metals and articles of base metal, machinery and vehicles. In terms of value, the highest export value was obtained in Section XVI Parts for turbojets and turboprops (CN 2012 classification). The following positions were the sections related to the food sector and engineering industry. Positive trade balance was achieved lubelskie, podkarpackie and swietokrzyskie regions, while the negative by podlaskie and warmińsko-mazurskie. In the latter case the deficit of exports is considerable and is almost 578 million PLN. The values of indicators, reflecting foreign trade to GDP ratio of regions are low, compared to the country average. This is particularly evident in the case of imports, which should be considered as a positive aspect. In the case of the export value of these indicators are more favorable, but still significantly lower than the national average. Only in the case of the podkarpackie province the values are close to the national average. In the entire macro-region entities with foreign capital have a very large impact on the export potential of the region. The total value of exports generated by entities with foreign owned capital and mixed capital reaches almost 45% of the total value of exports, of which fully foreign entities generate 35% of the aggregate export sales. 12

13 Positive impact on the internationalization of business entities, especially in the initial phase of conducting international trade, are export support instruments. Polish export support system is based mainly on instruments of a general nature, in both geographical and industry terms. The final chapter provides an analysis of instruments to support international activities. Its classification has been proposed based on operating range: transnational and national instruments, as well as based on the nature of the support: direct and indirect instruments. Considering availability of data, the involvement of the public support has been analysed in such areas as export and international cooperation, including planned support instruments in the financial perspective In general it can be said that under the new financial perspective a variety of programs which aim is to support export enterprises will be opened, like the Enterprise Development Program 2020, Intelligent Development Operational Programme , Programme of Eastern Poland or individual regional operational programs for In those operational programs such funding opportunities will be offered as: internationalization support of innovative enterprises, promotion support of enterprises in international markets, financing the participation in foreign trade fairs and missions that help in developing export strategies of SMEs. Complementary to the chapter is the analysis of the priority sectors and markets for export promotion activities, as well as the identification of the key product groups, which should be promoted in the target markets. Among priority industries of Eastern Poland are such, that generate high net export value and high added value. Among the most important export products are: boilers, machinery and mechanical appliances and parts thereof; rubber and articles thereof; vehicles other than railway or parts and accessories; furniture; bedding, mattresses, mattress supports, cushions and similar stuffed furnishings; light fixtures, not elsewhere specified; Wood and articles of wood; charcoal. Among the priority markets for export promotion the following are of fundamental importance: Germany, France, Russia, Ukraine, United Kingdom, United States of America, Italy, Netherlands, Czech Republic, Slovakia, Belarus, Belgium, Hungary, Lithuania, Canada, Spain, Sweden, Austria, Romania, Denmark, China, Latvia, Norway, Switzerland and Turkey. Also prospective markets creating the chance of export expansion should be covered by promotional activities like: India, Indonesia, Malaysia, Thailand, Iran, Kazakhstan, Saudi Arabia, Kuwait, United Arab Emirates, Egypt, Algeria, Morocco, South Africa, Brazil, Argentina, Chile, Colombia and Mexico. It is expected that in the coming few years, the geographical structure of exports will change, evolving towards a greater share of markets outside the European Union. Increasing the scale of exports is one of the major challenges for the macro-economy. Deciding on conquering foreign markets, business entities have to accept the risk that goes with it and deal with all kinds of barriers. Remains debatable is possible export support from regions with generally weak economic potential. Lack of capacity may mean that any action will prove to be completely ineffective. Direction of operation of regional policy in such areas should be focus on the development of the manufacturing sector, and afterwards on exports. It should also be remembered that at the local level, not all companies can and should be involved in international trade activities. Some of the regions from obvious reasons will remain agricultural areas, tourist regions or conservation zones. In areas of minor exports and low industrial potential, the most important activities seems to be strengthening the productive base, including by the introduction of incentives for business establishement. 13

14 3. Charakterystyka gospodarcza Polski Wschodniej 3.1 Infrastruktura Przestrzenna dostępność Polski Wschodniej jest relatywnie słaba. Świadczą o tym niskie wartości wskaźników dostępności potencjałowej, zarówno w wariancie multimodalnym, jak i drogowym. Wskaźnik międzygałęziowej dostępności transportowej (WMDT) w województwach makroregionu wschodniego należy do najniższych w kraju. Podobnie niekorzystny obraz rysuje się na podstawie wskaźnika uwzględniającego jedynie dostępność drogową 3 (Rysunek 1). Rysunek 1. Dostępność drogowa potencjałowa Polski. Stan w 2012 r. Źródło: opracowanie na podst. Rosik P., Komornicki T., Stępniak M., Pomianowski W., Ocena wpływu projektów drogowych realizowanych w ramach regionalnych programów operacyjnych na zwiększenie dostępności transportowej województw. MRR, Warszawa, 2012, ss W stosunku do przeciętnej krajowej (Polska = 100) wskaźnik dostępności drogowej wynosił w województwie podlaskim 73,3, w warmińsko-mazurskim 77,1, w lubelskim 81,7, w podkarpackim 82,3. Te regiony zajęły od 12. do 15. miejsca w kraju. Gorszy wynik zanotowało jedynie województwo zachodniopomorskie. Na tle Polski Wschodniej wyróżnia się województwo świętokrzyskie z wartością WMDT wyraźnie przekraczającą średnią krajową (108,7). Lepsza pozycja woj. świętokrzyskiego wynika zarówno z jego położenia (bardziej centralne niż innych regionów Polski Wschodniej, mniejsza odległość od ośrodków o największym w kraju potencjale demograficznym i gospodarczym), jak i z relatywnie dużego zaawansowania budowy drogi ekspresowej S7, łączącej Kielce z Krakowem i Warszawą 4. Słaba dostępność transportowa Polski Wschodniej jest z jednej strony związana z peryferyjnym położeniem (względem krajowych i europejskich centrów rozwoju), a z drugiej jest wynikiem niedorozwoju infrastruktury transportowej łączącej makroregion (a zwłaszcza jego główne ośrodki miejskie) z najważniejszymi ośrodkami krajowymi (Warszawa, Kraków, Trójmiasto). Niedorozwój infrastruktury i wynikająca z niego słaba dostępność transportowa niekorzystnie wpływa na atrakcyjność inwestycyjną regionu. Gęstość sieci drogowej w Polsce Wschodniej jest mniejsza niż przeciętna w kraju. W całej Polsce w 2011 r. na 100 km 2 przypadało 89,7 km dróg o twardej nawierzchni, natomiast w makroregionie wschodnim było to jedynie 75,8 km na 100 km 2. Sytuacja w województwach Polski Wschodniej jest jednak bardzo zróżnicowana. W województwach lubelskim i podkarpackim gęstość sieci drogowej jedynie nieznacznie ustępuje średniej krajowej, a w świętokrzyskim jest od niej znacznie większa (114,7 km na 100 km 2 ). Natomiast w województwach podlaskim i warmińsko-mazurskim gęstość infrastruktury 3 Płoszaj A., Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej wraz z analizą SWOT dla Programu Operacyjnego Polska Wschodnia. MRR. Warszawa, 2013, ss Komornicki T., Rosik P., Stępniak M., Dostępność transportowa w Polsce Wschodniej. MRR, Warszawa, 2011, ss

15 drogowej jest bardzo mała (odpowiednio: 61 i 53,3 km na km 2 ). Różnice między regionami są w znacznej mierze związane ze strukturą sieci osadniczej, rozmieszczeniem ludności i małą gęstością zaludnienia. Ogólna długość dróg nie jest kluczowym problemem makroregionu. Niedobory infrastruktury drogowej polegają przede wszystkim na bardzo słabym wyposażeniu w drogi lepszej jakości, w tym zwłaszcza drogi dwujezdniowe, ekspresowe i autostrady. W 2011 r. nie było na terenie Polski Wschodniej ani jednego odcinka autostrady. Nieco lepsza sytuacja występowała pod względem wyposażenia w drogi ekspresowe. W województwie warmińsko-mazurskim eksploatowano 71,6 km dróg ekspresowych, w świętokrzyskim 54,1 km, a w lubelskim jedynie 4,2 km. Istotne potrzeby w zakresie infrastruktury drogowej są widoczne mimo dość znaczących inwestycji realizowanych od 2004 r., przede wszystkim w ramach programów finansowanych ze środków UE (w latach gęstość sieci drogowej w Polsce Wschodniej wzrosła o 12%). Ukończenie realizowanych obecnie inwestycji (oraz inwestycji już planowanych) niewątpliwie wpłynie na poprawę wyposażenia makroregionu w infrastrukturę drogową, jednak potrzeby w tym zakresie cały czas są duże 5. Sieć kolejowa, podobnie jak drogowa, jest w Polsce Wschodniej rozwinięta gorzej niż w innych częściach kraju. W 2012 r. na 100 km 2 przypadało tam 4,75 km linii kolejowych, podczas gdy średnia krajowa wynosiła 6,5 km na 100 km 2. Makroregion był jednak pod tym względem bardzo zróżnicowany wewnętrznie. W województwach lubelskim i podlaskim gęstość linii kolejowych należała do najmniejszych w kraju. W województwach warmińsko-mazurskim i podkarpackim sytuacja była nieco lepsza niż średnia makroregionalna, natomiast województwo świętokrzyskie osiągnęło wynik zbliżony do średniej krajowej. Słaby rozwój infrastruktury kolejowej w Polsce Wschodniej jest widoczny zwłaszcza w porównaniu z województwami najlepiej rozwiniętymi pod tym względem (śląskie 17,4, opolskie 9,2, dolnośląskie 8,9, małopolskie 7,4 km na 100 km 2 ). W makroregionie działają dwa lotniska obsługujące transport pasażerski w Rzeszowie (Rzeszów-Jasionka) i w Lublinie. Port Lotniczy Lublin jest najmłodszym polskim lotniskiem pasażerskim. Pierwsze samoloty przyjął w czwartym kwartale 2012 r., w związku z tym nie ma danych historycznych na temat jego działania. Port Lotniczy Rzeszów-Jasionka pozostaje małym portem regionalnym. W 2012 r. obsłużył 563 tys. pasażerów, co stanowiło tylko 2,3% pasażerskiego ruchu lotniczego w Polsce 6, niemniej pod względem liczby pasażerów zajął 8. miejsce wśród polskich lotnisk, wyprzedzając lotniska w Łodzi, Szczecinie i Bydgoszczy. Podrzeszowskie lotnisko niewątpliwie zwiększa atrakcyjność miasta i regionu i ułatwia funkcjonowanie Doliny Lotniczej oraz rozwijającego się wokół lotniska Podkarpackiego Parku Naukowo-Technologicznego Aeropolis. Brak lotnisk oraz relatywnie słaby rozwój lotnisk istniejących nie jest największym problemem makroregionu. O wiele istotniejsze jest zapewnienie sprawnego dostępu do głównych polskich portów lotniczych, przede wszystkim w Warszawie, ale także w Krakowie (z perspektywy woj. podkarpackiego i świętokrzyskiego) oraz w Gdańsku (z perspektywy północnej części woj. warmińsko-mazurskiego). W tym celu konieczna jest poprawa połączeń drogowych oraz kolejowych województw Polski Wschodniej, a zwłaszcza ich stolic, z rozwiniętymi portami lotniczymi oferującymi bogate siatki połączeń. Istotne znaczenie dla jakości życia, ale także dla tworzenia potencjału rozwojowego, ma transport publiczny. Szczególnie istotne jest zapewnienie dobrego dostępu do lokalnych, subregionalnych i regionalnych ośrodków usług publicznych 7. Ponadto transport publiczny jest istotnym czynnikiem budowania potencjału metropolitalnego stolic regionów Polski Wschodniej. Rozwój miejskiego transportu publicznego ma również ważny walor proekologiczny. Realizowane obecnie inwestycje z zakresu infrastruktury transportowej (przede wszystkim drogowej, ale także kolejowej) będą mieć pozytywny wpływ na dostępność regionów i miast Polski Wschodniej. Inwestycje takie są jednak realizowane w całym kraju, dlatego relatywna pozycja makroregionu nie ulegnie zasadniczej zmianie. Cały czas istnieją duże potrzeby infrastrukturalne (budowa nowych tras i modernizacja istniejących), zwłaszcza 5 Komornicki T., Rosik P., Stępniak M., Dostępność transportowa (op.cit.). 6 Dane Urzędu Lotnictwa Cywilnego. 7 Trammer K., Dostępność komunikacyjna i mobilność w polskich regionach. Infos, nr 6(120), 29 marca Biuro Analiz Sejmowych. 15

16 w zakresie zapewnienia zewnętrznej dostępności makroregionu, jak również usprawnienia systemów transportowych największych miast 8. Obok słabej dostępności transportowej, deficytem infrastrukturalnym Polski na tle UE, przekładającym się na małą atrakcyjność inwestycyjną, jest niedostateczne, zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym, wyposażenie w infrastrukturę elektroenergetyczną. Dużo mniejsze w porównaniu z państwami Europy Zachodniej nasycenie sieciami przesyłowymi świadczy o dystansie rozwojowym Polski. Połączenia transgraniczne krajowego systemu elektroenergetycznego są niewystarczające, nie pozwalają na większe przepływy mocy w relacjach międzynarodowych i ograniczają możliwości powstania jednolitej sieci europejskiej. Sektor elektroenergetyczny, zarówno w Polsce Wschodniej, jak i w pozostałej części kraju, jest specyficzny i na tle innych państw europejskich wyróżnia się nie tylko ze względu na dystans infrastrukturalny, lecz również na dominującą pozycję węgla kamiennego w strukturze produkcji energii elektrycznej. Z jednej strony daje to pewną niezależność energetyczną wynikającą z korzystania z naturalnych zasobów krajowych, z drugiej zaś wiąże się z dużą emisją CO 2 i pyłów do środowiska 9. W Polsce Wschodniej znajduje się Lubelskie Zagłębie Węglowe jedno z trzech zagłębi węglowych w kraju dysponujące zasobami bilansowymi węgla kamiennego, które stanowią ok. 21,5% łącznych krajowych zasobów. W przypadku Polski Wschodniej oddalenie od krajowych i europejskich centrów gospodarczych, w warunkach relatywnej słabości największych makroregionalnych ośrodków miejskich, stanowi w obliczu słabości infrastruktury komunikacyjnej istotną barierę dla dyfuzji rozwoju i skutecznego wzmacniania makroregionalnych potencjałów rozwojowych, które mogą istotnie wpłynąć na zwiększenie konkurencyjności tego obszaru. Niewystarczająca dostępność wewnętrzna ogranicza możliwości efektywnego wykorzystania zasobów endogennych (m.in. kapitału ludzkiego) i tworzenia wewnętrznej sieci współpracy w celu maksymalizacji korzyści gospodarczych, co przekłada się na mniejszą spójność makroregionu i gorsze perspektywy rozwojowe. Zapóźnienia w zakresie infrastruktury komunikacyjnej oraz elektroenergetycznej utrwalają marginalizację makroregionu, utrudniając jego włączanie w krąg korzystnego oddziaływania lepiej rozwiniętych ośrodków i trwałe stymulowanie procesów rozwojowych. Do niekorzystnych czynników, specyficznych dla Polski Wschodniej, utrudniających podejmowanie działań służących likwidacji barier infrastrukturalnych, należy zaliczyć obok bardzo małej gęstości zaludnienia znaczący odsetek obszarów prawnie chronionych, zajmujących ok. 40% powierzchni makroregionu, co w znaczącym stopniu zwiększa koszty realizacji inwestycji rozwojowych Rynek pracy Rynek pracy Makroregionu Polski Wschodniej charakteryzuje się bardzo dużym zaangażowaniem zasobów pracy w sektorze rolno-spożywczym, który wyróżnia się dużo mniejszą wydajnością pracy niż pozostałe sektory gospodarki. Udział osób zatrudnionych w rolnictwie w makroregionie znacząco przewyższający średni poziom zarówno krajowy, jak i Unii Europejskiej bezpośrednio wpływa na intensywność wykorzystania makroregionalnych zasobów pracy. Istotnym uwarunkowaniem, z którego wynika konieczność traktowania danych dotyczących sytuacji na makroregionalnym rynku pracy z dużą ostrożnością, jest kwestia nieuwzględniania w statystykach bezrobocia ukrytego 11, charakterystycznego dla obszarów typowo rolniczych, do których w znacznej mierze zaliczają się województwa Polski Wschodniej. Zjawisko to utrudnia rzetelną ocenę faktycznej sytuacji na makroregionalnym rynku pracy, którą można uznać za zdecydowanie gorszą niż wynikałoby to z dostępnych oficjalnych danych. Stopa bezrobocia szacowana w stosunku do liczby aktywnych zawodowo w Polsce Wschodniej wynosiła, w zależności od województwa, od 15 do 22,4% (szczegółowe zestawienie zaprezentowano w Tabeli 1.). 8 Płoszaj A., Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej wraz z analizą SWOT dla programu operacyjnego Polska Wschodnia. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 2013, ss W 2010 r. paliwa stałe stanowiły ponad 80% całkowitej produkcji energii w Polsce przy średniej dla UE-27 20%. 10 Projekt strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 z 5 kwietnia 2013 r., ss M.in. z powodu braku możliwości zarejestrowania się w urzędach pracy osób posiadających własne gospodarstwa rolne powyżej 2 ha. Por. Bukowski M. (red.), Zatrudnienie w Polsce w 2009 r., Warszawa, 2010, dostępny na [dostęp ]. 16

17 Tabela 1. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych oraz stopa bezrobocia na koniec stycznia 2014 r. Jednostka terytorialna Bezrobotni zarejestrowani w tysiącach Stopa bezrobocia (do aktywnych zawodowo) w % Polska 2 260,7 14,0 Woj. lubelskie 140,4 15,0 Woj. podkarpackie 160,4 16,9 Woj. podlaskie 74,0 15,7 Woj. świętokrzyskie 94,7 17,1 Woj. warmińsko-mazurskie 121,2 22,4 Źródło: opracowanie własne na podst. danych GUS, [dostęp ]. Odnotowane w Makroregionie Polski Wschodniej wartości stopy bezrobocia znacznie przewyższają poziom średniej krajowej, która na koniec stycznia 2014 r. wynosiła 14%. 3.3 Dostępność siły roboczej, w tym wiek i wykształcenie W 2013 r. liczba ludności makroregionu wynosiła ponad 8,2 mln co piąty (21,3%) mieszkaniec kraju mieszkał w Polsce Wschodniej. Szczegółowe zestawienie struktury ludności województw Polski Wschodniej na tle kraju, z uwzględnieniem płci i miejsca zamieszkania, zaprezentowano w Tabeli 2. Tabela 2. Struktura ludności Makroregionu Polski Wschodniej z uwzględnieniem płci i miejsca zamieszkania w 2013 r. (w tys.) Województwa Ogółem Mężczyźni Kobiety Miasta Wieś razem mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety POLSKA Lubelskie Podkarpackie Podlaskie Świętokrzyskie Warmińsko- Mazurskie Polska Wschodnia Ogółem Polska 21,3 21,5 21,1 17,3 17,4 17,3 27,4 27,5 27,4 Wschodnia (w %) Źródło: opracowanie własne na podst. danych GUS. Gęstość zaludnienia w Polsce Wschodniej jest zdecydowanie mniejsza niż średnia krajowa. W makroregionie na jeden kilometr kwadratowy przypadają 83 osoby, podczas gdy średnia dla Polski wynosi 123,2 osoby. Należy jednak zwrócić uwagę, że Polska Wschodnia nie jest jednolita pod tym względem. W części województw gęstość zaludnienia jest bardzo mała (woj. podlaskie 59,4, warmińsko mazurskie 60,1, lubelskie 86,3 osób na km 2 ), w pozostałych zaś zbliża się do średniej krajowej (woj. świętokrzyskie 108,9 osób na km 2 ) lub jest jej prawie równa (woj. podkarpackie 119,3 osób na km 2 ). Według oficjalnych danych w latach całkowita liczba ludności makroregionu nie zmieniła się w znaczący sposób (zanotowano minimalny spadek o 0,2%), jednak sytuacja kształtowała się odmiennie w poszczególnych województwach. W województwach świętokrzyskim, lubelskim i podlaskim nastąpił dość wyraźny spadek liczby ludności (odpowiednio o 1,7, 1,4 i 0,7%), natomiast w podkarpackim i warmińsko-mazurskim liczba mieszkańców zwiększyła się odpowiednio o 1,2 i 1,6%. Poziom zróżnicowania poszczególnych regionów zaprezentowano na Rysunku 2. 17

18 Rysunek 2. Zmiany zaludnienia powiatów Polski wschodniej w latach [%] Źródło: opracowanie na podst. danych GUS zob. Płoszaj A., Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej wraz z analizą SWOT dla Programu Operacyjnego Polska Wschodnia, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 2013, ss. 7. Warto zwrócić uwagę na dwa zjawiska widoczne na mapie zmian zaludnienia. Po pierwsze, widoczne jest zjawisko suburbanizacji 12, występujące w obszarach funkcjonalnych miast wojewódzkich. Liczba ludności w powiatach otaczających Białystok, Lublin, Kielce i Olsztyn w latach istotnie się zwiększyła. W przypadku Olsztyna i Białegostoku wystąpił także przyrost liczby mieszkańców w ośrodku centralnym. Inaczej było w Lublinie i Kielcach w tych miastach nastąpiło zmniejszenie liczby mieszkańców. Osobnym przypadkiem jest Rzeszów, gdzie nastąpił duży przyrost liczby ludności w mieście centralnym, a w jego otoczeniu istotny spadek. Wynikało to jednak w znacznej mierze ze zmian granic Rzeszowa, do którego w latach przyłączono kilka znajdujących się w pobliżu miejscowości. Ponadto warto zwrócić uwagę na zjawisko depopulacji występujące na znacznym obszarze województw lubelskiego, podlaskiego i świętokrzyskiego, a także na północy województwa warmińsko-mazurskiego, przy granicy z obwodem kaliningradzkim. Powodem wyludniania się niektórych obszarów są zarówno migracje, jak i bardzo niski przyrost naturalny. Ubytek liczby ludności jest często połączony z niekorzystnymi zmianami struktury wiekowej, tj. starzeniem się populacji. Koncentracja negatywnych zjawisk demograficznych występuje w zwłaszcza w województwach podlaskim, południowo-wschodniej części lubelskiego i niektórych powiatach świętokrzyskiego 13. W skali makroregionu struktura wieku ludności nie odbiega znacząco od średniej krajowej. Istotne różnice pojawiają się na poziomie województw. W województwach podkarpackim i warmińsko mazurskim udział ludności w wieku przedprodukcyjnym jest wyraźnie większy niż średnia krajowa, w województwach lubelskim i podlaskim zbliżony do średniej dla Polski, natomiast w województwie świętokrzyskim wyraźnie mniejszy niż przeciętnie w kraju. Ludność w wieku produkcyjnym we wszystkich województwach makroregionu, poza warmińsko-mazurskim, stanowi mniejszy niż średni w kraju odsetek ogółu mieszkańców. Pod względem udziału osób w wieku poprodukcyjnym najkorzystniejsza sytuacja występuje w województwach warmińsko-mazurskim i podkarpackim, gorsza w podlaskim i lubelskim, a najgorsza w świętokrzyskim. Warto zaznaczyć, że w grupie ludności w wieku poprodukcyjnym dominują kobiety (z powodu dłuższego życia). W 2013 r. stanowiły one 69,1% osób w wieku poprodukcyjnym w Polsce Wschodniej, co jest wartością zbliżoną do średniej krajowej wynoszącej 69,5%. Szczegółowe liczbowe zestawienie struktury demograficznej Makroregionu Polski Wschodniej, z podziałem na poszczególne województwa, zaprezentowano w Tabelach 3. i Zjawisko to polega na wyludnianiu się centrum i rozwoju strefy podmiejskiej. Wynikiem suburbanizacji jest rozwój infrastruktury (zabudowa mieszkaniowa, punkty handlowo-usługowe, połączenia komunikacyjne) na obszarach podmiejskich oraz tworzenie się tzw. miast-sypialni, których mieszkańcy dojeżdżają do pracy w centrum miasta. Por. np. Beim M., Modelowanie procesu suburbanizacji w aglomeracji poznańskiej z wykorzystaniem sztucznych sieci neuronowych i automatów komórkowych, Poznań, Szerzej: Miszczuk A., Smętkowski M., Płoszaj A., Celińska Janowicz D. Aktualne problemy demograficzne regionu Polski Wschodniej. EUROREG 5/2010, s

19 Tabela 3. Struktura demograficzna ludność w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym w 2013 r. (w tys.) Wyszczególnienie PODLASKIE LUBELSKIE PODKARPACKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO- MAZURSKIE Wiek przedprodukcyjny 216,3 398,7 410,9 221,5 277,3 Wiek produkcyjny 761, , ,2 801,3 939, lata - mężczyźni 403,1 720,3 717,3 429,5 498, lat - kobiety 358,1 638,5 639,9 371,8 440,8 Wiek mobilny 477,4 856,6 871,4 493,4 586, lata mężczyźni i kobiety Wiek niemobilny 283,9 502,3 485,7 307,9 353, lata - mężczyźni 158,0 280,2 272,1 174,8 197, lat - kobiety 125,9 222,0 213,6 133,1 155,7 Wiek poprodukcyjny 218,9 403,0 360,7 247,5 231,8 65 lat i więcej - mężczyźni 69,5 123,0 114,3 77,4 68,6 60 lat i więcej - kobiety 149,4 280,0 246,4 170,2 163,2 Źródło: opracowanie własne na podst. GUS, Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym, Warszawa, Ze względu na potencjał rozwojowy makroregionu niekorzystnym uwarunkowaniem jest stały odpływ jego mieszkańców do innych regionów w kraju, a także za granicę. Od wielu lat saldo migracji krajowych makroregionu jest stale ujemne. W latach , w wyniku migracji do innych części kraju, w regionie ubyło 145,9 tys. osób, co stanowi około 1,8% jego ludności (średnio w wieloleciu). Największy odpływ migracyjny nastąpił w województwach lubelskim ( 2,4%), świętokrzyskim ( 2%), i warmińsko-mazurskim ( 1,9%), a nieco mniejszy w podlaskim ( 1,6%) oraz podkarpackim ( 1,1%). Saldo migracji zagranicznych także było ujemne i wyniosło w latach ,1 tys. osób. Oficjalne dane GUS dotyczące migracji zagranicznych (wymeldowań za granicę) nie oddają jednak w pełni skali zjawiska, ponieważ nie wszystkie wyjazdy są rejestrowane nawet jako migracje czasowe, choć często dotyczą długiego okresu 14. Zjawisko migracji jest zróżnicowane ze względu na płeć. W wieloleciu W, przypadku migracji krajowych kobiety odpowiadają za 57,5 59,1% (w zależności od województwa) odpływu migracyjnego z Polski Wschodniej, natomiast w przypadku migracji zagranicznych w skali makroregionu udział płci był mniej więcej równy (należy pamiętać, że taki wynik może być pochodną niedoskonałości pomiaru migracji zagranicznych). Odpływ migracyjny z Polski Wschodniej jest przede wszystkim wynikiem mniej atrakcyjnego rynku pracy w makroregionie oraz lepszych perspektyw kariery zawodowej w najlepiej rozwiniętych polskich metropoliach i za granicą. Jednocześnie odpływ migracyjny ogranicza potencjał rozwoju regionu, choćby dlatego, że migracje dotyczą w znacznej mierze ludzi młodych, a także lepiej wykształconych Szerzej to zagadnienie opisano w Zdrojewski E.Z., Guzińska M. Regionalne zróżnicowanie sald migracji w Polsce ( ) [w:] Kaczmarczyk P., Lesińska M. (red.) Krajobrazy migracyjne Polski. Ośrodek Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2012, s Miszczuk A., Smętkowski M., Płoszaj A., Celińska Janowicz D., Aktualne problemy demograficzne regionu Polski wschodniej. Raporty i Analizy EUROREG 5/2010, ss. 65; Herbst M., Tworzenie i absorpcja kapitału ludzkiego w polskich miastach akademickich. Studia Regionalne i Lokalne, nr 4 (38) 2009, s

20 Tabela 4. Wybrane dane dotyczące struktury wiekowej populacji Makroregionu Polski Wschodniej w 2013 r. PODLASKIE LUBELSKIE PODKARPACKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO- POLSKA MAZURSKIE Ogółem w % Ogółem w % Ogółem w % Ogółem w % Ogółem w % Ogółem w % (w tys.) (w tys.) (w tys.) (w tys.) (w tys.) (w tys.) Ogółem 1 196,5 100, ,5 100, ,7 100, ,3 100, ,3 100, ,4 100,0 0-4 lat 58,7 4,9 108,8 5,0 110,3 5,2 60,0 4,7 76,9 5, ,1 5,3 5-9 lat 57,1 4,8 106,3 4,9 108,5 5,1 58,1 4,6 74,8 5, ,0 5, lat 59,0 4,9 108,7 5,0 114,2 5,4 60,7 4,8 74,6 5, ,9 4, lat 72,8 6,1 130,6 6,1 134,6 6,3 74,4 5,9 88,6 6, ,4 5, lat 88,9 7,4 158,3 7,3 163,2 7,7 88,4 7,0 107,0 7, ,7 6, lat 98,5 8,2 173,7 8,0 176,3 8,3 98,4 7,8 119,3 8, ,0 8, lat 94,0 7,9 172,5 8,0 173,9 8,2 100,6 7,9 120,2 8, ,0 8, lat 85,9 7,2 157,8 7,3 160,8 7,6 93,4 7,4 109,2 7, ,5 7, lat 78,8 6,6 138,6 6,4 140,5 6,6 80,7 6,4 92,6 6, ,5 6, lat 78,6 6,6 132,8 6,2 134,8 6,3 76,6 6,0 91,1 6, ,4 6, lat 86,7 7,3 145,6 6,7 145,3 6,8 89,9 7,1 106,1 7, ,2 6, lat 86,1 7,2 159,7 7,4 146,1 6,9 99,7 7,9 111,7 7, ,1 7, lat 70,1 5,9 139,4 6,5 126,2 5,9 88,2 7,0 93,9 6, ,3 6, lat 47,9 4,0 96,7 4,5 85,6 4,0 59,8 4,7 54,7 3, ,7 4, lat 41,6 3,5 73,4 3,4 66,8 3,1 43,4 3,4 41,7 2, ,9 3, lat 37,9 3,2 66,3 3,1 63,0 3,0 41,9 3,3 38,0 2, ,3 3, lat 31,6 2,6 53,1 2,5 46,4 2,2 32,4 2,6 28,2 2,0 855,5 2,2 85 lat i więcej 22,3 1,9 38,3 1,8 32,3 1,5 23,5 1,9 19,5 1,4 602,8 1,6 Biologiczne 1 196,5 100, ,5 100, ,7 100, ,3 100, ,3 100, ,4 100,0 grupy wieku 0-14 lat 174,8 14,6 323,8 15,0 333,0 15,7 178,9 14,1 226,4 15, ,0 15, lata 840,4 70, ,0 69, ,6 70,5 890,4 70, ,8 71, ,1 70,5 65 lat i więcej 181,3 15,2 327,8 15,2 294,1 13,8 201,0 15,8 182,1 12, ,3 14,5 Edukacyjne grupy wieku 302,8 100,0 549,8 100,0 567,3 100,0 307,3 100,0 378,2 100, ,3 100,0 3-6 lat 48,9 16,2 90,2 16,4 91,7 16,2 50,0 16,3 64,8 17, ,4 17, lat 67,7 22,4 125,2 22,8 129,8 22,9 69,1 22,5 86,8 23, ,6 23, lat 37,7 12,5 69,5 12,6 73,1 12,9 39,0 12,7 47,1 12, ,0 12, lat 43,5 14,4 78,0 14,2 80,5 14,2 44,5 14,5 53,0 14, ,6 13, lata 105,0 34,7 186,9 34,0 192,2 33,9 104,7 34,1 126,4 33, ,6 33,1 Kobiety w 291,3 47,5 519,2 46,6 530,8 48,9 297,3 45,8 355,2 48, ,4 47,1 wieku rozrodczym lat Źródło: opracowanie własne na podst. GUS, Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym, Warszawa, Czynnikiem, który w znacznej mierze wpływa na sytuację rozwojową makroregionu i perspektywy jej poprawy w przyszłości jest jakość zasobów pracy. Tempo postępu technologicznego, głównego źródła wzrostu gospodarczego we współczesnych gospodarkach, jest uzależnione od jakości kapitału ludzkiego, jego umiejętności do wytwarzania wiedzy naukowo-technicznej i zdolności wprowadzania nowoczesnych rozwiązań. O pozycji konkurencyjnej regionów decydują przede wszystkim dostępność i intensywność wykorzystania 20

21 kapitału ludzkiego oraz zdolność do systematycznego wzmacniania jego jakości, co w efekcie przyczynia się do zwiększenia wydajności wszystkich sektorów gospodarki 16. Mimo dynamicznych, pozytywnych zmian obserwowanych w ostatniej dekadzie, województwa Polski Wschodniej należą do grupy polskich regionów z mniejszym niż średnia krajowa odsetkiem osób z wykształceniem wyższym. Według danych ze spisu powszechnego w 2011 r. spośród mieszkańców Polski w wieku co najmniej 13 lat wykształcenie wyższe uzyskało 17%, a w Makroregionie Polski Wschodniej wykształceniem wyższym dysponowało jedynie 15,3% tej grupy. Wykształcenie wyższe było najmniej rozpowszechnione w województwach warmińsko-mazurskim (14%) i podkarpackim (14,5%). W pozostałych województwach makroregionu było nieco większe i wynosiło około 16% (patrz Rysunek 3.). W ostatnim dziesięcioleciu wykształcenie wyższe stało się zdecydowanie bardziej powszechne zarówno w skali całego kraju, jak i w skali makroregionu. W porównaniu z danymi ze spisu powszechnego z 2002 r. udział osób legitymujących się wyższym wykształceniem wzrósł w Polsce Wschodniej o około 70% (z 9 do 15,3%), jednak nadal jest mniejszy niż przeciętny w kraju, a także w UE (23%) 17. Rysunek 3. Odsetek osób z wyższym wykształceniem w 2011 r. Źródło: opracowanie na podst. danych GUS zob. A. Płoszaj, Diagnoza sytuacji op.cit., s. 10. Upowszechnienie się formalnego wykształcenia na poziomie wyższym jest z pewnością pozytywną cechą makroregionu, jednak takie ujęcie zwraca uwagę przede wszystkim na ilościowy aspekt kapitału ludzkiego. W kontekście potencjału rozwojowego makroregionu istotna jest nie tyle liczba osób wykształconych, co umiejętności i kompetencje jakie te osoby mają oraz to czy są wstanie wykorzystywać je w życiu zawodowym. Istotnym czynnikiem jest atrakcyjność i chłonność rynku pracy, a także jego zgodność z wykształceniem i umiejętnościami ludności. Rynek pracy w Polsce Wschodniej jest relatywnie mniej atrakcyjny niż w lepiej rozwiniętych regionach kraju oraz za granicą. Jest to jeden z elementów wpływających stymulująco na migrację z makroregionu lepiej wykształconych osób. Istotnym czynnikiem wpływającym na jakość kapitału ludzkiego jest edukacja przedszkolna. Na poziomie jednostkowym uczęszczanie do przedszkola przekłada się na sukcesy na kolejnych szczeblach edukacji, co w efekcie wpływa na perspektywy kariery zawodowej 18. W tym kontekście upowszechnienie opieki przedszkolnej, jakie nastąpiło w ostatnich latach w Polsce, należy uznać za zjawisko bardzo pozytywne. Dynamiczne zwiększenie odsetka dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym nastąpiło także w Makroregionie Polski Wschodniej, jednak nadal jest on tu mniejszy od średniej krajowej. W 2011 r. odsetek dzieci w wieku 3-5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym w Polsce wynosił 69,2%. W Polsce Wschodniej był on o 6,2 pkt. proc. mniejszy. Wynika to zarówno z dostępności opieki przedszkolnej, jak i z różnic kulturowych, 16 Projekt strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 z 5 kwietnia 2013 r., s Dane Eurostat 18 Heckman J., Invest in the Very Young, Ounce of Prevention Fund. Chicago,

22 tj. większego przywiązania do tradycyjnego modelu rodziny, rodzin wielopokoleniowych itd. w Polsce Wschodniej. Różnica między regionami Polski Wschodniej a średnią krajową w tym przypadku nie jest bardzo duża, ale wynik zarówno w skali kraju, jak i makroregionu nie jest zadowalający w porównaniu z sytuacją w lepiej rozwiniętych krajach UE. W niektórych krajach, np. we Francji, prawie wszystkie dzieci w wieku 3-4 lat są objęte wychowaniem przedszkolnym Poziom wynagrodzeń W województwach Makroregionu Polski Wschodniej przeciętny poziom wynagrodzeń w 2013 r. odstaje znacząco od przeciętnej wartości w skali kraju. Najniższy poziom przeciętnych wynagrodzeń odnotowano w województwie warmińsko-mazurskim, gdzie wynosił on 84,9% wartości przeciętnego wynagrodzenia w kraju. Z kolei w województwie lubelskim wskaźnik ten osiągnął najwyższą wartość wśród województw Polski Wschodniej (90,7%) 20. Szczegółowe zestawienie przeciętnych wartości miesięcznego wynagrodzenia brutto w 2013 r. w poszczególnych sekcjach gospodarki, z podziałem na województwa, zaprezentowano w Tabeli Federowicz M., Sitek M., Społeczeństwo w drodze do wiedzy. Raport o stanie edukacji, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa, Dane GUS. 22

23 Ogółem W % Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo, i rybactwo Przemysł Budownictwo Handel, naprawa pojazdów Transport i gospodarka magazynowa Zakwaterowanie i gastronomia Informacja i komunikacja Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Obsługa rynku nieruchomości Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Administrowanie i działalność wspierająca Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne Edukacja Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Pozostała działalność usługowa Tabela 5. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w poszczególnych sekcjach gospodarki w 2013 r. 21 POLSKA Lubelskie , Podkarpackie , Podlaskie , Świętokrzyskie , Warmińsko-Mazurskie , Źródło: opracowanie własne na podst. GUS. 21 W zaokrągleniu do 1 zł. 23

24 3.5 Koszty produkcji W województwach Makroregionu Polski Wschodniej koszty produkcji w 2013 r. były znacząco mniejsze od przeciętnych wartości notowanych przez podmioty w pozostałych częściach kraju. Ma to związek m.in. z mniejszymi kosztami pracy i utrzymania nieruchomości. Na przykładzie przeciętnego kosztu własnego sprzedanych produktów w przeliczeniu na 1 podmiot gospodarczy można stwierdzić, że koszty te w analizowanych regionach, w 2013 r., nie przekraczały 70% przeciętnego kosztu w skali kraju. Szczegółowe zestawienie, z uwzględnieniem wybranych sekcji PKB, zaprezentowano w Tabeli 6. Tabela 6. Przeciętny koszt własny sprzedanych produktów w przeliczeniu na 1 podmiot gospodarczy POLSKA LUBELSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO - MAZURSKIE W PLN , , , , ,61 W % ,9 58,5 69,0 63,3 58,5 Sektor Publiczny , , , , ,37 Sektor Prywatny , , , , ,67 SEKCJE PKD Górnictwo i wydobywanie X , , Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja , , , , , X X X , , , , , ,64 Budownictwo , , , , ,98 Handel, naprawa pojazdów samochodowych Transport i gospodarka magazynowa Zakwaterowanie i gastronomia Informacja i komunikacja Obsługa rynku nieruchomości Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Administrowanie i działalność wspierająca Opieka zdrowotna i pomoc społeczna , , , , , , , , , , , ,12 X X 5 064, X 9 570, , , , , , , , ,27 X X X , , , , , , ,53 X ,8 Źródło: opracowanie własne na podst. GUS, Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych według województw I-VI 2013 r., Warszawa,

25 3.6 Powiązania kooperacyjne W badaniu regionalnego potencjału innowacyjnego obejmującego wszystkie regiony UE-27, województwa Makroregionu Polski Wschodniej zaklasyfikowano do grupy regionów o małej innowacyjności (tzw. słabe dyfuzory), zdolnych raczej do absorpcji innowacji wytwarzanych gdzie indziej niż do generowania innowacji przełomowych, rozpoczynających nowe fale rozwoju gospodarczego. Świadczy o tym również to, że w ostatnich latach zwiększanie innowacyjności przedsiębiorstw odbywało się głównie w wyniku zakupu maszyn i urządzeń technicznych, inwestycji w budynki i budowle, zakupu gruntów oraz szkoleń pracowników w związku z zakupem technologii lub maszyn i urządzeń. Podstawowym wyróżnikiem nowych koncepcji konkurencyjności przedsiębiorstwa są innowacje i przedsiębiorczość oraz skłonność do współpracy. W sieciach innowacji dużą rolę w transferze technologii i przepływie wiedzy, w tym tzw. wiedzy ukrytej (ang. tacitknowledge), odgrywają kontakty nieformalne (w tym te nieuświadamiane). W literaturze przedmiotu przeważa pogląd, że innowacyjne sieci charakteryzują się znaczną efektywnością procesu dyfuzji wiedzy w ich obrębie. Wynika to z tego, że wiedza powstała w klastrze przepływa szybciej i efektywniej w ramach jego struktur, a wolniej poza jego granicami 22. Istotną rolę odgrywa także funkcjonowanie w strukturach sieci innowacji znaczącego ośrodka naukowo-badawczego lub uniwersytetu o profilu zbieżnym z zakresem jej funkcjonowania. Jest to też cecha wpływająca na międzynarodową konkurencyjność sieci. Obecnie coraz większa część przedsięwzięć gospodarczych jest realizowana dzięki współpracy między firmami a innymi organizacjami. Wynika to z tego, że wytworzenie wartości dodanej, bez względu na to, czy dotyczy zagadnień związanych z medycyną, nowymi technologiami czy marketingiem, staje się tak bardzo kosztowne i skomplikowane, że praktycznie jest niemożliwe do wytworzenia przez pojedynczą organizację 23. Aby sieć mogła realizować ambitne cele, należy zbudować efektywne struktury, uruchomić procesy i sformułować krótko-, średnio- i długoterminową strategię rozwoju, z możliwymi do kontroli celami pośrednimi i realistycznym horyzontem czasowym. Aby strategia mogła być zrealizowana, sieć musi podejmować działania w sposób trwały. Zrównoważony rozwój sieci, tzn. jej stabilność i wynikająca z tego zdolność odnoszenia sukcesu, zależy od różnych czynników, które mogą być kształtowane przez wszystkich członków sieci, jednak zasadniczo mieszczą się w zakresie odpowiedzialności zarządu. Oznaką sprawności i efektywności sieci są przede wszystkim: długoletni i stały rozwój; ciągły postęp i trwały rozwój (przeciwieństwo stagnacji) oraz otwartość na nowe wyzwania (brak tendencji do odgradzania się); szybkie i efektywne reagowanie na procesy zmian (zachodzące tak wewnątrz, jak i na zewnątrz) lub zmieniające się warunki ramowe; oparcie sieci na daleko posuniętej integracji i aktywności członków, oferującej również możliwość współpracy z nowymi podmiotami; istnienie całościowej strategii sieci, którą można zoptymalizować lub dostosować przy współudziale działających w niej aktorów, odpowiednio do ich potrzeb czy też sytuacji, z uwzględnieniem rozwiązań wynikających z nowych danych lub zmiany układu (na przykład pojawienie się nowych członków, rozszerzenie tematyczne lub regionalne); skuteczna strategia działania, komunikacji i współpracy; udostępnienie kompleksowej oferty usług, w celu wspierania członków sieci; ciągłość procesów innowacyjnych; zrównoważona, oparta na różnych filarach koncepcja finansowania, umożliwiająca ciągłość funkcjonowania sieci, zapewniająca przyszłe inwestycje (m.in. dalszy rozwój sieci, realizację projektów innowacyjnych itd.), względnie dopuszczająca tworzenie rezerw finansowych, mówiąc ogólnie zabezpieczająca sieć przed efektami zewnętrznymi Thlon, M., Marciniak-Piotrowska M., Analiza lokalnych obszarów wzrostu i stagnacji w województwie lubelskim wsparcie lokalnych sieci innowacji w województwie lubelskim. Ekspertyza naukowa w ramach projektu Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny, 2013, Kraków, Mikołajek-Gocejna M., Wybrane teorie wyjaśniające powstawanie i funkcjonowanie organizacji sieciowych, Zeszyty Naukowe Kolegium Gospodarki Światowej tom 32/ Meier zuköcker G., Garnatz L., Cluster als, op cit. 25

26 Znaczenie sieci i klastrów dla wzrostu innowacyjności przedsiębiorstw i placówek naukowo-badawczych było już przedmiotem wielu dyskusji i może się wydawać, że osiągnięto w tym zakresie powszechny konsensus. Ze względu na korzyści wynikające ze współpracy podmiotów naukowych i gospodarczych, w ostatnich latach powołano do życia liczne sieci i klastry. Studia poświęcone problematyce rozwoju regionalnego wskazują, że klastry są podstawowym źródłem konkurencyjności i innowacyjności lokalnej. Według Ch. Ketelsa, korzyści, jakie niesie ze sobą funkcjonowanie klastrów przyjmują trzy podstawowe kierunki: a) przedsiębiorstwa funkcjonujące w klastrach charakteryzuje większa wydajność; b) podmioty gospodarcze i centra naukowo-badawcze mogą osiągnąć większy stopień innowacyjności, ponieważ dyfuzja wiedzy i bliskie interakcje uczestników potęgują presję na innowacje przy jednoczesnym zmniejszaniu kosztów wprowadzania w życie nowych pomysłów; c) stopa kreacji nowych przedsięwzięć jest większa w obrębie klastrów przedsiębiorstwa rozpoczynając działalność znajdują zewnętrznych dostawców i partnerów w klastrze 25. Szczególną rolę klastrów w tworzeniu powiązań między podmiotami gospodarczymi, przedsiębiorstwami i jednostkami naukowymi dostrzega także Ministerstwo Gospodarki, co jest widoczne chociażby w takim dokumencie, jak Krajowy Program Reform Europa Klastry. Polityka rozwoju gospodarczego oparta na klastrach. Można tam przeczytać, że powiązania są kluczowym elementem nowoczesnych modeli procesów innowacyjnych. Struktury klastrowe, stanowiące skuteczny mechanizm koncentrowania zasobów i środków oraz jeden z najlepiej zdiagnozowanych sposobów stymulowania współpracy horyzontalnej w gospodarce, mają możliwość wpływu na generowanie i przyspieszenie procesów rozwojowych oraz mogą odgrywać rolę biegunów wzrostu w skali całego regionu, a nawet kraju. Ważne znaczenie ma także powiązanie polityki klastrowej z rozwojem specjalnych stref ekonomicznych w celu utrwalania długookresowych korzyści wynikających ze stworzenia atrakcyjnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej w strefach, zwłaszcza w takich lokalizacjach, w których wykształciła się wyraźna specjalizacja branżowa 26. Wewnątrzregionalne powiązania przedsiębiorstw przemysłowych są wspierane w ramach krajowej i regionalnych polityk inicjatyw klastrowych i platform technologicznych. Inicjatywy klastrowe mają na celu instytucjonalizację oraz wzmocnienie sieci powiązań w istniejących już naturalnie zgrupowaniach firm reprezentujących tę samą lub uzupełniające się branże. Ich celem jest często stworzenie lub poszerzenie kontaktów z instytucjami powiązanymi z daną branżą, tj. jednostkami naukowymi i badawczo-rozwojowymi, stowarzyszeniami branżowymi czy ośrodkami innowacji. Przedsięwzięcia takie mają na celu wzmocnienie działalności, które mogą być motorem rozwoju poszczególnych regionów. Rozwój klastrów ma przynosić takie korzyści jak: wzrost wydajności firm współpracujących w ramach klastra, zwiększenie ich innowacyjności oraz powstawanie nowych firm w ramach klastra 27. Inicjatywy klastrowe w Polsce Wschodniej są stosunkowo liczne w porównaniu z resztą kraju. Siedzibę ma tu co trzecie tego rodzaju porozumienie w kraju. Ogółem odnotowano 31 inicjatyw 28, które podejmują aktywne działania na rzecz branży i znajdują się w fazie ustabilizowanego rozwoju (Tabela 7.). 25 Ketels Ch., The Development of the cluster concept present experiences and further developments, Dostępny na: [dostęp ]. 26 Ministerstwo Gospodarki: Krajowy program reform Europa Klastry. Polityka rozwoju gospodarczego oparta na klastrach, dostępny na: [dostęp ]. 27 Matusiak K. (red.), Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2010, PARP, Warszawa, Liczba zidentyfikowanych klastrów dotyczy tylko aktywnych organizacji, jeżeli chodzi o liczbę zarejestrowanych klastrów to w samym woj. lubelskim zidentyfikowano ponad 30 struktur, aczkolwiek część z nich przybrała formę uśpioną por. Thlon, M., Marciniak-Piotrowska M., Analiza lokalnych op.cit. s

27 Tabela 7. Klastry w Polsce Wschodniej znajdujące się w fazie ustabilizowanego rozwoju Województwo Liczba Nazwy powiązań kooperacyjnych klastrów Warmińsko- 6 Mazurskie Okna Mazurskie Klaster Mebel Elbląg Klaster Biznesu Kultury BIzART Elbląski Klaster Turystyczny ICT Amber Klaster Wołowiny Podlaskie 6 Klaster Instytucji Otoczenia Biznesu Wschodni Klaster Budowlany Podlaski Klaster Bielizny Klaster Obróbki Metali Północno-Wschodni Klaster Edukacji Cyfrowej Klaster Uzdrowisko Supraśl Lubelskie 6 Klaster Dolina Ekologicznej Żywności Klaster Restauratorów i Hotelarzy Lubelski Klaster Energetyczny Wschodni Klaster Ekologiczny Dom Energooszczędny Stowarzyszenie Lubelskie Drewno Regionalny Klaster w Lublinie Klaster Usług dla Biznesu Podkarpackie 9 Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego Dolina Lotnicza Podkarpackie Powiązanie Kooperacyjne Klaster Firm Informatycznych Polski Wschodniej Podkarpacki Klaster Energii Odnawialnej Wschodni Klaster Odlewniczy KOM CAST Klaster Jakości Życia Kraina Podkarpacie Klaster Spawalniczy KLASTAL Klaster Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych POLIGEN Wschodni Klaster Informatyczny Świętokrzyskie 5 Stowarzyszenie Producentów Komponentów Odlewniczych KOM-cAST Świętokrzysko-Podkarpacki Klaster Energetyczny Grono Targowe Kielce Innowacyjny Klaster Zdrowie i Turystyka Uzdrowiska Perły Polski Wschodniej Świętokrzysko-Podkarpacki Klaster Budowlany Innowator Źródło: opracowanie własne na podst. badań własnych i PARP, Rozwój klastrów w Polsce Wschodniej, Warszawa, 2012 oraz informacji pozyskanych z COI województw Polski Wschodniej. Większość klastrów to powiązania kooperacyjne o charakterze lokalnym lub regionalnym, jednak występują wśród nich również struktury ponadregionalne, których przykładem mogą być Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego Dolina Lotnicza oraz Wschodni Klaster Informatyczny. Krótkie prezentacje wymienionych struktur zawarto w Tabelach 8. i 9. Tabela 8. Klaster Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego Dolina Lotnicza Nazwa sieci/klastra: Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego Dolina Lotnicza Region innowacji woj. podkarpackie, lubelskie, śląskie, wielkopolskie Branże lotnicza Data powstania 2003 r. Liczba członków 101 Koordynator/Lider Marek Darecki Prezes Zarządu Specyfika sieci Dolina Lotnicza jest inicjatywą klastrową stworzoną przez przedsiębiorców przemysłu lotniczego, zlokalizowaną w Polsce Południowo-Wschodniej. Region ten ma ok. 100-letnią tradycję związaną z branżą lotniczą. Oprócz firm znajdują się tu również ośrodki szkolenia pilotów, jednostki badawcze, ośrodki naukowe, lotnisko międzynarodowe oraz Politechnika Rzeszowska z prężnie działającym Wydziałem Budowy Maszyn i Lotnictwa. Przemysł lotniczy jest silnie skoncentrowany w Polsce i 75% firm znajduje się właśnie na terenie Polski Płd.- Wsch. Akt powstania stowarzyszenie klastra/forma prawna Finansowanie sieci Współfinansowanie z Europejskiego Funduszu Społecznego Unii Europejskiej w ramach 27

28 Nazwa sieci/klastra: Sformułowane klastra cele Strategia rozwoju Czy podjęto działania na rzecz członków klastra? Czy klaster oferuje produkty skierowane tylko do członków klastra? Czy klaster oferuje produkty sprzedawane na rynku, będące rezultatem współpracy między przedsiębiorstwami w ramach klastra? Problemy klastra Dane kontaktowe Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego Dolina Lotnicza Zintegrowanego Programu Rozwoju Regionalnego, budżetu państwa oraz firmy Pratt& Whitney Przekształcenie Polski Południowo-Wschodniej w jeden z wiodących w Europie regionów lotniczych, który będzie dostarczał różnorodne produkty i usługi z zakresu przemysłu lotniczego dla najbardziej wymagających klientów. Skutkiem tego byłby dynamiczny rozwój regionu, zwiększenie liczby miejsc pracy oraz poprawa warunków życia mieszkańców. Organizacja i rozwijanie efektywnego kosztowo łańcucha dostawców. Stworzenie dogodnych warunków do rozwoju przedsiębiorstw przemysłu lotniczego w regionie. Dalszy rozwój badań, umiejętności i kwalifikacji w zakresie lotnictwa. Współpraca i rozwój przemysłu lotniczego i uczelni wyższych, które będą promować nowe koncepcje oraz rozwijać sektor badawczo-rozwojowy w przemyśle lotniczym. Promocja polskiego przemysłu lotniczego. Wspieranie przedsiębiorstw z przemysłu lotniczego. Wpływanie na politykę gospodarczą polskiego rządu w kwestiach związanych z przemysłem lotniczym. tak Przyszłość Doliny Lotniczej to rozwój w oparciu o innowacyjność. Strategia Doliny Lotniczej z jednej strony zakłada stworzenie atrakcyjnych warunków do prowadzenia biznesu i tym samym przyciągnięcie zagranicznych firm, a z drugiej ma stanowić Centrum Kompetencji dla przemysłu lotniczego w Europie. W planach znajduje się powstawanie w poszczególnych firmach laboratoriów i biur konstrukcyjnych. W ramach klastra położono duży nacisk na działalność badawczo rozwojową. W dniu 22 stycznia 2004 r. została podpisana umowa konsorcjum dotycząca utworzenia pod egidą Politechniki Rzeszowskiej Centrum Zaawansowanych Technologii "AERONET - Dolina Lotnicza". Umowę tę podpisały Politechniki: Lubelska, Łódzka, Śląska, Warszawska oraz Uniwersytet Rzeszowski i Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego "Dolina Lotnicza". W lutym 2005 roku do Centrum AERONET dołączył warszawski Instytut Lotnictwa, a w 2006 r. do projekty dołączyła Politechnika Częstochowska oraz instytuty PAN: Instytut Podstawowych Problemów Techniki i Instytut Maszyn Przepływowych. Równocześnie na Podkarpaciu stworzono Podkarpacki Park Naukowo- -Technologiczny AEROPOLIS. Park ten został włączony do strefy ekonomicznej, co daje preferencyjne warunki dla zakładania działalności przez zagranicznych inwestorów. Warunkiem skorzystania z oferty Parku jest prowadzenie działalności w jednej ze strategicznych branż z punktu widzenia regionu, m.in. lotniczej, oraz wykazanie charakteru innowacyjnego własnej inwestycji. W 2005 r. stowarzyszenie Dolina Lotnicza rozpoczęło realizację programu CEKSO, który ma na celu wykształcenie kadry dla przemysłu lotniczego, m.in. operatorów obrabiarek sterowanych numerycznie. Powstałe Centrum Kształcenia Operatorów dostarcza rocznie ok wykwalifikowanych pracowników. Szczególnie ważne okaże się wykorzystanie funduszy unijnych w latach oraz możliwości, jakie daje w obszarze badań 7. Program Ramowy. Nową inicjatywą jest stworzenie Podkarpackiego Centrum Techniki. Inicjatywa ta pokazuje, że członkowie Doliny Lotniczej mają zamiar stworzyć atrakcyjny region ze świetnymi warunkami pracy. Inicjatywa ma na celu dotarcie i zainteresowanie przemysłem lotniczym najmłodszych i pobudzenie chęci do nauki w kierunkach ścisłych. Jest to działanie bardzo przyszłościowe i zrealizowane efektywnie przyniesie korzyści w przyszłości, zapewniając dopływ świetnie wykwalifikowanych pracowników. W części plenerowej Centrum znajdą się eksponaty prezentujące wyroby lotnicze różnych zakładów z Doliny Lotniczej, m.in. gotowe silniki i części do napędów lotniczych produkowane w takich firmach, jak: WSK Rzeszów, Ultratech czy Goodrich Krosno; samoloty produkowane przez Polskie Zakłady Lotnicze w Mielcu; podzespoły wytwarzane przez kilkadziesiąt mniejszych firm z terenu Podkarpacia. Na terenie Centrum znajdą się również sale wystawiennicze oraz sala projekcyjna, w której widzowie zobaczą filmy jak powstaje i lata samolot. Realizacja tego projektu przewidziana jest na kolejne 3 lata. Stosunkowo zła jakość powiązań między członkami klastra i ograniczony poziom wzajemnego zaufania. Utrzymujący się w dłuższym terminie brak wzajemnego zaufania, będącego podstawą efektywnego współdziałania podmiotów funkcjonujących w klastrze, może w efekcie doprowadzić do utraty konkurencyjności tej struktury. ul. Szopena 51, Rzeszów Tel.: (48) , (48) Fax.: (48) Osoba do kontaktu: Andrzej Rybka info@dolinalotnicza.pl 28

29 Nazwa sieci/klastra: Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego Dolina Lotnicza Strona www Źródło: opracowanie własne na podst. Pilecki M., Dolina Lotnicza, Innowacyjny klaster przemysłowy (prezentacja), Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Warszawa, 2007, Radomska E., Ocena funkcjonowania klastra Dolina Lotnicza, Zarządzanie Zmianami 1/2011, oraz informacji uzyskanych od przedstawicieli Klastra. Tabela 9. Wschodni Klaster Informatyczny Nazwa sieci/klastra: Wschodni Klaster Informatyczny Region innowacji woj. podlaskie, warmińsko-mazurskie, lubelskie, świętokrzyskie, podkarpackie Branże technologie informatyczno-telekomunikacyjne (ICT) Data powstania 2010 Liczba członków 39 Koordynator/Lider Stowarzyszenie Informatyka Podkarpacka Specyfika sieci Sieć tworzy grupa firm z branży ICT mających swoje siedziby na terenie województw: podkarpackiego, świętokrzyskiego, lubelskiego, podlaskiego, warmińsko-mazurskiego. Klaster przede wszystkim wspiera przedsięwzięcia inwestycyjne realizowane w partnerstwie, biznesowe współdziałanie, wymianę doświadczeń, prowadzenie kampanii informacyjnych i promocyjnych. Dzięki dynamicznemu rozwojowi klastra oraz firm, które go tworzą, klient otrzymuje jeszcze większą i bardziej konkurencyjną ofertę dostosowaną do jego indywidualnych potrzeb. Akt powstania klastra/forma prawna Finansowanie sieci Sformułowane klastra cele Strategia rozwoju Czy podjęto działania na rzecz członków klastra? Czy klaster oferuje produkty skierowane tylko do członków klastra? Czy klaster oferuje produkty sprzedawane na rynku będące rezultatem współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami w ramach klastra? Problemy klastra Dane kontaktowe Umowa o współpracy działalność operacyjna Klastra jest finansowana przez jego uczestników, środków przez niego wypracowanych oraz ze środków dofinansowania pozyskiwanych z innych źródeł (min. dotacji z Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej (działanie 1.4 Promocja i współpraca)). Pomoc w zwiększaniu konkurencyjności, w szczególności przez innowacyjność, Umożliwienie uczestnikom nawiązywania wspólnych relacji prowadzących do współpracy, Realizację wspólnych projektów biznesowych, Nawiązywanie współpracy z polskimi i zagranicznymi organizacjami biznesowymi, klastrami, przedsiębiorcami, oraz jednostkami naukowymi, Pozyskiwanie inwestycji zagranicznych, Wykorzystanie zasobów jednostek naukowych w biznesie, Prowadzenie badań, analiz i opracowań, Wspólne pozyskiwanie dotacji, Wspólne pozyskiwanie kapitału, Inicjowanie współpracy z władzami, Stwarzanie przestrzeni do rozwoju nowych innowacyjnych przedsiębiorstw, Wspólny udział w przetargach, Budowę marki, ułatwiając funkcjonowanie uczestników klastra na rynku. Tak Głównymi korzyściami z członkostwa w klastrze są: profesjonalne wsparcie marketingowe oraz Public Relations, dostęp do wewnętrznej listy mailingowej służącej komunikacji między wszystkimi członkami klastra, możliwość uczestniczenia w konferencjach organizowanych przez Klaster, możliwość uczestniczenia we wspólnych projektach biznesowych i wizerunkowych, umieszczenie produktów i usług firmy we wspólnej ofercie Klastra, możliwość współpracy biznesowej z innymi firmami z Klastra,, możliwość uczestniczenia w bezpłatnych szkoleniach, bezpłatne udostępnienie licencji na posługiwanie się logo klastra, możliwość korzystania z biura Klastra wraz z salą konferencyjną w Rzeszowie, dostęp do biura klastra wraz z salką konferencyjną w Warszawie, szerokie kontakty krajowe i międzynarodowe. brak Rzeszów 29

30 ul. Rejtana 1/ 8 tel Strona www Źródło: opracowanie własne na podst. PARP, Klastry w Polsce, op.cit., s oraz informacji uzyskanych od przedstawicieli klastra. Odmienną koncepcją powiązań kooperacyjnych są tzw. sieci ad hoc, rozumiane jako sieci zawiązane w celu realizacji konkretnego przedsięwzięcia biznesowego, w tym np. projektu finansowanego ze środków UE, którego celem jest wdrożenie innowacji w danej jednostce. Poziom nakładów na działalność innowacyjną w sferze przedsiębiorczości i skuteczność wdrażania innowacji decyduje o przetrwaniu firm i ich pozycji konkurencyjnej na rynku. Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) są fundamentem europejskiego przemysłu, niezbędnym dla rozwoju gospodarki. Stanowią one 99% wszystkich przedsiębiorstw w Unii Europejskiej, zapewniają około 75 mln miejsc pracy, odpowiadają za ponad dwie trzecie PKB Unii Europejskiej. MŚP leżą obecnie w zakresie działania tych samych sił ekonomicznych co wielkie korporacje 29. Na terenie Makroregionu Polski Wschodniej funkcjonuje także kilka dużych firm, charakteryzujących się znaczną aktywnością innowacyjną i eksportową. Są to firmy, takie jak np.: PZL Świdnik, Zakłady Azotowe w Puławach, KWK w Bogdance oraz Fabryka Łożysk Tocznych w Kraśniku SIPMA S.A. MŚP nie mają takich samych systemów wsparcia jak duże firmy (np.: działy badawczo-rozwojowe, rozbudowane działy marketingu, silna sieć sprzedaży). Poza tym, w przypadku MŚP, opcje finansowania są ograniczone, a możliwości tworzenia wzajemnych partnerstw ogólnie mniejsze. Polityka w zakresie innowacji ma więc na celu złagodzenie barier stojących przed sektorem MŚP. MŚP na ogół nie wprowadzają innowacji systematycznie. Projekty są często prowadzone ad hoc. Na każdym etapie procesu innowacyjnego zachodzi transfer wiedzy między partnerami w celu poprawy jej poziomu przynajmniej u jednego z nich oraz zwiększenia jego potencjału i ogólnego poziomu innowacyjności. Transfer wiedzy może mieć charakter sformalizowany i dokonywać się np. w wyniku konkretnych rozwiązań kontraktowych między partnerami inicjatywy sieciowej (przez np. umowę o dokonanie projektu wynalazczego, opracowanie innowacji, wykonanie pracy badawczo-rozwojowej, umowę wdrożenia innowacji, umowy licencyjne, umowę know-how) lub mieć charakter nieformalny i dokonywać się np. w ramach spotkań przedstawicieli różnych firm. Dostęp przedsiębiorstwa do wiedzy zewnętrznej wymaga wchodzenia w kontakty z podmiotami zajmującymi się prowadzeniem prac badawczo-rozwojowych, takimi jak: uniwersytety, instytuty badawcze, niezależni eksperci itd. 30. W przypadku sieci innowacji ad hoc, niewątpliwą trudność sprawia badanie częstości oraz skali ich występowania. Jedną z możliwych metod takich badań jest wywiad telefoniczny CATI (ang. Computer Assisted Telephone Interview) na dużej próbie przedsiębiorstw, jednak wykorzystanie tej metody wykracza poza zakres niniejszego opracowania. Zamiast próby uzyskania reprezentatywnych danych nt. funkcjonowania sieci innowacji ad hoc w województwach Polski Wschodniej zaprezentowana zostanie analiza przykładowej sytuacji, która stanowi bodziec do tworzenia krótko- i średniookresowych sieci innowacji tego typu. Realizacja projektów współfinansowanych z regionalnego programu operacyjnego w ramach takich działań jak: 1.2. Dotacje inwestycyjne dla mikroprzedsiębiorstw oraz 1.3. Dotacje inwestycyjne dla małych i średnich przedsiębiorstw niejako wymusza tworzenie sieci innowacji ad hoc. Wspomniane działania proponują wsparcie projektów inwestycyjnych, polegających na wdrożeniu innowacji procesowej, produktowej, organizacyjnej lub marketingowej w przedsiębiorstwach. Tworzenie sieci innowacji ad hoc może pojawić się w kilku momentach cyklu życia typowego projektu: 1. Uzyskanie opinii o innowacyjności planowanej inwestycji, czyli obiektywnej opinii eksperta dotyczącej rozwiązań, które firma planuje wdrożyć realizując nową inwestycję. Wysoki poziom innowacyjności przedsięwzięcia (np. innowacyjność w skali świata czy też kraju) pozwala zwykle na zwiększenie szansy na uzyskanie lepszej lokaty na liście rankingowej wniosków i tym samym zwiększenie prawdopodobieństwa uzyskania wsparcia. Opinię o innowacyjności może wydać tylko jedna z niżej wymienionych organizacji: jednostki naukowo-badawcze, centra badawczo-rozwojowe, instytuty przemysłowe, uczelnie lub organizacje techniczne. Uzyskanie opinii o innowacyjności jest zatem przykładem utworzenia krótkookresowej sieci innowacji typu ad hoc między przedsiębiorstwem a jedną z wymienionych organizacji. 29 Dane Eurostat. 30 Ministerstwo Gospodarki, Kierunki i polityka rozwoju klastrów w Polsce, Warszawa,

31 2. Przygotowanie dokumentacji projektowej. Przedsiębiorstwa często nie posiadają dostatecznej wiedzy czy też zasobów czasowych do przygotowania wysokiej jakości dokumentacji projektowej, w tym wniosku, biznesplanu oraz wymaganych załączników. W tym obszarze powstał rynek usług świadczonych przez organizacje konsultingowe, a także inne (np. uczelnie), które na zlecenie firm przygotowują dokumentację projektową. Na terenie Makroregionu Polski Wschodniej działa wiele organizacji świadczących tego rodzaju usługi (np. Meritum Sp. z o.o., Firma Konsultant Doradztwo Gospodarcze, ConsulTrix Doradztwo Gospodarcze, Wyższa Szkoła Zarządzania i Informatyki w Rzeszowie). Krótkookresowa współpraca w ramach stworzonej sieci innowacji, polegająca na opracowaniu dokumentacji projektowej (zwykle 1-3 miesiące), może się przerodzić w bardziej trwałą, średniookresową współpracę, jeżeli firma zdecyduje się na zlecenie zarządzania pozyskanym projektem (wówczas współpraca zwykle trwa od 1 roku do 2 lat). 3. Zakup i wdrożenie innowacyjnych rozwiązań. Podstawowym celem związanym z realizacją projektów RPO w działaniach 1.2. i 1.3. jest wdrożenie innowacji procesowej, produktowej, organizacyjnej lub marketingowej. Jest to doskonała okazja do utworzenia sieci innowacji typu ad hoc między dostawcą innowacyjnych rozwiązań a przedsiębiorcą. Skalę zjawiska obrazują dane zgromadzone w Mapie projektów dofinansowanych z RPO województwa lubelskiego na lata Można z nich wywnioskować, że realizacja projektów inwestycyjnych, w których istotną rolę odgrywają innowacje, stanowi doskonałą okazję do tworzenia licznych sieci innowacji typu ad hoc między przedsiębiorstwami, instytucjami otoczenia biznesu oraz jednostkami typu B+R. Na terenie samego województwa lubelskiego dofinansowanie uzyskało 509 projektów z działania RPO WL 1.2 (łączna wartość projektów ,5 PLN) oraz 301 projektów z działania RPO WL 1.3 (łączna wartość projektów ,9 PLN). W zakresie powiązań kooperacyjnych można wyróżnić wiele innych koncepcji współpracy (np. sieci producenckie, partnerstwo publiczno-prywatne (PPP), sieci łańcuchów dostaw). Ciekawą koncepcją powiązań kooperacyjnych występujących w województwach Polski Wschodniej są tzw. lokalne grupy działania (LGD). Istotą rozwoju lokalnego jest stworzenie sprzyjających warunków do wykorzystania aktywności społeczności lokalnej. Aby pobudzić zaangażowanie lokalnej społeczności w rozwój obszaru oraz lepiej wykorzystać zasoby regionu, konieczne jest budowanie kapitału społecznego na wsi oraz efektywniejsze wykorzystanie lokalnych zasobów intelektualnych i społecznych, a także kulturowych i gospodarczych. Aktywna społeczność lokalna, w tym lokalni przedsiębiorcy, stymuluje rozwój innowacji na obszarach wiejskich. Do stworzenia takiej sytuacji konieczne jest wdrażanie działań mających na celu udzielanie wsparcia przez samorządy lokalne, organizacje i instytucje, tak publiczne, jak i prywatne, dysponujące środkami finansowymi wspierającymi lokalny potencjał gospodarczy. Taki rodzaj wsparcia oferują lokalne grupy działania (LGD), odgrywając tym samym istotną rolę w procesie rozwoju obszarów wiejskich przez realizację inicjatywy LEADER i wdrażanie procesów innowacyjnych. Jednocześnie grupy te, tworząc sieć, integrują i aktywizują mieszkańców. Prawnie LGD funkcjonują zgodnie z art. 15. ustawy o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich z dnia 7 marca 2007 roku 32 (Dz.U nr 64, poz. 427). Większość LGD przybrała formę stowarzyszeń, posiadających osobowość prawną. Nadrzędnym działaniem LGD jest zarządzanie realizacją lokalnej strategii rozwoju (LSR), na podstawie której są wdrażane projekty łączące zasoby ludzkie, przyrodnicze, kulturowe i historyczne oraz wiedzę i umiejętności przedstawicieli trzech sektorów: publicznego, gospodarczego i społecznego. Należy podkreślić, że im większy jest zasięg terytorialny strategii lokalnej wdrażanej przez grupę, tym większy jest budżet na jej realizację. Większa liczba osób objętych LSR to także gwarancja pojawienia się większej liczby ciekawych pomysłów na projekty realizowane w ramach poszczególnych strategii i konkurencji między nimi. Ponadto stanowi ona większą szansę na rozwijanie się inicjatyw obywatelskich i integracji społecznej, a także możliwość lepszego wykorzystania obiektów infrastruktury społecznej powstałych w wyniku działań LGD 33. Istota wspomnianego wyżej programu LEADER jest zawarta w jego nazwie, która stanowi akronim wyrażenia pochodzącego z języka francuskiego i oznacza powiązania pomiędzy działaniami na rzecz rozwoju 31 [dostęp ]. 32 Dz.U nr 64, poz Czapiewska G., Lokalne Grupy. Działania a kreowanie rozwoju regionalnego w województwach pomorskim i zachodniopomorskim, dostępny na 31

32 gospodarczego obszarów wiejskich (Liaison Entre Actions de Development de L`Economie Rurale). LEADER jest jednym z czterech programów unijnych, tzw. inicjatyw wspólnotowych, i ma na celu rozwój obszarów wiejskich dotkniętych szczególnymi trudnościami oraz polepszenie warunków życia na wsi dzięki współpracy partnerów lokalnych. Działania programu LEADER są obecnie realizowane w osi IVw ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich Celem osi 4. jest przede wszystkim budowa kapitału społecznego przez aktywizację mieszkańców oraz przyczynianie się do powstawania nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich, a także polepszenie zarządzania lokalnymi zasobami 34. Jednym z wyróżników podejścia LEADER jest innowacyjność postrzegana w wymiarze lokalnym i polegająca na: zastosowaniu pomysłów i rozwiązań znanych gdzie indziej, jednak na danym terenie mających charakter nowatorski; nowatorskim wykorzystaniu lokalnych zasobów; rozwoju nowych rodzajów usług lub produkcji; nowych sposobach angażowania lokalnej społeczności w proces rozwoju 35. Sieć pełni rolę płaszczyzny współpracy między trzema kluczowymi dla funkcjonowania obszarów wiejskich sektorami: publicznym (samorządy, szkoły, agendy rządowe i inne instytucje publiczne), społecznym (głównie organizacje pozarządowe) oraz gospodarczym (firmy prywatne, przedsiębiorcy, rolnicy i ich organizacje). Efektem kooperacji ma być aktywizacja społeczności lokalnych. Sytuacją optymalną jest obecność w strukturze LGD jak największej liczby przedstawicieli sektora społecznego, ponieważ mieszkańcy obszarów objętych lokalną strategią rozwoju (LSR) najlepiej wiedzą, jakie działania są konieczne w miejscowościach przez nich zamieszkiwanych. Trzeba jednak dostrzec rolę sektorów publicznego i gospodarczego, które dysponują ogromnym potencjałem organizacyjnym oraz finansowym 36. LEADER kładzie silny nacisk na partnerstwo między trzema sektorami: publicznym, społecznym i gospodarczym oraz na tworzenie pomiędzy nimi sieci powiązań, celem wymiany doświadczeń, wzajemnej współpracy i realizacji wspólnych projektów. Na terenie Makroregionu Polski Wschodniej zidentyfikowano 106 LGD 37. Przykładowymi strukturami tej kategorii mogą być: Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Ziemia Zamojska z siedzibą w Sitnie, Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Doliną Wieprza i leśnym szlakiem z siedzibą w Lubartowie, Stowarzyszenie Poleska Dolina Bugu z siedzibą w Okunince Kołodziejczak A., Lokalne Grupy Działania jako czynnik rozwoju wiejskich obszarów peryferyjnych w województwach lubelskim i podlaskim [w:] Wiejskie obszary peryferyjne uwarunkowania i czynniki aktywizacji, red. M. Wesołowska, Studia Obszarów Wiejskich, t. XXVI Oś IV PROW Lokalne grupy działania i lokalne strategie rozwoju, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, Czapiewska G., Lokalne grupy działania a kreowanie rozwoju regionalnego w województwach pomorskim i zachodniopomorskim, dostępny na 37 Czapiewska G., Lokalne grupy op.cit. 38 Omówiono szerzej Thlon M., Piotrowska Marciniak M., Analiza lokalnych (op.cit.) s

33 4. Kluczowe sektory i branże Polski Wschodniej 4.1. Makroregion Polski Wschodniej Makroregion Polski Wschodniej obejmuje pięć województw: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie. Pod względem powierzchni stanowi prawie jedną trzecią powierzchni kraju (31,6%). Wschodnia granica Polski, przy której leżą województwa warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie i podkarpackie, jest zarazem wschodnią granicą Unii Europejskiej 39. Makroregion sąsiaduje z pięcioma państwami od północy z Rosją i Litwą, w centralnej części z Białorusią, od południowego wschodu z Ukrainą, a od południa ze Słowacją. Peryferyjność Polski Wschodniej ma wymiar związany z położeniem geograficznym (definiowany odległością od centrów rozwojowych Polski i Unii Europejskiej), ale jest także peryferią w sensie społeczno-gospodarczym. Rozwój gospodarczy tych terenów należy do najniższych w Unii Europejskiej. Region charakteryzuje się niskim poziomem innowacyjności, konkurencyjności i atrakcyjności inwestycyjnej. Zapóźnienia rozwojowe makroregionu mają głębokie korzenie historyczne i z tego względu są trudne do przezwyciężenia 40. Przygraniczne położenie Makroregionu Polski Wschodniej stwarza zarówno ograniczenia, jak i szanse dla rozwoju, jednak z uwagi na występujące obecnie w tym obszarze uwarunkowania geopolityczne, dominują czynniki ograniczające. Wynika to przede wszystkim z tego, że niemal cała wschodnia granica Polski, z wyjątkiem krótkiego fragmentu granicy polsko litewskiej, ma jako zewnętrzna granica UE stosunkowo małą przenikalność. Sytuacji nie poprawia bardzo słaba sytuacja społeczno-ekonomiczna regionów sąsiadujących od wschodu z Makroregionem Polski Wschodniej, co niewątpliwie jest czynnikiem ograniczającym rozwój wzajemnych relacji 41. Niemniej jednak Rosja, Białoruś i Ukraina są istotnymi partnerami gospodarczymi dla przedsiębiorstw z Polski Wschodniej 42, co jest szczególnie widoczne w przypadku podmiotów zlokalizowanych w powiatach przygranicznych 43. Polska Wschodnia w skali kraju wyróżnia się ze względu jakość środowiska przyrodniczego. W skali makroregionu większy niż przeciętnie jest odsetek powierzchni objęty różnymi formami prawnej ochrony 39 Zgodnie z danymi GUS, zewnętrzna granica UE na terenie Polski liczy 1163 km, co stanowi 33% długości granicy państwowej RP. Najdłuższy odcinek przypada na granicę z Ukrainą 535 km (46%), nieco mniejszy z Białorusią 418 km (36%) i najkrótszy z Federacją Rosyjską (Obwodem Kaliningradzkim) 210 km (18%). 40 Negatywne uwarunkowania historyczne sięgają czasów średniowiecza. Już wówczas procesy rozwojowe w bardzo małym stopniu przekraczały umowną granicę Wisły (styl romański, klasztory cysterskie, średniowieczna urbanizacja). Koleje epoki niestety tylko utrwaliły negatywne tendencje rozwojowe. Obszar dzisiejszych pięciu województw Polski Wschodniej należał w okresie XIX-wiecznej industrializacji do peryferyjnych terenów trzech państw zaborczych. Położony był z dala od dużych ośrodków miejskich, stanowiących rynki zbytu dla wyrobów przemysłowych, oraz zagłębi surowcowych, zwłaszcza miejsc wydobycia węgla kamiennego, będącego głównym surowcem energetycznym. Transport surowców i materiałów oraz wywóz wyrobów gotowych był utrudniony, ponieważ większość miast na tym obszarze bardzo późno uzyskała połączenia kolejowe, a gęstość sieci kolejowej była mała. Wprawdzie w okresie II RP w części dzisiejszego Makroregionu Polski Wschodniej (lubelskie, świętokrzyskie, podkarpackie) rozpoczęto realizację planu stworzenia Centralnego Okręgu Przemysłowego, jednak z uwagi na wybuch drugiej wojny światowej nie udało się w pełni wdrożyć tego ambitnego zamierzenia. Okres PRL również nie przyniósł znaczącej poprawy. Wysiłki czynione po 1989 r. na rzecz wyrównania poziomu rozwojowego kraju również nie dały spodziewanych rezultatów i nie udało się przełamać wielowiekowych zapóźnień rozwojowych tego obszaru. Widoczny postęp w tym zakresie zanotowano dopiero po wejściu Polski do struktur UE (m.in. dzięki wdrożeniu programu operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej ), ale mimo to nadal jest jeszcze wiele obszarów wymagających poprawy. Por. Gorzelak G., Jałowiecki B. Europejskie granice: jedność czy podziały kontynentu? Studia Regionalne i Lokalne, 2-3(6)/2001; Hryniewicz J. Polityczny i kulturowy kontekst rozwoju gospodarczego, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, 2004 ss. 371; Duda J. Szymański Z. Od centrum do peryferii. Gospodarka Lubelszczyzny na przestrzeni dziejów Polski [w:] Stefański M. (red.) Strategiczna problematyka rozwoju regionu lubelskiego, Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie, Lublin, 2011 s Problem ten szerzej opisano w Celińska-Janowicz D., Herbst M., Płoszaj A., Smętkowski M. Zmiany sytuacji społecznogospodarczej obszaru wsparcia Programu Sąsiedztwa Polska Białoruś - Ukraina INTERREG IIIA/TACIS CBC w latach /2009, EUROREG, Warszawa, 2010 ss Komornicki T., Miszczuk A. Transgraniczne powiązania województw Polski wschodniej, MRR, Warszawa, 2011 ss Krok K., Smętkowski M. (red.) Cross-Border Co-operation of Poland after EU Enlargement. Focus on Eastern Border, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, 2006 ss

34 środowiska (39,4% wobec średniej krajowej wynoszącej 32,5%). W Polsce Wschodniej większy jest również udział obszarów Natura Pomimo występujących w Makroregionie Polski Wschodniej ograniczeń rozwojowych, można wskazać określone potencjały, których konsekwentne wspieranie może stanowić istotną szansę na podniesienie poziomu innowacyjności gospodarek makroregionu i w efekcie umożliwić poprawę jego pozycji rozwojowej i konkurencyjnej. Należą do nich przede wszystkim istniejące specjalizacje gospodarcze w określonych branżach, które koncentrują wykwalifikowane zasoby ludzkie oraz kompetencje firm. Sprzyja to ich rozwojowi i pojawianiu się nowych producentów, przyczyniając się do zakorzenienia prowadzonej działalności w danej branży i branżach pokrewnych Kluczowe sektory i branże Polski Wschodniej Struktura branżowa przemysłu Polski Wschodniej odznacza się wyraźną specyfiką 45. Specyfika ta wynika z dużo większej niż przeciętna w kraju roli produkcji artykułów spożywczych, a następnie przemysłu gumowego i tworzyw sztucznych, drzewnego oraz meblarskiego. Większe niż średnio w kraju jest też znaczenie produkcji maszyn i urządzeń. Spośród przemysłów rzadkich o dużym znaczeniu dla całego kraju można wymienić przemysł lotniczy. Można zaobserwować ewolucję struktury przemysłu w Polsce Wschodniej w kierunku branż bardziej zaawansowanych technologicznie. Spośród sześciu gałęzi, które zanotowały zarówno bezwzględne (w wartości produkcji), jak i względne (udział w ogóle przemysłu) zmniejszenie znaczenia, pięć należało do przemysłu tradycyjnego. Gałęziami, które w latach znacząco zwiększyły swój udział w strukturze przemysłu były: przemysł gumowy i tworzyw sztucznych oraz przemysł metalowy. Siedem największych gałęzi przemysłu w Polsce Wschodniej, tj. przemysł spożywczy, produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, przemysł mineralny, przemysł wyrobów z metali, przemysł meblarski, przemysł drzewny oraz produkcja maszyn i urządzeń, generuje 63% produkcji sprzedanej i skupia 60% zatrudnionych w przemyśle makroregionu. Wiodącą gałęzią przemysłu w Polsce Wschodniej jest przemysł spożywczy, który wytwarza 23,9% produkcji sprzedanej i obejmuje 17,3% zatrudnionych w makroregionie, czyli 2-3 razy więcej niż kolejne z głównych gałęzi. Produkcja artykułów spożywczych jest najważniejszą branżą pod względem zatrudnienia i wartości sprzedanej w trzech z pięciu analizowanych województw, a jej rola jest szczególnie duża w województwie podlaskim (48% wartości całej produkcji sprzedanej przemysłu), a następnie w warmińsko-mazurskim i lubelskim (odpowiednio 38 i 26% produkcji sprzedanej). Pod względem wartości produkcji sprzedanej drugą z największych branżą w Polsce Wschodniej jest produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, zajmująca szczególne miejsce w gospodarkach województw warmińsko-mazurskiego, podlaskiego i podkarpackiego. Nieco mniejsze jest znaczenie tego przemysłu w zatrudnieniu ogółem, gdzie ustępuje on nieznacznie (o około 1 p.p.) przemysłowi metalowemu i meblarskiemu. Charakterystyczną cechą przemysłu gumowego jest duża koncentracja, tak zatrudnienia, jak i produkcji, w wielkich zakładach przemysłowych, które działają od kilkudziesięciu lat w województwach podkarpackim, warmińsko-mazurskim i podlaskim. Trzy największe zakłady odpowiadają za 31% całości zatrudnienia w tej gałęzi. Trzecią z największych gałęzi w Polsce Wschodniej z ponad 7% udziałem w produkcji sprzedanej i 6% udziałem osób zatrudnionych w przemyśle jest przemysł mineralny, szczególnie obecny w województwie świętokrzyskim. Przemysł wyrobów z metali jest pod względem zatrudnienia drugą z najważniejszych gałęzią w Polsce Wschodniej i czwartą pod względem wartości produkcji sprzedanej. Podobna jest skala działalności przemysłów meblarskiego i drzewnego, pełniących istotną rolę w strukturze branżowej województw warmińsko-mazurskiego i podlaskiego. Każdy z nich odpowiada za nieco ponad 5% wartości produkcji sprzedanej przemysłu w Polsce Wschodniej. W zakresie liczby zatrudnionych większa jest rola meblarstwa, ponieważ z ponad 31 tys. zatrudnionych osób jest ono trzecią z największych gałęzi przemysłu w Polsce Wschodniej (8% zatrudnionych). Udział przemysłu drzewnego jest w tym zakresie nieco mniejszy (6%). Ostatnią branżą przemysłu przetwórczego, mającą ponad 5% udział w zatrudnieniu i produkcji 44 Kozak M. Turystyka jako czynnik rozwoju regionów Polski Wschodniej. Ekspertyza wykonana na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, MRR, Warszawa, 2011, ss Szerzej patrz: Dej M., Domański B., Działek J., Gwosdz K., Sobala-Gwosdz A., Znaczenie przemysłu dla inteligentnego i trwałego rozwoju regionu Polski Wschodniej oraz podejmowanych działań dotyczących jego restrukturyzacji i modernizacji. Ekspertyza na zlecenie MRR, MRR, Kraków,

35 sprzedanej jest produkcja maszyn i urządzeń, która ma szczególne znaczenie w województwach podkarpackim i lubelskim 46. Analizując dotychczasową strukturę przemysłu Makroregionu Polski Wschodniej, a także potencjał rozwojowy związany z jego położeniem, zasobami i warunkami naturalnymi można wyróżnić 11 sektorów gospodarki, które mogą stanowić impuls do dynamicznego rozwoju całego regionu. Poszczególne sektory uszeregowano według ich potencjału i znaczenia dla gospodarki Makroregionu. Ze względu na to kryterium można wyróżnić następujące sektory: 1) spożywczy, 2) Business Process Outsourcing (BPO), 3) odnawialnych źródeł energii, 4) turystyczny, 5) lotniczy, 6) logistyczny, 7) drzewny i meblarski, 8) maszynowy, 9) metalowy, 10) odzieżowy, 11) budowlany. W Tabeli 10. przedstawiono charakterystykę poszczególnych sektorów, ich potencjału i perspektyw rozwoju, wraz ze wskazaniem przykładowych podmiotów działających w analizowanych branżach na terenie Makroregionu Polski Wschodniej. Tabela 10. Charakterystyka kluczowych branż Makroregionu Polska Wschodnia Sektor Charakterystyka Wielkość i struktura sektora Potencjał i perspektywy rozwoju gospodarki Spożywczy Najbardziej rozpowszechniona i silnie zróżnicowana gałąź przemysłu przetwórczego, zaspokajająca podstawowe potrzeby ludności. Jego zadaniem jest zarówno wstępne przetwarzanie płodów rolnych, jak i uzyskiwanie produktów o wysokim stopniu przetworzenia. Wyróżnia się kilkanaście branż przemysłu spożywczego, z których najważniejsze to: przemysł młynarski, przemysł mięsny - związany z poziomem hodowli bydła, trzody chlewnej i drobiu, przemysł rybny, przemysł mleczarski, przemysł cukrowniczy i cukierniczy, przemysł olejarsko-tłuszczowy, przemysł tytoniowy, przemysł napojów W Polsce Wschodniej znaczenie przemysłu spożywczego jest bardzo duże. Wartość produkcji sprzedanej artykułów spożywczych w tym regionie stanowi prawie 29% wartości tej produkcji w całym kraju. W województwie podlaskim udział produkcji artykułów spożywczych w produkcji sprzedanej przemysłu sięga 54%. Sektor spożywczy charakteryzuje się dużą różnorodnością, rozproszeniem i powiązaniem z bazą surowcową i rynkami zbytu, Jednakże zdecydowanie dominującymi branżami są mleczarstwo i przemysł mięsny. Potwierdzeniem silnego umocowania przedsiębiorstw z branży spożywczej w Polsce Wschodniej jest liczba firm z tego obszaru ujętych w ogólnopolskim rankingu 500 największych polskich przedsiębiorstw. Najliczniejszą reprezentację takich firm ma województwo podlaskie, natomiast w województwach podkarpackim i świętokrzyskim nie ma przedsiębiorstw spożywczych Perspektywy rozwoju sektora są optymistyczne ponieważ Polska Wschodnia posiada dość dobre zaplecze naukowo-badawcze, a także odpowiednie otoczenie instytucjonalne oraz duży potencjał edukacyjny rozwinięty system szkolnictwa średniego i wyższego. Obecnie poziom koncentracji produkcji w przemyśle spożywczym jest niski, jednak będą postępować procesy, prowadzące z jednej strony do zmniejszania się liczby podmiotów, a z drugiej do wzrostu ich udziału w rynku. Prognozy dotyczące poziomu produkcji sprzedanej przemysłu spożywczego pozwalają sądzić, że w najbliższych latach będzie się on sukcesywnie zwiększał. Istnieją stosunkowo dobre i tanie surowce do produkcji, czemu sprzyjają ekologiczne warunki uprawy. Można przypuszczać, że dzięki rosnącej liczbie przedsiębiorstw prywatnych i stale zwiększającej się aktywności przedsiębiorców, podjęte inicjatywy klastrowe będą w przyszłości kontynuowane oraz pogłębiane. 46 Projekt strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 z 5 kwietnia 2013 r., s

36 Sektor gospodarki Business Process Outsourcing (BPO), Odnawialnych źródeł energii Charakterystyka Wielkość i struktura sektora Potencjał i perspektywy rozwoju alkoholowych. o tak dużym potencjale. Największymi podmiotami tego sektora są Indykpol S.A., S.M. Mlekpol, Grajewo Grupa Mlekovita. BPO to outsourcing Zwiększająca się obecność procesów biznesowych międzynarodowych centrów lub ich części. Polega na badawczo-rozwojowych w Polsce zlecaniu zewnętrznemu jest dowodem na wysokie dostawcy obsługi kompetencje krajowych wybranych procesów specjalistów. Najczęściej są to biznesowych, centra należące do firm tradycyjnie zagranicznych. Większość z nich realizowanych koncentruje się na działaniu za pomocą w sektorze IT. W Polsce wewnętrznych zasobów. zlokalizowano też duże centra Zazwyczaj przedmiotem badawczo-rozwojowe outsourcingu są obszary wyspecjalizowane w innowacjach o charakterze przemysłowych. Są one bardzo strategicznym dla często wynikiem inwestycji przedsiębiorstwa, ale podejmowanych wcześniej nienależące do jego kluczowych kompetencji i niebędące treścią jego głównej działalności biznesowej. Przykładowo firma z branży nowych technologii może dokonać outsourcingu sprzedaży swoich produktów, by móc skupić się na rozwijaniu wiedzy i poszukiwaniu nowych rozwiązań technologicznych. Sektor BPO jest jednym z najbardziej innowacyjnych segmentów usług dla biznesu. Wykorzystuje nowe technologie, zaawansowane rozwiązania i specjalistyczną wiedzę będąc równocześnie wydajnym kanałem wymiany wiedzy i knowhow. Cechą charakterystyczną tego sektora jest działalność polegająca na wytwarzaniu energii odnawialnej uzyskiwanej z naturalnych, powtarzających się w przemyśle. A więc najpierw budowa zakładu przemysłowego, a jako następny krok centrum badawczego. W miastach Polski Wschodniej sektor BPO dopiero się rozwija. Udział poszczególnych województw Polski Wschodniej w produkcji energii odnawialnej w Polsce jest mały. Największy ma województwo podkarpackie (12,3%), najmniejszy zaś lubelskie (0,3%). Udział pozostałych województw Ze względu na swoje położenie i liczne kontakty z Rosją, Ukrainą i Białorusią, Polska Wschodnia oferuje dostęp do osób władających nie tylko językami angielskim i niemieckim, ale także rosyjskim, ukraińskim, a także białoruskim. Jest to więc doskonała lokalizacja dla firm planujących ekspansję na rynki Europy Wschodniej, ale chcących działać nadal w warunkach prawnych i gospodarczych UE. Mimo że wartość polskiego rynku outsourcingowego w 2012 r. wzrosła o 3 mld PLN, osiągając tym samym wartość 12 mld PLN 47, jest on daleki od stanu nasycenia, co więcej, stał się szczególnie atrakcyjny dla firm z Unii Europejskiej. W Polsce można się spodziewać wzrostu tego rynku na poziomie 15-20% rocznie. Przemawia za tym m.in. konsekwentne zwiększanie się liczby dziedzin biznesu, w których firmy korzystają ze wsparcia profesjonalnych firm zewnętrznych, chcąc optymalizować swoje procesy, wprowadzać nowe technologie informatyczne oraz szukać oszczędności. W woj. makroregionu w latach powstało 47 centrów usług outsourcingowych 48. W 2013 r. firma Colliers International opublikowała Mapę wschodzących gwiazd sektora BPO w Polsce w 2013 r., na której zidentyfikowano lokalizacje z największym potencjałem pod względem przyszłego rozwoju sektora BPO/SSC na polskim rynku. Raport zawiera najważniejsze informacje na temat 10 polskich miast, które poza głównymi polskimi centrami BPO mają szansę na rozwój w tym sektorze. Wśród miast o dużym potencjale rozwojowym znalazły się wszystkie stolice województw omawianego makroregionu. Głównymi atutami makroregionu są: znaczne nasycenie wysokokwalifikowana kadrą; atrakcyjne stawki czynszów w wymienionych lokalizacjach, które mogą być nawet o 50% niższe niż na głównych rynkach biurowych mimo małej podaży powierzchni biurowej w poszczególnych lokalizacjach (w miastach makroregionu znaczna ilość powierzchni biurowej jest w trakcie budowy lub w fazie planowania); funkcjonowanie we wszystkich stolicach województw Polski Wschodniej firm z sektora BPO, głównie powiązanych z branżą IT, call center oraz usługami finansowymi 49. Szczegółowe zestawienie czynników determinujących potencjał rozwoju sektora BPO przedstawiono w Tabeli 11. Biorąc pod uwagę z jednej strony prognozy rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii, z drugiej zaś potencjał ekonomiczny województw Polski Wschodniej zwłaszcza w zakresie biomasy, biogazu, energii wiatrowej i wodnej, należy oczekiwać, że jednym z najistotniejszych regionów Polski, w którym 47 Związek Liderów Sektora Usług Biznesowych (ABSL), Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Polsce 2012, Warszawa, Dane PAIiIZ. 49 Colliers International, Rising Stars 2013: 10 upcoming BPO/SSC locations,

37 Sektor gospodarki Charakterystyka Wielkość i struktura sektora Potencjał i perspektywy rozwoju procesów przyrodniczych. Odnawialne źródła energii (OZE) stanowią alternatywę dla tradycyjnych, pierwotnych, nieodnawialnych nośników energii (paliw kopalnych). Ich zasoby uzupełniają się w naturalnych procesach, co praktycznie pozwala traktować je jako niewyczerpalne. W warunkach krajowych energia ze źródeł odnawialnych obejmuje energię z bezpośredniego wykorzystania promieniowania słonecznego (przetwarzanego na ciepło lub energię elektryczną), wiatru, zasobów geotermalnych (z wnętrza Ziemi), wodnych, stałej biomasy, biogazu i biopaliw ciekłych. Turystyczny Podstawowe części składowe gospodarki turystycznej zostały sklasyfikowane w sekcjach, które wprost wyodrębniają elementy rynku turystycznego: sekcja H - hotele i restauracje (obejmuje wynajem pomieszczeń do krótkotrwałego zamieszkania, łącznie z wyżywieniem lub bez oraz działalność gastronomiczną) oraz sekcja I - transport, gospodarka magazynowa i łączność (obejmuje m.in. działalność związaną z przewozem osób środkami transportu lądowego, wodnego i powietrznego, obsługę pasażerów i bagażu, organizowanie i obsługę ruchu turystycznego, a więc działalność biur podróży, agencji podróży oraz biur turystycznych, jak jest niewiele wyższy: woj. świętokrzyskie 1%, podlaskie 2,4% i warmińsko-mazurskie 3,3%. Technologiami produkcji energii odnawialnej o największym potencjale w województwach Polski Wschodniej są odpowiednio: energia słoneczna, energia wiatru i biogazu (woj. lubelskie); energia wiatru i biomasy stałej (woj. podkarpackie); energia wiatru, biomasy stałej i biogazu (woj. podlaskie); energia słoneczna (woj. świętokrzyskie) oraz energia wiatru i biomasy stałej (woj. warmińsko-mazurskie). Jeśli jednak wziąć pod uwagę udział województw Polski Wschodniej w produkcji określonych rodzajów energii odnawialnej, to w kilku przypadkach jest on znaczący w skali kraju. Dotyczy to zwłaszcza województwa podkarpackiego, którego udział w produkcji energii wodnej wynosi 18% w skali kraju, oraz województw warmińskomazurskiego i podlaskiego, których udział w krajowej produkcji energii wiatrowej wynosi odpowiednio 4 i 3,5%. Spośród największych inwestorów zagranicznych należy wymienić m.in. duński Greentech Energy Systems, Polen Invest (Poldanor biogazownie) i LM Glasfiber (producent turbin), hiszpańskie firmy Acciona, Fersa i Green Source (biopaliwa). W styczniu 2012 r. w Polsce, w szeroko rozumianym sektorze turystycznym, obejmującym hotele oraz gastronomię, było zatrudnionych ok. 240 tys. pracowników. Czyni to sektor turystyczny jednym z najważniejszych sektorów polskiej gospodarki. W Polsce Wschodniej w tym sektorze pracuje ponad 34 tys. osób (14,1% zatrudnionych w tym sektorze w całym kraju). Warto podkreślić, że liczba zatrudnionych w sektorze turystycznym w Polsce Wschodniej dynamicznie wzrasta. W 2000 r. w pięciu województwach Polski Wschodniej w tym sektorze było zatrudnionych 21,2 tys. osób. Oznacza to, że w ciągu 11 lat liczba miejsc pracy w sektorze turystycznym w Polsce Wschodniej zwiększyła się o ponad 60%. odnawialne źródła energii będą się rozwijać jest właśnie Polska Wschodnia. Rozwój gospodarczy Polski Wschodniej, coraz większe zaangażowanie firm z tego obszaru w międzynarodowe stosunki gospodarcze oraz wzrost inwestycji zagranicznych przełożą się na zwiększenie przyjazdów do Polski Wschodniej, a to z kolei może napędzić koniunkturę w sektorze turystycznym regionu. Dodatkowym elementem sprzyjającym rozwojowi sektora turystycznego w Polsce Wschodniej jest rosnący poziom świadomości ekologicznej cudzoziemców oraz polskiego społeczeństwa, powodujący chęć obcowania z nieskażoną przyrodą obecną w omawianym regionie jako jednym z najczystszych w kraju. Region ten oferuje także produkty ekologiczne, ponieważ rozwija się tu rolnictwo ekologiczne i wytwarzanie produktów organicznych. Dlatego w przyszłości w Polsce Wschodniej dynamicznie rozwijać się będzie także agroturystyka. 37

38 Sektor Charakterystyka Wielkość i struktura sektora Potencjał i perspektywy rozwoju gospodarki również tzw. pozostałą działalność turystyczną). Lotniczy Koncentruje się na Polski przemysł lotniczy Zarówno długoterminowe, jak i krótkoterminowe działaniach związanych koncentruje się w 90% w Polsce prognozy rozwoju tego sektora są bardzo z produkcją i sprzedażą Wschodniej. Najważniejszym pozytywne. Według raportu przygotowanego przez kompletnych samolotów podmiotem tego sektora jest WSK Airbus, w ciągu najbliższych 20 lat światowy rynek i helikopterów, części Rzeszów. Firma ta jest największym będzie potrzebował 25 tys. samolotów. Największy i komponentów, a także w Polsce producentem elementów popyt na nowe samoloty będzie pochodził z technologii silników lotniczych. Należy rynków rozwijających się. Sektor lotniczy w Polsce wykonywania do amerykańskiej korporacji United Wschodniej jest ściśle związany z globalnym metalowych elementów Technologies Corp. Inne wiodące przemysłem, w związku z czym ogólnoświatowe do zespołów podmioty to PZL Świdnik oraz tendencje będą miały wpływ również na polski napędowych i przekładni Goodrich. W obszarze sektora rynek. Koniec kryzysu ponownie odblokuje rynek oraz podwozi lotniczego działa bardzo prężne zamówień i produkcja sektora wzrośnie. samolotów, a także Stowarzyszenie Producentów Innym czynnikiem stymulującym rozwój polskiego oprzyrządowania, Lotniczych Dolina Lotnicza. przemysłu lotniczego jest to, że w niedalekiej technologii stosowanych Cztery największe podmioty przyszłości polski rząd będzie zmuszony do wykonywania przemysłu lotniczego zlokalizowane do złożenia nowych zamówień na śmigłowce elementów do budowy w Polsce Wschodniej WSK PZL dla policji i straży granicznej czy samoloty kadłubów, części Rzeszów, PZL Świdnik, Pratt & szkoleniowe dla wojska. do napędów lotniczych Whitney i PZL Mielec generują z użyciem materiałów ponad 55% obrotów całego niemetalicznych, sektora. technologii montażu, metod kontroli procesów techniki testowania i badań części i podzespołów, nanotechnologii oraz technologii w obszarze awioniki. Logistyczny Istotą działalności w tej branży jest planowanie, realizowanie i kontrolowanie Województwa Polski Wschodniej mają charakter transgraniczny, a zatem stanowią dobrą lokalizację pod budowę baz spedycyjnych, sprawnego i efektywnego ze szczególnym nowoczesnych uwzględnieniem powierzchni ekonomicznie przepływu magazynowych. Pomimo że surowców, materiałów, wielkość infrastruktury liniowej wyrobów gotowych oraz drogowej w województwach odpowiedniej informacji, wschodnich jest zdecydowanie z punktu pochodzenia mniejsza niż w pozostałej części do punktu konsumpcji, Polski, to pozostaje w dobrym Drzewny i meblarski w celu zaspokojenia wymagań klienta. Działania logistyczne obejmują: obsługę klienta, prognozowanie popytu, przepływ informacji, kontrolę zapasów, czynności manipulacyjne, realizowanie zamówień, czynności reparacyjne i zaopatrywanie w części, lokalizację zakładów produkcyjnych i składów, procesy zaopatrzeniowe, pakowanie, obsługę zwrotów, gospodarowanie odpadami, transport i składowanie. Sektor drzewny, papierniczy i meblowy obejmuje przede wszystkim produkcję stanie. Istnieje duże zapotrzebowanie na budowę dróg zwłaszcza ekspresowych i autostrad. Ich budowa powinna zdecydowanie wpłynąć na atrakcyjność branży logistycznej w regionie. Infrastruktura kolejowa jest stale modernizowana. Sektor logistyki lotniczej rokrocznie odnotowuje widoczny wzrost obrotów. Wiodącymi graczami na tym rynku w Polsce Wschodniej są firmy, takie jak: Adampol S.A., OCM Logistic Sp. z o.o., Pronar Sp. z o.o. Polska Wschodnia to jeden z głównych ośrodków rozwoju branży drzewnej, papierniczej i meblarskiej w Polsce. Udział Makroregion Polski Wschodniej jest, i wszystko wskazuje na to, że jeszcze przez długie lata będzie, wschodnią rubieżą Unii Europejskiej i jej Wspólnego Obszaru Gospodarczego. Oznacza to korzystne pespektywy dla dalszego rozwoju ogólnie rozumianego sektora logistycznego na tym obszarze, w tym zwłaszcza infrastruktury przeładunkowej i magazynowej. Sprzyjać temu będzie systematyczna modernizacja drogowych i kolejowych szlaków komunikacyjnych. Pozytywny wpływ na rozwój sektora logistycznego już obecnie wywierają największe inwestycje na terenie Makroregionu Polski Wschodniej. Jednym z najbardziej spektakularnych przykładów jest nowa fabryka płyt drewnopochodnych koncernu IKEA, która kosztem 340 mln EUR powstaje w gminie Orla w województwie podlaskim. Przewidywany import surowca z Białorusi już obecnie wpływa na modernizację ciągów komunikacyjnych łączących gminę Orla z przejściem granicznym w Połowcach. Długoterminowe perspektywy rozwoju branży drzewnej, papierniczej i meblarskiej w Polsce Wschodniej są dobre głównie ze względu na kilka czynników: w skali Polski i Europy omawiany 38

39 Sektor gospodarki Charakterystyka Wielkość i struktura sektora Potencjał i perspektywy rozwoju wyrobów z drewna, słomy i korka (w tym tarcicy, płyt, sklejek, wyrobów stolarskich i ciesielskich, opakowań drewnianych), produkcję papieru, tektury i celulozy (w tym wyrobów z papieru i tektury) oraz produkcję mebli. Maszynowy Przemysł maszynowy jest gałęzią przemysłu ciężkiego. Sektor maszynowy w Polsce można podzielić na pięć podstawowych segmentów: maszyny ogólnego przeznaczenia, pozostałe maszyny ogólnego przeznaczenia, pozostałe maszyny specjalnego przeznaczenia, maszyny dla rolnictwa i leśnictwa, maszyny i urządzenia mechaniczne. Metalowy Do sektora tego zaliczamy m.in.: produkcję konstrukcji metalowych, metalowych elementów stolarki budowlanej, cystern, pojemników i zbiorników, opakowań metalowych, narzędzi, złączy, gwoździ, śrub, łańcuchów itp. Ich odbiorcami są przede wszystkim inne przedsiębiorstwa przemysłowe lub budowlane. Oznacza to, że koniunktura w przemyśle metalowym jest ściśle związana z koniunkturą w całej gospodarce. przychodów ze sprzedaży przedsiębiorstw działających w tej branży na terenie Polski Wschodniej w przychodach ze sprzedaży w Polsce w 2011 r. wynosił ponad 14,8% (11,8 mld PLN), zaś udział w zatrudnieniu (na terenie Polski Wschodniej w branży jest zatrudnionych ponad 61 tys. osób) w branży ogółem 22,1%. Struktura wielkości przedsiębiorstw branży drzewnej, papierniczej i meblarskiej, zarówno w całej Polsce, jak i w Polsce Wschodniej, jest zdominowana przez przedsiębiorstwa małe. Firmy duże stanowią około 1% wszystkich podmiotów działających w branży. Liderem sektora jest firma Black Red White z Biłgoraja. Cechą charakteryzującą przemysł maszynowy na terenach Polski Wschodniej jest jego ukierunkowanie na silnie rozwinięty przemysł spożywczy oraz rolnictwo. W wyniku tego w Makroregionie Polski Wschodniej dominują przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją maszyn i urządzeń dla przemysłu rolniczego i spożywczego, produkcją ciągników rolniczych i ogrodowych. Rozwinęła się również produkcja części oraz podzespołów do maszyn i urządzeń. Liderami tego rynku w makroregionie są: Caterpilar, General Eletric, Zelmer, Philips, Huta Stalowa Wola, Unimasz Sp. z o.o. Sektor metalowy w Polsce Wschodniej jest najsilniej reprezentowany w dwóch regionach o tradycjach przemysłowych: w województwie świętokrzyskim i podkarpackim, a w dalszej kolejności w województwach warmińskomazurskim, lubelskim i podlaskim. W całym Makroregionie Polski Wschodniej województwo podkarpackie jest niekwestionowanym liderem, z 40% udziałem zatrudnienia w przemyśle metalowym. Można również zauważyć, że w województwie podkarpackim zatrudnienie w sektorze metalowym ma wciąż tendencję wzrostową. Główne ośrodki przemysłu metalowego Polski to: Staropolski Okręg Przemysłowy makroregion dysponuje znakomitym potencjałem w postaci dużych zasobów drewna nastąpi dalszy wzrost produkcji meblarskiej w wyniku powiększania eksportu i rozwoju sprzedaży na rynku krajowym, czemu szczególnie sprzyja poprawa na rynku mieszkań, tzn. zwiększenie liczby mieszkań planowanych i oddawanych do użytku w Polsce Wschodniej; w porównaniu z całą Polską oraz rynkami zagranicznymi, w Polsce Wschodniej koszty produkcji są relatywnie niskie (dostępność i niski koszt surowców oraz siły roboczej). Polska Wschodnia jest atrakcyjna dla sektora maszynowego ze względu na swoje położenie i wynikającą z tego bliskość rynków zbytu. Kraje Europy Wschodniej, przede wszystkim państwa byłego ZSRR, są liczącymi się importerami wyrobów polskiego sektora metalowego. W perspektywie najbliższych kilku lat województwa Polski Wschodniej staną się atrakcyjnym miejscem do rozmieszczania zakładów produkcyjnych wytwarzających maszyny i urządzenia z przeznaczeniem na rynek rosyjski bądź białoruski. Perspektywy rozwoju branży producentów maszyn i urządzeń na potrzeby rolnictwa zależą bezpośrednio od możliwości uzyskiwania wsparcia finansowego ze środków Unii Europejskiej. Producenci rolni posiadają zazwyczaj niewystarczające środki własne na zakup nowych maszyn i urządzeń, dlatego popyt inwestycyjny na maszyny rolnicze jest kształtowany przez dostępność środków z funduszy strukturalnych UE. W najbliższych latach utrzymywać się będzie tendencja powiększania areału gospodarstw rolnych i coraz większej ich modernizacji, co będzie korzystnie wpływać na popyt na maszyny rolnicze. Makroregion Polski Wschodniej jest atrakcyjny i perspektywiczny dla rozwoju sektora metalowego, głównie ze względu na pozytywne prognozy dla całej gospodarki (co przekłada się na rozwój sektora), oraz duże zasoby kreatywnej, wysoko wykształconej siły roboczej, która może być wykorzystana przez przedsiębiorstwa sektora. Makroregion ten posiada wieloletnie tradycje, związane z funkcjonowaniem sektora metalowego. Firmy z branży dostrzegają korzyści związane ze współpracą między sobą, w wyniku czego w Polsce Wschodniej powstaje coraz więcej klastrów i stowarzyszeń. Obecnie firmy stowarzyszone mają ponad 20% udziału w sprzedaży polskiego przemysłu odlewniczego i 30% udziału w eksporcie odlewów, zatrudniają 4200 wykwalifikowanych pracowników i współpracują z Katedrą Odlewnictwa i Spawalnictwa Politechniki Rzeszowskiej. Jest to przykład rozwoju tego sektora w ostatnich latach na terenie Polski Wschodniej i bardzo dobra 39

40 Sektor gospodarki Odzieżowy W Polsce sektor odzieżowy tworzą dwa działy: włókiennictwo oraz produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich. Budowlany Jest definiowany jako funkcjonujące na rynku podmioty budowlane realizujące różnorodne zadania inwestycyjne, produkujące materiały budowlane oraz świadczące usługi z zakresu budownictwa. Według terminologii statystycznej OECD budownictwo obejmuje: przygotowanie terenu pod budowę; wznoszenie kompletnych budynków i budowli lub ich części; inżynierię lądową i wodną; instalacje budowlane; roboty budowlane; wynajem sprzętu budowlanego i burzącego z obsługą operatorską Charakterystyka Wielkość i struktura sektora Potencjał i perspektywy rozwoju (np. NSK Bearings Polska S.A., Fabryka Broni Łucznik Sp. z o.o., Odlewnie Polskie S.A.), Rzeszowski Okręg Przemysłowy, Lubelski Okręg Przemysłowy (Caterpillar Poland Sp. z o.o.). Na obszarze Polski Wschodniej znajduje się bardzo liczna grupa firm wchodzących w skład sektora odzieżowego. Sektor odzieżowy na terenie Makroregionu Polski Wschodniej jest całkowicie sprywatyzowany, przeważająca liczba firm z sektora odzieżowego to firmy małe lub średnie, oparte na rodzinnych tradycjach. Największą koncentrację firm tego sektora notuje się w województwach lubelskim, warmińsko-mazurskim i podlaskim. Główne skupiska firm odzieżowych znajdują się w rejonach Białegostoku, Lublina, Rzeszowa i Olsztyna. Odzież produkowana na terenie województw Polski Wschodniej jest towarem przede wszystkim eksportowym. Sektor budowlany Polski Wschodniej to około 12,9% całości branży budowlanej w Polsce. Mimo że rok 2010 był okresem relatywnego wyhamowania rozwoju sektora budowlanego w Polsce i w Polsce Wschodniej, przedsiębiorstwa budowlane z makroregionu osiągnęły zysk rzędu 490,8 mln PLN. Produkcja budowlana przedsiębiorstw Polski Wschodniej zwiększyła się w okresie styczeń-wrzesień 2010 r. o około 1,9% rok do roku. Największy wzrost zanotowano w segmencie robót budowlanych specjalistycznych (o 9,3%) i segmencie budowy budynków (1,2%). Istotną cechą budownictwa makroregionu, stwarzającą atrakcyjne warunki do inwestowania w tym sektorze, są wynagrodzenia mniejsze niż w całej Polsce. Różnica ta wynosi 15-23%, w zależności od segmentu sektora. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze budowlanym w Polsce w okresie od stycznia do września 2012 r. wyniosło 3 660,02 PLN, podczas gdy na obszarze Makroregionu Polska Wschodnia 3 140,41 PLN. W żadnym z województw będących przedmiotem analizy płace w sektorze nie przekroczyły średniej krajowej. Na terenie Polski Wschodniej w sektorze budowlanym działają takie firmy jak: szwedzka firma Skanska w Rzeszowie i Kielcach, Erich Marx prognoza dla rozwoju branży na przyszłość. Pozytywne perspektywy tego sektora w Polsce Wschodniej wynikają z wykorzystania dużych zasobów relatywnie taniej siły roboczej, a także dużych zasobów pracowników o wysokich kwalifikacjach, dobrego przygotowania kadry nadzoru technicznego, obecności zdolnej grupy projektantów, istnienia trwałych i silnych powiązań z inwestorami zagranicznymi, położenia w strefie przygranicznej, niskich kosztów inwestycyjnych, tradycji sektora odzieżowego, rozwoju rynku konsumenckiego ze względu na położenie geograficzne, ustanowienia specjalnych stref ekonomicznych. Atrakcyjność inwestycyjna budownictwa w Polsce Wschodniej jest związana z dostępem do kadr i tworzeniem się struktur klastrowych. Na terenie Polski Wschodniej studiuje ponad 331 tys. osób, z czego na kierunkach technicznych prawie 47 tys. Branża budowlana w Polsce Wschodniej będzie się rozwijać, ponieważ prawie 19% wszystkich aktualnych i planowanych przetargów publicznych na roboty budowlane dotyczy Makroregionu Polski Wschodniej, planowane są bardzo duże inwestycje infrastrukturalne w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej oraz regionalnych programów operacyjnych, poprawia się sytuacja na rynku mieszkań, tzn. zwiększa się liczba mieszkań planowanych i oddawanych do użytku. Ponadto w Polsce Wschodniej koszty produkcji są relatywnie niskie, a dostęp do wykwalifikowanej siły roboczej duży. 40

41 Sektor Charakterystyka Wielkość i struktura sektora Potencjał i perspektywy rozwoju gospodarki (Niemcy) w Rzeszowie, Munck Gruppen (Dania) w Starachowicach. Źródło: opracowanie własne na podst. danych GUS oraz materiałów z [dostęp ]. Tabela 11. Czynniki decydujące o potencjale rozwoju sektora BPO w głównych miastach Polski Wschodniej Olsztyn Białystok Lublin Rzeszów Kielce Przeciętna płaca w PLN Stopa bezrobocia 7,9 12,9 9,8 8,0 10,4 w % Cena wynajmu , ,5 1 m 2 powierzchni biurowej na m-c w PLN Liczba uczelni Liczba studentów Liczba absolwentów Liczba mieszkańców Przykładowe firmy działające w sektorze BPU Regionalne Centrum Rozliczeniowego Citi Handlowy, Transcom Poland, Orange Qburst Intrum Justitia Transition Technologies SMT Software Asseco Business Solutions Genpact Orange Customer Service Syntea Centrum Rozwoju Centrum Obsługi Klienta Detalicznego banku PKO BP Centrum Alarmowe Warta 24, Biuro Relacji z Klientem Alior Banku ACP Pharma Carlson Wagonlit Travel Hamilton Sundstrand Pratt & Whitney Soft System Altar Invofer Call Center Medicover Sp. z o.o. Call Center Inter Galactica Teledirect Źródło: opracowanie własne na podst. GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r., Warszawa, 2013; Colliers International, Rising Stars 2013: 10 upcoming BPO/SSC locations; Olsztyn. A City Friendly to Live and Invest in, III Kwartał 2012, Olsztyn, 2013, dostępny na [dostęp ]; Raport, Onshore, Nearshore, Offshore: Unsure? A 2013 Polish Perspective, Warszawa, 2013, dostępny na [dostęp ]; Związek Liderów Sektora Usług Biznesowych w Polsce (ABSL), Jones Lang LaSalle, HAYS Poland, Nowoczesne usługi biznesowe oraz sektor ICT w Lublinie,

42 Kluczowe sektory i branże powiatu miasta Kielce W gospodarce powiatu miasta Kielce dominującą rolę odgrywają z jednej strony sektory związane z produkcją metali, wyrobów metalowych i urządzeń, a z drugiej przemysł cementowo-wapienniczy oraz papierniczy reprezentowany przez prężnie działającą firmę DS Smith Polska S.A., będącą producentem opakowań i tektury falistej. Dodatkowymi sektorami, które mają duży potencjał rozwojowy są sektory: spożywczy, budowlany i medyczno-uzdrowiskowy 50. Oferta miasta Kielce to jego specjalizacje gospodarcze oraz zasoby ludzkie. Tradycyjne branże działające w mieście to przemysł metalurgiczny, maszynowy (NSK Bearings, ZWM SHL, Gervasi) i budowlany (Cersanit, Dorbud, Echo Investment). Do nowych kierunków rozwijających się w Kielcach w ostatnim czasie należy oferta targowa i wystawiennicza (Targi Kielce oraz klaster Grono Targowe), a także business processing outsourcing (BPO) i BPO (Infover, Intergalactica, Medicover, UCMS). Poszukując inwestorów podkreśla się dogodne położenie miasta w centrum Polski, w bliskim sąsiedztwie dużych aglomeracji miejskich, oraz dużą liczbę uczelni wyższych (11) i studentów (ok osób). Informacje dotyczące kluczowych branż powiatu miasta Kielce w Centrum Obsługi Inwestorów UM Kielce oraz Departamencie Polityki Regionalnej Świętokrzyskiego Centrum Obsługi Inwestora przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Świętokrzyskiego znajdują potwierdzenie w statystykach związanych z najpopularniejszymi produktami eksportowymi, wśród których dominującą rolę odgrywają towary związane z wymienionymi branżami gospodarki. W Tabeli 12. zaprezentowano szczegółowe zestawienie 50 najważniejszych produktów eksportowych (według wartości sprzedaży wyrażonej w EUR) z powiatu miasta Kielce w roku 2013, z uwzględnieniem kraju przeznaczenia. Biorąc pod uwagę potencjał kapitału ludzkiego i infrastruktury naukowo-badawczej (m.in. Kielecki Park Technologiczny ukierunkowany na wsparcie firm wysokich technologii), coraz większego znaczenia będzie nabierać już dziś dynamicznie rozwijająca się branża technologii informatycznych. Tabela 12. Pięćdziesiąt najważniejszych produktów eksportowych z powiatu miasta Kielce w 2013 r., z uwzględnieniem kraju przeznaczenia (w tys. EUR) Sekcja Opis towaru Kraj przeznaczenia Wartość XVI Łożyska toczne kulkowe Holandia ,0 XIII XVI XIII XV XVI XV IV XV IX Szkło bezpieczne wielowarstwowe, o wymiarach i kształtach odpowiednich do wbudowania w pojazdach, statkach powietrznych, kosmicznych lub wodnych Wiązki przewodów zapłonowych i innych przewodów, w rodzaju stosowanych w pojazdach, statkach powietrznych lub pływających Szkło bezpieczne wielowarstwowe, o wymiarach i kształtach odpowiednich do wbudowania w pojazdach, statkach powietrznych, kosmicznych lub wodnych Sztaby i pręty z żeliwa lub stali niestopowej, posiadające wgniecenia, żeberka, rowki lub inne odkształcenia, powstałe podczas walcowania lub skręcone po walc Aparaty telefoniczne dla sieci komórkowych lub dla innych sieci bezprzewodowych Sztaby i pręty z żeliwa lub stali niestopowej, posiadające wgniecenia, żeberka, rowki lub inne odkształcenia, powstałe podczas walcowania lub skręcone po walc Sok jabłkowy niesfermentowany i niezawierający alkoholu, nawet z dodatkiem cukru, o liczbie Brixa przekraczającej 20 Sztaby i pręty z żeliwa lub stali niestopowej, posiadające wgniecenia, żeberka, rowki lub inne odkształcenia, powstałe podczas walcowania lub skręcone po walc Wyroby stolarskie i ciesielskie dla budownictwa, z drewna, pozostałe połączone płyty podłogowe wielowarstwowe Wielka Brytania ,1 Niemcy ,7 Niemcy ,9 Słowacja ,7 Austria ,4 Republika Czeska ,7 Niemcy ,5 Niemcy ,7 Szwecja ,6 50 Na podstawie informacji uzyskanych z Departamencie Polityki Regionalnej Świętokrzyskiego Centrum Obsługi Inwestora przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Świętokrzyskiego. 42

43 Sekcja Opis towaru Kraj przeznaczenia Wartość XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, inne niż wymienione Ukraina ,1 w poz , kostki mozaikowe itp. nawet na podłożu, ceramiczne, szkliwione IX Wyroby stolarskie i ciesielskie dla budownictwa, z drewna, pozostałe Wielka Brytania ,2 połączone płyty podłogowe wielowarstwowe XV Sztaby i pręty pozostałe z żeliwa lub stali niestopowej Republika Czeska ,0 XVI Wiązki przewodów zapłonowych i innych przewodów, w rodzaju Austria ,8 stosowanych w pojazdach, statkach powietrznych lub pływających IX Wyroby stolarskie i ciesielskie dla budownictwa, z drewna, pozostałe Norwegia ,5 połączone płyty podłogowe wielowarstwowe XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, kostki mozaikowe itp. Niemcy ,2 nawet na podłożu, ceramiczne, szkliwione XV Sztaby i pręty z żeliwa lub stali niestopowej, posiadające wgniecenia, Węgry ,6 żeberka, rowki lub inne odkształcenia, powstałe podczas walcowania lub skręcone po walc XV Sztaby i pręty z żeliwa lub stali niestopowej, posiadające wgniecenia, Łotwa ,2 żeberka, rowki lub inne odkształcenia, powstałe podczas walcowania lub skręcone po walc XVI Części urządzeń Niemcy ,9 XVI Części do kotłów Republika Korei 9 950,0 XV Sztaby i pręty pozostałe z żeliwa lub stali niestopowej, oprócz giętych lub Cypr 9 711,0 wykończonych na zimno XV Artykuły odlewane z żeliwa nieciągliwego, pozostałe Niemcy 9 637,3 XV Sztaby i pręty z żeliwa lub stali niestopowej, posiadające wgniecenia, Rosja 9 345,8 żeberka, rowki lub inne odkształcenia, powstałe podczas walcowania lub skręcone po walc IX Granulki drzewne Niemcy 8 569,6 XIII Szkło bezpieczne wielowarstwowe, o wymiarach i kształtach odpowiednich Hiszpania 8 497,0 do wbudowania w pojazdach, statkach powietrznych, kosmicznych lub wodnych XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, kostki mozaikowe itp. Rumunia 8 056,0 nawet na podłożu, ceramiczne, szkliwione XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, ceramiczne, nieszkliwione Niemcy 7 897,8 XVI Wały napędowe (włączając wały krzywkowe i wały wykorbione) i korby Dania 7 845,6 IX Wyroby stolarskie i ciesielskie dla budownictwa, z drewna, pozostałe Francja 7 735,6 połączone płyty podłogowe wielowarstwowe XVI Łożyska toczne kulkowe Wielka Brytania 7 589,6 XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, inne niż wymienione Republika Czeska 7 518,2 w poz , kostki mozaikowe itp. nawet na podłożu, ceramiczne, szkliwione XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, kostki mozaikowe itp. Słowacja 7 464,2 nawet na podłożu, ceramiczne, szkliwione XVI Części do kotłów Wielka Brytania 7 184,1 XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, kostki mozaikowe itp. Rosja 7 167,7 nawet na podłożu, ceramiczne, szkliwione IX Wyroby stolarskie i ciesielskie dla budownictwa, z drewna, pozostałe Niemcy 7 136,4 połączone płyty podłogowe wielowarstwowe XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, ceramiczne, nieszkliwione Ukraina 7 045,0 XV Dwuteowniki z żeliwa lub stali niestopowej, nieobrobione więcej Republika Czeska 6 579,4 niż walcowane, ciągnione lub wyciskane na gorąco, o wysokości 80 mm XI Odzież używana i inne artykuły używane Uganda 6 540,6 XV Ceowniki z żeliwa lub stali niestopowej, nieobrobione więcej niż walcowane, Republika Czeska 6 443,4 ciągnione lub wyciskane na gorąco, o wysokości 80 mm XVI Aparaty telefoniczne dla sieci komórkowych lub dla innych sieci Włochy 6 366,2 bezprzewodowych XVI Części łożysk tocznych, inne niż kulki, igiełki i wałeczki Austria 6 314,1 XV Ceowniki z żeliwa lub stali niestopowej, nieobrobione więcej niż walcowane, ciągnione lub wyciskane na gorąco, o wysokości 80 mm Niemcy 6 253,5 43

44 Sekcja Opis towaru Kraj przeznaczenia Wartość XIII Zlewy, umywalki, podstawy umywalek, wanny, bidety, miski klozetowe, Francja 6 020,9 płuczki ustępowe, pisuary i podobna armatura sanitarna, z porcelany, również chińskiej XIII Płyty chodnikowe, kafle, płytki i podobne wyroby, kostki mozaikowe itp. Węgry 5 971,7 nawet na podłożu, ceramiczne, szkliwione XVI Wały napędowe (włączając wały krzywkowe i wały wykorbione) i korby Włochy 5 952,1 XV Sztaby i pręty z żeliwa lub stali niestopowej, posiadające wgniecenia, Litwa 5 931,3 żeberka, rowki lub inne odkształcenia, powstałe podczas walcowania lub skręcone po walc. II Jabłka świeże Ukraina 5 889,2 I Mięso z bydła, świeże lub schłodzone, bez tusz i półtusz, w kawałkach Włochy 5 752,5 z kośćmi I Sery Rosja 5 617,0 XV Elementy rusztowań, szalowań, deskowań lub obudów kopalnianych, Niemcy 5 606,9 z żeliwa lub stali Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej Kluczowe sektory i branże powiatu miasta Białystok Wiodącymi branżami w gospodarce powiatu miasta Białystok są obecnie m.in.: przemysł spożywczy, przemysł elektromaszynowy, przemysł tekstylny, drzewny i materiałów budowlanych. Coraz większą rolę odgrywa także dynamicznie rozwijający się przemysł wysokich technologii, obejmujący produkcję specjalistycznego sprzętu medycznego, elektronikę, informatykę i automatykę sterowaną 51. Władze miasta prowadzą aktywną politykę w dziedzinie rozwoju kluczowych branż. Z danych Urzędu Statystycznego Białegostoku wynika, że na koniec 2013 r. na terenie miasta zarejestrowanych było 2988 spółek handlowych, z czego 362 to spółki z kapitałem zagranicznym 52. Analizując dane z lat ubiegłych należy zauważyć, że z roku na rok zwiększa się liczba spółek z kapitałem zagranicznym inwestujących na terenie miasta. W 2010 r. na terenie miasta Białystok było zarejestrowanych 2341 spółek handlowych, w tym 285 z kapitałem zagranicznym (z czego 135 o jednorodnym rodzaju kapitału), w 2011 r spółek w tym 304 z kapitałem zagranicznym (z czego 148 o jednorodnym rodzaju kapitału), natomiast w 2012 r spółek handlowych w tym 330 to spółki z kapitałem zagranicznym (z czego 169 o jednorodnym rodzaju kapitału) 53, W 2013 r. przedstawiciele miasta Białystok wzięli udział w 2 wizytach studyjnych, zorganizowanych przez Polską Agencję Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A. oraz w 2 konferencjach zagranicznych. Pracownicy Urzędu byli uczestnikami 6 konferencji i seminariów krajowych zorganizowanych w ramach projektu pn. Tworzenie i rozwój sieci współpracy centrów obsługi inwestora. Odnośnie do obsługi podmiotów gospodarczych Biuro Obsługi Inwestora (BOI) Białystok w 2013 r. nawiązało kontakty (rozmowy, spotkania, korespondencja) łącznie z 82 firmami oraz podmiotami zainteresowanymi ofertą i ewentualną współpracą z miastem Białystok, w tym z: Polski (16 firm), Rosji (2 firmy), Niemiec (9 firm), Litwy (1 firma), Włoch (1 firma), Wielkiej Brytanii (6 firm), USA (4 firmy), Zjednoczonych Emiratów Arabskich (22 firmy), Królestwa Arabii Saudyjskiej (10 firm), Kataru(11 firm). Przedstawiciele miasta Białystok w 2013 r. uczestniczyli w następujących wydarzeniach: Międzynarodowe Targi Nieruchomości Mipim (Cannes, marca); 13th Annual Shared Services and Outsourcing Week Europe (Praga maja); Misja Gospodarczo-Inwestycyjna do Zjednoczonych Emiratów Arabskich, połączona z uczestnictwem w targach Annual Investment Meeting (Dubaj, 30 kwietnia 2 maja); 51 Na podstawie informacji uzyskanych z Departamentu Strategii i Rozwoju UM w Białymstoku. 52 Biuletyn statystyczny województwa podlaskiego IV kwartał 2013 r., Urząd Statystyczny w Białymstoku. 53 Sytuacja społeczno-gospodarcza Białegostoku w 2012 r., Urząd Statystyczny w Białymstoku. 44

45 Międzynarodowa konferencja Urban Development Conference: U.S. and Poland s Cities in the Global Economy (Nowy Jork, 28 lutego); Wizyta studyjna w Niemczech dotycząca partnerstwa publiczno-prywatnego (2-5 grudnia). Bieżąca obsługa inwestorów w 2013 r. to między innymi podjęcie współpracy z następującymi podmiotami: 1. Eco-Vital Call Center; 2. Piotr Owczarek budowa hotelu w Białowieży; 3. Agrapol Consulting projekt budowy Aquaparku w Białymstoku; 4. Firma z sektora farmaceutycznego Cezary Olejnik; 5. Agencja Nieruchomości Dagens Mäklare; 6. Sigurd Schneider oferta edukacyjna miasta; 7. KSP Reim oferta nieruchomości 32 ha Krywlany ; 8. Krokuss Sia sprzedaż słodyczy; 9. Edward E. Shellard dane na temat rynku konsumenckiego w mieście itp.; 10. Habacon Sp. z o.o. powierzchnie biurowe; 11. Biotechnologia farmakologia; 12. Maciej Cimoszuk tereny w podstrefie Białystok; 13. PKO Bank Polski Call Center; 14. Cezary Serwiński podstawowe zagadnienia przy rozpoczynaniu działalności gospodarczej; 15. Amerykańskie inwestycje na terenie Podlasia Biuro Radcy Handlowego Ambasady Amerykańskiej w Polsce; 16. Sharman Church Chartered Surveyors tereny pod obiekty handlowe; 17. Mainland Investment Group projekty inwestycyjne na świecie; 18. Istituto Economico Italo-Polacco propozycja współpracy; 19. BZ Graf Białostockie Zakłady Graficzne S.A. nowa lokalizacja firmy; 20. PAIiIZ S.A. szkolenie; 21. Comarch S.A. w Białymstoku budowa centrum badawczo rozwojowego; 22. Budokrusz Sp. z o.o. dostępność terenów pod funkcję przemysłową; 23. inwestor zainteresowany budową fabryki paneli fotowoltaicznych. W ramach prowadzonych działań wspierano również aktywność gospodarczą mieszkańców targi i misje organizowane dla przedsiębiorców z Polski Wschodniej. Przekazano informacje i podjęto działania aktywizacyjne podmiotom funkcjonującym na terenie miasta Białystok na temat możliwości udziału w następujących wydarzeniach: 1. wyjazd przedsiębiorców z Polski Wschodniej na targi Annual Investment Meeting 2013, odbywające się w dniach od 30 kwietnia do 02 maja 2013 r. do udziału z wyjeździe zostały zakwalifikowane następujące firmy z woj. podlaskiego: Spółdzielnia Mleczarska w Łapach, Sedna Yachts, Białystok, Mazurskie Centrum Kongresowo-Wypoczynkowe Zamek Ryn, Łomża/Nowogród, Balt Yacht, Augustów, PWHU Zbyszko, Łomża/Nowogród; 2. wyjazd przedsiębiorców z Polski Wschodniej (sektor spożywczy) na misję do Chin z targami SIAL China 2013 w Szanghaju w dniach 3-10 maja 2013 r. 3. targi Summer Fancy Food 2013 w Nowym Jorku dla firm spożywczych z Polski Wschodniej w dniach od 30 czerwca do 2 lipca 2013 r. do udziału z wyjeździe zostały zakwalifikowane następujące firmy z woj. podlaskiego: Przedsiębiorstwo Przemysłu Spożywczego PEPEES S.A., Łomża, Spółdzielnia Mleczarska w ŁAPACH, woj. podlaskie; 4. wyjazd łączący misję gospodarczą do Korei Południowej i uczestnictwo w targach Seoul Food & Hotel 2013 w dniach maja 2013 r. do udziału w wyjeździe zostały zakwalifikowane następujące firmy z woj. podlaskiego: Przedsiębiorstwo Przemysłu Spożywczego PEPEES S.A., Łomża, woj. podlaskie, 45

46 Spółdzielnia Mleczarska w Łapach, Łapy, woj. podlaskie; 5. misja gospodarcza targi Computex 2013 w Taipei w dniach 2-9 czerwca 2013 r.; 6. misja gospodarcza dla branży elektornicznej oraz IT/ICT do Hongkongu w dniach kwietnia 2013 r.; 7. misje do Turcji w ramach POIG; 8. targi PLMA w Amsterdamie w dniach maja 2013 r.; 9. wyjazd przedsiębiorców z Polski Wschodniej na misję do Korei i Japoni dla przedsiębiorców działających na terenie SSE odbywającą się w dniach od 26 maja do 8 czerwca 2013 r.; 10. targi ANGUA 2013 w Kolonii w dniach 4-9 października 2013 r.; 11. targi CeBIT Australia 2013 w dniach maja 2013 r.; 12. misja gospodarcza dla przedsiębiorstw z branży IT/ICT oraz udział w międzynarodowych targach telekomunikacyjnych i informatycznych Computex w Taipej w dniach 3-9 czerwca 2013 r.; 13. misja polskich firm biotechnologicznych, konferencja IATI-BioMed w Tel Awiwie, czerwiec 2013 r.; 14. misja gospodarcza w związku z targami SIAL MIDDLE EAST w dniach listopada 2013 r. do udziału w wyjeździe zakwalifikowała Spółdzielnia Mleczarska w Łapach 15. oferty eksportowe na targi w Tanzanii, Angoli, Mozambiku, DRC i w Bostwanie; 16. misja gospodarcza dla branży elektronicznej, IT/ICT na Tajwan w dniach 8-11 października 2013 r.; 17. targi INTERIORS 2014 w Birmingham, odbywające się w dniach stycznia 2014 r. do udziału z wyjeździe zostały zakwalifikowane następujące firmy z województwa podlaskiego: DEVO Jerzy Karwacki, Tobo Datczuk S.J., Fabryka Mebli Dekort Zygmunt Dmochewicz i Wspólnicy Sp.j., ADB Furniture Sp. z o.o., Bendex Tabak Sp.k., PP-H-U Eksport Import Halina Małyszko Jerzy Małyszko, Przedsiębiorstwo Meblowe T&R Ziarko Ryszard Ziarko, Firma Produkcyjno-Handlowa Progresja T.W.R. Walentynowicz Sp.j., ADB Service Sp. z o.o.; 18. misja gospodarcza na targi CeBIT Bilişim Eurasia 2013 odbywające się w dniach października 2013 r. w Stambule (Turcja); 19. misja przyjazdowa zagranicznych dealerów i dystrybutorów z sektora jachtowego, w związku z targami ARBOS Poland, odbywającymi się w dniach września 2013 r., w Ostródzie (Polska); 20. wyjazd dla przedsiębiorców z Polski Wschodniej (sektor budowlany) na misję gospodarczą na Ukrainę w październiku 2013 r.; 21. Wyjazd dla przedsiębiorców z Polski Wschodniej (sektor spożywczy) na targi FOODEX JAPAN 2014 w Tokio w dniach 3-8 marca 2014 r.; 22. wyjazd dla przedsiębiorców z Polski Wschodniej (sektor spożywczy) na targi PRODEXPO 2014 w Moskwie w dniach lutego 2014 r. do udziału z wyjeździe zostały zakwalifikowane następujące firmy z województwa podlaskiego: Spółdzielnia Mleczarska w Łapach, PHU UNICO Import-Export Adam Jasiński, EDPOL PPH Export-Import Edward Dąbrowski, P.P.H. TRANS-MAT FOOD Radziwonko Dariusz, BONA Zakłady Spożywcze Sp. z o.o.; 23. wyjazd dla przedsiębiorców z Polski Wschodniej (sektor metalowo-maszynowy) na misję gospodarczą do Francji, planowaną na marzec-kwiecień 2014 r. do udziału z wyjeździe zostały zakwalifikowane następujące firmy z województwa podlaskiego: Automatyka-Pomiary-Sterowanie S.A., Białystok, PROMOTECH Sp. z o.o., Białystok, PROMOTECH-KM Sp. z o.o., Łapy; 46

47 24. Wyjazd na targi Hannover Messe 2014 odbywające się w Hanowerze (Niemcy) w dniach 7-11 kwietnia 2014 r. do udziału z wyjeździe zostały zakwalifikowane następujące firmy z województwa podlaskiego: KANEX Sp. z o.o., Automatyka-Pomiary-Sterowanie S.A., Promotech KM Sp. z o.o.; Instal Białystok S.A.; Promotech Sp. z o.o. Miasto Białystok jest partnerem projektu pn. Tworzenie i rozwój sieci współpracy centrów obsługi inwestora na obszarze Polski Wschodniej. W ramach projektu podjęto szereg działań mających na celu wsparcie kluczowych branż i promocję powiatu miasta Białystok, takich jak: publikacja w 2013 r. informacji o mieście/województwie w kwietniowym specjalnym raporcie Financial Times poświęconym inwestowaniu w krajach Europy Środkowo-Wschodniej (CEE Business Locations) oraz w periodyku The European w sekcji inward investment; udział przedstawicieli BOI Białystok w seminarium dla pracowników COI organizowanym przez RARR S.A. w dniach od 27 lutego do 01 marca 2013 r. tematem seminarium było Zarządzanie zmianą oraz Zarządzanie zespołem ; udział przedstawicieli BOI Białystok w konferencji Apetyt na outsourcing. Perspektywy rozwoju BPO w Kielcach i innych miastach Polski Wschodniej w dniach 4-5 kwietnia 2013 r.; udział przedstawicieli BOI Białystok w konferencji pt. Potencjał inwestycyjny Polski Wschodniej w kontekście współpracy z wydziałami promocji handlu i inwestycji organizowanej przez COI woj. lubelskiego, która odbyła się w dniach czerwca 2013 r.; udział przedstawicieli BOI Białystok w seminarium dla pracowników COI organizowanym przez COI woj. świętokrzyskiego w dniach czerwca 2013 r. w Kielcach; udział przedstawicieli BOI Białystok w IV Forum Gospodarczo-Inwestycyjnym organizowanym przez COI woj. podlaskiego w dniach czerwca 2013 r. w Augustowie; współpraca z Białostockim Parkiem Naukowo-Technologicznym oraz Biurem Promocji Urzędu Miejskiego w Białymstoku w zakresie promocji inwestycyjnej miasta; udział przedstawicieli BOI Białystok w konferencji zagranicznej w Królestwie Arabii Saudyjskiej, Kataru oraz Zjednoczonych Emiratów Arabskich w dniach listopada 2013 r. opracowanie ofert inwestycyjnych miasta Białystok oraz prezentacji nt. jego potencjału inwestycyjnego. Informacje dotyczące kluczowych branż powiatu miasta Białystok w Departamencie Strategii i Rozwoju UM w Białymstoku znajdują potwierdzenie w statystykach związanych z najpopularniejszymi produktami eksportowymi, wśród których dominującą rolę odgrywają towary związane z wymienionymi branżami gospodarki. W Tabeli 13. zaprezentowano szczegółowe zestawienie 50 najważniejszych produktów eksportowych (według wartości sprzedaży wyrażonej w EUR) z powiatu miasta Białystok w 2013 r. z uwzględnieniem kraju przeznaczenia. 47

48 Tabela 13. Pięćdziesiąt najważniejszych produktów eksportowych z powiatu miasta Białystok w 2013 r., z uwzględnieniem kraju przeznaczenia (w tys. EUR) Sekcje Opis towaru Kraj Wartość przeznaczenia I Łososie pacyf, łososie atlant., wędzone, włącznie z filetami Niemcy ,3 I Sery Rosja ,5 XVI Ekspresy do parzenia kawy lub herbaty Holandia ,7 I Mięso ze świń zamrożone, Białoruś ,8 XVI Ekspresy do parzenia kawy lub herbaty Francja ,6 XX Budynki prefabrykowane Norwegia ,3 XX Meble drewniane, pozostałe Niemcy ,7 I Ser (niedojrzewający i niewędzony) świeży, włącznie z serem serwatkowym i Niemcy ,4 twarogiem I Mięso z bydła, świeże lub schłodzone Holandia ,0 I Mięso ze świń świeże lub schłodzone bez tusz i półtusz, szynek i łopatek i ich Białoruś ,9 kawałków z kośćmi XVI Ekspresy do parzenia kawy lub herbaty Niemcy ,5 V Propan skroplony Niemcy ,8 IX Płyta wiórowa itp. i płyta płatkowa, z drewna Litwa ,5 I Mięso z bydła, świeże lub schłodzone Niemcy ,4 IX Drewniane wyroby stolarskie i ciesielskie dla budownictwa, Niemcy ,6 V Etylen, propylen, butylen i butadien, skroplone Niemcy ,8 IX Okna, okna balkonowe i ich ramy, z drewna Wielka Brytania 9 540,6 I Sery Węgry 9 492,6 I Serwatka i serwatka zmodyfikowana Holandia 9 143,3 III Olej rzepakowy lub rzepikowy, oraz ich frakcje nawet rafinowane: Słowacja 9 081,4 X Papier i tektura., w zwoj. lub ark., powleczone, impregnowane lub pokryte Rosja 8 993,4 tworzywami I Mięso z bydła, świeże lub schłodzone Włochy 8 876,1 XX Meble drewniane Wielka Brytania 8 845,4 I Sery Niemcy 8 481,9 I Konie żywe nierasowe Włochy 7 628,8 I Sery Słowacja 7 146,6 VII Drzwi, okna i ich ramy oraz progi drzwiowe, z tworzyw sztucznych Republika Czeska 7 031,3 IX Płyta pilśniowa o gęstości > 0,8 g/cm3 Szwecja 6 845,4 VII Drzwi, okna i ich ramy oraz progi drzwiowe, z tworzyw sztucznych Słowacja 6 590,3 I Tłuszcze oraz oleje otrzymywane z mleka Rosja 6 212,7 IX Ramy do obrazów, fotografii, luster lub podobnych przedmiotów, drewniane Niemcy 6 196,8 XVI Części nadające się do stos. wyłącznie lub głównie do silników z zapłonem iskrowym Rosja 6 077,2 XV konstrukcje, płyty, pręty, rury itp. Szwecja 6 058,4 VII Artykuły budowlane z tworzyw sztucznych, pozostałe Estonia 5 980,3 XVI Odkurzacze: z własnym silnikiem elektrycznym, pozostałe, o mocy przekraczającej Rosja 5 901, W l. IV Makuchy i inne pozostałości stałe, nawet mielone lub w postaci granulek, pozostałe Republika Czeska 5 772,5 z ekstrakcji oleju sojowego VII Drzwi, okna i ich ramy oraz progi drzwiowe, z tworzyw sztucznych Łotwa 5 769,3 48

49 Sekcje Opis towaru Kraj Wartość przeznaczenia XX Lampy elektryczne stołowe, biurkowe, nocne lub podłogowe: Belgia 5 463,3 XVII Przyczepy lub naczepy do celów rolniczych, samo załadowcze lub samowyładowcze Niemcy 5 389,8 IX Płyta wiórowa itp. i płyta płatkowa, z drewna, nawet aglomerowana żywicami i Rosja 5 370,1 organicznymi substancjami VII Drzwi, okna i ich ramy oraz progi drzwiowe, z tworzyw sztucznych Litwa 5 238,7 VII Odpady, ścinki i braki z polimerów etylenu Chiny 5 084,5 I Sery Ukraina 4 967,9 XVI Uchwyty przedmiotów obrabianych do maszyn USA 4 924,5 V Oleje z ropy naftowej i z minerałów bitumicznych, z wyjątkiem olejów lekkich i Litwa 4 922,8 preparatów: I Sery Wielka Brytania 4 836,1 XVII Jachty i pozostałe jednostki pływające, wypoczynkowe lub sportowe; łodzie Norwegia 4 786,3 wioślarskie i kajaki I Masło Belgia 4 579,7 XVI Odkurzacze: z własnym silnikiem elektrycznym, pozostałe, o mocy przekraczającej Węgry 4 492, W VII Drzwi, okna i ich ramy oraz progi drzwiowe, z tworzyw sztucznych Niemcy 4 419,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Analitycznego Administracji Celnej. 49

50 5. Dostępność ofert inwestycyjnych 5.1. Dostępność ofert inwestycyjnych na poziomie województwa Województwo świętokrzyskie W bazie, której administratorem jest Centrum Obsługi Inwestorów przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Świętokrzyskiego figuruje aktualnie 80 ofert inwestycyjnych (greenfield i brownfield łącznie). Obecnie na stronie internetowej ( jest upublicznionych 30 ofert, reszta będzie sukcesywnie audytowana, przetwarzana do parametrów GiS i zamieszczana w bazie w najbliższym okresie. Oferta jest przygotowywana na konkretne zapytania ze strony inwestora w oparciu o dane uzyskane przez obserwatorium gospodarcze lub instytucje otoczenia biznesu, z którymi podjęto współpracę w tym zakresie. COI zleca również sporządzanie analiz dofinansowanych z funduszy UE, dotyczących konkretnych sektorów, które uważa za najbardziej przyszłościowe. Są to m.in.: sektor spożywczy, budowlany, metalowo-maszynowy i medyczno-uzdrowiskowy. Takie opracowania wykonywała m.in. firma Deloitte Consulting Polska, jednak raport zawiera zastrzeżenie, że dane te nie mogą być udostępniane na zewnątrz w całości i istnieje możliwość publikacji dla zainteresowanych przedsiębiorców jedynie konkretnych fragmentów sporządzonych analiz 54. COI dysponuje standardowymi zewnętrznymi narzędziami wsparcia dla przedsiębiorców, którzy inwestują w specjalnej strefie ekonomicznej lub zwolnieniami od podatków, jakie dają konkretne gminy. Narzędzia wewnętrzne dotyczą zasadniczo pomocy merytorycznej urzędników na rzecz danego inwestora, głównie w kompletowaniu niezbędnej dokumentacji inwestycyjnej, pomocy w wyszukaniu działek lub hal produkcyjnych, rozmów z dostawcami mediów, przedstawienia możliwości otrzymania dofinansowania z regionalnego programu operacyjnego i/lub pożyczki z regionalnego funduszu pożyczkowego bądź doręczeniowego. Województwo warmińsko-mazurskie Centrum Obsługi Inwestora województwa warmińsko-mazurskiego (WMCOI) pozyskuje informacje o 4 rodzajach ofert zlokalizowanych na swoim terenie: ofertach inwestycyjnych typu greenfild, ofertach inwestycyjnych typu brownfild, ofertach dotyczących wynajmu powierzchni biurowej office space, ofertach współpracy. Służą do tego 2 bazy, utworzone przez WMCOI w ramach projektu Tworzenie i rozwój sieci współpracy centrów obsługi inwestora, których dane są w większości dostępne za pośrednictwem Portalu Inwestycyjnego Warmii i Mazur ( Aktualnie w bazach znajduje się: 267 ofert typu greenfild, 7 ofert typu brownfild, 9 ofert typu office space, 9 ofert współpracy. Są to przede wszystkich oferty samorządów lokalnych, agencji mienia wojskowego, agencji nieruchomości rolnych, specjalnych stref ekonomicznych oraz parków naukowo-technologicznych, jak też osób prywatnych. Baza ofert inwestycyjnych jest zaawansowanym narzędziem dającym możliwość wyszukiwania ich na podstawie takich kryteriów, jak: typ oferty, lokalizacja oferty, powierzchnia oferty, oferta objęta specjalną strefą ekonomiczną, 54 Na podst. informacji uzyskanych z Centrum Obsługi Inwestorów przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Świętokrzyskiego. 50

51 oferta parku naukowo-technologicznego, przeznaczenie (w tym: usługi, produkcja, mieszkalnictwo, teren rolniczy, rekreacja/turystyka, magazyn/skład, handel), istniejąca infrastruktura (w tym: elektryczność, gaz, woda, kanalizacja). Oferty znajdujące się w bazie są poddawane ocenie atrakcyjności w czterostopniowej skali (A+, A, B+, B) pod względem odległości od: lotniska, dogi krajowej, portu morskiego, kolei. Na stronie głównej portalu znajdują się również oferty rekomendowane, wybrane i sprawdzone przez pracowników Warmińsko-Mazurskiego Centrum Obsługi Inwestora. WMCOI oferuje również możliwość wyszukania terenu inwestycyjnego spełniającego kryteria inwestora, jeśli nie posiada takiej oferty w swojej bazie. Każdy z terenów jest oznaczony na mapie google, do oferty dołączone są jego zdjęcia lotnicze lub zdjęcia z ziemi oraz poglądowe mapy z zaznaczoną dostępną infrastrukturą. Dodatkowo, w przypadku ofert inwestycyjnych gmin, które nawiązały stałą współpracę z WMCOI, dostępne są charakterystyki gospodarcze poszczególnych gmin, na obszarze których są zlokalizowane oferty inwestycyjne 55. Województwo podkarpackie Na dzień 17 marca 2014 r. w bazie ofert inwestycyjnych Centrum Obsługi Inwestora województwa podkarpackiego znajdowały się 333 oferty (w tym 284 oferty typu greenfield oraz 49 ofert typu brownfield). Aktywność COI wyraża się także liczbą obsługiwanych zapytań inwestorów. W województwie podkarpackim liczba obsługiwanych zapytań inwestorów w latach kształtuje się następująco: Rok , w tym: 3 zapytania dot. projektów przesłanych przez PAIiIZ do wspólnej obsługi, 18 zapytań dotyczących inwestycji zagranicznych, organizacja 1 misji inwestorów zagranicznych do woj. podkarpackiego; Rok , w tym: 3 zapytania dot. projektów przesłanych przez PAIiIZ do wspólnej obsługi, 16 zapytań inwestorów zagranicznych, organizacja 1 misji inwestorów zagranicznych do woj. podkarpackiego; Rok , w tym: 5 zapytań dot. projektów przesłanych przez PAIiIZ do wspólnej obsługi, 18 zapytań inwestorów zagranicznych; Rok , w tym: 5 zapytań dot. projektów przesłanych przez PAIiIZ do wspólnej obsługi, 22 zapytania inwestorów zagranicznych, 17 zapytań inwestorów polskich, 1 zagraniczna misja przyjazdowa (kontakty z przedsiębiorcami polskimi); Rok , w tym: 6 zapytań dot. projektów przesłanych przez PAIiIZ do wspólnej obsługi, 15 zapytań inwestorów zagranicznych, 11 zapytań inwestorów polskich, 1 firma konsultingowa dla zagranicznego inwestora, 7 zapytań dot. badania jakości; Rok 2014 (do 17 marca) 6, w tym: 1 zapytanie dot. projektu przesłanego przez PAIiIZ do wspólnej obsługi, 55 Na podstawie danych Warmińsko-Mazurskiego Centrum Obsługi Inwestora. 51

52 3 zapytania inwestorów zagranicznych, 1 zapytanie inwestora polskiego, współorganizacja 1 misji przyjazdowej inwestorów zagranicznych do województwa. Podstawowy pakiet usług Centrum Obsługi Inwestora przy Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego obejmuje: prowadzenie bazy danych o terenach i obiektach inwestycyjnych; przygotowywanie kompleksowej informacji dla inwestorów pomoc w wyborze właściwego miejsca na inwestycje; organizacja misji gospodarczych aktywna promocja gospodarcza regionu; organizacja udziału w targach krajowych i międzynarodowych pomoc w nawiązywaniu kontaktów; przygotowywanie indywidualnych prezentacji; monitorowanie stanu inwestycji w regionie dostarczanie pełnej i aktualnej informacji o inwestycjach zewnętrznych na Podkarpaciu; doradztwo dla inwestorów uczestnictwo w organizowaniu nowych firm i wspieranie rozwoju istniejących; dystrybucja materiałów promocyjnych 56. Województwo lubelskie Głównym celem działalności Centrum Obsługi Inwestora województwa lubelskiego jest wsparcie lokalnych inwestorów, którzy wiążą swoją przyszłość z Lubelszczyzną. Dzięki stałej współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego województwa lubelskiego, stworzono aktualną bazę ofert inwestycyjnych, będącą podstawą współpracy COI z inwestorami. Na dzień 21 marca 2014 r. w bazie danych administrowanej przez COI województwa lubelskiego figurowały 194 oferty inwestycyjne, w tym 156 ofert typu greenfield i 38 ofert typu brownfield. Każda oferta składa się z wypełnionej "formatki", zgodnie ze standardami PAIiIZ oraz załączników w postaci zdjęć naziemnych i lotniczych 57. Centrum Obsługi Inwestora województwa lubelskiego promuje regionalną ofertę inwestycyjną zarówno na rynkach zagranicznych, jak i krajowych. Centrum oferuje również pomoc w kontaktach z administracją lokalną, a także dysponuje informacjami o pomocy publicznej dla inwestorów oraz o strefach inwestycyjnych. W przypadku wyrażenia zainteresowania przez inwestorów krajowych czy zagranicznych, COI dostarcza kompleksowych, sprawdzonych i aktualnych informacji gospodarczych. W ramach prowadzonej działalności udziela także wsparcia lokalnym przedsiębiorstwom w zakresie Programu Promocji Gospodarczej Polski Wschodniej. Zgodnie z tą koncepcją budowana jest świadomość potencjału Lubelszczyzny, zwłaszcza za granicą, jak również podejmowane są działania, mające na celu kojarzenie partnerstwa gospodarczego przedsiębiorców z województwa lubelskiego z podmiotami zagranicznymi. Dzięki umowie partnerskiej, od 2004 r. COI województwa lubelskiego jest partnerem Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A., wspólnie z którą obsługuje projekty inwestycyjne trafiające do Agencji. Ponadto podejmuje działania, przyczyniające się do lokalizacji projektów inwestycyjnych w województwie lubelskim. COI pełni również rolę swego rodzaju biura marketingu terytorialnego, którego zadaniem jest wykrystalizowanie marki gospodarczej Lubelszczyzny. Niezbędnych do tego narzędzi dostarcza realizowany w ramach działalności Centrum projekt zatytułowany Tworzenie i rozwój sieci współpracy centrów obsługi inwestora, który obejmuje lokalne centra obsługi inwestora działające na terenie Polski Wschodniej. Jego głównym zadaniem jest wyrównanie standardów obsługi inwestora ze standardami obowiązującymi w bardziej rozwiniętych regionach naszego kraju. Projekt umożliwia również organizację konferencji krajowych skierowanych do jednostek samorządu terytorialnego oraz Międzynarodowego Forum Polska-Ukraina, które na stałe wpisało się w kalendarz imprez gospodarczych w regionie. 56 Na podstawie danych COI przy Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A. 57 Na podst. danych COI województwa lubelskiego. 52

53 Do głównych zadań Centrum Obsługi Inwestora województwa lubelskiego w zakresie wsparcia inwestycji zagranicznych należą: 1. dostarczanie zainteresowanym inwestorom zagranicznym informacji gospodarczych o regionie (województwie): potencjale gospodarczym regionu i bieżącej sytuacji gospodarczej, zasadach prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce/na terenie województwa lubelskiego, instrumentach wspierających rozwój przedsiębiorczości, zachętach inwestycyjnych oferowanych na poziomie regionu i kraju oraz o instytucjach właściwych dla poszczególnych instrumentów (dane kontaktowe), dostępnych lokalizacjach inwestycyjnych, podmiotach gospodarczych z regionu poszukujących inwestora, potencjalnych poddostawcach wg sektorów; 2. udostępnianie baz danych gromadzących ww. informacje; 3. inicjowanie kontaktów między przedsiębiorcami i podmiotami wspierającymi rozwój gospodarczy w regionie, właściwymi dla struktury potrzeb potencjalnego inwestora; 4. promocja za granicą oferty inwestycyjnej poszczególnych gmin i powiatów z regionu; 5. współpraca z zagranicą, w tym przygotowywanie i obsługa misji gospodarczych z/do regionu 58. Województwo podlaskie Instytucją, która pełni rolę podmiotu pierwszego kontaktu dla zainteresowanych inwestowaniem w województwie podlaskim jest Centrum Obsługi Inwestora. Centrum dysponuje wiedzą z zakresu regulacji prawnych, wskaźników branżowych, aktualnych ofert inwestycyjnych, danych o stanie i ofercie przedsiębiorstw 59. Na dzień 20 marca 2014 r. w bazie danych administrowanej przez COI figurowało łącznie 38 ofert typu greenfield i brownfield 60. Podstawowy pakiet usług Centrum Obsługi Inwestora województwa podlaskiego obejmuje: prowadzenie bazy danych o terenach i obiektach inwestycyjnych; przygotowywanie kompleksowej informacji dla inwestorów pomoc w wyborze właściwego miejsca na inwestycje; organizację misji gospodarczych aktywną promocję gospodarczą regionu, organizację udziału w targach krajowych i międzynarodowych (pomoc w nawiązywaniu kontaktów); przygotowywanie indywidualnych prezentacji promocję wspólnot lokalnych i firm z Podlasia, monitorowanie stanu inwestycji w regionie dostarczanie pełnej i aktualnej informacji o inwestycjach zewnętrznych na Podlasiu; obsługę prawną i doradztwo dla inwestorów uczestnictwo w organizowaniu nowych firm i wspieranie rozwoju istniejących; doradztwo dla odbiorców inwestycji podczas tworzenia, wdrażania i realizacji projektów inwestycyjnych; dystrybucję materiałów promocyjnych Dostępność ofert inwestycyjnych powiatu miasta Kielce Baza ofert inwestycyjnych powiatu miasta Kielce jest w istocie interaktywnym narzędziem, umożliwiającym łatwe wyszukanie hali produkcyjnej, magazynowej, terenu inwestycyjnego lub powierzchni biurowej w Kielcach lub na terenie Kieleckiego Obszaru Metropolitalnego. Oferty te są dostępne pod adresem: Administratorem mapy jest Centrum Obsługi Inwestora Urzędu Miasta Kielce. Centrum oferuje wsparcie dla inwestorów nowych oraz już działających na rynku przedsiębiorstw [dostęp ]. 59 Obecnie (marzec 2014 r.) Centrum Obsługi Inwestora województwa podlaskiego przechodzi reorganizację, w związku z tym informacje pozyskane z COI są ograniczone do ogólnie dostępnych

54 Upowszechnia informacje o misjach gospodarczych i targach dostępnych dla firm, tworzy oferty i narzędzia promujące gospodarczo miasto Kielce. Na życzenie inwestora pośredniczy w poszukiwaniu lokalizacji pod nową działalność oraz uczestniczy w działaniach marketingowych. Centrum dysponuje, aktualizowaną czterokrotnie w ciągu roku, bazą terenów inwestycyjnych. Obecnie w baza zawiera 62 oferty, które pochodzą zarówno z gmin (podmiotów publicznych), jak i od osób prywatnych (fizycznych i prawnych). Co roku włączane są do niej nowe oferty. Oferty są podzielone na 4 kategorie: hale, biura, tereny, PPP oferty partnerstwa publiczno-prywatnego. Planowane jest dodanie w 2014 r. kolejnej kategorii: oferty kooperacyjne, czyli oferty współpracy zgłaszane przed przedsiębiorstwa prywatne. Zakres publikowanych informacji jest zbieżny z ofertami inwestycyjnymi PAIiIZ. Do ofert są dołączane zdjęcia naziemne i lotnicze z obrysem terenu oraz panorama sferyczna pozwalająca na oglądanie terenu ze wszystkich stron. Baza ofert posiada ciekawe funkcjonalności umożliwia np. oglądanie ofert na interaktywnej mapie, przekierowanie na stronę GIS Kielce, pobieranie zwięzłych i atrakcyjnych wizualnie prezentacji w PDF. Ponadto na terenie Kielc oraz województwa świętokrzyskiego działa wiele instytucji wsparcia biznesu, oferujących różnorodne formy pomocy dla przedsiębiorców, wśród których należy wymienić: Staropolską Izbę Przemysłowo-Handlową, Świętokrzyskie Centrum Innowacji i Transferu Technologii, Izbę Rzemieślników i Przedsiębiorców w Kielcach, Koneckie Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości, Świętokrzyski Związek Pracodawców Prywatnych, Stowarzyszenie Integracja i Rozwój. Istotnym obszarem na terenie powiatu miasta Kielce, związanym z ofertami inwestycyjnymi, jest Kielecki Park Technologiczny (KPT). KPT oferuje nowym i funkcjonującym przedsiębiorstwom możliwość skorzystania z preferencyjnych warunków wynajmu powierzchni biurowej i produkcyjnej. Przykładowe stawki czynszu (powierzchnia biurowa) zaprezentowano w Tabeli 14. Tabela 14. Przykładowe stawki czynszu za wynajem powierzchni na terenie Kieleckiego Parku Technologicznego; stan na marzec 2014 r. Rok Okres funkcjonowania firmy Wartość % opłaty za m² 1. od wejścia do Inkubatora do 12. miesiąca 30% stawki bazowej + 14,00 PLN netto / m² (pakiet usług) 2. od 12. do 24. miesiąca 50% stawki bazowej + 14,00 PLN netto / m² (pakiet usług) 3. od 24. do 36. miesiąca 75% stawki bazowej + 14,00 PLN netto / m² (pakiet usług) 4. od 36. do 48. miesiąca 100% stawki bazowej + 14,00 PLN netto / m² (pakiet usług) 5. powyżej 48. miesiąca stawka rynkowa Stawka bazowa 20 PLN netto stawka za m² powierzchni nieumeblowanej 25 PLN netto stawka za m² powierzchni umeblowanej Źródło: opracowanie własne na podst. danych Referatu Aktywizacji Gospodarczej i Centrum Obsługi Inwestora Wydziału Projektów Strukturalnych i Strategii Miasta Urzędu Miasta Kielce. Ponadto przedsiębiorca prowadzący działalność na terenie KPT może skorzystać z innych bezpłatnych usług wsparcia, np. doradztwa, szkoleń, reklamy i promocji w ramach KPT. Ma również możliwość korzystania z infrastruktury KPT. Część terenów administrowanych przez KPT jest objęte Specjalną Strefą Ekonomiczną Starachowice. Zwolnienie przedsiębiorcy z podatku od nieruchomości może dotyczyć podatku od gruntów, budynków, budowli i ich części przeznaczonych na prowadzenie działalności gospodarczej. Miasto Kielce nie posiada obecnie uchwały Rady Gminy umożliwiającej udzielenie takiego zwolnienia, ale prace nad tą uchwałą są w toku. 54

55 Ofertę dla inwestorów związaną z instrumentami rynku pracy posiada również Miejski Urząd Pracy w Kielcach. Obecnie (marzec 2014 r.) trwają prace na nowelizacją ustawy o promocji zatrudnienia i instrumentach rynku pracy, w związku z czym katalog dostępnych instrumentów ulegnie prawdopodobnie istotnym zmianom w kolejnych miesiącach. Na tę chwilę, wg Miejskiego Urzędu Pracy w Kielcach, możliwe jest skorzystanie z usług: pośrednictwa lub giełdy pracy; organizacji szkoleń; organizacji prac interwencyjnych na wniosek przedsiębiorcy; związanych z kierowaniem osób bezrobotnych zarejestrowanych w MUP na staże zgodnie z wnioskiem złożonym przez przedsiębiorcę (Tabela 15); związanych z refundacją kosztów wyposażenia i doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego na podstawie wniosku złożonego przez przedsiębiorcę (Tabela 15). Tabela 15. Kwoty wsparcia w poszczególnych kategoriach usług ujętych w ofercie MUP w Kielcach; stan na marzec 2014 r. Lp. Rodzaj instrumentu Liczba miesięcy Kwota maksymalna (na 1 pracownika) 1. Wyposażenie lub doposażenie stanowisk pracy refundacja jednorazowa ,30 PLN 2. Staż dla osób bezrobotnych 6 miesięcy 988,40 PLN 3. Prace interwencyjne dla osób bezrobotnych 6 miesięcy 971,84 PLN Źródło: opracowanie własne na podst. danych Referatu Aktywizacji Gospodarczej i Centrum Obsługi Inwestora Wydziału Projektów Strukturalnych i Strategii Miasta Urzędu Miasta Kielce 61. Istotnym źródłem wsparcia finansowego dla przedsiębiorców w latach były fundusze strukturalne Unii Europejskiej. Obecnie trwają prace nad nowymi programami operacyjnymi i szczegóły dotyczące wydatkowania nowej puli środków unijnych będą znane w drugiej połowie roku. Środki zwrotne dla przedsiębiorców z województwa świętokrzyskiego pochodzą z: Funduszu Poręczeniowego 62, Funduszu Pożyczkowego 63. Instytucje te oferują wsparcie w postaci preferencyjnych usług z zakresu finansowania inwestycji, także dla nowych przedsięwzięć. Warunki udzielenia wsparcia są uzależnione od przedstawionego szczegółowego biznesplanu przedsięwzięcia. Decyzja o przyznaniu wparcia jest z reguły podejmowana w ciągu 14 dni od złożenia kompletu dokumentów. Dodatkowym potencjalnym źródłem dofinansowania działalności firm na terenie powiatu miasta Kielce jest wsparcie rządowe dla przedsiębiorców (grant na zatrudnienie, grant inwestycyjny). O wsparcie w formie grantu mogą wnioskować wyłącznie przedsiębiorcy planujący inwestycje w następujących sektorach priorytetowych: motoryzacyjnym, elektronicznym, lotniczym, biotechnologii, nowoczesnych usług, działalności badawczo-rozwojowej (B+R). Ponadto o wsparcie mogą wnioskować przedsiębiorcy planujący inwestycje produkcyjne w innych sektorach jeżeli: koszty kwalifikowane wynoszą 750 mln PLN i jest utworzonych co najmniej 200 nowych miejsc pracy; koszty kwalifikowane wynoszą 500 mln PLN i jest utworzonych co najmniej 500 nowych miejsc pracy (w przypadku tzw. znaczących inwestycji). 61 Szczegółowe informacje można uzyskać kontaktujące się z MUP:

56 Możliwe jest otrzymanie wsparcia finansowego na inwestycję z tytułu kosztów tworzenia nowych miejsc pracy (Tabela 16) oraz kosztów kwalifikowanych nowej inwestycji (grunt inwestycyjny) (Tabela 17 ) 64 Tabela 16. Wsparcie z tytułu kosztów tworzenia nowych miejsc pracy (grant na zatrudnienie) Sektor Nowe miejsca pracy Koszty kwalifikowane nowej inwestycji (mln PLN) Wysokość wsparcia na jedno miejsce pracy (PLN) Motoryzacyjny, elektroniczny, od do lotniczy, biotechnologii (~ EUR EUR 3 900) Nowoczesne usługi 250 1,5 Badania i rozwój 35 1,5 Znacząca inwestycja w innych sektorach Źródło: opracowanie własne na podst. danych Referatu Aktywizacji Gospodarczej i Centrum Obsługi Inwestora Wydziału Projektów Strukturalnych i Strategii Miasta Urzędu Miasta Kielce. Tabela 17. Wsparcie z tytułu kosztów kwalifikowanych nowej inwestycji (grant inwestycyjny) Sektor Nowe miejsca pracy Koszty kwalifikowane nowej inwestycji (mln PLN) Wysokość wsparcia (% kosztów kwalifikowanych) Sektory priorytetowe ,5 Znacząca inwestycja w innych sektorach Badania i rozwój do 10 Źródło: opracowanie własne na podst. danych Referatu Aktywizacji Gospodarczej i Centrum Obsługi Inwestora Wydziału Projektów Strukturalnych i Strategii Miasta Urzędu Miasta Kielce Dostępność ofert inwestycyjnych powiatu miasta Białystok Na dzień 20 marca 2014 r. miasto Białystok posiada w swojej ofercie 5 propozycji inwestycyjnych: nieruchomość niezabudowana oznaczona, o pow. 3,3781 ha, z przeznaczeniem pod zabudowę produkcyjną (w tym lokalizację baz, składów, handlu hurtowego lub specjalistycznego) i usługową wraz z obiektami towarzyszącymi oraz zielenią urządzoną, zlokalizowana w Podstrefie Białystok Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej; nieruchomość przeznaczona pod zabudowę produkcyjną i usługową wraz z obiektami towarzyszącymi (preferowana działalność o profilu innowacyjnym), zlokalizowana w Białostockim Parku Naukowo- -Technologicznym; 3 nieruchomości inwestycyjne o pow. 32,0546, 5,8204 i 5,8204 ha, przeznaczone pod zabudowę usługową i produkcyjną, w tym tereny lokalizacji baz, składów, handlu hurtowego lub specjalistycznego, tereny rozmieszczenia obiektów handlowych o pow. sprzedaży powyżej 2000 m². Formy wsparcia dla przedsiębiorców na terenie Podstrefy Białystok Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Przedsiębiorca inwestujący na terenie Podstrefy Białystok Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej może korzystać z ulg i preferencji wynikających z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2008 r. w sprawie pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom działającym na podstawie zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej na terenach specjalnych stref ekonomicznych 65. Pomoc publiczna udzielana przedsiębiorcy w formie zwolnień podatkowych na podstawie ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych albo na podstawie ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych stanowi pomoc regionalną z tytułu: kosztów nowej inwestycji wielkość pomocy jest liczona jako iloczyn maksymalnej intensywności pomocy określonej dla danego obszaru i kosztów inwestycji kwalifikujących się do objęcia pomocą; 64 Na podst. danych Referatu Aktywizacji Gospodarczej i Centrum Obsługi Inwestora Wydziału Projektów Strukturalnych i Strategii Miasta Urzędu Miasta Kielce. 65 Dz. U. Nr 232 poz z późn. zm. 56

57 tworzenia nowych miejsc pracy wielkość pomocy jest liczona jako iloczyn maksymalnej intensywności pomocy określonej dla danego obszaru i dwuletnich kosztów pracy nowo zatrudnionych pracowników, obejmujących koszty płacy brutto, powiększone o składki obowiązkowe, takie jak składki na ubezpieczenie społeczne, ponoszone przez przedsiębiorcę od dnia zatrudnienia tych pracowników. W powiecie miasta Białystok zwolnienie podatkowe z tytułu kosztów nowej inwestycji wynosi 50% poniesionych wydatków inwestycyjnych dla przedsiębiorców dużych, 60% dla przedsiębiorców średnich i 70% dla przedsiębiorstw małych- 66. Warunkiem skorzystania z pomocy z tytułu kosztów nowej inwestycji jest: utrzymanie środków trwałych przez okres 5 lat od momentu wprowadzenia ich do ewidencji środków trwałych, a w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw przez okres 3 lat; prowadzenie działalności gospodarczej przez okres nie krótszy niż 5 lat od momentu zakończenia całej inwestycji lub 3 lat w przypadku małych i średnich przedsiębiorców. Warunkiem udzielenia pomocy z tytułu nowej inwestycji 67 jest udział środków własnych przedsiębiorcy, rozumianych jako środki, które nie zostały uzyskane w ramach udzielonej mu pomocy, wynoszący co najmniej 25% całkowitych kosztów kwalifikowanych inwestycji. Minimalna wartość nakładów inwestycyjnych wynosi 100 tys. EURO przy zachowaniu warunku prowadzenia działalności gospodarczej przez okres minimum 5 lat oraz 3 lat w przypadku MŚP. Pomoc przeznaczona na nowe inwestycje może być udzielana wraz z pomocą na tworzenie nowych miejsc pracy, pod warunkiem że łącznie wielkość tych pomocy nie przekracza maksymalnej wielkości pomocy, przy czym dopuszczalną wielkość pomocy określa się jako iloczyn maksymalnej intensywności pomocy i wyższej kwoty kosztów: nowej inwestycji lub dwuletnich kosztów pracy nowo zatrudnionych pracowników. Formy wsparcia dla przedsiębiorców w Białostockim Parku Naukowo-Technologicznym Białostocki Park Naukowo-Technologiczny oferuje przedsiębiorcom pomoc, m.in. przez udostępnianie na preferencyjnych warunkach z zastosowaniem ulg i zwolnień powierzchni biurowej, usługowej, technologicznej i laboratoryjnej, a także przestrzeni konferencyjnej, szkoleniowej i wystawienniczej, jak również sprzętu specjalistycznego i usług informatycznych. Ponadto BPN-T oferuje doradztwo, usługi prawne i księgowe, a także szkolenia, seminaria, warsztaty. Jedną z funkcji inkubacyjnych BPN-T jest dostarczanie firmom pomieszczeń po przystępnej cenie. Podmiotom rozpoczynającym lub planującym rozpoczęcie działalności gospodarczej oraz przedsiębiorcom działającym na rynku nie dłużej niż 3 lata, w Inkubatorze Technologicznym BPN-T będą oferowane zniżki w stawce bazowej czynszu: w pierwszym roku funkcjonowania 80%, w drugim roku 55%, w trzecim roku 30% 68. Lokatorzy Inkubatora Technologicznego będą mogli także skorzystać z 50% zniżki na wynajem sal konferencyjnych oraz szkoleniowych. Zniżki w BPN-T są udzielane na zasadzie pomocy de minimis Na podst. danych Departamentu Strategii i Rozwoju UM Białystok. 67 Przez nową inwestycję należy rozumieć inwestycję w środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne, polegającą na utworzeniu nowego lub rozbudowie istniejącego przedsiębiorstwa, dywersyfikacji produkcji przedsiębiorstwa przez wprowadzenie nowych dodatkowych produktów bądź na zasadniczej zmianie dotyczącej całościowego procesu produkcyjnego istniejącego przedsiębiorstwa. Za nową inwestycję uznaje się również nabycie przedsiębiorstwa, które jest w likwidacji albo zostałoby zlikwidowane, gdyby nie zostało nabyte, przy czym przedsiębiorstwo jest nabywane przez samodzielnego przedsiębiorcę w rozumieniu załącznika I do rozporządzenia Komisji (WE) nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87. i 88. Traktatu (ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń blokowych). 68 Na podst. danych Departamentu Strategii i Rozwoju UM Białystok. 57

58 Wspieranie małej i średniej przedsiębiorczości oraz tworzenie dogodnych warunków jej funkcjonowania jest strategicznym celem Białostockiego Parku Naukowo-Technologicznego. Działania podejmowane w tym zakresie obejmują m.in. realizację projektów wsparcia przedsiębiorczości, współfinansowanych m.in. ze środków Unii Europejskiej. Przykłady projektów tego typu, wraz z ich charakterystyką, przedstawiono w Tabeli 18. Tabela 18. Projekty wsparcia przedsiębiorczości Nazwa projektu Charakterystyka Podlaski Projekt wspierający rozwój innowacyjnych pomysłów opartych na zastosowaniu nowoczesnych Akcelerator technologii. PAI jest skierowany głównie do studentów i pracowników naukowych, ale także Innowacji do pozostałych osób mieszkających na terenie województwa podlaskiego. Uczestnicy konkursu mają szansę na wygranie atrakcyjnych nagród oraz zdobycie profesjonalnej wiedzy z zakresu m.in. kreatywności, wystąpień publicznych, prezentacji inwestorskich, pozyskiwania finansowania, a także opracowywania modelu biznesowego. Projekt Talenty XXI wieku, Projekt mający na celu wzmocnienie kapitału intelektualnego miasta w wyniku realizacji działań sprzyjających rozwojowi osób utalentowanych uczniów, studentów, absolwentów i pracowników nauki. Bezpośrednim celem projektu jest wzmocnienie potencjału białostockich przedsiębiorstw przez zatrudnienie wybitnych osób lub stworzenie warunków do rozwoju ich zdolności w warunkach samozatrudnienia. Długofalowym celem projektu jest zwiększenie inwestycji zewnętrznych w mieście firm, dla których kluczowym czynnikiem rozwoju jest dostęp do kadr o najwyższych kompetencjach. Projekt Talenty XXI w. jest realizowany poprzez: objęcie wsparciem i opieką wielu grup adresatów, w tym uczniów różnych typów szkół, studentów, absolwentów wyższych uczelni, pracowników firm oraz innowatorów i wynalazców pozostających poza sferą nauki i gospodarki; objęcie działaniami projektowymi przedsiębiorców zainteresowanych zatrudnieniem i rozwojem osób utalentowanych; uruchomienie badań i modelowania rozwiązań dotyczących rozwijania talentów; zaprojektowanie długofalowych działań oraz ich realizacja w perspektywie najbliższych 20 lat z wykorzystaniem różnych źródeł finansowania projektu; promocja uzyskanych rezultatów w celu wzmocnienia wizerunku miasta i przedsiębiorstw zaangażowanych w projekt; upowszechnianie dobrych praktyk projektu w innych regionach kraju o podobnych uwarunkowaniach rozwojowych. Akcelerator innowacji, kooperacji i przedsiębiorczości akademickiej BPN-T Źródło: opracowanie własne na podst. danych Departamentu Strategii i Rozwoju UM Białystok. 69 Pomoc de minimis zgodnie z nowym rozporządzeniem Komisji Unii Europejskiej dotyczącym pomocy de minimis od 1 stycznia 2014 r. zostały wprowadzone zmiany dotyczące przyznawania tego rodzaju pomocy dla przedsiębiorców. W porównaniu z dotychczas obowiązującym rozporządzeniem zmiany te są zasadniczo korzystne dla przedsiębiorców. Wprowadzone zmiany to: 1) brak konieczności badania sytuacji ekonomicznej przedsiębiorcy co oznacza, że nawet przedsiębiorca będący w trudnej sytuacji ekonomicznej w rozumieniu wytycznych dotyczących ratowania i restrukturyzacji, od dnia 1 stycznia 2014 r. może skorzystać z pomocy de minimis, 2) zwiększenie pułapu pomocy de minimis dla przedsiębiorstw sektora drogowego transportu pasażerskiego (ze 100 tys. EUR do 200 tys. EUR), 3) dopuszczenie pomocy de minimis dla sektora węglowego, 4) doprecyzowanie zasad dotyczących kumulacji pomocy (w przypadku połączeń i przejęcia przedsiębiorstw, podziału przedsiębiorstwa na co najmniej dwa oddzielne podmioty, kumulacji pomocy w przypadku prowadzenia działalności w sektorach objętych różnymi limitami de minimis), 5) wprowadzenie definicji pojęcia pojedynczego przedsiębiorstwa (tzw. pojedynczego organizmu gospodarczego). Rozporządzenie obowiązuje od 1 stycznia 2014 r. do 31 grudnia 2020 r., przy czym w art. 7. ust. 4. przewidziano tradycyjnie, że po upływie okresu obowiązywania tego rozporządzenia wszelkie programy de minimis spełniające warunki w nim określone pozostaną objęte tym rozporządzeniem przez kolejne 6 miesięcy (a zatem do 30 czerwca 2021 r.). 58

59 Ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych Zasady stosowania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych są szczegółowo uregulowane w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa 70. Na podstawie art. 67a ustawy Ordynacja podatkowa organ podatkowy może na wniosek podatnika: odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć jego zapłatę na raty; odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę; umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną. Charakter ulg w spłacie zobowiązań podatkowych udzielanych przedsiębiorcom przez organ podatkowy, jakim jest Prezydent Miasta, przesądza o ich pomocowym charakterze, a co za tym idzie ulgi takie mogą zostać udzielone tylko w formie pomocy publicznej, w tym pomocy de minimis. Wsparcie dla inwestora oferta Powiatowego Urzędu Pracy (PUP) Dla inwestorów tworzących nowe miejsca pracy (zatrudnienie osób bezrobotnych) Powiatowy Urząd Pracy przygotował ofertę współpracy, która obejmuje refundację w zakresie: organizacji prac interwencyjnych 71, staży 72, wyposażenia i doposażenia stanowiska pracy 73, realizacji szkoleń indywidualnych dla osób bezrobotnych na potrzeby pracodawcy 74. Urząd Pracy w każdym roku kalendarzowym dysponuje środkami z Funduszu Pracy, ograniczonymi limitem określanym przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej wg algorytmu dla poszczególnych województw. Urząd Pracy realizuje również programy w oparciu o środki pozyskane z Europejskiego Funduszu Społecznego. Wnioski składane przez pracodawców są rozpatrywane przez Komisję Konkursową 75. Wspieranie procesu rekrutacji Pomoc w procesie rekrutacji zatrudnienia w organizowanych przez inwestorów przedsięwzięciach inwestycyjnych mogą świadczyć funkcjonujące przy uczelniach wyższych biura karier lub ośrodki kształcenia oraz jednostki, realizujące aktywne programy, m.in. z zakresu promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej określonych grup społecznych. Są to: 70 Dz. U. z 2012 r., poz. 749 z późn. zm. 71 Pracodawca, zatrudniający osoby bezrobotne, będące w szczególnie niekorzystnej sytuacji i bardzo niekorzystnej sytuacji na rynku pracy, na podstawie umowy podpisanej ze Starostą, otrzymuje częściową refundację wynagrodzenia, nagród oraz składki na ubezpieczenie społeczne, w wysokości uprzednio uzgodnionej (nieprzekraczającej kwoty zasiłku) przez okres do 6 miesięcy, natomiast w przypadku bezrobotnych: do 25. roku życia przez okres do 12 miesięcy, a powyżej 50. roku życia przez okres do 24 miesięcy. 72 Na staż mogą być kierowani: na okres od 3 do 12 miesięcy bezrobotni do 25. roku życia, którzy do dnia zastosowania wobec nich usług lub instrumentów rynku pracy nie ukończyły 25. roku życia, bezrobotni w okresie 12 miesięcy od dnia określonego w dyplomie, świadectwie lub innym dokumencie poświadczającym ukończenie szkoły wyższej, którzy nie ukończyli 27. roku życia; na okres od 3 do 6 miesięcy bezrobotni długotrwale albo po zakończeniu realizacji kontraktu socjalnego, albo kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka, bezrobotni powyżej 50. roku życia, bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego, bezrobotni samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do 18. roku życia, bezrobotni, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia, bezrobotni niepełnosprawni. Pracodawca nie ponosi kosztów organizacji stażu, Urząd refunduje także koszt wstępnych badań lekarskich oraz wypłaca stażyście stypendium. 73 Refundacja podmiotowi prowadzącemu działalność kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego w wysokości nie wyższej niż 6-krotność wysokości przeciętnego wynagrodzenia, zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy skierowanego bezrobotnego, utrzymanie utworzonych stanowisk pracy przez okres 24 miesięcy. 74 Realizowane na wniosek bezrobotnego w przypadku, gdy przyszły pracodawca uprawdopodobni zatrudnienie osoby bezrobotnej po odpowiednim przeszkoleniu. 75 Szczegółowy opis form wsparcia jest dostępny na stronie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w zakładce Pracodawca: [dostęp ]. 59

60 Wojewódzki Urząd Pracy, Miejski Ośrodek Doradztwa Metodycznego (MODM), Powiatowy Urząd Pracy (PUP), Centrum Kształcenia Ustawicznego (CKU), Centrum Kształcenia Praktycznego (CKP). Istnieją także możliwości zorganizowania kursów zawodowych przez miejskie placówki, tj.: CKU, CKP oraz szkoleń dla osób bezrobotnych przez PUP i WUP. W przypadku braku wymaganych profili kształcenia jest możliwe tworzenie nowych. W celu gwarancji zatrudnienia przeszkolonych osób wskazane jest podpisanie przed rozpoczęciem kursu umowy z potencjalnym pracodawcą (część kosztów kursu mógłby ponieść pracodawca). Podlaska Fundacja Rozwoju Regionalnego (PFRR) Na terenie miasta Białystok działa wiele organizacji biznesowych, których zadaniem jest wspieranie przedsiębiorców w tworzeniu, prowadzeniu oraz rozwijaniu działalności gospodarczej, jak również pomoc i pośrednictwo w nawiązywaniu kontaktów handlowych. Ponadto działają stowarzyszenia przedsiębiorców, centra wspierania przedsiębiorczości, firmy prywatne świadczące usługi dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, fundacje promujące rozwój przedsiębiorczości. Jedną z nich jest Podlaska Fundacja Rozwoju Regionalnego (PFRR), której celem jest działalność pożytku publicznego, m.in. w zakresie: wspomagania rozwoju gospodarczego, w tym rozwoju przedsiębiorczości, w szczególności inspirowania tworzenia i wspierania małych i średnich przedsiębiorstw; promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy. W ramach PFRR działa sieć centrów wspierania biznesu (CWB), które świadczą usługi doradcze, m.in. w zakresie 76 : podstawowych informacji o dostępnej na rynku ofercie finansowania zewnętrznego; informacji na temat dostępnych programów pomocowych oraz możliwości i sposobów korzystania z instrumentów wsparcia MŚP; pomocy w kojarzeniu partnerów gospodarczych Jakość obsługi inwestora Analizę jakości obsługi inwestora w województwach Makroregionu Polski Wschodniej przeprowadzono w oparciu o badania wykonane w 2013 r., w ramach projektu Gmina na 5, przez Studenckie Koło Naukowe Przedsiębiorczości i Analiz Regionalnych (SKN PAR), działające przy Instytucie Przedsiębiorstwa Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Badania prowadzone w ramach projektu dotyczyły analizy ponad 600 internetowych witryn jednostek samorządu terytorialnego, a także oceny jakości kontaktu mailowego, zarówno w języku polskim, jak i angielskim, z wykorzystaniem metody tajemniczego klienta (mystery shopping 78 ). Na potrzeby niniejszego opracowania przeanalizowano wyniki osiągnięte przez stolice województw Polski Wschodniej. Wyniki zaprezentowano w Tabeli Szczegółowe informacje o formach wsparcia przez PFRR sektora MŚP (pożyczki, poręczenia kredytowe, fundusz kapitałowy) są dostępne na stronie [dostęp ]. 77 Na podst. danych Departamentu Strategii i Rozwoju UM Białystok. 78 Mystery shopping jest jedną z najlepszych metod badania poziomu obsługi, ponieważ nie bada opinii czy deklaracji na temat hipotetycznych sytuacji, tylko relacjonuje przebieg prawdziwych doświadczeń klientów w wybranych punktach sprzedaży. W odróżnieniu od badań satysfakcji klienta, koncentrujących się na subiektywnych ocenach i odczuciach, jest to w pełni obiektywna metoda oceny procesu obsługi klienta. 60

61 Tabela 19. Ocena jakości obsługi inwestora w stolicach Makroregionu Polski Wschodniej Ocena witryn Ocena odpowiedzi Ocena odpowiedzi Ocena łącznie internetowych na maile w języku polskim na maile w języku angielskim Maksymalna liczba punktów Lublin Kielce Białystok Olsztyn 11, ,5 Rzeszów 11, ,5 Źródło: opracowanie własne na podst. Raportu Gmina na 5, Warszawa, Najwyższą sumaryczną ocenę uzyskał Lublin (35 pkt.), który otrzymał maksymalną liczbę punktów zarówno w przypadku oceny witryny internetowej, jak i odpowiedzi na maile w języku polskim. Słabiej oceniono odpowiedź na maile w języku angielskim. W rankingu ogólnopolskim Lublin znalazł się na 2. miejscu, zaraz za Ostrowcem Świętokrzyskim (36 pkt.), uzyskując maksymalną liczbę punktów w ocenie jakości merytorycznej odpowiedzi na maila w języku polskim, spełniającej wszystkie pięć badanych kryteriów 79 oraz odsyłając swoją dokładną odpowiedź w terminie do 72 godzin. W tej kategorii, poza Lublinem, spośród stolic Makroregionu Polski Wschodniej komplet punktów zebrały także Kielce. W trzeciej edycji rankingu przeprowadzonego w 2103 r. tytuł Gmina na 5 został przyznany 90 jednostkom samorządu terytorialnego 80. W tej grupie znalazło się 14 gmin z województw Polski Wschodniej (w 2012 r. było to 12 gmin). Warto dodać, że w pierwszej dziesiątce znalazło się aż 5 gmin z Polski Wschodniej (Ostrowiec Świętokrzyski 1. miejsce, Lublin 2. miejsce, Krosno 3. miejsce, Lubaczów 7. miejsce, Lubawa 8. miejsce). W Tabeli 20. zaprezentowano gminy charakteryzujące się najwyższym poziomem jakości obsługi inwestorów w województwach Makroregionu Polski Wschodniej. Tabela 20. Gminy województw Polski Wschodniej wyróżnione tytułem Gmina na 5 w 2012 i 2013 r liczba gmina liczba gmina Lubelskie 5 Biała Podlaska, Biłgoraj, Lublin, 2 Lublin, Łęczna Łęczna, Zamość Podlaskie 3 Białystok, Hajnówka, Olsztyn 1 Białystok Warmińsko-Mazurskie 2 Giżycko, Lubawa 3 Ełk, Iława, Giżycko Świętokrzyskie 2 Ostrowiec Świętokrzyski, Kielce 1 Ostrowiec Świętokrzyski Podkarpackie 2 Krosno, Lubaczów 5 Dębica, Gorzyce, Jasło, Tarnobrzeg, Krosno Łącznie Źródło: opracowanie własne na podst. Raportu Gmina na 5, Warszawa, 2013 oraz Raportu Gmina na 5, Warszawa, Odrębną metodę oceny jakości obsługi inwestora przyjęli autorzy raportu Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski Według tej koncepcji w ocenie aktywności województw wobec 79 Ocenie podlegały następujące elementy odpowiedzi: 1) wyjaśnienie zagadnień dotyczących opodatkowania biznesu, 2) poinformowanie o możliwości udzielenia zwolnień bądź ulg od podatków, 3) wyjaśnienie kwestii uzyskania środków finansowych na start, 4) podanie pełnych danych kontaktowych do urzędnika, 5) zaproszenie do osobistego spotkania. 80 Za gminę zasługującą na zdobycie tytułu Gmina na 5 uznano takie jednostki samorządu terytorialnego, których: atrakcyjność inwestycyjna w badaniu Centrum Analiz Regionalnych i Lokalnych, pt. Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2013 została oceniona na jedną z dwóch najwyższych klas ( A lub B ) oraz w badaniu urzędów osiągnęła ponadprzeciętne wyniki wobec pozostałych gmin sklasyfikowanych w klasie A, co oznacza, że sumaryczna ocena wyróżnionej gminy była wyższa aniżeli suma średniej i odchylenia standardowego uzyskanego w klasie A. Wartości te, uzyskane w badaniu, wyniosły odpowiednio 13,10 i 5,92, czyli że gmina była wyróżniona tytułem Gminy na 5 jeżeli uzyskany przez nią wynik był wyższy niż 19, IBnGR, Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2013, Gdańsk,

62 inwestorów uwzględniono wyniki najnowszej certyfikacji regionalnych centrów obsługi inwestora dokonanej przez PAIiIZ. W Tabeli 21. zaprezentowano wyniki uzyskane przez poszczególne województwa w kategorii aktywność województw wobec inwestorów. Do wartości wskaźnika przyporządkowano pozycję województwa w rankingu ogólnopolskim. Niestety wyniki nie są optymistyczne trzy województwa (podkarpackie, świętokrzyskie i podlaskie) zamykają ten ranking, nieco lepsze oceny otrzymały województwa lubelskie i warmińsko-mazurskie. Tabela 21. Aktywność województw Polski Wschodniej wobec inwestorów w 2013 r. Województwo Aktywność wobec inwestorów wartość Lubelskie -0,51 12 Podlaskie -0,99 16 Warmińsko-Mazurskie -0,25 10 Świętokrzyskie -0,88 15 Podkarpackie -0,57 14 Źródło: opracowanie własne na podst. IBnGR, Atrakcyjność op.cit., s Podsumowanie lokata Polska Wschodnia to obszar obejmujący województwa: lubelskie, podlaskie, podkarpackie, świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie. Podstawą wyróżnienia makroregionu są nie tylko kryteria geograficzne, ale też ekonomiczne. Najważniejsze parametry społeczno-gospodarcze, wraz z największymi atutami poszczególnych regionów, zaprezentowano odrębnie dla każdego województwa omawianego makroregionu. Województwo świętokrzyskie Województwo świętokrzyskie jest położone w południowo-wschodniej części Polski. Region znajduje się w centrum kraju, na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych. Świętokrzyskie zajmuje powierzchnię km 2. Liczba osób zamieszkujących województwo w 2013 r. wynosiła , co stanowiło 3,3% ludności Polski. Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie w sierpniu 2013 r. była równa 15,6% (średnio w Polsce 13%). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w pierwszym półroczu 2013 r. wyniosło 3210,4 PLN, czyli 85,1% średniego wynagrodzenia w Polsce. Główny potencjał tworzenia kapitału ludzkiego w województwie stanowi 15 uczelni wyższych, w których kształci się 39 tys. studentów, czyli 2,3% studentów w skali kraju. Do szkół zasadniczych uczęszcza 3,1% uczniów województwa, natomiast do techników 3,9%. Sektory strategiczne dla województwa, ujęte w strategii rozwoju regionalnego, to przede wszystkim: przemysł elektromaszynowy, motoryzacyjny, metalurgiczny, elektroniczny, mechaniki precyzyjnej, rolno-spożywczy, materiałów budowlanych, budownictwo i wydobywczy surowców mineralnych. Atuty województwa: dogodne położenie oraz bliskość dużych aglomeracji miejskich spoza województwa; sprzyjający klimat i korzystne warunki dla rozwoju przedsiębiorstw; obecność międzynarodowych koncernów działających w regionie; znaczące zasoby pracy o wysokiej jakości dostępność doświadczonej i dobrze wykwalifikowanej kadry (sieć wyższych i średnich szkół technicznych i biznesowych); preferencje dla rozwoju infrastruktury gospodarczej centra innowacji i parki technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości, centra targowe, dobrze przygotowane tereny pod inwestycje przemysłowe i usługowe oraz system ulg dla inwestorów w SSE; szczególne walory przyrodnicze i klimatyczne miejsce dobre do zamieszkania i prowadzenia biznesu; drugi co do wielkości w Polsce ośrodek targowy. 62

63 Województwo warmińsko-mazurskie Województwo warmińsko-mazurskie leży w północno-wschodniej części Polski. Składa się z historycznych krain Warmii, Mazur i Powiśla. Z uwagi na swoje walory przyrodnicze uważane jest za jeden z najpiękniejszych regionów Polski. Województwo warmińsko-mazurskie jest czwartym co do wielkości regionem Polski o powierzchni ponad 24 tys. km 2. Liczba osób zamieszkujących województwo w 2013 r. wynosiła , co stanowiło 3,8% ludności Polski. Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie w sierpniu 2013 r. była równa 20,4% (średnio w Polsce 13%). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w pierwszym półroczu 2013 r. wyniosło 3045,3 PLN, czyli 80,8% średniego wynagrodzenia w Polsce. Główny potencjał tworzenia kapitału ludzkiego w województwie stanowi 9 uczelni wyższych, w których kształci się 45 tys. studentów, czyli 2,7% studentów w skali kraju. Do szkół zasadniczych uczęszcza 4,4% uczniów województwa, natomiast do techników 4,0%. Sektory strategiczne dla województwa, ujęte w strategii rozwoju regionalnego, to przede wszystkim: branża rolno-spożywcza, meblarska, turystyczna, sprzętu sportowego oraz wyrobów z gumy. Atuty województwa: położenie przy zewnętrznej, wschodniej granicy Unii Europejskiej z Obwodem Kaliningradzkim, w pobliżu projektowanych autostrad A1 i Via Baltica lokalizacja atrakcyjna dla przedsiębiorców zainteresowanych dostępem do rynków wschodnich; czyste środowisko naturalne zapewnia znakomite warunki rozwoju dla ekologicznych gałęzi przemysłu Warmia i Mazury to Zielone Płuca Polski; duży potencjał rozwoju produkcji rolnej i rolno-spożywczej; wybitne walory turystyczne i rekreacyjne liczne lasy i jeziora oraz wielokulturowość regionu Warmii i Mazur (największe w kraju skupisko mniejszości narodowych) stwarzają korzystne warunki dla rozwoju sektora turystycznego i agroturystycznego; rozbudowana sieć poddostawców w wiodących branżach. Województwo podkarpackie Województwo podkarpackie jest usytuowane w południowo-wschodniej Polsce i graniczy z Ukrainą i Słowacją. Są to jednocześnie zewnętrzne granice Unii Europejskiej. Od zachodu sąsiaduje z województwem małopolskim, od północnego zachodu z województwem świętokrzyskim, a od północnego wschodu z województwem lubelskim. Szczególnym atutem tego województwa są piękne bieszczadzkie krajobrazy i czysta przyroda, dzięki czemu Podkarpackie jest jednym z najpopularniejszych regionów. Liczba osób zamieszkujących województwo w 2013 r. wynosiła , co stanowiło 5,5% ludności Polski. Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie w sierpniu 2013 r. była równa 15,5% (średnio w Polsce 13%). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w pierwszym półroczu 2013 r. wynosiło 3136 PLN, czyli 83,2% średniego wynagrodzenia w Polsce. Główny potencjał tworzenia kapitału ludzkiego w województwie stanowi 16 szkół wyższych. Do najważniejszych ośrodków akademickich należą: Uniwersytet Rzeszowski, Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza i Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. Według danych GUS w roku akademickim 2011/2012 w województwie podkarpackim studiowały osoby. Ponadto stolica województwa Rzeszów zajmuje 1. miejsce wśród miast Unii Europejskiej jeśli chodzi o liczbę studentów, która przypada na 1000 mieszkańców (353) 82. Sektory strategiczne dla województwa, ujęte w strategii rozwoju regionalnego, to przede wszystkim: lotniczy, elektromaszynowy, rolno-spożywczy, chemiczny oraz turystyczny. 82 Na podstawie danych Centrum Obsługi Inwestora Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego. 63

64 Atuty województwa: korzystne położenie przygraniczne, na osi komunikacyjnej relacji Wschód Zachód; silnie rozwinięty przemysł lotniczy, farmaceutyczny, informatyczny i spożywczy; działalność kilku renomowanych firm o znaczeniu międzynarodowym; obecność surowców kopalnianych siarki, ropy naftowej, gazu ziemnego, piaskowców, wapieni, gipsów, glinek ceramicznych, piasków i żwirów, a także torfu, wód mineralnych i geotermalnych; dostępność wysoko wyszkolonych kadr zarządzających i technicznych, zwłaszcza w przemyśle lotniczym, elektromaszynowym, chemicznym; dobre połączenia komunikacyjne: port lotniczy, autostrada A4, przebiegające przez województwo główne korytarze transportowe sieci TINA 83 ; w pełni uzbrojone tereny inwestycyjne, czyniące region jednym z najbardziej atrakcyjnych inwestycyjnie w Polsce Wschodniej; dobrze wykształcone inicjatywy klastrowe (szczególnie Dolina Lotnicza); obecność prężnych parków technologicznych (Trzebownisko, Głogów Małopolski) i przemysłowych (szczególnie w podregionie tarnobrzeskim i rzeszowskim), także na obszarze specjalnych stref ekonomicznych, na terenie których skupia się znaczna część dużych innowacyjnych przedsiębiorstw; naturalne, czyste środowisko, o czym świadczą liczne parki krajobrazowe oraz narodowe (Bieszczadzki Park Narodowy, Magurski Park Narodowy); wysoka jakość życia w regionie, spowodowana przede wszystkim dobrą kondycją zdrowotną mieszkańców (według rankingów mieszkańcy Podkarpackiego żyją najdłużej w kraju); wyższa niż średnia krajowa liczba organizacji pozarządowych na 10 tys. mieszkańców, większa obecność tradycyjnych form pielęgnowania kultury (domy kultury, kluby oraz świetlice); wysokie notowania wśród regionów rozwijających infrastrukturę techniczną z udziałem funduszy unijnych; walory dziedzictwa kulturowego (m.in. drewniane kościoły w powiecie brzozowskim wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO). Województwo lubelskie Lubelszczyzna znajduje się w środkowo-wschodniej części Polski i sąsiaduje od południa z województwem podkarpackim, od południowego zachodu z województwem świętokrzyskim, od zachodu z województwem mazowieckim i od północy z województwem podlaskim. W północno-wschodniej części województwo lubelskie graniczy z Białorusią, a w południowo-wschodniej z Ukrainą. Lubelskie jest jednym z największych polskich regionów pod względem powierzchni zajmuje trzecie miejsce. Obejmuje obszar 25,12 tys. km², co stanowi 8% ogólnej powierzchni kraju. Liczba osób zamieszkujących województwo w 2013 r. wynosiła , co stanowiło 5,6% liczby ludności Polski. Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie w sierpniu 2013 r. była równa 13,7% (średnio w Polsce 13%). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w pierwszym półroczu 2013 r. wynosiło 3286,1 PLN, czyli 87,1% średniego wynagrodzenia w Polsce. Główny potencjał tworzenia kapitału ludzkiego w województwie stanowi 19 uczelni wyższych, w których kształci się 93 tys. studentów, czyli 5,5% studentów w skali kraju. W województwie do szkół zasadniczych uczęszcza 4,8% uczniów, natomiast do techników 5,7%. Sektory strategiczne dla województwa, ujęte w strategii rozwoju regionalnego, to przede wszystkim: przemysł (spożywczy, produkcja mebli i pozostała działalność produkcyjna, produkcja maszyn i urządzeń, produkcja 83 TINA (ang. Transport Infrastructure Needs Assessment) to proces zainicjowany w 1996 r. mający na celu rozszerzenie transeuropejskiej sieci transportowej na kraje Europy Środkowej i Wschodniej do 2015 r. Finansowanie projektów następuje z europejskiego funduszu pomocowego ISPA, a po uzyskaniu członkostwa we Wspólnocie z Funduszu Spójności i funduszy strukturalnych. Sieć TINA bazuje na dziesięciu korytarzach transportowych. Są to ciągi komunikacyjne o międzynarodowym znaczeniu, zawierające minimum dwie różne drogi transportowe o określonych parametrach technicznych i węzłach komunikacyjnych. Rzeszów leży przy korytarzu Berlin Wrocław Katowice Lwów Kijów + Drezno Wrocław. 64

65 wyrobów z surowców niemetalicznych, przemysł samochodowy, przemysł maszynowy, produkcja wyrobów z metali, produkcja drewna i wyrobów z drewna, przemysł chemiczny), budownictwo, usługi rynkowe (ważnym elementem instytucjonalnego otoczenia biznesu jest sektor bankowy wspierany przez instytucje finansowe, takie jak: fundusze pożyczkowe i poręczeniowe, przedsiębiorstwa leasingowe, kasy oszczędnościowokredytowe), usługi sieciowe (w szczególności dostawy energii elektrycznej i gazu), turystyka, usługi nierynkowe, rolnictwo (jeden z najważniejszych działów gospodarki województwa lubelskiego), edukacja, nauka oraz rozwój społeczeństwa informacyjnego (gospodarka oparta na wiedzy). Atuty województwa: atrakcyjne położenie geograficzne w obszarze przygranicznym, w zasięgu głównych szlaków komunikacyjnych, w niewielkiej odległości od Warszawy; duża liczba wyższych uczelni, wysokiej jakości kadra i niskie koszty pracy; renomowane ośrodki naukowo-badawcze (Lublin, Puławy); znaczne obszary terenów nadających się na działalność przemysłową; sprawnie działające specjalne strefy ekonomiczne i parki naukowo-technologiczne; poprawa jakości dróg budowa ekspresowych połączeń; modernizacja zakładów energetycznych; budowa nowych łącz telekomunikacyjnych; duży areał żyznych gleb, wysoko notowanych w klasyfikacji bonitacyjnej; potencjał w zakresie rozwoju energetyki duże złoża węgla kamiennego i istotne zasoby odnawialnych źródeł energii; dynamicznie rozwijający się Port Lotniczy Lublin w Świdniku. Województwo podlaskie Województwo podlaskie jest najbardziej wysuniętym na północny-wschód województwem Polski. Graniczy z dwoma państwami: Białorusią na wschodzie (260 km) i Litwą na północy (104 km). Od północnego zachodu sąsiaduje z województwem warmińsko-mazurskim, zaś od zachodu i południowego zachodu z województwem mazowieckim. Liczba osób zamieszkujących województwo w 2013 r. wynosiła , co stanowiło 3,1% ludności Polski. Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie w sierpniu 2013 r. była równa 14,5% (średnio w Polsce 13%). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w pierwszym półroczu 2013 r. wyniosło 3202,2 PLN, czyli 84,9% średniego wynagrodzenia w Polsce. Główny potencjał tworzenia kapitału ludzkiego w województwie stanowi 18 uczelni wyższych, w których kształci się 47 tys. studentów, czyli 2,8% studentów w skali kraju. Do szkół zasadniczych uczęszcza 2,2% uczniów województwa, natomiast do techników 3,5%. Sektory strategiczne dla województwa, ujęte w strategii rozwoju regionalnego, to przede wszystkim: przemysł spożywczy, lekki, drzewny, budowlany, maszynowy i turystyczny. Szczególnie dynamicznie rozwija się przemysł spożywczy. W Podlaskiem działają duże zakłady zajmujące się przetwórstwem mleka, mięsa, drobiu i zbóż oraz browary. Podlaskie mleczarnie należą do największych i najnowocześniejszych w kraju. Przemysł lekki to przede wszystkim produkcja różnego rodzaju tkanin, dywanów, wyrobów runowych. Istotną gałęzią gospodarki jest przemysł drzewny, pracujący w oparciu o surowce, pochodzące z regionu (produkcja parkietów, mebli, stolarki, elementów konstrukcji domów). W przemyśle budowlanym dominują firmy zajmujące się produkcją ceramiki, kostki brukowej, silikatów. Ważną rolę odgrywa także przemysł maszynowy. Oprócz przemysłu spożywczego, do najbardziej dynamicznie rozwijających się działów gospodarki należą usługi z otoczenia biznesu: konsultingowe, doradcze, ochroniarskie i bankowe. Atuty województwa: przygraniczne położenie; funkcjonujące placówki naukowe, fundacje i stowarzyszenia pracujące na rzecz rozwoju regionu; wzrastająca liczba podmiotów gospodarczych oraz aktywność i dynamiczny rozwój sektora prywatnego; 65

66 baza rodzimych surowców niezbędnych do rozwoju przemysłu rolno-spożywczego, drzewnego i budowlanego; dobry układ sieci powiązań komunikacyjnych; dynamiczny rozwój telefonizacji; wysokospecjalistyczna produkcja mleczarska; rozwój działalności pozarolniczej na wsi; czyste i mało zmienione działalnością człowieka środowisko naturalne; wybitne walory przyrodniczo-krajobrazowe; bogactwo kultury materialnej i narodowościowej; rozwinięty system kształcenia ponadpodstawowego i wyższego; otwarcie gospodarki na współpracę międzynarodową w tym rozwój współpracy przygranicznej; rozbudowa infrastruktury granicznej; silne wsparcie sektora małych i średnich przedsiębiorstw ze strony krajowych i międzynarodowych programów pomocowych; przebieg sieci transportowej, której podstawą jest korytarz transeuropejski Via Baltica 84 ; realizacja rządowego programu budowy i modernizacji dróg, w tym szybkiego ruchu; rozwój produkcji rolniczej metodami ekologicznymi i integrowanymi. 84 Via Baltica fragment drogi międzynarodowej E67, częściowo zrealizowana jako droga ekspresowa z Warszawy do Tallinna w Estonii, biegnąca z Polski przez Litwę i Łotwę do Estonii. Pełni ona rolę najważniejszego połączenia drogowego pomiędzy krajami bałtyckimi. Via Baltica wraz z Rail Baltica jest elementem transeuropejskiego korytarza transportowego. 66

67 6. Diagnoza Polski Wschodniej w zakresie przyciągania inwestycji zagranicznych 6.1. Poziom napływu inwestycji Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) są definiowane w literaturze przedmiotu według kilku różnych podejść. Według jednej z koncepcji bezpośrednie inwestycje zagraniczne stanowią międzynarodowy transfer kapitału w celu utworzenia w innym kraju filii i sprawowania nad nią kontroli 85. Zgodnie z tak sformułowaną definicją BIZ oznacza otwarcie nowej filii za granicą, powołanie spółki joint venture z podmiotem zagranicznym, nabycie majątku nieruchomego za granicą w celu rozszerzenia dotychczasowej działalności, a także zakup udziałów w już istniejących firmach zagranicznych 86. Podobną koncepcję inwestycji zagranicznych zaproponowano w ustawie o rachunkowości. Według tego podejścia BIZ mogą przyjąć jedną z form: budowy od podstaw fabryki przez inwestora z innego kraju, zakupu co najmniej 10% akcji danej firmy przez obcego inwestora, pożyczki od firm matek dla firm córek, inwestowania w kraju części zysków przedsiębiorstw (reinwestowanie) mających obcych właścicieli 87. Odmienna definicja BIZ została zaprezentowana przez OECD. Zgodnie z tym podejściem inwestycje zagraniczne to przepływy finansowe (lub niefinansowe) dokonywane przez rezydenta jednego kraju, z zamiarem sprawowania długotrwałej kontroli (inwestor bezpośredni posiada efektywny głos w zarządzaniu firmą będącą przedmiotem inwestycji przedsiębiorstwem inwestycji) i czerpania trwałej korzyści (inwestor posiada znaczący wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwem inwestycji) w przedsiębiorstwie innego kraju 88. Reasumując, inwestycje bezpośrednie obejmują nie tylko pierwotne nabycie kapitału, ale również kolejne transakcje kapitałowe między inwestorem zagranicznym i powiązanymi kapitałowo przedsiębiorstwami zagranicznymi: reinwestowanie zysków, długoterminowe kredyty. Wyróżnia się dwie podstawowe formy inwestycji bezpośrednich: inwestycje pierwotne (greenfield), polegające na uruchomieniu za granicą przedsiębiorstwa od podstaw łącznie z zakupem nieruchomości, i inwestycje wtórne (brownfield) przeważnie skupiające się na korzystnym przejmowaniu, a następnie restrukturyzowaniu zakładów już działających na rynku 89. O wyborze miejsca prowadzenia działalności gospodarczej decyduje wiele elementów zwanych czynnikami lokalizacji. Ich rola zmienia się w zależności od rodzaju, wielkości czy też planowanego czasu trwania inwestycji. Nie można zatem mówić o optymalnej, uniwersalnej kombinacji. Syntetyczna ocena, uwzględniająca podaż i koszty pracy, poziom rozwoju infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej, rozwój gospodarczy, jakość życia oraz inne składowe atrakcyjności inwestycyjnej, musi budzić wątpliwości. Dokonując oceny poziomu atrakcyjności inwestycyjnej, przyjęto założenie, że województwa Makroregionu Polski Wschodniej konkurują o względy inwestorów przede wszystkim z innymi regionami kraju. W efekcie pominięto takie czynniki, jak np. stawki podatków od przedsiębiorstw, które bez wątpienia wpływają na poziom atrakcyjności w ujęciu międzynarodowym, lecz nie różnicują atrakcyjności inwestycyjnej poszczególnych województw w kraju 90. Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego są ważnymi podmiotami w polskiej gospodarce. Poza oferowaniem nowych miejsc pracy, przyczyniają się do tworzenia wartości dodanej, nierzadko inicjują innowacyjne przedsięwzięcia, stymulujące i ułatwiające wdrażanie nowych rozwiązań technologicznych, umożliwiających osiąganie licznych efektów synergicznych. Przedsiębiorstwa z zagranicznym kapitałem przyczyniły się znacząco do zmian w strukturze produkcji przemysłowej, których wynikiem były zmiany jakościowe, w postaci wyższego zaawansowania technicznego. Firmy z udziałem kapitału zagranicznego 85 Krugman P., Obstfeld M., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, tom I, Wyd. PWN, Warszawa, 2003, s Wg tej koncepcji pojedynczy inwestor zagraniczny kontroluje przynajmniej 10% akcji zwykłych (udziałów) w firmie lub ma efektywny wpływ na decyzje firmy, por. Pastuszka S., Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w regionie świętokrzyskim, Gospodarka Narodowa Nr 10/ Art. 3., ust. 1, pkt 17. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U Nr 1221 poz. 591 z późn. zm. 88 OECD Benchmarking Definition of Foreign Direct Investment, Third Edition, OECD, Paris, 1996, s Estrin S., Meyer K.E., Brownfield Acquisitions: A Reconceptualization and Extension, Working Paper, 2010 dostępny na [dostęp ]. 90 Susmarski P., Atrakcyjność inwestycyjna województwa lubelskiego, dostępny na [dostęp ]. 67

68 odgrywają również bardzo istotną rolę w obrotach polskiego handlu zagranicznego. Wiele dużych zagranicznych firm działających w Polsce należy równocześnie do największych eksporterów 91. W pierwszym półroczu 2012 r. przepływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych w świecie zmniejszył się o 23% w porównaniu z analogicznym okresem 2011 r. Pomimo tendencji spadkowej liczba projektów napływających do Polski wzrosła o 3% 92. Jedną z głównych przyczyn pozytywnej tendencji w przyciąganiu BIZ jest poprawa infrastrukturalna warunków inwestowania. Polska jest coraz częściej postrzegana jako atrakcyjne, bezpieczne i stabilne miejsce do lokowania działalności gospodarczej. W Tabeli 22. zaprezentowano szczegółowe zestawienie BIZ w 2012 r., z podziałem na poszczególne sekcje PKB. Tabela 22. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie na koniec 2012 r. w podziale na rodzaje działalności gospodarczej podmiotów bezpośredniego inwestowania Sekcje PKD Ogółem BIZ w mln EUR Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo 31,6 Górnictwo i wydobywanie 793,1 Przetwórstwo przemysłowe ,4 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i powietrze 469,1 do układów klimatyzacyjnych Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana 6,0 z rekultywacją Budownictwo 1 526,4 Usługi (łącznie) ,1 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych i motocykli 4 350,5 Transport i gospodarka magazynowa 588,0 Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 166,6 Informacja i komunikacja -571,1 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa ,5 Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 1 498,1 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 5 083,8 Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 3 451,1 Edukacja 15,6 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 4,4 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 26,4 Pozostała działalność usługowa 335,0 Ogółem ,2 Źródło: opracowanie własne na podst. danych NBP Około jednej czwartej BIZ w Polsce w 2012 r. napłynęło do przetwórstwa przemysłowego, z czego najwięcej przypadło na sektor naftowy (około 5 mld EUR) oraz motoryzacyjny (około 2 mld EUR). Duże zainteresowanie inwestorów zagranicznych budziły również: sektor pośrednictwa finansowego (ok. 13 mld EUR) oraz zagregowane usługi łącznie (ok. 28 mld EUR). Narodowy Bank Polski nie podaje wartości napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w rozbiciu na województwa. Niedostatek tego rodzaju informacji utrudnia zrównoważone kształtowanie atrakcyjności inwestycyjnej regionów w Polsce. Wielkość napływu BIZ jest wskaźnikiem informującym o stopniu zaangażowania inwestorów i pozwalana na przeprowadzenie ogólnej oceny jakości klimatu do rozpoczynania działalności gospodarczej. Obraz ten jest mniej optymistyczny w aspekcie wartości bezwzględnych. Napływ BIZ w 2012 r. był mniejszy niż w 2011 r., na co wpłynęły zarówno transakcje związane z odpływem kapitału w tranzycie, jak i ograniczenie działalności inwestycyjnej przez inwestorów bezpośrednich w Europie, spowodowane w dużej mierze niekorzystnymi perspektywami wzrostu gospodarczego w Europie. Na Rysunku 4. zaprezentowano wielkość napływu inwestycji zagranicznych do Polski w latach Por. Thlon M. (red.), Raport desk research internacjonalizacja przedsiębiorstw, PARP, Warszawa, 2014, ss Dane PAIiIZ. 68

69 Rysunek 4. Napływ inwestycji zagranicznych do Polski w latach (mln EUR) Źródło: opracowanie własne na podst. danych NBP. Pewną miarą regionalnego zaangażowania kapitału zagranicznego jest liczba dużych inwestorów zagranicznych w poszczególnych województwach. Według danych Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A. województwa Polski Wschodniej należą do obszarów najsłabiej przyciągających inwestorów. Na podstawie listy największych inwestorów zagranicznych publikowanej przez PAIiIZ w 2013 r. 93, dokonano szacunkowego wskazania procentowego udziału inwestorów na terenie poszczególnych województw: lubelskie 1,03%, podkarpackie 2,71%, podlaskie 0,52%, świętokrzyskie 1,16% i warmińsko-mazurskie 1,61%. W Polsce Wschodniej najczęściej inwestują zagraniczne firmy z branży spożywczej, energetycznej, chemicznej, maszynowej i budowlanej. W Tabeli 23. zaprezentowano największych inwestorów zagranicznych, którzy zainwestowali w województwach makroregionu w okresie Tabela 23. Inwestorzy zagraniczni w województwach Wschodniej Polski Województwo Najwięksi inwestorzy zagraniczni Pochodzenie kapitału Lubelskie Agusta Westland, Aliplast, Ball Packaging Europe, B. Braun, Jeronimo Martins, Prestige Poland, Ramatti, Roto Frank, Stock Polska, Genpact Belgia, Czechy, Dania, Francja, Niemcy, Irlandia, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Wielka Brytania, USA Podkarpackie BorgWarner, McBraida, MTU Aero Engines, Austria, Niemcy, USA Pratt&Whitney, United Technologies, Sikorsky Aircraft Corporation, Valeant Pharmaceuticals International, Zelmer Podlaskie British American Tobacco, IKEA, Pfleiderer, Pilkington Belgia, Francja, Niemcy, Holandia, Szwecja, USA Świętokrzyskie AS Energy, Foster Wheeler, GDF SUEZ Energia Polska, Termo-Klima MK Francja, Niemcy, Wielka Brytania Warmińsko- - Mazurskie Alstom, Heinz-Glas, IKEA, Michelin, Philips Lighting, Smithfield Foods Holandia, Francja, Niemcy Źródło: opracowanie własne na podst. Warsaw Business Journal, PAIiIZ, Investing in Poland 2013, Warszawa, 2012, Warsaw Business Journal, PAIiIZ, PWC, Investing in Poland 2014, Warszawa, W Tabeli 24. zaprezentowano rozkład napływu kapitału zagranicznego do województw Polski Wschodniej według kraju pochodzenia 94. Największymi inwestorami w są podmioty gospodarcze z krajów UE, w następującej kolejności: Holandia, Niemcy i Francja. 93 PAIiIZ, Lista największych inwestorów zagranicznych w Polsce - grudzień Uwzględniono tylko te kraje, z których pochodzący kapitał stanowi ponad 1,5% kapitału zagranicznego w Polsce. 69

70 Tabela 24. Kapitał zagraniczny w województwach Makroregionu według kraju pochodzenia w mln PLN Polska Polska Wschodnia Lubelskie Podkarpackie Podlaskie Świętokrzyskie Warmińsko- Mazurskie Holandia ,2 891,2 355,9 275,4 189,4 70,5 Francja ,4 666,1 97,8 458,9 109,4 Niemcy ,4 802,8 588,4 96,6 117,8 Luksemburg ,6 390,0 94,7 236,9 58,4 Cypr 7 492,0 405,4 42,2 210,0 14,2 139,0 Hiszpania 6 749,6 17,8 10,9 6,7 0,2 Belgia 5 476,7 59,3 32,8 1,4 0,8 24,3 Wielka 5 312,0 288,9 32,9 252,2 3,8 Brytania Szwecja 5 287,1 34,7 22,8 11,9 Włochy 5 226,7 186,4 112,4 55,5 18,5 Dania 4 693,1 58,2 5,4 35,0 10,7 7,1 USA 4 651,7 214,2 148,4 65,7 0,1 Austria 3 218,3 45,6 45,6 Źródło: opracowanie własne na podst. GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2012 roku, Warszawa, Województwo lubelskie Na 31 grudnia 2013 r. w województwie lubelskim kapitał zagraniczny ulokowany był w 1300 spółkach handlowych. Oznacza to zwiększenie liczby podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w stosunku do 2012 r. o 10,5% 95. Do największych podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego na Lubelszczyźnie należą 96 : 1. Przemysł Aliplast Sp. z o.o. (kapitał belgijski) produkcja systemów profili aluminiowych dla budownictwa, Baxter Healthcare Corporation (jednostka notowana na giełdzie papierów wartościowych w Stanach Zjednoczonych) branża farmaceutyczna, Bochemie s.r.o. (kapitał czeski) chemia, Boxes Group (kapitał brytyjski) produkcja opakowań, British Vita Plc (kapitał brytyjski) produkcja i przetwórstwo tworzyw polimerowych, Danish Brewery Group (kapitał duński) produkcja piwa, Hüttenes-Albertus Polska Sp. z o.o. (kapitał niemiecki) materiały pomocnicze dla odlewnictwa, Inergy Automotive (kapitał francuski) produkcja samochodowych systemów paliwowych, Klimapol (kapitał niemiecki) branża chemiczna, Power Pipe AB (kapitał szwedzki) rury preizolowane, Spectra (kapitał międzynarodowy) branża farmaceutyczna, Sulzer Elbar (kapitał szwajcarski) odlewnictwo żeliwa, Transtools Sp. z o.o. (kapitał niemiecki) produkcja urządzeń hydraulicznych; 2. Usługi D. Chase Enterprises (kapitał amerykański) UPC Telewizja Kablowa S.A., Raben Group B.V. (kapitał holenderski) usługi spedycyjno- logistyczne; 3. Hotele i turystyka Accor Hotels (kapitał francuski) Hotel MERCURE-UNIA, Louvre Hotels SAS (kapitał francuski) Hotel CAMPANILE, Von der Heyden Group (kapitał niemiecki) Grand Hotel Lublinianka; 95 Urząd Statystyczny w Lublinie, Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON w województwie lubelskim stan na koniec 2013 r., Lublin, Dane Centrum Obsługi Inwestora województwa lubelskiego. 70

71 4. Nieruchomości First Property Group (kapitał brytyjski) 5. Handel Carrefour (kapitał francuski), E. LECLERC (kapitał francuski), Gray International (kapitał francuski), Jeronimo Martins Holding (kapitał portugalski), Klépierre (kapitał francuski) centrum handlowo-rozrywkowe, METRO AG (kapitał niemiecki) Makro Cash and Carry, Real, Media Markt, OBI (kapitał niemiecki), TESCO Plc (kapitał brytyjski), The Schwarz Group (kapitał niemiecki). Województwo podkarpackie Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych na terenie województwa podkarpackiego w okresie wyniosła co najmniej 7 387,4 mln PLN. Roczna wartość inwestycji oscylowała w tym okresie między 854 mln PLN w 2010 r. a mln PLN w 2011 r. Ten ostatni rok był rekordowy pod względem napływu kapitału na teren województwa podkarpackiego w całym okresie Ponad 60% wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych w województwie podkarpackim w okresie stanowiły reinwestycje. Wśród nich ok. 70% przypadało na dodatkowe nakłady w firmach przejętych lub sprywatyzowanych w latach wcześniejszych, pozostałe natomiast wiązały się z rozbudową lub modernizacją uruchomionych wcześniej zakładów greenfield. Strumień kapitału przeznaczony na reinwestycje w firmach przejętych lub sprywatyzowanych, w fazie spowolnienia gospodarczego, w latach wykazywał wyraźną tendencję spadkową. W 2011 r. trend ten został jednak odwrócony, co pokazuje, że miał on charakter krótkotrwałego cyklu koniunkturalnego, a nie trwałej tendencji 97. W województwie podkarpackim na koniec stycznia 2014 r. w rejestrze REGON figurowało 1316 podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego 98. W latach na terenie województwa podkarpackiego inwestycji o wartości przekraczającej 1 mln PLN dokonały firmy o kapitale pochodzącym z 21 krajów. Najwięcej kapitału 3,5 mld PLN, czyli blisko połowa całkowitych nakładów, napłynęło z państw europejskich. Inwestorzy z Ameryki Północnej zaangażowali 3,2 mld PLN (44% ogółem). Przedsiębiorstwa z Azji odpowiadają za 0,6 mld PLN inwestycji czyli około 5% całkowitych nakładów. W sumie podmioty z tych trzech kontynentów odpowiadają za ponad 99% inwestycji dokonanych na obszarze województwa w latach Głównym źródłem kapitału zagranicznego w województwie podkarpackim są podmioty z USA, na które przypada 40% wszystkich nakładów, czyli 3,0 mld PLN. Jest to wartość ponad dwukrotnie wyższa niż opisująca zaangażowane inwestorów z Niemiec, drugiego głównego kierunku napływu kapitału do regionu 99. Województwo podlaskie 31 grudnia 2012 r. w rejestrze REGON województwa podlaskiego figurowało 612 spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego 100. Szczegółowe zestawienie w porównaniu z danymi z 2011 r. zaprezentowano w Tabeli Na podstawie danych Centrum Obsługi Inwestora Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego. 98 Dane rejestru REGON. 99 Na podstawie danych Centrum Obsługi Inwestora Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego. 100 Niestety z powodu reorganizacji COI woj. podlaskiego nie udało się uzyskać dodatkowych informacji w tym zakresie. 71

72 Tabela 25. Spółki handlowe województwa podlaskiego z udziałem kapitału zagranicznego Podmioty z udziałem kapitału zagranicznego razem w tym o jednorodnym rodzaju kapitału = ,3 115,4 Źródło: opracowanie własne na podst. Urząd Statystyczny w Białymstoku, Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON w województwie podlaskim, 2012 r., Białystok, Województwo świętokrzyskie W 2012 r. w województwie świętokrzyskim kapitał zagraniczny ulokowany był w 600 spółkach handlowych, z których tylko 17 było spółkami osobowymi, a pozostałe funkcjonowały jako spółki kapitałowe. Wśród podmiotów z kapitałem zagranicznym dominowały mikroporzedsiębiorstwa (76% ogółu) i małe przedsiębiorstwa (14%). Najwięcej podmiotów mieściło się w stolicy województwa oraz powiatach najbardziej uprzemysłowionych, zlokalizowanych głównie na północy województwa (na tym obszarze łącznie zarejestrowano ponad 83% podmiotów), pozostałe firmy zlokalizowano na terenach powiatów najsłabiej zurbanizowanych, położonych na południu województwa, charakteryzujących się dużym zatrudnieniem w rolnictwie. Szczególne znaczenie dla zagranicznych inwestycji w województwie świętokrzyskim ma Specjalna Strefa Ekonomiczna (SSE) w Starachowicach. W 2012 r. w tej strefie działały 72 przedsiębiorstwa, w tym 17 (23,6%) podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego, z tego 12 w województwie świętokrzyskim. Do największych podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w regionie świętokrzyskim należą: 1. Przemysł LHOIST Bukowa Sp. z o.o. (belgijska grupa Lhoist Group) zakłady przemysłu wapienniczego produkujące wapno, mączki wapienne, kamień i kruszywo wapienne; Dyckerhoff Polska Sp. z o.o. w Sitkówce koło Kielc, do 2007 r. Cementownia Nowiny Sp. z o.o. (niemiecki koncern Dyckerhoff AG); Lafarge Cement Małogoszcz S.A. (francuski koncern Lafarge) produkujący cement, beton oraz spoiwa budowlane; SINIAT Sp. z o.o., dawna nazwa Lafarge Nida Gips Sp. z o.o. (belgijska grupa Eter Group), produkująca gipsy szpachlowe i budowlane, tynki, gładzie, kleje i prefabrykaty gipsowe oraz profile metalowe; RIGIPS Polska Stawiany Sp. z o.o. w Szarbkowie koło Pińczowa (międzynarodowa grupa kapitałowa Saint-Gobain) przetwarzająca gips z pobliskiej kopalni; Zakłady Przemysłu Wapienniczego Trzuskawica S.A. w strukturze Grupy Ożarów (irlandzka grupa kapitałowa CRH) produkująca wapno palone, sucho gaszone, nawozowe, mączkę wapienną, kredę techniczną, kamień i pył wapienny, kruszywa zarówno do betonu, drogownictwa, jaki i do zaprawy; Pilkington Polska Sp. z o.o. Huta Szkła w Sandomierzu (między-narodowy koncern NSG Group) produkująca szkło specjalistyczne i wyroby niemetalowe; Pilkington Automotive Poland Sp. z o.o. Huta Sandomierz (międzynarodowy koncern NSG Group) produkująca szyby samochodowe; Celsa Huta Ostrowiec Sp. z o.o. (hiszpańska grupa Celsa) produkująca wyroby maszynowe i stalowe, zarówno walcowane, jak i kute na gorąco; Delfo Polska S.A. Oddział Kielce oraz Zakłady Wyrobów Metalowych SHL S.A. (włoska grupa Magnetto) produkujące narzędzia tłoczne, wytłoczki; 2. Motoryzacja MAN BUS Oddział Starachowice (niemiecka grupa MAN Group) produkujący korpusy autobusów niskopodłogowych oraz części silnikowe i hamulcowe; 3. Przetwórstwo spożywcze Zakłady mięsne CONSTAR S.A. Starachowice (amerykańska grupa Epstein Plant Aquistion) produkujące mięso i przetwory mięsne; 72

73 4. Poligrafia RR Donnelley Sp. z o.o. Starachowice (amerykańska grupa kapitałowa Donnelley&Sons Company) świadcząca usługi poligraficzne i pokrewne; 5. Energetyka GDF Suez Energia Polska S.A. Elektrownia Połaniec (francuska grupa energetyczna GDF Suez Electrabel) produkująca i dystrybuująca energię elektryczną 101. Województwo warmińsko-mazurskie Jak wynika z informacji Warmińsko-Mazurskiego Centrum Obsługi Inwestora, województwo nie dysponuje żadną analizą w zakresie inwestycji zagranicznych w regionie. Wynika to przede wszystkich z braku rzetelnych i wiarygodnych źródeł, z których można pozyskać takie dane. Przedsiębiorcy nie mają obowiązku udostępniać niezbędnych danych podmiotom trzecim, takim jak WMARR S. A. w Olsztynie czy też innym instytucjom. W 2014 r. WMCOI przeprowadziło kolejny monit sytuacji w zakresie bezpośrednich inwestycji zagranicznych ulokowanych na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. Na 261 firm, z którymi skontaktowało się WMCOI, obecność kapitału zagranicznego potwierdziły 72 podmioty. Na pierwszym miejscu pod względem zaangażowania kapitału zagranicznego w województwie warmińsko-mazurskim plasują się Niemcy (29 podmiotów), na drugim Francja (6 podmiotów), a na trzecim Belgia (5 podmiotów). Pozostałe kraje, z których pochodzi kapitał zagraniczny to: Wilka Brytania, Holandia, Szwecja, Norwegia i Włochy, a także Chiny, Korea, Białoruś, Rosja, Litwa i Austria 102. Makroregion Polska Wschodnia Ocena atrakcyjności inwestycyjnej na poziomie regionów, podregionów czy też powiatów stanowi ważny obszar analiz, zarówno z punktu widzenia władz regionalnych, jak też potencjalnych inwestorów. Zazwyczaj taka ocena bazuje na ogólnodostępnych danych statystycznych (m.in. Bank Danych Lokalnych GUS, roczniki statystyczne) i sprowadza się do stworzenia zestawu wskaźników syntetycznych, często pogrupowanych w takie kategorie, jak np.: dostępność transportowa, zasoby pracy, chłonność rynku, infrastruktura gospodarcza, infrastruktura społeczna, poziom rozwoju gospodarczego, stan środowiska czy też poziom bezpieczeństwa powszechnego 103. Spośród znaczących badań atrakcyjności inwestycyjnej w skali całej Polski warto wymienić dwa opracowania: 1. Atrakcyjność inwestycyjna regionów opracowanie, w którym przedstawiono badania naukowe prowadzone od 2002 r. pod kierownictwem prof. SGH dr hab. H. Godlewskiej-Majkowskiej, umożliwiające ocenę tzw.: a. potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej (PAI), jako zespołu regionalnych walorów lokalizacyjnych, które mają wpływ na osiąganie celów inwestora, b. rzeczywistej atrakcyjności inwestycyjnej, czyli zdolności regionu do wykreowania satysfakcji klienta inwestora oraz wywołania absorpcji kapitału finansowego i rzeczowego w formie inwestycji; 2. Atrakcyjność inwestycyjna regionów i podregionów Polski przykład cyklicznych badań dotyczących analizy potencjału inwestycyjnego zarówno na poziomie województw, jak też podregionów; badania ilustrują atrakcyjność inwestycyjną w podziale na trzy obszary potencjalnych inwestycji: przemysłowych, usługowych oraz wysokiej technologii. Pomimo zastosowania we wspomnianych badaniach różnych modeli obliczeniowych, wyniki ostatnich edycji obydwu raportów prezentują bardzo zbliżone rezultaty. W obydwu przypadkach makroregion Polski 101 Pastuszka S., Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w regionie świętokrzyskim, Gospodarka Narodowa Nr 10/ Na podst. danych Warmińsko-Mazurskiego Centrum Obsługi Inwestora. 103 IBnGR, Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2006, Gdańsk, Godlewska-Majkowska H., Komor A., Zarębski P., Typa M., Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2013, Centrum Analiz Regionalnych i Lokalnych, Warszawa, IBnGR, Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2013, Gdańsk,

74 Województwo Dostępność transporotwa Rynek pracy Wielkość rynku Infrastruktura gospodarcza Infrastruktura społecznza Bezpieczeństwo Działania nakierowane na inwestorów Atrakcyjność inwestycyjna łącznie Wschodniej (zarówno jako zespół 5 województw, jak też każde z województw oddzielnie) jawi się jako najmniej atrakcyjny dla inwestorów region w Polsce (Tabela 26). Tabela 26. Zbiorcze zestawienie atrakcyjności inwestycyjnej województw (liczby oznaczają miejsce) Śląskie Mazowieckie Dolnośląskie Wielkopolskie Małopolskie Zachodniopomorskie Pomorskie Łódzkie Kujawsko-Pomorskie Opolskie Lubuskie Podkarpackie Lubelskie Warmińsko Mazurskie Świętokrzyskie Podlaskie Źródło: IBnGR, Atrakcyjność op.cit. W rankingu Instytutu Badań na Gospodarką Rynkową, województwa Polski Wschodniej, niezmiennie od kilku lat, zajmują ostatnie pięć miejsc (Tabela 26). Najkorzystniej ze względu na atrakcyjność inwestycyjną prezentują się podregiony (Rysunek 5): rzeszowski, tarnobrzeski, lubelski, kielecki, białostocki sektor przemysłu; rzeszowski (10. miejsce w Polsce), kielecki, lubelski, krośnieński oraz w dalszej kolejności tarnobrzeski, przemyski i białostocki sektor usług; rzeszowski (10. miejsce w Polsce), lubelski, kielecki, białostocki sektor wysokich technologii. 74

75 Rysunek 5. Atrakcyjność inwestycyjna podregionów kolejno dla sektora przemysłu, usług i wysokich technologii (im ciemniejszy kolor, tym wyższy poziom atrakcyjności) Źródło: opracowanie na podst. IBnGR, Atrakcyjność op.cit. 75