ŹRÓDŁA PRAWA DO 1795 R. CZĘŚĆ I. konspekt opracowany na podstawie:

Transkrypt

1 ŹRÓDŁA PRAWA DO 1795 R. CZĘŚĆ I konspekt opracowany na podstawie: 1) W. Uruszczak, Historia państwa i prawa polskiego, t. I, Wolters Kluwer 2010 (opracowanie podstawowe) 2) S. Płaza, Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. I, Kraków 2002 (opracowanie pomocnicze) Konspekt jest pomocą dydaktyczną, nie zastępuje podręcznika, wykładu i ćwiczeń, w szczególności nie zawiera wszystkich informacji zamieszczonych w zalecanym podręczniku. PODSTAWOWE POJĘCIA Źródło prawa trzy znaczenia 1 : 1/ materialne czynniki polityczne i kulturowe wpływające na genezę i treść prawa ; rola prawa Bożego a) kazus pokuty Bolesława Krzywoustego b) Tripartitum czyli Zbiór troisty Iwona z Chartres przywieziony do Polski przez Gwalona biskupa z Beauvais, zwany Kolekcją św. Wojciecha; zawiera rozdział O sprawach ludzi świeckich c) w II poł. XVIII w. wpływ koncepcji prawa natury, ale wciąż z akceptacją prawa Bożego 2/ formalne fontes iuris oriundi czynności jednostek lub zespołów ludzkich, z reguły organów państwa, tworzące prawo zgodnie z przyjętymi w danej społeczności zasadami tworzenia prawa 3/ poznawcze fontes iuris cognoscendi źródła informacji o prawie Zasada osobowości i terytorialności prawa 2 geneza zasady osobowości prawa: prawo szczepowe; ewolucja w kierunku stanowości prawa; pozostała w Polsce w odniesieniu do Żydów, Ormian, Tatarów zasada terytorialności na danym terytorium obowiązuje tylko jeden system prawny Stanowość prawa jest formą zasady osobowości prawa w Polsce od chrystianizacji (duchowni), osobne prawo rycerskie zw. później ziemskie (ius militare) już w XI w. 1 W. Uruszczak, HPiPP, s S. Płaza, HPwPnTP, s

2 od XIII prawo miejskie i wiejskie związane z kolonizacją na prawie niemieckim Prawa szczególne jako forma zasady osobowości prawa: przykładowo prawo górnicze Problem partykularyzmu prawnego: a) jednolite w ramach prowincji kościelnej prawo kanoniczne b) prawo ziemskie: rozwój partykularyzmu w okresie rozbicia dzielnicowego, odrębności wielkopolskie, małopolskie, łęczyckie i mazowieckie, prawo w Wielkim Księstwie Litewskim (cz. północna, centralna i południowa, czyli Ruś Halicka i Podole) c) prawo miejskie: odmiany magdeburska, chełmińska, średzka, lubecka d) synkretyzm i partykularyzm prawa wiejskiego Prawo zwyczajowe i prawo stanowione a) rola precedensu sądowego w przekształceniu zwyczaju w prawo zwyczajowe b) zasada starego prawa; cecha znacznej trwałości c) consuetudines in scriptis redactae d) wpływ prawa rzymskiego i prawa kanonicznego; pojęcie ius commune na Zachodzie oraz w Królestwie Polskim od XVI w.

3 FORMALNE ŹRÓDŁA PRAWA W MONARCHII PIASTOWSKIEJ Prawo zwyczajowe źródła poznania prawa zwyczajowego (Kroniki, Żywoty, Księga Henrykowska) Księga Henrykowska 3 Księga Założenia Klasztoru Najświętszej Panny Marii w Henrykowie ; opat Piotr , kontynuatorzy do 1310 r.; wpisy dotyczące historii dóbr klasztoru wraz z tytułami prawnymi; powoływane m.in. prawo bliższości (instytucja prawa prywatnego) najstarszy spis polskiego prawa zwyczajowego Księga Elbląska 4 ; powstanie ; odnaleziona 1825 przez Ferdynanda Neumanna; spisana w j. niemieckim; spory w zakresie miejsca spisania (Państwo Krzyżackie, Śląsk, dzielnica polska granicząca w Państwem Krzyżackim, Prusowie); zachował się fragment (29 rozdziałów, podzielone na 2-29 części); najważniejsze instytucje: w prawie karnym kazuistyka, zasada odpowiedzialności zbiorowej; w prawie prywatnym przepisy spadkowe, przerastanie roślin na grunt sąsiada, zbiegostwo poddanych chłopów; w prawie procesowym: pojedynek sądowy, ordalia z udziałem duchowieństwa, przysięga oczyszczająca Prawo stanowione Prawem stanowionym jest prawo powstałe z woli uprawnionego ustawodawcy 5 definicja Johna Austina definicja św. Tomasza z Akwinu Przywileje privilegium est privata lex; pierwotnie nietrwały walor przywileju; cel wydania przywileju (wynagrodzenie, ustalenie odrębnej sytuacji prawnej, pozyskanie poparcia, privilegia causae pietatis) Przywileje indywidualne ekonomiczne i sądownicze, zwolnienie od ius ducale Przywileje generalne 1228 w Cieni, 1291 Lutomyśl [obydwa to gwarancje dotychczasowych praw] Przywileje ziemskie generalne przywileje dla szlachty Przywileje dla rodów 1366 r. dla Toporczyków i Starych Koni (sądowniczy); częste na Mazowszu (1391 dla rodu Gozdawa) Przywileje dla instytucji kościelnych a) czterech książąt Leszek Biały, Konrad Mazowiecki, Władysław Kaliski, Kazimierz Opolski i konfirmacje papieskie 1215 i 1223; b) 1229 Władysław Laskonogi; c) 1254 i 1255 Bolesław Wstydliwy; treść: privilegium fori, zwolnienie z ius ducale, wolność w obsadzie stanowisk kościelnych. 3 W. Uruszczak, HPiPP, s W. Uruszczak, HPiPP, s Ibidem, s. 73.

4 Przywileje dla Żydów 1264 przywilej Bolesława Pobożnego: servi camerae principis; potwierdzenie Kazimierz Wielki 1334, 1364, 1367 Przywileje lokacyjne pojęcia: ius Teutonicum, lokacja in cruda radice, wolnizna Statuty = ustawy; nietrafne dystynkcje Stanisława Kutrzeby; wielość terminologii; statut łęczycki z 1180 r., potwierdzenie bullą 1181 r.: zniesienie ius spolii oraz podwód i stacji w dobrach kościelnych; do 1341 r. 11 statutów, m.in. 1221/1224 Leszek Biały pierwszy statut górniczy Statuty Kazimierza Wielkiego 1333/1341 edykt o zbiegach, 1338 statut o jednorocznej dawności, 1368 ordynacja o żupach krakowskich; statut wielkopolski 34 art. ( ), małopolskie (24 art. następnie 59); uzupełnienia: ekstrawaganty, petyta, prejudykaty; reforma prawa zwyczajowego przez usunięcie złych zwyczajów, wprowadzenie zasad prawnych; 1449 tłumaczenie na j. polski Świętosław z Wojcieszyna; przeróbki nieformalne opracowanie nowego zwodu ok r.: dygesta małopolsko-wielkopolskie 130 art., tzw. Księga praw króla Kazimierza Pojęcie regale koncepcja Sławomira Gawlas Umowy międzypaństwowe (pokojowe, małżeńskie, sukcesyjne) przykłady: Budziszyn 1018, Kwedlinburg 1054, 1157 Krzyszków, 1226 z Krzyżakami, 1339 Wyszehrad, 1343 Kalisz, 1355 Buda Prawa obce prawo kanoniczne powszechne (Tripartitum, Collectio Cracoviensis, Corpus iuris Canonici), i partykularne (1. bule papieskie z 1000 r. i 1136 r. tzw. złota bulla ; 2. ustawy synodów prowincjonalnych 18 z XIII i XIV w., Synodyk Jarosława zbiór 18 statutów; akty państwowo-kościelne: 1361 Arbitraż Jarosława, 1359 Ordynacja Bodzanty dotyczą dziesięcin); znaczenie prawa kanonicznego dla rozwoju prawa polskiego: podmiotowość prawna, zasady prawne, likwidacja ordaliów, dekretał z 1193 r. w sprawie sprawstwa kierowniczego, nauka prawa magister Salomon w kolegiacie sandomierskiej profesor iuris prawo niemieckie w Polsce problem lokacji na prawie niemieckim i kolonizacji; pomniki prawne: Zwierciadło saskie (Speculum Saxonum spisał ok Eike von Repkov, saskie prawo zwyczajowe, tłumaczenia łac. w Polsce: ok Versio Vratislaviensis, 1359 Konrad z Sandomierza Versio Sandomiriensis) i Weichbild magdeburski (Ius Municipale, tłumaczenie łac. Konrad z Opola pocz. XIV w. dla miasta Krakowa); problem ortyli i sądów wyższych 1356 założenie sądu wyższego prawa niemieckiego na zamku królewskim w Krakowie; Ius Culmense przywilej dla Chełmna 1233 r., rola tamtejszego sądu ławniczego; podstawowy zbiór der Alte Kulm Stare prawo chełmińskie, uzupełniona przeróbka ortyli magdeburskich, też przepisy zwierciadła szwabskiego, 386 art. w 5 księgach, niepełny; zbiory prywatne, najpopularniejszy Landläufiges Kulmische Recht Gdańsk 117 art.: prawo zwyczajowe, Zwierciadło saskie i Weichbild; prawo lubeckie Elbląg (zbiór z 1240), Chojnice, Tczew, Hel, Braniewo; zbiory i pouczenia z Lubeki; przywileje miejskie: dla całej gminy lub cechowe, dokumenty polityczno-społeczne (Kraków prawo nabywania dóbr

5 ziemskich 1377, 1378; Gdańsk 1454 używanie herbu z wizerunkiem korony królewskiej) i gospodarcze (kapelusznicy krak. 1365); wilkierze statuty miejskie, Kraków 1336, 1342, 1363, 1364 (sprawy policyjno-targowe); wilkierze cechowe prawo lenne układ lenny i jego podmioty; występowanie: Ruś Czerwona i Podole; XII kodyfikacja Iura feudorum, weszło do Corpus Iuris Civilis z XII w. w Bolonii; w Polsce za pośrednictwem Lehnrecht w Zwierciadle Saskim; na podstawie lennej stosunki Królestwa z: księstwa mazowieckie (1355, 1359), ziemia bełska (1396), Mołdawia (1387, 1393), Prusy zakonne (1466), Prusy Książęce (1525) Dokumenty Dokument to sporządzone na piśmie oświadczenie wiedzy lub woli wystawcy dokumentu o treści prawnej. 6 ; pojęcie dyplomatyki; podział wg mocy prawnej: konstytutywne = dyspozytywne (tworzą nowy stan, np. testament), deklaratywne = deklaratoryjne (poświadczeniowe, potwierdzają stan, istniejący niezależnie; łac. notitaie, breve, memoratiora; przez cały okres piastowski) forma dokumentu, ars dictandi = ars dictaminis, formularz i ich zbiory, popularne: Formularza Jana z Bolonii, Sztuka sporządzania dokumentów Piotra z Vineis, Formularz Jerzego pisarza grodzkiego Budowa dokumentu (podstawowe pojęcia: protokół (w nim inwokacja, intytulacja, inskrypcja), kontekst (w nim arenga, promulgacja, narracja, dyspozycja, sankcja, korroboracja), eschatokół (subskrypcja, datacja i lokacja, aprekacja). Pojęcie notariatu publicznego; 1284 na wniosek Jakuba Świnki papież uwierzytelnia dwóch notariuszy; akt bpa krak. Bodzanty z 1359 r. De salario tabellionum Nauka Prawa Środowisko kościelne, Jarosław Bogoria Skotnicki (zm. 1376) rektorem w Bolonii; inne postaci: Martinus Polonus (zm. 1279, ur. Opawa; Kronika papieży, Margeritha seu tabula Decreti), Laurentius Polonus (Memoriale Decreti), Jakub ze Skaryszewa (dziekan kapituły krakowskiej, w capellae Innocentego IV), magister Stefanus Polonus (w capellae Urbana IV, legat Stolicy Apostolskiej, napisał questiones o mocy ustnych dekretałów i koronacji cesarskiej). 6 W. Uruszczak, HPiPP, s. 91.

6 ŹRÓDŁA POLSKIEGO IUS COMMUNE W OKRESIE ANDEGAWEŃSKIM I JAGIELLOŃSKIM Przywileje generalne: koszycki 1374 (podatek w dobrach rycerskich 2 gr. z łana chłopskiego; starostami Polacy niepochodzący z rodów panujących, służba wojskowa szlachcica na własny koszt tylko gdy napad na kraj, inne akcje zapłata przez króla, obowiązek króla wykupu z niewoli); Jagiełły Nowe Miasto Korczyn (potwierdzenie dotychczasowych praw, wakujące urzędy ziemskie dla lokalnej szlachty osiadłej, zakaz ekspektatywy na urzędy, starostwa grodowe i niegrodowe dla Polaków spoza książęcych rodów, potwierdzenie przywileju koszyckiego, likwidacja justycjariuszy); czerwiński 1422 (zgoda rady koronnej na bicie monety, nakaz orzekania zgodnie z prawem spisanym, zapowiedź unifikacji prawa); brzesko-jedlneńsko-krakowski 1425, 1430, 1433 (potwierdzenie wcześniejszych; dla szlachty osiadłej neminem captivabimus nisi iure victum) Przywileje inkorporacyjne: rodzaj ustawy zasadniczej ziem ziemia przemyska (1387), lwowska (1388/9), Podole (1430), księstwa: oświęcimskie (1457), zatorskie (1494), Prusy (1454), ziemia: rawska (1462), gostyńska (1462), sochaczewska (1462), Księstwo Mazowieckie (1529), województwa: podlaskie (1569), kijowskie (1569), wołyńskie (1569) Akty unii Polski z Litwą Przywileje konfirmacyjne wystawiane w związku z elekcją, znaczenie dla zasady rządów prawa; Kazimierz Jagiellończyk dopiero 1453 r. Statuty królewskie [wydawane na sejmach] 48 z lat ; 1421 krakowski o rokach sądowych; 1423 warcki; 1440 o niezastawianiu dóbr królewskich; kolejne 1447 (piotrkowski), 1454 (nieszawski), 1468 (korczyński), 1474 (opatowiecki) Samodzielne prawodawstwo królewskie: dekrety, edykty, ordynacje: bezpieczeństwo (1432 o przechodach wojskowych), domena, regale (np, sprawy górnicze ordynacja dla Bochni, Wieliczki i Olkusza z 1492 i 1565, lenna, sprawy wyznaniowe (1424 edykt wieluński), przywileje i dokumenty jednostkowe Konstytucje sejmowe: 1/ uniwersały poborowe, podatki: pobór (I poł. XVI w. wiardunek czyli 12 gr. z łana, po gr. z łana czyli sympla), szos, czopowe, pogłówne żydowskie, inne podatki nadzwyczajne (dupla, trypla, czwarcizna od czynszów, wojenne, pogłówne generalne); 2/ pospolite ruszenie; 3/ reformy skarbowe (1527 de taxatio bonorum, reformy sejmów egzekucyjnych ); 4/ prawo sądowe, np. formula processus 1523 Inne akty: Lauda sejmikowe, Artykuły marszałkowskie, Artykuły hetmańskie (pierwsze znane 1561 r.), taksy wojewodzińskie, ordynacje żydowskie (najstarsza Andrzeja Tęczyńskiego wojewody krak. z 1527 r. dla Żydów krak.) Prawo zwyczajowe dominujące w praktyce sądowej do 1523 r.; spisy: Artykuły sądowe, Zwyczaje ziemi krakowskiej, Processus iuris [Postępek sądowy]; 1506 zatwierdzenie w ramach Statutu Łaskiego zwyczajów poszczególnych województw, polecenie spisania

7 dalszych; drugorzędne znaczenie prawa zwyczajowego pod koniec epoki jagiellońskiej 7 ; wzrastające znaczenie wyroków precedensowych sądów królewskich Kodyfikacja prawa pospolitego postulat reformy Memoriał Jana Ostroroga; Syntagmata 1488 r. (dygesta uzupełnione Statutów Kazimierza Wielkiego Statut krakowsko-warcki, statuty nieszawskie w redakcji petytów opockich, statut korczyński z 1465, inicjatywa kanclerza Zbigniewa Oleśnickiego); Statut Łaskiego 1506 r. (także prawo miejskie, przywilej dla Żydów z 1264/1334 r., Consuetudines terrae Cracoviensis oraz Processus iuris, prawodawstwo kościelno-państwowe); Formula processus z 1523 r. (1519 powołanie komisji, Andrzej Tęczyński woj. lubelski; Wielkopolska przyjęła dopiero w 1553 r.; 111 art., przepisy i formuły procesowe; przypomina kościelne podręczniki procesu ordines iudiciarii; kierunek odformalizowania procesu); Korektura praw z 1532 r. komisja z 1526 (22 osoby, Andrzej Tęczyński w 1528 zastąpiony Ottonem Chodeckim, reprezentacja senatu i szlachty, król wskazał sekretarzy król. Jerzy Myszkowski, Mikołaj Zamoyski, Benedykt Izdebski) i 1532 r. prawnicy (Małopolska: Jan Pieniążek <po jego śmierci Mikołaj Taszycki sędzia ziemski krak.>, Bernard Maciejowski, Wielkopolska: Mikołaj Niemojewski <zastąpiony Wojciechem Polickim pisarzem ziemskim poznańskim>, Maciej Krzyżanowski <zastąpiony Mikołajem Koczanowskim miecznikiem inowrocławskim>, sekretarze: Mikołaj Zamojski <po jego śmierci Benedykt Izdbieński>, Jerzy Myszkowski), odrzucenie na sejmie w 1534 r. z powodów politycznych, fiasco późniejszych prób reformy prawa; 930 art., 5 ksiąg podzielonych na tytuły i artykuły (kapituły); księga I źródła prawa, władza króla, prawo Kościoła, urzędy; księga II proces i sądy ziemskie; księga III prawo rodzinne, opiekuńcze, spadkowe cz. rzeczowego, mieszczanie, chłopi i inne grupy; księga IV zobowiązania i prawo karne; księga V formuły procesowe i wpisy do ksiąg sądowych 8. Kompendia prywatne prawa polskiego Kompendiami nazywamy prywatne systematyczne zbiory prawa, redagowane z intencja stworzenia poręcznego zbioru prawa, użytecznego w praktyce prawnej 9 ; Jakub Przyłuski, Leges seu statuta ac privilegia Regni Poloniae omnia, Kraków 1553 (6 ksiąg, rozdziały i art., 48 niepublikowanych wcześniej przepisów prawa zwyczajowego, obszerne komentarze, opierał się na Melchiorze Klingu i Konradzie Lagusie prawnikach niemieckich; dosyć skomplikowane); prostsze: Jan Sierakowski, Statuorum Regni Poloniae Methodus (1554), Jan Palczowski, Ustawy prawa polskiego (1555, druk 1564), popularny Jan Herbut Statuta Regni Poloniae (1563 rzeczowy porządek alfabetyczny) i Statuta i przywileje koronne (1570 podział na księgi: I o królu, urzędach, stanach, sądach królewskich, domenie; księga II: sądy, proces, prawo karne, prawo wojny; księga III: szlacheckie przywileje ziemskie, wybrane konstytucje, akta unii z Litwą, akta inkorporacji Prus Królewskich i in. 10 ). Księgi sądowe geneza: na potrzeby wsteczy; ziemskie krakowskie od 1374 r.; od XV w. grodzkie, wiecowe, nadworne, podkomorskie, wojewodzińskie dla Żydów, od 1455 osobne sejmowe; protokoły i 7 W. Uruszczak, HPiPP, s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s. 171.

8 indukty; księgi ziemskie w XV w. dla osobnych powiatów, sprawy niesporne w obecności samego pisarza wpisy w czasie tzw. leżenia ksiąg ; księgi grodzkie dla sądu i od XVI w. urzędu grodzkiego, początkowo 4 artykuły, sprawy szlachty nieosiadłej, egzekucje wyroków sądowych, 1496 i 1507 potwierdzenie prawa wieczności dla ksiąg ziemskich ale praktyka XVI w. także grodzkie, poł. XVI w. podział na księgi sądu (decreta iudicii castrensis) i urzędu grodzkiego (acta officii castrensis), podział ksiąg urzędu na inscriptiones (sprawy niesporne, oblaty dokumentów publicznych) oraz relationes (protestacje, np. prezenta urzędowe przedstawienie spornej rzeczy, obdukcja czyli, opis przebiegu urzędowych oględzin 11, zeznania czynności sądowych); w XVII i XVIII w. dalsze specjalne serie: księgi przyjęć, manifestacji, pozwów, długów; konstytucja o ważności zapisów nakaz przyjmowania zeznań do ksiąg właściwych terytorialnie, pierwszeństwo wierzytelności na dobrach wpisanej do ksiąg Księgi urzędów księgi kanclerskie Metryka Koronna, zachowana od 1447 r.; serie wg osoby urzędnika: kanclerskie, podkanclerskie, sekretarskie; serie wg spraw: od 1502 inskrypcji i legacji (korespondencja dyplomatyczna), od 1658 r. ks. sigillat dokumenty z pieczęcią królewską; także Metryka Litewska Księgi skarbowe prowadzone przez podskarbich, dochody i wydatki królewskie; najstarsze Hinczy z Rogowa ; od XVI w. osobne podatkowe, mennicze, celne, rekognicji (pokwitowania zapłaconych świadczeń), żup solnych (dochodów i wydatków) prowadzone przez żupników; 1553 rachunki sejmowe księgi dochodów i wydatków państwa (konsekwencja podziału skarbu króla i państwa) Księgi wojskowe rejestry pospolitego ruszenia i wojska zaciężnego; najstarsze 1474 i 1497/8 (przez wojewodów rejestr zastępców pospolitego ruszenia) 11 W. Uruszczak, HPiPP, s. 175.

9 ŹRÓDŁA PRAWA SZCZEGÓLNEGO Prawo miejskie (do 1795 r.) rozwój polonizacji; nowa redakcja łacińska Weichbildu i Zwierciadła Mikołaj Jaskier 1535 r.; opracowania Bartłomieja Groickiego Artykuły prawa majdeburskiego (1559), Porządek sądów prawa majdeburskiego (1559), Postępek z praw cesarskich (1559), Tytuły prawa majdeburskiego (1567); tłumaczenie na j. polski Weichbildu i Zwierciadła Paweł Szczerbic 1581 r.; w XVIII w. popularny podręcznik Jakuba Czechowicza Praktyka kryminalna, to jest wzór rozumnego i porządnego spraw kryminalnych sądzenia (1769) próba kodyfikacji projekt Macieja Śliwnickiego 1523 Sigismundina iura constitutionesque Sigismundinae inne źródła prawa: prawodawstwo królewskie (przywileje i inne dokumenty), wilkierze (np. proces sądowy w Krakowie 1544 r.), konstytucje sejmowe w sprawach miejskich (np. leges sumptuariae 1613, 1620, 1629, 1655), ortyle; wyroki precedensowe sądu asesorskiego, 1627 wydał Andrzej Lipski w Practica observationum ex iure civili et saxonico...; prawodawstwo dla miast prywatnych autorstwa właścicieli, w duchu oświeceniowym 1786 dla Kocka i Siemiatycz księżny Anny Jabłońskiej zatwierdzone przez sejm wpis czynności prawnych do ksiąg: radzieckich (acta consularia), ławniczych (acta scabinalia), wójtowskich (acta advocatalia); księgi karne libri maleficorum, acta niga II poł. XVIII w. podniesienie miast z upadku: Komisje policji (centralne), komisje dobrego porządku (w terenie); ustawa o miastach królewskich z 18 IV 1791 r. Prawo wiejskie (do 1795) XVI w. większość wsi ius teutonicum, w praktyce zwyczaj, prawo karne ze Zwierciadła saskiego, uzupełnienie ustawy wiejskie; księgi wiejskie od 1408 r. (Krościenko Wyżne); brak ksiąg dla Wielkopolski; w formie czystopisów; ordynacje prywatnych właścicieli Prawo kościelne (do 1795) pomniki prawa: 1/ 1420 synod kalisko-wieluński tzw. Statut Mikołaja Trąby; 2/ inicjatywa abp Jana Łaskiego, przygotowanie Jerzy Myszkowski i Jan Chojeński 1525 Statut Jana Łaskiego; oba wysoka technika prawodawcza; 1577 Kodeks Stanisława Karnkowskiego; 1620 Kodeks Jana Wężyka z 1620 r.; kon. XVIII w. kodeks Krzysztofa Żórawskiego; powszechne prawo to Corpus Iuris Canonici oraz prawodawstwo soboru trydenckiego przyjęte w 1577 r.

10 księgi kościelne: acta episcopalia, acta officialia, acta capitularia (podzielone rzeczowo, w tym acta actorum zawierające protokoły czynności, w szczególności posiedzeń i uchwał 12 ); księgi parafialne po 1563 r. prawo kościoła prawosławnego: gwarancje przywilejami królewskimi Kodyfikacje partykularne Statuty mazowieckie 1529 gwarantowane odrębności prawa sądowego w przywileju inkorporacyjnym; statuty średniowieczne 1377 Ziemowit III, Janusz I trzynaście; 1529 na sejmie polecenie akcji kodyfikacyjnej Wawrzyniec Prażmowski, Statut Mazowiecki I = Zwód Prażmowskiego (1532; luki i sprzeczności); 1540 nowy statut Zwód Goryńskiego wiceregens woj. maz. Piotr Goryński (25 statutów, prawo zwyczajowe, przywilej z 1529 r., trzy dekrety króla z 1532 r., konstytucja dla Mazowsza z 1540 r., dekret króla z 1540 zatwierdzający Statut; modyfikacja prawa zwyczajowego, łagodzenie p. karnego, usprawnienie procesu); 1576 ekscepta mazowieckie 46 art. odmiennych od prawa koronnego, do 1795 r. Rewizje prawa chełmińskiego komisja powołana przez króla I rewizja lidzbarska, po dyskusjach w 1566 ogłoszona jako II rewizja lidzbarska Landfryd Śląski dla Księstwa Oświęcimsko-Zatorskiego; obowiązuje landfryd z 1513 r. w języku czeskim; 1569 inkorporacja do Królestwa i rozciągnięcie prawa ziemskiego; w biskupim Księstwie Siewierskim przywileje generalne biskupów (1529 r.), landfryd z 1513 r. i prawo polskie Statut ormiański 1519 r. dla Ormian z Lwowa i Kamieńca Podolskiego; 134 duże art., podstawą wcześniejszy zbiór Datastanagirk z XIII w.; 1528 tłumaczenie polskie 12 W. Uruszczak, HPiPP, s. 247.

11 NAUKA PRAWA W XV-XVIII W. RECEPCJA PRAWA RZYMSKIEGO. KULTURA PRAWNA 1400 r. Akademia Krakowska 3 katedry prawa kanonicznego (Dekretu Gracjana, Praw dawnych (dekretałów), Prawa nowego (pozostałe części Corpus Iuris Canonici); pierwszy dziekan Mikołaj z Gorzkowa Gorzkowski; wybitne postaci: Stanisław ze Skalbmierza, Paweł Włodkowic, Jan Englot, Mateusz z Krakowa, Mikołaj Wigandi, Tomasz Strzępiński; 1491 ufundowanie Katedry Reguł Prawa przez prof. Jakuba z Szadka (wykładał m.in. Garcias Quadros z Sewilli); 1533 katedra prawa rzymskiego (wykłady Hieronim Buccia, Piotr Ruis de Moroz zw. Rojzjuszem) Akademia Lubrańskiego zał w Poznaniu przez bpa Jana Lubrańskiego; prawo kanoniczne; wykłada m.in. Grzegorz z Szamotuł Nauka prawa: XV w. dekretalistyka, polska szkoła prawa narodów (Stanisław ze Skalbmierza, Włodkowic, Strzempiński); Jan Ostroróg (ok ) Monumentum pro comitiis generalibus regni sub rege Casimiro pro Reipublicae ordinatione congestum m.in. wprowadzenie prawa rzymskiego; Jan Łaski (zbiory prawa 1506, 1525); Mikołaj Taszycki (prace nad Korekturą); Bartłomiej Groicki (prawo miejskie); Stanisław Zaborowski (O dobrach króla); Jakub Przyłuski; Andrzej Frycz Modrzewski (De Respublica emendanda); Marcin Kromer (Polonia), Wawrzyniec Goślicki (De optimo senatore, 1563, wydane w Wenecji i tłumaczone na angielski) w I Rzeczypospolitej popularne kompendia prawnicze: Stanisław Sarnicki, Statut i metryka przywilejów koronnych, (1594); Jan Januszowski, Statuta, prawa i konstytucje koronne (1600); Paweł Szczerbicz oparte jak dzieło Przyłuskiego na personae, res, actiones, tytuł Promptuarium statutorum omnium et constitutionum Regni Poloniae (1604); opracowania procesowe: Tomasz Drezner, Processus iudicarus Regni Poloniae (1601), Teodor Zawacki, Processus iudicarius (1612 praktyka małopolska); Grzegorz Czaradzki, Proces sądowy polski prawa koronnego (1614 praktyka wielkopolska); prawo polityczne: Tomasz Drezner, Instututionum Iuris Regni Poloniae libri IV (1613); Gotfryd Lengnich, Ius publicum Regni Poloniae, t. I-II, apologetyka ustroju: m.in. Krzysztof Opaliński, Stanisław Karwicki; nurt reformacyjny: Stanisław Leszczyński, Głos wolny wolność ubezpieczający; Stanisław Staszic, O skutecznym rad sposobie prawo natury, opracowania teoretyczne: Konstanty Święcicki, O prawie naturalnym i prawie narodów (1763 powiązanie Puffendorfa i nauki Kościoła katolickiego); Hugo Kołłątaj (Porządek fizyczno-moralny); podręcznik w tym duchu Hieronim Stroynowski; prawo prywatne z wątkami prawa natury Teodor Ostrowski, Prawo cywilne narodu polskiego, t. I-II 1784, Ostrowski opracował też elementy prawa karnego pod wpływem kierunku humanistycznego w prawie karnym w I Rzeczypospolitej ośrodkami nauczania prawa Akademia Krakowska, uczelnie jezuickie Wilno (1579) i Lwów (1661), Akademia Zamojska w Zamościu (1594; prof. Tomasz

12 Drezner), protestanckie Gimnazjum w Toruniu; reformy lat 80 XVIII w.: w Krakowie Akademia --> Szkoła Główna Koronna z Kolegium Moralnym (prawo polskie i prawo natury, reformę wprowadzał Hugo Kołłątaj, wybitni profesorowie: Sebastian Czochron, Antoni Popławski); analogiczna reforma w Wilnie recepcja prawa rzymskiego ograniczona w pomnikach prawa miejskiego; w prawie ziemskim naleciałości terminologiczne oraz crimen laesae maiestatis; wpływy w pracach Przyłuskiego i Śliwnickiego Kultura prawna pogłębienie znajomości prawa po 1506 r., zasada lex est anima Reipublicae (prawo duszą państwa); niewielkie znaczenie prawa uczonego; lepsza znajomość prawa wśród duchownych; biblioteki mieszczańskie a znajomość prawa, szczególna pozycja miast pruskich; wiedza o kulturze prawnej kmieci z ksiąg sądowych