Lokalny wymiar rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce uwarunkowania oraz plany i oczekiwania na lata

Transkrypt

1 Opinie i ekspertyzy Stowarzyszenia Miasta w Internecie ekspertyza Lokalny wymiar rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce uwarunkowania oraz plany i oczekiwania na lata Raport skrócony Tarnów - Kraków, styczeń 2009 r.

2 Raport prezentuje podstawowe wyniki badania ankietowego przeprowadzonego w okresie lipiec - grudzień 2008 roku pośród uczestników szkoleń poświęconych Elektronicznej Platformie Usług Administracji Publicznej oraz dobrym praktykom wdrażania systemów e-administracji, jakie na zlecenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji zrealizowało w 16 województwach Stowarzyszenie Miasta w Internecie. Opracowanie: Krzysztof Głomb, Anna Tyrała Redakcja: Józef Orzeł Stowarzyszenie Miasta w Internecie, 2009 Projekt graficzny: MTL PIRUS Studio 2

3 Spis treści I. Ustalenia, wnioski i rekomendacje dla zarządzających...4 II. Grupa docelowa badania ankietowego... 6 III. IV. V. VI. Udział pracowników instytucji lokalnych w szkoleniach związanych ze Społeczeństwem Informacyjnym...7 Oczekiwane wsparcie Rządu RP w realizacji projektów na rzecz rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego Plany realizacji projektów na rzecz rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego...8 Korzystanie z doradztwa dla realizacji lokalnych projektów ICT VII. Powiązanie lokalnych systemów administracji samorządowej z epuap...10 Lista planowanych do wdrożenia przez VIII. samorządy e-usług publicznych

4 I. Ustalenia, wnioski i rekomendacje dla zarządzających 1. Obiektywny charakter badania. Grupa docelowa badania blisko 900 osób bezpośrednio związanych z realizacją projektów na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego we wszystkich województwach stanowi wyjątkowo reprezentatywne źródło informacji o planowanych działaniach w przedmiotowym zakresie oraz poziomie wiedzy dziedzinowej, w tym na temat możliwości realizacji inicjatyw na rzecz współpracy systemów lokalnych z epuap i innymi systemami rządowymi. Jak dotąd nie przeprowadzono w Polsce badania o podobnej przydatności dla formułowania wniosków przez rządowych decydentów procesów rozwoju społeczeństwa informacyjnego. 2. Samorządy w tym także wojewódzkie nie są w stanie zapewnić samodzielnie powstania nowoczesnego systemu edukacji mieszkańców dla społeczeństwa informacyjnego, który jest warunkiem sine qua non wzmocnienia kapitału społecznego Polski, niezbędnego dla rozwoju nowoczesnej gospodarki. O sukcesie e-rozwoju Polski mogą zadecydować tylko systemowe działania Rządu RP na tym polu. z badania wynika bowiem, iż zaledwie 19% polskich samorządów planuje zainicjowanie projektów edukacji dla mieszkańców w zakresie kompetencji i umiejętności niezbędnych do rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Średnia dla podmiotów z województw Polski Wschodniej jest jeszcze, choć nieznacznie, mniejsza 18%. 26% respondentów poinformowało, że w latach ani jeden pracownik ich instytucji nie uczestniczył w żadnym kursie lub szkoleniu z informatyki, obsługi systemów IT, rozwoju społeczeństwa informacyjnego i z tym podobnych zagadnień. jednocześnie tylko 37% ankietowanych (średnio) deklaruje wolę realizacji takich szkoleń dla pracowników administracji. Samorządy wiejskie wykazują nieco większą gotowość na tym polu (45%) niż miejskie (34%) blisko trzy czwarte ankietowanych samorządów lokalnych (74%) nie korzystało w latach ze wsparcia wyspecjalizowanych firm doradczych w realizacji projektów teleinformatycznych. Ten deficyt skutkuje mało efektywnymi wdrożeniami ICT w samorządach lokalnych. Samorządy i inni partnerzy lokalni oraz autorzy raportu rekomendują w związku z tym: powołanie ogólnopolskiej instytucji doradczo-szkoleniowej dla pracowników sektora publicznego, wyspecjalizowanej we wspomaganiu działań samorządów i innych podmiotów publicznych realizujących projekty na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego 80% respondentów organizację regularnych cyklów szkoleń w regionach pod patronatem rządowym poświęconych zagadnieniom rozwoju społeczeństwa informacyjnego 98 % respondentów udostępnienie w Internecie dziedzinowego ogólnopolskiego portalu doradczego, gromadzącego aktualną wiedzę na ten temat na poziomie europejskim, dostępną w języku polskim 98 % respondentów 3. Ponad 90% samorządów i innych podmiotów lokalnych i regionalnych planuje we najbliższych latach realizację przedsięwzięć, które określa jako działania na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Deklarowany zakres tych projektów nie daje jednak rękojmi wykorzystania środków funduszy strukturalnych na inicjatywy innowacyjne i ukierunkowane na wykreowanie skoku cywilizacyjnego Polski i Polaków. 4

5 z badania wynika bowiem, iż adresatem 55% projektów finansowanych ze środków Regionalnych Programów Operacyjnych będą urzędnicy samorządowi. Najczęstszymi planowanymi typami inwestycji okazują się wdrożenia systemów elektronicznego obiegu dokumentów (62%) w urzędach oraz projekty deklarowane jako systemy e usług dla mieszkańców (59%) 1. Zwraca uwagę fakt, iż aż 18% respondentów badania deklaruje gotowość zakupu wyłącznie komputerów i oprogramowania desktopowego mniej niż co dziesiąty polski samorząd lokalny ( 9%) rozumie znaczenie projektów e Integracji, w tym przeciwdziałania wykluczeniu cyfrowemu i zamierza aktywnie działać na tym polu. Jeszcze mniejszy 6% jest wymiar zainteresowania realizacją projektów na rzecz e-zdrowia, co stoi w zasadniczej sprzeczności z oczekiwaniami mieszkańców według ankietowanych projekty realizowane w latach będą adresowane w niewielkim stopniu do bezrobotnych (14%), niepełnosprawnych (10%) i osób powyżej 50 roku życia (7%). z badania nie wynika, iż istnieją ostre, wyróżniające cechy decyzji inwestycyjnych między podmiotami zlokalizowanymi w województwach Polski wschodniej a w pozostałej części kraju. W związku z takimi rezultatami badań autorzy raportu rekomendują: realizację w latach projektu systemowego wsparcia dla samorządów lokalnych oraz wojewódzkich, przedsięwzięcia o znacznej skali, wzorowanego na analogicznych inicjatywach w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Włoszech i RFN, ukierunkowanego na transfer wiedzy i promocję dobrych praktyk oraz zapewnienie doradztwa dla inicjatorów projektów finansowanych ze środków Regionalnych Programów Operacyjnych. Celem projektu winno być: zapewnienie w skali kraju koordynacji inwestycji w projekty teleinformatyczne na poziomie regionalnym i lokalnym z wdrożeniami projektów centralnych, w tym epuap. uporządkowanie i zapewnienie wysokiego poziomu merytorycznego krajowej debaty nad zastosowaniem rozwiązań teleinformatycznych dla rozwoju regionalnego i lokalnego zapewnienie w skali kraju koordynacji wymiany wiedzy oraz transferu dobrych praktyk w realizacji programów e-rozwoju oraz wdrożeń projektów teleinformatycznych na poziomie wiodących regionów europejskich. 4. Przedstawicieli samorządów lokalnych cechuje w większości deficyt podstawowej wiedzy o relacjach między systemami centralnymi a lokalnymi, w tym między systemami urzędów administracji samorządowej a platformą epuap. z badania wynika bowiem, że 75% ankietowanych uważa, iż platforma epuap odgrywa kluczowa rolę w zapewnieniu skuteczności działania elektronicznych 1 Analogiczna sytuacja charakteryzowała pierwszą perspektywę polityki spójności ( ). W ramach realizacji projektów działania 1.5 ZPORR pod pozorem inicjatyw na rzecz społeczeństwa informacyjnego dokonywano na wielką skalę modernizacyjnych zakupów sprzętu komputerowego dla administracji i towarzyszącego im oprogramowania. Jednymi z podstawowych inwestycji były wdrożenia oprogramowania dla tzw. elektronicznych obiegów dokumentów, które co prawda zainstalowano w urzędach, lecz w przeważającej mierze bez systemowej zmiany sposobu zarządzania dokumentami w jednostkach. W projektach lat , które deklarowały wdrożenie e usług dla mieszkańców także zwracano uwagę głównie na warstwę sprzętowo softwarową, co spowodowało iż w istocie usług takich nie udostępniono. Ten nieefektywny model inwestowania w administracji nie przyniósł widocznego efektu modernizacyjnego, a także spowodował narastanie niechęci konserwatywnie na ogół nastawionych urzędników do korzystania z zaawansowanych narzędzi komunikacji elektronicznej. 5

6 obiegów dokumentów w ich urzędach i instytucjach lokalnych, zaś 66% wiąże z epuap wdrożenie podpisu elektronicznego. 59% ankietowanych osób mocno zaangażowanych w realizację projektów teleinformatycznych w swoich społecznościach po raz pierwszy uczestniczyło w szkoleniu na temat epuap. Autorzy raportu rekomendują w związku z powyższymi wynikami badania: g g kontynuację w latach cyklu szkoleniowego w regionach, zapoczątkowanego w drugiej połowie 2008 roku, ukierunkowanego na: prezentację założeń operacyjnych krajowej Strategii Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego do roku 2013 prezentację dobrych praktyk współpracy systemów lokalnych z centralnymi (rządowymi) w krajach europejskich zapewnienie dostępu do aktualnej informacji o postępach w realizacji projektów centralnych, ze szczególnym uwzględnieniem projektu epuap2. II. Grupa docelowa badania 1. Badanie ankietowe przeprowadzono w okresie: lipiec grudzień 2008 roku wśród 883 uczestników 16 regionalnych szkoleń poświęconych współczesnym zagadnieniom świadczenia usług publicznych drogą elektroniczną. 66% spośród nich stanowili przedstawiciele administracji samorządowej i jej jednostek, 23% administracji rządowej w terenie, 4% lokalnych firm sektora teleinformatycznego oraz 4% sektora naukowo-badawczego. Grupę docelową stanowiły osoby bezpośrednio zainteresowane świadczeniem e-usług publicznych oraz współdziałające z władzami publicznymi na tym polu. 2. Ponad 71% ankietowanych stanowili mężczyźni, blisko 29 % kobiety. 87% z nich posiadało wykształcenie wyższe, zaś 8% średnie. Pośród osób objętych badaniem 21% zamieszkiwało gminy wiejskie do 10 tys. mieszkańców, 8% pozostałe gminy wiejskie, 17% miasta do 20 tys. mieszkańców, 14% miasta od tys. mieszkańców, 6% miasta od tys. mieszkańców, 9% miasta od tys. mieszkańców, 14% miasta od tys. mieszkańców oraz 11% miasta powyżej 500 tys. mieszkańców. 38% ankietowanych stanowiły osoby w wieku lat. Najliczniejszą grupę zawodową stanowili informatycy. 6

7 III. Udział pracowników instytucji lokalnych w szkoleniach związanych ze Społeczeństwem Informacyjnym Trzy czwarte ankietowanych (74%) stwierdziło, iż osoby zajmujące się utrzymaniem i obsługą systemów teleinformatycznych reprezentowanych przez nie instytucji uczestniczyły w latach w kursach, szkoleniach z informatyki, obsługi systemów IT, rozwoju społeczeństwa informacyjnego itp. Uczestnikami tych szkoleń częściej byli pracownicy instytucji miejskich (76%) niż wiejskich (67%). Ponad jedna czwarta respondentów badania (26%) poinformowała, że w latach nikt z ich instytucji nie uczestniczył w żadnym kursie lub szkoleniu z informatyki, obsługi systemów IT, rozwoju społeczeństwa informacyjnego i tym podobnych zagadnień. 3. Większość (69%) szkoleń, w których uczestniczyli przedstawiciele instytucji uczestniczących w badaniu, odbyła się w 2007 roku. 4. Ponad 59% ankietowanych nie uczestniczyło w żadnym szkoleniu na temat epuap przed wzięciem udziału w szkoleniu zorganizowanym przez SMWI na zlecenie MSWiA. IV. Oczekiwane wsparcie Rządu RP w realizacji projektów na rzecz rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego Około 79% ankietowanych uznało za potrzebne organizowanie krajowych konferencji z udziałem wysokich przedstawicieli MSWiA i innych resortów związanych ze świadczeniem usług publicznych online. Ponad 80% respondentów uznało za potrzebne organizowanie wyjazdów studyjnych w celu naocznego poznania przez grupy pracowników instytucji publicznych szczegółów wdrożeń usług publicznych online w wiodących krajach Unii Europejskiej. Także ponad 80% ankietowanych zadeklarowało potrzebę powołania ogólnopolskiej instytucji doradczo-szkoleniowej dla pracowników sektora publicznego, wyspecjalizowanej we wspomaganiu działań samorządów i innych podmiotów publicznych realizujących projekty na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Oczekiwania te zgłasza nieco większa grupa respondentów wiejskich 85%, niż miejskich 79%. 7

8 Blisko 98% respondentów odpowiedziało pozytywnie na pytanie: czy dla prawidłowej realizacji projektów na rzecz społeczeństwa informacyjnego na poziomie lokalnym i regionalnym potrzebne jest wsparcie rządowe w podnoszeniu kwalifikacji pracowników urzędów i podległych im jednostek publicznych w postaci organizacji szkoleń w regionach Ponad 98% respondentów uznało za niezbędne udostępnienie w Internecie ogólnopolskiego portalu doradczego, gromadzącego aktualną wiedzę na ten temat, na poziomie europejskim, dostępną w języku polskim. Tylko jedna trzecia uczestniczących w badaniu ankietowym (34%) uznała za potrzebne powołanie odrębnego ministerstwa odpowiedzialnego za rozwój społeczeństwa informacyjnego w Polsce. V. Plany realizacji projektów na rzecz rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego Przeważająca większość badanych (91%) deklaruje, iż reprezentowana przez nie instytucja planuje realizację projektu na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Ponad trzy czwarte ankietowanych (76%) deklaruje, iż ich projekty planowane na lata realizowane będą w partnerstwie z innymi partnerami publicznymi samorządami, placówkami badawczymi i szkołami wyższymi. Respondenci badania deklarowali realizację w latach przede wszystkim projektów: a. elektronicznego obiegu dokumentów 62%, przy czym w gminach wiejskich 65%, zaś w gminach miejskich 60% b. wdrożenia systemów, aplikacji, platform usług publicznych umożliwiających świad- czenie tych usług mieszkańcom drogą elektroniczną 59%, c. wdrożenia systemów, aplikacji, platform usług publicznych umożliwiających świad- czenie tych usług przedsiębiorcom drogą elektroniczną 47% oraz zakup podpisu elektronicznego dla pracowników 47%. Tylko 37% ankietowanych (średnio) deklaruje wolę realizacji szkoleń na temat rozwoju społeczeństwa informacyjnego dla pracowników administracji. Samorządy wiejskie wykazują na tym polu nieco większą gotowość (45%) niż miejskie (34%) Nieco mniejszym zainteresowaniem samorządów lokalnych cieszy się wdrożenie serwisów www (portali) informacyjnych dostępnych w Internecie 35%, budowa sieci szerokopasmowego dostępu do Internetu światłowodami lub inną technologią 33% oraz budowa sieci wewnętrznej w instytucji reprezentowanej przez ankietowanego 27%. Respondenci z województw Polski wschodniej: a) częściej niż inni deklarują gotowość realizacji projektów: elektronicznego obiegu 8

9 dokumentów (66%), budowy sieci szerokopasmowego dostępu do Internetu (38%) oraz zakupu podpisu elektronicznego dla pracowników (51%) rzadziej niż inni deklarują wolę wdrożenia systemów, aplikacji, platform usług pu- blicznych umożliwiających świadczenie tych usług przedsiębiorcom drogą elektroniczną (41 %). b) Co czwarty samorząd (23%) zainwestuje w utworzenie na swoim terenie telecentrów punktów publicznego dostępu do Internetu. Niespełna dwadzieścia procent (19%) ankietowanych planuje zainicjowanie przez samorządy projektów edukacji dla mieszkańców w zakresie społeczeństwa informacyjnego. Nieznacznie mniejszy odsetek niż średnia (18%) dotyczy podmiotów z województw Polski Wschodniej. Jeszcze mniejsza grupa, bo zaledwie średnio 9 % ankietowanych, deklarowała zainteresowanie realizacją projektów eintegracji (np. adresowanych do niepełnosprawnych, do grup wykluczenia cyfrowego, bezrobotnych, gospodyń domowych, osób starszych). Zainteresowanie podmiotów z gmin wiejskich takimi projektami jest większe niż podmiotów z miejskich, zaś z województw Polski wschodniej jest równe średniej krajowej. Zaledwie 6% ankietowanych podmiotów planuje projekty z zakresu e-zdrowia (przy czym zainteresowanie gmin miejskich tymi ostatnimi wdrożeniami jest dwukrotnie większe niż wiejskich). Co siódma instytucja lokalna z gmin wiejskich i miejskich zdaniem respondentów podejmie w latach inwestycje w projekty teleinformatyczne polegające wyłącznie na zakupie sprzętu komputerów i oprogramowania biurowego dla instytucji, urzędu lub spółki. Największy odsetek (18%) takich odpowiedzi podchodzi z województw Polski wschodniej. 4. Według ankietowanych projekty realizowane w latach będą adresowane przede wszystkim do przedsiębiorców (57%) i urzędników (55%). W niewielkim stopniu zaś bezrobotnych (14%), niepełnosprawnych (10%) i osób powyżej 50 roku życia (7%). 9

10 VI. Korzystanie z doradztwa firm dla realizacji lokalnych projektów ICT Blisko trzy czwarte instytucji reprezentowanych przez ankietowanych nie skorzystało w latach przy realizacji projektów teleinformatycznych z pomocy firmy doradczej. W latach tylko 53% podmiotów reprezentowanych przez ankietowanych zamierza skorzystać z pomocy firm doradczych przy realizacji projektów teleinformatycznych. VII. Powiązanie lokalnych systemów administracji samorządowej z epuap Trzy czwarte respondentów badania stwierdziło, że korzystanie z platformy epuap będzie konieczne w związku z wdrożeniem elektronicznego obiegu dokumentów w ich instytucji. Ponad 69% za konieczne uważa skorzystanie z platformy epuap w przypadku wdrożenia Elektronicznej Skrzynki Podawczej w ich instytucji. Dwie trzecie respondentów uważa za konieczne wykorzystanie platformy epuap w projekcie zapewniającym wdrożenie podpisu elektronicznego w ich instytucji. Blisko 72% respondentów uważa za konieczne skorzystanie z platformy epuap w związku z wdrożeniem projektu e-deklaracje. Około 68% ankietowanych uznało za konieczne współpracę systemów lokalnych z platformą epuap w przypadku wdrożenia usługi składania wniosków do urzędu administracji. 10

11 VIII. Lista planowanych do wdrożenia przez samorządy e-usług publicznych, uznanych za najbardziej potrzebne Respondenci badania ankietowego za najbardziej potrzebne uznali następujące usługi publiczne on line: Potrzeba zgłoszona przez respondentów z województwa: Rodzaj usługi potrzebnej z punktu widzenia respondenta dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 1 Udostępnienie mieszkańcom drogą elektroniczną wszelkich danych gromadzonych w rejestrach publicznych 2 Wydawanie wszystkich decyzji administracyjnych w oparciu o dokumenty dostarczone drogą elektroniczną Zapewnienie mieszkańcom możliwości korzystania z e-usług urzędów administracji lokalnej i wojewódzkiej poprzez identyfikację tożsamości za pomocą podpisu elektronicznego Udzielanie wszelkich informacji przez urzędy na zapytania mieszkańców Składanie wniosków drogą elektroniczną o wydanie zezwoleń będących w gestii urzędów samorządowych oraz otrzymywanie decyzji administracyjnych tą drogą Zapewnienie komunikacji z klientami urzędu poprzez Elektroniczną Skrzynkę Podawczą Składanie skarg, wniosków i zażaleń drogą elektroniczną i otrzymywanie odpowiedzi tą samą drogą Składanie wniosków drogą elektroniczną o wydanie zezwolenia na imprezy masowe oraz otrzymywanie decyzji administracyjnych tą drogą 9 10 Składanie wniosków drogą elektroniczną o wydanie kart parkingowych dla osób niepełnosprawnych i posiadających zezwolenia specjalne oraz otrzymywanie zezwoleń tą drogą Składanie wniosków drogą elektroniczną o wpisanie na listę wyborców oraz otrzymywanie decyzji administracyjnych tą drogą 11

12 Potrzeba zgłoszona przez respondentów z województwa: Rodzaj usługi potrzebnej z punktu widzenia respondenta dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 11 Składanie wniosków drogą elektroniczną o przyznanie świadczeń rodzinnych oraz otrzymywanie decyzji administracyjnych tą drogą Składanie wniosków drogą elektroniczną o wydanie zezwolenia na wycinkę drzew Składanie wniosków drogą elektroniczną o rejestrację firmy, zmiany w dokumentach oraz wyrejestrowanie firmy oraz otrzymywanie decyzji administracyjnych tą drogą Składanie wniosków o rejestrację/wyrejestrowanie i zmianę danych pojazdów drogą elektroniczną Składanie wniosków drogą elektroniczną do biur ewidencji ludności oraz otrzymywanie decyzji administracyjnych tą drogą Zapewnienie komunikacji elektronicznej oraz systemów ICT obsługujących współpracę urzędów z organizacjami pozarządowymi Składanie wniosków o wydanie dokumentów pozostających w gestii Urzędów Stanu Cywilnego i otrzymywanie dokumentów tą drogą Składanie wniosków o wydanie/ zmianę Prawa Jazdy Wydawanie zezwoleń i koncesji w oparciu o dokumenty dostarczone drogą elektroniczną Zapewnienie organizacji postępowań publicznych poprzez wnoszenie ofert w pełni drogą elektroniczną Zapewnienie dostępu do wszelkiego typu informacji publicznej drogą elektroniczną Udostępnianie rejestru placówek oświatowych i edukacyjno-szkoleniowych w gminie/ powiecie/ województwie Udostępnienie system informacji przestrzennej w Internecie Udostępnianie informacji dotyczących planów placówek oświatowych i edukacyjnoszkoleniowych Zapewnienie dostępu rodziców do informacji o dzieciach uczniach danej szkoły Zapewnienie mieszkańcom dostępu do rejestru geodezyjnego i planu zagospodarowania przestrzennego drogą elektroniczną 12

13 Potrzeba zgłoszona przez respondentów z województwa: Rodzaj usługi potrzebnej z punktu widzenia respondenta dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 27 Zapewnienie pełnego obiegu dokumentów prac rad gminy/powiatu oraz sejmików i dostępu do nich on line Zapewnienie dostępu do katalogów bibliotek publicznych oraz możliwości korzystania z księgozbioru on line Zapewnienie elektronicznego biletu komunikacji miejskiej Zapewnienie możliwości składania zeznań podatkowych w Urzędach Skarbowych oraz kontaktu z instytucjami podatkowymi online Zapewnienie możliwości uiszczania podatków, opłat i danin lokalnych online Składanie wniosku o nadanie identyfikatora REGON drogą elektroniczną i otrzymywanie go tą samą drogą Składanie dokumentów transportowych i uzyskiwanie decyzji odpowiednich instytucji on line Przekazywanie miesięcznych rozliczeń i zgłoszeń do ZUS drogą elektroniczną Przekazywanie danych do instytucji ubezpieczeniowych drogą elektroniczną Zapewnienie dostępu online do usług Elektronicznego Rejestru Pacjentów Zapewnienie możliwości rejestracji pacjenta u lekarza drogą elektroniczną 13