CZTERY SPOSOBY POWIĄZANIA LEKCJI Z EDUKACJĄ GLOBALNĄ

Transkrypt

1 CZTERY SPOSOBY POWIĄZANIA LEKCJI Z EDUKACJĄ GLOBALNĄ Włączenie edukacji globalnej do nauczania nie jest trudne. Spora część dostępnych na rynku programów i podręczników szkolnych wciąż jeszcze w niewielkim stopniu porusza wątki globalne obecne w podstawie programowej. To sprawia, że wiele nauczycielek i nauczycieli intuicyjnie traktowało dotąd edukację globalną jako zadanie dodatkowe, często niezwiązane z realizacją programu przedmiotowego. Brak odpowiednich materiałów sprawiał także, że nauczycielka bądź nauczyciel chcący realizować na swoich lekcjach program edukacji globalnej napotykali w tym względzie na rozmaite trudności. Przegląd podstawy programowej oraz doświadczenia wielu nauczycieli i nauczycielek pokazują, że edukacja globalna może wnieść wiele korzystnych zmian do realizacji programów przedmiotowych. EDUKACJA GLOBALNA PODCZAS TWOICH LEKCJI ZACZNIJ JUŻ DZIŚ! Poniżej omawiamy cztery główne sposoby włączenia tematyki globalnej do nauczania Twojego przedmiotu nasze zalecenia pasują do każdego z przedmiotów szkolnych. Wiele nauczycielek i nauczycieli już wykorzystało te wskazówki. Podczas lekcji skonstruowanych zgodnie z założeniami edukacji globalnej uczniowie i uczennice dowiadują się wielu nowych, czasem zaskakujących dla nich rzeczy, a nauka w szkole wydaje im się bardziej zbliżona do ich własnego życia i potrzeb. Lekcje wzbogacone o zagadnienia globalne skłaniają uczniów i uczennice do większego zaangażowania, bo rozmawiając o Internecie, bezrobociu w Polsce i za granicą, migracjach, cenach, warunkach pracy i o swoim najbliższym otoczeniu, zaczynają dostrzegać aspekt globalny we własnych doświadczeniach i życiu własnych rodzin. 1

2 SPOSÓB 1. ZNAJDŹ EWIDENTNE POWIĄZANIA Niektóre tematy globalne zostały wprost zapisane w celach (wymaganiach ogólnych) i treściach (wymaganiach szczegółowych) kształcenia na danym etapie edukacyjnym. Uważna lektura podstawy programowej umożliwi Ci odnalezienie miejsca dla wątków globalnych w nauczaniu Twojego przedmiotu. Geografia w gimnazjum - wymagania ogólne: Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. Uczeń (...) identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej, globalnej). Biologia w gimnazjum - wymagania szczegółowe: Globalne i lokalne problemy środowiska. Uczeń (...) przedstawia przyczyny i analizuje skutki globalnego ocieplenia klimatu. Przedstaw podczas lekcji niewielką rolę krajów Południa w powstawaniu zmian klimatycznych oraz wyjaśnij poważne skutki tych zmian właśnie dla krajów Południa. Przyroda w liceum - wymagania szczegółowe: Nauka w mediach. Uczeń (...) analizuje materiały prasowe oraz z innych środków przekazu, wskazując różne aspekty wybranych problemów globalnych (energetyka, ocieplanie się klimatu itp.). Powyższy temat to znakomita okazja, by omówić te problemy, które w szczególny sposób dotyczą krajów Południa, a w polskiej prasie są skromnie relacjonowane. Polecamy tutaj skorzystanie z takich źródeł jak (artykuły z prasy afrykańskiej) i (polski portal o Afryce). Historia w liceum - wymagania szczegółowe: Odkrycia geograficzne i europejski kolonializm doby nowożytnej. Uczeń (...) ocenia długofalowe konsekwencje wielkich odkryć geograficznych dla Ameryki, Azji, Afryki. Dla geografii obowiązek globalnego myślenia i założenie rozumienia zjawisk i procesów zachodzących na świecie stały się fundamentalnymi celami nauczania od lat 90. W jej dydaktyce zawsze starano się pokazać uczniowi cały świat. Rozwój globalny na lekcjach geografii może być analizowany przez pryzmat tematów zaczerpniętych z różnych dziedzin życia społecznego, gospodarczego, politycznego i kulturalnego oraz analizy zjawisk przyrodniczych. Zarówno na poziomie liceum, jak i w gimnazjum, poruszane tematy powinny być ujęte w dwa centralne bloki: Pierwszy blok powinien obejmować tematy dotyczące sektora produkcji i konsumpcji oraz ich związku ze stanem środowiska naturalnego. (...) Drugi blok tematyczny powinien obejmować te tematy, które obejmują zagadnienia podziału świata na kraje rozwinięte i rozwijające się. Źródło: Mirosław Czerny, Globalizacja - przewodnim tematem w I klasie liceum, w: Komentarz do podstawy programowej przedmiotu geografia. Strona internetowa MEN. W przypadku tego zagadnienia szczególnie cenne jest korzystanie z publikacji autorów z krajów Południa, którzy wnikliwie opisują skutki podbojów europejskich dla swoich społeczeństw. Wniosek końcowy: Wykorzystując ten sposób powiązania tematyki globalnej z obowiązkowym programem Twojego przedmiotu, sprawiasz, że jakość nauczania na Twoich lekcjach staje się wyższa. 2

3 SPOSÓB 2. POSZERZ DOTYCHCZASOWĄ PERSPEKTYWĘ Drugi sposób powiązania tematyki globalnej z realizacją podstawy programowej polega na mocniejszym uwzględnieniu perspektywy krajów Południa w omawianiu tematów, które dotyczą zarówno krajów Północy, jak i Południa. Analizując dany temat (punkt w treściach kształcenia) z podstawy programowej, zadaj sobie pytanie: W jaki sposób dane zagadnienie dotyczące krajów Południa i ludzi tam żyjących jest rozpatrywane w Polsce? Czy jest to perspektywa europocentryczna? Jeśli tak, to chcąc wprowadzić modyfikacje do dotychczasowego sposobu omawiania danego tematu, powinnaś/ powinieneś mocniej zaakcentować aspekty istotne dla krajów Południa. Czasem wystarczy dodatkowe pytanie skierowane do młodzieży lub podanie nowego istotnego (oczywiście z punktu widzenia krajów Południa) faktu, ale czasem konieczne będzie zupełnie nowe podejście do tematu. Historia w gimnazjum: Europa i świat w XIX w. Uczeń (...) ocenia pozytywne i negatywne skutki polityki kolonialnej z perspektywy europejskiej oraz kolonizowanych społeczności i państw. W tym miejscu warto sięgnąć do publikacji autorów pochodzących z krajów Południa (np. wejść na portal aby skutki kolonializmu poznać dokładniej ze strony samych zainteresowanych. Geografia w liceum - zakres podstawowy: Zróżnicowanie gospodarcze świata. Uczeń klasyfikuje państwa na podstawie analizy wskaźników rozwoju społecznego i gospodarczego; wyróżnia regiony bogate i biedne (bogatą Północ i biedne Południe) i podaje przyczyny dysproporcji w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego regionów świata. Skoro edukacja obywatelska ma przygotowywać do udziału w życiu publicznym, uczniowie powinni już w ramach zajęć i w trakcie realizacji projektów edukacyjnych planować i podejmować rzeczywiste działania. Mogą to być inicjatywy (...) związane z życiem społeczności lokalnej (uporządkowanie miejskiego parku, założenie dyskusyjnego klubu filmowego) czy szerszych społeczności (...) w sprawie globalnego ocieplenia. Źródło: Alicja Pacewicz, Andrzej Waśkiewicz, Komentarz do podstawy programowej przedmiotu Wiedza o społeczeństwie. Strona internetowa MEN. W tym kontekście Polska zdecydowanie zalicza się do krajów bogatej Północy - wbrew dość częstym, powielanym również w prasie opiniom, jakoby było inaczej. Więcej niż trzy czwarte krajów na świecie znajduje się niżej niż Polska na liście krajów uszeregowanych wg wskaźnika rozwoju społecznego. Ta świadomość pomoże uczniom i uczennicom lepiej zrozumieć zagadnienia dotyczące np. Sprawiedliwego Handlu i zmian klimatycznych. Ekonomia w praktyce w liceum: Planowanie przedsięwzięcia uczniowskiego o charakterze ekonomicznym. Uczniowie mogą na przykład wprowadzić produkty pochodzące ze Sprawiedliwego Handlu do sprzedaży w sklepiku szkolnym. Wniosek końcowy: Uwzględnienie na lekcjach Twojego przedmiotu perspektywy krajów Południa i aspektów istotnych dla krajów ubogich sprawi, że Twoi uczniowie i uczennice zdobędą szerszą wiedzę, będą więc lepiej przygotowani do zdania egzaminu końcowego, a po opuszczeniu szkoły będą lepiej rozumieć współczesny świat. Zachęcamy do skorzystania z naszych wskazówek. W innym przypadku istnieje ryzyko, że Twoi uczniowie nie poznają perspektywy ludzi z krajów Południa, ich wiedza będzie więc niepełna, a pojmowanie relacji Północ- Południe obarczone stereotypami wypływającymi z wielu obiegowych opinii na ten temat. 3

4 SPOSÓB 3. UWZGLĘDNIJ POŁUDNIE, MÓWIĄC O SPRAWACH ŚWIATOWYCH Trzecim sposobem uwzględnienia na lekcjach tematyki globalnej jest mocniejsze zaakcentowanie zagadnień ważnych dla krajów Południa przy omawianiu tematów dotyczących całego świata. Pamiętając, że mieszkańcy krajów Południa (Afryki, Ameryki Łacińskiej i Azji) stanowią większość świata, omawiaj tematy dla nich ważne. Możesz także znaleźć wiele analogii pomiędzy sytuacją Polski w różnych epokach historycznych (również we współczesności) z sytuacją krajów rozwijających się na innych kontynentach, np. konieczność budowania zrębów państwowości po uzyskaniu niepodległości lub odzyskaniu wolności, trudności rozwojowe wynikające z tego, że kraj składa się z części zajmowanych wcześniej przez różnych zaborców lub różne mocarstwa kolonialne, ograniczenia państw peryferyjnych w swobodnym kształtowaniu własnej ścieżki rozwoju i polityki międzynarodowej. Wiedza o społeczeństwie w gimnazjum: Etyka w życiu gospodarczym. Uczeń przedstawia zasady etyczne, którymi powinni się kierować pracownicy i pracodawcy; wyjaśnia, na czym polega społeczna odpowiedzialność biznesu. Ten punkt to świetna okazja, aby porozmawiać z uczniami o Sprawiedliwym Handlu oraz o wyzysku pracowników w krajach Południa we współczesnym świecie. Warto wziąć pod uwagę punkty widzenia, które proponuje dzisiejsza humanistyka - choćby antropologia kulturowa czy krytyka postkolonialna. (...) W przypadku powieści Sienkiewicza konieczne wydaje się dziś spojrzenie z punktu widzenia stosunku głównych bohaterów do ich afrykańskich towarzyszy czy afrykańskiej kultury w ogóle. Intencją nie jest tu dyskredytowanie dzieł takich jak W pustyni i w puszczy, lecz inspiracja do twórczej z nimi dyskusji zarówno o literaturze, jak i o świecie. Źródło: Podstawa programowa z komentarzami. Język polski w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum. Strona internetowa MEN. Historia w gimnazjum: Życie pod zaborami. Uczeń (...) wyjaśnia cele i opisuje metody działań zaborców wobec mieszkańców ziem dawnej Rzeczypospolitej. Temat ten może stać się podstawą poszukiwania podobieństw i różnic w sytuacji Polaków i mieszkańców krajów, które uległy kolonizacji, a potem budowały swoją państwowość. Uwzględnienie wątku krajów Południa jest oczywiście elementem dodatkowym w stosunku do podstawy programowej, lecz jednocześnie stwarza znakomitą okazję do tego, aby uczniowie zrozumieli podobieństwa pomiędzy Polską a krajami Południa. Historia w liceum: Świat po II wojnie światowej. Uczeń (...) sytuuje w czasie i przestrzeni proces dekolonizacji oraz ocenia jego następstwa, uwzględniając rolę ONZ. Tutaj ważne będzie omówienie układu sił pomiędzy krajami Północy i Południa wynikające z przewagi ekonomicznej i militarnej, konsekwencje braku równowagi oraz omówienie procesów i ruchów społecznych funkcjonujących w krajach Południa. Podstawy przedsiębiorczości w liceum: Państwo i gospodarka. Uczeń ocenia wpływ globalizacji na gospodarkę świata i Polski oraz podaje przykłady oddziaływania globalizacji na poziom życia i model konsumpcji. Oddziaływanie globalizacji i modele konsumpcji to temat, który łatwo połączysz z zagadnieniami np. Sprawiedliwego Handlu i zmian klimatycznych. Jednym z materiałów edukacyjnych może być np. film Historia rzeczy dostępny za darmo w internecie. Wiedza o społeczeństwie w liceum: Globalizacja współczesnego świata. Uczeń: 1) przedstawia wieloaspektowy charakter procesów globalizacji (polityka, gospodarka, kultura, komunikacja, ekologia); 2) ocenia rolę wybranych państw oraz instytucji o zasięgu globalnym (organizacji, korporacji, mediów) w procesach globalizacyjnych; 3) rozważa racje ruchów ekologicznych i alterglobalistycznych oraz racje ich przeciwników, formułując własne stanowisko w tej sprawie. 4

5 SPOSÓB 4. ZILUSTRUJ TEMAT PRZYKŁADAMI Z POŁUDNIA Ostatni sposób włączania edukacji globalnej do realizacji programu szkolnego przyda Ci się szczególnie, jeśli uczysz przedmiotu, w którym podstawa programowa nie uwzględnia wprost tematyki globalnej. Dotyczy to przede wszystkim przedmiotów matematycznych i technicznych oraz edukacji artystycznej, wychowania fizycznego i w dużej mierze języków obcych. Do programu swojego przedmiotu możesz wprowadzać ćwiczenia, słownictwo i zadania praktyczne, które zilustrują i przyczynią się do lepszego zrozumienia przez uczniów i uczennice tematyki globalnej. Przykłady: na lekcjach matematyki lub informatyki wykorzystaj dane liczbowe i statystyki obrazujące zagadnienia globalne (np. kalkulator emisji dwutlenku węgla, dostęp do wody pitnej na świecie) na lekcjach języków obcych wykorzystaj teksty źródłowe (artykuły, filmy, reportaże telewizyjne i radiowe doskonałym źródłem jest strona internetowa BBC opisujących procesy i zagadnienia globalne, możesz w ten sposób wzbogacić nie tylko słownictwo uczniów i uczennic, ale także zwiększyć ich świadomość współzależności globalnych na lekcjach muzyki, plastyki, historii sztuki czy wiedzy o kulturze zaprezentuj współczesną kulturę krajów globalnego Południa, zwróć uwagę na wkład artystów z tych krajów do kultury światowej Zwróć szczególną uwagę na ten sposób, jeśli uczysz przedmiotu matematycznego lub technicznego: matematyka, zajęcia techniczne, zajęcia komputerowe, informatyka, przedmiotu artystycznego lub z dziedziny edukacji kulturalnej: muzyka, plastyka, wiedza o kulturze, historia muzyki, historia sztuki, język łaciński i kultura antyczna, zajęcia artystyczne, wychowania fizycznego, edukacji dla bezpieczeństwa, języków obcych, religii, etyki. Opisany powyżej sposób łączenia edukacji globalnej z realizacją programu przedmiotowego możesz wykorzystać także wtedy, gdy uczysz innego przedmiotu (np. j. polskiego, przyrody, geografii, biologii, chemii i fizyki). Materiał z publikacji Edukacja globalna na lekcjach przedmiotowych wyd. Polska Akcja Humanitarna 2010, autorzy: Marcin Wojtalik, Anna Kucińska, współpraca: Anna Okińczyc. Materiały do szkolenia Edukacja globalna w szkole zostały przygotowane przez Centrum Edukacji Obywatelskiej i Polską Akcję Humanitarną w ramach projektu pn. Zwiększenie znaczenia edukacji globalnej w systemie edukacji formalnej we współpracy z Ośrodkiem Rozwoju Edukacji. Projekt jest współfinansowany przez Fundację Edukacja dla Demokracji w ramach programu pomocy zagranicznej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w