Regiony folklorystyczne w Polsce

Transkrypt

1 Taniec ludowy Podstawowym elementem folkloru jest taniec ludowy. Od zawsze towarzyszy on człowiekowi, już u ludów pierwotnych był ważnym składnikiem religii oraz elementem życia codziennego. Z biegiem czasu taniec ludowy zaczął tracić swoją powszechność. Był to efekt przemieszczania się ludności zwłaszcza ze wsi do miast. Następstwem tych procesów była zmiana formy tańca jak i ludowości z użytkowej na widowiskową i podziału społeczeństwa na tańczących i publiczność.

2 Regiony folklorystyczne w Polsce

3 Stroje ludowe w Polsce

4 Region Krakowski Krakowiacy to najliczniejsza grupa etnograficzna Małopolski. Dzielą się oni na Krakowiaków Wschodnich i Krakowiaków Zachodnich.

5 .

6 .

7 Zwyczaje i obrzędy Zwyczaje i obrzędy zarówno Krakowiaków Wschodnich jak i Zachodnich związane są z religijnością, okresami życia i codzienną pracą. Religijne nawiązują głównie do Świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy. Szczególnie grupy kolędnicze: Herody, Trzej Królowie, kolędnicy z Turoniem, z Kobyłką. Okres wielkanocny charakteryzują: misteria Męki Pańskiej, grupy przebierańców: Siuda Baba czy Pucheroki.

8 .

9 .

10 W zwyczajach i obrzędach ludowych znajdują również odbicie ważne wydarzenia z życia człowieka (np. zaślubiny, ocepiny). Wyrażone w nich są też czynności dnia codziennego (np. kiszenie kapusty, wspólne szycie, haftowanie gorsetów i sukman, czy malowanie drewnianych skrzyni i domów). Wieś Zalipie (region Krakowiaków Wschodnich) słynie z pięknie ozdobionych (na ścianach wewnętrznych i zewnętrznych) domów. Różne motywy kwiatowe były ozdobą również na płótnach, obrazach czy drewnianych skrzyniach.

11 .

12 Melodie i tańce Pomimo podziału regionu na Krakowiaków Wschodnich i Zachodnich, melodie towarzyszące tańcom przenikały z regionu do regionu. Tańczono chodzonego oraz różnego rodzaju krakowiaki, oberki, sztajerki, walczyki, oraz polki. W czasie zabawy tanecznej jeden z tancerzy zatrzymywał się przed kapelą i zapowiadał taniec lub wykonywał zaśpiewkę, a kapela podejmowała melodię i pary ruszały dalej do tańca.

13 Krakowiacy Wschodni wyróżnili się jednak tańcami charakterystycznymi tylko dla swojego regionu. Należą do nich: - polka HOP WALC, - polka RAZÓWKA, - WARSZAWIANKA od Zaborowa, - polka JADOWNICKA, - Borzęcka polka (zwana WŚCIEKŁĄ polką), - KULAWA polka, - RAZOK polka, - WARSZAWIANKA.

14 Strój Wizytówką każdego regionu jest jego strój, który odzwierciedlał przynależność do danej grupy oraz stan zamożności. Początkowo był to typowy strój chłopski, który jednak dzięki swej barwności i wyjątkowości wzbudził zainteresowanie wyższych klas społecznych, a z czasem zyskał miano stroju narodowego. Spośród kilkudziesięciu odmian i rodzajów strojów krakowskich, wyodrębniły się dwa główne style strój Krakowiaków Wschodnich i Zachodnich. To właśnie strój Krakowiaków Zachodnich jest utożsamiany z regionem Krakowskim.

15 Strój Krakowiaków Wschodnich Strój męski składał się z czapki, koszuli, kaftana, sukmany, spodni, pasa oraz butów krakowskich. Krakowiacy Wschodni mieli dwa rodzaje czapek - magierka, wykonywana na drutach i ozdabiana wzorami czerwonogranatowymi oraz czerwona rogatywka (krakuska) obszyta czarnym barankiem. Zdobił ją szeroki wachlarz z pawich lub kogucich piór dodatkowo ozdabiany bukietem sztucznych kwiatów i wstążkami. Koszule uszyte były z białego płótna. Kołnierze zdobione były haftem z białych nici i czerwoną tasiemką wiązaną pod szyją. Koszula była noszona luźno na spodnie, ale gdy zakładano kaftan, to wkładano ją już do spodni. Kaftany, czyli długie kamizelki (bez rękawów) ozdabiane metalowymi lub perłowymi guzikami, kolorowymi chwostami (pompony z wełnianych nici) oraz haftami motywów kwiatowych na dole w rogach. Uszyte były z sukna granatowego a podszyte czerwonym suknem. Noszono je głównie latem.

16 . Sukmana zwana kierezją uszyta była z sukna w kolorze brązowym, białym, granatowym i szarym. Zdobił ją obszerny opadający na plecy haftowany kołnierz w kształcie trójkąta (tzw. suka ). Zdobienia na kołnierzach były zróżnicowane. Najczęściej były to motywy kwiatów, gwiazdek i kółek haftowanych z włóczki lub jedwabiu, z aplikacjami z czerwonego sukna. Dodatkowo na rogach kołnierza doszywane były amarantowe pompony z włóczki. Białe sukmany z krótkim stojącym kołnierzem noszone były w Jędrzejowie, Miechowie i Proszowicach. Zdobiły je naszycia z czarnego sznurka i włóczki. Z kolei na obszarze Powiśla Dąbrowskiego (okolice Zalipia), noszono opierzanki, czyli sukmany brązowe z krótkim puszystym kołnierzem, wykonanym z niebiesko czerwonych kawałków materiału. Spodnie potocznie zwane portkami uszyte były z płóciennych tkanin, w cienkie lub grube pionowe paski, w kolorze czerwonym lub niebieskim. Wkładano je do butów. Ozdobą stroju był pas, wykonany z białej skóry. Ozdabiany był ćwiekami i kolorowymi skórzanymi plecionkami, oraz brzękadłami (kółka mosiężne), które w trakcie tańca wydawały charakterystyczny dźwięk. Buty krakowskie skórzane w kolorze czarnym i marszczone nad cholewką, podeszwa podbita podkówkami.

17 . Strój damski składał się z wianka, chusty czepcowej, koszuli, gorsetu, kaftanu, spódnicy, zapaski oraz butów i korali. Wianek wity był z ruty, barwinku, bukszpanu, sztucznych kwiatów. Przyozdabiany był koralikami i wstążkami. Nosiły go panny na włosy uczesane w warkocze. Natomiast mężatki nosiły chustki płócienne zawiązywane z tyłu głowy lub pod brodą. Odświętnie zakładały białe, sztywne chusty czepcowe zdobione białym haftem. Noszono również duże, wełniane chusty na ramionach o wzorach kwiatowych, orientalnych lub w kratę. Koszule szyte były z białego płótna. Ozdobą koszuli była kryza (kołnierz) zapinana na guzik z przodu i ozdobiona czerwonoczarnymi lub białymi haftami. Gorset uszyty był z rozmaitych materiałów, takich jak czarny aksamit, wzorzysty tybet czy gładkie tkaniny wełniane. Na gładkich tkaninach zdobienia były bogatsze. Wyszywano różnorodne motywy kwiatowe wykonane z koralików, nici lub kawałków aksamitu. Na wzorzystych tkaninach naszyte były aksamitki, tasiemki lub ząbki. Gorsety wykańczane były kaletkami, im bogatsza właścicielka tym więcej kaletek.

18 . Kaftan kobiecy szyty był z gładkich wełnianych materiałów najczęściej kolorystycznie dopasowany do gorsetu, spódnicy czy zapaski. Były one w kolorze czerwonym lub niebieskim. Rękawy i przód kaftanu obszyte były pasem aksamitu z haftem płaskim i koralikowym. Spódnice długie sięgające kostek, szyte były z białego lnianego płótna, kwiecistego tybetu lub gładkich wełnianych tkanin. Marszczono je z tyłu i po bokach. Niekiedy kobiety ubierały dwie lub więcej spódnic by wyglądać obficie. Na spódnice zakładały zapaski ozdabiane dołem haftami z białej nici i mereżkami. Zapaska była zawsze trochę krótsza niż spódnica. Kobiety nosiły czarne wysokie, skórzane buty z cholewką lub sznurowane trzewiczki. Ozdobą kobiecego stroju były czerwone korale.

19 Stroje Krakowiaków Wschodnich (mężatki i męski z magierką oraz panny i męski z sukmaną)

20 Stroje z okolic Brzeska, Zakliczyna i Zalipia region Krakowiaków Wschodnich

21 Gorsety z regionu Krakowiaków Wschodnich

22 Strój Krakowiaków Zachodnich Strój męski składał się z nakrycia głowy, koszuli, kaftana, sukmany, pasa, spodni i butów krakowskich. Powszednim nakryciem głowy był kapelusz lub wełniana czapka magierka. Odświętnym nakryciem głowy była tzw. krakuska czyli czerwona rogatywka z pękiem długich pawich piór ozdobionych kolorowymi wstążkami. Koszule podobnie jak u Krakowiaków Wschodnich uszyte były z białego płótna. Zdobione były białym haftem i czerwoną tasiemką wiązaną pod szyją. Koszule były noszone luźno na spodniach lub (przy założonym kaftanie) wpuszczane do spodni. Sukmana była w kolorze białym (lub szarym) z krótkim stojącym kołnierzem. Zdobiona była chwostami (włóczkowymi pomponami) w kolorze amarantowym lub czarnym, haftami i guzikami. W okolicy Wieliczki, Dobczyc i Bochni noszono sukmany zdobione naszyciem z czarnego sznurka ułożonym w krzyże.

23 . Kaftan zakładany był zazwyczaj pod sukmanę. Długością sięgał do kolan. Wykonany był z granatowego sukna podszytego czerwonym. Zdobiły go rzędy guzików mosiężnych lub z masy perłowej oraz wspomniane już chwosty. Krakowiacy Zachodni nosili dwa rodzaje pasów. Brązowy, szeroki trzos ze schowkiem na pieniądze. Zdobiony tłoczeniami, małymi gwoździkami i ażurami na kolorowych podkładkach. Drugi rodzaj to wąski biały nabijany mosiężnymi gwoździkami pas z przewieszonymi z boku okrągłymi blaszkami w postaci kółek, tzw. brzękadłami. Spodnie (portki) były w czerwone lub różowe paski. Wpuszczano je w wysokie skórzane, podbite podkówkami buty i lekko wywijano.

24 . Strój damski składał się z gorsetu, katany, koszuli, spódnicy, zapaski, butów, korali, wianków i chust. Gorset uszyty był z aksamitu w różnych kolorach. Zdobiony był cekinami, kolorowymi koralikami, chwostami, tasiemkami i haftami. Zdobienia zajmowały większą część gorsetu. Katana to nic innego jak taki gorset z doszytymi długimi rękawami. Gorsety nosiły panny a katanę zakładały mężatki. Pod gorset lub katanę zakładano białe koszule z haftowanymi kołnierzami albo bez kołnierza.

25 . Spódnice sięgały do kostek. Wykonane były z kwiecistego materiału tybetki. Pod spódnice zakładane były białe halki z haftem atłasowym. Na wierzch zakładano płócienne zapaski, najczęściej wykonane z tego samego materiału co spódnice, lub tiulowe białe. Zapaski ozdabiane były haftem atłasowym lub angielskim. Dopełnieniem stroju kobiecego były wianki, chusty czepcowe i czerwone korale. Wianki zakładały panny na splecione włosy w warkocze. A chusty noszone przez mężatki były w kolorze białym lub czerwonym. Różniły się nie tylko kolorem ale również sposobem wiązania. Białe wiązane były u góry głowy a czerwone pod brodą. Noszono czarne, skórzane buty marszczone u dołu lub sznurowane trzewiczki.

26 Stroje Krakowiaków Zachodnich

27 Stroje z okolic Myślenic, Bronowic, Chrzanowa oraz Miechowa i Ojcowa

28 . Gorsety z regionu Krakowiaków Zachodnich

29 Dziękuję za uwagę opracowała: Anna Wandas