HAFTY KRAKOWIAKÓW ZACHODNICH

Transkrypt

1 HAFTY KRAKOWIAKÓW ZACHODNICH Wyróżnia się dwie grupy etnograficzne Krakowiaków: wschodnich, zasiedlających tereny rolnicze na północny wschód od Krakowa, i zachodnich, ściśle związanych z terenami rolniczo -przemysłowymi miasta. Strój Krakowiaków zachodnich noszono od święta w różnych wsiach wokół miasta. Część z nich stała się później dzielnicami Krakowa jak Bronowice czy Mogiła (dziś należąca do Nowej Huty). Kosztowny ubiór był zróżnicowany głównie pod względem zdobienia, które oceniane jest jako szczytowe osiągnięcie zdobnictwa ludowego. Najsłynniejsze z nich są krakowskie hafty, bogate i różnorodne. Niekiedy stanowiły ważne źródło dochodu, angażujące również mężczyzn. Haftowano płócienne części stroju kobiecego oraz sukienną, wełnianą i aksamitną odzież dla kobiet i mężczyzn. W męskim stroju najbogatsze zdobienia można znaleźć na sukmanach i kaftanach, ale haftowano je rzadko i skromnie: na kaftanach umieszczano koliste motywy lub schematyczne drzewko. Odzież damską przeciwnie szczególnie wyszywano gorsety i kaftany. Posługiwano się haftem płaskim oraz haftem angielskim. Oba typy można znaleźć na kobiecych koszulach, zapaskach i spódnicach. Pierwszy z nich charakteryzuje się motywami kwiatowymi, które rozwinęły się z drobnego wzoru w rozbudowany: bogaty kolorystycznie, w formie dużych piwonii lub róż, cieniowanych i naturalistycznych. Samym haftem płaskim ozdabiano głównie gorsety, tiulowe chustki, a od początku XX w. również kaftany. W ten sposób ozdabiano też białymi wyszyciami tiulowe chustki, sukmany i paradne męskie koszule. Chusty czepcowe ozdabiano natomiast białym haftem angielskim, wyszywając duże kwiatowe motywy. Haft angielski, występujący w białej odmianie, łączy w sobie haft płaski i ażurowe kompozycje, które składają się w motywy roślinne (kwiatki, listki, gałązki, winne grono), serduszka, palmety i ślimacznice. Tworzy też ząbki z różnej wielkości dziurek na brzegach stroju. Wzory komponowano na bieżąco w czasie pracy, łącząc w niepowtarzalny sposób kilkanaście motywów. Obok nich mogły pojawiać się napisy informujące o właścicielu lub dacie powstania stroju.

2 Organizatorzy: Partner: Projekt zrealizowany przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego Na pierwszej stronie bluzka kobieca z granatowego aksamitu. Obiekt z kolekcji Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie, zdjęcie pochodzi z wzornika inspiracji etnograficznych,

3 HAFTY GÓRALI SPISKICH Polski Spisz to obszar położony na południu, przy granicy ze Słowacją na wschód od rzeki Białki i na zachód od Dunajca. Na odrębność kulturową tego niewielkiego obszaru wpływały w przeszłości kultury polska, słowacka, węgierska, a także saska i wołoska. Obecnie odrębność tradycyjnego stroju spiskiego nie jest tak dostrzegalna jak była niegdyś (do połowy XX wieku), a to z powodu ekspansywności kulturowej bardziej wyrazistego Podhala. Etnografowie dzielą tę grupę na trzy podgrupy, które różnią się strojem i co za tym idzie charakterystycznymi haftami. Są to grupy jurgowska, trybska i kacwińska. Najstarsze i jednocześnie najbardziej ciekawe hafty występują na płótnie, a dokładniej na koszulach, zarówno kobiecych jak i męskich. Są to hafty jednokolorowe czarne lub brązowe wykonane ściegiem łańcuszkowym lub warkoczykowym, a także krzyżykowym o motywach geometrycznych. Nowsze kobiece koszule były zdobione mereżkami. Natomiast spiski haft na suknie wykonywany był ściegiem łańcuszkowym (przede wszystkim w Trybszu), a potem w miarę ewolucji haftu zaczęły się pojawiać pętlicowe ozdoby sznurowe (w Jurgowie). Haftem łańcuszkowym, kolorowa nicią były zdobione męskie lejbiki we wzory geometryczno-roślinne. Najbogacej zdobione były spodnie w formie parzenicy. Parzenice ewoluowały z pętlicowych ozdób sznurowych do bardziej rozbudowanych form hafciarskich przede wszystkim kwiatowych wykazujących wpływy podhalańskie (wieś Trybsz), ale także węgierskie (wsie Kacwin i Nowa Biała). Sukmany spiskie zdobione były pętlicami oraz haftem o motywach roślinnych. Hafty w kształcie kwiatów najczęściej tulipanowych zdobiły kożuchy, zarówno kobiece jak i męskie.

4 Organizatorzy: Partner: Projekt zrealizowany przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego Na pierwszej stronie gorset kobiecy, tzw. wist złotogłowy. Obiekt z kolekcji Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie, zdjęcie pochodzi z wzornika inspiracji etnograficznych,

5 HAFTY LACHÓW SĄDECKICH W grupie etnograficznej Lachów wyróżnia się mieszkańców okolic Limanowej, okolic Dobrej i Szczyrzyca, oraz wschodniej części Sądecczyzny. Tych ostatnich Lachów Sądeckich aż do II wojny światowej wyróżniały w regionie różnorodne i obfite hafty. Ozdabiali nimi męskie i damskie koszule i kaftany, odświętne czepce, spódnice, zapaski, katany, a także męskie kamizelki, spodnie do kaftana, gurmany. Było to zajęcie przede wszystkim mężczyzn; kobietom powierzano ozdabianie tylko koszul, a czasami gorsetów i wizytek. Bardziej przystrajano też odzież męską: haftowano wszystkie najważniejsze elementy stroju. W tym również ciosek charakterystyczny dla regionu odpowiednik krawata, zawiązywany pod szyją. Wśród kolorowych nici dominował czerwony. Stosowano hafty jednobarwne do płócien lnianych i bawełnianych oraz wielokolorowe na suknie i innych tkaninach fabrycznych, a także hafty koralikowe na tkaninach sukiennych i aksamicie. Łączono haft ozdobnie nakładany i ścieg łańcuszkowy z naszyciami na bawełnianych i wełnianych tkaninach fabrycznych. Haftowano, łącząc w niepowtarzalny wzór kilka motywów, głównie roślinnych. Najbardziej z nich znany jest kwiatek podegrodzki pąki rozmieszczone symetrycznie na falistej łodyżce zakończonej trzema listkami. Umieszczany z przodu i z tyłu gorsetu, wyróżniał go od gorsetów z innych rejonów Polski. Koszule ozdabiano motywami serca, tulipana, rombu i innych elementów kwiatowych i geometrycznych. Symetryczne drzewko życia umieszczano na jednym z rogów chusty czepcowej, ozdabiając gałązki niewielkimi kwiatkami i listkami. Innym popularnym motywem była falista linia z wypełnieniami i symetrycznie zakomponowane bukiety haftowane na męskich kaftanach, a sercówki na spodniach.

6 Organizatorzy: Partner: Projekt zrealizowany przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego Na pierwszej stronie gorset kobiecy z czarnego aksamitu wyszyty koralikami. Obiekt z kolekcji Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie, zdjęcie pochodzi z wzornika inspiracji etnograficznych,