Mączniak jabłoni, powodowany przez grzyb Podosphaera leucotricha,

Transkrypt

1 egzemplarz bezpłatny NR 5/2015 czerwiec/lipiec nakład egz. PL ISSN Mączniak jabłoni O parchu jabłoni (nigdy za wiele) Mgr Sylwester Masny, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Mączniak jabłoni, powodowany przez grzyb Podosphaera leucotricha, to po parchu jabłoni najbardziej uciążliwa choroba jabłoni w Polsce i wielu krajach świata. W naszym kraju, na wysoce podatnych odmianach jabłoni, w suche lata przypadające szczególnie po łagodnych zimach, mączniak może porażać liście i pędy, powodując wzrost źródła infekcji na następny sezon. Mniejszą liczbę objawów infekcji pierwotnych obserwujemy natomiast głównie po mroźnych zimach. Sprawca choroby zimuje bowiem w postaci strzępek grzybni w pąkach wegetatywnych lub generatywnych, które zostały zakażone w poprzedzającym sezonie. Zakażone pędy mają często zahamowany wzrost, a ich wierzchołki przybierają srebrzystoszary kolor. Warunki zimowania sprawcy mączniaka a infekcje pierwotne niżyła się poniżej 20 C, a największy jej spadek zanotowano 25 stycznia ( 16,6 C). Wówczas wiosną, na jabłoniach odmian bardzo podatnych, występowanie objawów infekcji pierwotnych mączniaka jabłoni obserwowano już od fazy zielonego pąka kwiatowego. Przykładem epidemicznego wystąpienia choroby był sad jabłoniowy w rejonie Głowna, w którym przed kwitnieniem jabłoni na odmianie Idared liczne objawy infekcji pierwotnych (od kilkunastu do kilkudziesięciu/drzewo) można było dostrzec zarówno na rozetkach liściowych (fot. 1 na str. 16), jak i kwiatowych (fot. 2). Średnia temperatura w każdym miesiącu ostatniej zimy była dodatnia, a największy 16 W centralnej Polsce (mgr inż. Marcin Oleszczak, Kazgod) Na początku trzeciej dekady maja, gdy sadownicy byli po głównym starciu z parchem jabłoni, przed nimi była jeszcze dogrywka (wynikająca z kilku lub kilkunastu procent owocników tego patogena gotowych do wysiewu), której rezultat mógł zadecydować o wyniku prowadzonej dotychczas ochrony. Komu udało się skutecznie ochronić jabłonie, wiadomo było już na początku czerwca, gdy pojawiła się większość plam z infekcji pierwotnych i można było ocenić skuteczność stosowanych progra- Spadki temperatury zimą do około 28 C zabijają większość zainfekowanych pąków i zimującą w nich grzybnię. Dlatego też prawdopodobieństwo uszkodzenia przez mróz pędów zakażonych przez grzyb P. leucotricha jest większe niż niezakażonych. Po kilku latach niskiej presji ze strony mączniaka jabłoni, ostatnie dwie zimy sprzyjały wzrostowi źródła infekcji tej choroby. Zimą 2013/2014, w Polsce centralnej średnia temperatura miesięczna wyniosła: w grudniu 2,4 C, w styczniu 2,2 C, w lutym 1,9 C i w marcu 6,5 C. Temperatura nie obmów ochrony. W ochronie chemicznej przed parchem jabłoni najważniejsza jest prawidłowa reakcja na sytuację z jaką mamy do czynienia w konkretnym miejscu i określonym czasie. Infekcja jest interakcją trzech elementów: wrażliwej rośliny, wirulentnego patogena i warunków atmosferycznych. Schematy programów ochrony i podręczniki nie zastąpią doświadczenia sadowników płynącego z analizy faktów z jakimi mieliśmy do czynienia wcześniej. Warto zatem przeanalizo- FOT. 1. Plamy parcha na liściach rozetkowych świadczą o wczesnych infekcjach wać każdy sezon ochrony, niezależnie od jej skuteczności, a wnioski na pewno staną się pomocne podczas podejmowania decyzji ochrony w kolejnych latach. Przebieg i intensywność opadów deszczu w 2013 r. w Polsce spowodowały zróżnicowanie problemów z ochroną przed parchem jabłoni. W rejonach, gdzie wiosną było sucho i nie padał deszcz (Kujawy i północna część Polski) nie nastręczała ona żadnych trudności. W centralnej Polsce (Grójec, Warka) 4 Roztocze (cz. I) Szkodniki drzew owocowych Mgr inż. Ewa Żak, Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Oddział Centrum Ogrodnicze w Sandomierzu Pajęczaki z rzędu roztoczy stanowią bardzo ważną grupę szkodników roślin. Mimo bardzo małych rozmiarów (0,15 0,6 mm długości) potrafią wyrządzić dotkliwe szkody. Sprawia to ich sposób żerowania (kłująco-ssący aparat gębowy), duże tempo rozmnażania i liczebność populacji oraz szkodliwość zarówno osobników dorosłych, jak i larw. Wysysając soki, najczęściej z komórek liści, powodują ich przebarwienia, zniekształcenia, zasychanie i zamieranie. Przy licznym występowaniu roztoczy rośliny mogą być pozbawione organów asymilacyjnych, a owoce ulegać zniekształceniu, ordzawieniu i nie dorastać do optymalnej wielkości. Straty mogą dotyczyć także kolejnego sezonu wegetacyjnego, bowiem pozbawione liści rośliny tworzą mniej pąków (te które powstaną, bywają zniekształcone). Największą szkodliwość roztoczy obserwuje się na młodych nasadzeniach. Do roztoczy zaliczamy możliwe do zauważenia gołym okiem przędziorki (o ciele owalnym, z czterema parami odnóży po bokach) oraz mniejsze od nich szpeciele (mają ciało wrzecionowate, z dwiema parami odnóży z przodu), niewidoczne bez szkła powiększającego. u Przędziorek owocowiec zasiedla około 80 gatunków roślin, w tym wiele drzew i krzewów owocowych, głównie jabłonie i śliwy. Jego ciało jest najpierw jasno-, a potem ciemnoczerwone. Przy dużym powiększeniu widoczne są na nim jasne wzgórki, z których wyrastają szczecinki. Najmłodsze larwy są podobne do postaci dorosłych, ale mniejsze, pomarańczowe i mają trzy pary odnóży (starsze mają 4 pary). Szkodliwe są osobniki dorosłe i larwy, które wysysają soki z komórek liści (najczęściej wzdłuż nerwu głównego, potem z całej ich powierzchni, co widoczne jest w postaci żółtych, drobnych plamek, które łącząc się ze sobą obejmują większą część blaszki liściowej fot. 1). Liście szarzeją, żółkną i zasychają, a pozbawione asymilatów drzewa słabiej kwitną i owocują. Zimują charakterystycznie czerwone jaja (na pędach i gałęziach). Gdy FOT. 1. Objawy żerowania roztoczy jest ich dużo pędy wyglądają jakby były ordzawione (w 1 cm 2 złoża może być ich 1,5 tys. szt.). Larwy wylęgają się w okresie białego pąka śliw i różowego jabłoni, po czym żerują na najmłodszych liściach i dalej się namnażają. Samice kolejnych letnich pokoleń składają jaja na dolnej stronie 2 W NUMERZE: Letnie cięcie jabłoni 7 O produkcji moreli i brzoskwiń 10 Monitorowanie szkodników 11 Procesy gnilne w owocach latem 16

2 2 1 liści. W sezonie występuje 5 pokoleń szkodnika, a jego rozwojowi sprzyja upalna i sucha aura. Obserwacja pędów zimą, pozwala określić liczebność zimujących jaj zgodnie z następującą skalą: 1 jaja nie występują; 2 pojedyncze jaja na korze pędów; 3 obecne złoża jaj o średnicy mniejszej niż 0,5 cm; 4 złoża o średnicy 0,5 1 cm; 5 złoża o średnicy ponad 1 cm. Przy dużej liczbie złóż, zabieg zwalczający należy przeprowadzić w okresie bezlistnym, przed nabrzmiewaniem pąków, wykorzystując oleje parafinowe (Catane 800 EC, Promanal 60 EC, Treol 770 EC). Można ich używać raz w sezonie (tak, aby ciecz spływała z pni i gałęzi, przy temperaturze powyżej 0 C, podczas bezwietrznej i bezdeszczowej pogody, z użyciem l/ha cieczy roboczej). W okresie różowego pąka jabłoni, gdy wylęgają się larwy z jaj zimowych, należy zastosować preparaty jajobójcze: Apollo 500 SC, Nissorun 050 EC lub Zoom 110 SC (wszystkie trzy niszczą jaja i larwy, ale nie działają na formy dorosłe), Kanemite 150 SC (zwalcza wszystkie stadia rozwojowe) lub Ortus 05 SC (zwalcza stadia ruchome). W walce biologicznej można wykorzystać dobroczynka gruszowego, ale wówczas należy tak prowadzić ochronę, aby mu nie szkodzić. Preparaty zwalczające roztocze należy dobierać do przeważającego stadium rozwojowego szkodników, najlepiej poprzez obserwacje mikroskopowe. Po przekroczeniu progu szkodliwości, po kwitnieniu, w okresie wzrostu zawiązków, dobrą i długotrwałą skutecznością charakteryzuje się Envidor 240 SC, który zwalcza wszystkie stadia rozwojowe oprócz samców. Na roślinie działa kontaktowo, dlatego istotne jest dokładne pokrycie roślin, łącznie z dolną stroną liści, gdzie znajdują się przędziorki. W tym też okresie można zastosować akarycydy: Nissorun 050 EC lub Zoom 110 SC (zwalczają wszystkie stadia z wyjątkiem osobników dorosłych) albo Koromite 10 EC i Sumo 10 EC (zaburzają układ nerwowy przędziorków, zwalczając ich ruchome stadia). Wszystkich czterech można użyć raz w sezonie, od końca opadania płatków kwiatowych i maksymalnie przez 4 tygodnie później. Nie należy ich używać na jabłoni Golden Delicious, w przypadku odmian Gala i Braeburn trzeba zachować 5-dniowy odstęp przed i po zabiegach innymi ś.o.r. Akarycydy Kanemite 150 SC, Ortus 050 SC i Sanmite 20 WP, zwalczają wszystkie stadia rozwojowe przędziorków (Kanemite 150 EC można użyć raz w sezonie, gdy wylęgnie się co najmniej 20% larw). Ochronę przed roztoczami wspomagają preparaty działające mechanicznie i fizycznie: Afik, Emulpar 940 EC, Siltac EC, którymi należy bardzo dokładnie pokryć powierzchnię roślin. Akarycydy wymienione do zabiegów po kwitnieniu, można też stosować w drugiej połowie lata. FOT. 2. Liście uszkodzone przez pordzewiacza śliwowego a FOT. 4. i jabłoni: strona górna (a), dolna (b) u Rubinowiec owocowiec jest nieco większy od przędziorka owocowca, szarozielony lub czerwonawy, ma dwie pary przednich odnóży dwukrotnie dłuższych od pozostałych. Zimują jaja. Pomarańczowe larwy wylęgają się na początku pękania pąków jabłoni, w ciągu roku może rozwinąć się 4 6 pokoleń szkodnika. Można go spotkać w sadach niechronionych. W sadach towarowych nie wymaga odrębnego zwalczania, ponieważ jego populacja jest zazwyczaj ograniczana poprzez zabiegi wykonywane w celu zwalczenia innych gatunków przędziorków. u Przędziorek chmielowiec jest koloru żółtozielonego, z dwiema ciemnymi plamami po bokach ciała. Zimuje w postaci czerwonych zapłodnionych samic, w szczelinach kory pod warstwą pajęczyny, w ściółce pod drzewami albo w glebie. W kwietniu i maju samice opuszczają kryjówki, jednocześnie żerując i składając jaja (każda po szt.). W sezonie rozwija się 4, 5, a nawet 6 pokoleń szkodnika, które mogą żerować na około 300 gatunkach roślin uprawnych i dziko rosnących, w polu i pod osłonami, stanowiąc duże zagrożenie przy suchej i ciepłej pogodzie. Od kilkunastu lat szkodnik ten znacznie przewyższa liczebnością inne przędziorki. Progiem zagrożenia jest 5 stadiów ruchomych na liściu. Zwalczanie rozpoczyna się późną wiosną i wczesnym latem, dostosowując akarycydy (takie same, jak w przypadku b FOT. 3. Zasiedlone przez wzdymacza gruszowego liście gruszy przędziorka owocowca) do przeważających stadiów rozwojowych, co można stwierdzić pod dużym powiększeniem (najlepiej binokularu). u Przędziorek głogowiec zimuje również w postaci karminowoczerwonych samic. Następne pokolenia dorosłe są zielonożółte (samce i larwy) lub czerwone z 4 ciemnymi plamami. Jaja początkowo są szklisto białe, potem zielonoróżowe. Żywicielami tego roztocza są jabłonie, jak też wiele innych drzew i krzewów uprawnych oraz dziko rosnących. Żerując na dolnej stronie liści powoduje ich odbarwianie, ale i uwypuklenie górnej strony. Samice zimują w dużych skupiskach w szczelinach kory, po czym w okresie różowego pąka jabłoni opuszczają kryjówki, co trwa przez około miesiąc. Zasiedlają dolną i górną stronę liści oraz pąki kwiatowe. Samica składa około 100 jaj, a w roku występuje 4 lub 5 pokoleń. u Pordzewiacz jabłoniowy jest szpecielem, który uszkadza liście i owoce jabłoni. Opanowane liście marszczą się, przebarwiają, stają się mozaikowate lub szare, później brunatnieją, zasychają i opadają. Żerowanie na owocach powoduje ich ordzawianie, głównie w okolicach zagłębienia kielichowego. Zimują samice pod łuskami pąków oraz w spękaniach kory. W kwietniu wchodzą do rozwijających się pąków, gdzie żerują i składają jaja. W roku rozwija się 5 pokoleń, Ortus śmiertelnie skuteczny W uprawach porzeczki białej, czerwonej i czarnej zwalcza wielkopąkowca porzeczkowego oraz przędziorka chmielowca Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. Ortus porzeczki wszystkie 258x92 SumiAgro ramka JW 2014.indd :19

3 3 FOT. 5. Liście orzecha włoskiego uszkodzone przez pilśniowca orzechowego przy czym rozwój jednego trwa około miesiąca. Obserwacja zimujących pąków jabłoni w kwietniu pozwala określić próg zagrożenia szkodnika. Wynosi on wtedy 20 samic na pąk z próby 100 pąków, z jednorocznych pędów 20 drzew (w lecie osobników/cm 2 liścia przy analizie 200 liści z 20 drzew). Zwalczanie należy rozpocząć w fazie różowego pąka, używając akarycydu Ortus 05 SC. Po kwitnieniu, w fazie wzrostu zawiązków można użyć do tego celu preparatów: Envidor 240 SC, Koromite 10 EC, Ortus 05 SC lub Sumo 10 EC. Zabiegi są szczególnie wskazane w sadach, w których rok wcześniej notowano duże nasilenie szkodnika lub w przypadku przekroczenia progu szkodliwości. Preparatów Koromite 10 EC i Sumo 10 EC nie należy stosować na odmianie Golden Delicious, a w przypadku odmian Gala i Braeburn trzeba zachować 5-dniowy odstęp przed i po zastosowaniu innych ś.o.r. u Pordzewiacz śliwowy zasiedla śliwy, morele i brzoskwinie. Żerowanie (fot. 2) u podstawy liści i na dolnej ich stronie wywołuje powstawanie żółtych, potem rdzawych, wydłużonych plamek. Mocno zasiedlone liście (jedna kolonia może liczyć kilkaset osobników) marszczą się, a ich nerwy ulegają pogrubieniu. Na młodych pędach tworzą się marmurkowate przebarwienia i pękające, skorkowaciałe blizny. Zahamowany jest wzrost pędów i owocowanie, zwłaszcza młodych drzew. Stadium zimującym są samice. Ich dalszy rozwój przebiega jak u pordzewiacza jabłoniowego. Płodność jednej samicy to około 80 jaj, w roku rozwija się 4 lub 5 pokoleń szkodnika. Pierwszy zabieg powinien być przeprowadzony w fazie między zielonym i białym pąkiem kwiatowym drzew, kolejny tuż po kwitnieniu i w razie konieczności trzeci w czerwcu. Przed kwitnieniem można użyć akarycydu Ortus 05 SC, natomiast po nim także preparatu Envidor 240 SC. u Podskórnik gruszowy to szpeciel, który występuje na gruszach (fot. 3), rzadziej na jabłoniach (np. w 2014 r.; fot. 4). Zasiedlenie pąków w okresie zimowym skutkuje ich nabrzmieniem wiosną. Z takich pąków wyrastają charakterystycznie zniekształcone, pofałdowane liście, o różnej długości ogonków. Na powierzchni liści widać liczne, żółtawe, potem brunatniejące pęcherzyki, wewnątrz których samice żerują i składają jaja. W lipcu część samic drugiego pokolenia i całe trzecie opuszczają swoje kryjówki i przechodzą do pąków, w których zimują. Uszkadzane mogą być też owoce, na których powstają małe, czerwonawe plamki. Wzrost młodych drzewek może zostać zahamowany. Zwalczanie podobne jak w przypadku wzdymacza gruszowego. u Pilśniowiec orzechowiec (syn. szpeciel orzechowiec) występuje na orzechu włoskim. Żerowanie szkodnika na dolnej stronie liści (fot. 5) wywołuje tworzenie się dużych, pęcherzykowatych wyrośli na górnej stronie blaszki, po czym miejsca te na dolnej stronie pokrywa warstwa gęstych, żółtawych włosków. Silnie porażone liście wcześniej opadają. Latem samice powracają do formujących się pąków, w których zimują. Pewną formą ograniczenia występowania tego szkodnika jest usuwanie i niszczenie zasiedlonych liści w czerwcu i na początku lipca. fot. 1. A. Łukawska fot. 2 5 E. Żak u Wzdymacz gruszowy (również roztocz) żeruje licznie na dolnej stronie liści gruszy, co wywołuje ich zniekształcenia, marszczenie się i zaginanie pofalowanych brzegów do środka. W miejscu żerowania na liściach, zawiązkach i owocach tworzą się ordzawienia. Młode drzewa nie rosną. W roku występują 3 pokolenia szkodnika. Zimowy próg zagrożenia to ponad 5 osobników/pąk lub 20 sztuk na 1 cm.b. pędu (na jednym 2-letnim pędzie z 10 drzew). Tuż przed kwitnieniem jest to natomiast 30 osobników na 1 rozetę kwiatową, pobraną z próby 10 rozet kwiatowo-liściowych z 10 drzew. Jeśli wówczas zostanie przekroczony próg szkodliwości, to bezwzględnie należy przeprowadzić zabieg zwalczający (również, gdy po kwitnieniu zostanie zaatakowane 50% liści). Zabieg zwalczający można wykonać jednorazowo, przed kwitnieniem gruszy używając akarycydu Ortus 05 SC, pojedynczo lub w mieszaninie z adiuwantem Slippa. * na rynku polskim Zwiększenie tolerancji roślin na niekorzystne warunki wzrostu (w tym suszę i zasolenie gleby) Wzmocnienie odporności roślin na patogeny grzybowe Poprawa plonowania (nawet do 30 %) oraz podwyższenie parametrów jakościowych plonu SCS-OPTISIL-205x285-Plantpress_czeresnia.indd :16:14

4 4 1 panowały wiosną najbardziej sprzyjające warunki do infekcji zarodnikami workowymi sprawcy parcha jabłoni. Na Sandomierszczyźnie, podobnie jak na Kujawach, sadownicy z uwagi na mniejszą niż w rejonie Polski centralnej ilość opadów deszczu, mieli mniej problemów z ochroną. Do pierwszego wysiewu zarodników w sezonie 2013 doszło kwietnia, a 17 kwietnia nastąpiło pękanie pąków na jabłoniach odmiany Idared. Zgrały się zatem w czasie: obecność zielonej, wrażliwej tkanki drzew, źródła infekcji oraz sprzyjające jej warunki atmosferyczne. Koniec wysiewów w tym sezonie w centralnej Polsce nastąpił pod koniec pierwszej dekady czerwca. Gwałtowne opady deszczu w połączeniu z temperaturą sprzyjające dojrzewaniu owocników spowodowały bardzo obfite wysiewy zarodników workowych, niespotykane dotychczas w naszym kraju. W 2013 r. pierwsze plamy parcha na liściach rozetowych i zawiązkach owoców zaobserwowałem pod koniec pierwszej dekady maja, czyli po około 20 dniach od pierwszej infekcji. Przebieg warunków atmosferycznych w ostatnich miesiącach 2013 r. i pierwszych 2014 r., sprzyjał rozwojowi owocników sprawcy parcha jabłoni. Do pierwszego, symbolicznego wysiewu zarodników w sezonie 2014 doszło 25 marca. Owocniki w tym czasie rozwijały się bardzo dynamicznie, kolejne tym razem silne wysiewy zarodników miały miejsce około 10 kwietnia oraz kwietnia. W późniejszym okresie wysiewy i in- FOT. 2. Plamy na liściach przyrostów tegorocznych świadczą o infekcjach z okresu kwitnienia drzew FUNGICYD Na zdrowie owocom i warzywom! Nowy fungicyd o działaniu wgłębnym i kontaktowym do zwalczania szarej pleśni (truskawka, pomidor, bakłażan, papryka, cukinia i inne dyniowate o jadalnej skórce) oraz brunatnej zgnilizny drzew pestkowych kwiatów, pędów i owoców (brzoskwinia, nektaryna). Najnowszej generacji substancja aktywna FENPYRAZAMINA o działaniu zapobiegawczym i interwencyjnym (leczniczym). BARDZO KRÓTKI OKRES KARENCJI TYLKO 1 DZIEŃ Chronimy uprawy, chronimy naturalne piękno F&N Agro Polska Sp. z o. o. ul. Grójecka 1/3, Warszawa tel Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. fekcje następowały praktycznie w tygodniowych seriach, zwykle w soboty/niedziele. Zakończenie wysiewów zarodników workowych w 2014 r. w centralnej Polsce miało miejsce pod koniec trzeciej dekady maja. Pierwsze plamy na liściach rozetowych zaobserwowano już pod koniec trzeciej dekady kwietnia. Wydaje się, że szczególnie istotny dla skutecznej ochrony był okres pomiędzy kwietnia oraz 2 5 maja. W obu mieliśmy do czynienia ze stosunkowo niską średnią dobową temperaturą i spadającą nieco poniżej 0 C temperaturą minimalną. W takich warunkach raczej trudno było dobrać jakikolwiek produkt o działaniu interwencyjnym, a przy próbach stosowania takich rozwiązań mogły się pojawić plamy. Stosunkowo ciepło i duża ilość opadów w kolejnych miesiącach przyczyniły się wraz z plamami do silnych wtórnych infekcji. Przełożyło się to na silne porażenie pędów jednorocznych parchem wtórnym. W sierpniu, w niektórych sadach większość liści na przyrostach jednorocznych miała ślady wtórnych infekcji. Taka sytuacja w połączeniu z opadami, jakie miały miejsce pod koniec sierpnia 2014 r., była bardzo dużym zagrożeniem dla owoców, szczególnie odmian wczesnych. Występowanie parcha wtórnego w obrębie korony drzew powoduje że, gwałtownie wzrasta potencjał infekcyjny takiego sadu, zależący wprost od ilości porażonych jesienią liści. W 2015 r. pierwsze zdolne do wysiewu owocniki sprawcy parcha jabłoni pojawiły się w połowie marca, a wysiewy zarodników workowych rozpoczęły się w pierwszych dniach kwietnia. Warunki atmosferyczne w tym terminie w niektórych rejonach Polski nie sprzyjały infekcjom. Lokalnie, na niektórych odmianach jabłoni (głównie Ligol i Idared ), w pierwszej dekadzie czerwca można było zaobserwować plamy parcha na 1. i 2. lub 3. i 4. liściu rozetowym (fot. 1 na str. 1). Później widoczne były także plamki na działkach kielicha. Ich charakter oraz umiejscowienie wskazywały na stosunkowo wczesne infekcje, najprawdopodobniej z okresu pojawienia się pierwszej zielonej tkanki na drzewach. Wiele wskazuje na to, że te infekcje mogły mieć miejsce już w pierwszych dniach kwietnia. Obserwowano także plamy na górnej stronie blaszki liściowej 4. i 5. liścia rozetowego, co wskazuje na infekcję z okresu zielony/różowy pąk. Plam tych było stosunkowo niewiele, podobnie jak opisanych wcześniej. W trzeciej dekadzie maja pojawiły się także plamy na liściach przyrostów tegorocznych, na 2. i 3. liściu patrząc od dołu pędu (fot. 2). Wskazuje to na infekcje z okresu około kwitnienia. Czy ujawnią się kolejne plamy parcha świadczące o późniejszych infekcjach, jeszcze się okaże i będzie zależne, w dużej mierze, od szczelności stosowanej ochrony oraz przebiegu warunków atmosferycznych w czasie infekcji i podczas zabiegów. Prolectus 205x285 FNAgro JW 2015.indd :08

5 5 Na Kujawach (mgr inż. Barbara Błaszczyńska, Agrosimex) W 2015 r. w rejonie Kujaw infekcje pierwotne parcha jabłoni odnotowane przez stację meteorologiczną w Śmiłowicach w okolicach Włocławka, miały miejsce: kwietnia (słaba), 29 kwietnia (średnia), 5 maja (słaba), 6 maja (silna), 10 (średnia) i 21 maja (silna). W kwietniu i w maju br. opady deszczu w okolicach Włocławka były niewielkie, krótkotrwałe i przelotne. Na Kujawach zapowiada się kolejny rok dotkliwej suszy. Bieżący sezon ochrony w okresie infekcji pierwotnych parcha jabłoni w opinii sadowników należy zaliczyć do łatwych, mimo, że jeszcze się nie skończył. W większości sadów w pierwszej dekadzie czerwca trudno było znaleźć plamy parcha. Ocena dynamiki rozwoju pseudotecji i dojrzałości zarodników workowych 1 kwietnia br. wykazała, że worki były wypełnione zarodnikami workowymi na poziomie około 30%, jednak nie osiągnęły one wówczas pełnej dojrzałości, aby mogło dojść do ich wysiewu. Dopiero kolejne obserwacje (z 9 kwietnia) wykazały, że na poddanych badaniu liściach wszystkich odmian jabłoni, pseudotecja osiągnęły maksymalną dojrzałość i zdolność do wysiewu. Jednak pierwsze zagrożenie (wysiewy zarodników workowych i warunki do infekcji) wystąpiło dopiero w dniach kwietnia br. Informacje o pierwszych, zauważonych plamach parcha na liściach jabłoni w kujawskich sadach pojawiły się w trzeciej dekadzie maja br., prawdopodobnie jako wynik silnej i niedostatecznie zabezpieczonej infekcji z 6 maja (plamy parcha na liściach uwidaczniają się w temperaturze C, po około dwóch tygodniach od wystąpienia infekcji). W końcowym okresie wysiewów zarodników workowych lub po ich zakończeniu, powinno się wykonać lustrację poszczególnych odmian/ kwater potwierdzającą lub wykluczającą obecność plam parcha jabłoni na liściach. Jeśli takich nie przeprowadzono, sadownik powinien postępować tak, jakby istniało zagrożenie ze strony zarodników konidialnych, a więc odpowiednio zintensyfikować ochronę. Zarodniki konidialne stanowią bowiem większe zagrożenie infekcyjne niż workowe, gdyż ich ilość jest nieograniczona, a do infekcji wystarczy jedynie rosa lub mgła. Infekcje wtórne, za które są odpowiedzialne, wymagają 2/3 czasu niezbędnego dla infekcji pierwotnych, dokonywanych przez zarodniki workowe. Plam świadczących o porażeniu parchem jabłoni należy szukać przede wszystkim na drzewach odmian wrażliwych na parcha i raczej w wyższych partiach korony (zwłaszcza na wierzchołkach drzew), gdzie trudniej jest je dopryskać, a także na 3. i 4. liściu licząc od nasady pędu (fot. 3) oraz szypułkach kwiatowych, działkach kielicha i młodych zawiązkach. Ważna jest także ocena, czy plamy te są powtarzalne i występują regularnie na drzewach danej odmiany, czy są przypadkowe, spotykane sporadycznie. To może świadczyć o tym, że są one wynikiem niedoskonałości w technice opryskiwania. Nie można ich jednak lekceważyć. W przypadku lata suchego i ciepłego nie będą groźne, ale w warunkach długotrwałej, deszczowej pogody w końcowej fazie sezonu mogą być źródłem parcha przechowalniczego. Dlatego konieczne jest kontynuowanie zabiegów zapobiegawczych, szczególnie przed zapowiadanymi opadami deszczu. W przypadku potwierdzenia regularnie występujących plam parcha priorytetem jest ochrona zawiązków. Należy zatem regularnie aplikować preparaty zapobiegawcze: Delan 700 WG lub Merpan/Captan/Malvin 80 WG, w przypadku młodych zawiązków nawet co 7 dni, później okresy te można wydłużać do dwóch tygodni (w miarę upływu czasu i wzrostu ich dojrzałości, odporność jabłek na infekcje maleje). Należy przy tym uwzględniać ewentualność zmycia produktu kontaktowego przez opady deszczu od 20 do 40 mm, w zależności od użytego fungicydu. Najwyższą odporność na zmywanie mają strobiluryny Discus 500 WG/ Zato 50 WG, które pozostają skuteczne jeszcze przy opadzie do 40 mm, ponadto bardzo dobrze zabezpieczają zawiązki (nie powodując ich ordzawień) i są dobrym produktem mączniakobójczym. Nie można ich jednak nadużywać (mogą być użyte nie więcej niż 2 razy w sezonie). Na finiszu walki z parchem w trudnych sytuacjach pogodowych konieczne może być także sięgnięcie po fungicydy grupy IBE, np. difenokonazol Difo 250 EC/Score 250 EC lub ich odpowiednik w mieszaninie z preparatem kontaktowym, które dodatkowo mają działanie ograniczające mączniaka (lub gotowe mieszaniny np. Shavit 72 WP czy Flint Plus 64 WG). Nie należy ich jednak nadużywać w sytuacjach nieuzasadnionych. Owoce się osypują? Dla nas to nie problem! przy obfitym kwitnieniu i zawiązywaniu w czerwcu dochodzi do tzw. opadu świętojańskiego, a w kolejnym czasie do osypywania się przedzbiorczego, które to procesy spowodowane są złym bilansem hormonalnym (zanika produkcja auksyny) oraz konkurencją pomiędzy zawiązkami o wodę i składniki pokarmowe. w tym czasie ustaje także podział komórkowy i zgodnie z tą fizjologią drzewa starają się o szybkie dojrzewanie owoców, a większą część składników transportują jedynie do pędów i liści. tu z pomocą przychodzi bilansowanie i stymulacja układu hormonalnego oraz efektywne odżywienie nalistne nie tylko w mikro- i makroelementy, ale także w aminokwasy, oligopeptydy i polisacharydy. najefektywniejszym rozwiązaniem jest wykonanie zabiegu przy wykorzystaniu stymulatora nano-gro (12 granulek) i preparatu algowo-huminowo-fulwowego naturalny plon ( g / l/ha). Jak pokazały badania i doświadczenia lat ubiegłych, zabieg ten doskonale wpływa także na przyrost masy owoców oraz w bardzo szybkim tempie pomaga w wybarwianiu się nawet przy niskiej operacji słonecznej. w przeciwieństwie do innych metod stymulacyjnych, powyżej opisany schemat zabiegu nie wpływa na przyspieszenie dojrzewania. ponadto sadownicy zauważają (w porównaniu do kontroli) pozytywne efekty zawiązywania pąków kwiatowych na przyszły rok oraz ogólnie lepszą kondycję drzew w następnym sezonie wegetacyjnym. o przechowalnictwie i pozostałościach słów kilka przechowalnictwo w dobie dzisiejszego zbytu owoców staje się coraz większym problemem. rozmaite zabiegi chemiczne są niedozwolone w końcowej fazie produkcji ze względu na długo utrzymujące się pozostałości po nich w owocach. tu z pomocą przychodzą mikrobiologiczne metody, które od wielu lat są z powodzeniem wykorzystywane zarówno w polsce, jak i za granicą. Jedną z najsilniejszej broni jest bardzo agresywny wobec grzybów, pleśni i patogenów szczep bakterii Bacillus Subtillis, znany z preparatu Fito doctor. zabieg przy użyciu Fito doctor (1 2 kg / l/ha) nie tylko ogranicza choroby przechowalnicze, ale również znacząco wpływa na obniżanie pozostałości w owocach, co potwierdzają doświadczenia sadowników. nie bez znaczenia jest także fakt, że wszystkie powyższe preparaty są wolne od pozostałości, nie posiadają okresu karencji i prewencji oraz w porównaniu do szaty cenowej preparatów dostępnych do ostatnich zabiegów są niezwykle konkurencyjne cenowo. Doradca: paulina trzos, , FOT. 3. Plamy parcha na 3. i 4. liściu licząc od nasady pędu tegorocznego Plony najwyższego wzrostu nano-gro Innowacyjny stymulator wzrostu i plonowania roślin zapewnia stymulację na 3 płaszczyznach: stymuluje rozwój systemu korzeniowego stymuluje wzrost części nadziemnej rośliny stymuluje odporność roślin Co w efekcie przekłada się na wyższy, lepszy plon. 6

6 6 5 Po zakończeniu infekcji pierwotnych warto sięgnąć po produkty kontaktowe oparte na innych niż kaptan czy ditianon substancjach aktywnych, np. fungicydy tiuramowe: Aplosar/Thiram Granuflo/Pomarsol Forte 80 WG lub Sadoplon 75 WP lub oparte na mankozebie: Penncozeb 80 WP/Vondozeb 75 WG (ograniczają również drobną plamistość liści jabłoni, która objawia się na niektórych odmianach). Na uwagę zasługuje biofungicyd wodorowęglan potasu Armicarb zarejestrowany do zwalczania parcha, ale i dobrze ograniczający mączniaka. Stosuje się go w dawce 5 kg/ha (polecany jest również w mieszaninie z preparatem siarkowym np. Microthiol 80 WP). Jego zaletą jest to, że jest związkiem naturalnym, a to oznacza brak pozostałości w owocach. W okresie infekcji wtórnych warto także do zabiegów fungicydami kontaktowymi dodawać nawozy oparte na fosforynach, aby ograniczyć intensywność zapobiegawczych zabiegów chemicznych i jednocześnie mieć gwarancję lepszej ich skuteczności. Zabiegi wyniszczające plamy parcha są kosztowne, nie gwarantują całkowitego unieszkodliwienia plam, a ponadto wymagają użycia substancji aktywnych o podwyższonym ryzyku wystąpienia odporności (zabieg ten niesie ze sobą olbrzymie ryzyko selekcji ras odpornych parcha jabłoni). Mam nadzieję, że większość sadowników nie będzie musiała ich wykonywać w bieżącym sezonie. Na Sandomierszczyźnie (Anita Łukawska) Podczas Święta Kwitnącej Jabłoni w Samborcu 17 maja br., Adam Fura ze Świętokrzyskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Oddział w Sandomierzu, zwrócił uwagę na konieczność dokładnych lustracji w sadach, z uwagi na duże prawdopodobieństwo plam parcha na liściach rozetkowych jabłoni. Plamy te są następstwem infekcji w fazie mysiego ucha. Sezon 2015 w odniesieniu do parcha jabłoni zapowiadał się na trudny z uwagi na znaczne źródło infekcyjne. Wegetacja rozpoczęła się wcześnie. Od 3 kwietnia br. obserwowany był rozwój parcha jabłoni w rejonie sandomierskim. 13 kwietnia w 3% otoczni były dojrzałe do wysiewu zarodniki workowe, a 17 kwietnia już w 5%. W połowie kwietnia pojawiły się pierwsze ich wysiewy. 14 kwietnia wysiew był znaczący i w przypadku drzew odmiany Ligol (w fazie mysiego ucha ) zakończył się infekcją. Objawia się ona plamami parcha na dwóch liściach rozetkowych. Na jednym w centralnej części liścia wzdłuż nerwu, na drugim na brzegu, co świadczy o stykaniu się tych liści ze sobą w momencie infekcji mówił A. Fura. Dojrzewanie zarodników workowych oraz ich wysiewy następują powoli, co sugeruje, że nie zakończą się one szybko i jeszcze długo mogą następować infekcje pierwotne, zatem konieczna będzie odpowiednia ochrona. Jak informował A. Fura, 15 maja, 60% otoczni nie było jeszcze aktywnych, co potwierdziło jego wcześniejsze słowa. W poprzednim roku, większość zarodników workowych do 18 maja już się wysiała. W bieżącym sezonie wysiewało się ich mniej jednorazowo, ale tkanka liści i zawiązków była młoda i podatna na infekcję, zatem nawet niewielka liczba zarodników mogła być groźna. Tym bardziej, jeżeli warunki nie sprzyjały wykonaniu zabiegu, lub używano preparatów nieodpowiednio dobranych do pogody. W celu wspomagania ochrony przed parchem jabłoni, A. Fura zalecał dodawać 1,5 2 l/ha produktu zawierającego fosforyn potasu do fungicydu do ochrony przed parchem i przed mączniakiem jabłoni oraz 4 l/ha preparatu Protector. Po kwitnieniu jabłoni szczególnie polecał fungicydy strobilurynowe w mieszanie z kaptanem, które oprócz parcha jabłoni miały chronić także przed mączniakiem. To czym opryskujecie, jest wynikiem waszych zakupów. Zalecenia podawane przez doradców sadowniczych w poszczególnych terminach, dotyczące określonych produktów wynikały z potrzeby w danej chwili, konieczności prowadzenia rotacji czy nawet równoczesnej ochrony przed kilkoma chorobami. Jeżeli sadownik, dzwoniący do doradcy, usiłuje upewnić się co do użycia innego produktu niż zalecany (którego używał z powodzeniem w poprzednich sezonach), to jest pewne, że ten o który pyta już kupił i nie chce ponosić dodatkowych kosztów. Jednak z rozmowy wynika zazwyczaj, że nie bierze on pod uwagę prawdopodobieństwa odporności parcha na niego, czego skutkiem może być niższa niż zakładana skuteczność działania i w konsekwencji porażenie parchem jabłoni mówił A. Fura. Zdaniem A. Fury, zalecenia, dotyczące użycia w okresie kwitnienia preparatu Fontelis 200 SC, wynikały głównie z zakresu działania tego środka, możliwości użycia go w szerokim zakresie temperatury oraz z powodu nowej substancji czynnej, na którą na razie w polskich sadach nie ma odporności. Preparat ten, z uwagi na ochronę jabłoni przed parchem i mączniakiem oraz szarą pleśnią, warto zastosować właśnie w okresie kwitnienia, kiedy należy chronić drzewa przed tymi chorobami. Jest ponadto bezpieczny dla owadów zapylających. Na wykorzystywane w tym celu powszechnie preparaty anilinopirymidynowe, jest już stwierdzona odporność, zatem mogą one być niewystarczająco skuteczne w ochronie przed parchem w tak trudnym okresie jakim jest kwitnienie, liczne wysiewy zarodników workowych oraz zmienne warunki pogodowe. Jeżeli pojawił się produkt, którym można wykonać jeden zabieg w ochronie jabłoni przed trzema chorobami w sezonie w newralgicznym terminie kwitnienia, to warto to zrobić. W wielu sadach, jak sugerował prelegent, w drugiej dekadzie maja, miały pojawić się plamy parcha na liściach z infekcji w okresie kwitnienia. Jest to konsekwencją użycia do ochrony preparatu o niewystarczającej skuteczności, szczególnie że w okresie kwitnienia odnotowano silne wysiewy zarodników workowych. Pamiętać należy, że wyniszczenie parcha jabłoni jest droższe niż stosowanie ochrony zapobiegawczej podsumował A. Fura. fot. 1, 2 M. Oleszczak fot. 3 B. Błaszczyńska

7 7 Letnie cięcie jabłoni Piotr Gościło, niezależny doradca sadowniczy Cięcie jabłoni latem służy poprawie doświetlenia wnętrza koron drzew (fot. 1). Zakres i intensywność tego zabiegu zależą od formy korony i systemu prowadzenia drzew, warunków atmosferycznych wpływających na wzrost i owocowanie, a najmniej od uprawianych odmian. Intensywne sady jabłoniowe (fot. 2) charakteryzują się m.in.: dużym zagęszczeniem drzew, użyciem podkładek karłowych i półkarłowych, tzw. płytkim sadzeniem (miejsce okulizacji wysoko nad powierzchnią gleby), luźnym prowadzeniem koron umożliwiającym ich dobre doświetlenie (korony stożkowe, wrzecionowe, osiowe), stabilnymi konstrukcjami wspierającymi oraz stosowaniem mechanicznego cięcia. Takie sady zazwyczaj są wysoko produktywne, jakość prawidłowo wyrośniętych i wybarwionych owoców jest wysoka, a owocowanie stabilne i coroczne. Do trzeciego lub czwartego roku po posadzeniu drzewek, nie ma zazwyczaj problemu z dostatecznym doświetleniem wnętrza ich koron w dolnych i środkowych partiach (fot. 3). W kolejnych latach problem ten narasta, szczególnie w latach braku owocowania (np. po przemarznięciu, gradobiciu czy wskutek przemienności owocowania). Uzyskanie i utrzymanie fizjologicznej równowagi pomiędzy wzrostem i owocowaniem drzew, warunkuje ich spokojny wzrost oraz regularne i obfite owocowanie. Wtedy wzrost drzew jest umiarkowany i nie wymagają one wiele pracy podczas cięcia zimą i latem. Jeżeli rosną zbyt silnie, można podcinać im korzenie lub nacinać pnie. Zabiegi te znacząco ograniczają wzrost wegetatywny drzew. Bywa, że cięcie letnie jest po nich zbędne lub wymagane tylko w nieznacznym stopniu (usunięcie kilku pędów wyrastających na obwodzie i w głębi korony). Sady o luźnych koronach są mniej podatne na choroby i mniej chętnie zasiedlane przez szkodniki, ponieważ są przewiewne. Cel W przypadku cięcia letniego jest nim zmniejszenie miąższości korony, aby doświetlić owoce w jej wnętrzu (fot. 4), co z kolei skutkuje ich lepszym wybarwieniem. Aby wprowadzić do wnętrza koron więcej światła, można pod nimi wyłożyć folię odbijającą światło. Takie zabiegi stosują sadownicy w No- FOT. 2. Młode drzewka odmiany Empire w sadzie intensywnym nie wymagają cięcia letniego, ponieważ wszystkie owoce są prawidłowo doświetlone FOT. 4. Na drzewach po cięciu (po lewej) owoce zostały odkryte, podczas gdy w rzędzie bez cięcia prawie ich nie widać wej Zelandii i USA, a próby podejmowane są w zachodniej i południowej Europie. Dobrze doświetlone owoce mają intensywny rumieniec oraz szybciej osiągają optymalne rozmiary. Ich miąższ zawiera więcej cukrów, ma lepszy smak w porównaniu z owocami niedostatecznie doświetlonymi. Cięcia letniego wymagają jabłonie odmian o owocach z czerwonym rumieńcem oraz o żółtym lub zielonym kolorze skórki (np. Mutsu, Golden Delicious Reinders ). Owoce, do których dociera niewiele światła słonecznego mają bardzo delikatną skórkę, która jest podatna na infekcje (np. parcha jabłoni), choroby fizjologiczne ujawniające się w sadzie lub podczas ich przechowywania (np. gorzka plamistość podskórna, fot. 5). W zagęszczonych koronach panuje większa wilgotność powietrza, co sprzyja powstawaniu delikatnych pęknięć i ran na skórce owocu, prowadzących do powstawania skorkowaceń i ordzawień, a nawet plam gnilnych. Dzięki letniemu cięciu możliwe jest: uzyskanie odpowiedniej wielkości i jakości owoców (barwa zasadnicza skórki, rumieniec, odpowiedni smak FOT. 3. W dolnej partii korony jabłoni Red Jonaprince niepoddawanej cięciu letniemu, jabłka mogą się nie wybarwiać FOT. 5. Gorzka plamistość podskórna jest skutkiem przegrywania owoców w konkurencji o wapń z silnie rosnącymi pędami, wyrastającymi na drzewach w nadmiernej liczbie i jędrność oraz tekstura miąższu); coroczne i regularne owocowanie poprzez tworzenie pąków kwiatowych i owocowanie w całej koronie drzewa. Dla prawidłowego tworzenia pąków kwiatowych potrzeba przynajmniej 30 40% światła słonecznego docierającego do zewnętrznych partii korony (fot. 6). Dla uzyskania pożądanej wielkości owoców potrzeba już 50% światła, a w celu uzyskania zadowalającego rumieńca na owocach powyżej 65 70% światła. Aby spełnić ten warunek, należy tak przeprowadzić letnie cięcie, aby patrząc na drzewo po tym zabiegu, widzieć na nim prawie wszystkie owoce. Cięcie letnie dzięki poprawie doświetlenia owoców i liści, wpływa korzystnie na sprawność fotosyntetyczną roślin. a FOT. 1. Jabłoń Idared przed (a) i po cięciu letnim (b) b FOT. 6. Jeżeli do pędów we wnętrzu korony dociera mniej niż 30 40% światła słonecznego docierającego do zewnętrznych jej partii, wówczas zakłada się mało pąków kwiatowych na pędach, co skutkuje niskimi plonowaniem 8

8 8 7 FOT. 7. Jabłka zbytnio odsłonięte podczas cięcia latem są narażone na oparzenia słoneczne Bez oparzeń Aby owoce dobrze wybarwiły się nie muszą być całkowicie odsłonięte, ponieważ wówczas wzrasta ryzyko powstania oparzeń słonecznych (fot. 7). Niewielkie cieniowanie jest nawet wskazane z uwagi na silną operację słońca w okresie ich dojrzewania, szczególnie, że w ostatnich latach na skutek ocieplenia klimatu jest ona coraz bardziej intensywna. Termin Odmiana i termin zbioru jabłek warunkują termin letniego cięcia jabłoni. Można przeprowadzić je wówczas, gdy drzewa zakończą już wzrost wegetatywny, ponieważ zmniejsza to ryzyko wtórnego ich wzrostu. Pamiętać jednak należy, że na wytworzenie rumieńca potrzeba około dwóch do trzech tygodni, zatem termin cięcia drzew należy tak zaplanować, aby spełnić ten warunek indywidualnie dla każdej z odmian. W przypadku odmian wczesnych, letnie cięcie dobrze jest rozpocząć pod koniec czerwca lub w lipcu, odmian średniowczesnych w sierpniu (zwykle na 3 lub 4 tygodnie przed zbiorem owoców), a zimowych w sierpniu lub na początku września. Przeprowadzone zbyt wcześnie może nie przynieść spodziewanego efektu, a drzewa mogą ponownie zacząć rosnąć (fot. 8). Takie wtórnie wyrosłe pędy są bardzo podatne na choroby i szkodniki oraz niepotrzebnie zagęszczają korony drzew. Niektórzy sadownicy tną wówczas drzewa ponownie celem FOT. 8. Pędy wtórne wyrastające po zbyt wczesnym cięciu letnim FOT. 9. Pędy przy owocach powinny być skrócone, ale nie wycięte całkowicie usunięcia tych pędów. Taki wtórny wzrost negatywnie wpływa na wyrastanie owoców, ponieważ silnie rosnące pędy wygrywają konkurencję o wodę i składniki pokarmowe. Cięcie zbyt późne (koniec września, początek października), nie spełni swojego celu, ponieważ ma ograniczony wpływ na wybarwienie owoców, może także skutkować obniżeniem wytrzymałości drzew na mróz. Zasady i technika Podczas letniego cięcia jabłoni wyciąć należy zbyt silne pędy wegetatywne (długopędy), szczególnie te wyrastające z pąków śpiących na pniu i grubych konarach we wnętrzu korony (tzw. wilki). Pozostawia się pędy słabiej rosnące i krótkopędy. Jeśli nad owocami znajdują się silne pędy wegetatywne, to wycinając je należy pozostawić odcinek z dwoma lub trzema liśćmi (fot. 9). Jeżeli wyrasta dużo silnych pędów jednorocznych, część z nich może być wycięta lub wyrwana u podstawy w taki sposób, aby nie zrzucić ani uszkodzić rosnących owoców. Niepotrzebne pędy wegetatywne na obwodzie koron także należy usunąć, ponieważ konkurują o wodę i składniki pokarmowe (głównie o wapń) z dojrzewającymi jabłkami, co prowadzi do chorób fizjologicznych. Tylko liście z krótkopędów wyrastających obok owoców odżywiają je. Wymogi poprawności Do letniego (ale i zimowego) cięcia drzew, należy używać dobrze na- FOT. 10. Przykład niewłaściwego cięcia letniego: zbyt silnie przycięto pędy nad owocami, a te znajdujące się bliżej zewnętrznej części korony skrócono zamiast wyciąć ostrzonego sekatora, najlepiej z przedłużanymi rączkami lub dwuręcznego. Ostrza i przeciwostrza muszą być dobrze dokręcone. Źle naostrzony i słabo skręcony sekator utrudni cięcie, ponieważ będzie szarpał, a nie ciął pędy, a nawet może spowodować strząsanie owoców, które spadając uszkodzą te położone niżej. Należy uważać także, aby ostrzami sekatora nie kaleczyć jabłek. Cięcie można rozpoczynać od górnych lub od dolnych partii drzew. Obcięte pędy należy odrzucić w międzyrzędzie. W partii wierzchołkowej drzew nie należy wycinać pędów, chyba że utrudniają wykonanie zabiegów chemicznych. Chronią one owoce w tej części koron przed oparzeniami słonecznymi i gradem. W trakcie cięcia letniego można usuwać chore gałęzie i owoce, aby ograniczyć źródło infekcji. Stojąc na ziemi można powycinać większość niepotrzebnych pędów nadmiernie zwisających, nawet gdy są na nich owoce. Przeszkadzają one w aplikacji herbicydów, koszeniu murawy, a jabłka schowane w chwastach nie wybarwiają się, są uszkadzane przez szkodniki i porażane przez choroby, które mogą ujawniać się podczas przechowywania. Cięcie w obrębie wyższych partii drzew można wykonywać z platform, sanek sadowniczych, stojaków, drabinek, których konstrukcja musi zapewniać bezpieczeństwo osób na nich pracujących. Przed cięciem pracownicy powinni być poinformowani o zasadach bhp. Nawet gdy powyższe zasady są spełnione, cięcie letnie wymaga nadzoru i kontroli. Pędy i gałązki zgromadzone w międzyrzędziach należy rozdrobnić kosiarką podczas koszenia murawy. Cięcie letnie w sadzie dobrze owocującym zwykle zajmuje godzin pracy na hektar, a w sadach słabo plonujących (wegetatywnych) nawet powyżej 100 godzin/ha. Najczęściej popełniane błędy podczas letniego cięcia: wycinanie zbyt dużej liczby pędów, co pobudza wtórny wzrost wegetatywny; zbyt silne skrócenie pędów wyrastających nad owocami (bezpośrednio nad nimi, fot. 10), czego skutkiem jest nadmierne odsłonięcie jabłek i wystąpienie oparzeń słonecznych, a także narażanie ich na uszkodzenie mechaniczne; pozostawianie nadmiaru pędów, które po skróceniu zbytnio zagęszczają korony; pozostawianie wyciętych pędów w obrębie koron; zrzucanie owoców; przeprowadzanie za wcześnie lub zbyt późno. fot P. Gościło Ortus śmiertelnie skuteczny Zwalcza: przędziorki i pordzewiacza jabłoniowego Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. Ortus jablon 258x92 SumiAgro ramka JW 2014.indd :01

9 9 Topper 10 ST pomaga chronić owoce przed przedwczesnym opadaniem reklama Istnieje wiele powodów, dla których owoce mogą przedwcześnie opadać przed zbiorami. Przyczynami mogą być czynniki naturalne, związane ze środowiskiem lub z chorobami czy szkodnikami. Często zjawisko to wiąże się np. z wczesnymi przymrozkami jesiennymi, nadmiernie wysoką lub niską temperaturą powietrza, silnymi wiatrami, zmianami wilgotności gleby czy niedoborami pewnych składników. Najczęściej jednak problemem są silne wiatry i nawałnice w okresie poprzedzającym owocobranie (jabłka i gruszki są już wtedy w tej fazie wegetacyjnej, w której szypułki owoców są coraz słabiej związane z pędami drzew). Dla sadowników szczególnie dotkliwe mogą być straty na skutek przedwczesnego opadania jabłek, zwłaszcza niektórych bardziej podatnych odmian, do których zalicza się np. Šampion czy Golden Delicious (fot. 1). Problemowi opadania owoców jabłoni i grusz można obecnie przeciwdziałać wykorzystując środek Topper 10 ST. Przy okazji poprawia on także wybarwienie owoców. WYKRES 1. Porównanie liczby przedwcześnie opadłych jabłek w doświadczeniu prowadzonym w Belgii Czym jest Topper 10 ST? Ten regulator wzrostu roślin został opracowany przez przedsiębiorstwo Dow AgroSciences na początku lat 90. ub.w. Od 2001 roku, produkt ten i związane z nim patenty są własnością belgijskiej firmy Agriphar SA. Topper 10 ST jest zarejestrowany w wielu krajach świata (m.in. w Algierii, Belgii, Chile, na Cyprze, w Egipcie, Francji, Grecji, Hiszpanii, Izraelu, na Kubie, w Maroku, Republice Południowej Afryki, Turcji, Urugwaju i we Włoszech) do stosowania w różnych uprawach gatunków sadowniczych (np. cytrusów czy owoców litchi). Od sezonu 2013 jest on także dostępny w Polsce poprzez firmę Agrosimex Sp. z o.o. i został u nas zarejestrowany do zapobiegania przedwczesnemu opadowi jabłek i gruszek oraz do poprawy wybarwienia jabłek. Substancją aktywną preparatu Topper 10 ST jest syntetyczna auksyna trichlopyr, związek z grupy pochodnych kwasu pirydynokarboksylowego. W 1 kilogramie środka znajduje się 100 g (10%) trichlopyru. Ciekawa jest formulacja tego preparatu, ułatwiająca sadownikom sporządzanie cieczy roboczej. Otóż Topper 10 ST jest produkowany w rzadko spotykanej na rynku formie rozpuszczalnych w wodzie tabletek, których liczbę potrzebną do napełnienia cieczą roboczą opryskiwacza sadowniczego można łatwo policzyć, bez konieczności sięgania po wagę lub pojemnik z dozownikiem objętości. Zastosowanie Jabłoń. W przypadku tego gatunku środek Topper 10 ST zapobiega przedzbiorczemu opadaniu owoców (rys. 1 i 2) oraz poprawia ich wybarwienie. Maksymalna dawka dla jednorazowego zastosowania w sadach FOT. 2. Bardzo dobre efekty działania środka Topper 10 ST stwierdzono w sadach gruszowych jabłoniowych to 20 tabletek na ha, a dawka zalecana do jednorazowego zastosowania to tabletek na ha. Zgodnie z etykietą-instrukcją stosowania zalecana ilość wody to 1000 l/ha. Opryskiwanie powinno być wykonane na 3 lub 4 tygodnie przed spodziewanym zbiorem owoców z wykorzystaniem opryskiwacza pozwalającego uzyskać krople średniej wielkości. W sezonie wegetacyjnym można wykonać maksymalnie jeden zabieg. Z dotychczasowych badań prowadzonych w różnych lokalizacjach wynika, że Topper 10 ST może być wykorzystywany bez ograniczeń w przypadku wszystkich odmian jabłoni. Nie stwierdzono wpływu tego środka na przyspieszenie dojrzewania jabłek czy obniżenie ich właściwości przechowalniczych, w tym na pogorszenie jędrności (rys. 3). Karencja środka wynosi 21 dni. W zebranych owocach nie stwierdzono pozostałości substancji czynnych. Grusze. W przypadku tego gatunku środek Topper 10 ST zapobiega przedzbiorczemu opadaniu owoców (rys. 4). Maksymalna dawka dla jednorazowego zastosowania w sadach gruszowych to 15 tabletek na hektar, a zalecana do jednorazowego zastosowania tabletek na ha. Zgodnie z etykietą-instrukcją stosowania ilość wody to 1000 l/ha. Opryskiwanie powinno być wykonane na 3 lub 4 tygodnie przed spodziewanym zbiorem owoców z wykorzystaniem opryskiwacza pozwalającego uzyskać krople średniej wielkości. W sezonie wegetacyjnym można wykonać maksymalnie jeden zabieg. Podobnie jak w przypadku jabłoni karencja środka wynosi 21 dni. Nie stwierdzono jego wpływu na przyspieszenie dojrzewania gruszek czy obniżenie ich właściwości przechowalniczych, w tym na pogorszenie jędrności. W zebranych owocach nie stwierdzono pozostałości substancji czynnych. W świetle dotychczasowych badań Topper 10 ST może być z dużym powodzeniem wykorzystywany dla więk- WYKRES 2. Porównanie ilości przedwcześnie opadłych jabłek (%) w doświadczeniu prowadzonym w Polsce WYKRES 3. Wpływ środka Topper 10 ST na jędrność jabłek (odmiana Jonagold, zabieg na 3 tygodnie przed zbiorem, zbiór 23 września) WYKRES 4. Porównanie ilości przedwcześnie opadłych gruszek (%) w doświadczeniu prowadzonym w Polsce FOT. 1. Na przedwczesne opadanie owoców podatna jest np. odmiana Golden Delicious Topper 10 ST znacząco hamuje opadanie owoców przed zbiorami. Dobre efekty zastosowania na wielu odmianach jabłoni i gruszy w różnych lokalizacjach doświadczeń. Bardzo dobre efekty w gruszach. Efekty zależą od warunków klimatycznych. Środek jest swego rodzaju polisą od wietrznej i burzowej pogody. Nie przyspiesza dojrzewania owoców. Nie pogarsza jędrności owoców. Aplikacja jednorazowa na 3 4 tygodnie przed zbiorem. Optymalna dawka tabletek na hektar. Brak pozostałości substancji czynnej w owocach. Brak wpływu na pogorszenie właściwości przechowalniczych owoców. szości odmian grusz (fot. 2), z wyjątkiem odmiany Guyot. Sporządzanie cieczy roboczej Jak już wspomniano znacznym ułatwieniem przy odmierzaniu ilości środka jest jego formulacja w postaci tabletek o masie 10 g (są pakowane po 10 szt. w opakowaniu jednostkowym). Przed przystąpieniem do sporządzania cieczy użytkowej należy dokładnie ustalić potrzebną ilość wody. Odmierzoną liczbę tabletek miesza się najpierw w osobnym naczyniu z małą ilością wody, a następnie wlewa przez sito do zbiornika opryskiwacza napełnionego częściowo wodą (z włączonym mieszadłem) i uzupełnia nią do potrzebnej ilości. W przypadku zbiornika opryskiwacza niewyposażonego w mieszadło hydrauliczne ciecz w zbiorniku należy wymieszać mechanicznie. Drzewa należy opryskiwać z włączonym mieszadłem w zbiorniku opryskiwacza. Zalecane jest opryskiwanie średniokropliste. Bardzo ważna jest dokładność wykonania zabiegu. Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie.

10 10 O produkcji brzoskwiń i moreli Anita Łukawska Ogólnopolskie Spotkanie Producentów Brzoskwiń i Moreli odbyło się już po raz siódmy 26 kwietnia br. w Sandomierzu. Jak co roku było okazją do przekazania informacji dotyczących produkcji tych niszowych, ale cenionych przez konsumentów owoców. Uprawa tych gatunków jest możliwa tylko w niektórych rejonach naszego kraju, głównie z uwagi na ich wymagania klimatyczne. Zmniejszający się popyt na brzoskwinie i morele (z uwagi na ich powszechną dostępność) oraz szeroki asortyment innych importowanych owoców na polskim rynku, spowodowały zmniejszenie areału uprawy tych gatunków. Obecnie, ze względu na niezadowalającą opłacalność tej produkcji, parają się nią tylko wytrwali producenci. A szkoda, bo polskie brzoskwinie i morele mogą być smaczne i wysokiej jakości. (Nie)opłacalne Kalkulacje opłacalności produkcji owoców brzoskwini i moreli przeprowadzone w 2014 r. przez Krzysztofa Wrzoska ze ŚODR Odział w Sandomierzu oraz zestawienie opłacalności produkcji brzoskwiń w latach , omówił Piotr Lisowski, również ze ŚODR. Według prelegenta, jest to dość trudne zadanie, z uwagi na zmienność cen środków produkcji oraz brak stabilności plonowania drzew tych gatunków w poszczególnych latach. Sporządzając taką kalkulację należy wziąć pod uwagę plonowanie drzew w danym roku i jednostkową cenę owoców. Aby dane były wiarygodne, kalkulacje należy przeprowadzić dla plonu 12 i 16 t/ha. Cena brzoskwiń na Sandomierskim Ogrodniczym Rynku Hurtowym w 2014 r. była dość niska i wynosiła średnio 0,8 zł/kg, co czyniło ich produkcję mało dochodową. Przy plonie 12 t/ha dochód (po doliczeniu płatności obszarowych) wyniósł zł/ha, natomiast przy 16 t/ha zł/ha. Jak informował P. Lisowski, uzyskane wartości należy pomniejszyć o koszty bezpośrednie poniesione na wyprodukowanie owoców, m.in. wynikające z zakupu nawozów (743 zł/ha), środków ochrony roślin (2118 zł/ha), specjalnych opakowań (500 zł) oraz najmu siły roboczej do zbioru owoców i cięcia drzew (2500 zł/ha). Koszt bezpośredni produkcji brzoskwiń przy plonie 12 t/ha wyniósł 5861 zł/ha, a przy plonie 16 t/ha 6460 zł/ha. Nadwyżka bezpośrednia wynosi zatem, odpowiednio, 4649 i 7250 zł/ha. W kalkulacji nie można pominąć kosztów założenia sadu, ale ich wysokość zależy od długości okresu jego użytkowania, za który przyjmuje się przeciętnie 15 lat. Zatem 1/15 kosztów założenia sadu (2555 zł/ha), należy doliczyć do kosztów bezpośrednich. Aby wyliczyć koszty całkowite, należy doliczyć także koszty eksploatacji ciągnika (ok zł/ha) oraz ogólnogospodarcze (utrzymania budynków i administracyjne), stanowiące 10 20% kosztów bezpośrednich (dla 10% wynoszą one 283 zł/ha). Koszt całkowity (suma kosztów bezpośrednich i pośrednich) przy plonie 12 t/ha wyniósł zł/ha, a przy 16 t/ha zł/ha. Do wydatków całkowitych należy doliczyć także czynsze, podatki oraz odsetki od kredytów i wówczas dochód przy plonie 12 t/ha i 16 t/ha ma wartość ujemną ( 845 zł/ha), co niestety czyni tę produkcję nieopłacalną. Omawiając zestawienie opłacalności produkcji brzoskwiń w latach , prelegent zwrócił uwagę na fakt, że niezależnie od plonowania, koszty bezpośrednie na 1 ha sadu brzoskwiniowego są zbliżone. Inaczej przedstawiają się koszty bezpośrednie po przeliczeniu na tonę owoców, ponieważ każdego roku plon był inny. Wynoszą one od 730 zł/t (w 2013 i 2014 r.) do 1360 zł/t (w 2012 r. niski plon). Podobny układ jest w przypadku kosztów całkowitych. W 2013 i 2014 r. wyniosły one 780 zł za tonę, a w zł/t. W tych latach cena za owoce nieznacznie pokrywała te koszty. Dochód rolniczy netto w każdym roku w omawianym okresie był więc bardzo niski. Możliwości poprawy rentowności sadu brzoskwiniowego i morelowego P. Lisowski upatrywał w wydłużeniu okresu podaży tych owoców na rynku poprzez ich przechowywanie, co może znacząco wpłynąć na wzrost cen i ograniczyć konkurencję cenową między producentami. Przy czym, owoce o niskiej jakości handlowej powinny być przeznaczane do przetwórstwa lub do produkcji soków tłoczonych. W przypadku tych gatunków opłacalna może stać się produkcja owoców ekologicznych. Do przechowywania powinny być kierowane tylko owoce wysokiej jakości, posortowane i umieszczone w opakowaniach, w których będą sprzedawane. Sprzedaż mogłaby być prowadzona przez grupy. Niestety, na razie morele i brzoskwinie są traktowane jako produkty marginalne. Jak sugerował P. Lisowski, trzeba się zastanowić, czy w takim rejonie jak sandomierski, nie należałoby utworzyć grupy producentów zrzeszającej sadowników produkujących te owoce, lub w ramach jednej z istniejących zająć się ich dystrybucją. Dużą popularnością wśród konsumentów cieszą się morele suszone, być może warto podjąć ten sposób przetwarzania tych owoców. Również ich produkcja ekologiczna może okazać się opłacalna z uwagi na właściwości owoców i ich pestek (antyrakowe). Niezbędne jest zatem zastanowienie się nad kierunkiem zmian w produkcji brzoskwiń i moreli, aby poprawić opłacalność uprawy tych gatunków. Być może pomogą w tym działania w ramach PROW na wsparcie inwestycji informował P. Lisowski. W trosce o owady zapylające należy przestrzegać pewnych zasad. Jedną z nich jest niewypalanie nieużytków, stanowiących naturalne miejsca ich bytowania. Również ochrona chemiczna roślin musi być prowadzona tak, aby nie szkodzić tym owadom. Przed użyciem ś.o.r. należy: zapoznać się z instrukcją ich stosowania; używać środków tylko zarejestrowanych dla danego gatunku, terminu i dawki; w pierwszej kolejności wybierać preparaty selektywne w stosunku do owadów pożytecznych, w tym zapylających; przestrzegać prewencji; zabiegi insektycydami wykonywać tylko po przekroczeniu przez szkodniki progu szkodliwości; w okresie kwitnienia nie stosować produktów zawierających aminokwasy, aby kwiaty nie nabrały obcego zapachu. Jeżeli stosowane są insektycydy, wcześniej należy skosić kwitnące pod drzewami chwasty. Należy dbać o to, aby nie doprowadzić do skażenia cieków wodnych i środowiska oraz zadbać o naturalne miejsca bytowania owadów zapylających. Centrum Murarkowe w Sandomierzu Jednym z punktów programu tegorocznego Spotkania Producentów Brzoskwiń i Moreli było odwiedzenie Centrum Murarkowego zlokalizowanego na terenie winnicy i sadu kościoła pw. św. Jakuba w Sandomierzu. Centrum powstało w ramach akcji edukacyjnej Budujemy populację owadów zapylających, która realizowana jest przez firmę Sumi Agro Poland. Pełni ono funkcję ośrodka pokazowego, w którym można zapoznać się z hodowlą murarki ogrodowej, zobaczyć, jak pracuje na kwiatach i jakie efekty przynosi ta aktywność. Tam też od obecnych na spotkaniach specjalistów można uzyskać szczegółowe informacje o hodowli, biologii, zachowaniu i znaczeniu murarki ogrodowej. Pierwsze osobniki murarki wychodzą z gniazd na początku kwietnia. Samotnie żyjąca pszczoła wykazuje tendencję do życia w kolonii. Ta cecha owada została wykorzystana przy hodowli gatunku. W Centrum Murarkowym rurki trzcinowe, w których gniazduje pszczoła, zebrane są w pakiety znajdujące w drewnianych skrzyniach, chroniących je przed niesprzyjającymi czynnikami zewnętrznymi (fot.). Warunki atmosferyczne w dniu konferencji sprawiły, że murarki były bardzo aktywne. Niedługo od wygryzienia się z kokonów pszczoły te kopulują. Po tym czasie liczebność samców maleje, a od około połowy maja w kolonii można obserwować już tylko samice. Składają one jaja do wcześniej zaprowiantowanych pyłkiem komórek lęgowych w rurkach trzcinowych i to właśnie one, odwiedzając kwiaty drzew owocowych, przyczyniają się do lepszego ich zapylenia. Centrum Murarkowe w Sandomierzu jest jedną z lokalizacji, gdzie zamontowano kamery, które rejestrują to, co dzieje się przed wejściem do gniazd tej pszczoły, umożliwiając podglądanie fascynującego życia owadów. Obraz z kamer dostępny jest na stronie -ogrodowa-on-line/ Joanna Klepacz-Baniak fot. J. Klepacz-Baniak SKRZYNIE z gniazdami murarki ogrodowej Nawożenie brzoskwiń i moreli Program nawożenia brzoskwini i moreli zaprezentował Andrzej Grenda z firmy Yara Poland. Spośród nawozów posypowych polecał użyć po kwitnieniu saletry wapniowej wzbogaconej borem YaraLiva Nitrabor lub saletry potasowo-wapniowej Unika Calcium. Oba te nawozy wnoszą do gleby azot, przy czym drugi zawiera także potas (co jest istotne w przypadku drzew pestkowych). Do dolistnego dokarmiania drzew A. Grenda polecał Krista- Leaf Fruit Controller oraz KristaLeaf Foto. Pierwszy z nich to wieloskładnikowy nawóz dolistny, a zawarte w nim fosfor i bor mają za zadanie zwiększenie liczby komórek w zawiązkach owoców. Magnez jest wykorzystywany w produkcji asymilatów, a cynk zwiększa wytrzymałość roślin na niską temperaturę, podobnie jak molibden i siarka, które aktywują rośliny do wykorzystania mobilnych frakcji azotu w przemianach metabolicznych. W przypadku brzoskwini i moreli nawóz ten jest polecany do dwóch zabiegów, 7 i 14 dni po kwitnieniu, każdorazowo w dawce 3 kg/ha. KristaLeaf Foto to również nawóz wieloskładnikowy, ale przeznaczony do specjalistycznego nawożenia roślin sadowniczych. Zawarty w nim azot jest łatwo przyswajalny, gdyż występuje w formie amidowej i azotanowej. Może być używany do dokarmiania dolistnego roślin, wykazujących objawy chloroz związanych z wysokim ph gleby. Jest polecany do zabiegów, które mają na celu zwiększenie wydajności asymilacyjnej liści w sadach pestkowych od 3. tygodnia po kwitnieniu w dawce 3 kg/ha. Można go także użyć do dokarmiania dolistnego roślin po okresach niesprzyjających wegetacji (np. zalanie, susza), gdy pobieranie składników pokarmowych z gleby jest utrudnione. Wówczas należy go stosować co najmniej 3 razy co 5 7 dni. Gdy na drzewach występują chlorozy magnezowe i żelazowe (często na glebach o podłożu wapiennym), można go stosować przez cały okres wegetacji co dni. W przypadku drzew pestkowych nawóz ten jest polecany również do zabiegów po zbiorze owoców. Andrzej Zbroja z firmy Tradecorp, do dolistnego dokarmiania brzoskwini i moreli polecał produkt aminokwasowy Delfan Plus i płynny nawóz potasowy Drakar K. Ten ostatni jest polecany do użycia w dawce 2 3 l/ ha, do 4 lub 5 zabiegów w okresie wzrostu zawiązków owocowych. Stymuluje wzrost oraz wybarwianie się owoców. Warunki dobrego plonowania Zdarza się, że drzewa moreli są prawidłowo chronione i nawożone, ale owocują słabo lub wcale. Przyczyny tego stanu mogą mieć podłoże klimatyczne lub biologiczne. Morela wyróżnia się bardzo krótkim okresem spoczynku bezwzględnego, który może zakończyć się już pod koniec listopada lub na początku grudnia. Zimą natomiast drzewa znajdują się w fazie spoczynku wymuszonego, spowodowanego niską temperaturą informował dr M. Sitarek z Instytutu Ogrodnictwa (IO) w Skierniewicach. Ocieplenia zimą są niekorzystne dla moreli, ponieważ przy temperaturze 3 C w drzewach zachodzą procesy życiowe. Spadek temperatury poniżej 0 C po takim okresie może powodować uszkodzenia pąków lub nawet całych drzew, co stwarza warunki do ich zakażania przez grzyby i bakterie. Plonowanie moreli ograniczają także wiosenne przymrozki. Podczas nabrzmiewania pąków słupek przemarza już w temperaturze od 5,6 C, a w pełni kwitnienia w temperaturze od 2,8 C. Zawiązki owoców są więc bardziej wrażliwe na przymrozki niż kwiaty. Kwiaty moreli nie są atrakcyjne dla owadów zapylających, a ich oblot ograniczają wiatr i niska temperatura. Ponadto, jak informował dr M. Sitarek, nie wszystkie ziarna pyłku w pylnikach są pełnowartościowe, a i w budowie słupków notowane są nieprawidłowości. Może to utrudniać zapłodnienie i ograniczać plonowanie drzew tego gatunku. Jeżeli po kwitnieniu moreli temperatura jest niższa niż 10 C, wówczas nie dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej i powstania zawiązków. Na jakość zapylenia kwiatów ma także wpływ obecność zapylaczy (10% drzew na kwaterze). Pszczoła miodna stanowi 75 95% owadów zapylających w sadach. Jej zbieraczki są aktywne już wczesną wiosną. Charakteryzują się wier- nością kwiatową, czyli oblatują kwiaty danego gatunku do zakończenia kwitnienia informowała Joanna Klepacz-Baniak z wydawnictwa Plantpress. Pszczoła jest gatunkiem aktywnym przez cały sezon wegetacyjny. Trzmiele pojawiają się później, ponieważ samica po przezimowaniu najpierw zakłada gniazdo. Jednak ich zaletą jest oblot kwiatów nawet podczas mżawki i wietrznej pogody. Trzmiele pracują też dłużej w ciągu dnia niż inne owady. Coraz większą popularność zdobywa również murarka ogrodowa. Jest to gatunek pszczoły, który zakłada gniazda w trzcinie i różnych otworach, ale jest zarazem ciepłolubny: wymaga temperatury około 15 C. Jest aktywna już wczesną wiosną i efektywnie oblatuje uprawy w promieniu do 300 m. Zbigniew Dąbrowski z Sumi Agro Poland, poinformował o kontynuacji w br. przez firmę Sumi Agro Poland akcji Budujemy populację owadów zapylających, w ramach której zakładane są Centra Murarkowe z pełną informacją o cyklu życia, bytowaniu i wymaganiach murarki ogrodowej. Dzięki tej akcji ta dzika pszczoła cieszy się coraz większą popularnością. Prelegent zaprezentował także produkty firmy. Zwrócił uwagę m.in. na Ortus 05 SC i Nissorun 050 EC, które są przeznaczone do zwalczania przędziorków w uprawach sadowniczych. Pierwszy z nich zwalcza wszystkie stadia rozwojowe tych szkodników. W br. etykieta rejestracyjna insektycydu Mospilan 20 SP rozszerzona została o wiele gatunków sadowniczych, zaliczanych do upraw małoobszarowych oraz w stosunku do zwalczanych szkodników. Można go użyć m.in. do ochrony brzoskwini i moreli przed mszycami i zwójkówkami. Jak poinformował Z. Dąbrowski, jest to preparat bezpieczny dla owadów pożytecznych i zapylających, jednak należy przestrzegać zaleceń zawartych w jego instrukcji stosowania, tym bardziej że można stosować go przez cały sezon ochrony. Przed jego użyciem zawsze należy skosić kwitnące w sadach chwasty, a zabieg wykonać poza okresem aktywności owadów zapylających oraz w zalecanej temperaturze powietrza, aby szkodnik, który ma podlegać zwalczaniu, był aktywny.

11 11 Monitorowanie szkodników Katarzyna Kupczak, redakcja Hasło Ogrodnicze Integrowana ochrona roślin nakłada na profesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin (ś.o.r.), obowiązek stosowania tych produktów wyłącznie w uzasadnionych przypadkach. W okresie wegetacji roślin wykluczone jest obecnie profilaktyczne używanie zoocydów. W obowiązkowych ewidencjach zabiegów ochrony należy także bezwzględnie zamieszczać informacje dotyczące powodu przeprowadzenia zabiegów. Zazwyczaj decyzja powinna być wynikiem stwierdzenia przekroczenia przez populację szkodnika progu ekonomicznego zagrożenia. Uniknąć strat Aby przekonać się o tym, że próg ekonomicznego zagrożenia został przekroczony, należy używać narzędzi pomocnych w potwierdzeniu tego faktu. Do najprostszych należą różnego typu pułapki barwne, zapachowe, feromonowe, pokarmowe (tabela). Każdy profesjonalny sadownik powinien zatem korzystać z tego udogodnienia, szczególnie że jest ono przydatne także do identyfikacji szkodników, szacowania liczebności populacji, ustalenia optymalnego terminu zabiegu. Można się oczywiście wspierać sygnalizacjami (mass media, ODR, PIORiN, IOR PIB, komercyjni doradcy), jednak zmienność występowania i rozwoju szkodników (zależna od przebiegu warunków atmosferycznych, głównie temperatury) w obrębie jednego sadu bywa tak duża, że radziłabym prowadzenie indywidualnego monitoringu w obrębie poszczególnych kwater. jest możliwe, o tyle w Polsce nie ma zarejestrowanych środków, którymi można by wyleczyć rośliny z chorób wirusowych bądź fitoplazmatycznych. Rozmieszczenie określonych pułapek w poszczególnych kwaterach sadu i systematyczna ich kontrola są wskazane w celu podjęcia decyzji o rozpoczęciu ochrony w strategicznym terminie, gwarantującym najwyższą skuteczność zabiegu. fot. K. Kupczak ŚRODEK OWADOBÓJCZY Chroni sad od razu, zabija szkodniki po kilku godzinach Wewnątrz opakowania: Mospilan 20 SP 5 szt. opakowania a 200 g oraz w prezencie: Rękawice do zbioru owoców Leksykon użytkownika z plakatem NOWA REJESTRACJA! PONAD 250 ZASTOSOWAŃ! Insektycyd o najszerszym zakresie stosowania! Więcej na CHROŃ PSZCZOŁY* 12 O tym, że szkodnik obecny jest w uprawie, można oczywiście przekonać się po zaobserwowaniu osobników (różnych stadiów rozwojowych), bądź objawów żerowania. W obu przypadkach podjęcie decyzji o zabiegu w takich momentach jest już bardzo spóźnione i efekty ochrony bywają niesatysfakcjonujące. Uszkodzeń owoców roślina już nie zregeneruje, rany może oczywiście zabliźnić, ale takie owoce nie będą stanowiły towaru handlowego najwyższej jakości. Nie nadają się także do przechowywania. Mogą one być zbyte jedynie jako produkt przemysłowy. Szkody, z jakimi miewamy do czynienia po wystąpieniu agrofagów, nie są wyłącznie bezpośrednie. Często pośrednia szkodliwość jest znacznie bardziej niebezpieczna wiele agrofagów (w tym spora grupa owadów) jest wektorami chorób wirusowych i fitoplazmatycznych roślin. O ile zniszczenie populacji szkodnika * Zgodnie z zaleceniami dobrej praktyki ochrony roślin, w przypadku stosowania środka w trakcie kwitnienia upraw, w celu ochrony pszczół i innych owadów zapylających środek zaleca się stosować poza okresem ich aktywności na plantacji. Czy wiesz, że Shinigami (jap. 死 神 ) to personifikacja Śmierci w kulturze japońskiej. SUMI AGRO POLAND SP. Z O.O. ul. Bonifraterska Warszawa tel.: Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. Mospilan sady 205x285 SumiAgro JW 2015.indd :58

12 12 11 PRZYKŁADY pułapek, dostępnych komercyjnie, do monitoringu wybranych szkodników Monitorowany szkodnik Nazwa pułapki Typ Termin zainstalowania pułapek* Drosophila suzukii Drosophhila suzukii [VARL] pułapka pokarmowa/zapachowa początek dojrzewania owoców pestkowych ( muszka plamoskrzydła ) Miodówki gruszowe (Psylloidea) Żółte tablice lepowe lepowa/żółta przed kwitnieniem (połowa kwietnia połowa maja) i po kwitnieniu Mszyce (Aphididae) Nasionnica trześniówka Ekolep żółty lepowa/żółta połowa/koniec maja połowa lipca (Rhagoletis cerasi) Rhagoletis cerasi [PALz] Pułapki zapachowe lepowe lepowa/wabik zapachowy na nasionnicę trześniówkę Rhagoletis cingulata (nasionnica) Rhagoletis cingulata [PALz] lepowa/żółta Ogrodnica niszczylistka HORTODOR feromon koniec maja czerwiec (Phyllopertha horticola) Owocnice Ekolep biała lepowa/biała faza różowego pąka (jabłonie)/białego pąka (śliwy) koniec kwitnienia (Hoplocampa spp.) Białe tablice lepowe Hoplocampa spp. [PALf] Owocówka jabłkóweczka POMODOR feromon I pokolenie 1. dekada maja do połowy czerwca (Cydia pomonella) Zestaw standardowy na owocówkę feromonowa/trójkątna II pokolenie od lipca lub przez cały okres lotu motyli od 1. dekady maja jabłkóweczkę Deltastop CP Cydia pomonella [RAG] KreyoMET TRAP feromonowa/fotografująca, z automatycznym podłączeniem do komputera Owocówka południóweczka Deltastop GM feromonowa/trójkątna W Polsce zwójka ta nie występuje. Jest jednak stwierdzana (wg służb (Grapholita molesta) Grapholita molesta [RAG] fitosanitarnych Federacji Rosyjskiej) w przesyłkach polskich jabłek. Od dwóch lat prowadzony jest monitoring na terenie naszego kraju. Nie stwierdzono ani jednego osobnika. Na Węgrzech pułapki wywiesza się na początku kwietnia. Lot motyli 2 lub 3 pokoleń trwa od połowy kwietnia do połowy września. W warunkach klimatycznych Polski motyle pojawiałyby się znacznie później. Być może z początkiem maja. Owocówka śliwkóweczka GRAPODOR feromon przez cały okres lotu motyli od początku maja (Grapholita funebrana) Zestaw standardowy na owocówkę feromonowa/trójkątna śliwkóweczkę Deltastop GF Grapholita funebrana [RAG] Płatkówka pstrocineczka Deltastop HN feromonowa/trójkątna przez cały okres lotu motyli od połowy maja do połowy sierpnia (Hedya nubiferana) Hedya nubiferana [RAG] Przeziernik jabłoniowiec (Synanthedon myopaeformis) MYOPODOR feromon przez cały okres lotu motyli od 2. dekady maja do początku sierpnia Skośnik brzoskwiniaczek (Anarsia lineatella) Wydłubka oczateczka (Spilonota ocellana) Toczyk gruszowiaczek (Leucoptera scitella, syn. L. xitella) Trociniarka torzyśniad (syn. torzyśniad kasztanówka; Zeuzera pyrina) Trociniarka czerwica (Cossus cossus) Zwójka bukóweczka (Pandemis heparana) Zwójka koróweczka (Enarmonia formosana) Zwójka rdzaweczka (Archips podana) Zwójka różóweczka (Archips rosana) Zwójka siatkóweczka (Adoxophyes orana) Synanthedon myopaeformis [RAG, VARs+] feromonowa/trójkątna i kominowa ANARODOR feromon I pokolenie od 3. dekady maja do połowy lipca Zestaw standardowy na skośnika feromonowa/trójkątna II pokolenie od końca lipca do połowy września brzoskwiniaczka Anarsia lineatella [RAG] SPILODOR feromon przez cały okres lotu motyli od końca maja Zestaw standardowy na wydłubkę feromonowa/trójkątna oczateczkę Deltastop SO Spilonota ocellana [RAG] Zestaw standardowy na toczyka feromonowa/trójkątna I pokolenie faza zielonego pąka gruszowiaczka II pokolenie 1. dekada lipca Leucoptera scitella [RAG] Zeuzera pyrina [VARb3] feromonowa/tunelowa/barwna/ koniec czerwca sierpień attract&kill Cossus cossus [VARb3] koniec maja lipiec Zestaw standardowy na zwójkę feromonowa/trójkątna przez cały okres lotu motyli od połowy czerwca do sierpnia bukóweczkę Deltastop PH Pandemis heparana [RAG] ENARODOR feromon przez cały okres lotu motyli od połowy maja Zestaw standardowy na zwójkę feromonowa/trójkątna koróweczkę Enarmonia formosana [RAG] ARCHODOR feromon przez cały okres lotu motyli od końca maja Zestaw standardowy na zwójkę feromonowa/trójkątna rdzaweczkę Archips podana [RAG] ROSODOR feromon przez cały okres lotu motyli od połowy czerwca do końca lipca Zestaw standardowy na zwójkę feromonowa/trójkątna różóweczkę Archips rosana [RAG] ADOXODOR feromon przez cały okres lotu motyli od końca maja Zestaw standardowy na zwójkę feromonowa/trójkątna siatkóweczkę Deltastop AO Adoxophyes orana [RAG] * Terminy i liczby pokoleń szkodników dotyczą standardowego sezonu, mogą się różnić lokalizacją sadu zależną od tradycyjnych rejonów sadowniczych Polski i warunków klimatycznych tam panujących w danym sezonie. Rok 2014 charakteryzował się średnio 2-tygodniowym przyspieszeniem rozpoczęcia wegetacji, dlatego należało odpowiednio wcześniej zainstalować pułapki. Opracowanie Katarzyna Kupczak

13 13 Cięcie wiśni w sadach towarowych W uprawie owoców pestkowych, w tym wiśni, zbiór owoców stanowi aż 50 70% wszystkich kosztów i obejmuje głównie robociznę. Zbiór wiśni można zmechanizować, a użycie maszyn kilkakrotnie zmniejszy nakłady pracy na zbiór, przez co obniży znacznie koszty produkcji tych owoców. Innym warunkiem opłacalności uprawy wiśni jest intensyfikacja sadu obejmująca gęste posadzenie drzew, które jest niezbędne, gdy owoce mają być zbierane kombajnem. Nowoczesne sady Intensywne sady wiśniowe nowego typu, sadzone w zagęszczeniu drzew/ha, zaczynają owocować już w drugim roku po posadzeniu. Innowacje w uprawie wiśni obejmują odmienny niż dotychczas sposób sadzenia drzewek, ich cięcia, prowadzenia oraz formowania koron. W sadach wiśniowych posadzonych na dużych areałach w odpowiednim zagęszczeniu, tak jak w przypadku porzeczek, możliwy jest mechaniczny zbiór owoców kombajnem w ruchu ciągłym. W nowej technologii wiśnie sadzone są bardzo gęsto. Odległość między rzędami wynosi 3,5 4 m, a w rzędzie 1,5 lub 2 m. Przy tej rozstawie sadzi się od 1250 do 2500 drzew/ha (fot. 1 na str. 14), czyli 3 6 razy więcej niż w tradycyjnych sadach. Nowy, bardzo intensywny model sadu wiśniowego, to sad gęsto posadzony, w którym prowadzone jest cięcie odnawiające. Jest on wzorowany na intensywnych sadach jabłoniowych zakładanych z drzew karłowych i półkarłowych, w których sadzi się drzew na ha. Uprawa jabłoni w tak dużym zagęszczeniu, możliwa jest dzięki zastosowaniu podkładek mniej lub bardziej skarlających, które ograniczają wzrost drzew, co umożliwia odpowiednie formowanie i cięcie koron, w celu utrzymania ich w wymaganych rozmiarach. Dla wiśni nie ma skarlających podkładek. Aby ograniczyć wzrost wiśni, można wykorzystać ich biologiczne właściwości do gęstego sadzenia. Wiśnie z natury są drzewami małymi, podobnymi do półkarłowych jabłoni. Ponadto zawiązują pąki kwiatowe i obficie owocują na pędach młodych, rocznych. Cięcie wyzwalające wzrost młodych pędów zapewnia obfite, coroczne owocowanie drzew. Niektóre ze sposobów cięcia wykonywane w gęsto posadzonych sadach jabłoniowych, można z powodzeniem wprowadzić do gęsto posadzonego sadu wiśniowego. Doświadczenia prowadzone od kilku lat w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach nad uprawą wiśni przeznaczonych do kombajnowego zbioru owoców, wykazują, że rozstawa 3,5 4 x 1,5 m (1666 drzew/ha) znajdzie w praktyce najszersze zastosowanie w uprawie najbardziej popularnej odmiany Łutówka. Optymalna gęstość sadzenia drzew zależy zawsze od naturalnej siły wzrostu odmiany i od siedliska. Na glebie lekkiej i piaszczystej, IV i V klasy, trzeba się spodziewać znacznie słabszego wzrostu drzew (nawet przy stosowaniu nawadniania), niż na żyznych lessach, madach lub luźnych glinach. Biorąc to pod uwagę, można posadzić drzewka odmiany Łutówka i Nefris nawet co 1,5 m w rzędzie. Dla odmiany Debreceni Botermo lub Sokówka Serocka, odpowiednią rozstawą może być 2 m lub nawet 2,5 m w rzędzie, jeśli siedlisko sprzyja wzrostowi. W każdym wypadku chodzi o to, aby jak najszybciej wypełnić przestrzeń w rzędzie koronami drzew. Przemysł przetwórczy poszukuje ostatnio wiśni o soku ciemnoczerwonym i z tego powodu zaczyna się odradzać uprawa ciemnosokowych Wiślanek. W naszym doświadczeniu posadziliśmy drzewa odmiany Sokówka Serocka. Aby właściwie rozpocząć uprawę wiśni, drzewa należy po posadzeniu odpowiednio przyciąć. W nowym sadzie Dr Zbigniew Buler, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach DOBRA OCHRONA, DOBRY TOWAR, DOBRY ZYSK! Tylko Ty wiesz ile pracy i wysiłku kosztuje wyprodukowanie dobrego towaru. To jednak za mało. Trzeba go sprzedać. O tym decyduje Klient. Ty jesteś naszym Klientem. Zadecyduj. Wybierz Coragen 200 SC do zwalczania zwójek i owocówki. Żeby Klient wybrał Twój towar. Ty produkujesz my chronimy Nowo sadzone drzewka wiśni z kilkoma konarami równorzędnej grubości nie nadają się do sadu gęsto prowadzonego, w których owoce zbierane są kombajnem. Aby się zmieściły w takim sadzie, trzeba im nadać odpowiednią formę i zastosować właściwe cięcie zalecane dla zwartej rozstawy. Wiśnie nie mają skłonności do tworzenia silnego konaru centralnego, czyli przewodnika. Należy je jednak nakłonić do jego wytworzenia. Posadzone drzewka przycinamy wiosną, najlepiej w kwietniu. W tym terminie powinny być one cięte przez następne dwa sezony, kiedy ich korony będą podlegały formowaniu. Takie drzewka mają zazwyczaj krótki pień (30 40 cm) i koronę złożoną z 5 10 pędów podobnej grubości, rosnących ukośnie lub pionowo w górę. Aby uzyskać szybki wzrost przewodnika, który będzie dominował nad pozostałymi pędami, trzeba wszystkie pędy boczne przyciąć krótko na 1 lub 2 oczka, pozostawiając jedynie czopy długości około 5 10 cm (fot. 2). Po takim cięciu przewodnik szybko zdobędzie dominację i utworzy główną oś w koronie drzewa. Z każdego z pozostawionych czopów wyrosną 1 lub 2 pędy, lecz będą one dużo słabsze od przewodnika. Na nowych przyrostach pąki kwiatowe tworzą się już w pierwszym roku po posadzeniu, a plon zbiera się już w drugim roku. Przy odpowiedniej pielęgnacji plon z jednego drzewa 14 DuPont TM Coragen insektycyd Obserwacje i wnioski Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. Opróżnione opakowania przepłukać trzykrotnie wodą, a popłuczyny wlać do zbiornika opryskiwacza z cieczą użytkową. Opróżnione opakowania po środku zwrócić do sprzedawcy, u którego środek został zakupiony. Coragen 200 SC, DuPont TM, The miracles of science TM znaki handlowe zarejestrowane przez E.I. Du Pont de Nemours & Co. (Inc.). DuPont znak handlowy zarejestrowany przez E.I DuPont de Nemours & Co. (Inc.) The miracles of science TM znak towarowy zarejestrowany przez E.I DuPont de Nemours & Co. (Inc.)

14 14 13 FOT. 1. Gęsto posadzony 4-letni sad wiśniowy w Sadzie Doświadczalnym w Dąbrowicach, przeznaczony do zbioru kombajnem a b FOT. 2. Drzewko wiśni przed (a) i po cięciu, gdy pędy boczne zostały skrócone na 1 lub 2 oczka (b) powinien wynieść 0,5 1 kg. Jeśli posadzone wiśnie miały pień bardzo niski (niższy niż 0,7 m), dolne gałązki trzeba wyciąć na gładko do tej wysokości. Zbyt niski pień utrudnia bowiem pielęgnację gleby pod drzewami. Ponadto owoce dojrzewające na gałązkach dolnej części pnia (poniżej 0,7 m), nie zostaną zebrane przez kombajn. Po cięciu początkowym należy zrobić przegląd drzewek na przełomie maja i czerwca. Na wierzchołku każdego znajdziemy w tym czasie kilka nowych pędów, o podobnej sile wzrostu, rosnących pionowo do góry. Potrzebny jest tylko jeden z nich, aby stanowił przedłużenie przewodnika. Pozostałe pędy (2 4) wyrywamy szarpiąc je energicznie w dół. Jeśli z zabiegiem tym spóźnimy się do drugiej połowy czerwca, to zbędne pędy lepiej jest wyciąć sekatorem na gładko. W kolejnych latach Wiosną drugiego roku nie trzeba wycinać ani skracać pędów bocznych. FOT. 3. Dominujący przewodnik i słabsze pędy boczne na prawidłowo ciętej 3-letniej wiśni Konieczne jest jedynie usunięcie tych wyrosłych tuż nad ziemią (do wysokości 0,7 m), aby nie przeszkadzały w pielęgnacji gleby. Na wierzchołku drzewa powinien być jeden pęd przewodnikowy. Jeśli wierzchołek składa się z 2 lub 3 pionowych pędów rosnących obok siebie, to pozostawiamy tylko jeden, a pozostałe wycinamy. Zdarza się, że przewodnik rośnie krzywo. W sadzie wiśniowym na ogół nie stawia się palików do przywiązywania drzewek, co uniemożliwia prostowanie przewodnika. Aby wyprostować krzywy przewodnik należy przyciąć go w tym miejscu, gdzie odstaje od pionu. W miejscu cięcia wyrośnie nowy, prosty pęd. U odmiany Łutówka przewodnik może słabo rosnąć, szczególnie gdy jest obłożony pąkami kwiatowymi, a później owocami. Wskazane jest wówczas wyskubanie kwiatów na szczycie przewodnika, żeby w pierwszych latach raczej rósł niż owocował. W trzecim roku po posadzeniu drzew cięcie powinno być znikome, podobnie jak w roku drugim. Wiosenne zabiegi cięcia ograniczamy do usuwania pędów konkurencyjnych z przewodnikiem (fot. 3). Zdarza się, że przechyla się on w bok z powodu obciążenia owocami. W takim przypadku skracamy go o około 40 cm niżej, w miejscu przyrostu dwuletniego nad jakimkolwiek pąkiem liściowym. Takie ostre cięcie spowoduje wyrośniecie mocnego pionowego pędu, który stanie się nowym przewodnikiem. W ciągu trzech pierwszych lat, korony drzew powinny wypełnić wolną przestrzeń w rzędach i dorosnąć do wysokości około 2 m. Pełną wysokość, 2,5 3 m, korony osiągną w czwartym lub piątym roku. W pełni owocowania W czwartym roku sadu rozpoczynamy cięcie odnawiające (fot. 4). Jego celem jest utrzymanie koron w stałych rozmiarach i zagęszczeniu przez wiele lat, a także regularne odmładzanie pędów. W okresie formowania drzew cięcie wykonujemy wiosną, ponieważ w tym czasie najłatwiej jest kierować ich wzrostem i formą. Od czwartego roku cięcie wiśni wykonuje się po zbiorze owoców w sierpniu. Ten termin cięcia jest dla drzew lepszy ze względu na ich zdrowotność, ponieważ w powietrzu jest znacznie mniej zarodników grzybów i bakterii chorobotwórczych niż wiosną, albo zimą. Dla wiśni groźne są choroby kory i drewna: rak bakteryjny, srebrzystość liści i zgorzele kory. Zarodniki bakterii i grzybów wywołujących te choroby, mogą wnikać do drzewa przez zranienia powodowane cięciem. Latem, gdy jest słonecznie i ciepło, rany szybko zasychają od zewnątrz i zasklepiają się od wewnątrz tworami śluzowato-gumowymi. Cięcie po zbiorach owoców, w czwartym roku i w latach następnych, wykonujemy z pozostawieniem czopu o długości cm (fot. 5). Wyrosną z niego młode pędy, które stopniowo zastąpią wycięte gałęzie. Rozpoczynając cięcie należy zwrócić uwagę, czy odległość (około 0,7 m) najniższych gałęzi od gleby jest odpowiednia i czy najstarsze z nich nie pokładają się na ziemi. Jedną lub dwie należy wówczas wyciąć na czop. Z pozostałych należy usunąć pędy, które zwisają zbyt nisko. Wyżej w koronie znajdują się gałęzie, które są najgrubsze lub wychodzą na międzyrzędzie, przeszkadzając w przejeździe ciągnika. Śred- FOT. 4. Drzewko wiśni wiosną w 5. roku wzrostu, które będzie cięte po zbiorze owoców FOT. 5. Wiśnia po cięciu odnawiającym i prześwietlającym z widocznymi czopami po wycięciu najstarszych pędów nio na drzewie będą 3 lub 4 gałęzie do wycięcia na czop, czyli do odnowienia. Po ich wycięciu należy usunąć z korony także pędy mniej wartościowe, nagie, bez pąków i liści, zwisające lub pokładające się na sobie. Podczas cięcia usunąć należy średnio około 20% pędów i gałęzi, jeśli drzewo poddawane jest regularnemu cięciu. Gdy było zaniedbane w latach ubiegłych, trzeba wycinać nawet 30 50% gałązek oraz pędów. fot. 1 5 Z. Buler

15 15 Jaki wybrać program zaopatrzenia owoców w wapń? reklama Na początku sezonu każdy sadownik planuje programy nawożenia pozakorzeniowego wapniem w celu poprawy jakości i zdolności przechowalniczej owoców. Korzystając z przedstawionych poniżej funkcji wapnia w roślinie i zależności jego pobierania przez drzewa owocowe, możemy zaproponować 3 programy nawożenia wapniem: oszczędny, ekonomiczny i optymalny. Wybór należy do Państwa! Wapń jako jeden z najważniejszych składników pokarmowych Funkcje wapnia w roślinie: u Odpowiada za jędrność owoców jest składnikiem budulcowym ścian komórkowych, związków pektynowych (protopektyn) i blaszki środkowej, dzięki czemu budowa tkanek jest stabilna. u Oddziałuje na właściwą gospodarkę hormonalną roślin. u Kontroluje właściwą strukturę i funkcjonowanie błon cytoplazmatycznych oraz organelli, tj. jądra i mitochondriów. u Wpływa na podziały komórek, ich wzrost oraz funkcjonowanie. u Działa odwadniająco na koloidy plazmy. u Jest składnikiem enzymów oddechowych. Przy niskiej zawartości wapnia przechowywane owoce intensywniej oddychają, w następstwie czego szybciej tracą turgor. u Zapobiega występowaniu chorób przechowalniczych jabłek, tj. gorzkiej plamistości podskórnej, rozpadowi mączystemu. u Zwiększa jędrność i trwałość owoców truskawek i malin. u Ogranicza sokowanie owoców wiśni i czereśni oraz ich pękanie. Czynniki wpływające na pobieranie wapnia przez rośliny Na pobieranie wapnia mają wpływ różne czynniki, które zostaną omówione w poniższych punktach. Wiek drzew i tempo wzrostu. Wapń jest niezbędny do budowy komórek, jednak występuje duża konkurencja części wegetatywnych (pędy i liście) z owocami. W zależności od fazy rozwojowej drzew koncentracja wapnia w liściach jest razy większa od jego zawartości w owocach. Szczególnie wrażliwe na zaburzenia w pobieraniu wapnia są młode drzewa, ponieważ mają jeszcze słaby i płytki system korzeniowy, słabo owocują i silnie rosną, zużywając większość wapnia do budowy korzeni, pnia, pędów i liści. Drzewa owocowe pobierają od 70 kg Ca/ha (wiśnie) do ok. 170 kg Ca/ha (jabłonie), przy czym zdecydowana większość zużywana jest do budowy korzeni, pnia, konarów, pędów i liści, a tylko 2 4 kg Ca/ha do budowy kwiatów i owoców. Warunki pogodowe. Wynika to z faktu, że wapń transportowany jest w roślinie od korzeni do liści i owoców głównie w ksylemie z wodą podczas transpiracji. W ten sposób podczas słonecznych dni wapń jest transportowany szybko do nadziemnych organów rośliny, oczywiście pod warunkiem, że zawartość wapnia w glebie jest wystarczająca oraz że odpowiednia wilgotność gleby umożliwia jego pobranie. Drugim sposobem jest transport floemowy za pomocą białek kanałowych. Umożliwia on selektywny transport wapnia do organów, które go najbardziej potrzebują. Aby ten sposób transportu wapnia miał większe znaczenie, należy drzewom dostarczyć aminokwasów roślinnych, które wykorzystają do budowy. Chłodna i mokra wiosna ogranicza rozwój systemu korzeniowego i jego aktywność, a okresy suszy powodują zahamowanie pobierania wapnia i transport do owoców i liści. Antagonizm pierwiastków. Zawartość w glebie antagonistycznych wobec wapnia pierwiastków tj. potasu (w regionie grójeckim ponad 60% gleb ma wysoką zawartość przyswajalnego potasu), magnezu, jonu amonowego NH 4 i wysoka zawartość związków glinu, co jest nagminne na glebach bardzo kwaśnych o ph 4,5, których w regionie grójeckim jest prawie 15%. Jakość i zdrowotność liści zwłaszcza rozetkowych (znajdujących się w sąsiedztwie tworzących się owoców) w znacznym stopniu sprzyja pobieraniu wapnia przez drzewa w fazie podziału komórek owoców. Dobrze rozwinięte liście rozetkowe zapewniają bowiem wystarczający ciąg transpiracyjny, oczywiście przy właściwej temperaturze powietrza i wilgotności gleby. W tym okresie powinny więc być dostępne dla rośliny wszystkie składniki mineralne niezbędne dla rozwoju liści: azot, magnez, żelazo, mangan i cynk. Ilość nasion. Im więcej nasion w owocach, tym wytwarzają one więcej auksyn, dzięki czemu wapń jest w większym stopniu transportowany do owoców. Właściwe zaopatrzenie gleby w wapń Zawartość przyswajalnego dla roślin wapnia potrzebnego do ich wzrostu w ostatnich latach mocno spadła, nawet na glebach o prawidłowym odczynie, co potwierdzają wykonane analizy ogrodnicze gleby. W badanych sadach zawartość wapnia wynosiła od 127 1,312 mg Ca/l gleby, co odpowiada zawartości niskiej do średniej, przy ph badanych gleb 6,8 7,5. Jednak w sadach intensywnie nawadnianych w poprzednich latach wodą o wysokiej zawartości wapnia występowanie tego składnika było bardzo wysokie i przekraczało często 3000 mg Ca/l gleby. 3 programy nawożenia wapniem porównanie 1. Oszczędny Od fazy zawiązków owoców wielkości orzecha laskowego należy przeprowadzić 3 6 zabiegów w odstępach dni nawozami: Insol Ca, Rosatop Ca, Viflo azotowo-wapniowy, Wapnovit, Saletra wapniowa, Calcinit, Ducanit. Ostatnie 2 lub 3 zabiegi wykonać nawozami wapniowymi bezazotowymi (Rosacal plus, Insol Wap, Chlorek wapnia), aby nie pogarszać wybarwienia owoców. Kiedy ten program stosować? u W odmianach mniej podatnych na GPP, np. Idared, lub przeznaczonych do przetwórstwa albo do krótkiego przechowywania. u W sadach starszych (powyżej 8 lat), które zakończyły intensywny wzrost. u Na glebach o uregulowanym odczynie ph >6,5 i z wysoką zawartością przyswajalnego dla roślin wapnia przynajmniej na poziomie 2000 mg CaO /l gleby. u Na glebach o niskiej i średniej zawartości potasu i magnezu, ponieważ na nich istnieje mniejsze zagrożenie wystąpieniem GPP. u Tradycyjne nawozy wapniowe są skuteczne w latach o prawidłowym rozkładzie opadów i dużej ilości słonecznych dni w okresie wzrostu owoców, w sadach, których drzewa mają w pełni sprawny system korzeniowy, dzięki czemu mogą pobrać większe ilości wapnia z gleby. 2. Ekonomiczny Od fazy zawiązków wielkości orzecha laskowego należy przeprowadzić 4 6 zabiegów w odstępach dni nawozami: Agrocean Ca, Rosatop Ca, Insol Ca, Viflo azotowo-wapniowy, Wapnovit, Folanx 29, a ostatnie 2 lub 3 zabiegi wykonać nawozami Viflo Cal S, Metalosate Calcium. Kiedy stosować program nawożenia wapniem z zastosowaniem wyżej wymienionych nawozów? u W odmianach średnio wrażliwych na GPP. u W latach o umiarkowanym deficycie wody lub jej nadmiarze. u Na glebach lekko kwaśnych. u Na glebach o średniej zawartości przyswajalnego potasu i magnezu. 3. Optymalny W fazie różowego pąka, pełni kwitnienia i podczas opadania płatków kwiatowych należy wykonać zabieg nawozem Metalosate Calcium lub InCa. W dalszym okresie wegetacji, od fazy zawiązków wielkości orzecha laskowego zastosować co dni w ilości 3 5 zabiegów nawozami: Metalosate Calcium, Agrocean Ca, Viflo azotowo-wapniowy, Viflo Cal S, Rosatop Ca, Folanx 29, a ostatnie 2 lub 3 zabiegi wykonać nawozami: Metalosate Calcium, Viflo Cal S, Folanx Ca29. Gdzie i kiedy stosować ten program? u W najcenniejszych odmianach jabłoni, bardzo wrażliwych na niedobór wapnia: Gala, Jonagold, Golden Delicious, Šampion, Elise. u W młodych sadach, w których jest zdecydowanie większa konkurencja o wapń. u W następnym roku po bardzo obfitym owocowaniu. u W latach, kiedy plony owoców są bardzo wysokie, ale także w latach, gdy zapowiada się niższy plon, lecz pojedyncze owoce będą większe. u W okresach o ekstremalnych warunkach pogodowych długotrwała susza lub okresowe podtopienia sadów spowodowane intensywnymi opadami. u Na glebach zasobnych w potas i magnez, na których istnieje ryzyko luksusowego pobierania przez drzewa tych składników. u Na glebach o uregulowanym odczynie i przynajmniej średniej zawartości przyswajalnego wapnia.

16 16 1 Procesy gnilne w owocach latem Mgr inż. Ewa Żak, Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Oddział Centrum Ogrodnicze w Sandomierzu Na procesy gnilne pojawiające się w owocach, wpływ mają warunki pogodowe panujące od początku wegetacji, obecność źródła infekcji w sadzie lub jego sąsiedztwie oraz wiek drzew. Im są one starsze, tym większe prawdopodobieństwo znajdowania się w obrębie ich koron porażonych organów (pędów i zaschniętych owoców), stanowiących źródło infekcji w kolejnych sezonach. FOT. 2. Objaw gumowania na pędzie wiśni FOT. 1. Objawy infekcji mączniakiem jabłoni na rozetkach liściowych FOT. 2. i kwiatowych jej spadek zarejestrowano 30 grudnia ( 14,5 C). Nie dziwi więc, że w niektórych sadach już przed kwitnieniem jabłoni wystąpiły liczne objawy infekcji pierwotnych, a wzrost ich liczby w porównaniu do ubiegłego sezonu nie powinien być niespodzianką. Wtórne infekcje jabłoni Powodowane są przez zarodniki konidialne P. leucotricha, które przenoszone są z wiatrem z organów zakażonych pierwotnie. Infekują one młode, rozwijające się tkanki wegetatywne jabłoni oraz organy kwiatów, w tym płatki, działki kielicha, dna kwiatowe oraz szypułki. Procesowi temu sprzyja wysoka wilgotność względna powietrza (powyżej 70%) oraz temperatura między 10 C a 25 C umożliwiająca kiełkowanie zarodników. W optymalnych warunkach (19 22 C) plamy mączniaka na liściach mogą być widoczne gołym okiem już w 48 godzin po infekcji. Przy ciepłej, suchej pogodzie patogen szybko rozsiewa się na nowe liście i pędy. Zarodniki konidialne, które nie wykiełkowały, mogą znosić upał i suszę aż do wystąpienia warunków korzystnych do kiełkowania. Strategia ochrony jabłoni Prawie zawsze istnieje konieczność zastosowania fungicydów do ochrony przed mączniakiem podatnych odmian jabłoni. Program ochrony powinien być prowadzony na podstawie wyników lustracji, a więc oceny poziomu nasilenia choroby w sadzie czy na kwaterze. Decyzję o konieczności wykonania pierwszego zabiegu należy podjąć na podstawie wyników lustracji wykonanej w okresie, kiedy pojawiają się widoczne objawy mączniaka po infekcji pierwotnej, bądź na podstawie poziomu porażenia w ubiegłym sezonie. W sadach owocujących, w których mączniak występuje w dużym nasileniu (więcej niż 4% pędów z objawami choroby) i nie wycina się porażonych pędów, konieczne jest wykonanie zabiegu w okresie od zielonego pąka do początku kwitnienia. Ze względu na to, że przed kwitnieniem jabłoni panuje często niska temperatura, należy zwrócić uwagę na właściwy dobór fungicydu. Dobre działanie mączniakobójcze wykazują w niskiej temperaturze środki zawierające siarkę, których stosowanie nie powinno kolidować z akceptacją jabłek przez odbiorców z innych krajów Unii Europejskiej. Fungicydy siarkowe są bowiem dopuszczone w produkcji jabłek metodą ekologiczną w wielu krajach unijnych. Wadą fungicydów siarkowych jest ich toksyczne działanie na niektórych odmianach jabłoni, zwłaszcza w wysokiej temperaturze. Uważa się, że w temperaturze powyżej 25 C istnieje znaczne niebezpieczeństwo uszkadzania młodych tkanek jabłoni, bezpiecznie jest więc stosować środki siarkowe nocą lub w dni pochmurne. Fungicydy siarkowe są typowymi środkami zapobiegawczymi, a więc powinny być stosowane z zachowaniem krótszych odstępów między zabiegami (około 7 dni), aby zapewnić pokrycie i zabezpieczenie nowo przyrastających liści. Od fazy różowego pąka kwiatowego, szczególnie przy wysokiej presji mączniaka, do programów ochrony jabłoni warto włączyć preparaty strobilurynowe, wykazujące dłuższe działanie ochronne niż środki siarkowe. W bieżącym sezonie, w warunkach bardzo korzystnych dla rozwoju choroby oraz w sytuacji wystąpienia licznych objawów infekcji pierwotnych, zabiegi powinny być kontynuowane po kwitnieniu jabłoni do zakończenia aktywności pąków wierzchołkowych na długopędach tworzących nowe liście. W tym czasie do programu ochrony warto włączyć fungicydy układowe z grupy inhibitorów biosyntezy ergosterolu (IBE). Po kwitnieniu podstawowe znaczenie ma ograniczenie źródła infekcji wtórnych, a więc zarodnikowania grzyba. Dobrym i długim działaniem ograniczającym zarodnikowanie grzyba charakteryzują się fungicydy fenyloacetamidowe oraz karboksyamidowe, które wraz z preparatami IBE oraz strobilurynowymi umożliwiają przemienne stosowanie fungicydów w programach chemicznej ochrony jabłoni. fot. 1, 2 S. Masny u Brunatna zgnilizna owoców wywoływana jest przez grzyby Monilinia laxa (pestkowe), M. fructigena (ziarnkowe oraz morele, śliwy i brzoskwinie), jak też dwa nowe gatunki: Monilinia fructicola, będąca w krajach UE organizmem kwarantannowym i Monilia polystroma. Jest najbardziej typowym przykładem chorób, których wystąpienie jest wynikiem obecności zaschniętych owoców (mumii) oraz wystąpienia warunków pogodowych sprzyjających infekcji. Występuje na drzewach pestkowych, ziarnkowych oraz na roślinach ozdobnych (np. migdałki, głogi, irgi). W 2014 r. pojawiła się w dużym nasileniu, szczególnie w sadach, w których wykonano zbyt mało zabiegów grzybobójczych lub niewłaściwie dobrano preparaty. Taką sytuację obserwowałam w sadzie wiśniowym na terenie gminy Lipnik, w którym w okresie kwitnienia drzewa, były chronione przed brunatną zgnilizną jedynie preparatem Topsin M 500 SC. Właściciel tego sadu od lat tak wykonywał zabiegi i nie obserwował nic niepokojącego aż do minionego sezonu, gdy mimo wykonywanych opryskiwań choroba wystąpiła po zakończeniu kwitnienia w postaci masowego zamierania kwiatostanów i całych pędów. Może to świadczyć o powstaniu tam odporności patogena na ten preparat. Choroba ta, zwana jest pospolicie moniliozą, od nazwy patogenów (Monilinia) wywołujących proces chorobotwórczy. Inną przyczyną jej powszechnego wystąpienia w ub. sezonie były warunki pogodowe wyjątkowo sprzyjające infekcji (wysokie wilgotność powietrza i temperatura w okresie kwitnienia oraz ponow- a b d FOT. 1. Brunatna zgnilizna owoców na: wiśni (a), moreli (b), brzoskwini (c), śliwie (d) c nie podczas dojrzewania owoców). W przypadku drzew ziarnkowych moniliozę notowano na wczesnych odmianach gruszek oraz na zielonych, rosnących jeszcze jabłkach. Było to prawdopodobnie skutkiem infekcji w miejscu uszkodzenia skórki przez czynniki biotycznie lub klimatyczne. Pierwotnym źródłem infekcji są chore, przerośnięte grzybnią pędy i zeszłoroczne, poczerniałe owoce, zwane pospolicie mumiami, zaschnięte na gałęziach lub leżące pod drzewami. Wiosną infekcji kwiatów przez słupki i pylniki dokonują zarodniki konidialne tworzące się na nich. Po 2 lub 3 dniach od infekcji kwiaty brunatnieją, zasychają i pozostają na drzewie. Z nich poprzez szypułki grzybnia przerasta do krótkopędów i pędów jednorocznych, powodując nekrozę kory i zamieranie ich powyżej miejsca infekcji. Objawem choroby są wygięte pędy z suchymi i sztywnymi liśćmi, zaschniętymi kwiatami oraz zamierające zawiązki. Na porażonych organach wśród zbitej grzybni tworzą się beżowoszare kuleczki, skupiska wtórnych zarodników konidialnych, które następnie zakażają dojrzewające owoce. W ten sposób zaczyna się drugi etap choroby. Infekcja owoców następuje poprzez przetchlinki w skórce, jej pęknięcia lub uszkodzenia będące skutkiem żerowania owadów, gradu, czy nagłych i obfitych opadów deszczu. Na zakażonych owocach powstają koncentrycznie ułożone, liczne, brodawkowate, kuliste, pylące skupiska grzybni i zarodników konidialnych (fot. 1), dokonujące infekcji następnych owoców, czemu sprzyjają wysoka temperatura i wilgotność powietrza (deszcze, mgły). Wśród wiśni odmianą szczególnie podatną na tę chorobę jest North Star, ale w poprzednim sezonie również na drzewach Łutówki gnilne objawy chorobowe występowały powszechnie. Zdarzało się, że i na pędach wiśni znaleźć można było inny objaw porażenia drzew: gumowanie w kolorze bursztynu (fot. 2). Porażone owoce opadały z drzew, ale te które zostały i przylegały do pędu, prowadziły do zgorzeli kory. W okresie dojrzewania moreli, brzoskwiń i śliwek, także notowano wiele sadów dotkniętych tą chorobą. Gnicie owoców zaczynało się od pojedynczej, jasnobeżowej, małej plamki gnilnej, która szybko obejmowała znaczną część, a potem cały owoc, który ciemniał i brunatniał oraz pokrywał się licznymi, beżowymi, pylącymi brodawkami sporodochiami z zarodnikami konidialnymi. Nawet jeśli w czasie zbioru, objawy chorobowe nie były jeszcze widoczne, to często pojawiały się podczas transportu i przechowywania. Bywało, że wystarczyło kilka godzin, aby w partii zerwanych, można było znaleźć od kilku do kilkunastu gnijących owoców. Na owocach ziarnkowych takie procesy gnilne ujawniły się w sierpniu na wczesnych odmianach gruszek, ale i późnych odmianach jabłoni. Prawdopodobnie gnicie w tych przypadkach zaczęło się od uszkodzenia skórki przy pęknięciach mechanicznych, po gradobiciu i uszkodzeniu przez owady, głównie owocnice, owocówki (i inne zwójkówki uszkadzające owoce) czy miodówki na gruszkach. W przypadku owoców ziarnkowych gnicie postępuje szybko i w krótkim czasie obejmuje cały owoc, na którym pojawiają się ułożone koncentrycznie skupiska zarodników 18

17 Nowość w zwalczaniu chorób przechowalniczych jabłek i gruszek! Luna... i życie nabiera smaku! Nowy standard w ochronie upraw ogrodniczych: wyższa skuteczność w zwalczaniu najważniejszych chorób dłuższe przechowywanie po zbiorze poprawa zdrowotności roślin lepsza jakość plonów Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące na rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj zalecanych środków bezpieczeństwa. Bayer CropScience, Al. Jerozolimskie 158, Warszawa, tel , fax

18 18 16 FOT. 3. Brunatna zgnilizna na jabłku w sadzie FOT. 4. i w przechowalni konidialnych. Po pewnym czasie kurczy się on, marszczy i zasycha tworząc mumię. Na krótkopędach i pędach jabłoni i gruszy pojawiają się podłużne nekrozy, pokryte sporodochiami, drobniejszymi niż na owocach. Gdy na porażonych organach pojawią się zarodniki konidialne, to praktycznie do końca sezonu wegetacyjnego rozprzestrzeniają się one w sadzie. Zarodniki workowe w warunkach klimatycznych Polski nie tworzą się w ogóle, lub ma to miejsce tylko na dwukrotnie zimujących mumiach. W cyklu rozwojowym nie mają one większego znaczenia. Objawy porażenia brunatną zgnilizną owoców mogą ujawnić się na jabłkach i gruszkach w okresie ich przechowywania. Takie jabłka zmieniają się w czarne, skórzaste, błyszczące twory (fot. 4). W ochronie drzew pestkowych przed moniliozą trzeba spełnić kilka warunków, które obejmują wycinanie i niszczenie chorych pędów oraz zmumifikowanych owoców, zwalczanie szkodników uszkadzających skórkę owoców oraz zabezpieczanie owoców przed pękaniem, poprzez dostarczanie im np. wapnia. Podstawę stanowią jednak zabiegi chemiczne prowadzone w okresach infekcyjnych oraz po gradobiciu. Pierwsze zabiegi ochronne przed brunatną zgnilizną owoców należy wykonywać w okresie kwitnienia drzew (na początku kwitnienia i w jego pełni). Do tego celu zarejestrowanych jest wiele fungicydów. Dla czereśni są to np.: Rovral Aquaflo 500 SC, Signum 33 WG, Switch 62,5 WG. Dwa ostatnie można użyć także po kwitnieniu czereśni (maksymalnie 3 razy w sezonie). W przypadku częstych i obfitych opadów, zabieg należy powtórzyć na początku wybarwiania się owoców. W przypadku wiśni zalecane są zabiegi w okresie białego pąka i podczas pełni kwitnienia. Do dyspozycji są preparaty z grupy triazolowych: Helicur 250 EW, Horizon 250 EW, Riza 250 EW, Score 250 EC, Sparta 250 EW, Syrius 250 EW, Tebu 250 EW, Troja 250 EW oraz inne: Kaptan Plus 71,5 WP, Signum 33 WG, Rovral Aquaflo 500 SC lub Switch 62,5 WG. Dwa ostatnie z wymienionych sadownik może zastosować na swoją odpowiedzialność, ponieważ zostały zarejestrowane do ochrony upraw małoobszarowych. W tym terminie można także użyć środka Topsin M 500 SC (z grupy benzimidazoli), pod warunkiem, że nie ma na niego odporności w danym sadzie. Należy tak dobierać preparaty, aby stosować rotację środków z różnych grup chemicznych. W przypadku pozostałych drzew pestkowych można zastosować przed kwitnieniem na własną odpowiedzialność (z uwagi na rejestrację w uprawach małoobszarowych) fungicydy: Signum 33 WG lub Switch 62,5 WG. W okresie wzrostu zawiązków owocowych na śliwach można dodatkowo użyć zarejestrowanych preparatów z grupy triazoli: Horizon 250 EW, Orius Extra 250 EW, Riza 250 EW, Sparta 250 EW, Syrius 250 EW lub Troja 250 EW. Profilaktyka i zwalczanie brunatnej zgnilizny w jabłoniach wymagają stosowania benzimidazoli (Topsin M 500 SC) w przypadku zgnilizn owoców oraz chorób kory i drewna. Poza tym przed zbiorem, do 3 razy w sezonie (od początku dojrzewania owoców, w ciągu ostatnich 5 tygodni przed zbiorem), można zastosować biopreparat Boni Protect. Chroni on również przed siną i szarą pleśnią jabłek. Do ochrony gruszy przed brunatną zgnilizną owoców, jako uprawy małoobszarowej, zarejestrowany jest Switch 62,5 WG. Można go użyć na własną odpowiedzialność, co oznacza, że odpowiedzialność za skuteczność danego środka, ewentualną fitotoksyczność lub pozostałości w owocach ponosi tylko ten kto go zastosował. Dwa zabiegi przed zbiorem owoców wykonuje się nim co dni. W drugiej połowie lata można zastosować (maksymalnie 3 razy w sezonie) biopreparaty: Boni Protect lub Polyversum WP. Pierwszy zabieg należy wykonać na początku dojrzewania owoców, kolejne w ciągu ostatnich 5 tygodni przed zbiorem. Polyversum WP można użyć na własną odpowiedzialność. Na takiej samej zasadzie możliwe jest zastosowanie fungicydu Switch 62,5 WG, jednorazowo na 7 dni przed zbiorem lub 2-krotnie (na 14 i 7 dni przed zbiorem owoców), w zależności od nasilenia choroby. W okresie wzrostu i dojrzewania jabłek, gruszek, wiśni oraz czereśni można użyć zarejestrowanego r. preparatu Luna Experience 400 SC (red.) u Monilioza leszczyny wywoływana jest głównie przez grzyb Monilinia coryli, ale także, choć w znacznie mniejszym stopniu, przez M. fructigena i M. laxa, czyli typowe patogeny drzew ziarnkowych i pestkowych. Najwięcej przypadków zachorowań leszczyny w ub.r. odnotowano na Lubelszczyźnie oraz w okolicach Sandomierza i Buska Zdroju. Najbardziej porażane były plantacje zlokalizowane w zagłębieniach terenu oraz w pobliżu zbiorników wodnych. Najbardziej odporne na tę chorobę okazały się być leszczyny dziko rosnące oraz odmiany: Olbrzymi z Halle, Cosford i Kataloński. W warunkach wysokiej wilgotności powietrza mogą być porażane wszystkie nadziemne części krzewów, ale największe szkody przynoszą infekcje zawiązków i orzechów (fot. 5). Leszczyna kwitnie bardzo wcześnie (w lutym), a infekowane przez zarodniki mogą być zarówno kwiaty męskie, jak i żeńskie. Zazwyczaj jednak zamieranie kwiatów jest tłumaczone ich przemarznięciem. Infekcja zawiązków rozpoczyna się brunatnieniem i obumieraniem zielonych okryw owocowych, na których tworzą się ciemne, wklęśnięte plamy stopniowo przechodzące na zawiązek. Infekcja zawiązków i starszych orzechów powoduje ich mumifikację. W okresie podwyższonej wilgotności powietrza tworzą się na nich poduszeczki sporodochiów z zarodnikami konidialnymi. Chore, zaschnięte owoce opadają na ziemię i często czernieją. Zmiany chorobowe na orzechach są najszybciej widoczne na odmianach o krótkich okrywach owocowych, np. Olbrzymim z Halle czy Trapezuńskim, natomiast u odmian o długich okrywach (jak Lamberta Czerwony ) chorobę można zdiagnozować dopiero po rozerwaniu okrywy. Bywa, że w okresie wiosennym i letnim porażenie patogenem przebiega bezobjawowo. Skutkuje to wystąpieniem choroby podczas przechowywania orzechów. Nie ma obecnie zarejestrowanych preparatów do ochrony leszczyny przed moniliozą. Pozostaje więc profilaktyka, która obejmuje wycinanie chorych pędów oraz usuwanie porażonych zawiązków, a potem orzechów. Ważnymi są także zabiegi niszczenia szkodników, które uszkadzając zawiązki, otwierają wrota do infekcji patogenom grzybowym. u Gorzka zgnilizna wiśni wywoływana przez grzyb Glomerella cingulata, jest znaną chorobą okresu dojrzewania wiśni. Nie występuje na innych gatunkach pestkowych. Jej objawy są dość charakterystyczne. Owoce pokrywają się ciemnymi, zapadającymi się plamami, na których pojawiają się liczne żółtopomarańczowe skupienia zarodników. Chore, zdeformowane owoce infekują sąsiednie, po czym gnijące wcześniej opadają. W warunkach wysokiej wilgotności pokrywają się delikatnym, szarym nalotem grzybni (fot. 6). Ochronę przed tą chorobą należy rozpocząć 2, 3 tygodnie po kwitnieniu i wykonać 3 lub 4 zabiegi (zależnie od przebiegu pogody) co 8 14 dni. Szczególnie ważne są te tuż przed zbiorami, kiedy owoce dojrzewają i stają się bardziej podatne na infekcje. Do tego celu można zastosować jedynie fungicyd zawierający kaptan (Captan 80 WG, Kaptan Zaw. 50 WP, Malvin 80 WG, Merpan 80 WG/480 SC), ewentualnie Sadoplon 75 WP, ale tylko na odpowiedzialność użytkownika. u Rak bakteryjny drzew owocowych w 2014 r. wystąpił wiosną na zielonych zawiązkach wiśni, gruszy i jabłoni (fot. 7). Chorobę wywołuje bakteria Pseudomonas syringae pv. syringae. U wiśni patogen powoduje zmiany chorobowe na wszystkich nadziemnych częściach drzew, począwszy od kwiatów, które brunatnieją i zasychają, po czym bakterie przenikają do krótkopędów i pędów. Towarzyszy temu gumowanie. Na zielonych zawiązkach tworzą się drobne, czarne plamki gnilne, liście rzadko ulegają wodnistym, żółtym przebarwieniom, z których z czasem tkanka po zaschnięciu wykrusza się tworząc obraz dziurkowatości. Na dojrzewających owocach występują czerniejące plamy gnilne. Wiosną bakterie powodują zamieranie pąków i nekrozę kory wokół nich. Najgroźniejsze jednak są jesienne infekcje pędów poprzez blizny po opadniętych liściach, skąd bakterie przenikają do pędów, gałęzi FOT. 5. Monilioza na orzechach leszczyny FOT. 6. Gorzka zgnilizna wiśni a b c FOT. 7. Rak bakteryjny na zawiązkach: wiśni (a), gruszy (b) oraz na pędach jabłoni (c) i konarów, w których następnie zimują. Kora na tych pędach najczęściej zamiera, pęka, tworząc zgrubienia i odsłaniając drewno, czemu towarzyszy obfite wydzielanie bursztynowej gumy. Wiosną w ub. sezonie można było również zauważyć czerniejące zawiązki na jabłoniach i gruszach, ale bez objawów na liściach. Choroba nie rozwinęła się epidemicznie. Bakterie zimują na pędach, w pąkach i miękiszu korowym porażonych drzew, następnie wiosną wydostają się na zewnątrz. Podczas deszczu przemieszczają się z kroplami wody i dokonują infekcji kwiatów, liści, zawiązków owoców oraz pędów. Wytwarzają toksyny, które dodatkowo osłabiają drzewa. Ochrona przed tą chorobą obejmuje zabiegi profilaktyczne, które po-

19 19 FOT. 8. Antraknoza orzecha włoskiego na liściach winny być prowadzone na etapie produkcji materiału szkółkarskiego i kontynuowane podczas wzrostu drzew w sadach. Jeżeli w szkółce zostaną zauważone drzewka porażone przez raka drzew owocowych, muszą być usunięte i zniszczone. Podobnie należy postąpić z drzewami w sadzie. Przy niewielkim porażeniu, należy usuwać zainfekowane organy (pędy, konary), a rany po ich usunięciu zamalować farbą emulsyjną z dodatkiem 2% fungicydu miedziowego lub zasmarowywać pastą ogrodniczą. Niewskazane jest zastępowanie usuniętych roślin nowymi, ponieważ mogą one być łatwo zainfekowane. W okresie nabrzmiewania pąków, kwitnienia oraz opadania liści, szczególnie w warunkach wysokiej wilgotności powietrza, należy drzewa opryskiwać preparatami miedziowymi. u Bakteryjna zgorzel orzecha włoskiego jest chorobą klimatu ciepłego, ale z uwagi na ocieplenie się klimatu w Polsce, może wystąpić także u nas. Wywołuje ją bakteria Xanthomonas campestris pv. juglandis. Objawy porażenia zaczynają się od liści, na których pojawiają się drobne, czarne, nieregularne plamki, które się łączą tworząc rozległe zmiany chorobowe. Niekiedy przebarwieniu ulegają także nerwy oraz ogonek liściowy. Porażone liście przedwcześnie opadają, a niezdrewniałe pędy pokrywają się brunatnoczarnymi smugami. Mogą one zamierać, co prowadzi do osłabienia rozwoju drzew. Na zielonej łupinie owoców występują drobne, czarne, wklęsłe plamy. Porażone zawiązki zamierają. Im większe zawiązki, tym plamy świadczące o chorobie są większe, z czasem łupina w ich obrębie gnije. Wykształcające się w nich orzechy mają cieńszą skorupę. Patogen atakuje tylko tkanki miękiszowe, nie ma więc możliwości systemicznego porażenia drzew. Zimuje na porażonych pędach i w pąkach, skąd w okresie ruszenia wegetacji wydostaje się, porażając liście, zawiązki, orzechy i następne pędy, wnikając do nich poprzez szparki, przetchlinki i wszelkie uszkodzenia. Rozprzestrzenia się z kroplami wody podczas opadów, czemu sprzyja ciepła pogoda. Wówczas okres inkubacji trwa dni. W przypadku tej choroby nie ma dostępnych żadnych bakteriocydów. Pozostaje więc szeroko rozumiana profilaktyka polegająca na wycinaniu porażonych pędów, wygrabianiu zamierających liści i zainfekowanych orzechów. FOT. 9. i na zawiązku owocu u Antraknoza od wiosny dotyka przydomowe drzewa orzecha włoskiego. Ta typowa dla naszych warunków klimatycznych choroba wywoływana jest przez grzyb Gnomonia leptostyla. Pierwsze objawy widoczne są na liściach w postaci początkowo żółtawych, eliptycznych plam o średnicy kilku-, kilkunastu milimetrów, które są zlokalizowane głównie na obrzeżach liści (fot. 8). Chore tkanki ulegają nekrozie, wysychają, a na spodniej stronie liści tworzą się drobne czarne, koncentryczne acerwulusy otocznie stadium doskonałego, w których wiosną tworzą się zarodniki workowe, będące źródłem infekcji pierwotnych. Otocznie te powstają w okresie jesieni i zimy, a wczesną wiosną powstają w nich worki z zarodnikami workowymi, które dokonują infekcji pierwotnych (od kwietnia do połowy czerwca). Do tego momentu faza ta określana jest jako saprofityczna, podobnie jak Nowa metoda zapobiegania w przypadku cyklu rozwojowego parcha jabłoni. Od czasu infekcji pierwotnej, koniecznie w warunkach zwilżenia Plantivax SL Ugaś zarazę ogniową! liści, ogonków liściowych i zielonych pędów, rozpoczyna się faza pasożytnicza, podczas której w obrębie brunatnoczarnych plam pojawiają się ciemne piknidia, z których uwalniane są zarodniki konidialne, źródło infekcji wtórnych. Brunatne lub czerniejące, strupowate i nieregularne plamy coraz liczniej powstają na zielonych łupinach orzechów (fot. 9). Zmiany te mogą się zapadać, a porażone owoce gnić i opadać. Orzechy starsze wolniej dojrzewają i wcześniej opadają. Podobne plamy mogą się tworzyć na zielonych, najmłodszych częściach pędów, po czym w tych miejscach kora pęka i zamiera, a obejmując cały obwód pędu powoduje jego zasychanie powyżej miejsca infekcji. fot. 1 9 E. Żak całkowite bezpieczeństwo dla roślin nie uszkadza kwiatów, nie ordzawia liści i zawiązków wysoka skuteczność brak powstania odporności patogenów możliwość łącznego stosowania z innymi środkami ochrony roślin brak pozostałości po zastosowaniu środka Plantivax Środek musi być stosowany zapobiegawczo! Arysta LifeScience Polska Sp. z o.o. ul. Przasnyska 6b, Warszawa, tel.: , fax: , Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. Plantivax 205x285 Arysta JW 2015.indd :01

20 20 Zdaniem doradcy Zawiązanie owoców. W bieżącym sezonie było ono bardzo dobre, co zapowiada wysokie plony. Jest to wynikiem obfitego kwitnienia drzew i krzewów, warunków pogodowych sprzyjających zapyleniu oraz obecności owadów zapylających (pszczoła miodna, murarka ogrodowa, trzmiele), których było więcej niż w poprzednich sezonach. W celu poprawienia zawiązywania owoców stosowano także regulatory wzrostu, produkty poprawiające odżywianie roślin oraz hamujące opadanie zawiązków. Wykonanie zabiegów chemicznego przerzedzania kwiatów i zawiązków owoców utrudniały warunki pogodowe, niskie: temperatura i wilgotność powietrza. W drugiej połowie czerwca drzewa owocowe rozpoczynają inicjację pąków kwiatowych na następny rok. Zbyt duża liczba zawiązków w obecnym będzie oddziaływać negatywnie na zawiązanie ich optymalnej liczby. Obecnie możliwe jest już tylko ręczne przerzedzanie, które ma wpływ na jakość owoców, ale niewielki na inicjację pąków kwiatowych. Można je rozpocząć w połowie czerwca, powtórzyć w lipcu, a także przed zbiorami. Wykonuje się je także po gradobiciu. Aby przyniosło pokładane rezultaty musi być wykonane poprawnie, czyli tak, aby nie uszkadzać owoców pozostających na drzewie. Ochrona przed agrofagami. Aby była skuteczna musi być systematyczna. W czerwcu wszystkie szkodniki już opuściły kryjówki zimowe i intensywnie żerują. Wielkość ich populacji zależy od układu warunków pogodowych, które wpływają także na wystąpienie chorób. Oprócz zabiegów chemicznych przeciwko chorobom roślin, wykonywanych zgodnie z zasadami integrowanej ochrony (IO) i zaleceniami z aktualnego Programu Ochrony Roślin Sadowniczych, należy przeprowadzać zabiegi pielęgnacyjne, znacznie wpływające na stan fitosanitarny roślin (cięcie i prześwietlanie). Warunkiem skuteczności zabiegów jest używanie sprawnego technicznie opryskiwacza (powinien być atestowany, a wykonujący przeszkolony). Racjonalna ochrona obejmuje wykonywanie zabiegów chemicznych we właściwym czasie i odpowiednimi środkami ochrony roślin (ś.o.r.). Powinna być poprzedzona obserwacjami (monitoringiem) i lustracjami oraz oparta na wskazaniach stacji meteorologicznych. Pułapki lepowe i feromonowe ułatwiają obserwację aktywności i zagrożenia ze strony szkodników oraz wyznaczenie terminów ich zwalczania, jeśli zostały przekroczone progi zagrożenia. Na bieżąco należy obserwować nasilenie występowania agrofagów i efekty zabiegów ochronnych. Wskazane jest prowadzenie szczegółowych zapisów w notatniku zabiegów. Lustracje powinny być wykonywane według zasad warunkujących prawidłowość ocen, a następnie decyzji o sposobach ochrony. Istotna jest liczebność poszczególnych faz rozwojowych szkodników. Obserwacje prowadzi się w sadzie, rzadziej w laboratorium, ponieważ powinny obejmować całe drzewa. Zabiegi ochronne w czerwcu mają wpływ na jakość plonu. Parch jabłoni jest najgroźniejszą chorobą jabłoni. Zazwyczaj pod koniec maja lub na początku czerwca kończą się wysiewy zarodników workowych grzyba Venturia inaequalis i okres infekcji pierwotnych. Jeśli udało INFORMATOR SADOWNICZY nr 5/ egzemplarz bezpłatny WYDAWCA: PLANTPRESS sp. z o.o. ul. Juliusza Lea 114a, Kraków tel WOJCIECH GÓRKA redaktor naczelny wojciech.gorka@plantpress.pl, tel ANITA ŁUKAWSKA anita.lukawska@plantpress.pl, tel INFORMACJE O REKLAMACH: Biuro reklamy i ogłoszeń: ogloszenia@plantpress.pl się ochronić przed nimi drzewa, a na liściach i zawiązkach owoców nie ma plam, dalszą ochronę należy ograniczyć do zabiegów zapobiegawczych co 5 7 dni. Przy wyborze preparatu należy uwzględniać rotację, aby uniknąć ryzyka selekcji ras odpornych grzyba. Mączniak jabłoni w tym roku stanowi większe zagrożenie niż w latach poprzednich. Dlatego wskazane jest ręczne wycinanie porażonych pędów, a także dodatkowe zabiegi preparatami siarkowymi, które można stosować w mieszaninach ze środkami przeznaczonymi do ochrony przed parchem jabłoni. Można także wykorzystać preparaty specjalnie w tym celu zarejestrowane. Zaraza ogniowa i rak bakteryjny mogą być groźne, szczególnie w nowo posadzonych sadach, które kwitną z opóźnieniem. W ich przypadku warto było wyciąć kwiaty oraz opryskiwać drzewa preparatami zawierającymi fosforyn potasu, nawet w mieszaninach z tradycyjnymi fungicydami. Drobną plamistość liści na jabłoniach skutecznie ograniczają preparaty mankozebowe, a także te na bazie fosforynu potasu. Drobna plamistość liści drzew pestkowych występuje corocznie. Porażenie liści trwa od maja do początku lipca. W przypadku dużego nasilenia choroby może nastąpić całkowita defoliacja drzew. Osłabia to plonowanie, zmniejsza odporność drzew na mrozy. Ochronę, głównie wiśni i czereśni, należy rozpocząć zaraz po kwitnieniu używając preparatów dodynowych i z grupy IBE. Te ostatnie można zastosować maksymalnie dwa razy w sezonie. Zgnilizna pierścieniowa podstawy pnia stanowi zagrożenie dla młodych drzewek. Chorobę ogranicza opryskiwanie oraz podlewanie ich, np. preparatem Aliette 80 WP. Ospowatość śliw (szarka) jest chorobą wirusową śliw i moreli, której wektorem są mszyce, a właściwa ochrona przed nimi ogranicza możliwości rozprzestrzeniania się tej choroby. Z moich obserwacji wynika, że opryskiwanie porażonych drzew preparatami aminokwasowymi istotnie zmniejsza nasilenie jej objawów na liściach i na owocach. Szara pleśń jest chorobą występującą prawie na wszystkich uprawnych gatunkach roślin. Jej rozwój następuje przy wysokiej wilgotności powietrza, ale niezależnie od temperatury powietrza. Jest ona szczególnie groźna w okresie kwitnienia drzew oraz przed zbiorem owoców. W tych terminach należy chronić drzewa, krzewy owocowe oraz truskawki poprzez wykonywanie zabiegów chemicznych. Skuteczność preparatów wspomagają użyte w mieszaninie produkty fosforynowe i aminokwasowe. Dodatkowo stymulują one naturalną odporność roślin przed chorobami. Przędziorki i pordzewiacze zawsze są groźne, chociaż w br. obserwuję mniejsze zagrożenie z ich strony. Jest to skutkiem stosowania coraz powszechniej preparatów olejowych, ograniczenia lub zaniechania użycia pyretroidów oraz stosowania selektywnych insektycydów. Zabiegi należy wykonywać bezpośrednio po przekroczeniu progów szkodliwości. Zwójki liściowe, szczególnie w latach suchych i bezdeszczowych, stanowią duże zagrożenie. Powinny być zwalczane już przed kwitnieniem, a następnie po nim. Szkodliwe Piotr Gościło, niezależny doradca sadowniczy są gąsienice, które uszkadzają liście i owoce. Drugie pokolenie występuje w miesiącach letnich. Pułapki feromonowe ułatwiają identyfikację gatunków i zwalczanie odpowiednimi preparatami we właściwym czasie. Mszyce są polifagami. Wysysając substancje odżywcze ogładzają rośliny. Ich szkodliwość wzrasta wraz ze zmianami klimatycznymi, objawiającymi się podwyższaniem średniej rocznej temperatury. Mszyce zwalczamy w chwili zauważenia. Jeśli spowodują zwinięcie liści czy młodych pędów, wówczas dużo trudniej jest je zwalczyć. Można użyć preparatów, które działają na szerokie spektrum szkodników, albo specyficznych aficydów. Najtrudniejszą do zwalczania jest bawełnica korówka. W jej przypadku zabiegi powinny być wykonywane dużymi dawkami wody. Łagodne zimy sprzyjają jej zimowaniu, a warunki w sezonie wegetacyjnym namnażaniu. W przypadku licznego pojawu, zabiegi należy powtarzać. Pryszczarki są szczególnie groźne w szkółkach i młodych sadach. Najczęściej występują pryszczarek jabłoniak i pryszczarek gruszowiec. Szkodliwe są ich beznogie larwy, które zwijają i deformują młode liście. Zwalczanie ich należy rozpocząć bezpośrednio po kwitnieniu drzew. Nasionnice należą do muchówek i podobnie jak u pryszczarków szkodliwe są ich beznogie larwy, które powodują robaczywienie owoców czereśni, a w niektórych rejonach Polski także wiśni. Wylot much i składanie jaj na dojrzewających owocach trwa od drugiej połowy maja do połowy lipca. Obecnie w Polsce występują dwa gatunki: Rhagoletis cerasi i R. cingulata. Aby wyznaczyć termin ich zwalczania należy obserwować odłowy na żółtych pułapkach lepowych. Miodówki. Szczególnie groźna jest miodówka gruszowa plamista, która stanowi coraz większe zagrożenie. Do zwalczania wykorzystać można preparaty chemiczne oraz olejowe (wcześnie wiosną) i glinkę kaolinową, a także nawozy dolistne z dużą zawartością magnezu i potasu. Nawożenie sadów. W czerwcu intensywnie rosną zawiązki owoców. W tym czasie, szczególnie u jabłoni i grusz, wzrasta zapotrzebowanie na azot, magnez, potas, ale także wapń. Nawozy te można dostarczać doglebowo (II dawka), ale także dolistnie. W przypadku słabszego wzrostu można zastosować biostymulatory, w tym nawozy na bazie alg morskich. Także u śliw, wiśni i czereśni podczas wzrostu zawiązków owoców, wzrasta zapotrzebowanie na magnez i potas. Wapń zapobiega pękaniu owoców, dlatego warto go dostarczać dolistnie oraz stosować inne specjalne nawozy dedykowane dla tych upraw. Formowanie koron młodych drzew, szczególnie nowo posadzonych, polega na usuwaniu konkurentów przewodnika, pędów zbyt grubych oraz zwisających (utrudniających zwalczanie chwastów). Młode pędy należy przywiązać do konstrukcji wspierających i rusztowań. Pędy te usuwamy poprzez odrywanie lub wycinanie sekatorem. Zwalczanie chwastów. Podczas zabiegów nalistnych należy uważać, aby nie następowało znoszenie cieczy roboczej, co mogłoby uszkodzić rośliny uprawne. Zazwyczaj najlepsze efekty przynosi zwalczanie chwastów młodych. IV LETNIE POKAZY CZEREŚNIOWE dnia r., o godzinie w obiekcie i sadzie czereśniowym Grupy Producentów Owoców Galster Sp. z o.o. w Wierzchucicach k. Bydgoszczy Organizatorzy: Gruziński toast Musi być barwny, niekoniecznie długi, ale obowiązkowo wychwalający (że czasem aż chwalonemu w pięty może pójść ), dobrze jeśli kończy się zaskakującą biesiadników puentą. Przykład (podaję w streszczeniu, bo rubryka nie jest gruzińską suprą czyli biesiadą, nie rozciągnie się): pewien gruziński książę ogłosił, że jego córka właśnie dojrzała do zamęścia i zostanie żoną tego szlachetnego młodzieńca, który pędząc konno w galopie, rozpłata na połówki jabłko ustawione na stromej piersi księżniczki tak, by jej nie drasnąć, ale jabłko rozciąć. Długo broczyła krwią pierś dziewicy, a kwiat gruzińskiego rycerstwa ze wstydem rzucał się w najbliższą przepaść nikt nie był w stanie spełnić warunku postawionego przez dumnego księcia. Aż pewnego dnia nadeszła Armia Czerwona i położyła kres niecnym feudalnym wybrykom. Wypijmy za ocaloną przed rozsiekaniem (a przynajmniej staropanieństwem) księżniczkę oraz pozostałą przy życiu rycerską młodzież Gruzji. Kanon takiej opowieści spełnia wypowiedź eksperta Rossielhoznadzoru Aleksieja Aleksiejenki, który w Grecji (przed inspekcjami tamtejszych firm chcących eksportować do Rosji) tak objaśniał gospodarzom, jak mają postrzegać obecną rzeczywistość. Otóż (streszczam i ubarwiam, ale argumenty pochodzą tylko i wyłącznie z wypowiedzi rosyjskiego eksperta): Dawno, dawno temu (w latach 90. ub.w.) Rosja popadła w zależność od dostaw żywności z dwóch źródeł UE i USA. To było niewygodne zależały od tego ceny i wszystko inne. Zaczęliśmy pracować nad systemem bezpieczeństwa żywnościowego kraju wprowadziliśmy go już dość dawno, teraz zaczęliśmy dostawy z Ameryki Łacińskiej. Porozumieliśmy się z Turcją, Iranem, Indiami. Sytuacja zmieniła się na lepsze nasi importerzy uzyskali większą swobodę wyboru i targowania się, ustalania cen na sprawiedliwym poziomie. Bezpieczeństwo żywnościowe jest najważniejsze. To ostatnie zdanie pasuje jak ulał do puenty, po wygłoszeniu której tamada (gospodarz uczty tylko on ma prawo wznosić toasty i udzielać głosu chcącym coś dopowiedzieć biesiadnikom), odczekawszy dyskretnie aż minie wywołana przemową wesołość, unosi kielich czy róg z winem już można wypić. Najlepiej do dna. Jeśli uprzytomnić sobie, jak bardzo zmieniły się asortyment i cena warzyw i owoców dostępnych (jeszcze) przeciętnemu mieszkańcowi Rosji od sierpnia ub.r. konkluzja A. Aleksiejenki spełnia wymóg zaskoczenia słuchaczy. Nie udawajmy Greków: też powinniśmy się cieszyć z odkryć dokonywanych w Rosji. Okazało się, że na globusie oprócz paskudnej UE i wrednych USA są całkiem przyjemne kraje, z którymi można się targować. Bo z nami to przecież nijak nie dało się do ładu dojść Zalewana polskimi jabłkami Moskwa nie mogła latami zbić zimą ich ceny poniżej dolara za kilogram. A teraz proszę na przednówku, a już te same Idaredy (tylko że z Macedonii czy Czarnogóry to takie mocarstwa-sadownicze, w których polskiego Idareda zbiera się po TIR-ze z każdego drzewa) już są po zaledwie 1,5 euro/kg. A tak na poważnie, to nie ma się co śmiać z nieszczęścia prostego Rosjanina z tego bezpieczeństwa żywnościowego. Spełniając ten gruziński toast wygłoszony przez A. Aleksiejenkę ot, polskim cydrem choćby zwróćmy uwagę na tę nutkę goryczki w nim zawartą: sprawiedliwa cena. Rosjanie płacą (w zaokrągleniu) nie 3 zł, a 6 zł. Często za te same, nasze, jabłka! Tyle, że płacą nie nam Nie wiem, czy zamierzony, ale ten podtekst puenty rosyjski ekspert skierował do nas. Cóż, miała być przewrotna, to i jest. Grecy stary, kupiecki naród, musieli pewnie obśmiać się do syta z polskich talentów handlowych. No i na zdrowie NAKŁAD: egz. DRUK: Colonel, Kraków Patronat medialny: Więcej informacji: Plantpress, Anita Łukawska tel , mail: anita.lukawska@plantpress.pl Wstęp wolny!