SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI KOMISJI NADZORU BANKOWEGO ZA 2001 ROK

Transkrypt

1 SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI KOMISJI NADZORU BANKOWEGO ZA 2001 ROK WARSZAWA - MARZEC 2002 r.

2 A. SKŁAD, PODSTAWY PRAWNE ORAZ TRYB FUNKCJONOWANIA KOMISJI NADZORU BANKOWEGO Komisja Nadzoru Bankowego (KNB) została powołana i rozpoczęła działalność w styczniu 1998 r. - zgodnie z art. 25 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz.U. Nr 140, poz. 938 z późniejszymi zmianami) oraz art. 131, ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, (Dz.U. Nr 140, poz.939 z późniejszymi zmianami). Do zadań Komisji należy w szczególności: 1. określanie zasad działania banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów w bankach, 2. nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów prawa oraz obowiązujących je norm finansowych, 3. dokonywanie okresowych ocen stanu ekonomicznego banków i przedstawianie ich Radzie Polityki Pieniężnej oraz wpływu polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na ich rozwój, 4. opiniowanie zasad organizacji nadzoru bankowego i ustalanie trybu jego wykonywania. Komisja Nadzoru Bankowego ukonstytuowała się na pierwszym inauguracyjnym posiedzeniu w dniu 28 stycznia 1998 r. W 2001 roku skład Komisji uległ zmianie. Z dniem 10 stycznia 2001 r. funkcję Przewodniczącego KNB objął Leszek Balcerowicz, w związku z powołaniem na stanowisko Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Z dniem 31 sierpnia 2001 r. przestał pełnić funkcję Zastępcy Przewodniczącego KNB Rafał Zagórny, w związku z ustąpieniem ze stanowiska Podsekretarza Stanu w Ministerstwien Finansów. Z dniem 6 listopada 2001 r. Minister Finansów delegował do objęcia funkcji Zastępcy Przewodniczącego Komisji Nadzoru Bankowego Jacka Bartkiewicza Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów. W skład Komisji wchodzili w 2001 roku - zgodnie z art. 26 ustawy o Narodowym Banku Polskim: Leszek Balcerowicz - Przewodniczący KNB Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rafał Zagórny - Zastępca Przewodniczącego KNB (do r.) Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów, Jacek Bartkiewicz - Zastępca Przewodniczącego KNB (od r.) Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów, Ryszard Ławniczak - Członek KNB Doradca Prezydenta RP ds. Ekonomicznych, 2

3 Ewa Kawecka-Włodarczak - Członek KNB Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, Jacek Socha - Członek KNB Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, Przemysław Morysiak - Członek KNB Dyrektor Departamentu Instytucji Finansowych w Ministerstwie Finansów, Wojciech Kwaśniak - Członek KNB Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego. Do uczestniczenia w pracach Komisji Nadzoru Bankowego z głosem doradczym był ponadto delegowany - zgodnie z art. 26, ust 2 i 3 ustawy o Narodowym Banku Polskim - przedstawiciel Związku Banków Polskich: Krzysztof Pietraszkiewicz - Dyrektor Generalny Związku Banków Polskich. Przedstawiciel Związku Banków Polskich uczestniczył w posiedzeniach Komisji, na których rozpatrywane były sprawy dotyczące regulacji nadzoru bankowego oraz zasad działania banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów w bankach. Szczegółowy tryb działania Komisji określony został przez "Regulamin Komisji Nadzoru Bankowego" - uchwalony na posiedzeniu Komisji w dniu 4 lutego 1998 r. (z późniejszymi zmianami). Określa on m.in.: - rodzaje posiedzeń Komisji i tryb ich zwoływania, - tryb przygotowywania materiałów do rozpatrzenia przez komisję, - sposób prowadzenia posiedzeń i ustalania porządku obrad, - tryb utajniania obrad lub ich części, - tryb podejmowania uchwał i ich podpisywania przez Przewodniczącego, - tryb obiegowy podejmowania uchwał w szczególnych przypadkach, - obecność na posiedzeniach zaproszonych ekspertów i doradców, - podstawowe kategorie spraw rozpatrywanych na posiedzeniach, - wykaz spraw zastrzeżonych do wyłącznej kompetencji Komisji, - upoważnienie dla Przewodniczącego Komisji do rozpatrywania spraw i podejmowania działań nie zastrzeżonych do wyłącznej kompetencji Komisji, - materiały przekazywane przez Komisję Zarządowi NBP i Radzie Polityki Pieniężnej, - tryb protokołowania posiedzeń, zatwierdzania, podpisywania i przechowywania protokołów oraz wykaz osób otrzymujących ich kopie, - tryb postępowania z dokumentami niejawnymi. 3

4 Zgodnie z art. 25, ust. 1 ustawy o Narodowym Banku Polskim, decyzje oraz zadania określone przez Komisję Nadzoru Bankowego wykonywał i koordynował Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego (GINB) organ wykonawczy Komisji wydzielony organizacyjnie w strukturze Narodowego Banku Polskiego. SCHEMAT ORGANIZACYJNY GENERALNEGO INSPEKTORATU NADZORU BANKOWEGO GENERALNY INSPEKTOR NADZORU BANKOWEGO Wojciech Kwaśniak BIURO LICENCJI BANKOWYCH (BLB) Dyrektor Biura: Jolanta Daniewska BIURO POLITYKI NADZORCZEJ (BPN) Dyrektor Biura: Andrzej Reich BIURO ANALIZ SYSTEMU BANKOWEGO (BASB) Dyrektor Biura: Zofia Witek BIURO INSPEKCJI (BI) Dyrektor Biura: Sławomir Niemierka BIURO BANKOWOŚCI SPÓŁDZIELCZEJ (BBS) Dyrektor Biura: Dariusz Twardowski 4

5 B. GŁÓWNE KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI KOMISJI NADZORU BANKOWEGO W 2001 ROKU Podejmowane w 2001 roku działania Komisji Nadzoru Bankowego miały na względzie efektywną realizację nałożonego na nadzór bankowy przez ustawodawcę celu, jakim jest zapewnienie bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych i zgodności działalności banków z przepisami ustawy Prawo bankowe, ustawy o Narodowym Banku Polskim, statutem oraz decyzją o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku. Szczególnie ważnym celem działań Komisji Nadzoru Bankowego były w 2001 roku prace zmierzające do pełnego dostosowania polskich przepisów prawnych do dyrektyw obowiązujących w UE oraz wdrożenia regulacji niezbędnych dla efektywnego sprawowania nadzoru bankowego. W ramach realizacji tego celu wydany został w 2001 r. szereg aktów prawnych mających kluczowe znaczenie dla sektora bankowego w Polsce. Nowe przepisy zakończyły proces dostosowywania polskiego prawa do wymogów Unii Europejskiej i standardów międzynarodowych. Parlament znowelizował prawo bankowe. Na jego podstawie Komisja Nadzoru Bankowego wydała akty wykonawcze, a na mocy delegacji zawartej w ustawie o rachunkowości, Minister Finansów wydał rozporządzenia adresowane do banków. Projekty wszystkich tych aktów prawnych były opracowane przez nadzór bankowy lub też nadzór w ich przygotowaniu wydajnie uczestniczył. Najważniejsze z punktu widzenia nadzoru bankowego zmiany nastąpiły w prawie bankowym. Dzięki nowym postanowieniom, od roku 2002 sektor bankowy w Polsce objęty zostaje nadzorem skonsolidowanym. Pozwoli to na znaczne ograniczenie ryzyka tkwiącego w podmiotach powiązanych z bankami, których działalność lub kondycja finansowa może w istotny sposób wpływać na bezpieczeństwo banku. Ponadto - ze względu na obecność w polskim sektorze bankowym inwestorów zagranicznych oraz coraz bardziej międzynarodowy charakter działalności polskich banków - szczególnego znaczenia nabiera możliwość sprawowania transgranicznego nadzoru bankowego. Nowe przepisy ułatwiają współpracę i wymianę informacji pomiędzy Komisją Nadzoru Bankowego i organami nadzoru bankowego w innych krajach. Nie mniej ważne było opracowanie i przyjęcie przez Komisję Nadzoru Bankowego regulacji wdrażającej w Polsce Dyrektywę Unii Europejskiej na temat adekwatności kapitałowej. Regulacja ta, która znacznie lepiej od dotychczasowych rozwiązań wiążę wymóg kapitałowy banku z ryzykiem tkwiącym w prowadzonej przezeń działalności, stanowi - ze względu na stopień skomplikowania - duże wyzwanie dla nadzoru bankowego oraz dla banków. Komisja Nadzoru Bankowego wydała ponadto znowelizowane regulacje ostrożnościowe, dotyczące koncentracji wierzytelności oraz rachunku funduszy własnych banków. Należy również dodać, że uchwalona w roku 2000 nowelizacja ustawy o rachunkowości, która dostosowuje polskie przepisy w tej dziedzinie do standardów Unii Europejskiej i Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, przeniosła na Ministra Finansów dotychczasowe uprawnienie Komisji Nadzoru Bankowego do wydawania aktów wykonawczych odnoszących się do banków. Niemniej w porozumieniu z Ministrem Finansów - nadzór bankowy, opracował w 2001 r. projekty odpowiednich przepisów wykonawczych, wykorzystując swe wieloletnie w tej dziedzinie doświadczenie. 5

6 Działania podejmowane w 2001 r. przez Komisję Nadzoru Bankowego (KNB) koncentrowały się nie tylko na realizacji zadań ustawowych i celów strategicznych, ale były również związane z bieżącą sytuacją sektora bankowego, nad którym bezpośrednią kontrolę sprawował organ wykonawczy Komisji - Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego (GINB). Nadzór bankowy uczestniczył czynnie w procesach kształtujących polski system bankowy, podejmując liczne działania zmierzające do zachowania jego stabilności oraz bezpieczeństwa środków zgromadzonych w bankach. Były one ukierunkowane przede wszystkim na restrukturyzację i konsolidację sektora bankowego. Podejmowane działania i interwencje oraz stały monitoring sytuacji banków, pozwoliły na uniknięcie w 2001 roku poważniejszych zagrożeń stabilności systemu bankowego. Dla wybranych banków w trudnej sytuacji pozyskano wiarygodnych inwestorów, co umożliwiło ich dokapitalizowanie oraz rozpoczęcie procesów naprawczych, bądź ich przejęcie przez inne banki. Wobec wszystkich banków realizujących programy naprawcze podejmowano szereg czynności o charakterze nadzorczym, mających na celu przyspieszenie działań władz banków zmierzających do ich wzmocnienia kapitałowego. Dodatkowo podejmowano również inne działania interwencyjne w tym zakresie, wydając bankom odpowiednie zalecenia, a także zakazy i nakazy na mocy odpowiednich przepisów prawa stosownie do dokonywanej przez nadzór bankowy bieżącej oceny podejmowanego przez banki ryzyka. Działalność nadzoru bankowego realizowana była w sześciu podstawowych obszarach: - zadania regulacyjne, - zadania licencyjne, - zadania analityczne, - zadania inspekcyjne, - zadania związane z sektorem banków spółdzielczych, - kontakty zagraniczne i działalność szkoleniowa. I. ZADANIA REGULACYJNE. Podstawowym zadaniem nadzoru bankowego w zakresie działań regulacyjnych było w 2001 roku podobnie jak w latach poprzednich - tworzenie regulacji ostrożnościowych ograniczających szeroko rozumiane ryzyko bankowe oraz dostosowywanie polskiego systemu bankowego do wymogów Unii Europejskiej i zaleceń Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego. Realizacja tego zadania odbywała się poprzez analizę poszczególnych rodzajów ryzyka bankowego, przepisów prawa, problemów wynikających z wprowadzania przez banki nowych produktów i usług. W tym zakresie nadzór bankowy brał udział w projektowaniu aktów prawnych oraz dokonywał interpretacji i udzielał wyjaśnień w zakresie obowiązujących przepisów prawa, a w szczególności dotyczących regulacji ostrożnościowych, zasad rachunkowości banków i ewidencji księgowej operacji bankowych. Tworzył również nowe i modernizował już istniejące narzędzia sprawozdawcze oraz analityczne, służące do identyfikacji i oceny stopnia ryzyka podejmowanego przez banki, ustalenia strategii nadzorczej oraz zapewnienia ich prawidłowego funkcjonowania. 6

7 Działania nadzoru bankowego w zakresie zadań regulacyjnych koncentrowały się głównie w 2001 r. na prawnych unormowaniach obszarów szczególnie istotnych dla prawidłowości i bezpieczeństwa funkcjonowania systemu bankowego. 1. Ustawa Prawo bankowe Nadzór bankowy czynnie uczestniczył w pracach nad projektem ustawy nowelizującej ustawę Prawo bankowe. Opracowane przepisy: - zawierają nowe jakościowo regulacje ostrożnościowe, które w szczególności dotyczą: koncentracji wierzytelności, rachunku funduszy własnych i norm adekwatności kapitałowej, - zawierają zmodyfikowane zasady przekazywania przez banki informacji objętych tajemnicą bankową, dzięki czemu powstała możliwość przekazywania tego rodzaju informacji pomiędzy bankami nie należącymi do bankowej grupy kapitałowej w związku z konsolidacją sprawdzań finansowych, - zawierają przepisy stwarzające możliwość wykonywania nadzoru skonsolidowanego nad bankami, co powinno m. in. ułatwić negocjowanie i podpisywanie porozumień z zagranicznymi organami nadzoru bankowego, - zawierają zmodyfikowane przepisy dotyczące wymiany informacji z zagranicznymi instytucjami nadzorczymi; nowe uregulowania umożliwią przekazywanie na zasadzie wzajemności zagranicznym instytucjom nadzorczym informacji objętych tajemnicą bankową, pod warunkiem, iż informacje te nie będą przekazywane poza organ nadzoru bankowego bez zgody Komisji Nadzoru Bankowego, - zmieniają zasady wymiany informacji pomiędzy KNB oraz krajowymi instytucjami nadzorczymi; wprowadzono zasadę dwukierunkowego przekazywania informacji pomiędzy KNB i innymi organami nadzorczymi, - wprowadzają zasady podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe z państw UE w Polsce oraz podejmowania i prowadzenia działalności przez banki krajowe w państwach UE, co oznacza wdrożenie zasady jednolitej licencji bankowej (przepisy te wejdą w życie z dniem przystąpienia Polski do UE), - rozszerzają katalog sankcji, jakie KNB może stosować, o uprawnienie do nakładania kar pieniężnych na banki w wysokości do zł w przypadku, kiedy bank nie realizuje zaleceń Komisji lub gdy działalność banku jest wykonywana z naruszeniem prawa lub statutu, albo stwarza zagrożenie dla interesów posiadaczy rachunków bankowych, - wprowadzają, w związku z dostosowaniem prawa polskiego do prawa unijnego, zmiany w zakresie zezwoleń w nabywaniu znacznych pakietów akcji oraz zmiany procedury licencyjnej; taka konstrukcja zwiększa bezpieczeństwo systemu bankowego weryfikując uczestników tego systemu. Nowelizacja zwiększyła stabilność sektora bankowego poprzez doprecyzowanie rozwiązań ostrożnościowych o charakterze ilościowym i jakościowym. Jednocześnie przepisy te wprowadzają upoważnienia dla KNB do wydania aktów wykonawczych, które razem z przepisami ustaw tworzą kompleksowy system aktów prawnych, normujących zasady przeciwdziałania ryzyku występującemu w działalności banków. Ustawa nowelizująca ustawę Prawo bankowe w pełni dostosowała polskie regulacje bankowe do unormowań obowiązujących w Unii Europejskiej. 7

8 2. Inne ustawy Nadzór bankowy uczestniczył również czynnie w pracach nad projektami: - ustawy nowelizującej ustawę o Narodowym Banku Polskim, której celem było dostosowanie przepisów ustawy o NBP do regulacji obowiązujących w Unii Europejskiej, a w szczególności przygotowanie NBP do uczestnictwa w Europejskim Systemie Banków Centralnych oraz dookreślenie pozycji NBP wśród organów państwa; - ustawy o kredycie konsumenckim, która m. in. rozszerzyła uprawnienia klientów banków w zakresie zawierania umów o usługi finansowe, związane z zaspokajaniem potrzeb klientów w celach niezwiązanych z prowadzeniem przez nich działalności gospodarczej; - ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych - prace związane z przygotowaniem tej ustawy nadal trwają i przedstawiciele nadzoru bankowego biorą w nich aktywny udział. 3. Akty wykonawcze do ustaw Nadzór bankowy uczestniczył w szerokim zakresie w przygotowaniu aktów wykonawczych będących wypełnieniem delegacji ustawowych zawartych w: ustawie Prawo bankowe; przygotowano 4 projekty uchwał Komisji Nadzoru Bankowego, które dotyczyły: - zakresu i szczegółowych zasad wyznaczania wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka, - określenia szczegółowych zasad ustalania wysokości funduszy własnych banków, - szczegółowych zasad i warunków uwzględniania wierzytelności oraz udzielonych zobowiązań pozabilansowych przy ustalaniu przestrzegania limitów koncentracji wierzytelności, - wysokości i warunków zaliczania do funduszy własnych banków spółdzielczych określonej części dodatkowej kwoty odpowiedzialności członków. Powyższe regulacje, uzupełniając nowe rozwiązania przyjęte w znowelizowanej ustawie Prawo bankowe, wprowadzają do polskiego systemu regulacyjnego oczekiwane i zapowiadane zmiany w zakresie podejścia do ryzyka. Najbardziej istotne elementy nowej konstrukcji dotknęły obszaru ryzyka rynkowego, natomiast metodologia ujmowania ryzyka kredytowego pozostała praktycznie niezmieniona. Najistotniejszym skutkiem wprowadzenia nowych rozwiązań będzie odejście od pozycyjnego limitowania ryzyka w działalności banków na korzyść bardziej elastycznego podejścia opartego na stosowaniu wymogów kapitałowych. Uchwalenie powyższych regulacji zamknęło kolejny etap dostosowywania polskich regulacji ostrożnościowych do standardów międzynarodowych w szczególności do Dyrektywy 2000/12/EC w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne oraz Dyrektywy 93/6/EEC (z nowelizacjami) w sprawie adekwatności kapitałowej instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych; ustawie o Narodowym Banku Polskim przygotowano projekt uchwały Komisji Nadzoru Bankowego nowelizującej uchwałę Nr 1/1999/KNB z dnia 6 stycznia 1999 r. w sprawie trybu wykonywania nadzoru bankowego, której celem było dostosowanie zasad 8

9 wykonywania nadzoru bankowego do przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł; ustawie o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł - przygotowano projekt uchwały Komisji Nadzoru Bankowego w sprawie postępowania KNB jako jednostki współpracującej z Generalnym Inspektorem Informacji Finansowej (GIIF), w której określone zostały zasady współpracy i wymiany informacji z GIIF; ustawie o rachunkowości przygotowano 4 projekty rozporządzeń Ministra Finansów w sprawach: - zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków, - szczególnych zasad rachunkowości banków, - zasad sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych banków oraz skonsolidowanych sprawozdań finansowych holdingu finansowego, - określenia wzorcowego planu kont dla banków. Po zaakceptowaniu projektów rozporządzeń przez Komisję Nadzoru Bankowego, zostały one przekazane Ministrowi Finansów. Zgodnie z przepisami znowelizowanej ustawy o rachunkowości projekty te, po uzgodnieniach międzyresortowych, zostały pozytywnie zaopiniowane przez KNB, a następnie wydane przez Ministra Finansów. Szczególne znaczenie miało wprowadzenie przepisów dotyczących tworzenia rezerw celowych. W rozporządzeniu uelastyczniono przepisy mające większy wpływ na działalność banków, a w szczególności zliberalizowano przepisy odnoszące się do działalności kredytowej (kredyty konsumpcyjne i finansowanie drobnej przedsiębiorczości). Istotne znaczenie w zakresie tej regulacji miało dopuszczenie do stosowania zaakceptowanych przez nadzór bankowy modeli ryzyka kredytowego dla celów klasyfikacji należności i tworzenia rezerw celowych. Natomiast rozporządzenia Ministra Finansów dotyczące rachunkowości dostosowują zasady prowadzenia rachunkowości bankowej do znowelizowanych przepisów ustaw: o rachunkowości i Prawo bankowe oraz Międzynarodowych Standardów Rachunkowości. 4. Inne obszary działalności regulacyjnej W 2001 r. nadzór bankowy uczestniczył m.in. w: opracowaniu stanowiska Komisji Nadzoru Bankowego w sprawie wydanej przez Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowego drugiej wersji dokumentu konsultacyjnego Nowej Umowy Kapitałowej (NUK). Drugi dokument konsultacyjny był poddany dokładnej analizie oraz konsultowany ze środowiskiem bankowym i firmami audytorskimi tzw. wielkiej piątki. Ostateczna wersja stanowiska została przyjęta przez KNB w maju 2001 r. W zajętym stanowisku Komisja Nadzoru Bankowego podtrzymała uwagi zgłoszone do pierwszej wersji dokumentu konsultacyjnego, a także zgłosiła szereg nowych uwag, które koncentrowały się na następujących zagadnieniach: - kwestiach definicyjnych, - relacji rezerw celowych i adekwatności kapitałowej, - poziomie komplikacji nowej metodologii i możliwościach implementacyjnych w krajach rozwijających się, 9

10 - roli agencji ratingowych, jawności konstrukcji ich ocen oraz odpowiedzialności tych agencji; opracowaniu Rekomendacji Komisji Nadzoru Bankowego dotyczących: - zasad prowadzenia przez banki hipoteczne rachunku zabezpieczenia listów zastawnych i jego projekcji; opracowując niniejszą rekomendację nadzór bankowy pragnął podkreślić znaczenie rachunku zabezpieczenia listów zastawnych, który odgrywa istotną rolę w działalności banku hipotecznego, pozwalając na monitorowanie stanu zabezpieczenia listów zastawnych, stanowiących zasadniczy instrument refinansowania ich działalności. - roli biegłych rewidentów w procesie nadzoru nad bankami; opracowując tę rekomendację nadzór bankowy podkreślił znaczenie biegłych rewidentów dla bezpieczeństwa systemu bankowego, realizując wytyczne dla instytucji nadzorczych zawarte w dokumencie Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego Audyt wewnętrzny w bankach i relacje instytucji nadzorczych z audytorami ; kontynuowaniu prac zmierzających do podpisania porozumień z zagranicznymi organami nadzoru bankowego; dotychczasowy projekt porozumienia został zmodyfikowany (zostały uwzględnione zmiany wynikające z nowelizacji ustawy Prawo bankowe) i po akceptacji przez Komisję Nadzoru Bankowego przesłany do wszystkich zagranicznych organów nadzoru, z którymi prowadzone są negocjacje; przygotowaniu 2 projektów uchwał Komisji Nadzoru Bankowego w sprawach wydania opinii do projektów rozporządzeń Ministra Finansów: - zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczególnych zasad rachunkowości Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, którą w dniu 8 lutego 2001 r. uchwałą Nr 22/KNB/01 Komisji przyjęła, - w sprawie szczególnych zasad rachunkowości domów maklerskich i jednostek organizacyjnych banków, w ramach których prowadzona jest działalność maklerska, którą w dniu 12 grudnia 2001 r. uchwałą Nr 121/KNB/01 Komisja przyjęła; Komisja Nadzoru Bankowego wydała w obu przypadkach pozytywne opinie; opracowaniu nowych formularzy sprawozdawczych oraz zmodyfikowaniu już istniejących w systemie BIS, wykorzystywanych dla potrzeb nadzorczych w związku z nowymi przepisami zawartymi w znowelizowanych ustawach: Prawo bankowe i o rachunkowości oraz w aktach wykonawczych do tych ustaw; wspieraniu działalności analitycznej nadzoru bankowego, poprzez tworzenie odpowiedniej metodologii analizy, tj. opracowywanie i aktualizację analitycznych narzędzi nadzorczych (Raportu Wskaźników Ekonomiczno-Finansowych i Arkusza Analityczno-Nadzorczego), wykorzystywanych do identyfikacji i oceny ryzyka podejmowanego przez banki oraz prezentacji ryzyka w formie obowiązujących standardowych raportów. W ramach tego zadania nadzór bankowy w zakresie: a) Raportu Wskaźników Ekonomiczno-Finansowych (RWEF): - dostosował RWEF do zmian wynikających z nowych regulacji prawnych i sprawozdań, - udostępnił kwartalne raporty RWEF pracownikom nadzoru bankowego w terenie, za pomocą wewnętrznej sieci NBP, 10

11 - stworzył wersję RWEF zawierającą dane z okresów między kwartałami, co ułatwia analitykom efektywne analizowanie sytuacji banku z możliwością śledzenia trendów, - przebudowuje RWEF w związku z szeroko zakrojonymi zmianami sprawozdawczości dla NBP oraz dostosowaniem do nowych regulacji prawnych. Raporty są bardzo istotnym narzędziem zarówno dla pracowników nadzoru dokonujących inspekcji w bankach, jak i analityków sprawujących nadzór analityczny nad bankami. Ponadto co kwartał Raporty są przekazywane poszczególnym bankom, co pozwala ich kierownictwu porównać wyniki banku na tle grupy rówieśniczej. b) Arkusza Analityczno-Nadzorczego (AN) koncentrował się na rozwijaniu centralnej bazy danych SARNA poprzez opracowanie projektu zawierającego merytoryczne założenia: - zmian do formatu Arkusza Nadzorczego, - strategii nadzorczej, - zmian procedur do Arkusza Nadzorczego, - instrukcji do Arkusza Nadzorczego, - szczegółowych działań programistycznych rozwoju bazy danych SARNA. II. ZADANIA LICENCYJNE. Główne zadania licencyjne o charakterze stałym obejmowały w 2001 r., podobnie jak w roku poprzednim, rozpatrywanie skierowanych do KNB wniosków w sprawie: - utworzenia banku, w tym banku hipotecznego oraz w sprawie wyrażenia zgody na podjęcie działalności operacyjnej przez nowo utworzony bank, - wydania zezwolenia na prowadzenie przedstawicielstwa banku zagranicznego w Polsce, - wyrażenia zgody na powołanie dwóch członków zarządu banków, w tym prezesa, - wydania zezwolenia na nabycie znacznych pakietów akcji, - wydania zgody na połączenie banków, - wyrażenia zgody na dokonanie zmian w statutach banków - spółek akcyjnych i banków spółdzielczych oraz opiniowanie zmian statutów banków państwowych. 1. Tworzenie banków oraz podejmowanie przez banki działalności operacyjnej W 2001 r. rozpatrywanych było 11 wniosków złożonych do Komisji Nadzoru Bankowego z prośbą o wydanie zezwolenia na utworzenie banku (w tym 3 wnioski dotyczyły utworzenia banku hipotecznego, 4 wnioski dotyczyły utworzenia banku - kasy oszczędnościowo-budowlanej, a 4 wnioski utworzenia banku uniwersalnego, którego założycielami miały być banki zagraniczne). Dokumenty dołączane do wniosków, wymagane przez KNB na podstawie uchwały Nr 1/1999 z dnia 6 stycznia 1999 r. w sprawie trybu wykonywania nadzoru bankowego, były wnikliwie analizowane pod kątem oceny sytuacji prawnej i finansowej założycieli banku (oceną objęty był również podmiot dominujący, o ile stopień zależności pomiędzy 11

12 wnioskodawcą a jego podmiotem dominującym był uznany za wpływający na sposób prowadzenia przyszłej działalności bankowej ). Dokonywana była również ocena projektu statutu banku pod kątem zgodności z warunkami określonymi w art. 31 ust. 3 ustawy Prawo bankowe. Zwracano przy tym uwagę na to, czy przewidziany w statucie sposób podejmowania uchwał przez władze banku będzie wpływał na prawidłowe kierowanie bankiem. Badano także - załączane do wniosku o wydanie zezwolenia na utworzenie banku - programy działalności i plany finansowe, sprawdzając czy uwzględniają one wymagania dotyczące prawidłowego prowadzenia działalności bankowej, wynikające z ustawy Prawo bankowe i innych przepisów. Sprawdzano też, czy pomieszczenia, w których prowadzona będzie działalność bankowa, posiadają odpowiednie urządzenia techniczne, należycie zabezpieczające przechowywane w banku wartości, a także czy zapewniają odpowiednią obsługę klientów banku. W zakresie niezbędnym do wydania przez KNB decyzji zezwalającej na utworzenie nowego banku, badano również czy kandydaci przewidziani do pełnienia w banku funkcji prezesa lub członka zarządu spełniają wymagania, o których mowa w art. 22 i art. 30 ustawy Prawo bankowe, a także czy osoby przewidziane do objęcia w banku funkcji członków zarządu posiadają odpowiednie wykształcenie i doświadczenie zawodowe oraz czy władają biegle językiem polskim (wymóg ten dotyczy 2 członków zarządu w tym prezesa) i posiadają dobrą znajomość polskiego systemu bankowego. W toku rozpatrywania wniosków przeprowadzane były niezbędne konsultacje z wnioskodawcami, jak również zasięgano opinii i uzyskiwano informacje od zagranicznych podmiotów sprawujących nadzór bankowy (o ile wnioskodawcą był bank zagraniczny) oraz innych urzędów. Szczegółowa analiza dokumentów składanych przez założycieli banku oraz ich ocena pod kątem wymogów wynikających z ustawy Prawo bankowe były podstawą do podjęcia przez KNB odpowiednich decyzji. Po zakończeniu postępowań w sprawie utworzenia banku Komisja Nadzoru Bankowego podjęła w 2001 r.: 3 uchwały w sprawie wydania zezwolenia na utworzenie następujących banków: - MHB Bank Polska S.A. w Warszawie ( r.), - Bank Svenska Handelsbanken (Polska) S.A. w Warszawie ( r.), - Bank of Tokyo-Mitsubishi (Polska) S.A. w Warszawie ( r.), 6 uchwał w sprawie zawieszenia postępowania o wydanie zezwolenia na utworzenie banku, w tym: - 4 uchwały dotyczące zawieszenia postępowania w sprawie utworzenia banków kas oszczędnościowo-budowlanych (wnioski w tych sprawach zostały złożone do KNB w latach ); postępowanie w tych sprawach zostanie wkrótce umorzone, ze względu na uchwalenie w dniu 21 grudnia 2001 r. przez Sejm, w pakiecie tzw. ustaw okołobudżetowych przepisów o utracie mocy obowiązującej ustawy z dnia 5 czerwca 1997 r. o kasach oszczędnościowo-budowlanych i wspieraniu przez państwo oszczędzania na cele mieszkaniowe, na podstawie której miały działać kasy, - 2 uchwały w sprawie zawieszenia postępowania o wydanie zezwolenia na utworzenie banku, które zostały podjęte ze względu na trwające w 2 bankach wnioskodawcach zmiany organizacyjne, 1 uchwałę o umorzeniu postępowania w sprawie wydania zezwolenia na utworzenie banku hipotecznego wobec wycofania wniosku przez wnioskodawcę, 12

13 Jeden wniosek o wydanie zezwolenia na utworzenie banku jest w trakcie rozpatrywania. W 2001 r. rozpatrywane były również 3 wnioski w sprawie wydania zezwolenia KNB na rozpoczęcie przez nowo utworzony bank działalności operacyjnej. W tym celu przeanalizowano zestaw wewnętrznych regulaminów i instrukcji koniecznych do prowadzenia zamierzonej działalności przez nowo powstałe banki oraz przeprowadzono kontrole w 2 bankach, mające na celu sprawdzenie stopnia ich przygotowania do rozpoczęcia działalności operacyjnej. Wnioski zawarte w protokołach z tych kontroli stanowiły podstawę do wydania przez Komisję Nadzoru Bankowego decyzji zezwalających na rozpoczęcie przez 2 banki działalności operacyjnej tj.: - Śląski Bank Hipoteczny S.A. w Warszawie, który uzyskał licencję w 2000 r., - Bank Svenska Handelsbanken (Polska) S.A. w Warszawie. MHB Bank Polska S.A. w Warszawie, który złożył w 2001 r. wniosek o uzyskanie zezwolenia KNB na rozpoczęcie działalności operacyjnej, zgodę taką uzyskał w dniu 22 stycznia 2002 r. W związku z rozpoczęciem działalności operacyjnej przez Śląski Bank Hipoteczny S.A. w Warszawie, Komisja Nadzoru Bankowego rozpatrzyła również pozytywnie wnioski w sprawie powołania Powiernika i Zastępcy Powiernika przy tym Banku. Ze względu na niepodjęcie przez jeden bank działalności operacyjnej w ustawowym terminie 1 roku od daty wydania przez KNB decyzji zezwalającej na jego utworzenie - podjęta została uchwała Komisji w sprawie stwierdzenia utraty mocy zezwolenia na utworzenie tego banku. 2. Otwieranie i działalność przedstawicielstw banków zagranicznych W sprawach dotyczących prowadzenia przedstawicielstw banków zagranicznych w Polsce rozpatrywanych było w 2001 r. 12 wniosków. W trakcie analizowania załączonych do wniosków dokumentów szczególną uwagę zwracano na dokumenty przedstawiające stan prawny i finansowy oraz ratingi banku ubiegającego się o możliwość prowadzenia biura przedstawicielskiego w Polsce. Wymagano, aby władze danego banku przedłożyły dokumenty świadczące o woli prowadzenia takiego biura, a także złożyły oświadczenie, że bank - w ramach swego biura przedstawicielskiego - nie będzie prowadził działalności bankowej i gospodarczej na terytorium Polski. Po rozpatrzeniu złożonych wniosków - pozytywną decyzją Komisji Nadzoru Bankowego zakończono postępowanie w sprawach: o wydanie zezwoleń na utworzenie 5 nowych przedstawicielstw banków zagranicznych, tj. - Landesbank Baden-Wurttemberg, Przedstawicielstwo w Polsce, - Bank Vontobel AG, Przedstawicielstwo w Polsce, - Nova Ljubljanska Banka d.d., Ljubljana, Przedstawicielstwo w Polsce, - Banca Intesa Banca Commerciale Italiana S.p.A, Przedstawicielstwo w Polsce, - Hamburgische Landesbank Girozentrale, Przedstawicielstwo w Polsce 13

14 zmiany nazwy 3 przedstawicielstw banków zagranicznych, tj.: - Otkrytoje Akcioniernoje Obszczestwo Technobank, Przedstawicielstwo w Polsce, - Credit Industriel et Commercial, Przedstawicielstwo w Polsce, - Otkrytoje Akcioniernoje Obszczestwo Biełwnieszekonombank, Przedstawicielstwo w Polsce, przedłużenia terminu działalności (na czas nieokreślony) przedstawicielstwa banku zagranicznego w Polsce pod nazwą: Deutsche Hyp Deutsche Hypothekenbank Frankfurt Hamburg Aktiengesellschaft, Przedstawicielstwo w Polsce. Na wniosek jednego z banków - KNB wydała decyzję w sprawie umorzenia wszczętego wcześniej postępowania. Dwa wnioski dotyczące prowadzenia przedstawicielstw banków zagranicznych w Polsce są w trakcie rozpatrywania. Na dzień 31 grudnia 2001 r. działało w Polsce 27 przedstawicielstw banków zagranicznych. 3. Powoływanie prezesów oraz członków zarządu banku W 2001 r., Komisja Nadzoru Bankowego wyraziła zgodę - w formie uchwały - na powołanie 61 członków zarządów banków, w tym 39 prezesów, z czego: 36 uchwał dotyczyło wyrażenia zgody na powołanie członków zarządu w już działających bankach w formie spółki akcyjnej, 6 uchwał dotyczyło członków zarządu w bankach nowo powstałych, 19 uchwał dotyczyło powołania prezesów w działających bankach spółdzielczych (w związku z art. 31 ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających). W trakcie rozpatrywania wniosków ustalano, czy kandydaci na członków zarządu posiadają odpowiednie wykształcenie i doświadczenie zawodowe niezbędne do kierowania bankiem oraz dobrą znajomość języka polskiego, a także czy dają rękojmię ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem. 4. Zmiany w strukturze akcjonariatu oraz fuzje banków Zgodnie z art. 25 Prawa bankowego nabycie lub objęcie znacznych pakietów akcji banku wymaga zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego. Przy wydawaniu decyzji w powyższych sprawach, KNB - podobnie jak w latach poprzednich - brała pod uwagę czy inwestor daje rękojmię prowadzenia spraw w sposób korzystny dla ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem, jak również badała czy środki przeznaczone na nabycie akcji nie pochodzą z pożyczki, kredytu lub źródeł nieudokumentowanych. W 2001 r. Komisja Nadzoru Bankowego podjęła: 22 uchwały zezwalające na nabycie znacznych pakietów akcji banków, 3 uchwały odmawiające wydania takiego zezwolenia, 1 uchwałę, która dotyczyła utrzymania w mocy zaskarżonej uchwały w w/w sprawie; 14

15 W zakresie łączenia banków w formie spółek akcyjnych, KNB wyraziła zgodę na połączenie banków, podejmując: 3 uchwały, które były konsekwencją procesów konsolidacyjnych zachodzących w bankach zagranicznych, będących właścicielami łączących się w Polsce banków, 2 uchwały dotyczące łączenia się banków regionalnych. 5. Zmiany w statutach banków W wyniku rozpatrzenia złożonych wniosków Komisja Nadzoru Bankowego wydała: 65 decyzji w sprawie wydania zezwolenia na dokonanie zmian w statutach banków w formie spółki akcyjnej, 138 decyzji w sprawie wydania zezwolenia na dokonanie zmian w statutach banków spółdzielczych (zmiany wynikały przede wszystkim z nałożonego przez ustawę o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających, obowiązku dostosowania statutów banków do przepisów ustawy), 1 opinię dotyczącą zmiany statutu w banku państwowym. W 2001 r. w 21 sprawach, dotyczących wydania zezwolenia na zmiany statutów banków (w tym 3 przypadki dotyczyły banków w formie spółki akcyjnej), postępowanie zostało umorzone ze względu na wycofanie wniosków przez wnioskodawców. W 1 przypadku postępowanie w sprawie wyrażenia zgody na zmianę statutu banku spółdzielczego zostało zawieszone. Zmiany w statutach banków dotyczyły najczęściej: rozszerzenia katalogu czynności wykonywanych przez dany bank, podwyższenia kapitału akcyjnego, zmian w sposobie reprezentacji banku, uprzywilejowania akcji co do głosu, zmiany nazwy banku, jak również - w przypadku banków spółdzielczych - rozszerzenia terenu ich działania. Zgodnie z przepisami art. 5 ust. 2 ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, bank spółdzielczy może prowadzić działalność na terenie powiatu, w którym znajduje się jego siedziba oraz na terenie powiatów, w których w dniu wejścia w życie w/w ustawy znajdowały się jego placówki, wykonujące czynności z art. 6 ustawy. Za zgodą banku zrzeszającego - bank spółdzielczy może prowadzić działalność na obszarze powiatów sąsiadujących, natomiast działalność obejmująca inne powiaty wymaga zgody Komisji Nadzoru Bankowego. Zasady i tryb postępowania w sprawach wyrażania przez Komisję Nadzoru Bankowego zgody na rozszerzenie terenu działania banków spółdzielczych zostały ustalone w Uchwale Nr 2/2001 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 4 kwietnia 2001 r., zmieniającej uchwałę w sprawie trybu wykonywania nadzoru bankowego. 6. Inne zadania związane z działalnością licencyjną W ramach działalności licencyjnej w 2001 r. przygotowano m.in. projekt Uchwały Nr 2/2001 Komisji Nadzoru Bankowego, zmieniającej uchwałę w sprawie trybu wykonywania nadzoru bankowego, która podjęta została w dniu 4 kwietnia 2001 r. Uchwała reguluje kwestie 15

16 wymaganych załączników do wniosku o wydanie przez Komisję zgody na rozszerzenie przez bank spółdzielczy swojego obszaru działania. Prowadzono również prace związane z przygotowaniem projektu uchwały w sprawie wykazu dokumentów załączanych do wniosków do Komisji Nadzoru Bankowego w sprawach o wydanie zezwolenia na utworzenie banku, o wyrażenie zgody na powołanie członków zarządu banku oraz do informacji o składzie zarządu przedstawianej Komisji Nadzoru Bankowego przez radę nadzorczą. Uchwała w tej sprawie stanowi wykonanie delegacji zawartej w art. 137 pkt 1 i 2 ustawy Prawo bankowe. Stałym zadaniem nadzoru bankowego jest również prowadzenie systemu ewidencji (EWIB), polegającego na sporządzaniu wykazów jednostek organizacyjnych banków krajowych, w tym również banków spółdzielczych. Wydanie nowych wykazów (projektowana data ukazania się - przełom marca i kwietnia 2002 r.) wymagało wprowadzenia do systemu EWIB zmian, dotyczących banków i ich jednostek organizacyjnych oraz przedstawicielstw banków zagranicznych w Polsce. W ciągu 2001 r. wpłynęło do nadzoru bankowego spraw związanych z prowadzoną działalnością ewidencyjną jak również informacyjną. Rozpatrzone zostały 1204 sprawy, w tym blisko 200 instytucjom pozabankowym i osobom fizycznym udzielono informacji dostępnych w systemie EWIB. III. ZADANIA ANALITYCZNE. Podstawowym zadaniem nadzoru bankowego w zakresie działalności analitycznej było w 2001 r., analogicznie do lat poprzednich, monitorowanie i ocenianie - na podstawie składanych przez banki sprawozdań, badań ankietowych i innych dostępnych informacji - sytuacji sektora bankowego oraz poszczególnych banków komercyjnych i spółdzielczych, a także identyfikowanie rzeczywistych bądź potencjalnych zagrożeń oraz w uzasadnionych przypadkach podejmowanie działań interwencyjnych. Okresowej analizie i ocenie poddawana była w szczególności sytuacja ekonomiczno-finansowa banków, ich ekspozycja na poszczególne rodzaje ryzyka oraz przestrzeganie przez banki obowiązujących przepisów prawa i norm dopuszczalnego ryzyka. Na koniec 2001 r. działalność operacyjną w Polsce prowadziło 69 banków komercyjnych (73 na koniec 2000 r.), a 2 pozostawały w organizacji. Skarb Państwa kontrolował 7 (w tym 4 pośrednio), a inwestorzy zagraniczni 48 banków (8 pośrednio). Spośród pozostałych 16 banków z przewagą kapitału polskiego, 10 zrzeszało banki spółdzielcze. Liczba banków komercyjnych (bez upadłych i w likwidacji), pomimo powstania 3 nowych banków i uchylenia przez KNB decyzji o postawieniu w stan likwidacji 1 banku, zmniejszyła się w 2001 r., do czego przyczyniła się znaczna liczba fuzji (6) oraz przejęcie, na podstawie decyzji Komisji, 1 banku przez inny. Liczba działających banków spółdzielczych zmniejszyła się z 680 (w 2000 r.) do 642 banków, głównie w wyniku połączeń, a ponadto dwóch przejęć i ogłoszenia upadłości 1 banku. 16

17 1. Kompleksowa analiza sytuacji sektora bankowego Zgodnie z art. 25 ustawy o Narodowym Banku Polskim w 2001 r. Komisja Nadzoru Bankowego: przyjęła (w cyklu kwartalnym) 4 kompleksowe oceny sytuacji sektora bankowego pt. Ocena sytuacji ekonomicznej banków, przedstawiające występujące w sektorze bankowym zjawiska i tendencje oraz źródła potencjalnych zagrożeń jego stabilności wraz z propozycjami odpowiednich działań; dokonała rocznej oceny skutków podejmowanych działań nadzorczych oraz oddziaływania polityki pieniężnej i fiskalnej na sektor bankowy w 2000 r., która przyjęła formę dokumentu Wpływ polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na rozwój banków w 2000 r. W opracowaniu wskazano również propozycje rozwiązań, które sprzyjałyby wzrostowi bezpieczeństwa i efektywności sektora bankowego. Materiały, o których mowa wyżej, zostały przekazane Zarządowi NBP, Radzie Polityki Pieniężnej, Związkowi Banków Polskich oraz wybranym Departamentom NBP. Ocenę roczną (za 2000 r.) i półroczną (2001 r.) otrzymali również: Prezydent RP, Marszałkowie Sejmu i Senatu, Prezes Rady Ministrów, wybrani Ministrowie i Kierownicy Urzędów Centralnych oraz Przewodniczący trzech Komisji Sejmowych. Opracowane na podstawie Ocen sytuacji ekonomicznej banków materiały pt. Synteza sytuacji finansowej banków były udostępnione szerokiemu gronu odbiorców zewnętrznych, m. in. za pośrednictwem strony internetowej NBP (w tym również w wersji angielskiej). Nadzór bankowy sporządził ponadto szereg analiz problemowych, związanych z bieżącą sytuacją lub wybranymi obszarami działalności banków. W związku z opublikowaniem w styczniu 2001 r. przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego dokumentu pt. Nowa Umowa Kapitałowa oszacowano potencjalny wpływ proponowanych zmian na adekwatność kapitałową banków komercyjnych w Polsce. Ponownie zbadano zaangażowania banków wobec podmiotów z krajów WNP. W rezultacie Komisja Nadzoru Bankowego zaleciła bankom, aby przy ocenie jakości zaangażowań wobec poszczególnych klientów w większym stopniu uwzględniały ratingi nadawane przez renomowane agencje, zezwalając jednocześnie na klasyfikowanie należności i tworzenie rezerw celowych na ogólnych zasadach, z uwzględnieniem wysokiej jakości zabezpieczeń prawnych. Dokonano ponownej analizy ryzyka wynikającego z udzielania przez banki kredytów na zakup papierów wartościowych. W celu określenia skali tego ryzyka przeprowadzono kolejną (pierwsza w 1999 r.) ankietę wśród banków. Na podstawie analizy jej wyników Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego zlecił bankom podjęcie działań zmierzających do poprawy procedur udzielania i monitorowania tego rodzaju zaangażowania. W efekcie większość banków dokonała stosownych zmian w regulujących tę działalność przepisach wewnętrznych. Z uwagi na systematycznie rosnący udział należności zagrożonych, niezależnie od bieżącego monitorowania jakości portfela kredytowego banków, przeprowadzono wielowariantową symulację (tzw. stress testing) potencjalnego wpływu istotnego pogorszenia się jakości należności banków od sektora niefinansowego na ich wynik finansowy oraz fundusze własne. Na podstawie rezultatów (dokonywanego dekadowo) monitoringu przestrzegania przez banki dopuszczalnych norm w zakresie ryzyka walutowego, dokonano oceny wrażliwości banków na ryzyko walutowe. 17

18 Przeprowadzono analizę decyzji walnych zgromadzeń akcjonariuszy (udziałowców) o podziale zysku wypracowanego przez banki w 2000 r., ze szczególnym uwzględnieniem ich wpływu na wzrost funduszy banków. Opracowano analizę pt. Wyniki finansowe banków w 2000 r. po audytach oraz w świetle sprawozdań skonsolidowanych, której wyniki pozwoliły na ocenę wpływu podmiotów zależnych i stowarzyszonych na sytuację banków zobowiązanych (przepisami obowiązującymi do końca 2000 r.) do konsolidacji rocznych sprawozdań. W związku z przyspieszeniem konsolidacji sektora bankowego w Polsce w ostatnich latach dokonano oceny wpływu tego procesu na działalność banków, to jest m.in. na zakres i jakość świadczonych usług, wielkość funduszy i pozycję konkurencyjną. Podjęto próbę wyjaśnienia źródeł zróżnicowania efektywności działania banków na podstawie porównania wskaźników obliczonych dla grup o podobnej genezie powstania, kierunków rozwoju lub realizowanej strategii. Dokonano analizy finansowania rynku nieruchomości przez banki w Polsce w latach oraz związanych z tym zagrożeń dla systemu bankowego, ze szczególnym uwzględnieniem roli banków hipotecznych. 2. Bezpośredni nadzór analityczny nad działalnością banków komercyjnych W ramach bezpośredniego nadzoru analitycznego nad działalnością poszczególnych banków komercyjnych realizowane były w 2001 r. m.in. następujące działania. Prowadzono bieżącą i kwartalną analizę sytuacji ekonomiczno-finansowej poszczególnych banków. W razie stwierdzenia niekorzystnych tendencji podejmowano działania interwencyjne (w skrajnych przypadkach nakładano na banki obowiązek opracowania programu naprawczego). W oparciu o wyniki analizy kwartalnej, bankom nadawano ocenę w systemie CAEL. System ten stanowi metodę oszacowania poszczególnych rodzajów ryzyka bankowego (C adekwatność kapitału, A jakość aktywów, E wyniki finansowe, L płynność) i służy m.in. do planowania terminów oraz częstotliwości inspekcji kompleksowych i problemowych. Oceny nadane na koniec 2001 r. przekazane zostały wraz z uzasadnieniem do wiadomości zarządów i rad nadzorczych banków. Na podstawie ocen wskazywano obszary mogące stanowić źródło potencjalnych zagrożeń oraz formułowano strategię nadzorczą wobec każdego banku. Jednocześnie typowano banki do inspekcji kompleksowych i problemowych oraz monitorowano realizację zaleceń poinspekcyjnych, podejmując interwencję w uzasadnionych przypadkach. Prowadzono analizę zgodności działania banków z obowiązującymi przepisami prawnymi oraz normami ostrożnościowymi. W związku z ich naruszeniem nadzór bankowy podejmował interwencje w przypadkach: nieprzestrzegania limitów koncentracji, o których mowa w art. 71 i 79 ustawy Prawo bankowe, przekroczenia dopuszczalnej pozycji walutowej, błędów w sporządzanych sprawozdaniach finansowych, naruszania zasad tajemnicy bankowej. W wyniku podjętych działań nieprawidłowości zostały wyeliminowane. Rozpatrywano wnioski banków w sprawie zaliczenia do funduszy uzupełniających wskazanych składników, zaakceptowane następnie przez Komisję Nadzoru Bankowego. Dokonywano analiz porównawczych klasyfikacji należności od tego samego kredytobiorcy przez różne banki. W przypadku stwierdzenia różnic w tym zakresie, 18

19 podejmowano działania interwencyjne, w ramach których m.in. wystosowano do banków ok. 200 pism w sprawie klasyfikacji należności od blisko 1700 podmiotów. W efekcie banki przeklasyfikowały należności od 882 kredytobiorców do wyższej kategorii ryzyka i utworzyły dodatkowe rezerwy celowych w wysokości ok. 550 mln zł., przez co ryzyko kredytowe zostało wydatnie ograniczone. W związku z obniżeniem ratingów nadanych przez renomowane agencje niektórym kredytobiorcom, do prezesów banków skierowano pisma z prośbą o zbadanie przez kontrolę wewnętrzną poprawności klasyfikacji zaangażowań oraz utworzenie na nie stosownych rezerw celowych. Rozpatrywano kilkadziesiąt wniosków banków o uzyskanie zgody organów nadzorczych na podjęcie określonych działań, wydając opinie w takich m.in. sprawach, jak emisja papierów wartościowych oraz ustalenie innej wysokości rezerw celowych, a także opinie dla innych instytucji, w tym KPWiG (w związku z wystąpieniami banków o zgodę na pełnienie funkcji depozytariusza), Rozpatrzono ok. 400 skarg i listów klientów banków w sprawach związanych z działalnością banków. 3. Nadzór nad bankami komercyjnymi w trudnej sytuacji finansowej W 2001 r. postępowaniem naprawczym były objęte 24 banki: - 12 banków realizujących zatwierdzone przez KNB programy naprawcze, - 12 banków zobowiązanych do wszczęcia procesu naprawczego, które przygotowywały odpowiednie programy, Dodatkowo monitorowano: - 7 banków w stanie likwidacji, - 6 banków, których upadłość została ogłoszona w latach poprzednich. Realizowane w 2001 r. przez Komisję Nadzoru Bankowego prace w ramach sprawowanego nadzoru nad bankami pozwoliły na: pomyślne zakończenie działalności przez zarządy komisaryczne ustanowione decyzjami KNB w dwóch bankach komercyjnych Banku CZĘSTOCHOWA S.A. w Częstochowie i Wielkopolskim Banku Rolniczym S.A. w Kaliszu, uwieńczone przejęciem tych Banków przez duże banki w dobrej sytuacji finansowej. podjęcie decyzji o ograniczeniu działalności jednego z banków komercyjnych, zlecenie badania sprawozdania finansowego jednego banku komercyjnego na koszt Narodowego Banku Polskiego, rozpatrzenie programów postępowania naprawczego opracowanych przez 12 banków, z których 4 uzyskały akceptację Komisji; pozostałe banki zostały zobowiązane do dokonania korekt i uzupełnień, prowadzenie bieżącej analizy sytuacji banków realizujących programy naprawcze. Zgodnie z przyjętym planem pracy, Komisja Nadzoru Bankowego zapoznawała się w okresach kwartalnych z pełną analizą sytuacji banków prowadzących postępowanie uzdrawiające. Jednocześnie 16-krotnie rozpatrywała sytuację pojedynczych banków, wydając odnośne zalecenia lub podejmując stosowne decyzje. W przypadku, gdy program postępowania naprawczego nie był wystarczający lub jego realizacja nie była należyta, KNB zdecydowała o zwołaniu NWZA 2 banków komercyjnych w celu rozpatrzenia ich sytuacji oraz podjęcia uchwał umożliwiających rozpoczęcie procesu restrukturyzacji. 19

20 Prowadzono ponadto ścisłą współpracę z Bankowym Funduszem Gwarancyjnym, który był systematycznie informowany o nałożeniu na banki obowiązku wszczęcia procesu postępowania naprawczego oraz o akceptacji lub odrzuceniu programu naprawczego, a w indywidualnych przypadkach również o sytuacji poszczególnych banków, w szczególności korzystających z pomocy finansowej Funduszu. Prowadzono również współpracę z bankami, likwidatorami, syndykami masy upadłościowej, kuratorami, instytucjami finansowymi oraz audytorami. 4. Inne zadania analityczne W ramach działalności analitycznej realizowano w 2001 r. również szereg innych zadań związanych ze współpracą z innymi jednostkami organizacyjnymi NBP, organami władzy wykonawczej i ustawodawczej, Związkiem Banków Polskich, audytorami, organami nadzorczymi innych państw, międzynarodowymi organizacjami i instytucjami finansowymi, agencjami ratingowymi, środowiskiem finansowym i akademickim. W związku z przygotowaniami do integracji z Unią Europejską opracowano fragment Przedczłonkowskiego Programu Gospodarczego, poświęcony zmianom w sektorze bankowym w ostatnich latach, a dla Europejskiego Banku Centralnego informację na temat Zmiany własnościowe, restrukturyzacja i procesy konsolidacyjne w sektorze bankowym. IV. ZADANIA INSPEKCYJNE. Podstawowy obszar działalności inspekcyjnej w 2001 r. stanowiła realizacja zadań związanych z wykonywaniem czynności kontrolnych w bankach oraz zadań wynikających z planu działalności na ten rok. Poza szczegółowymi zadaniami przewidzianymi do wykonania w roku 2001 r., realizowane były także zadania wieloletnie, do których zaliczyć należy: dalsze prace nad wdrażaniem modelu inspekcji opartego na cyklu nadzorczym umożliwiającego systemowy nadzór nad stabilnością systemu bankowego według wielkości ryzyka, dostosowanie metodologii nadzoru inspekcyjnego do zmian wynikających z nowych regulacji prawnych, zmian w systemie bankowym (konsolidacja, konglomeraty), nowych rodzajów ryzyka oraz wytycznych Komitetu Bazylejskiego, a także dyrektyw i wytycznych Unii Europejskiej, doskonalenie procesu oceny punktowej banków po inspekcjach, dostosowanie procedur inspekcyjnych do wymogów zawartych w ustawie o przeciwdziałaniu wprowadzeniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł. W 2001 r. czynności kontrolne wypełniało ok. 300 inspektorów nadzoru bankowego (stan na 1 stycznia 2001 r , stan na 31 grudnia 2001 r ) zorganizowanych w 39 wewnętrznych jednostkach organizacyjnych na terenie całego kraju, których pracę nadzorowało i koordynowało 6 Terenowych Koordynatorów Inspekcji. 20