mgr. Bartosza Trąbki Wpływ treningu kulturystycznego na wybrane parametry biochemiczne i fizjologiczne 1. Podstawa formalna opracowania recenzji.

Transkrypt

1 dr hab. Natalia Kurhaluk, prof. AP Zakład Fizjologii i Kosmetologii, Instytut Biologii i Ochrony Środowiska Akademii Pomorskiej w Słupsku 1 Słupsk, Recenzja rozprawy doktorskiej mgr. Bartosza Trąbki pt.: Wpływ treningu kulturystycznego na wybrane parametry biochemiczne i fizjologiczne wykonana pod kierunkiem dr hab. inż. Igora Z. Zubrzyckiego 1. Podstawa formalna opracowania recenzji. Recenzja została wykonana na podstawie pisma Dziekana Wydziału Matematyczno- Przyrodniczego Akademii Pomorskiej w Słupsku dr hab. Andrzeja Icha, prof. AP WMP/08/50/2018, z dnia Ocena formalna i merytoryczna pracy. Układ pracy, sposób opracowania. Przedłożona mi do recenzowania praca zawiera 178 ponumerowanych stron: tekstu, ilustracji (tabele i rysunki), wykaz literatury (177 pozycji). Pracę doktorską rozpoczyna rozdział Wstęp, w którym Autor bardzo krótko w 5 zdaniach przedstawia swoje uzasadnienie wyboru tematyki badawczej, dotyczącej wpływu diety i treningu kulturystycznego na biochemię krwi i parametry funkcjonowania układu sercowonaczyniowego, trawiennego i wydalniczego. W następnym rozdziale Analiza literatury dotyczącej specyficznych parametrów biochemicznych definiujących poziom zdrowotności Doktorant przedstawia wpływ systematycznego treningu kulturystycznego, zapewniającego zbudowanie masy mięśniowej, wypracowanie muskularnej sylwetki przez odpowiednie ćwiczenia siłowe, wykonane przy dotrzymaniu odpowiedniej dietetyki i stosowania suplementów diety, w grupie amatorskiej i zawodowej. Autor następnie przedstawia cel pracy i uzasadnienie założeń badawczych w trzech tezach. Podjęta przez Doktoranta problematyka badawcza jest również przedstawiona w podrozdziałach Podsumowanie do każdej części wyników badań własnych. Rozdział czwarty rozprawy zawiera opis materiałów i metod, stosowanych w pracy, mianowicie, szczegółowy plan przeprowadzonych doświadczeń, cykl treningowy dla grup uprawiających kulturystykę amatorsko i zawodowo, opis ćwiczeń jednostek treningowych, składających się na mikrocykl treningowy, reżim dietetyczny, suplementację witaminami i mikroelementami, opis metod badawczych i analizę statystyczną otrzymanych wyników.

2 2 Kolejne rozdziały zawierają wyniki analiz fizjologicznych i biochemicznych z ich omówieniem, oraz wnioski. Strona graficzna recenzowanej rozprawy doktorskiej jest poprawna. Na uwagę zasługuje umiejętność tworzenia tabel i wykresów z zestawieniami, które podnoszą efektywność przekazywania opracowanych danych. Autor nie ustrzegł się pewnych błędów, które zostały zawarte w dalszej części recenzji. Podsumowując, pod względem edytorskim jest przygotowana odpowiednio. 3. Ocena doboru tematu badań, postawionych celów i hipotez badawczych rozprawy doktorskiej. Ten rozdział rozprawy doktorskiej odpowiada na pytanie, jaki problem naukowy został rozwiązany i przedstawiony w rozprawie? Patrzenie na globalny, kompleksowy proces podnoszenia jakości życia współczesnego człowieka wyłącznie na podstawie czynników ekonomicznych, jest niewystarczające. Długość i jakość życia, integralność emocjonalna i cielesna, wymagające aktywności fizycznej, utrzymywanej na odpowiednim poziomie, pozostają się kluczowym elementem szeroko rozumianego pojęcia zdrowia. Pod tym kątem systematyczny trening kulturystyczny poprawia stan zdrowia i ogólną sprawność fizyczną. Uprawianie tego rodzaju ćwiczeń siłowych ma też istotną przewagę psychologiczną, kiedy możliwość nadania swojemu ciału określonych kształtów daje dobre samopoczucie. Kulturystyka jak forma uprawiania sportu niesie mnóstwo korzyści poprzez zwiększenie wydolności funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego, potencjału adaptacyjnego, zmian metabolicznych z eliminowaniem ryzyka wystąpienia zawału serca i udaru. Ze względu na wzrost zainteresowania tą dziedziną ćwiczeń fizycznych uzyskane przez Autora wyniki stanowią aktualne i praktyczne dane dotyczące analizy powiązań, zachodzących w organizmie zawodnika i amatora, uprawiających kulturystykę. Nie mniej ważnym wydaje się, że uzyskane wyniki wyjaśniają na poziomie regulacyjnym funkcjonowania różnych powiązanych układów (sercowo-naczyniowy, wydalniczy, trawienny) podstawowe mechanizmy zachodzące pomiędzy sposobem odżywiania i wykonaniem stosowanych ćwiczeń kulturystycznych. Wyniki mogą być wykorzystane dla dalszego podnoszenia świadomości w zakresie tematycznym prowadzenia zdrowego trybu życia i zapobiegania chorobom cywilizacyjnym, do których zaliczamy plagę XXI wieku - zespół metaboliczny. Postawione cele i hipotezy badawcze, podjęte przez Dysertanta, można określić jako pole do wykazania swoich umiejętności w planowaniu, weryfikacji, dyskusji otrzymanych wyników i zagadnień dotyczących zdrowego trybu życia i analizy procesów fizjologicznych i biochemicznych,

3 3 zachodzących w organizmie kulturystów. Zdrowy tryb życia, przedstawiony w części analizy źródeł literatury, omówieniu własnych wyników i dyskusji przez Autora, określa się jako systematyczne uprawianie ćwiczeń fizycznych, dbanie o wymarzoną proporcjonalną sylwetkę i prawidłowe odżywianie się. Ta koncepcja badań została poprawnie i precyzyjne sformułowana przed częścią eksperymentalną pracy. Przedmiot rozprawy leży na przecięciu kilku nauk i zrozumienie uzyskanych wyników wymaga wiedzy z wielu dziedzin. Należy podkreślić, że wykonanie zasięgu tego typu badań wymagało od Autora zdobycia wysokiego poziomu umiejętności oraz kompetencji dla realizacji rozprawy i osiągnięcia zamierzonych celów. Nie mniej ważnymi występują kompetencje społeczne, niezbędne do prowadzenia tego typu prac naukowo-badawczych, dotyczących umiejętności pracy w zespołach. 4. Analiza części doboru literatury. W celu realizacji postawionych badań przeprowadzono analizę źródeł literaturowych z tematyki badań na 13 stronach tekstu pracy, dotyczących specyficznych parametrów biochemicznych, definiujących poziom zdrowotności, na przykładach funkcjonowania układu krążenia, profilu nerkowego i wątrobowego. Rozprawa obejmuje najnowsze osiągnięcia nauki i świadczy o znajomości współczesnej literatury z dyscypliny naukowej, której dotyczy. Autor skupia swoją uwagę na opisie historii ciśnienia skurczowego i rozkurczowego w celu wykrycia chorób układu krążenia, klasyfikacji ciśnienia krwi, zależnościach pomiędzy poziomem cholesterolu całkowitego LDL, HDL i trójglicerydów, z ryzykiem chorób kardiowaskularnych, roli enzymów alanin- i aspartataminotransferaz w uszkodzeniu wątroby, powiązań chorób nerek na podstawie analizy profilu nerkowego (metabolizm kreatyniny) oraz analizie procesów otyłości poprzez wskaźnik indeksu masy ciała BMI i tkanki tłuszczowej. Tak przeprowadzona analiza danych literatury ułatwiła Autorowi interpretację własnych danych, którą możemy spotkać i w kolejnym rozdziale przedstawiającym wyniki własne. Mam w tym miejscu uwagi: 1) Dobór literatury dotyczący pomiaru ciśnienia podano bardzo dokładny, od starożytnego Egiptu do analizy techniki Korotkowa, uważanego na dzień dzisiejszy za rutynową metodę i niewymagającą tak dokładnego opisu; 2) Cytowanie źródeł literatury w tekście przeprowadzono według różnych standardów edytorskich (patrz str. 5, 6, 7 itd.);

4 4 3) Często można napotkać błędy edytorskie dotyczące poprawności języka, kiedy tekst pisany po polsku zawiera skróty w języku angielskim bez wytłumaczenia, znaczna część tekstu nie była wsparta cytowaniem odpowiednich źródeł literaturowych, lub budowanie akapitów z jednego zdania bez odpowiedniego cytowania i formatowania tekstu; 4) Analizując wpływ treningu kulturystycznego na wybrane parametry w tej części pracy wypadałoby przedstawić nie tylko ruch kulturystyczny w Stanach Zjednoczonych, ale również i w Polsce, jak i samą charakterystykę kulturystyki jako odmiennej od innych form zajęć wychowania fizycznego formy treningu siłowego. Niestety, zauważyłam brak cytowania podobnej tematyki badań realizowanej przez polskich badaczy (np. Panasiewicz M., Grochowicz J. Ocena sposobu odżywiania i aktywności fizycznej w uprawianiu kulturystyki. Zeszyty Naukowe. Turystyka i rekreacja (17), s ). 5) Po przeanalizowaniu dostępnych informacji literaturowych Dysertantowi należałoby zrobić podsumowanie tej części pracy, wykazując już uzyskane przez innych badaczy dane, ze szczególnym znaczeniem praktycznym, co potwierdziłobym celowość podjętej własnej tematyki badawczej. 5. Ocena naukowej wartości rozprawy. Temat pracy, dotyczący określenia wpływu sprecyzowanego treningu i diety na wybrane parametry definiujące stan zdrowotny układu krążenia, profilu nerkowego i wątrobowego u mężczyzn trenujących kulturystykę amatorsko i zawodowo, należy uznać za w pełni aktualny nie tylko z punku widzenia naukowego (poznawczego), lecz także dlatego, że od kilkunastu lat ruch kulturystyczny rośnie, a odżywianie osób aktywnych fizycznie, tj. kulturystów, w znaczący sposób różni się od innych grup ludzi. Poszerzenie zakresu wiedzy niezbędnej do analizy wpływu treningu w grupach uprawiających kulturystykę amatorsko i zawodowo na podstawowe parametrów funkcjonowania organizmu wydaje się być ważnym przedsięwzięciem nie tylko z naukowego, lecz praktycznego punktu widzenia, dostarczając ważnych informacji dotyczących monitoringu wpływu diety i ćwiczeń o dużej różnorodności. Dlatego problematykę podjętą przez Doktoranta należy uznać za ważną, aktualną i interesującą. 6. Ocena części eksperymentalnej przeprowadzonych badań.

5 5 Zadaniem rozdziału czwartego, zatytułowanego Materiał badawczy, zgodnie z intencją Autora, było opisanie planu przeprowadzonych badań, cyklu treningowego, ćwiczeń jednostek treningowych, składających się na mikrocykl, różnic treningowych pomiędzy grupami kulturystów zawodowych i amatorów, reżimu dietetycznego, suplementacji witaminami i minerałami oraz metody analityczne. Chciałabym zwrócić w tym miejscu uwagę na kilka kwestii, które nie umniejszają efektów przeprowadzonych badań: Nazwa rozdziału brzmi niekonkretnie, lepiej by było - Materiały i metody. Autor nie podaje roku (lub lat), w których były przeprowadzone badania oraz brak krótkiej charakterystyki obu grup porównawczych (skąd pochodzą, ile lat uprawiają kulturystykę, w jakich zawodach rangi krajowej i międzynarodowej brali udział). Plan przeprowadzonych badań zawiera nie całkiem trafne określenie rekrutacja próbki badanej (str.19), a ryc. 2, dotycząca aranżacji przestrzennej pomiarów eksperymentalnych, nie niesie konkretnych informacji dla odbiorców. Ryc. 3 na stronie 29, dotycząca zależności pomiędzy pulsem maksymalnym, spoczynkowym, wiekiem i maksymalną wydajnością tlenową i in. parametrami oraz ryc. 4, nie zostały w pełności wyjaśnione (nie jest zrozumiałe, czy to własne dane czy opracowanie danych literatury). Również podpis do tab. 8 zawiera nieskończone zdanie. Trudno zgodzić się z Autorem, że pomiar masy ciała i pomiar ciśnienia krwi należą do metod analitycznych. Dysertant zaznacza, że ocenę ciśnienia krwi dokonywano na podstawie impulsów Korotkowa: K1 (skurczowe) i K5 (rozkurczowe). Czym te wartości różnią się od wcześniej opisanych w przeglądzie literatury skurczowego (SBP) i rozkurczowego (DBP), uznanych za podstawową metodę oznaczeń? Analityczne metody, przedstawione w pracy, wymagają uzupełnienia podstawy reakcji enzymatycznej (zasady metod), część opisu poziomu frakcji lipoprotein różnej gęstości można przenieść do rozdziału przeglądu literatury (str. 34). Na stronie 35 Doktorant podaje charakterystykę analizowanych enzymów alanin- i aspartataminotransferaz. Uwagi dotyczą formułowania Autor analizował nie poziom AST i ALT, a ich aktywności, bez podania jednostek, w których były oznaczane enzymy. Nie stosowne formułowanie dotyczy podpisu wyników przedstawionych w podrozdziale 6.4 zatytułowanego Analiza zmian parametrów przedstawiających wg Autora Statystykę opisową zmian poziomu aminotransferazy (tabela 37, rycina 29) i inne w tym podrozdziale.

6 6 W rozdziale 5.7 Analiza statystyczna nie zaznaczono, jaki poziom istotności uznano za podstawowy, a graficzna interpretacja zamkniętych i otwartych strzałek, używanych na wykresach w części eksperymentalnej, wydaje się nie wystarczająco prezentacyjną. Cześć eksperymentalna jest obficie dublowana wynikami w tabelach i wykresach dotyczących analizy tych samych wartości uzyskanych w trakcie badań. Należałoby wybrać jednolity sposób prezentacji wyników (tabelaryczna, czytelniejsza i ułatwiająca interpretację otrzymanych rezultatów, lub rycinowa), zawierający wszystkie niezbędne do poprawnej i całościowej analizy danych. Takie podejście zmniejszyłoby liczbę stron pracy o 1/3. Podpisy do tabel i rycin, sformułowane na podobnej zasadzie, również wymagają korekty stylistycznej tj. Statystyka opisowa zmian oraz w rycinach Prezentacja graficzna zmian. Podpisy do rycin na osiach wymagają uzupełnienia, dotyczącego wykazywania więcej informacji, niż zaznaczono jako pomiar, również - jaki typ rozkładu i jaki rodzaj analizy statystycznej był przeprowadzony dla tej właśnie serii badań, unikając jednak ciągłego powtórzenia, że Doświadczenie przeprowadzono na grupie 22 mężczyzn (str. 37, 44, 55, 84). Przedstawione wyniki analizy statystycznej określone jako nie istotne statystyczne nie wymagają szczegółowej prezentacji na rycinach (str. 76, 77, 86 i 89, ryc. 26, 27, 30 i 32). Ogólnie przyjętą zasadą jest omówienie i prezentacja wyników istotnych statystyczne. Szkoda, iż Doktorant w pełni nie wykorzystał możliwości oceny stanów treningu przez użycie wskaźnika de Ritisa (AST/ALT) współczynnika określającego stosunek aktywności aminotransferazy asparaginianowej (AST) do aminotransferazy alaninowej (ALT) - w przebiegu treningu w obu grupach. 7. Ocena sposobu sformułowania wniosków badań przedstawionych w pracy. W podsumowaniu badań dotyczących wpływu treningu i diety na wybrane parametry funkcjonowania układu krążenia, wydalania oraz trawienia u osób uprawiających kulturystykę amatorsko i zawodowo, Autor sformułował 6 wniosków, wynikających z przeprowadzonych badań. Przedstawione wnioski wynikają z zrealizowanych badań, poparte odpowiednią interpretacją i dyskusją. Jednak sposób prezentacji wniosków wymaga nieznacznej korekty. Zdanie wstępne wniosku określa cel rozprawy, co niejednokrotnie było zaprezentowane we wcześniejszych częściach pracy, a Autor w tym miejscu powinien się skupić się na szczegółowej analizie zbadanych i ocenianych procesów z wyjaśnieniem sedna zachodzących zmian. Akapit drugi i trzy pytania badawcze we wnioskach, oraz odpowiedzi, które uzyskał Dysertant, już nie wymagały ponownego zaprezentowania.

7 7 Wyniki przedstawione jako W obu grupach badawczych stwierdzono wpływ treningu kulturystycznego i zdefiniowanej diety na analizowane parametry oraz W większości parametrów nie zauważono znaczących różnic pomiędzy zawodnikami a amatorami uprawiającymi kulturystykę uważam, że wymagają większego doprecyzowania. Wynik sformułowany W obu grupach dieta wysokobiałkowa ma negatywny wpływ na poziom AST, jednakże w badaniach tego parametru powinno się wziąć pod uwagę wiek badanych i ich sposób życia do momentu przeprowadzania badań (m.in. konsumpcję alkoholu i kawy) z cytowaniem (Jang et al., 2012) uważam za nietrafny z dwóch powodów. Po pierwsze, Autor nie używał do analiz grupy kontrolnej, którą można by było uznać za porównawczą do wpływu tylko diety wysokobiałkowej; z badań wynika, że dwie grupy stosowały tą samą dietę, stąd wnioskowanie dotyczące wpływu tego typu diety można uznać za niewystarczające. Po drugie, element analizy tj. sposób życia badanych do momentu prowadzenia testów niegdzie wcześniej w pracy nie był wprowadzony, stąd w całości nie wyjaśnia tej kwestii. 8. Uwagi szczegółowe (ogólne, błędy merytoryczne, stylistyczne i edytorskie). W pracach tego rodzaju wymagana jest ogólnie stosowana zasada widocznego wyodrębnienia wszystkich podstawowych rozdziałów, mianowicie: Wstępu, Przeglądu literatury, Materiałów i metod, Wyników, Dyskusji, Wniosków i Bibliografii. Doktorant ułożył pracę, pomijając tę sugestię, kiedy takie duże rozdziały znajdują się na tej samej stronie, na przykład, Wstęp i Analiza literatury (str. 5), rozdział Dyskusja połączono z Wnioskami (str.107) lub rozdział Dyskusji kontynuowano z rozdziałem Wnioski. Wynika to z kwestii braku dokładnego i starannego edytorskiego formatowania pracy. Do błędów merytorycznych należy odnieść niepoprawną definicję współczynnika BMI, którą stosuje Autor, i określa jako stosunek masy ciała do wzrostu. BMI współczynnik masy ciała w kilogramach przez kwadrat wysokości, podanej w metrach dla osób dorosłych, a dla dzieci z wykorzystaniem siatek centylowych danej populacji. Zatytułowane podrozdziały jako Analiza zmian parametrów definiujących poziom zdrowotności układu krążenia w funkcji okresu przygotowawczego u osób trenujących kulturystykę zawodniczo i rekreacyjnie i in. w rozdziale Wyniki można skrócić omijając niewłaściwe określenie w funkcji okresu. W rozdziale Bibliografia zaznaczam niefortunne cytowanie na stronach 139, 147, 148.

8 8 9. Podsumowanie i wnioski końcowe. W recenzowanej pracy doktorskiej mgr Bartosz Trąbka przedstawił oryginalne rozwiązanie aktualnego problemu naukowego, dotyczącego wyjaśnienia analizy podstawowych parametrów funkcjonowania układu krążenia, profilu wątrobowego i nerkowego poprzez parametry fizjologiczne i biochemiczne, co pozwala zaznaczyć, że zamierzony cel rozprawy doktorskiej został osiągnięty. Przy analizie literatury i jej krytycznym opracowaniu Autor wykazał się szerokim stanem wiedzy z zakresu prowadzonych badań, i nie tylko, umiejętnościami i kompetencjami, dotyczącymi obszernej współpracy w zespołach doświadczalnych. Przeprowadzając dyskusję własnych wyników, Doktorant potrafił krytycznie oceniać, analizować i wyjaśniać możliwość praktycznego wykorzystania otrzymanych wyników w celu monitorowania zdrowia kulturystów - amatorów i zawodników. Uwagi krytyczne, zamieszczone w analizie kolejnych rozdziałów pracy uważam za dyskusyjne, które mogą być usunięte przy wykonaniu tematyki naukowo-badawczej i przygotowania publikacji do druku. Zaznaczam, że rozprawa mgr. Bartosza Trąbki stanowi oryginalne rozwiązanie problematyki naukowej dotyczącej monitorowania podstawowych parametrów ciała, funkcjonowania układu krążenia, profilu nerkowego i wątrobowego u osób uprawiających kulturystykę w zależności od poziomu treningu, i wnosi wkład w rozwój wiedzy teoretycznej i praktycznej w dyscyplinie Biologia. Uważam, że recenzowana praca pana mgr. Bartosza Trabki pt.: Wpływ treningu kulturystycznego na wybrane parametry biochemiczne i fizjologiczne spełnia wymagania stawiane w art.13. ust.1 Ustawy z dnia 14 marca 2003r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. z dnia 27 września2017r., poz. 1789) i wnoszę o dopuszczenie Doktoranta do dalszych etapów przewodu doktorskiego.