księgi uznane przez Żydów ale w odmiennym układzie oraz 27 ksiąg Nowego Testamentu

Transkrypt

1 Nazwa Biblia: Nazwa Biblia pochodzi od gr. słowa biblios łodyga paiprusa. Papirus to rodzaj trzciny rosnącej na Nilem, był jednym z pierwszych materiałów piśmiennictwa. Później nazwa ta oznaczała zwój papirusa, księgę( od gr. biblion w liczbie mnogiej biblia). Słowa biblia oznacza, więc dosłownie księgi. Druga nazwa to Pismo święte Starego i Nowego Testamentu. Od łac. testamentum przymierze, jako przymierze zawarte przez Boga z człowiekiem, czyli stare i nowe przymierze boskoludzkie. Biblia to jedyna księga w dziejach ludzkości, którą nazywamy po prostu księgą. Biblia to objawione, natchnione słowo boże, przekazane przez ludzi wybranych, to dzieło będące podstawą judaizmu (tylko Stary Testament), religii protestanckiej oraz wierzeń chrześcijańskich (Stary i Nowy Testament), a więc kształtuje trzy religie. Żydzi protestanci chrześcijanie liczba ksiąg kanon ksiąg uznanych za święte Pięcioksiąg, księgi proroków (Jozuego, Sędziów, Samuela, Królewskiej, Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela księgi uznane przez Żydów ale w odmiennym układzie oraz 27 ksiąg Nowego Testamentu 46 ksiąg Starego Testamentu, czyli księgi żydowskie + księga Tobiasza, Judyty, greckie dodatki do ksi Arcydzieło: Biblia jest arcydziełem literatury powszechnej. O głębi i urodzie tekstu biblijnego decyduje bogactwo treści i sposób przekazu: styl i język zrytmizowany i nasycony wieloznaczną symboliką, metaforą, alegorią. Właśnie z tych pradawnych źródeł wieloznacznej symboliki biblijnej czerpie niezależnie od światopoglądu wielu pisarzy wszystkich czasów. Czas powstania i sposoby utrwalania: Zanim Biblia dotarła do naszych czasów w postaci grubego tomu obejmującego około półtora tysiąca stron istniała w różnych innych postaciach. Najpierw w formie ustnie przekazywanej tradycji. Izraelici opowiadali synom dzieje narodu sięgające czasów patriarchalnych: Abrahama, Izaaka i Jakuba od XVIII w. p.n.e., przekazywali fakty czasem sprzed 500 lat! Ludzie starożytni nieustannie ćwiczyli swoją pamięć i stosowali formy przekazu służące zapamiętywaniu. Pierwsze zapiski biblijne sięgają początków piśmiennictwa. Biblia istniała w postaci kamiennych tablic, zapisów wyrytych na materiale glinianym lub drewnianym, w postaci zwojów wyprawionych skór pozszywanych w jedną całość i nawijanych na ozdobne drążki lub spisana 1 / 11

2 na papirusie czy pergaminie. Księgi Biblii dzielą się na rozdziały, a te na wersety, co umożliwia łatwiejsze odnalezienie tekstu. Kolejne sposoby utrwalania Biblii: tradycja ustna (czasy Abrahama, Izaaka, Jakuba) około XVIIXV w. p.n.e. kamień i gliniane skorupki (Mojżesz) około XVVI w. p.n.e. papirus, zwoje, kodeksy (Jeremiasz, Ezechiel) VI w. p.n.e. I n.e. rękopis (Bogurodzica) XII w. n.e. papier, druk(gutenberg) XV w. n.e. Najstarszy papirus z fragmentem Ewangelii św. Jana, odnaleziony w Egipcie, pochodził z lat Dochowane kodeksy z pergaminu pochodzą z IV i V w. i zawierają prawie całe teksty Starego i Nowego Testamentu. Biblia powstała na przestrzeni wielu wieków. Badacze twierdzą, że najstarsze teksty znajdujące się w Biblii pochodzą z XIII w. p.n.e., najmłodsze zaś zostały spisane około 100 lat p.n.e. Nowy Testament w całości powstał po śmierci Jezusa Chrystusa w dość krótkim czasie tj. w latach 5196 n.e. (księgi napisane najpóźniej to Ewangelia i Apokalipsa św Jana). Język Biblii: Biblia jest trójjęzyczna: hebrajski (większość ksiąg ST) grecki (używany przez Żydów mieszkających poza Palestyną, w diasporach (od gr. diasporarozproszeni) aramejski (niektóre fragmenty ST) Autorzy Biblii: Prawie żadna księga Starego Testamentu nie została napisana przez jednego człowieka, ani jednym ciągiem. Pierwotny zapis rozszerzał się, rozrastał uzupełniony nowymi komentarzami. Autorów jest wielu, a ponieważ nie zachowały się żadne oryginalne fragmenty, tylko ich opisy, większość autorów jest anonimowa. Czasem jednak błędnie przypisywano autorstwo niektórych tekstów konkretnym osobom. Znani są natomiast twórcy Nowego Testamentu.Jego autorami są 2 / 11

3 uczniowie Jezusa Chrystusa, którzy przekazali nam jego słowa. Ewangelie Mateusza, Marka i Łukasza nazywamy synoptycznymi, ponieważ można tu zauważyć literackie podobieństwo (gr. synopis wspólne spojrzenie) Przekłady Biblii: Pierwsze tłumaczenie Biblii dokonane było na język grecki w IIIII w. p.n.e. Nazywa się Septuag inta (łac. siedemdziesiąt). Według tradycji jest to praca 70 uczonych, którzy na rozkaz Ptolemeusza (III w.p.n.e.) w ciągu 70 dni dokonali w Aleksandrii przekładu tekstu hebrajskoaramejskiego dla Żydów (tylko Stary Testament). Przekładem całej Biblii na język łaciński jest Wulgata (łac. vulgata versiowersja popularna). Przekładu tego dokonał św. Hieronim w IV w n.e. Przekład ten obowiązywał w kościele rzymskokatolickim i został oficjalnie uznany za natchniony na soborze trydenckim w XVI w. W dobie reformacji i zmian w kościele katolickim zaistniało zapotrzebowanie na przekłady Biblii na języki narodowe. Kolejne tłumaczenia Biblii na język polski: Biblia królowej Zofii (XV w.) zwana szaroszpatacką (od miejsca znalezienia Węgry). Biblia Leopolity 1561r. Biblia Jakuba Wujka, najpierw NT w 1593, a całość w 1599r. Biblia Tysiąclecia 1965r. tłumaczona z języków oryginalnych przez około 40 biblistów Istniały również przekłady Biblii wśród innych wyznań. Najpopularniejsze to: Biblia brzeska 1563r. (kalwini) Biblia nieświecka 1572r. (ariańsko socyniańska), autorstwa Szymona Budny Biblia gdańska 1632r. (luteranie, kalwini i bracia czescy) Dotychczas Biblię przetłumaczono na około 1200 języków i narzeczy. Żadne inne arcydzieło nie było tyle razy przetłumaczone. Wkład tłumaczy: Pierwsi tłumacze podkreślali w tytułach iż pracowali pilni i przekładali wiernie. Ich wkład do rozwoju polszczyzny i podjęty trud jest nie do ocenienia, zważywszy, że musieli znać różne 3 / 11

4 języki, wykazywać ogromna wiedzę i oczytaniem w licznych komentarzach, pokonywać opory nie wykształconego jeszcze języka, szukać nowych słów dla wyrażenia nowych treści. Trudności tłumaczy uwydatniają się jeszcze wyraźniej kiedy uświadomimy sobie iż przekładali oni dzieło, które czytano, na szczególnych prawach. Biblia jest źródłem: 1. Myśli moralnoreligijnej i filozoficznej rozwijanej lub podejmowanej polemicznie 2. Wzorów osobowych 3. Wątków i motywów fabularnych 4. Symboliki, metaforyki, frazeologii, rytmiki 5. Stylizacji gatunkowych Miejsce i znaczenie "Biblii" w literaturze i kulturze europejskiej: Biblia jest fundamentem nowożytnej kultury europejskiej. Obecność tradycji biblijnej to jeden ze znaków wspólnoty naszego świata. Wszystkie narody, które znalazły się w polu oddziaływania chrześcijaństwa, musiały ustosunkować się do treści zawartych w Starym i Nowym Testamencie. Proces przyswajania i polemika z tradycją biblijną określają w dużym stopniu dzieje kultur i literatów poszczególnych narodów. Biblia miała i ma ogromny wpływ na ludzi, którzy się z nią zetknęli. W ciągu prawie 3000 lat jej istnienia oddziaływała na kulturę i to na kilku płaszczyznach: RELIGIJNEJ: Stanowi "sacrum"dla wyznawców dwóch religii: chrześcijaństwa i judaizmu Jest autorytetem religijnym Ujawnia liczne boże tajemnice Kształtuje i umacnia ludzka wiarę w Boga, który jest początkiem i końcem wszystkiego Udowadnia, że tam gdzie nie sięga ludzki rozum, wiara czyni cuda Dla Boga nie ma rzeczy niemożliwych, przedstawia go jako Stwórce i uosobienie miłości i sprawiedliwości Mówi o obecności Boga na ziemi i o jego działaniu MORALNEJ: 4 / 11

5 To źródło konkretnych postaw ludzkich, wzorców osobowych Przedstawia ponadczasowe wzory postępowania Ustanawia kodeks moralny Określa i postanawia odróżnić to co dobre, od tego co złe, kształtując w ten sposób wnętrze człowieka Daje odpowiedzi na nurtujące człowieka pytania egzystencjalne, określa sens ludzkiego istnienia i mówi o tym co nas czeka po śmierci KULTUROWEJ: Biblia jest podstawą kultury europejskiej. Wprowadza konkretną wiedzę o świecie i sposobie, w jaki został stworzony. Odpowiada na pytania, które od zarania dziejów stawiała sobie ludzkość. Mówi o sposobie życia, zwyczajach,postawach, kulturze ludzi antyku, a nawet o tym co jest dobre a co złe (kodeks normujący). Jest natchnieniem dla myślicieli, twórców literatury i sztuki wszystkich epok na całym świecie Jest ważnym pod względem literackim, niezwykle bogatym w przeróżne formy wypowiedzi, zawiera wiele anegdot, fabuł, motywów do których wciąż odwołują się twórcy. Cechuje ją uniwersalizm. W języku funkcjonują związki frazeologiczne zaczerpnięte z Biblii jest źródłem stylizacji językowej. Istnieje możliwość wielu interpretacji tego tekstu. Biblia w kulturze: Według renesansowej legendy Platon i Mojżesz spotkali się w Egipcie. Miało to uzasadniać dążenie do wielkiej syntezy kultury greckiej, rzymskiej i hebrajskiej, która była marzeniem XV i XVI w. W rzeczywistości wielki filozof i żydowski prawodawca należeli nie tylko do dwóch różnych światów, ale też do dwóch odległych epok historycznych, gdyż Platon żył na przełomie V i IV w. p.n.e., zaś Mojżesz wyprowadził Żydów z domu niewoli około 800 lat wcześniej. Biblia odegrała szczególną rolę w rozwoju piśmiennictwa staropolskiego. Średniowieczna Europa stanowiła bowiem wspólnotę kulturową, w której Biblia była niepodważalnym autorytetem, jako zbiór pism sakralnych. Dla wyznawców judaizmu i licznych wyznań chrześcijańskich taką funkcję pełni nadal, jest przez nich pojmowana jako dzieło teandryczne( theos bóg, aner, andros człowiek). Biblia jest jednym z ważniejszych źródeł kultury europejskiej w sferach religijnomoralnej i twórczości. Jest natchnieniem wielu myślicieli, artystów i pisarzy, inspiracją literatury, rzeźby, malarstwa i muzyki. Dla literatury stanowi niewyczerpane źródło wzorów osobowych i postaw, fabuł, anegdot, wątków, motywów, symboliki, frazeologii i stylistyki. Biblia funkcjonuje w kulturze, gdyż stanowiła (lub ciągle 5 / 11

6 stanowi) księgę świętą, o czym mówi utrwalona w tradycji nazwa Pismo Święte. Literackość Biblii (język i kontekst): Księgi Biblii są zredagowane w języku obrazowym i poetyckim, według reguł twórczości artystycznej: słowo, rytm, symbol, obraz czy gatunek zwielokrotniają sens. Nie można zrozumieć sensu przekładu biblijnego jeśli nie rozumie się uwarunkowań kulturowych: historii, wyobrażeń, obyczajów środowiska, w którym powstały dane księgi. Ludzie starożytni mieli ograniczony i bardzo odległy do naszych zasobów wyobrażeń o świecie i człowieku, nie dysponowali pojęciami abstrakcyjnymi. Trudne zjawiska z zakresu filozofii, teologi, etyki wyrażali nie wprost: posługiwali się symbolami, przenośniami, alegoriami, obrazami, odwoływali się do opowiadania przypowieści, przykładów. Styl biblijny: Sprawia wrażenie wielkiej prostoty, jednocześnie wyróżnia się podniosłością (patos). Ale ta prostota nie wyklucza bynajmniej kunsztowności. Zdania są krótkie, współrzędnie złożone, zwykle rozpoczynane przez spójniki. Występuje bogactwo środków artystycznych. Często ich konstrukcją rządzi zasada paralelizmu, tzn, że są oparte na powtórzeniu bądź tych samych słów, bądź też form gramatycznych np. "Ktokolwiek przeleje krew ludzką, jego własna krew ma być przelana". Tekst w Biblii dzieli się na wersety wyodrębnione graficznie fragmenty, które składają się z kilku zdań, wyróżniają się odrębnością znaczeniową i rytmicznointonacją budową, która składa się na pewną całość. Styl biblijny, a styl homerycki: Styl biblijny Styl homerycki nie wiadomo gdzie znajdują się rozmówcy nie wiemy skąd przybyli myśli i uczucia rozmówców nie są ważne określony czas 6 / 11

7 myśli i uczucia na pierwszym planie Biblijne gatunki literackie: Biblia przekazuje myśli filozoficzne i moralne wypowiedziane w różnym czasie, przez różnych ludzi, w różnych formach wypowiedzi. Biblia nie jest jednolitą pojedynczą księgą, lecz zbiorem pism. Są one także bardzo urozmaicone pod względem gatunku. Gatunek jest pojęciem historycznym, ulega więc ewolucji w czasie i stąd kłopot, terminy określające gatunek nie zawsze przystają do tekstu biblijnego. Teksty biblijne określamy nazwami gatunkowymi, które przystają do tekstu biblijnego. Teksty biblijne określamy nazwami gatunkowymi, które powstały jako określenie późniejszych utworów literackich. W Starym Testamencie wyróżnia się: Formy poetyckie: modlitwy, psalmy, pieśni, hymny, lamentacje Teksty prawne: formuły, dekalogi, zbiory praw Teksty kultowe: formuły, rytuały, przepisy Teksty prorockie: ostrzeżenia, groźby, przepowiednie Teksty historyczne: mity, podania, legendy, bajki, przypowieści, relacje historyczne Teksty mądrościowe: życzenia, błogosławieństwa, przekleństwa, formuły magiczne W Nowym Testamencie wyróżnia się Ewangelię, a w jej obrębie struktury gatunkowe: słowa Jezusa, opowiadania o Nim. Poza Ewangelią występują takie gatunki jak: apokalipsa, listy, dzieła historyczne, wyznania wiary, hymny, teksty parenetyczne (umoralniające). Zgodnie z innym podziałem możemy także wyróżnić w Biblii następujące gatunki: list, epos, ewangelia, przypowieść, satyra, sielanka, przemówienie, elegia, psalm pochwalny, lamentacja, penegiryk, pieśń weselna, poemat miłosny, hymn, tragedia. Kłopoty z klasyfikacją: W starożytnych tekstach nie ma wyraźnego rozgraniczenia pomiędzy prozą, a poezją. W Biblii są teksty silniej zrytmizowane i zorganizowane poetycko o wyjątkowym nastroju( np. księga Koheleta) i te bywają zazwyczaj określane jako biblijne poematy liryczne, lub zdialogizowane, o wyraźnym napięciu dramatycznym(np. Księga hioba), i te przypominają rodzaj dramatu, lub 7 / 11

8 opisujące dzieło stworzenia czy opowiadające historie rodowe (np. Księga Rodzaju) i mówimy o nich jak o biblijnych poematach epickich. Współczesna biblistyka odrzuca jednak te uproszczone podziały i wyróżnia następujące gatunki biblijne w Starego Testamentu według przyjętego podziału na księgi: Historyczne: poematy epickie, saga rodowa, opowiadanie historyczne, kronika, nowela dydaktyczna, zbiór praw Mądrościowe: dialog filozoficzny, monolog filozoficzny, pieśń miłosna, przypowieść, przysłowie, aforyzm, psalm (hymn, pieść, modlitwa) Prorockie: mowa religijna, kazanie, wyrocznia, przekleństwa, lamentacja, list, apokalipsa W Nowym Testamencie powtarzają się gatunki znane już w hebrajskich tekstach Starego Testamentu. Metamorfozy biblijne: Pamięć obrazów i wersetów biblijnych utrwalona w powszechnej świadomości ukazuje, że poprzez literaturę zwroty biblijne weszły na stałe do języka potocznego. Przykłady przedstawia poniższa tabela. osoba/rzecz co symbolizuje Judaszsymbol zdrajcy Herodtyran Adamojciec wszystkich ludzi, mężczyzna Ewa pierwsza kobieta i matka, grzech pożądania Apokalipsa zmaganie się dobra ze złem, upadek świata i ludzkości Jezus zbawienie, Chrystus niewinna ofiara, pokora i posłuszeństwo Baranek zbawienie arka Noego schronienie i bezpieczeństwo arka Przymierza przymierze boga i człowieka Maria symbol dziewicamatki i królowej nieba Kain pierwszy bratobójca Samarytanin bezinteresowna pomoc Noe oczyszczenie świata ze zła Adam pierwsi i Ewa rodzice Wąż szatan, symbol zła siedem wyroki pieczęci boże wieża Ukarana Babel pycha Samson chwila próby Piłat umywanie rąk od odpowiedzialności Łazar zmartwychwstanie Pawełnawrócenie 8 / 11

9 Dawidmądrość, przebiegłość Goliatbezrozumna siła Mojżesz 10 przykazań, wybraniec boży Hiobowe Straszna wieściwiadomość Hiob pokora oddanie, wierność salomonowy wyrok mądry wyrok i sprawiedliwy ziemia raj obiecana ziemi alfa i omega początek i koniec plagi egipskie seria katastroficznych w skutku zdarzeń siedem lata krów zasobności, tłustych dobrobytu siedem lata krów biedy, chudych niedostatku trąby jerychońskie niezwykła, niszcząca siła syn marnotrawny nawrócone dziecko Judaszowe zdrada srebrniki Judaszowy zdrada pocałunek Droga cierpienie krzyżowa Eden rajski ogród krzew tajemnica gorejący i obecność Boga Sodoma niemoralne i Gomoraprowadzenie się ludzi kainowe piętno znamię zdrajcy Kain pierwszy morderca gołębica pokój faryzeusz człowiek fałszywy niewierny niedowiarek Tomasz wilk w ktoś owczej dwulicowy skórze cham ktoś niegrzeczny niebieski leń ptak herodbaba groźna kobieta manna nieoczekiwana, z nieba radosna niespodzianka korona męka, cierniowa cierpienie błędna człowiek owca zagubiony języki duch ognia Święty świętego zakazany rzecz owoc niedozwolona gołębica pokój gałązka znak oliwna pokoju kozioł ponosi ofiarnywinę za kogoś sądny dzień sądu, trudny dzień listek figowy okrycie ziemski życie padół doczesne osioł dardanelski głupota wdowi bezcenna grosz ofiara ubogiej kobiety przenieść umrzeć się na łono Abrahama zamienić znieruchomieć się w słup soli jak Pan nago Bóg stworzył 9 / 11

10 egipskie bardzo ciemności od Annasza robić coś do Kajfasza bez efektu Kto mieczem wojuje od miecza ginie Z próżnego i Salomon nie naleje Kto sieje wiatr burzę zbiera Lepsze imię dobre niż bogactwa hojne Kto nie pracuje ten nie je Grzechy młodości karze Bóg w starości W cudzym oku źdźbła a w swoim belki nie widzi Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe Kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada Słynne postacie biblijne: Stary Testament: Noe sprawiedliwy mąż, którego Bóg uratował w czasie potopu. Dzięki niemu ocalała ludzkość i zwierzęta zebrane do arki. Abraham praojciec Izraela. Bóg zerwał z nim przymierze. Józef został sprzedany przez zazdrosnych braci kupcom. Tłumaczył prorocze sny faraona, sprowadził swój lud do krainy nad Nilem. Mojżesz prawodawca Izraela, wyprowadził Żydów z Egiptu Dawid król Izraela, pokonał Goliata Salomon syn Dawida, autor kilku ksiąg biblijnych, jest biblijnym uosobieniem mądrości. Izajasz prorok Starego Testamentu, zapowiedział przyjście Mojżesza 10 / 11

11 Nowy Testament: Jezus z Nazaretu cieśla, którego nauki stały się podstawą chrześcijaństwa, został uznany przez uczniów za syna bożego. Maria matka Jezusa, najdoskonalsza z niewiast, zdeptała węża (szatana) Piotr prosty rybak imieniem Szymon, uczeń Jezusa Paweł nawrócił się w drodze do Damaszku Tomasz jeden z uczniów Chrystusa, nazwany jest niewiernym Tomaszem, ponieważ nie uwierzył w zmartwychwstanie Jezusa dopóki nie dotknął ran zbawiciela. Judasz uczeń Chrystusa, który zdradził go za 30 srebrników 11 / 11