Polska recepcja włoskiego dramatu poważnego

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Polska recepcja włoskiego dramatu poważnego"

Krystyna Krawczyk
8 lat temu
Przeglądów:

1 How to reference this article Łukaszewicz, J. (2015). Polska recepcja włoskiego dramatu poważnego. Italica Wratislaviensia, 6, DOI: Uniwersytet Wrocławski Polska recepcja włoskiego dramatu poważnego Jadwiga Miszalska (2013). Tragicznych igrzysk pieśń uczy nas cnoty. Przekłady z języka włoskiego jako źródło polskiej dramaturgii poważnej do końca XVIII wieku. Kraków: Collegium Columbinum, ss Książkę opublikowaną w serii Biblioteka Tradycji (nr CXXVIII), wydawanej przez krakowskie wydawnictwo od roku 1996 pod redakcją Wacława Waleckiego, otwiera Wprowadzenie zwięźle prezentujące przekładoznawczy grunt, na którym stoi to cenne opracowanie. Autorka, która od lat bada polskie tłumaczenia literatury włoskiej, będące żywym przykładem kontaktów między systemami literackimi w rozumieniu Dionyza Durišina, czerpie między innymi z teorii polisystemów literackich Itamara Evan-Zohara, który kładzie nacisk na kulturę przyjmującą, oraz myśli Antoine a Bermana, który zwraca uwagę na silny związek teatru z tożsamością wspólnoty narodowej 1. Wprowadze- 1 Durišin, D. (1968). Podstawowe typy związków i zależności literackich, Pamiętnik Literacki, z. 3, s Even-Zohar, I. (1978). The Position of Translated Literature in the Literary Polysystem. W: B. Hrushovski, I. Even-Zohar, Papers on Published: 10/09/2015 ISSN

Przekłady z języka włoskiego jako źródło polskiej dramaturgii poważnej do końca XVIII wieku. Kraków: Collegium Columbinum, ss. 300.

2 338 nie zarysowuje ponadto problematykę przekładu teatralnego, którego różne aspekty poruszane są w dalszych częściach monografii: bezpośredniość recepcji, potencjalna sceniczność tekstu dramatycznego, wybory tłumacza związane z zagadnieniami rytmu i formy wersyfikacyjnej oraz ewentualnego projektu inscenizacyjnego. Autorka wykorzystała w omawianej pozycji swoje wcześniejsze prace, przede wszystkim bibliografię polskich przekładów włoskich tekstów teatralnych w całej historii tego niezwykle ważnego aspektu włosko-polskich relacji kulturowych 2. Bibliografia ta została opracowana w ramach kierowanych przez Miszalską projektów badawczych, dzięki którym udało się stwierdzić, że do końca wieku XVIII przetłumaczono w Polsce około 120 włoskich dramatów (s. 9). Wiele z nich, w oryginale i przekładzie, zostało przebadanych w trakcie pracy nad omawianą publikacją, która uwzględnia około 80 tekstów dramatycznych (s. 14). Komparatystyczne badania Miszalskiej poświęcone polskiej recepcji włoskich dramatów o tematyce poważnej obejmują okres od początku tych relacji, czyli wiek XVI, do ostatnich lat wieku XVIII, kiedy zamyka się ważny etap rozwoju polskiego teatru. Intensywny rozwój twórczości dramatycznej tłumaczonej nastąpił jednak dopiero po roku 1750, co związane było z potrzebami repertuarowymi scen szkolnych i Teatru Narodowego. W kolejnych rozdziałach omawiane są poszczególne gatunki: 1. tragedia i dramat, 2. dramat pasterski, 3. opera oraz 4. oratorium i kantata. Rozdziały podzielone są z kolei na części, w których analiza przebiega w porządku chronologicznym; przedstawiono na przykład trzy główne etapy recepcji włoskiej opery: w wieku XVII, w epoce saskiej i w okresie od powstania sceny narodowej. Tom uzupełniają: lista Polskich przekładów włoskiej literatury poważnej do końca wieku XVIII, Bibliografia i Skorowidz nazwisk. Poetics and Semiotics 8. Tel-Aviv: Tel-Aviv University. Berman, A. (1990). Préface. W: A. Brisset, Sociocritique de la traduction. Théâtre et altérité au Québec ( ). Longueuil : Le Préambule (L Univers des discours). 2 Miszalska, J., Gurgul, M., Surma-Gawłowska, M., Woźniak, M. (2007). Od Dantego do Fo. Włoska poezja i dramat w Polsce (od XVI do XXI wieku). Kraków: Collegium Columbinum.

Autorka wykorzystała w omawianej pozycji swoje wcześniejsze prace, przede wszystkim bibliografię polskich przekładów włoskich tekstów teatralnych w całej historii tego niezwykle ważnego aspektu

3 Polska recepcja włoskiego dramatu poważnego 339 Żeby docenić warsztat krakowskiej badaczki, przyjrzyjmy się, tytułem przykładu, jej analizie Cezara w Egipcie (1753) Franciszka Bohomolca, wielce zasłużonego dla rozwoju polskiej komedii. W tym wypadku chodzi o pierwszą włoską tragedię jezuicką przeniesioną na grunt polski i wystawioną w warszawskim Collegium Nobilium. Miszalskiej udało się ustalić, że pierwowzorem sztuki polskiego jezuity była wystawiona w Seminarium Rzymskim tragedia Cesare in Egitto (1745) nauczyciela kolegiów jezuickich Giulia Cesare Cordary. Autorka przedstawia budowę, tematykę, główne elementy intrygi i bohaterów utworu (Cezar rozstrzyga w Aleksandrii spór między Kleopatrą a Ptolemeuszem o prawo do tronu). Następnie pokazuje, że przesłanie utworu ( Rzym jako nauczyciel cnót to Kościół, a pokonani «barbarzyńcy», uznający jego wielkość, to nawróceni grzesznicy, s ), sposób prowadzenia i rozwiązanie akcji, a także tożsamość bohaterów są zgodne z dydaktycznymi założeniami tragedii przeznaczonej na scenę szkolną. Ponieważ Cordara nie wprowadza na scenę kobiet, Bohomolec może zachować nie tylko strukturę dramatu, ale i płeć bohaterów. Nie pojawia się tu zatem często stosowany (także przez Bohomolca) zabieg eliminacji żeńskich postaci jako element przystosowania sztuki do sceny konwiktowej. Dogłębna wiedza na temat szerokiego kontekstu pozwala autorce monografii uwidocznić różnice między Bohomolcem a większością polskich tłumaczy-adaptatorów. Otóż Bohomolec nie amplifikuje, lecz skraca (s. 34), dzięki czemu tekst staje się mniej redundantny i bardziej dobitny, a zarazem jak zauważa badaczka bardziej poetycki dzięki wprowadzeniu figur stylistycznych. Ponadto tłumacz jezuita nie stara się raczej zastępować pojęć ogólnych czy abstrakcyjnych bardziej konkretnymi (s. 35) 3. Autorka podsumowuje analizę stwierdzeniem, że ingerencje tłumacza nie naruszają przesłania utworu, a jego polska wersja jest nawet bardziej udana. Tak w oryginale, jak i w polskim przekładzie tego utworu tragicznych igrzysk pieśń uczy nas cnoty zgodnie 3 Tendencje przeciwne (do amplifikacji i ukonkretniania) widać np. u Franciszka Zabłockiego (por. Łukaszewicz, J. [2006]. Dramaty Franciszka Zabłockiego jako przekłady i adaptacje. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego).

Miszalskiej udało się ustalić, że pierwowzorem sztuki polskiego jezuity była wystawiona w Seminarium Rzymskim tragedia Cesare in Egitto (1745) nauczyciela kolegiów jezuickich Giulia Cesare Cordary.

4 340 z przywołanym w tytule monografii cytatem z Wacława Rzewuskiego. Grana na scenie i ogłoszona drukiem wersja Bohomolca ilustruje zgodnie z podtytułem omawianej publikacji znaczenie przekładu dla powstania i rozwoju polskiej dramaturgii poważnej. Przedstawione w książce analizy i interpretacje prowadzą między innymi do wniosków, że najczęściej tłumaczonym włoskim autorem oper i oratoriów był w Polsce Pietro Metastasio, a najczęściej przekładanym u nas włoskim dramatem było libretto Temistocle (1736) tego autora. Podejście osiemnastowiecznych tłumaczy do włoskiej opery poważnej pokazuje Miszalska między innymi na przykładzie serii pięciu wersji tragedii o Temistoklesie: łacińskiego przekładu teatyna Antonia Marii Portalupiego (który przełożył siedem dramatów cesarskiego poety ), tłumaczenia drugiego z najbardziej zasłużonych popularyzatorów Metastasia w Polsce, biskupa Józefa Andrzeja Załuskiego (mającego tendencję do amplifikacji, którą autorka ilustruje i interpretuje), tekstu pióra jezuity Franciszka Borowskiego (który usunął wszystkie arie, realizując strategie pisania tragedii i oddania walorów stylistycznych oryginału), czasem zbyt dosłownego przekładu Kunegundy Komorowskiej oraz regularnej tragedii Franciszka Dionizego Kniaźnina, nazwanej przez komparatystkę ukoronowaniem triumfalnego marszu Temistoklesa przez polskie XVIII stulecie (s. 179). Autorka od wielu lat publikuje wyniki szeroko zakrojonych badań poświęconych różnym aspektom polskiej recepcji włoskiej literatury, zwłaszcza epok dawnych. Wśród jej prac poświęconych gatunkom innym niż teatralne wymienić trzeba monografię, której tematem są przekłady barokowych romansów 4. Warto też wspomnieć o tekstach poświęconych poezji, przede wszystkim sonetowi 5. Ważne tematy z dziedziny włosko-polskich relacji, zwłaszcza w wiekach dawnych, realizują z jej inspiracji i pod jej kierunkiem kolejni młodzi badacze zdobywający pierwsze szlify na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jednym z przykładów 4 Miszalska, J. (2003). Kolloander wierny i Piękna Dianea. Polskie przekłady włoskich romansów barokowych w XVII wieku i w epoce saskiej na tle ówczesnych teorii romansu i przekładu. Kraków: UNIVERSITAS. 5 Miszalska, J. (2010). Sonet w Polsce od XVI do początków XIX wieku a przekłady z języka włoskiego, Italica Wratislaviensia, 2010, s

Przedstawione w książce analizy i interpretacje prowadzą między innymi do wniosków, że najczęściej tłumaczonym włoskim autorem oper i oratoriów był w Polsce Pietro Metastasio, a najczęściej

5 Polska recepcja włoskiego dramatu poważnego 341 może być omówiona w tym samym numerze Italica Wratislaviensia monografia, którą Magdalena Wrana poświęciła działalności nuncjusza Angela Marii Duriniego 6. Tymczasem w druku jest już opracowana przez Miszalską syntetyczna historia recepcji literatury włoskiej (prozy narracyjnej, tekstów dramatycznych i poezji) w dawnej Polsce. 6 Wrana, M. (2013). Angelo Maria Durini poeta i polityk w purpurze. Zarys działalności literackiej, kulturalnej i politycznej nuncjusza w Polsce ( ). Kraków: Collegium Columbinum.

Tymczasem w druku jest już opracowana przez Miszalską syntetyczna historia recepcji literatury włoskiej (prozy narracyjnej, tekstów

Podobne dokumenty

TEMATY Z JĘZYKA POLSKIEGO NA MATURĘ USTNĄ na rok 2010/ 2011 w ZSP im. Orląt Lwowskich w Stopnicy

TEMATY Z JĘZYKA POLSKIEGO NA MATURĘ USTNĄ na rok 2010/ 2011 w ZSP im. Orląt Lwowskich w Stopnicy LITERATURA 1. "Żyć życiem innym niż większość". Twoje rozważania o wybranych bohaterach literackich idących