polska Tauron zbudują blok gazowy Foto Dej 7.0 Karpacki Wyścig Kurierów Energia w Rosji Energetyka słoneczna

Transkrypt

1 polska EnerGIA magazyn NR 6 (8) czerwiec 2009 grupy tauron ISSN Tauron i PGNiG zbudują blok gazowy Foto Dej 7.0 Karpacki Wyścig Kurierów Energia w Rosji Energetyka słoneczna

2 Karpacki Wyścig Kurierów str. 18 spis treści 04 flesz gospodarczy Bogdanka idzie na giełdę Energia na razie tańsza Inteligentne liczniki Resztówki sprzedane 06 wywiad z Hanną Trojanowską, pełnomocnikiem rządu ds. polskiej energetyki jądrowej, wiceministrem gospodarki Energia jądrowa szansą dla Polski 08 inwestycje PGNiG i Tauron zbudują blok gazowy 09 Notowania 10 foto dej Żywy industrial w Jaworznie 12 W Grupie Ruch próbny w Łagiszy Elektrociepłownia Tychy będzie miała kruszarkę Rejon wygodny i bezpieczny Święto polskiego kina ESW już po walnym Zysk na rozwój spółki Forum Gospodarcze w Tarnowie Pięciogwiazdkowa pewność zasilania Spółki Grupy Tauron wspierają społeczności lokalne Bezinwestycyjne oszczędzanie energii 18 wydarzenia Powrót karpackich kurierów 20 energia w UE Wizja europejskiego sektora energetycznego Projekt Raport Rynek energii elektrycznej Rosja 24 zarządzanie wizerunkiem Czy węgiel może być markowy? 26 Prawdy i mity Dotacje napędzają energetykę słoneczną 28 Energia inaczej Na początku była ciemna energia 30 Felieton Zielone źródła utrapienia Wydawca: Tauron Polska Energia SA, Departament Komunikacji Rynkowej i PR, Dyrektor Paweł Gniadek, pawel.gniadek@tauron-pe.pl, tel Redaktor naczelny: Marcin Lauer, marcin.lauer@tauron-pe.pl, tel Redakcja: Polska Energia, ul. Lwowska 23, Katowice, fax , redakcja@tauron-pe.pl Zespół redakcyjny: Magdalena Rusinek, magdalena.rusinek@tauron-pe.pl, tel , Jacek Sakrejda, jacek.sakrejda@tauron-pe.pl, tel Współpraca w Grupie Tauron: Południowy Koncern Energetyczny SA: Dariusz Wójcik, dariusz.wojcik@pke.pl, tel ; Elektrownia Stalowa Wola SA: Jerzy Wieleba, j.wieleba@esw.pl, tel Enion SA: Ewa Groń, ewa.gron@enion.pl, tel ; EnergiaPro SA: Anna Wojcieszczyk, anna.wojcieszczyk@wr.energiapro.pl, tel ; Elektrociepłownia Tychy SA: Aleksandra Gajecka, aleksandra.gajecka@ec-tychy.pl, tel ; Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Katowice SA: Karolina Kmon, kkmon@pec.katowice.pl, tel ; Enion Energia Sp. z o.o.: Elżbieta Bukowiec, elzbieta.bukowiec@enionenergia.pl, tel ; EnergiaPro Gigawat Sp. z o.o.: Marta Głuszek, marta.gluszek@gigawat.pl, tel Realizacja wydawnicza: Direct Publishing Group, ul. Genewska 37, Warszawa Biuro reklamy: Anna Mocior, a.mocior@dp-group.com.pl Wydawca nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń. Redakcja nie zwraca materiałów oraz zastrzega sobie prawo ich redagowania i skracania. Zdjęcie na okładce: Dariusz Wójcik Numer zamknięto 16 czerwca 2009 r. FOTO: agata gibek Sprostać wyzwaniom Eksperci przewidują, że do 2030 roku zapotrzebowanie na energię wzrośnie o 90 proc. w stosunku do dzisiejszych wartości. Odpowiedzią na to wyzwanie ma stać się w Polsce m.in. energetyka atomowa. Co nas czeka w tym obszarze, jakie są główne szanse i zagrożenia? Z tymi pytaniami zwróciliśmy się do najbardziej kompetentnej osoby pani Hanny Trojanowskiej, która została wiceministrem gospodarki, pełnomocnikiem rządu do spraw polskiej energetyki jądrowej. Nie możemy zapominać, że choć nasza energetyka oparta jest dzisiaj na węglu, należy szukać dróg dywersyfikacji paliw. Początek czerwca przyniósł w tym zakresie ważne wydarzenie. Nasza Grupa, wspólnie z krajowym liderem rynku gazowego Polskim Górnictwem Naftowym i Gazownictwem, wybuduje w Elektrowni Stalowa Wola blok energetyczny zasilany gazem. O skali przedsięwzięcia może świadczyć ilość surowca, którą zużywał będzie blok pół miliarda metrów sześciennych rocznie, przy krajowym rocznym zużyciu na poziomie 14 mld. O szczegółach tego projektu można przeczytać w tym numerze Polskiej Energii. Początek sezonu letniego to także imprezy sportowe i plenerowe. Dziś piszemy o ważnej imprezie kolarskiej Karpackim Wyścigu Kurierów, który został zorganizowany przy wsparciu Grupy Tauron. W najbliższych miesiącach hasło Blisko ludzi, blisko wydarzeń widać będzie często. Korzystając z okazji chciałbym podziękować Czytelnikom za wypełnione ankiety, które do nas dotarły. Cieszymy się, że Państwo dobrze oceniają nasz magazyn. Wkrótce postaramy się też wprowadzić kilka udoskonaleń, żeby co miesiąc otrzymywali Państwo jak najlepszy produkt. Życzę przyjemnej lektury! Redaktor naczelny polska EnerGIA nr 6 (8)/2009 3

3 flesz gospodarczy Bogdanka idzie na giełdę Już 25 czerwca kopalnia węgla Bogdanka ma zadebiutować na Giełdzie Papierów Wartościowych. Tym samym spółka znajdzie się wśród czterdziestu największych polskich firm notowanych na warszawskim parkiecie. Spółka Lubelski Węgiel Bogdanka SA złożyła prospekt emisyjny w Komisji Nadzoru Finansowego pod koniec listopada ubiegłego Energia na razie tańsza Po okresie wysokich podwyżek ceny energii elektrycznej nieco spadły. W ubiegłym roku ceny na rynku hurtowym wzrosły ze 140 zł za megawatogodzinę do nawet 240 zł, teraz kształtują się na poziomie ok. 175 zł. Zdaniem Haliny Bownik-Trymuchy (na zdjęciu) z Departamentu Promowania Konkurencji w Urzędzie Regulacji Energetyki, trend spadkowy będzie trwać do końca roku, jednak obniżki cen będą dotyczyły odbiorców przemysłowych. Podlegające taryfowaniu gospodarstwa domowe nie odczują zmian. Według przedstawicielki URE spadek cen energii elektrycznej zostanie zatrzymany pod koniec 2009 r., po czym nastąpi ponowny wzrost. Obniżki cen wynikają bezpośrednio z malejącego zapotrzebowania na energię elektryczną, wywołanego trudną sytuacją ekonomiczną w Polsce i na świecie. W pierwszych miesiącach roku konsumpcja zmniejszyła się o ok. 5 proc. w porównaniu z odpowiednim okresem roku Spadki zapotrzebowania występują głównie u dużych odbiorców. Kryzys nie wpłynął na zużycie energii elektrycznej w małych firmach i gospodarstwach domowych. W takiej sytuacji firmy handlujące energią proponują odbiorcom przemysłowym nowe stawki. Na ogół są to kilkuprocentowe zniżki. Inne formy zachęt to możliwość renegocjacji dotychczasowych umów lub wydłużenie terminów płatności za energię elektryczną. Taki stan rzeczy utrzyma się do momentu zmiany niekorzystnego trendu w gospodarce. Wpływ będzie miała także pogoda. Latem zwiększy się popyt na energię z powodu Foto: Grzegorz Koperkiewicz/FORUM Foto: Magdalena Charyło roku. Z oferty publicznej chce pozyskać pieniądze na modernizację istniejącej i budowę nowej infrastruktury technicznej, która umożliwi spółce podwojenie produkcji węgla. Plany zakładają, że począwszy od 2014 r. wzrośnie ona do ok. 11 mln ton rocznie. 5 czerwca zakończyły się zapisy na akcje inwestorów indywidualnych. Trafi do nich 1,67 mln akcji nowej emisji. Transza dla inwestorów instytucjonalnych wyniesie 9 mln akcji, pracownicy obejmą 330 tys. akcji. W sumie po emisji kapitał spółki będzie się dzielił na 34 mln akcji, czyli o 16 mln więcej niż obecnie. Pomimo wcześniejszych zapowiedzi, na zakup akcji Bogdanki nie zdecydowała się Enea SA. Spółka tłumaczy swoją decyzję wątpliwościami o charakterze biznesowym. Bogdanka jest jednym z liderów rynku producentów węgla kamiennego w Polsce; na dobę może wydobyć 25 tys. ton urobku węglowego. W 2007 r. firma zanotowała 886,6 mln zł przychodów oraz 77,7 mln zł zysku netto. Największym akcjonariuszem Bogdanki jest Skarb Państwa, kontrolujący obecnie blisko 97 proc. kapitału i głosów na WZA spółki. Odbiorcami są głównie firmy przemysłowe, przede wszystkim podmioty prowadzące działalność w branży elektroenergetycznej zlokalizowane we wschodniej i północno-wschodniej Polsce. (RuM) stosowania klimatyzacji, natomiast podaż może spaść z powodu remontów w elektrowniach. Jeżeli poprawi się sytuacja gospodarcza, ceny dojdą według przewidywań do ok. 200 zł za megawatogodzinę. (RuM) Foto: ARC Inteligentne liczniki Dokładność rozliczeń za pobraną energię, poprawa jakości dostaw i obniżenie jej cen, spadek zużycia energii, dostosowanie taryf do indywidualnych potrzeb klientów i uproszczenie procedury zmiany sprzedawcy energii to korzyści, które według Urzędu Regulacji Energetyki (URE) da wprowadzenie inteligentnych liczników energii. URE, Federacja Konsumentów, Stowarzyszenie Konsumentów Polskich, Krajowa Agencja Poszanowania Energii oraz Forum Odbiorców Energii Elektrycznej i Gazu podpisały 3 czerwca deklarację w sprawie wprowadzenia inteligentnego opomiarowania do polskiego systemu elektroenergetycznego. Pod deklaracją podpisy złożyli: Małgorzata Niepokulczycka prezes Federacji Konsumentów, Grażyna Rokicka prezes Stowarzyszenia Konsumentów Polskich, Henryk Kaliś przewodniczący Forum Odbiorców Energii Elektrycznej i Gazu, prof. Tadeusz Skoczkowski prezes Krajowej Agencji Poszanowania Energii oraz dr Mariusz Swora prezes Urzędu Regulacji Energetyki. Organizacje zobowiązały się do monitorowania wdrażania systemu inteligentnego opomiarowania tak, aby odbiorcy energii odnieśli jak najwięcej korzyści. Według URE elektroniczne liczniki ze zdalną transmisją danych umożliwią odbiorcom zaoszczędzenie nawet 10 proc. energii elektrycznej. Polska zacznie prawdopodobnie wprowadzać inteligentny system liczników już za kilka lat. Ma on kosztować ok. 5 mld złotych. URE przekonuje, że warunkiem niezbędnym do zwiększenia efektywności energetycznej odbiorców jest zainstalowanie w systemie energetycznym instrumentów pomiarowych umożliwiających analizę danych o poziomie zużycia w systemie godzinowym. To właśnie jest zaletą najnowszej generacji systemów pomiarowych energii elektrycznej pozwalających na dwustronną, zdalną transmisję danych z liczników. Inteligentne liczniki umożliwiają komunikację między odbiorcą a sprzedawcą energii w czasie rzeczywistym. Możliwy jest nie tylko przesył danych z licznika do sprzedawcy, ale także transmitowanie informacji od sprzedawcy do licznika. Dzięki temu automatycznie można będzie na przykład skonfigurować licznik, odłączyć lub podłączyć zasilanie. Systemy inteligentnego opomiarowania funkcjonują już w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Holandii, we Włoszech i na Węgrzech. (RuM) Foto: WŁodzimierz Wasyluk/REPORTER Resztówki sprzedane Minister Skarbu Państwa i Vattenfall AB porozumieli się co do zakupu akcji Górnośląskiego Zakładu Elektroenergetycznego (GZE) i Vattenfall Heat Poland (VHP). Podpisana 5 czerwca umowa sprzedaży przez Skarb Państwa akcji GZE i VHP zwiększy wpływy budżetowe o ponad 1,3 mld złotych. W marcu ministerstwo i Vattenfall AB wznowiły negocjacje w sprawie zakupu pozostałych akcji GZE i VHP. Po uzgodnieniu ceny, 21 maja Vattenfall złożył ofertę. Za kwotę ponad 1,3 mld złotych spółka kupiła od Skarbu Państwa 313,3 tys. akcji GZE i 6 mln akcji VHP, stanowiących po 25 proc. kapitału zakładowego spółek. Po sfinalizowaniu transakcji Vattenfall posiada 99,96 proc. akcji GZE i 99,83 proc. akcji VHP, pozostałe walory należą do uprawnionych pracowników. Sprzedaż resztówek GZE i VHP Vattenfallowi jest realizacją planowanych na ten rok wpływów z prywatyzacji. Budżet państwa zakłada osiągnięcie przychodów na poziomie 12 mld zł. Zrealizowane przez niecałe pół roku w warunkach kryzysu finansowego przychody z prywatyzacji wynoszą prawie 1,8 mld zł, czyli 75 proc. kwoty osiągniętej w całym roku ubiegłym i 90 proc. wpływów z 2007 r. Pozbycie się przez Skarb Państwa większości udziałów resztówkowych jest jednym z założeń realizowanego od początku tej kadencji Planu Prywatyzacji na lata , którego głównym celem jest przyspieszenie prywatyzacji. Strategia dotycząca sektora energetycznego zakłada prywatyzację zarówno poprzez giełdę, jak i zaangażowanie branżowych inwestorów strategicznych. Prywatyzacja Polskiej Grupy Energetycznej zostanie przeprowadzona w tym roku w drodze oferty publicznej przy zachowaniu przez Skarb Państwa pakietu kontrolnego akcji spółki. Do końca roku MSP planuje sprzedaż należącego do Skarbu Państwa pakietu akcji spółki Enea, która od listopada ub. r. jest notowana na GPW. Poprzez debiut firma ta uzyskała 2 mld zł i była to największa pierwotna oferta publiczna na świecie w poprzedzającym ją półroczu 2008 r. 25 czerwca na GPW zadebiutuje pierwsza polska kopalnia węgla Lubelski Węgiel Bogdanka (patrz str. 4). (RuM) 4 polska EnerGIA nr 6 (8)/2009 polska EnerGIA nr 6 (8)/2009 5

4 wywiad energia jądrowa szansą dla polski Rozmowa z Hanną Trojanowską, pełnomocnikiem rządu ds. polskiej energetyki jądrowej, wiceministrem gospodarki Co należy do podstawowych zadań pełnomocnika rządu ds. polskiej energetyki jądrowej? Zadaniem pełnomocnika jest realizowanie zadań, które przygotują kraj do odpowiedzialnego wprowadzenia energetyki jądrowej. Uruchomienie w Polsce siłowni tego typu oznacza podjęcie zobowiązania na co najmniej 100 lat. Okres ten obejmuje zarówno etap przygotowań, budowy, eksploatacji, jak i likwidacji elektrowni. Najważniejszym obecnie zadaniem pełnomocnika jest opracowanie Programu Polskiej Energetyki Jądrowej. W dokumencie tym określimy pożądany zakres rozwoju tego typu energetyki w Polsce oraz jej walory społeczne, środowiskowe i gospodarcze. Wskażemy także działania, które pozwolą stworzyć niezbędną infrastrukturę organizacyjno-instytucjonalną. Chodzi przede wszystkim o opracowanie nowych przepisów prawa, utworzenie Urzędu Dozoru Jądrowego i Radiologicznego, rozwój systemu kształcenia kadr oraz informację i edukację społeczną. W Programie wyznaczymy również kolejne etapy przygotowań do budowy pierwszej elektrowni jądrowej. Na tej podstawie wskazany przez rząd inwestor dokona wyboru technologii, dostawców, określi warunki kontraktów oraz sposób finansowania inwestycji. W Programie znajdą się także zapisy ustanawiające zasady gospodarowania wypalonym paliwem jądrowym i odpadami promieniotwórczymi. Jakie trudności Pani przewiduje? Na jakie jest Pani przygotowana? W uchwale Rady Ministrów zostały określone bardzo ambitne terminy wdrożenia w Polsce energetyki jądrowej. Pierwsza elektrownia ma powstać w naszym kraju już w 2020 r. Ich dotrzymanie wymaga zapewnienia odpowiednich środków foto: arc i kadr. Liczę jednak na stałe wsparcie polityczne ze strony rządu. Jak długo trwać będzie opracowanie programu budowy elektrowni atomowych w Polsce? Kiedy zostanie on przedstawiony Radzie Ministrów? Opracowanie Programu wymaga przeprowadzenia wielu analiz i ekspertyz, a także badań terenowych. Zawarte w Programie rozwiązania dotyczyć będą często nowych, zupełnie do tej pory nieznanych w Polsce zagadnień. Przewiduję, że prace nad projektem Programu potrwają ok miesięcy. Zakładam, że po konsultacjach społecznych dokument może trafić pod obrady Rady Ministrów w drugiej połowie 2010 r. Polska zamierza do 2020 roku wybudować własną elektrownię atomową lub nawet dwie, jak zapewniał premier Tusk. Czy to realne? Jestem przekonana, że wybudowanie w Polsce elektrowni jądrowej do 2020 r. jest realne. Jest to jednak bardzo wyśrubowany termin i aby go dotrzymać, nie możemy stracić ani jednego dnia. Według rekomendacji Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej kraj, który zamierza wprowadzić ten rodzaj energii, musi przeznaczyć od 10 do 15 lat na prace przygotowawcze oraz samą budowę pierwszej elektrowni jądrowej. My mamy tylko 10 lat, co pokazuje, jak ambitne stoi przed nami zadanie. Jak zamierza Pani wpływać na negatywną opinię społeczną i lęk przed energetyką jądrową w naszym kraju? Czy widzi Pani potrzebę informacji i edukacji społeczeństwa? Zapewnienie odpowiedniej informacji i edukacja społeczeństwa to jedno z podstawowych zadań pełnomocnika. Jestem przekonana, że przyczyną większości obaw i negatywnych postaw wobec energetyki jądrowej jest brak pełnej, wyczerpującej informacji. Poprzez kampanie informacyjne zagwarantujemy wszystkim Polakom odpowiedź na każde pytanie oraz wyjaśnimy wszelkie wątpliwości. Zapewniam, że nie będziemy uchylać się od odpowiedzi na trudne pytania. Głównym celem kampanii będzie pokazanie, że współczesna elektrownia jądrowa jest w pełni bezpieczna, przyjazna środowisku, a ponadto produkuje energię elektryczną po racjonalnych kosztach. Czy potrzebne jest stworzenie profesjonalnego dozoru jądrowego? Absolutnie tak. I to nie tylko dlatego, że jest to wymóg Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej. Dozór jest niezbędny dla zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa obiektów jądrowych. W ramach dostosowania regulacji prawnych do potrzeb energetyki jądrowej wprowadzimy zmiany przepisów, które umożliwią utworzenie takiego właśnie, profesjonalnego dozoru jądrowego. Jakie Pani zdaniem mogą być skutki społeczne, środowiskowe i gospodarcze rozwoju energetyki jądrowej w Polsce? foto: UPIUPI Tylko pozytywne. Polacy z pewnością z zadowoleniem odnotują ograniczenie wzrostu cen energii elektrycznej. Szacujemy, że w perspektywie trzeciej dekady wieku wytworzenie jednej megawatogodziny prądu może kosztować w przypadku elektrowni na węgiel z uwzględnieniem zakupu uprawnień do emisji CO 2 ponaddwukrotnie więcej niż w elektrowniach atomowych. Rozwój terenów, na których będzie zlokalizowana elektrownia jądrowa, zaowocuje powstaniem nowych miejsc pracy oraz spowoduje napływ nowoczesnych technologii. Elektrownia jądrowa to zastrzyk nowoczesności dla całej polskiej gospodarki. To możliwość rozwoju wielu branż i przedsiębiorstw wytwarzających wysokiej jakości wyroby dla potrzeb energetyki jądrowej. Rozwój tego typu energetyki to także bardzo istotny sposób na ograniczanie emisji gazów cieplarnianych z sektora energetycznego, a tym samym na ochronę klimatu. Stan polskiej elektroenergetyki opartej głównie na węglu wymaga zdecydowanych działań zarówno w obszarze rozwoju czystych technologii węglowych, jak i źródeł odnawialnych w celu zróżnicowania bazy paliwowej dla elektroenergetyki pisała Pani w ub. roku w Gazecie Wyborczej. Czy zechciałaby Pani rozwinąć myśl, jakie działania miała Pani na myśli? Tym pożądanym zróżnicowaniem bazy paliwowej jest m.in. wprowadzenie energetyki jądrowej. W światowym i europejskim bilansie paliwowym energia z atomu stanowi ok proc. Mówiąc o optymalnej dla Polski strukturze wytwarzania energii elektrycznej, mam na myśli właśnie węgiel, odnawialne źródła energii i energię jądrową. Znajduje to odzwierciedlenie w przygotowanej przez Ministerstwo Gospodarki Polityce energetycznej Polski do 2030 r. Jak rząd zamierza sobie poradzić z brakiem prawa pozwalającego na budowę elektrowni atomowej w Polsce? Jak uspokoić inwestorów? Jaki będzie sposób finansowania budowy bloków jądrowych w Polsce? Zlecona została analiza rozwiązań prawnych dotyczących pokojowego wykorzystania energii jądrowej, które obowiązują w wybranych krajach Unii Europejskiej i w USA. W oparciu o rekomendacje z tego opracowania sporządzimy projekt specjalnej ustawy. Przewidujemy, że mogłaby ona zacząć obowiązywać od stycznia 2011 r. Inwestorów nie trzeba uspokajać, już dziś są przekonani do budowy elektrowni jądrowej. Sposób finansowania wybierze inwestor, biorąc pod uwagę najbardziej odpowiadające mu rozwiązania. Czy jest Pani zwolenniczką budowania elektrowni atomowych przez koncerny zachodnie? Dla pomyślnego zrealizowania tego przedsięwzięcia konieczny będzie z pewnością udział koncernów dysponujących technologią i doświadczeniem w zakresie budowy elektrowni jądrowych. O ich wyborze zdecyduje wyznaczony przez rząd większościowy inwestor, czyli Polska Grupa Energetyczna SA. Media spekulują na temat technologicznej współpracy Polski z Francją. Czy zostało to już przesądzone? Nic nie jest jeszcze przesądzone. Rozstrzygnięcia w tym zakresie będą wynikały z przetargu. Natomiast w przygotowaniach do wdrożenia energetyki jądrowej chętnie skorzystamy z doświadczeń różnych krajów. Co sądzi Pani o pomyśle, by elektrownię budował podmiot składający się ze wszystkich grup energetycznych działających w Polsce, tak aby każda z nich miała udział w powstawaniu polskiej energetyki atomowej? Nie wiem nic o takim pomyśle. O tym, z kim będzie współpracowała PGE, zadecyduje ona sama. Jak wyglądają prognozy kosztów finansowania tej inwestycji i budowy infrastruktury dodatkowej? Koszty wprowadzenia do Polski energetyki atomowej określimy w Programie. Szacuje się, że 1 MW z atomu kosztuje ponad 3 mln euro. Pamiętajmy jednak, że wysokie koszty inwestycji są w energetyce atomowej kompensowane efektywnością produkcji energii elektrycznej. Co więcej, koszty budowy infrastruktury niezbędnej dla wdrożenia Programu będą się rozkładały na kolejne bloki budowane w Polsce. Czy wróci pomysł z ulokowaniem elektrowni atomowej w Żarnowcu? Określenie lokalizacji nastąpi po przeprowadzeniu niezbędnych badań. Obecnie nie można jeszcze wskazać, gdzie będą stawiane elektrownie jądrowe. Na pewno nie chodzi o budowę tylko jednego bloku, więc lokalizacje niewybrane w pierwszej fazie będą mogły być wykorzystane w przyszłości. Czy może Pani sprecyzować własne słowa, że w grę wchodzi lokalizacja elektrowni na północy kraju, od linii Warszawa-Poznań, a zwłaszcza na wschodzie, który jest niedoinwestowany wytwórczo? Przytoczone sformułowania sugerują, że obszary północnej i wschodniej Polski cierpią z powodu braku źródeł wytwórczych energii elektrycznej. Konkretne lokalizacje wskazane zostaną w oparciu o analizy i procedury wynikające z przesłanek merytorycznych. Dziękujemy za rozmowę. Rozmawiali: Marcin Lauer i Andrzej Opala 6 polska EnerGIA nr 6 (8)/2009 polska EnerGIA nr 6 (8)/2009 7

5 inwestycje Komentarz miesiąca notowania PGNiG i Tauron zbudują blok gazowy Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA oraz Tauron Polska Energia SA wspólnie wybudują zasilany gazem blok energetyczny w należącej do Grupy Tauron Elektrowni Stalowa Wola SA. Inwestycja powinna ruszyć w 2010 r. i może być zakończona w 2013 r. Od lewej: minister Jan Bury i prezes Dariusz Lubera podczas konferencji prasowej w Stalowej Woli Konferencja prasowa na ten temat odbyła się 1 czerwca w Elektrowni Stalowa Wola. Na pytania mediów odpowiadali: Jan Bury, sekretarz stanu w Ministerstwie Skarbu Państwa, Dariusz Lubera, prezes zarządu Tauron Polska Energia SA, Michał Szubski, prezes zarządu PGNiG oraz Janusz Teper prezes zarządu Elektrowni Stalowa Wola. Nowy blok energetyczny w Stalowej Woli będzie miał moc ok. 400 MW i będzie największym oraz najbardziej nowoczesnym obiektem wytwórczym w Polsce opartym na gazie. W zależności od stopnia wykorzystania jednostki zapotrzebowanie elektrowni na paliwo może wynieść do 0,5 mld m sześc. gazu ziemnego rocznie. Partnerzy przewidują realizację projektu na równych zasadach zarówno w zakresie praw, jak i obowiązków. Wartość inwestycji ocenia się na ok. 1,8 mld zł. Połowę potrzebnej sumy wyłożą firmy, reszta pochodzić będzie z kredytów bankowych zdradził prezes Michał Szubski. Inwestycja ta podniesie bezpieczeństwo energetyczne Podkarpacia (a także kraju) dzięki dywersyfikacji paliw. Jest także szansą na rozwój regionu zabezpieczy przyszłe potrzeby ciepłownicze lokalnych odbiorców komunalnych i przemysłowych. Zastosowana technologia zapewni dotrzymanie wszystkich parametrów ekologicznych przy bardzo wysokiej sprawności. Znacznie obniży emisję gazów cieplarnianych (CO 2 ) i innych Nowy blok będzie największym oraz najbardziej nowoczesnym obiektem w Polsce foto: Marcin Lauer emisji jak SO 2, NO X oraz pyłów. Od czasu podpisania jesienią 2008 r. przez Tauron i PGNiG listu intencyjnego o współpracy m.in. w zakresie budowy zasilanych gazem elektrowni i elektrociepłowni przygotowane zostało m.in. studium wykonalności projektu, strony zaakceptowały także większość kwestii o charakterze technicznym. Podjęto również decyzję o wspólnej wycenie ewentualnych aportów oraz całej należącej do Grupy Tauron Elektrowni Stalowa Wola SA w jej obecnym kształcie. Mam nadzieję, że w czwartym kwartale tego roku dopniemy ten projekt decyzyjnie, aby równo za rok powiedzieć: jesteśmy gotowi budować dodał Dariusz Lubera, prezes zarządu Tauron Polska Energia. Stalowowolska inwestycja jest czytelnym przykładem realizacji przez obu partnerów ich strategii korporacyjnych. Tauron, jako krajowy lider sprzedaży energii, zakłada w swej strategii (w obszarze wytwarzania) dywersyfikację struktur wytwórczych przez wykorzystanie paliwa gazowego. PGNiG w swojej strategii zakłada wydłużenie łańcucha wartości i poszerzenie zakresu działalności o wytwarzanie oraz obrót energią elektryczną. PGNiG jest gotowe zapewnić dostawy gazu ziemnego do projektu oraz zainteresowane jest wykorzystaniem 50 proc. mocy bloku w celu produkcji energii elektrycznej dla własnych potrzeb handlowych. Ostateczną decyzję o formie realizacji projektu partnerzy podejmą po zakończeniu analiz biznesowych. Andrzej Opala Komentarz miesiąca Szymon Smółka Biuro Zarządzania Świadectwami Pochodzenia i Limitami Emisji Tauron Polska Energia SA Cena [zł/mwh] CRO [zł/mwh] Cena [$/GJ] Cena [EUR/Mg] ,0 2,9 2,8 2,7 2,6 2,5 2,4 2,3 2, ,0 14,9 14,9 14,8 14,8 14,7 14,7 Średnie ceny i wolumeny energii elektrycznej SPOT na TGE i Platformie POEE w maju 2009 r POLPX POEE Analizę rynku transakcji bieżących oparto o majowe notowania na Towarowej Giełdzie Energii (TGE) i Internetowej Platformie Obrotu Energią Elektryczną (POEE). Średnia cena na TGE w maju wyniosła 155,09 zł/mwh przy wolumenie obrotu wynoszącym około 271 GWh. W analogicznym okresie średnia cena na POEE kształtowała się na niższym poziomie i wyniosła 153,60 zł/mwh, przy wolumenie obrotu około 332 GWh, czyli prawie 23 proc. wyższym od giełdowego. Spadek zapotrzebowania systemowego w maju licząc rok do roku wyniósł 4,95 proc., w kwietniu było to 10,08 proc. (bez uwzględnienia czynników sezonowych). Spowolnienie spadku zapotrzebowania na moc przyczyniło się do zmiany trendu cen energii na wzrostowy. Średnia cena na rynku SPOT w maju wyniosła 154,27 zł/ MWh (wzrost o 4,42 proc. w stosunku do poprzedniego miesiąca) przy wolumenie obrotu na poziomie 604 GWh (-0,1 proc.). Podobna sytuacja miała miejsce na czeskim rynku OTE, natomiast na niemieckiej giełdzie EEX, licząc miesiąc do miesiąca, w maju zanotowano spadek cen o 6,42 proc. (do 30,93 /MWh) przy wolumenie niższym o 1,25 proc. Na Rynku Bilansującym (RB) łączny obrót w maju wyniósł około 316 GWh. Średnia ważona cena rozliczeniowa odchylenia (CRO) wyniosła 160,85 zł/mwh i w odniesieniu do rynku SPOT była wyższa o około 4,3 proc. W porównaniu do kwietnia średnia cena CRO była wyższa o ponad 16,5 proc. Maj był miesiącem stabilizacji cen węgla. Najniższe ceny w kontraktach terminowych na platformie ARA (porty Amsterdam, Rotterdam, Antwerpia) występowały w 20. tygodniu i zawierały się w przedziale od 2,44 $/GJ do 2,70 $/GJ, natomiast najwyższy poziom średnich notowań analizowanych kontraktów zaobserwowano w 22. tygodniu (2,69 $/GJ). Przy uwzględnieniu średniego kursu dolara, który wyniósł 3,2337 zł, średnia cena węgla w analizowanych kontraktach terminowych kształtowała się na poziomie 8,38 zł/gj i była niższa od średniej z kwietnia o około 3 proc. Znaczne wzrosty cen miały miejsce na rynku handlu uprawnieniami do emisji CO 2. Spowodowane było to głównie rosnącymi cenami ropy naftowej. Jedynie na przełomie połowy miesiąca można było zaobserwować chwilowe spadki notowań spowodowane znacznie wzmożoną aktywnością sprzedażową w celu realizacji zysków. Średnia cena uprawnień do emisji CO 2 dla kontraktów terminowych z realizacją w grudniu 2009 r. kształtowała się na POLPX POEE Ceny i wolumeny energii elektrycznej na RB w maju 2009 r Wolumen CRO Średnie tygodniowe ceny dla notowań węgla ARA dla miesięcznego rynku Futures w maju 2009 r. ARA Coal Month Futures, May-09 2,5 2,47 2,45 2,42 ARA Coal Month Futures, June-09 2,61 2,49 2,44 2,46 ARA Coal Month Futures, July-09 2,65 2,54 2,47 2,52 ARA Coal Month Futures, August-09 2,71 2,59 2,49 2,58 ARA Coal Month Futures, Sept.-09 2,79 2,68 2,58 2,67 Ceny uprawnień do emisji CO 2 na rynku Futures w maju 2009 r. BNF EUADEC-09 EEX EUADEC-09 NordPool EUADEC-09 Wolumen Cena średnioważona ARA Coal Month Futures, Oct.-09 2,87 2,77 2,7 2,77 poziomie 14,91 /t CO 2 i była wyższa od średniej ceny z kwietnia o ponad 10 proc. Najwyższą płynnością charakteryzowała się giełda EEX (1 228 tys. t CO 2 ), o ponad jedną trzecią niższy wolumen obrotu zanotowano na giełdzie NordPool (770 tys. t CO 2 ), natomiast pojedyncze kontrakty zawarto w analizowanym okresie na giełdzie Bluenext (30 tys. t CO 2 ). Średnioważone ceny analizowanych kontraktów kształtowały się na zbliżonym poziomie i wynosiły od 14,76 /t CO 2 (65,10 zł /t CO 2 ) BNF EUADEC-09, do 14,92 /t CO 2 (65,80 zł/t CO 2 ) EEX EUADEC-09. Wolumen [MWh] Wolumen [MWh] Wolumen [tys./mg] Źródło: Biuro Analiz Rynku Tauron Polska Energia SA 8 polska EnerGIA nr 6 (8)/2009 polska EnerGIA nr 6 (8)/2009 9

6 foto dej Żywy industrial w Jaworznie należąca do Południowego Koncernu Energetycznego Elektrownia Jaworzno III gościła ostatnio grupę fotografików. Nie po raz pierwszy Wpaździerniku 2005 r. członkowie Jaworznickiej Szkoły Widzenia realizowali na terenie elektrowni sesję Cztery Żywioły. Teraz przed jaworznicką Trójką postawiono dużo większe wyzwanie 6 czerwca elektrownia została bohaterką pleneru Foto Dej 7.0. Śląskie Foto Deje to imprezy, których pomysłodawcą i głównym organizatorem w regionie jest portal MM Silesia. Skierowane są przede wszystkim do osób pasjonujących się fotografią, które chcą wspólnie fotografować ciekawe miejsca w regionie. Niektórzy ze zdziwieniem przyjmują nazwę imprezy dlaczego Foto Dej, a nie Photo Day? Ignorancja językowa? Raczej przywiązanie do tradycji i śląskiej kultury tych osób, które skupia portal. A przy okazji językowa zabawa. W podtytule możemy przeczytać: Dej nom swoja fota, czyli w wolnym tłumaczeniu na polski: daj nam swoje zdjęcie. W tej edycji na terenie elektrowni spotkało się prawie dwustu pasjona- foto: Wojciech Piechocki, Dariusz Wójcik tów fotografii. Zapaleńcy uwieczniali na zdjęciach żywy industrial. Chętnych do zwiedzania i fotografowania elektrowni, ze względu na wymogi bezpieczeństwa, podzielono na grupy. Każdą z nich opiekował się przewodnik, czyli przeszkolony do tych celów pracownik elektrowni. Dzięki temu zwiedzającym nie tylko przybliżono same industrialne obiekty jaworznickiej Trójki, ale przede wszystkim poznali oni proces technologiczny, w którym wytwarzana jest energia elektryczna i ciepło. Jak można przeczytać na portalu, jaworznicka elektrownia wprost zelektryzowała uczestników imprezy. Choć całe przedsięwzięcie trwało ponad cztery godziny i tak dla wielu okazało się zbyt krótkie. Uczestnicy przedsięwzięcia przekonali się na własne oczy, jak monumentalne są instalacje w elektrowni oraz mogli skonfrontować swe wyobrażenia z rzeczywistością. Dzięki takim inicjatywom zakłady na co dzień ze względu na swoją specyfikę niedostępne stają się bliższe lokalnym społecznościom, wzmacniając więzi łączące je z regionem. Patrycja Hamera 10 polska EnerGIA nr 6 (8)/2009 polska EnerGIA nr 6 (8)/

7 w Grupie Ruch próbny w Łagiszy 12 maja o godzinie rozpoczął się w Elektrowni Łagisza 720-godzinny ruch próbny bloku o mocy 460 MW. Jest to końcowa faza budowy, która nastąpiła po wykonaniu zakończonych pozytywnymi wynikami testów regulacyjnych Zrealizowanie projektu da koncernowi możliwość produkcji czystej energii po konkurencyjnych kosztach. Z uwagi na wysoką sprawność jednostki, emisja CO 2 do atmosfery będzie o 25 proc. niższa niż w jednostkach wytwórczych, które obecnie pracują w Elektrowni Łagisza. Jednocześnie, zarówno dla SO 2, jak i NO x, zapewniona zostanie emisja nie wyższa niż 200 mg/m 3, co odpowiada wymogom dyrektyw UE i jest zgodne z zapisami traktatu akcesyjnego. Po 720-godzinnym ruchu próbnym nastąpi przekazanie jednostki do eksploatacji. (DaW) Elektrociepłownia Tychy będzie miała kruszarkę Po trwających przeszło rok analizach technicznych oraz w wyniku negocjacji z wyłonionym w przetargu dostawcą urządzenia ostatnio podpisany został kontrakt na dostawę kruszarki węźle przesypowym W3 istniejącego układu nawęglania W stanie niemiecka kruszarka konstrukcji Sandvik Mining and Construction Crushing Technology GmbH. Urządzenie o wydajności 250 t/h wraz z rynną wibracyjną zabudowane zostanie na ramie antywibracyjnej razem z osłoną akustyczną. Przypomnijmy, że tyska elektrociepłownia od dawna planowała zakup takiego urządzenia. Jego celem jest uzyskanie właściwej granulacji węgla dla pracującego bloku BC-35, zapewnienie stabilizacji procesu spalania w kotle, zmniejszenie awaryjności pracy urządzeń, a także uniezależnienie się od dostawców węgla, co jest szczególnie ważne w świetle planów inwestycyjnych stojących przed miejskim wytwórcą ciepła. Po uzyskaniu niezbędnych pozwoleń i zakończeniu prac projektowych zostanie ogłoszony przetarg na wykonawcę prac budowlano-konstrukcyjnych. Całość zadania, z uwagi na ostateczny termin dostawy (30 grudnia 2009 r.), sfinalizowana zostanie w I kwartale 2010 r., kiedy odbędzie się ruch próbny węzła kruszenia. Agata Wirth foto: Dariusz Wójcik foto: ARC FOTO: Jan Kaliszuk Rejon wygodny i bezpieczny Największą bolączką pochodzącej z lat 50. ub. wieku siedziby Rejonu Dystrybucji (RD) Nowa Huta była ciasnota Szyb windy, dzięki której położona na I piętrze sala obsługi klienta stała się dostępna także dla niepełnosprawnych Dokuczała ona zarówno pracownikom, jak i klientom. Dzięki kończącej się modernizacji nie tylko przybyło powierzchni użytkowej, poprawiły się też komunikacja, bezpieczeństwo oraz ochrona środowiska. Do czasu modernizacji siedziba RD na Osiedlu Zgody 14 w Nowej Hucie składała się z dwóch budynków tzw. biurowca RS (rozdzielni sieciowej) Południowa. Rozdzielnia została zlikwidowana, a budynek całkowicie zmieniony. Nadbudowano piętro, natomiast w miejscu portierni powstała sięgająca najwyższej kondygnacji klatka schodowa, łącząca oba budynki w jedną całość. Nową siedzibę znalazła tu m.in. dyspozycja ruchu. Wiele pomieszczeń zmieniło swoje przeznaczenie. Na przykład w dawnym garażu, a jeszcze wcześniej komorze transformatora, działa punkt informacji dla klientów oraz dwa stanowiska do zawierania umów przyłączeniow ych. Klienci obsługiwani są w komfortowych warunkach, dla oczekujących przygotowano siedzące miejsca na korytarzu. Modernizacja biurowca to głównie zmiany wokół sali obsługi klienta. W samej sali, obecnie klimatyzowanej, powstały nowe stanowiska, a na jej zapleczu pomieszczenia socjalne dla pracowników: garderoba, kuchnia, sanitariaty oraz pomieszczenie do rozliczania kas. Największa nowość znajduje się jednak na zewnątrz sali. Jest nią winda, dzięki której mieszcząca się na pierwszym piętrze sala stała się łatwo dostępna także dla osób niepełnosprawnych. W trakcie modernizacji pomyślano również o działaniach proekologicznych. W zgodzie z nimi wykonano zabudowanie separatora dla wody opadowej z placu przy Rejonie, magazyn olejowy w postaci kontenera, tzw. safe tank, oraz wiatę na odpady. Dzięki tym obiektom mamy pełne zabezpieczenie przed skażeniem gleby i wody np. olejami podkreśla Andrzej Żurek, dyrektor RD Nowa Huta. Myślę, że to ważny aspekt każdej kolejnej inwestycji czy remontu. Przy dbaniu o zapewnienie lepszych warunków pracy i poprawę standardów obsługi klientów powinnyśmy również pamiętać o ekologii dodaje. Jan Kaliszuk FOTO: ARC Święto polskiego kina Od 23 lat Tarnów jest majową stolicą polskiej kinematografii. Gośćmi tegorocznej Tarnowskiej Nagrody Filmowej byli m.in. Danuta Szaflarska, Jan Nowicki, Andrzej Grabowski i Tomasz Karolak. Swój udział w coraz większej popularności festiwalu ma tarnowski oddział Enionu, który od 13 lat wspiera finansowo organizatorów Tarnowska Nagroda Filmowa jest najstarszą w Polsce, po festiwalu filmowym w Gdyni, imprezą, podczas której prezentowane są najnowsze produkcje rodzimej kinematografii. Początkowo skromna, organizowana dla niewielkiej grupy kinomanów, z czasem rozrosła się do rangi jednego z ważniejszych wydarzeń kulturalnych w kraju. Tarnowska Nagroda Filmowa była dwukrotnie, w roku bieżącym i ubiegłym, nominowana do nagród Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej w kategorii krajowe wydarzenie filmowe. Główną nagrodą festiwalu jest Maszkaron wierna kopia jednej z renesansowych rzeźb zdobiących attykę tarnowskiego ratusza. W tym roku w prezentacjach konkursowych pokazano 16 filmów. Jury pod przewodnictwem Doroty Kędzierzawskiej miało trudne zadanie, ponieważ zaprezentowano wartościowe i bardzo ciekawe prace. Widzowie mogli zobaczyć m.in. Tatarak, Wojnę polsko-ruską, Rysę, Jeszcze nie wieczór, Senność czy Wino truskawkowe. Główną nagrodę otrzymał film Małgorzaty Szumowskiej 33 sceny z życia. Mała Moskwa zyskała sympatię publiczności i jej nagrodę. Pokazy konkursowe przeplatały się z plenerowymi, a ekipa popularnego serialu W11 przygotowała widowisko kaskadersko-pirotechniczne. Jedno ze spotkań festiwalowych odbyło się nietypowo jak na imprezę filmową, bo w tarnowskim teatrze. Uroczystą okazją był spektakl Słoneczni chłopcy zaprezentowany przez zespół Teatru Powszechnego z Warszawy. Jego aktor i zarazem odtwórca jednej z głównych ról spektaklu Franciszek Pieczka odebrał nagrodę specjalną za całokształt twórczości artystycznej. Tarnowską Nagrodę Filmową zakończyła uroczysta gala, którą uświetnił koncert muzyki filmowej w wykonaniu Orkiestry Filharmonii Świętokrzyskiej. Beata Boryczko 12 polska EnerGIA nr 6 (8)/2009 polska EnerGIA nr 6 (8)/

8 w Grupie ESW już po Walnym maja członkowie rady nadzorczej i zarządu Elektrowni Sta- 28 lowa Wola uzyskali absolutorium. W tym dniu w Stalowej Woli obradowało zwyczajne walne zgromadzenie, które poza udzieleniem absolutorium władzom spółki rozpatrzyło szereg punktów dotyczących zamknięcia roku bilansowego Walne zatwierdziło sprawozdanie zarządu z działalności spółki i sprawozdanie finansowe. W roku obrotowym 2008 elektrownia wypracowała zysk netto w wysokości 5,628 mln zł. Decyzją walnego zgromadzenia cały wypracowany zysk został przeznaczony na kapitał zapasowy spółki. Była to bardzo oczekiwana decyzja, głównie z uwagi na duże potrzeby kapitałowe związane z planami rozwojowymi spółki. W najbliższym czasie najważniejsze wydatki to przede wszystkim nakłady na inwestycje w odnawialne źródła energii. (jw) Foto: ARC Foto: wojciech piechocki Zysk na rozwój spółki 2 czerwca w Jaworznie obradowało zwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy PKE SA, które podsumowało miniony rok. W 2008 r. PKE zarobił 46 mln złotych netto Zgromadzenie podjęło między innymi uchwały w sprawie zatwierdzenia sprawozdania zarządu z działalności w roku obrotowym 2008 oraz sprawozdania finansowego sporządzonego na 31 grudnia 2008 r. Zdecydowano również o przeznaczeniu całego zysku na kapitał zapasowy na rozwój spółki. W roku 2008 wielkość zainstalowanej mocy w elektrowniach i elektrociepłowniach PKE nie zmieniła się w stosunku do roku Moc elektryczna wynosiła 4952,7 MW e, a moc osiągalna cieplna 2167,1 MW t. W ubiegłym roku nastąpił 14-proc. spadek produkcji i sprzedaży energii elektrycznej i 8-proc. spadek produkcji i sprzedaży ciepła w stosunku do roku ubiegłego. Zmniejszenie produkcji i sprzedaży energii elektrycznej to efekt prac modernizacyjnych prowadzonych w Elektrowniach Jaworzno III i Łagisza w zakresie budowy i przyłączania jednostek do instalacji odsiarczania spalin i remontu urządzeń jednej nitki IOS w Elektrowni Łaziska w czasie ich realizacji część urządzeń została wyłączona z produkcji. To także efekt rozwiązania kontraktów długoterminowych i przydzielonych limitów CO 2. Natomiast spadek sprzedaży ciepła spowodowany był głównie wyższą średnioroczną temperaturą powietrza oraz mniejszym zapotrzebowaniem odbiorców, którzy realizują programy w zakresie oszczędności energii. 31 grudnia 2008 r. w spółce pracowało 5339 osób. Siedem lat wcześniej 31 grudnia 2001 r. koncern zatrudniał 6811 osób. (DaW) Forum Gospodarcze w Tarnowie 14 maja w Tarnowie odbyło się IX Forum Gospodarcze Małych i Średnich Przedsiębiorstw. Wykład inauguracyjny, dotyczący absorpcji funduszy unijnych w Polsce i ich wpływu na gospodarkę i rozwój sektora MŚP, wygłosiła Elżbieta Bieńkowska, minister rozwoju regionalnego Pomysłodawcą tarnowskiego forum był Aleksander Grad, obecny minister Skarbu Państwa. W tegorocznym spotkaniu wzięło udział około trzystu osób. Zgodnie z wieloletnią tradycją uczestnikami forum byli nie tylko przedsiębiorcy, ale również przedstawiciele organizacji pozarządowych, samorządów lokalnych oraz goście z zagranicy. Minister Elżbieta Bieńkowska zachęcała firmy, by sięgały po unijne fundusze i zapewniała, że jej ministerstwo cały czas pracuje nad upraszczaniem procedur towarzyszących składaniu wniosków. O innych możliwościach zdobywania pieniędzy na inwestycje poprzez obecność na Giełdzie mówił Ludwik Sobolewski, prezes zarządu Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. Z kolei Czesław Lang, organizator Tour de Pologne, przedstawiał praktyczne sposoby wcielania w życie inicjatyw gospodarczych. W forum, skierowanym przede wszystkim do małych i średnich firm, wzięli udział także reprezentanci największych przedsiębiorstw regionu: Karpackiej Spółki Gazownictwa, Zakładów Azotowych w Tarnowie-Mościcach Pięciogwiazdkowa pewność zasilania Chociaż Wrocław jako pierwszy rozpoczął budowę nowego stadionu piłkarskiego na Euro 2012 pod względem stanu zaplecza komunikacyjno-hotelowego miasto ma wiele do nadrobienia. Stolicy Dolnego Śląska brakuje nowych hoteli, w tym czterech pięciogwiazdkowych 2008 r. EnergiaPro wydała we Wrocławiu warunki W przyłączenia dla 22 obiektów. Nie oznacza to jeszcze, że zostaną one w 100 proc. zrealizowane, ale można powiedzieć, że w zakresie rozwoju bazy turystycznej miasto wywiąże się ze swych zobowiązań jako jeden z organizatorów Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej. Wybudowane i zmodernizowane będą hotele w centrum miasta, przy trasach wylotowych i w pobliskich miejscowościach, m.in w Bielanach Wrocławskich, w pobliżu funkcjonujących od kilku lat kompleksów handlowych. W trzech obiektach oprócz hoteli powstaną hale sportowe, inne stanowić mają kompleksy Foto: Violetta Tryba-Gerus Udział w tarnowskim forum to okazja do poznania uwarunkowań rozwoju regionu, z którego pochodzi wielu klientów Enionu Energii oraz spółki Leier Polska. Wśród uczestników forum byli również przedstawiciele Tauron Polska Energia i Enion Energia. Udział w tarnowskim forum to bardzo dobra okazja do poznania uwarunkowań rozwoju regionu, z którego pochodzi część naszych klientów. Ułatwia także planowanie zapotrzebowania na energię elektryczną firm działających w rejonie Tarnowa podkreśla uczestniczący w konferencji Marek Ciszyński, wiceprezes zarządu Enion Energia. EB Foto: arc hotelowo-apartamentowe lub centra konferencyjne. Na różnych etapach realizacji znajduje się kilka inwestycji hotelarskich, a wśród nich pięciogwiazdkowy Hilton, który będzie trzecim tego typu obiektem w Polsce i pierwszym we Wrocławiu. Moc przyłączeniowa nowych obiektów sięgać ma 26 tys. kw. Na terenie aglomeracji trwają prace związane z modernizacją sieci średniego i niskiego napięcia, szczególnie w zachodnich i południowo- -wschodnich rejonach Wrocławia. Anna Wojcieszczyk 14 polska EnerGIA nr 6 (8)/2009 polska EnerGIA nr 6 (8)/

9 Foto: marta głuszek w Grupie Spółki Grupy Tauron wspierają społeczności lokalne Polscy przedsiębiorcy coraz częściej mówią o tzw. społecznej odpowiedzialności biznesu. Funkcja ta realizowana jest przez firmy na różne sposoby. Jej idea sprowadza się do aktywnego uczestnictwa w życiu społeczności lokalnych i wspomagania osób potrzebujących Również spółki Grupy Tauron prowadzą działania dobroczynne i charytatywne. Podstawą prowadzenia tego typu działalności jest rozpoznanie potrzeb środowisk lokalnych i dopasowanie działań firm Grupy Tauron do tych oczekiwań podkreśla Paweł Gniadek, dyrektor Departamentu Komunikacji Rynkowej i PR Taurona. Na przykład spółki zajmujące się dystrybucją energii Enion i EnergiaPro od kilku lat prowadzą zajęcia edukacyjne dla dzieci na temat bezpiecznego korzystania z urządzeń elektrycznych. Enion Energia i EnergiaPro wspierają domy dziecka. Krakowscy energetycy od lat opiekują się wychowankami Domu Dziecka nr 1 w Krakowie. Enion Energia nie zapomniała o dzieciach w dniu ich święta. Z okazji Dnia Dziecka wychowankowie krakowskiej placówki otrzymali polary i piłki plażowe. Prezenty przeznaczone były nie tylko dla dzieci przebywających w tej placówce. Z naszych wcześniejszych doświadczeń wiemy, że dzieci cieszą się z upominków dla siebie, ale z jeszcze większą radością zanoszą je swojemu rodzeństwu, które wychowuje się w rodzinnym domu zaznacza Marek Ciszyński, wiceprezes zarządu Enion Energia. EB Z okazji Dnia Dziecka Enion Energia przekazała podopiecznym krakowskiej placówki polary i piłki plażowe bezinwestycyjne oszczędzanie energii Imprezą na wrocławskim Rynku zakończył się projekt 50/50 bezinwestycyjne oszczędzanie energii w szkołach wrocławskich i Dolinie Baryczy. Został on zorganizowany przez Polski Klub Ekologiczny Okręg Dolnośląski przy współpracy Wydziału Edukacji Urzędu Miejskiego we Wrocławiu Projekt miał na celu propagowanie oszczędnego gospodarowania nośnikami energii, w tym również energią elektryczną. Cieszył się dużym zainteresowaniem przedszkolaków, uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych, nauczycieli oraz pracowników administracyjnych placówek oświatowych. W trakcie trwania projektu EnergiaPro Gigawat przeprowadziła trzy sesje szkoleniowe dla pracowników przedszkoli i szkół odpowiedzialnych za gospodarkę energetyczną w tych placówkach. Temat szkolenia obejmował zagadnienia rynku energii elektrycznej w Polsce, porady dotyczące optymalizacji kosztów zakupu energii elektrycznej i świadczonej usługi dystrybucji oraz wskazywał, jakie pozycje zawiera faktura kompleksowa, którą otrzymuje klient od spółki obrotu energią elektryczną. Na finał projektu 50/50 EnergiaPro Gigawat przygotowała dla dzieci liczne konkursy i niespodzianki. MG Foto: Elżbieta Bukowiec System zarządzania oświetleniem JUPITER Inteligentny System sterowania oświetleniem ulicznym polegający m.in. na płynnym ściemnianiu lamp pozwala na obniżenie zużycia energii elektrycznej w granicach od 20 proc. do 50 proc. Informatyczny system nadrzędny umożliwia zdalne sterowanie lampami i dostarcza dyspozytorowi bezpośredniej informacji o stanie każdego elementu sieci oświetleniowej, co znacząco wpływa na koszty obsługi danej instalacji oraz na szybkość reakcji serwisowej. Jupiter inteligentny system zarządzania oświetleniem ulicznym wykorzystuje możliwości przesyłania informacji do pojedynczych opraw oświetleniowych poprzez typową sieć zasilającą 230V (bez konieczności instalowania dodatkowego okablowania transmisja PLC) oraz przesyłania danych z koncentratorów umieszczonych w szafach oświetlenia ulicznego do informatycznego systemu nadrzędnego poprzez sieć bezprzewodową GSM. Rozwój elektronicznych układów stabilizacyjno-zapłonowych dla lamp wysokoprężnych (HID) umożliwia regulację strumienia świetlnego w oprawach ulicznych. Możliwość zmiany strumienia w czasie to doskonała sposobność do oszczędności. Istniejące przepisy prawne (norma PN-EN Oświetlenie dróg) dopuszczają w porze nocnej obniżenie strumienia świetlnego do 50 proc. w zależności od klasy drogi, ulicy, placu, chodnika. System Zarządzania Oświetleniem zbudowany jest z trzech zasadniczych bloków: System pomiaru natężenia ruchu Linia energetyczna Modem GSM SOT Szafa Oświetlenia Ulicznego Koncentrator Oprawy oświetleniowe Elektroniczne układy regulacji Centrum Zarządzania Oświetleniem Czujniki l Komputerowy system SCADA (ang. Supervisory Control And Data Acquisition) l Mikroprocesorowy koncentrator danych Koncentrator K-HID (umieszczony w rozdzielnicy oświetleniowej) l Elektroniczny układ stabilizacyjno-zapłonowy Konwerter HID (umieszczony w oprawach lamp) Korzyści wynikające ze stosowania Systemu Jupiter: Rys. 2. Przykładowy ekran aplikacji informatycznej SCADA GPRS Komputer PC z oprogramowaniem Switch Ethernet Linia energetyczna GPS Drukarka Raportowa SOT Szafa Oświetlenia Ulicznego Koncentrator Oprawy oświetleniowe Elektroniczne układy regulacji promocja Lokalna sieć komputerowa Stacja operatorska Czujniki Rys. 1. Schemat blokowy Systemu Zarządzania Oświetleniem SCADA Koncentrator K-HID Konwerter HID l zaspokajanie potrzeb skorelowanych ze zmieniającymi się warunkami, l Obniżenie zużycia energii elektrycznej od 20 do 50 proc. (dzięki większej sprawności sterownika HID i możliwości regulacji mocy lamp), l zmniejszenie kosztów obsługi i konserwacji (człowiek, podnośnik, narzędzia) z powodu wzrostu trwałości źródeł światła, planowaniu wymian grupowych, mniejszych utrudnień w ruchu, l zmniejszenie zużycia paliwa przez samochody patrolowe (ochrona środowiska), l Poprawa jakości oświetlenia i bezpieczeństwa ruchu drogowego dzięki możliwości zbierania informacji on-line na temat pracy systemu. Elektrotim SA posiada wieloletnie doświadczenie w projektowaniu, budowie i eksploatacji oświetlenia zewnętrznego (ulice, drogi, obiekty, lotniska). Roman Wciórka, Dyrektor ds. Rozwoju ELEKTROTIM SA, ul. Stargardzka 8, Wrocław 16 polska EnerGIA nr 6 (8)/2009 polska EnerGIA nr 6 (8)/

10 wydarzenia Rosjanina Igora Bosova, co było zapowiedzią zagranicznych sensacji w dniu ostatnim. Powrót karpackich kurierów 20 maja, po wieloletniej przerwie, nastąpiła reaktywacja tradycyjnego Wyścigu Szlakiem Kurierów Beskidzkich pod nieco zmienioną nazwą Karpackiego Wyścigu Kurierów. Sponsorem wyścigu był Tauron Polska Energia Przed laty, w najlepszych czasach polskiego kolarstwa, wyścig ten, rozgrywany na trasie z Tarnowa do czechosłowackiego wówczas Popradu, należał do najważniejszych imprez kolarskich. Bez przesady stwierdzić można, że tu zdobywali pierwsze kolarskie szlify prawie wszyscy późniejsi mistrzowie i wicemistrzowie świata oraz olimpijczycy. Tegoroczna rywalizacja przebiegała w całości na terenie Małopolski, ale w przyszłym roku wyścig zakończy się na Słowacji. Zmagania kolarzy rozpoczął prolog w centrum Tarnowa. Peleton przebył następnie trasę przez Wierzchosławice, Wojnicz, Pleśną, Ryglice, Szerzyny, Wysową i Szczawnicę, by zakończyć wyścig zmaganiami na pięknych górskich trasach wokół czorsztyńskiego jeziora. Na starcie zobaczyliśmy wszystkich najlepszych polskich kolarzy, którzy nie ukończyli jeszcze 23 lat (to kategoria tzw. nadziei olimpijskich, czyli zawodników seniorów w wieku lata) oraz narodowe reprezentacje Bułgarii, Ukrainy i Rosji razem 75 zawodników. reprezentanci najmocniejsi Jak było do przewidzenia, ton rywalizacji nadawała reprezentacja narodowa Polski, mając jednak bardzo silnego przeciwnika w zawodowej grupie kolarskiej Legia Felt. I właśnie zawodnicy tej grupy zdominowali podium po prologu na tarnowskim rynku (Sylwester Janiszewki pierwsze, a Tomasz Rzepiński trzecie miejsce). Jednak już na bardzo trudnym, kończącym się górską pętlą, 122-kilometrowym pierwszym etapie z Wierzchosławic do Szerzyn, reprezentacja polskich nadziei olimpijskich pokazała, kto rządzi w peletonie i do niej należało podium w Szerzynach (Piotr Gawroński pierwszy, Kamil Zieliński trzeci). Jak się potem okazało, to ten właśnie etap zadecydował o końcowej klasyfikacji wyścigu. foto: Agata Gibek Karpacki Wyścig Kurierów w pigułce Imprezę zorganizował Małopolski Związek Kolarski. Patronat medialny: Polska. Gazeta Krakowska, Radio RDN Małopolska, TVP3 Kraków. Honorowy patronat nad wyścigiem objął minister sportu i turystyki Mirosław Drzewiecki. Dodatkową atrakcją Karpackiego Wyścigu Kurierów były m.in. sesje naukowe poświęcone kurierom karpackim z lat II wojny światowej, wyścigi kolarskie najmłodszych i rajd rowerowy dla amatorów szlakiem Karpackiego Wyścigu Kurierów (jego uczestnicy mogli posmakować ostrych wjazdów i zjazdów). wo łatwy i płaski etap z Wysowej do Szczawnicy nie przyniósł żadnych zmian w klasyfikacjach, bo na placu Dietla finiszował cały wielki peleton, z którego najszybciej wystawił koło legionista Tomasz Rzepiński przed liderem Piotrem Gawrońskim. Fachowcy zwrócili tam też uwagę na trzecie miejsce Góry sprawdziły kolarzy Właśnie 23 maja, na górach wokół czorsztyńskiego jeziora, wyścig miał się rozegrać naprawdę. Trasa, choć zaledwie 113-kilometrowa, była najeżona siedmioma górskimi premiami, a stromych podjazdów i zjazdów było aż 12. Peleton co chwilę rwał się i łączył, ostro atakowały większe i mniejsze grupy kolarzy, by jednak po kilku czy kilkunastu kilometrach zostać dogonione przez rozpędzony peleton, atakowali też pojedynczy śmiałkowie, ale również bez powodzenia. Z jednym, ale jakże ważnym wyjątkiem na około 15 kilometrów przed metą ostro zaatakował samotnie kolarz rosyjski Igor Frolov. Nikt nie wierzył w sukces tego ataku, choć wszyscy życzyli mu powodzenia. I tak się stało co prawda z wywalczonej na trasie przewagi 500 metrów na linii mety zostało mu już tylko dwa metry, ale jednak wygrał. Co więcej, drugi na mecie był jego klubowy kolega Igor Boev, a trzeci, pilnujący czoła peletonu lider Piotr Gawroński. I to właśnie Piotr Gawroński został zwycięzcą całego wyścigu był bez wątpienia zawodnikiem najlepszym. Zresztą udowodnił to już wielokrotnie wcześniej w swojej długiej karierze, będąc najbardziej utytułowanym młodym polskim kolarzem. Jako junior już dwukrotnie bowiem zdobył brązowy medal Mistrzostw Europy. Najlepszym sprinterem wyścigu okazał się Kamil Markowski z KS Pogoń Mostostal Puławy, a najlepszą drużyną reprezentacja Polski. Tauron górą Bardzo ważną klasyfikację górską, sponsorowaną przez Tauron Polska Energia, wygrał Konrad Czajkowski z TC Chrobry Felt Głogów, przed Marcinem Mrożkiem (UKS Sokół Kęty) i Kamilem Markowskim. Konrad Czajkowski zdobył koszulkę króla gór już na wcześniejszym etapie, tak więc przejechał z logo Taurona przez niemal cały wyścig. Tegoroczny wyścig został bardzo wysoko oceniony pod każdym względem zarówno przez wszystkich uczestników, jak też przez władze sportowe, administracyjne i gości zagranicznych. Marek Kosicki dwa mordercze etapy Następnego dnia, 22 maja, rozegrane zostały dwa etapy rano 12-kilometrowa jazda na czas w Wysowej, zaś po południu 114-kilometrowy etap z Wysowej do Szczawnicy. W pierwszej dziesiątce czasówki było aż ośmiu kolarzy Legii i reprezentacji Polski, a wygrał ponownie Piotr Gawroński, potwierdzając swoją dominację w całym wyścigu. Stosunko- 18 polska EnerGIA nr 6 (8)/2009 polska EnerGIA nr 6 (8)/

11 energia w UE Wizja europejskiego sektora energetycznego Projekt 2050 Projektowana redukcja emisji dwutlenku węgla dla unijnego sektora energetycznego zgodnie ze scenariuszem z raportu The Role of Electricity 0.60 t CO 2 /MWh Jerzy Janikowski szef Biura Współpracy Międzynarodowej Tauron Polska Energia SA Stanisław Tokarski wiceprezes zarządu, dyrektor ds. strategii i rozwoju Tauron Polska Energia SA Do połowy stulecia emisja CO 2 powinna zostać obniżona w krajach uprzemysłowionych o proc. w stosunku do poziomu z 1990 roku to wskazanie Międzyrządowego Zespołu do spraw Zmian Klimatu (IPCC) Eurelectric (Europejskie Stowarzyszenie Przemysłu Elektrycznego) przygotowało własny raport nakreślający wizję rozwoju sektora elektroenergetycznego pod roboczą nazwą Projekt IPCC W 1988 r., aby ocenić ryzyko zmian klimatu, dwie organizacje Narodów Zjednoczonych (WMO i UNEP) powołały Międzyrządowy Zespół do spraw Zmian Klimatu (Intergovernmental Panel on Climate Change), nazywany często w skrócie IPCC. Począwszy od 1990 r. IPCC publikuje raporty dotyczące zmian klimatu. Pojawiają się one nieregularnie, a ostatni z nich był opublikowany w 2007 r. W tym samym roku IPCC przyznano pokojową Nagrodę Nobla. Można co prawda znaleźć artykuły naukowe kwestionujące niektóre z tez ogłaszanych przez IPCC, ale nie zmienia to faktu, że dokumenty IPCC stanowią podstawę do formułowania międzynarodowych oraz krajowych programów klimatycznych. Raport z 2007 r. wyraźnie podkreśla konieczność obniżenia emisji dwutlenku węgla w krajach rozwiniętych o proc. do roku 2020 oraz o proc. od teraz do roku 2050, w porównaniu z poziomem emisji, jaki był w 1990 r. dla zapobieżenia podnoszenia się średniej temperatury na Ziemi. Cel światowy tzn. wyznaczony łącznie dla wszystkich krajów to redukcja emisji CO 2 rzędu proc. w stosunku do poziomu z roku Rola elektryczności W marcu 2007 r. stowarzyszenie Eurelectric opublikowało raport The Role of Electricity ( Rola elektryczności ), w którym analizie poddano sposoby zapewnienia bezpiecznych dostaw energii przy zachowaniu konkurencyjności oraz ograniczaniu emisji dwutlenku węgla w krajach Unii Europejskiej. Dane wejściowe z obszaru zapotrzebowania na energię opracowywało konsorcjum uniwersyteckie pod przewodnictwem Uniwersytetu w Leuven. Za obszar związany z wytwarzaniem energii odpowiadało renomowane techniczne stowarzyszenie VGB, zaś konsultacje biznesowe powierzono McKinsey & Co. Obliczenia wykonane zostały przez zespół z Uniwersytetu Technicznego w Atenach, którym kierował prof. Pantelis Capros w oparciu o model PRIMES, wykorzystywany przy analizach sporządzanych dla Komisji Europejskiej. Rozważano kilka scenariuszy rozwoju, z których najlepsze rezultaty dawał wariant nazwany tak jak raport rola elektryczności, zakładający wykorzystanie wszystkich źródeł energii oraz podjęcie działań poprawiających efektywność energetyczną. Wyzwania pakietu klimatycznego Unia Europejska dużą wagę przywiązuje do ochrony środowiska i do szukania sposobów zapobiegania zmianom klimatycznym. Jednym z głównych celów uzgodnionego w grudniu 2008 r. tzw. pakietu klimatycznego jest wymuszenie działań mających doprowadzić do zmniejszenia o 20 proc. emisji dwutlenku węgla w państwach członkowskich Unii. W związku z tym wprowadzane zostają nowe, rygorystyczne zasady handlu pozwoleniami na emisje gazów cieplarnianych, pozyskuje się intensywnie odnawialne źródła energii, poprawia efektywność energetyczną oraz tworzy ramy prawne do szerokiego zastosowania instalacji wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS) w energetyce. Przed nami Projekt 2050 Uwzględniając ustalenia podjęte przy uzgadnianiu pakietu klimatycznego oraz wyniki raportów IPCC, europejski sektor energetyczny stanął przed koniecznością nakreślenia wizji swojego rozwoju w perspektywie roku Będzie się ona koncentrowała na uzyskaniu w połowie obecnego stulecia możliwości wytwarzania energii elektrycznej w sposób neutralny pod względem emisji dwutlenku węgla (carbon neutral). Należy przez to rozumieć produkcję energii elektrycznej, której towarzysząca emisja dwutlenku węgla nie przekracza 100 kg na 1 MWh. Wielkość ta jest wartością uśrednioną Jednym z głównych celów pakietu klimatycznego jest zmniejszenie o 20 proc. emisji dwutlenku węgla w UE dla poziomu całej Unii Europejskiej. Eurelectric postanowił uruchomić prace nad zbadaniem kierunków rozwoju technologii i koniecznych do poniesienia kosztów prowadzących do osiągnięcia tak sformułowanego celu. Mając na uwadze wcześniejsze działania, ustalono, że najbardziej obiecującym kierunkiem analiz będzie rozwinięcie w perspektywie następnych 20 lat scenariusza rola elektryczności z raportu The Role of Electricy. Profesor Pantelis Capros oraz VGB zostali zatem ponownie zaangażowani do współpracy. Tym razem jednak planowane prace koncentrują się tylko na tym jednym scenariuszu, do którego sporządzone zostaną dodatkowe analizy wrażliwości. Podstawowym narzędziem jest także model PRIMES; nie wyklucza się jednak zastosowania innych narzędzi obliczeniowych. Analizy zostaną wykonane dość szybko, bo raport końcowy pod nazwą Projekt 2050 ma być gotowy do końca października 2009 r. Będzie on wykorzystany podczas konferencji klimatycznej w Kopenhadze planowanej na grudzień tego roku. Co będzie w raporcie? Projekt 2050 będzie swego rodzaju mapą drogową wskazującą optymalne kierunki rozwoju sektora elektroenergetycznego w Europie i precyzującą kierunki inwestowania. Dokument może stać się ważnym argumentem podczas dyskusji politycznych nad przyszłym kształtem unijnej energetyki. Niezwykle ważne jest, aby przy kreśleniu wizji sektora na następne dziesięciolecia pamiętać o konieczności zapewnienia bezpieczeństwa zasilania. Z tego względu istotna będzie w dalszym ciągu rola węgla jako paliwa. Wydaje się, że dobrym kierunkiem analiz byłoby także wskazanie jego miejsca w europejskim energy-mix. Pamiętać należy również o kosztach, tak by to, co wskazywane jest we wcześniej wspomnianych raportach jako cele, mogło zostać osiągnięte przy zachowaniu konkurencyjności unijnej gospodarki oraz akceptowalnym społecznie poziomie wydatków. Jeżeli wyniki analiz wskażą, że uzyskanie emisyjności na poziomie 100 kg CO 2 / MWh jest nierealne czy to ze względu na uwarunkowania techniczne, czy też wysokość nakładów finansowych powinno się jednoznacznie wycofać z tak postawionego celu. Stanisław Tokarski Jerzy Janikowski 20 polska EnerGIA nr 6 (8)/2009 polska EnerGIA nr 6 (8)/

12 raport Rynek energii elektrycznej ROSJA Rzadko wspomina się o naszym wschodnim sąsiedzie w kontekście liberalizacji rynków energii. Wydaje się jednak, że warto. Co prawda trudno dziś stwierdzić z pewnością, że przemiany na rynku energii w Rosji zakończyły się sukcesem. Niewątpliwie jednak zostały przeprowadzone w bardzo dużym tempie, a ich efektem są dość czytelne struktury sektora elektroenergetycznego w Rosji. Struktura paliw w elektrowniach cieplnych i elektrociepłowniach (w proc.) olej Rok temu zniknął jeden z największych podmiotów gospodarczych w Federacji Rosyjskiej Rosyjska Spółka Akcyjna Połączone Systemy Energetyczne Rosji (RAO JES Rossii). Decyzję o restrukturyzacji państwowego monopolu elektroenergetycznego, w wyniku której zlikwidowano holding, podjęto w 2006 r. Uroki rosyjskiej zimy Prace nad liberalizacją rosyjskiego rynku energii oficjalnie rozpoczęto w 2001 r., kiedy przyjęto wstępny projekt programu reformy. Opór był inne 3,4 0.6 gaz ziemny Źródło: 70 jednak duży. Doktryna o utrzymaniu wpływu państwa na gospodarkę oraz minimalizowaniu udziału zagranicznego kapitału miała wciąż wielu zwolenników. Decydujący dla losów reform był kryzys energetyczny, który pojawił się zimą 2005 r. W wyniku szybkiego rozwoju rosyjskiej gospodarki, napędzanego głównie wysokimi cenami surowców na światowych rynkach, a w związku z tym dużym wydobyciem i eksportem tychże surowców, znacznie wzrosło zapotrzebowanie na energię elektryczną. Sprawę przypieczętowały niskie temperatury ciągłość dostaw energii elektrycznej załamała się. Sytuację ratowano, wprowadzając ograniczenia w dostawach. Incydent stał 26 węgiel się doskonałym pretekstem, by ostatecznie przeforsować decyzję o rozpoczęciu restrukturyzacji rosyjskiego sektora elektroenergetycznego. Wielkim zwolennikiem reform był Anatolij Czubajs były wicepremier i szef RAO JES Rossii. W efekcie zmian dokonano podziału sektora na część zajmującą się przesyłaniem i dystrybucją energii elektrycznej oraz na część zajmującą się obrotem energią elektryczną i jej wytwarzaniem. Część dystrybucyjna pozostała pod kontrolą państwa, natomiast sektor handlu i wytwarzania miał być sprywatyzowany i podlegać rynkowym regułom. Państwo wciąż mocne Struktura rosyjskiego sektora elektroenergetycznego nie wyróżnia się na tle innych rynków energii państw europejskich. Przedsiębiorstwem zarządzającym liniami przesyłowymi jest Federalna Kompania Sieciowa. Około 75 proc. udziałów Kompanii jest własnością państwa. W sektorze wytwarzania wymienia się trzy grupy elektrowni. Kryteriami podziału są: technologia wytwarzania oraz struktura właścicielska. Grupą wytwarzającą największą ilość energii elektrycznej są elektrociepłownie i elektrownie cieplne. Produkują ok. 66 proc. energii elektrycznej zużywanej w Rosji i ok. 80 proc. ciepła. Tego rodzaju elektrownie są jedyną grupą przedsiębiorstw energetycznych podlegającą nieograniczonej prywatyzacji. Kolejnym ważnym ze względu na ilość produkowanej energii segmentem wytwórczym (18 proc. udziału w rynku) są elektrownie wodne. Stanowią one własność holdingu RusHydro, którego większościowy pakiet należy do Skarbu Państwa. Elektrownie jądrowe w 100 proc. własność państwa generują ok. 16 proc. energii elektrycznej. Skutki reform Wieloletnie zaniedbania w rosyjskim sektorze energetyki spowodowały dość poważne zapóźnienia zarówno w sferze organizacji, jaki funkcjonujących technologii. Duże inwestycje, jakich wymaga rosyjska energetyka, nie były możliwe bez znacznych środków finansowych. Otwarcie na prywatnych inwestorów, w tym również zagranicznych, wydawało się jedynym rozsądnym wyjściem. Pod tym względem opisywane zmiany na rosyjskim rynku energii można zaliczyć do udanych, choć problematyczny wydaje się udział Gazpromu w procesach prywatyzacyjnych. W efekcie powstała jednak nowa struktura o dość czytelnych zależnościach, która Struktura wytwarzania energii elektrycznej w Rosji (w proc.) Elektrownie jądrowe 16 Elektrownie cieplne i elektrociepłownie 66 Elektrownie wodne 18 może być atrakcyjna dla prywatnego kapitału. W rosyjską elektroenergetykę zainwestowali już m.in. niemiecki koncern EON i włoski Enel. Poważnym inwestorem okazały się również wielkie przedsiębiorstwa działające na rosyjskim rynku, w tym wspomniany Gazprom. W wyniku restrukturyzacji do rosyjskiego sektora elektroenergetycznego trafiło ok. 40 mld dolarów. Tomasz Fornalczyk Źródło: opracowanie własne na podstawie Likwidacja RAO JES Rossii 22 polska EnerGIA nr 6 (8)/2009 polska EnerGIA nr 6 (8)/

13 zarządzanie wizerunkiem Czy węgiel może być markowy? W świecie zintensyfikowanej komunikacji wyszczególnienie atrybutów oraz korzyści, jakich dostarcza produkt, już nie wystarcza, by przyciągnąć klientów. Fachowcy od marketingu dawno zrozumieli, że to marka sprzedaje produkt, a nie odwrotnie Żyjemy w czasach, w których marka włada umysłami konsumentów. Zjawisko to wraz z wszystkimi jego patologiami świetnie opisuje Naomi Klein w głośnej książce No logo. Najlepszym przykładem priorytetowego znaczenia marki jest przemysł odzieżowy. Znani producenci ubrań sportowych, jak Nike czy Adidas, nie posiadają już zakładów produkcyjnych. Koncentrują się na tworzeniu i udoskonalaniu systemu dystrybucji towaru oraz a może przede wszystkim na kreowaniu wizerunku marki. I nie może być inaczej, skoro niejednokrotnie ich buty czy koszulki produkuje ta sama fabryka w jednym z krajów Dalekiego Wschodu. Skoro ich produkty nie różnią się jakością i stylem, coś musi zatem je odróżnić. Tym czymś jest oczywiście marka. Jest ona połączeniem realnych cech produktu ze swego rodzaju aurą emocjonalną. Pozostawmy rynek masowej konsumpcji, bo już wiemy, że nie jest on w stanie funkcjonować bez marek. Postawmy sobie pytanie, które jest nam bliższe: czy energia i węgiel mogą być markowe? Prąd to prąd Należałoby sięgnąć do najgłębszych pokładów wyobraźni, by wskazać atrybuty energii płynącej z gniazdka elektrycznego. Z jakiego gniazdka prąd elektryczny by nie płynął, jest tym samym prądem. Jedyne co go realnie odróżnia, to cena, jaką klient za niego płaci. Nic więc dziwnego, że producenci energii budują swoje marki o wspomniany już rodzaj aury emocjonalnej. Energia może być nie tylko tańsza lub droższa. Producent energii jest w stanie wykreować wokół swej firmy cały zespół pozytywnych skojarzeń może produkować energię w oparciu o nowoczesne, ekologiczne technologie, może budować reputację dobrego pracodawcy, a także hojnego mecenasa otoczenia społecznego (sportu, kultury, działalności charytatywnej). Węgiel bez brandu Z węglem jest podobnie jak z energią, aczkolwiek można się w tym przypadku doszukać atrybutów jakościowych produktu, takich jak wartość opałowa, zawartość popiołu i siarki, spiekliwość itd. Jednak w powszechnym odbiorze węgiel jest brudnym, czarnym paliwem. Przeciętny odbiorca nie tylko nie dostrzega atrybutów jakościowych paliwa, ale zapewne miałby problemy ze wskazaniem różnic pomiędzy typem węgla koksującego a typem węgla energetycznego. Poza tym węgiel nie ma w naszym kraju dobrego brandu, choć Polska zawdzięcza wiele temu paliwu, choćby ze względu na bezpieczeństwo energetyczne. Ponad 90 proc. naszych mocy energetycznych pracuje na węglu, jesteśmy drugim w świecie eksporterem koksu. Popyt na te paliwa, mimo spowolnienia gospodarczego, jest wciąż wysoki. W sytuacji sprzyjającej koniunktury podaż polskiego węgla nie sprosta zapotrzebowaniu ze strony odbiorców krajowych. Taka sytuacja sprawia, że spółki węglowe prowadzą bardzo ograniczone działania marketingowe, bo nie widzą potrzeby intensyfikowania tych działań. Jeśli już, mają one wyłącznie charakter lokalny. Spółki węglowe na szerszą skalę wspierają jedynie miejscowe kluby sportowe, a zwłaszcza te o rodowodzie górniczym, w których zwykle notable związkowi zasiadają w organach zarządzających. Wsparcie dla działań o charakterze społeczno-kulturalnym jest marginalne. Wskazówki z Zachodu Tymczasem historia marketingu pokazuje udane działania branży węglowej na polu tworzenia marki, marketingu i promocji: Kampania British Coal Futerkowi przyjaciele (jej elementem była reklama telewizyjna, podczas której pokazywano psa, kota i mysz siedzących zgodnie przed kominkiem, w którym pali się węgiel) z końca lat 80. zeszłego wieku jest fenomenem podręcznikowym. Nie tylko dlatego, że na początku odniosła oszałamiający sukces, ale także dlatego, że zaprzestanie przez BC działań promocyjnych sprowadziło na tę firmę wiele kłopotów. Nowy zarząd uznał, że węgiel nie musi być markowym towarem, a firma ma być po prostu producentem surowca dla elektrowni. Skończyło się źle i można niestety zauważyć pewne podobieństwo obecnej sytuacji w naszym kraju do tego, Dzięki kampanii reklamowej firmy Deutsche Steinkohle AG niemiecka opinia publiczna wsparła dotacje dla kopalń węgla kamiennego co się stało 20 lat temu w Wielkiej Brytanii, na co zwraca uwagę Piotr Dzik, dyrektor ds. strategii i kreacji WYG International PR & Marketing Consulting. Podobny charakter miała kampania promocyjna firmy Deutsche Steinkohle AG z 2004 r. Niemiecka spółka węglowa w obliczu ogólnokrajowej dyskusji na temat przyszłości węgla podjęła działania mające na celu wsparcie opinii publicznej dla dalszego funkcjonowania kopalń węgla kamiennego, od lat dotowanych przez państwo. Billboardy, reklamy w ogólnokrajowej prasie oraz telewizji odniosły pożądany skutek ponad 60 proc. Niemców opowiedziało się za dalszym dotowaniem kopalń. Spółki węglowe wydają się nie doceniać zagrożeń, jakie płyną nie tyle ze strony otoczenia konkurencyjnego, ile ze strony opinii publicznej. Ostatnie akcje Greenpeace, najbardziej wpływowej organizacji ekologicznej w świecie, skierowane przeciw budowie nowej odkrywki Kopalni Węgla Brunatnego Konin, to w istocie kampania przeciw przemysłowi węglowemu w Polsce. Wzrost świadomości ekologicznej Polaków, a zwłaszcza elit społecznych, może mieć daleko idące skutki dla branży górniczej, a tym samym energetyki. Jednak o ile energetyka, choć z trudem, może przestawić się z węgla na inne paliwa, o tyle spółki węglowe takiej alternatywy nie mają. I dlatego tak wskazana jest ogólnopolska kampania promocyjna na rzecz węgla jako paliwa przyszłości węgla jako nowoczesnej marki. Nowe technologie, takie jak IGCC czy CCS, a w przyszłości możliwość pozyskiwania paliwa przyszłości, czyli wodoru, czynią z węgla atrakcyjny surowiec pod każdym względem. To nie tylko możliwość produkcji czystszej energii, ale też szansa, by w oparciu o rodzimy węgiel zrodził się w Polsce przemysł nowoczesnych technologii energetycznych. Te szanse dostrzega Bruksela, nie widzi ich Warszawa i reszta Polski. Co gorsza, chyba mało kto w branży górniczej dostrzega jej perspektywy. Zielono-czarne logo Siermiężna identyfikacja wizualna większości firm górniczych świadczy o znikomej wiedzy na temat nowoczesnych technik i narzędzi marketingowych. Wciąż w większości znaków firmowych dominują młotki, węgielki i szyby kopalniane, a wszystko w tonacji zielono-czarnej. Próba zmiany wizerunku, jaka odbyła się przed dwoma laty w Jastrzębskiej Spółce Węglowej zmiana logo oraz kolorystyki spotkała się z krytyką wielu osób z branży węglowej, które dostrzegły w tym pogwałcenie tradycji. Analizując systemy identyfikacji wizualnej firm górniczych, można zaryzykować twierdzenie, że najnowocześniejsze pod względem technologicznym i organizacyjnym firmy tej branży LW Bogdanka oraz Południowy Koncern Węglowy posiadają najbardziej archaiczne logotypy. System identyfikacji wizualnej to zaledwie fragment budowy nowoczesnej marki, ale od czegoś trzeba zacząć. Jak zatem budować markę? Należy brać pod uwagę co najmniej cztery czynniki: możliwości trzeba budować na realnej podstawie, klienci trzeba o nich wiedzieć jak najwięcej, otoczenie czyli konkurencja oraz czynniki prawne, ekonomiczne, społeczne i technologiczne. Ostatnie, ale równie ważne, to ideologia, wartości i zasady wyznawane przez firmę. To tradycja, styl pracy, ludzie, organizacja podpowiada Piotr Dzik. Jacek Srokowski publicysta prasy górniczej 24 polska EnerGIA nr 6 (8)/2009 polska EnerGIA nr 6 (8)/

14 prawdy i mity Dotacje napędzają energetykę słoneczną Energetyka słoneczna, dzięki wsparciu rządów, przeżywa gwałtowny rozwój. Światowym liderem jest Unia Europejska, w której prym wiodą Niemcy i Hiszpania. W Polsce ta forma pozyskiwania ciepła i energii elektrycznej dopiero raczkuje Według danych Europejskiego Stowarzyszenia Przemysłu Fotowoltaicznego EPIA (European Photovoltaic Industry Association) w 2008 r. na świecie uruchomiono źródła wytwarzania energii elektrycznej z energii słonecznej o łącznej mocy prawie 5,56 tys. MW. To wzrost o prawie 130 proc. w porównaniu do 2007 r., kiedy zainstalowano ok. 2,39 tys. MW nowych mocy. Mimo szybkiego tempa wzrostu są to wciąż moce o ponad połowę mniejsze od zainstalowanych w polskich elektrowniach i elektrociepłowniach. Liderem na rynku są Niemcy dysponujący mocą ok. 5,3 tys. MW, natomiast największy roczny przyrost zanotowała Hiszpania, uruchamiając w ubiegłym roku systemy fotowoltaiczne (PV) o mocy ponad 2,5 tys. MW. Według szacunków EPIA kolejne lata przyniosą dalszy wzrost i w 2013 r. na świecie zostanie zainstalowanych, w zależności od przyjętego scenariusza, od 12,25 tys. MW do 22,32 tys. MW nowych mocy. Rozwija się też rynek ciepła pozyskiwanego z energii słonecznej. Z raportu European Solar Thermal Industry Federation (ESTIF) wynika, że w 2008 r. w Unii Europejskiej i Szwajcarii zainstalowano 3,3 GW nowych mocy cieplnych. Na całym tym rynku ciepło dostarczają systemy o mocy ponad 19 GW, zajmujące łącznie przeszło 27 km kw. Polska na tym tle wypada bardzo blado. Według danych Green Cross na początku ubiegłego roku moc urządzeń fotowoltaicznych wynosiła 0,64 MW. Rynek instalacji cieplnych to ok. 256 MW mocy, mniej Rozwój rynku fotowoltaiki [MW] nowe moce Elektrownia słoneczna w miejscowości Serpa (Portugalia) ma moc 11 MW Baterie słoneczne zainstalowane w fabryce Volkswagena w Wolfsburgu więcej tyle, ile w Holandii. Rząd też nie przywiązuje większej wagi do rozwoju fotowoltaiki, zakładając, że w 2030 r. moc systemów PV osiągnie 32 MW. Elektrownie słoneczne Ilość produkowanej energii zarówno cieplnej, jak i słonecznej zależy od nasłonecznienia. Przy założeniu naświetlania Świat Niemcy Hiszpania Źródło: EPIA Foto: Volkswagen Foto: GE przez 1500 godzin w roku i średniej gęstości strumienia energii od 600 do 800 W/mkw., na kolektor słoneczny o powierzchni 1 mkw. pada kwh energii. Moc elektrowni słonecznych jest wykorzystywana według danych amerykańskiej Energy Information Administration (EIA) w zakresie od 9 do 24 proc. Elektrownia o mocy 1 MW może wyprodukować od ok. 790 do 2100 MWh rocznie. Mimo tak mizernych wyników promocja energetyki solarnej trwa, szczególnie w 15 państwach tzw. starej Unii. Niemcy zakładają, że fotowoltaika w 2020 r. pokryje 7 proc. zapotrzebowania na energię elektryczną (w 2008 r. takie systemy wytworzyły 4,3 TWh, czyli ok. 1 proc. całkowitej produkcji). Oczywiście głównym motorem napędowym jest zwiększenie udziału zielonej energii w wytwarzaniu elektryczności, a tym samym ograniczanie emisji CO 2. Instalacje PV to często niewielkie przedsięwzięcia związane z montażem paneli na dachach i fasadach budynków. Drugi nurt fotowoltaiki to elektrownie słoneczne, przy czym duże obiekty to już elektrownie o mocy ok MW. Do tej grupy zalicza się elektrownia w portugalskiej miejscowości Serpa. Składa się z 52 tys. modułów fotowoltaicznych rozmieszczonych na obszarze o powierzchni 60 ha, czyli takiej, jaką zajmuje ponad 80 boisk piłkarskich. Moc 11 MW wystarcza do zaopatrzenia 8 tys. gospodarstw domowych. Inwestycja kosztowała ok. 75 mln dolarów. Volkswagen uruchomił instalację fotogalwaniczną na dachu zakładu firmy w Wolfsburgu. 21,4 tys. modułów zainstalowano na powierzchni odpowiadającej sześciu boiskom (41,5 tys. mkw.). Ich moc wynosi ok. 3,3 MW. Część paneli to nowoczesne, elastyczne moduły o wadze 2,2 kg/mkw., dające się zamontować na zaokrąglonych powierzchniach. Inwestycja ma zmniejszyć emisję dwutlenku węgla o ponad 1600 ton rocznie. Źródło drogie, ale obiecujące Fotowoltaika ma swoje wady i zalety. Przede wszystkim, mimo spadających cen urządzeń, wciąż jest drogim źródłem energii, droższym nawet od wiatru. Czas eksploatacji instalacji PV jest oceniany na lat. Podawane koszty produkcji bywają rozbieżne i zależą 185 mkw. słońca Aquaparki i baseny są obiektami, których zapotrzebowanie na energię jest bardzo duże. Szczególnie cennym towarem w tego typu obiektach jest ciepło, a możliwość zaoszczędzenia kilku procent tej cennej energii jest na wagę złota. Z tego też powodu aquapark Nemo Wodny Świat w Dąbrowie Górniczej w styczniu tego roku zainstalował 72 panele solarne. Rozmieszczone na łącznej powierzchni 185 mkw. przekazują ciepło, które jest wykorzystywane jako wspomaganie do podgrzewania wody we wszystkich basenach na terenie obiektu. Poza tym ciepło z paneli ogrzewa wodę użytkową przeznaczoną do celów bytowych i sanitarnych. Jak poinformował nas Wojciech Nielepiec, kierownik działu technicznego, dotychczas do podgrzewania wody w całym obiekcie służyły wyłącznie dwa kotły gazowe. Od czasu zainstalowania paneli zaoszczędzono prawie kwh ciepła. Największy uzysk zanotowano w kwietniu 8600 kwh i w maju 6327 kwh. Dzięki temu możliwe jest częstsze odstawianie jednego z kotłów gazowych, a tym samym generowanie sporych oszczędności. Nie są to oczywiście maksymalne możliwości instalacji te będzie można zaobserwować dopiero w najcieplejszych miesiącach roku, kiedy słońce operuje najmocniej. Właściciele dąbrowskiego aquaparku oczekują po całorocznej działalności instalacji solarnej oszczędności w wysokości dotychczasowych wydatków na gaz, ponoszonych w najcieplejszym okresie w roku (na przełomie lipca i sierpnia). (DaW) od konstrukcji urządzeń. W przypadku modułów krzemowych 1 MW to wydatki rzędu 3-3,6 tys. euro. Według amerykańskiej firmy Photon Consulting już produkuje się systemy tańsze, a ceny w ciągu kilku lat spadną do 1000 dolarów (ok. 705 euro) za 1 MW. Koszty wytwarzania zależą od nasłonecznienia. Według danych EIA w najlepiej naświetlanych obszarach wynoszą one ok. 23 centy za kilowatogodzinę, co powoduje, że tam, gdzie energia elektryczna już jest droga, fotowoltaika zaczyna być konkurencyjna. Jednak w regionach o słabszym nasłonecznieniu koszty są nawet dwu- i trzykrotnie większe. Ale z upływem lat spadają. Problem stanowi też niska sprawność modułów, choć tu dokonał się znaczący postęp. Dziś sprawność płaskich paneli krzemowych to proc. Pół wieku temu wynosiła ok. 5 proc. W tym roku Fraunhofer ISE, niemiecka instytucja zajmująca się energetyką słoneczną, poinformowała o skonstruowaniu modułu zamieniającego na energię elektryczną 41,1 proc. energii słonecznej. Być może postęp techniczny spowoduje, że w przyszłości marzenie o niewyczerpanym źródle energii zostanie spełnione. Wojciech Kwinta publicysta magazynu Businessman.pl 26 polska EnerGIA nr 6 (8)/2009 polska EnerGIA nr 6 (8)/

15 energia inaczej Dlaczego wszechświat się rozszerza, a my istniejemy? NA POCZĄTKU BYŁA CIEMNA ENERGIA Dokładnie 80 lat temu miało miejsce jedno z największych odkryć współczesnej nauki Amerykanin Edwin Hubble ogłosił, że wszechświat się rozszerza. Do dziś nie znaleziono satysfakcjonującej odpowiedzi na pytanie, dlaczego tak się dzieje. Jedna z bardziej przekonujących teorii wskazuje na tajemniczą ciemną energię jako praprzyczynę wszystkich zdarzeń, które rozegrały się potem Z dużą dozą pewności można stwierdzić, że Edwin Hubble (na zdjęciu) otworzył nam oczy na wszechświat, pokazując jego bezmiar i zarazem zmienność. Był kolejnym uczonym, który wytrącił nas z błogiego przeświadczenia, że świat wokół przynajmniej w niektórych aspektach jest stały i trzyma się pewnych ram. Tak jak Kopernik zburzył powszechne w jego czasach przekonanie, że Ziemia znajduje się w centrum wszechświata, tak Hubble swoimi obserwacjami odesłał do lamusa pogląd podzielany przez większość badaczy jeszcze na początku XX wieku, że przestrzeń wokół Układu Słonecznego, choć olbrzymia, ma jednak swoje sztywne granice. Okazało się tymczasem, że wbrew temu, co sądzono wszechświat, w którym żyjemy, nie jest czymś statycznym, lecz szybko się powiększa. Przekonanie o niezmienności granic wszechświata zaczęło się chwiać już po ogłoszeniu w 1915 r. ogólnej teorii względności. Sam jej twórca Albert Einstein pozostał co prawda wierny idei statycznego wszechświata, który jest wieczny i ma stałe rozmiary. Jednak inni fizycy wyciągali odmienne wnioski z nauk mistrza. W 1922 r. młody geniusz Aleksander Friedman z St. Petersburga przedstawił nie jedno, ale wiele rozwiązań einsteinowskich równań, które stały potwierdzone przez Hubble a. To, że wszechświat się rozszerza, jest najważniejszą informacją w całej współczesnej kosmologii. Amerykański uczony wykorzystał podczas swoich obserwacji znaną od dawna właściwość fal. Jeśli ich źródło oddala się od obserwatora, docierają one do niego z coraz mniejszą częstotliwością. By sięgnąć po pierwszy z brzegu przykład wyobraź sobie, że stoisz na brzegu jeziora i obserwujesz pędzącą po nim motorówkę. Zwróć uwagę na wzbudzone przez nią fale docierające do punktu, w którym stoisz. Ich częstotliwość będzie rosła w miarę zbliżania się pojazdu i malała, gdy zacznie się on oddalać. Zjawisko to dotyczy wszystkich rodzajów fal, także dźwiękowych. Dlatego odnotujesz także zmianę tonu silnika na wyższy w momencie, gdy motorówka będzie najbliżej ciebie. Falą jest również światło. Kiedy jego źródło szybko się oddala, częstotliwość fali świetlnej docierającej do obserwatora maleje, co przejawia się zmianą jej barwy na bardziej czerwoną. Właśnie takie przesunięcie ku czerwieni dostrzegł Hubble, obserwując odległe skupiska gwiazd, które uznał za inne galaktyki. Zauważył też, że im dalej jest źródło światła, tym szybciej się ono oddala. Zatem w miarę upływu czasu galaktyki, a dokładniej gromady galaktyk, uciekają od siebie coraz szybciej. Hubble, choć pracował na największym wówczas na świecie teleskopie Hookera zainstalowanym w Mount Wilson Observatory pod Los Angeles, mógł badać tylko względnie bliskie obiekty, których prędkość ucieczki stanowi 1 proc. prędkości światła. Dziś potrafimy dostrzec bardzo odległe gromady galaktyk uciekające od nas (i od siebie nawzajem) z prędkością bliską prędkości światła. Skoro wszechświat jest dynamiczny, to oczywiście natychmiast pojawia się pytanie o początek jego ekspansji oraz o pochodzenie energii, która nadała mu tę dynamikę. I tak docieramy do powszechnie znanej hipotezy Wielkiego Wybuchu, jak ironicznie nazwał ów początkowy moment wybitny brytyjski astronom Fred Hoyle, który akurat nie wierzył w to, że dawno temu wszechświat był bardzo mały, bardzo gęsty i bardzo gorący, a tak właśnie zakładała obśmiana przez niego koncepcja. Było to jednak na początku lat 50., gdy hipoteza Wielkiego Wybuchu (nazwa już pozostała) dopiero raczkowała. Zakładała ona między innymi, że w pierwszych minutach wszechświat był gęstą kulą ognia, w której zachodziły reakcje jądrowe. W 1965 r. odkryto szczątkowe promieniowanie będące pozostałością tych reakcji. Od tego momentu koncepcję Wielkiego Wybuchu zaczęto traktować naprawdę poważnie. Jej weryfikacja trwa już ponad cztery dekady i jak dotąd teoria wychodzi z niej zwycięsko. Nie oznacza to, że wiemy już wszystko o początkach wszechświata. Zagadką wciąż pozostaje, co wydarzyło się w kluczowej pierwszej milisekundzie. Późniejsze fazy eksplozji, gdy pojawiła się już owa kula ognia, przebiegały zgodnie ze znanymi prawami fizyki, natomiast co do tej wstępnej wątpliwości i niepewności jest mnóstwo. Temperatura i gęstość były wówczas tak gigantyczne, że niemożliwe jest uzyskanie takich warunków w laboratorium, a to oznacza, że nie możemy się eksperymentalnie dowiedzieć, jak zachowuje się wtedy materia. Tymczasem właśnie warunki panujące w owym ultrawczesnym wszechświecie, nazwanym przez kosmologów po- dawały wynik w postaci pęczniejącego wszechświata. Zaledwie siedem lat później te teoretyczne rozważania zoczątkową osobliwością, zdecydowały o tym, że dziś jest on taki jaki jest z gwiazdami, we wnętrzu których wytwarzane są liczne pierwiastki stanowiące budulec planet i żywych organizmów. Każdy atom tlenu, którym oddychamy, a także każdy atom węgla, z którego jesteśmy zbudowani, czy choćby krzemu, dzięki któremu przeszliśmy z liczydeł na komputery (listę tę można oczywiście ciągnąć w nieskończoność), powstał w gwieździe, która dawno temu zakończyła swój żywot, eksplodując jako supernowa. Istniejemy, ponieważ istnieją gwiazdy, a te mogły powstawać, bo wszechświat rozszerzał się w takim, a nie innym tempie. Gdyby jego ekspansja była zbyt szybka grawitacja nie mogłaby skupić materii (wykorzystując początkowe drobne zaburzenia w jej gęstości) i uformować gwiazd. Gdyby była zbyt słaba, wszechświat szybko zapadłby się pod wpływem przyciągania grawitacyjnego. Wszystko więc zależało od początkowego impetu. Co było jego źródłem? Nie możemy przeprowadzić eksperymentu, aby się tego dowiedzieć. Możemy jednak szukać odpowiedzi na drodze rozważań teoretycznych i obserwacji. Za najbardziej przekonującą uważa się obecnie teorię inflacji, która w tym roku obchodzi 30. urodziny. Według tej koncepcji, na początku dominującym składnikiem mikroskopijnej przestrzeni nie były zwykłe cząstki czy promieniowanie, lecz potężna siła odpychająca nazwana ciemną energią. Przezwyciężyła ona grawitację, która inaczej zniszczyłaby zarodek wszechświata. Zamiast tego rozdął się on błyskawicznie w małym ułamku sekundy, przechodząc okres przyspieszonej ekspansji (faza inflacji). Następnie ta swego rodzaju antygrawitacja wyłączyła się, lecz dzięki początkowemu kopniakowi energetycznemu wszechświat, choć już nie tak szybko, wciąż się powiększa, co jako pierwszy zauważył 80 lat temu Hubble. Natomiast obserwacje z dwóch ostatnich dekad wskazują, że ta sama ciemna energia, choć już nie tak potężna jak na początku, działa nadal we wszechświecie, przyspieszając tempo jego ekspansji. Czy oznacza to, że będzie się on rozszerzał wiecznie? Możliwe, choć na przedstawienie długoterminowej prognozy jest jeszcze za wcześnie. Andrzej Hołdys 28 polska EnerGIA nr 6 (8)/2009 polska EnerGIA nr 6 (8)/

16 felieton czy wiesz... Zielone źródła utrapienia Komisja Europejska ogłosiła z satysfakcją, że w krajach unijnych spada emisja dwutlenku węgla. Rzeczywiście, w 2007 r. spadła o całe 1,2 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim. To niespełna 60 mln ton, przy emisji ponad 5 mld ton. Jeszcze mizerniej ten wynik wygląda przy światowej emisji CO 2 na poziomie 30 mld ton. Globalne ocieplenie umiera ze strachu. Komisarze zachwalają skuteczność przyjętych mechanizmów przeciwdziałania emisjom, choć przyznają, że pomogły także warunki atmosferyczne. I chyba musiały mieć całkiem duży wpływ, skoro wzrost emisji nastąpił w transporcie, przemyśle cementowym, chłodnictwie i klimatyzacji oraz produkcji energii elektrycznej i ciepła. Ale ma być jeszcze lepiej i już jest, biorąc pod uwagę dane z 2008 r. obejmujące instalacje uczestniczące w systemie handlu emisjami, gdzie spadek przekroczył 3 proc. Tyle, że na ten efekt mocno wpłynął światowy kryzys w Stanach Zjednoczonych też zanotowano podobne wyniki, choć jeszcze w 2007 r. emisje rosły. Biorąc pod uwagę, że takie państwa jak Rosja, Chiny czy Indie do problemów globalnego ocieplenia przywiązują, delikatnie to formułując, mniejszą wagę, trudno nie oprzeć się wrażeniu, że Europa przeznacza siły i środki na walkę z czymś, z czym walczyć się nie da. Fundamentem ofensywy przeciw CO 2 jest Protokół z Kioto i założenie, że to człowiek ma zgubny wpływ na klimat. Ojcem chrzestnym globalnego ruchu tzw. obrońców środowiska jest Maurice Strong, postać tajemnicza, wpływowa i kontrowersyjna. Kanadyjski milioner, założyciel UNEP, czyli Programu Środowiskowego ONZ, ojciec Kioto, gotowy do ostatniej kropli krwi walczyć z cywilizacją w imię ekologii. Dosłownie. Osobiście proponował założenie tajnego związku światowych przywódców, który miałby doprowadzić do zniszczenia krajów uprzemysłowionych i ich ekonomicznego upadku. Wszystko w imię redukcji wpływu człowieka na środowisko. Strong, jego UNEP oraz Światowa Organizacja Meteorologiczna ponad 20 lat temu powołali do życia Międzyrządowy Zespół do spraw Zmian Klimatu (IPCC), który napędzany miliardami Dziś walka o redukcję CO 2 przypomina albo walkę św. Jerzego ze smokiem, albo Don Kichota z wiatrakami dolarów rozwinął sztandary walki z globalnym ociepleniem i ruszył do boju, na długie lata zagłuszając oponentów. Ekonomicznym skutkiem tej działalności są programy redukcji emisji CO 2 i najdziwniejszy na świecie rynek handlu całkowicie sztucznym produktem, czyli pozwoleniami na emisję. To rodzaj podatku od oddychania, haracz zbierany od podatników i energetyki konwencjonalnej na rzecz promowania odnawialnych źródeł energii metod może i interesujących, ale okropnie drogich. Od jakiegoś czasu lepiej słychać krytyków ruchów środowiskowych twierdzących, że działalność człowieka nie ma wpływu na klimat. Problem polega na tym, że obie tezy (o wpływie lub jego braku) są trudne do udowodnienia. Dziś walka o redukcję CO 2 przypomina albo walkę św. Jerzego ze smokiem (smoków nie ma), albo Don Kichota z wiatrakami (urojony przeciwnik). Zielona energia to źródło utrapień ekonomicznych, tym bardziej, że jej promowanie wymaga łożenia na tysiące ekoaktywistów spędzających czas na nieustających światowych konferencjach klimatycznych, jak nie w Poznaniu, to w Bonn, a wkrótce w Kopenhadze. Wciąż powstają coraz ambitniejsze plany redukcji CO 2 i mało kto zwraca uwagę, że zastąpienie węglowej elektrowni o mocy 1 tys. MW źródłami odnawialnymi wymagałoby np. posadzenia biomasy na 2 tys. km kw., hodowli 20 mln świń produkujących biogaz, 2700 wiatraków o mocy 1,5 MW każdy (zajęłyby prawie 490 km kw.) lub paneli fotowoltaicznych zajmujących powierzchnię ponad 2500 boisk piłkarskich, a i to pod warunkiem, że elektrownia znalazłaby się w okolicach równika. O gigantycznych kosztach nie wspominając. Niedawno znajomy podróżujący po południowych morzach przysłał mi opisujący pobyt na Tanna, jednej z 83 wysp tworzących państewko Vanuatu. Nie ma tam prądu, mieszkańcy chodzą roznegliżowani, mieszkają w chatach z liści, jedzą to, co wyłowią lub spadnie z drzewa i wyznają odmianę kultu cargo, zgodnie z którą dobrobyt sam do nich przypłynie na pięknym statku. Ale prawie każdy z obywateli wysepki ma telefon komórkowy zasilany dzięki baterii słonecznej. Może to właśnie jest raj dla tzw. ekologów? U nas się to nie sprawdzi za zimno. No, chyba że się ociepli. Wojciech Kwinta publicysta magazynu Businessman.pl...że Grupa Tauron dostarcza energię czterem milionom klientów? Udział Grupy w sprzedaży energii elektrycznej dla odbiorców końcowych na polskim rynku energetycznym wynosi łącznie 26 proc., co daje nam pozycję lidera. Sprzedażą energii klientom indywidualnym zajmują się tzw. spółki obrotu: Enion Energia z Krakowa i EnergiaPro Gigawat z Wrocławia. patronat merytoryczny Stowarzyszenie Elektryków Polskich 30 polska EnerGIA nr 6 (8)/2009

17