Cyberprzestrzeń między technologią i użytkownikiem

Transkrypt

1 Cyberprzestrzeń między technologią i użytkownikiem Definicyjny chaos Internet to dziś jeden z najważniejszych wynalazków XX wieku wynalazków, które zrewolucjonizowały niemal każdą sferę ludzkiego życia: naukę, edukację, ekonomię, biznes, marketing i wiele innych. Louis Rosenfeld i Peter Morville, omawiając architekturę informacji w serwisach internetowych zaledwie jedną spośród dziesiątek możliwości, jakie dał nam szybki rozwój World Wide Web wymieniają siedem różnych dziedzin, które pojawiły się wraz z wprowadzeniem tego terminu: projektowanie grafiki, projektowanie interakcji, inżynieria użyteczności (ang. useability engineering), projektowanie uwzględniające doświadczenia nabyte (ang. experience design), rozwijanie oprogramowania, zarządzanie zawartością, zarządzanie wiedzą 1. Co ciekawe, wynalazek globalnej Sieci przysparza jego odkrywcom coraz więcej problemów coraz więcej pytań pozostaje bez odpowiedzi. Kwestie te związane są z wielością internetowych definicji oraz nieadekwatnością dyskursów rozmaitych nauk wielokrotnie odwołujących się do pojęcia Internetu 2. Maria Sokół w jednym z najlepszych polskich przewodników po stronach WWW pisze 3 : 1 L. Rosenfeld, P. Morville, Architektura informacji w serwisach internetowych, tłum. K. Masłowski, T. Jarzędbowicz, Gliwice 2003, ss Z historycznego punktu widzenia nazwę Internet zaczęto powszechnie stosować od roku Wówczas połączono ze sobą dwie największe sieci komputerowe: ARPAnet (Advanced Research Projects Agency Network) i NSFnet (National Science Foundation Network) oraz wprowadzono istniejący do dzisiaj protokół TCP/IP. Wielu teoretyków mediów wydarzenie to określa początkiem Internetu. Por. G.R. Gromom, History of Internet and WWW: The Roads and Crossroads of Internet History, B.M. Leiner, V.G. Cerf, D.D. Clark, R.E. Kahn, L. Kleinrock, D. C. Lynch, J. Postel, L.G. Roberts, S. Wolff, A Brief History of the Internet, 3 M. Sokół, Internet. Przewodnik, Gliwice 2004, s. 11.

2 22 CYBERPRZESTRZEŃ... Twórcy Internetu zaczęli ostatnio zadawać sobie raczej nieoczekiwane pytanie: co myśmy właściwie stworzyli? Jedno jest jasne. Internet, będący wytworem wyłącznie ludzkiego umysłu, wydaje się mieć więcej wspólnego z komórką lub ekosystemem niż ze szwajcarskim zegarkiem. Coraz mocniej zdajemy sobie sprawę, że nasz brak zrozumienia Internetu i sieci WWW wynika przede wszystkim z braku naukowych metod pozwalających na opisywanie topologii sieci. Alan Friedman w Encyklopedii komputerów z roku 2001 definiuje Internet jako dużą sieć, składającą się z szeregu mniejszych sieci 4. Podobnie czyni to wspomniana już Sokół: Internet to globalna sieć komunikacyjna, zbudowana z wielu innych sieci 5. Autorzy podręcznika TCP/IP. Biblia opisują globalną Sieć jako zbiór komputerów, połączonych ze sobą w celu wspólnego korzystania z informacji. Dodają przy tym: internet nie jest pojedynczą siecią, lecz raczej siecią złożoną z innych sieci, które używają do komunikacji wspólnego protokołu TCP/IP 6. Cechą wspólną tych definicji są pojawiające się niemal w każdej z nich słowa sieć oraz protokół. Ciekawą definicję Internetu podaje Brian Austin. Według niego jest to zbiór systemów porozumiewania się, wśród których prym wiodą: World Wide Web (strony internetowe), (poczta elektroniczna), grupy dyskusyjne (ang. Usenet) oraz IRC (ang. Internet Relay Chat rozmowy w czasie rzeczywistym) 7. Do zaproponowanych przez Austina usług można by obecnie dodać VoIP (ang. Voice over IP), tzw. telefonię internetową pozwalającą na wykonywanie tanich rozmów (szczególnie międzynarodowych) dzięki zastosowaniu infrastruktury internetowej października 1995 roku Federalna Rada Sieci Komputerowych (Federal Networking Council) wprowadziła rezolucję precyzującą znaczenie Internetu 9. Zgodnie z tym rozporządzeniem jest on światowym systemem informacyjnym, który: Sieć oznacza dwa lub więcej komputerów komunikujących się ze sobą. Dzięki sieciom można wykorzystywać komputery do współdzielenia informacji, do współpracy przy realizacji zadań, do drukowania itp. Źródło: R. Scrimger, P. LaSalle, C. Leitzke, M. Parihar, M. Gupta, Tcp/IP. Biblia, tłum. A. Jarczyk, Gliwice 2002, s. 21; M. Sportack, Sieci komputerowe. Księga eksperta, tłum. Z. Gała, Gliwice 1999, s A. Freedman, Encyklopedia komputerów, tłum. M. Dadan, P. Gonera, P. Koronkiewicz, R. Meryk, P. Pilch, Gliwice 2004, s M. Sokół, Internet, op. cit., s R. Scrimger, P. LaSalle, C. Leitzke, M. Parihar, M. Gupta, Tcp/IP. Biblia, tłum. A. Jarczyk, Gliwice 2002, s B. Austin, Internet, tłum. I. Kresak, Warszawa 2001, s J. Orłowski, zvoipowany świat, Chip 2005, nr 2, ss ; P. Dębek, Nowa era gadania, Chip 2006, nr 4, ss Etymologicznie słowo internet składa się z łacińskiego przedrostka inter oznaczającego między oraz angielskiego słowa net sieć (w znaczeniu sieci komputerowej).

3 DEFINICYJNY CHAOS 23 a. jest logicznie powiązany jedną globalną przestrzenią adresową opartą na protokole internetowym IP (ang. Internet Protocol) lub jego przyszłym rozwinięciu; b. jest zdolny zapewnić łączność przy użyciu protokołu kontroli transmisji danych (TCP ang. Transfer Control Protocol), wraz z protokołem internetowym (IP), albo jego przyszłego rozwinięcia i/lub innych zgodnych z IP protokołów; c. zapewnia, wykorzystuje, udostępnia publiczne lub prywatne usługi wysokiego poziomu oparte na powyższym systemie komunikacji i odpowiedniej strukturze 10. Wszystkie wymienione powyżej definicje uzależnione są od kontekstu, który nadaje Internetowi rozmaite znaczenia. Uściślając tę myśl, niemal wszystko podporządkowane jest odbiorcom, użytkownikom korzystającym z Sieci. Dla wielu z nich Internet jest miejscem wirtualnych spotkań (serwisy społecznościowe typu MySpace, Facebook, Nasza Klasa) 11, możliwością pogłębienia wiedzy Protokół internetowy zespół zasad umożliwiających komunikowanie się komputerów oraz innych urządzeń przyłączonych do sieci. Źródło: M. Sportack, Sieci komputerowe. Księga eksperta, tłum. Z. Gała, Gliwice 1999, s. 38 Topologia sieci w komunikacji sieciowej sposób łączenia węzłów, czyli dowolnych, aktywnych urządzeń w sieci. Źródło: A. Freedman, Encyklopedia komputer w, tłum. M. Dadan, P. Gonera, P. Koronkiewicz, R. Meryk, P. Pilch, Gliwice 2004, s. 845; R. Scrimger, P. LaSalle, C. Leitzke, M. Parihar, M. Gupta, Tcp/IP. Biblia, tłum. A. Jarczyk, Gliwice 2002, s. 22. (specjalistyczne bazy danych, uniwersyteckie biblioteki cyfrowe), formą przekazywania swoich własnych zainteresowań (Wikipedia), szybką formą komunikacji ( , IRC, telefonia internetowa), możliwością kontaktu z klientami (CRM ang. Customer Relationship Management). Do pojęcia Sieci coraz bardziej odnosi się określenie buzzword (ang. buzzword modne powiedzonko ) stosowane do terminów, które z powodu zbyt częstego używania zatraciły swoje pierwotne znaczenie. Być może powinniśmy przyjąć, że Internet jest takim właśnie buzzword, któremu użytkownicy nadają rozmaite znaczenia jest on tym, co użytkownicy każą mu znaczyć. Użytkownicy Internetu - statystyki Według danych Internet World Stats. Usage and Population Statistics z 31 marca 2008 roku, na świecie jest blisko półtora miliarda użytkowników Internetu ( ), co stanowi 21,1% populacji wszystkich Dosłownie zatem słowo internet moglibyśmy przetłumaczyć jako międzysieć, choć bardziej trafna byłaby fraza między, pomiędzy sieciami. 10 Definicja została opracowana na podstawie Multimedialnej Encyklopedii Powszechnej PWN, Warszawa 2006, hasło Internet

4 24 CYBERPRZESTRZEŃ... mieszkańców globu 12. W Europie Sieci używa prawie 400 milionów obywateli ( ) 47,7% wszystkich mieszkańców Starego Kontynentu; 27,1% użytkowników na świecie. Najwięcej internautów jest w Azji , co stanowi 37,6% w skali światowej (bez Bliskiego Wschodu użytkowników). Azja od roku 2000 do roku 2008 zanotowała wzrost liczby internautów o 363,4%. W Unii Europejskiej z Sieci korzysta około 300 milionów ( ) 59,9% obywateli Unii (20,8% w skali świata). Prym wiodą Niemcy przed Wielką Brytanią i Francją 13, natomiast Holandia, Islandia i Szwecja to kraje Unii Europejskiej z najwyższym stosunkiem użytkowników Internetu do populacji 14. W Polsce, według danych z 31 marca 2008 roku, jest nieco ponad 14 milionów użytkowników Sieci ( ), co stanowi 36,6% mieszkańców naszego kraju a 4% wszystkich obywateli Europy (4,2% w skali Unii Europejskiej) 15 daje to Polsce dziewiąte miejsce w Europie i siódme miejsce w Unii Europejskiej. Od roku 2000 do 2007 Polska zanotowała wzrost użytkowników o 403%. Jednak stosunek wszystkich internautów do liczby mieszkańców Polski jest niższy od takich europejskich krajów, jak: Luksemburg (70,6%), Dania (68,8%), Niemcy (64,6%), Czechy (50%), nie wspominając o internetowych gigantach Norwegii (88%), Holandii (87,8%) czy Islandii (85,4%) 16. Warto dodać, iż Polska w roku 2007 zajęła 17 miejsce na świecie wśród krajów z szerokopasmowym dostępem do Internetu 17. W ubiegłym roku liczba korzystających z tej usługi wyniosła Dane dotyczące populacji pochodzą z US Census Bureau ( Informacje o liczbie użytkowników Sieci Internet World Stats podaje na podstawie następujących źródeł: Nielsen/NetRatings ( International Telecommunications Union ( int/net/home/index.aspx) i innych, por Niemcy , Wielka Brytania , Francja użytkowników Internetu. Dane pochodzą z 30 listopada 2007 roku Stosunek ten określa się mianem Internet Penetration Rate. Internet World Stats uwzględnia tylko te kraje, w których stosunek ten jest wyższy niż 50%. Według danych z 30 listopada 2007 roku takich krajów jest na świecie 43; 226 pozostają poza statystyką. Holandia 87,8%, Islandia 85,4%, Szwecja 77,3%. Dane dotyczące Holandii pochodzą z października 2007 roku i zostały ustalone na podstawie International Telecommunications Union (ITU), Islandii z października 2006 roku (ITU), Szwecji z października 2007 roku (ITU) stats9.htm. Dane dotyczące Unii Europejskiej pochodzą z 30 listopada 2007 roku Internet Penetration Rate nie uwzględnia Polski, gdyż jej współczynniki jest mniejszy niż 50%. Dane dotyczące Luksemburga pochodzą z sierpnia 2006 roku (ITU), Danii z sierpnia 2005 (ITU), Niemiec z grudnia 2007 (Nielsen/NR), Czech z grudnia 2005 (ITU), Norwegii z sierpnia 2007 (ITU). 17 Terminem tym określa się transmisje o wysokiej przepustowości łączy. W Polsce Internet szerokopasmowy dostępny jest min. za pośrednictwem technologii DSL (Digital Subscriber Line cyfrowa linia abonencka): synchronicznej i asynchronicznej ADSL Dane pochodzą z grudnia 2006 roku i zostały opracowane przez OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development

5 DEFINICYJNY CHAOS 25 Statystyki Internet World Stats. Usage and Population Statistics potwierdzają badania CBOS z kwietnia 2008 roku pt. Polacy w Sieci 19. Według raportu ponad dwie piąte dorosłych Polaków (44%) używa Internetu. Od ostatniego roku liczebność tej grupy zwiększyła się o 7 punktów procentowych 20. Jak pisze autor opracowania, w ciągu miesiąca poprzedzającego badania, 43% ankietowanych przeglądało strony WWW, w tym 28% robiło to codziennie lub prawie codziennie 21. W tym samym czasie poczty elektronicznej używało 39% obywateli codziennie sprawdzał co czwarty Polak 22. Według Michała Wenzela ludzie korzystaja z Internetu m.in. w celu dystrybucji produktów i usług. Jedna czwarta ogółu badanych kupiła jakiś towar za pośrednictwem Sieci, co jedenasty Polak dokonał w niej sprzedaży 23. Blisko połowa internautów (47%) zarejestrowała się w którymś z portali społecznościowych (Nasza Klasa, MySpace, Golden- Line). Dzięki nim odnawiają dawne znajomości (40%), słuchają plików multimedialnych (27%), nawiązują nowe kontakty towarzyskie (21%), zamieszczają swoje zdjęcia, filmy, muzykę, teksty (18%), szukają pracy (11%), nawiązują znajomości zawodowe i biznesowe (9%) 24. Warto dodać, iż z telefonii internetowej korzysta 17% ogółu respondentów, 14% zamieszcza swoje wypowiedzi na forach internetowych 25. Ciekawe badania przeprowadziła amerykańska organizacja Pew Internet and American Life Project 26. W 2006 roku 742 znawców problematyki Internetu zapytano, jaki będzie wpływ tego medium na życie społeczne, politykę i ekonomię w 2020 roku. Uczestnicy ankiety zostali poproszeni o wyrażenie swojej aprobaty lub dezaprobaty w stosunku do siedmiu scenariuszy przyszłości. Scenariusze te zostały opracowane na podstawie najnowszych badań i raportów, a także wizjonerskich planów dokonanych przez znawców nauki, techniki, biznesu oraz polityki 27. Wnioski, przedstawione przez Janne Quitney Anderson i Lee Rainie w pracy The Future of the Internet 28, wskazują, iż 56% ankietowanych 19 Badanie CBOS Aktualne problemy i wydarzenia (214), 7-10 marca 2008 roku, reprezentatywna próba losowa dorosłych mieszkańców Polski (N=1205). Komunikat z badań Polacy w Sieci opracował Michał Wenzyl, 20 Komputer osobisty ma w domu 57% dorosłych Polaków, dostęp do Internetu 48%, M. Wenzyl, op. cit., s Ibidem, s Ibidem. 23 Ibidem, s Ibidem, ss Ibidem, s Podobne badania Pew Internet and American Life Project przeprowadziła na przełomie października i listopada 2004 roku. Por. S. Fox, J.Q. Anderson, L. Rainie, The Future of the Internet, 28 J.Q. Anderson, L. Rainie, The Future of the Internet II,

6 26 CYBERPRZESTRZEŃ... zgadza się z tezą mówiącą o dalszym rozwoju globalnych, tanich sieci komputerowych. Blisko 60% specjalistów nie sądzi, że zostanie stworzona komunikacyjna przestrzeń cyfrowa, w której dominować będzie język angielski, który miałby wyprzeć z Sieci wszystkie funkcjonujące dotąd języki. Ankietowani nie zgodzili się również z poglądem, jakoby w 2020 roku autonomiczna technologia (ang. autonomous technology) miała być zagrożeniem dla społeczeństwa. Swoją aprobatę w stosunku do transparentności budującej lepszy świat nawet za cenę prywatności, wyraziło 46% badanych. Większość zgodziła się z tezami mówiącymi o ogromnym znaczeniu rzeczywistości wirtualnej oraz o rosnących możliwościach Internetu w zakresie światowego dostępu do sukcesu ( worldwide access to success). Ostatni scenariusz zakładał akty terroru i przemocy przeciwko zwolennikom postępu technicznego. Co ciekawe, z tymi przewidywaniami zgodziło się aż 58% fachowców 29. Ankietowanych poproszono również o ułożenie priorytetów w zakresie przyszłych rozwiązań w dziedzinach informacji globalnej oraz technologii komunikacyjnych (Global Information & Communication Technologies). Za najważniejsze uczeni uznali: a. wykorzystanie wydajności Sieci (dosł. budowanie wydajności ang. building the capacity) w celu transferu wiedzy opartej o technologię do tych dziedzin życia, które obecnie nie są nie są w sferze online; b. stworzenie legalnego i funkcjonalnego środowiska (środowiska cyfrowego), które pozwoli ludziom korzystać z Internetu w taki sposób, w jaki chcą, używając w tym celu dowolnego oprogramowania; c. stworzenie łatwego w użyciu, bezpiecznego międzynarodowego systemu monetarnego opartego o tanie kredyty (tzw. mikrokredyty, ang. microcedits); d. rozwinięcie i unowocześnienie międzynarodowej organizacji bezpieczeństwa nadzoru (ang. security watchdog) 30. M. Wenzel, analizując wspomnianą już ankietę Polacy w Sieci, podaje, iż niemal połowa respondentów (49%) uważa nowe technologie (Internet i telefonię komórkową) za wynalazki, dzięki którym świat staje się lepszy. Negatywne strony postępu w tej dziedzinie dostrzega 13% badanych, natomiast jedna trzecia wyraża opinię pośrednią: że świat nie staje się ani lepszy ani gorszy. Jak podkreśla Wenzel, od kilku lat opinie w tej sprawie są dość stabilne J.Q. Anderson, L. Rainie, The Future of the Internet II, op. cit., s. III. Specjaliści zwrócili uwagę na następujące zagadnienia: rozmieszczenie globalnej sieci komputerowej; kontrola technologii nad człowiekiem; transparentność przeciwko prywatności; ewentualne akty przemocy ze strony przeciwników technologii; istotny bądź też uzależniający świat wirtualny; śmierć języków używanych w sieci; priorytety inwestycyjne. 30 J.Q. Anderson, L. Rainie, The Future of the Internet II, op. cit., s. IV. 31 M. Wenzel, Polacy w Sieci, op. cit., s. 17. Por. Następujące badania CBOS: M. Wenzel, Internet i Komputery: wyposażenie gospodarstw domowych, korzystanie perspektywy rozwoju,

7 Od bitów do kultury antycznej Z punktu widzenia zaledwie dwóch dziedzin nauki technologii internetowej i telekomunikacji Internet jest globalną siecią komputerową składającą się z setek tysięcy mniejszych sieci opartych na protokole komunikacyjnym TCP/IP lub jego przyszłym rozwinięciu. Cechą charakterystyczną tak zdefiniowanego Internetu jest otwarta architektura oraz tzw. komutacja pakietów. Druga z tych cech oznacza, iż informacja nadawcy (np. wiadomość przesyłana przez , strona internetowa) dzielona jest na części (pakiety), które są kierowane przez szereg komputerów pośredniczących do ostatecznego odbiorcy. Pakiety jednej informacji są mieszane z innymi i filtrowane, zaś o drodze konkretnych części rozstrzygają automatycznie urządzenia pośredniczące (routery) 1. Powyższą charakterystykę można by nazwać perspektywą maszyn tworzących sieć (komputera bądź komputerów) w odróżnieniu od perspektywy użytkownika, dla którego Internet jest przede wszystkim zbiorem rozmaitych funkcji używanych w celach komunikacji, rozrywki, nauki, itp. Perspektywa maszyn, pomimo wielu trudności związanych ze zrozumieniem funkcjonowania Internetu 2, jest niezwykle prosta do zdefiniowania. Perspektywa użytkownika jest w rzeczywistości dyskursem, odbiorca cyfrowej informacji nie tyle definiuje, ile opisuje poszczególne procesy związane z przekazem i komunikatem. Czym innym zatem jest przekaz widziany badanie Aktualne problemy i wydarzenia (190), 3-6 marca 2006 roku, reprezentatywna próba losowa dorosłych mieszkańców Polski (N=1081); Idem Korzystanie z Internetu i komputerów, POL/2007/K_059_07.PDF badanie Aktualne problemy i wydarzenia (202), 2-5 marca 2007 roku, reprezentatywna próba losowa dorosłych mieszkańców Polski (N=931). CBOS w 1999 roku przeprowadził ankietę, w której zapytał Polaków o to, co dobrego przyniósł światu XX wiek. Wynalezienie komputera znalazło się na trzecim miejscu (29%), na pierwszym przeszczepianie organów ludzkich (59%), na drugim wynalezienie antybiotyków (35%). M. Skrzeszewski, Co dobrego przyniósł światu XX wiek, POL/1999/K_183_99.PDF badanie Aktualne problemy i wydarzenia (114), listopada 1999 roku, reprezentatywna próba losowa dorosłych mieszkańców Polski (N=1089) 1 s Można przyjąć jedną z definicji zaproponowaną w podrozdziale Definicyjny chaos.

8 28 CYBERPRZESTRZEŃ... przez odbiorcę, czym innym przez maszynę. Wprowadzenie tego rozróżnienia jest niezwykle ważne, bowiem zrozumienie informacji w Sieci wymaga przeanalizowania niektórych procesów i zasad, w oparciu o które funkcjonują maszyny, np. wyszukiwarki internetowe. Brak zrozumienia tych zasad stwarza sytuację, w której analizujemy zaledwie sam przekaz i komunikat w oderwaniu od tych cyfrowych elementów Sieci, które pośredniczą w jego uobecnianiu się. Zrywamy wówczas ze słynnym już stwierdzeniem Marshalla McLuhanna the medium is the message 3. Czym zatem jest antyk w Sieci w perspektywie komputera, a czym w perspektywie użytkowników? Perspektywa maszyny Analizowane przez nas serwisy internetowe poświecone greckorzymskiej kulturze zawierają informacje w pełni zdigitalizowane, co oznacza, że u ich podstaw leży system binarny i tylko dwie liczby: 0 i 1. Internet jako sieć komputerowa działa w oparciu o pięciowarstwowy model protokołu TCP/IP, który jest pochodną siedmiowarstwowego modelu OSI (Open System Interconnection Model Referencyjny Połączonych Systemów Otwartych), opracowanego przez Międzynarodową Organizację Normalizacji (International Organization for Standardization) i przyjętego w roku Protokół TCP/IP składa się z pięciu warstw: aplikacji,transportowej, internetowej, łącza danych (interfejsu sieciowego), fizycznej. Podział na warstwy oznacza, Warstwy protokołu TCP/IP: warstwa fizyczna transmisja danych przez tzw. nośnik transmisji; warstwa łącza danych (interfejsu sieciowego) kontrolowanie końcowej zgodności przesyłania danych; warstwa internetowa określanie trasy transmisji między komputerem-nadawcą a komputerem-odbiorcą; warstwa transportowa dostarczanie danych od nadawcy do odbiorcy; warstwa aplikacji obsługuje wszystkie niezbędne protokoły w celu świadczenia usług sieciowych, np. przesyłania wiadomości. Źródło: M. Sportack, Sieci komputerowe. Księga eksperta, tłum. Z. Gała, Gliwice 1999, s. 29; R. Scrimger, P. LaSalle, C. Leitzke, M. Parihar, M. Gupta, Tcp/IP. Biblia, tłum. A. Jarczyk, Gliwice 2002, ss Open System Interconnection Model Referencyjny Połączonych Systemów Otwartych opracowany przez Międzynarodową Organizację Normalizacji. Model ten dzieli procesy zachodzące podczas sesji komunikacyjnej na siedem warstw funkcjonalnych, które zorganizowane są według naturalnej sekwencji zdarzeń zachodzących podczas sesji komunikacyjnej. OSI składa się z następujących warstw: aplikacji, prezentacji, sesji, transportu, sieci, łącza danych, fizycznej. Źródło: M. Sportack, Sieci komputerowe. Księga eksperta, tłum. Z. Gała, Gliwice 1999, s. 38 że po zainicjowaniu komunikacji przez aplikację (np. przez przeglądarkę internetową po wpisaniu przez użytkownika dowolnego adresu internetowego) wysyłany komunikat (dane) jest przekazywany kolejnym warstwom, począwszy od warstwy aplikacji, a skończywszy na warstwie fizycznej. 3 M. McLuhan, Zrozumieć media. Przedłużenie człowieka, tłum. N. Szczucka, Warszawa 2004, s. 39.

9 OD BITÓW DO KULTURY ANTYCZNEJ 29 Gdy warstwa przekazuje dane do niższej warstwy, dołącza do nich własny nagłówek informacje dotyczące formatowania. W ten sposób dane w ostatniej warstwie fizycznej posiadają pięć nagłówków. Po ich przesłaniu do zamierzonego odbiorcy, proces przetwarzania jest dokładnie odwrotny w stosunku do procesu nadawcy: kolejne nagłówki są usuwane od warstwy fizycznej do warstwy aplikacji. Proces zachodzący po stronie nadawcy określa się jako opakowywanie danych, po stronie odbiorcy jako rozpakowywanie (Ilustr. nr 1) 4. Ilustracja 1. Przesyłanie danych w pięciowarstwowym modelu TCP/IP między komputerem nadawcy a komputerem odbiorcy. Legenda: n nadawca; w warstwa. Począwszy od warstwy fizycznej dane noszą nazwę bitów lub sygnałów. Jako podstawowe jednostki komunikacji pomiędzy komputerami i urządzeniami sieciowymi mogą przyjąć tylko jedną z dwóch wartości 0 lub 1; 0 reprezentuje nieobecność sygnału w nośniku transmisji, 1 oznacza obecność tego sygnału. W kolejnej warstwie łącza danych informacje (dane) noszą nazwę ramek, w warstwie internetowej pakietów, transportowej datagramów lub segmentów, i w ostatniej warstwie aplikacji komunikatów. Każda z wymienionych nazw oprócz danych zawiera również wspomniane powyżej nagłówki. Warstwa aplikacji jest jedyną, do której bezpośredni dostęp ma użytkownik 5. 4 R. Scrimger, P. LaSalle, C. Leitzke, M. Parihar, M. Gupta, Tcp/IP, op. cit., ss ; M. Sportack, Sieci komputerowe. Księga eksperta, tłum. Z. Gała, Gliwice 1999, ss R. Scrimger, P. LaSalle, C. Leitzke, M. Parihar, M. Gupta, Tcp/IP, op. cit., s. 61.

10 30 CYBERPRZESTRZEŃ... W World Wide Web strony internetowe są w rzeczywistości obrazem kodu XHTML (lub innego języka skryptowego) wygenerowanym przez przeglądarkę internetową 6. Kiedy wpisujemy adres internetowy do okna przeglądarki (np. następuje proces przesyłania strony z serwera (komputera, na którym znajduje się witryna) do komputera użytkownika. Serwis Onetu jest kolejno: zbiorem sygnałów (bitów), ramek, pakietów, datagramów (segmentów), komunikatem HTML i na końcu właściwą stroną WWW. Co to oznacza? K ażda strona internetowa, bez względu na wielkość, temat, znaczenie, architekturę, jest dla masz yn zaledwie układem 0 i 1 układem nie niosącym za sobą żadnego znaczenia, żadnej treści. Podsumowując perspektywę maszyn warto przytoczyć słowa Charles a Jonchera z książki Życie okablowane 7 : Po ocyfrowaniu informacja wkracza w nowy świat, osieciowany kłąb połączonych ze sobą komputerów osobistych i urządzeń pamięciowych, po których przebiegają niezliczone miliony wersów oprogramowania. W tym obszarze zaledwie dwa symbole «0» i «1», występując w różnych kombinacjach, mogą zawrzeć wszystko od poematu Goethego do wojennego programu opracowanego w Pentagonie. Pespektywa użytkownika W perspektywie użytkownika antyk stanowi galaktykę rozmaitych tematów, w większym bądź mniejszym stopniu odwołujących się do grecko-rzymskiej kultury. Nawigujący po Sieci internauta, według określonego przez siebie klucza, dokonuje niezliczonych klasyfikacji, analiz i interpretacji. Antykiem w Sieci mogą być zarówno profesjonalne portale typu Perseus Digital Library czy The Latin Library 8, strony internetowe poświęcone konkretnym zagadnieniom: Julius Caesar: The Last Dictator, Διοτίμα. Materials for the Study of Women and Gender In the Ancient World 9, witryny pasjonatów starożytnego świata Strefa Rzymu. Historia antycznego Rzymu 10, rozbudowane serwisy społecznościowe typu Wikipedia, wypowiedzi na formach internetowych, strony o charakterze encyklopedycznym i informacyjnym. 6 K. Dominas, Kiedy język staje się tekstem. Sieć semantyczna jako wyzwanie dla literaturoznawców, [w:] Oblicza komunikacji 1. Perspektywy badań nad tekstem, dyskursem i komunikacją, t. II, red. I. Kamińska-Szmaj, T. Piekot, M. Zaśko-Zielińska, Kraków 2006, s Ch. Joncher, Życie okablowane, tłum. L. Niedzielski, Warszawa 2001, s

11 OD BITÓW DO KULTURY ANTYCZNEJ 31 Między maszyną a użytkownikiem Serwis internetowy nie istnieje bez użytkowników. Ale czy tylko? Specjaliści od marketingu w Sieci podkreślają, że jeśli witryna nie znajdzie się wśród pierwszych stron rankingu najpopularniejszych narzędzi do przeszukiwania WWW, katalogów (Yahoo, Open Directory Project) i wyszukiwarek (Google, MSN Search, Ask.com), oraz nie tworzy społeczności współredagującej serwis, to jej status ontologiczny jest bliski zera. Choć strona teoretycznie funkcjonuje posiada adres internetowy to w praktyce jest niedostępna dla internautów. Oznacza to, że są w Internecie mechanizmy, dzięki którym poszczególne serwisy stają się widoczne dla użytkowników. Mechanizmy te nie t ylko wpły wają na same strony internetowe, odpowiednio zaprojektowane i w ykonane, lecz tak że na ich zawartość, którą dostosowuje się do panujących w Sieci trendów i obowiązujących technologii. Ilustracja 2. Podstawowe elementy struktury Internetu Należy zatem oddzielić te wyznaczniki Internetu i WWW, które przynależą do komplementarnych zasad ich funkcjonowania, od tych, które wpływają na przekaz cyfrowy oraz na relacje nadawczo-odbiorcze w Sieci 11. W ujęciu struktury hierarchicznej możemy wyodrębnić następujące media: Internet, WWW najważniejszą aplikację Sieci oraz witrynę internetową podstawowy element Światowej 11 Poniższy tekst pochodzi z niepublikowanego jeszcze doktoratu K. Dominasa Internetowa recepcja mitu o Eneaszu, napisanego pod kierunkiem prof. dra hab. Aleksandra W. Mikołajczaka z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. K. Dominas, Internetowa recepcja mitu o Eneaszu, ss

12 32 CYBERPRZESTRZEŃ... Pajęczyny. Dość kontrowersyjny może wydać się fakt zdefiniowania witryny internetowej jako odrębnego medium. Jest to zabieg analogiczny do relacji między Internetem a WWW. Wynika on ze zmian, jakie zachodzą w projektowaniu i funkcjonowaniu rozbudowanych serwisów sieciowych. Dziś składają się one nawet z setek tysięcy podstron zintegrowanych z przekazem audio-wideo oraz niezliczoną ilością elementów interaktywnej i multimedialnej nawigacji. Serwisy te są zbyt złożone, aby traktować je jedynie jako integralne części WWW i rozpatrywać w kategoriach tego medium. Ilustracja 3. Podstawowe elementy struktury WWW W stosunku do Internetu i WWW możemy wyodrębnić następujące ich aspekty: elementy programowe, elementy sprzętowe, najważniejsze aplikacje, zasady funkcjonowania, podstawowe wyznaczniki (Ilustr. nr 2, 3). W przypadku witryn internetowych pozostają zasady funkcjonowania oraz wyznaczniki, natomiast elementy programowe, elementy sprzętowe i aplikacje są zastąpione przez efekt dwuwymiarowości każdej pojedynczej strony internetowej. Zgodnie z zasadami modularności i transkodowania, opisanymi przez Lva Manovicha w pracy Język nowych mediów 12, strona WWW składa się z obrazu wygenerowanego przez przeglądarkę internetową, czyli strony internetowej (pierwszy wymiar) oraz źródła tej strony dokumentu HTML lub innego języka skryptowego (drugi wymiar) 13. Pierwszy z wymiarów widoczny jest na ekranie monitora, drugi niejako zasłonięty dla przeciętnego użytkownika. Zarówno strona, jak i dokument HTML mają swoje specyficzne wyznaczniki oraz architekturę (Ilustr. nr 4). 12 L. Manovich, Język nowych mediów, tłum. P. Cypryański, Warszawa 2006, ss , K. Dominas, Kiedy język staje się tekstem, op. cit., ss

13 OD BITÓW DO KULTURY ANTYCZNEJ 33 Ilustracja 4. Podstawowe elementy struktury witryny internetowej Wśród elementów wpływających w WWW na treści zapośredniczone przez to medium należy zwrócić uwagę na algorytmy wyszukiwarek internetowych oraz tzw. dokument HTML (XHTML, w przyszłości XML). Etykiety, proces pozycjonowania dokumentów, struktury organizacyjne stron internetowych oraz struktura źródła strony (tytuł, nagłówki, słowa kluczowe, hiperłącza, metatagi) to elementy witryn internetowych.

14 World Wide Web Rok 1991 jest w historii Internetu datą znaczącą. Oto pod szwajcarską Genewą w ośrodku Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych (European Organization for Nuclear Research) powstaje pierwsza storna World Wide Web stworzona przez Tima Berners a-lee 1. Przed wynalezieniem WWW Internet traktowany był jako narzędzie dostępu do swoistych danych różnych maszyn. Sposób dojścia do informacji (np. pobranie pliku) oraz korzystanie z nich (np. edycja tak pobranego pliku) postrzegane były jako osobne zagadnienia techniczne 2. Co prawda Sieć, oparta na protokole komunikacyjnym TCP/IP, łączyła coraz więcej ośrodków akademickich i firm, jednak dla przeciętnego użytkownika stanowiła nadal nie lada wyzwanie odmienne systemy operacyjne komputerów oraz specyfika funkcjonowania ówczesnej Sieci dalekie były od dzisiejszej użyteczności. Przed rokiem 1991 istniał szereg sposobów wykorzystania Internetu w praktyce: a. poczta elektroniczna, b. Usenet grupy dyskusyjne, c. Telnet protokół umożliwiający użytkownikowi terminala bądź komputera zalogowanie się do urządzenia zdalnego i uruchamianie programów, d. FTP (File Transfer Protocol) protokół przesyłania plików w sieci TCP/IP, obecnie wykorzystywany w WWW m.in. podczas zapisywania gotowych stron internetowych na serwerze, e. IRC (Internet Relay Chat) rozmowy internetowe w czasie rzeczywistym, f. Gopher program przeszukujący specjalne zasoby plików w Internecie i udostępniający je użytkownikom w postaci hierarchicznego menu, 1 Por.: G.R. Gromov, Road #2. Europe to USA: Internet at CERN, [w:] History of Internet and WWW: The Roads and Crossroads of Internet History, Bill Stewart, Tim Berners-Lee, Robert Cailliau, and the World Wide Web, id=8626, s. 1.

15 WORLD WIDE WEB 35 g. WAIS (Wide Area Information System) internetowa baza danych zawierająca indeksy do dokumentów znajdujących się w Sieci Internet 3. Brakowało jednej, uniwersalnej usługi, która połączyłaby wszystkich internautów, która pozwoliłaby im, mimo różnic w szybkości łączy czy jakości komputerów, swobodnie korzystać z wszelkich zalet globalnej Sieci. Wynalazek Berners a-lee przekształcił Internet z wyrafinowanego systemu komunikacyjnego w prawdziwe medium, równie ważne co radio i telewizja. Stało się to możliwe dzięki oddzieleniu oprogramowania przechowującego informację od oprogramowania wyświetlającego ją, a także dzięki opracowaniu ściśle określonego interfejsu między sposobem przechowywania i zapisywania danych, a ich prezentacją 4. Jak pisał Berners-Lee 5 : Zakładając dostęp do informacji poprzez sieć, interfejs ten naturalnie pokrywałby się z interfejsem między klientem a bazą danych. Oddzielenie to jest istotne również z powodu panującej w warunkach CERN heterogeniczności (tym bardziej byłoby pożądane w świecie w ogóle). Dlatego określenie takiego interfejsu jest tak istotnym etapem projektu całego systemu. Potem można będzie rozwijać różne programy wyświetlania informacji czy obsługi baz danych. Interfejs musi być tak zdefiniowany, by dało się w nim ująć informacje pochodzące z wielu różnych źródeł (dawnych, obecnych i przyszłych), a jednocześnie umożliwić tworzenie w przyszłości wielu interfejsów użytkownika, by móc korzystać z nowej technologii i nowych standardów. World Wide Web oparto na trzech aplikacjach, które zadecydowały o niezwykłej popularności tego systemu: a. HTTP (HyperText Transfer Protocol) zespół zasad umożliwiający przesyłanie informacji hipertekstowych między dowolnymi komputerami w Sieci; b. HTML (HyperText Merkup Language) hipertekstowy język znakowania służący do opisywania dokumentów przeznaczonych do publikacji w WWW; c. URL (Uniform Resource Locator) adres internetowy, sposób identyfikowania zasobów w WWW. Współcześnie WWW definiuje się jako globalny system informacyjny działający na bazie Internetu. Oznacza to, iż Światowa Pajęczyna 3 Hasła opracowano na podstawie A. Freedman, Encyklopedia komputerów, op. cit. 4 id=8626, s T. Berners-Lee, Information Management: A Proposal, Cyt. za: id=8626, s. 3.

16 36 CYBERPRZESTRZEŃ... jest jedną z internetowych usług, podobnie jak poczta elektroniczna, telefonia internetowa, grupy dyskusyjne i inne usługi wykorzystujące infrastrukturę Sieci 6. WWW składa się z plików zwanych stronami, które zawierają informacje i łącza do innych stron internetowych 7. Jak podkreślają autorzy podręcznika HTML, XHTML i CSS, Światowa Pajęczyna jest siecią komputerów, które mogą nawzajem przekazywać sobie tekst, grafikę oraz informacje multimedialne poprzez Internet 8. Ciekawą definicję zaproponowali Laura Lemay i Denise Tyler, opisując WWW za pomocą kilku charakteryzujących go cech: globalny, interaktywny, dynamiczny, wieloplatformowy, rozproszony, graficzny, hipertekstowy system informacyjny, działający na bazie Internetu 9. WWW oparto o ideę hipertekstu. Termin ten wykorzystano w dwóch, spośród trzech najważniejszych aplikacji tworzących Cyfrową Pajęczynę: HyperText Transfer Protocol oraz HyperText Merkup Language. Pionierem hipertekstu był Vannevar Bush, choć nie użył tej nazwy wprost, to jednak w swym wizjonerskim artykule As We May Think stworzył teoretyczne podstawy jego późniejszego zastosowania. Amerykański uczony wprowadził do literatury przedmiotu pojęcie Memexu wirtualnej biblioteki opartej na zasadzie dowolnego łączenia poszczególnych jej elementów (książek, tekstów, mikrofilmów). Bush pisze 10 : Memex to urządzenie do indywidualnego użytku, które jest pewnego rodzaju zmechanizowanym prywatnym archiwum i biblioteką. Jest to [...] urządzenie, w którym każdy może zebrać wszystkie książki, płyty i wiadomości. Jest ono tak zmechanizowane, że można z niego korzystać z nadzwyczajną prędkością i łatwością. Po raz pierwszy terminu hipertekst użył w połowie lat 60. Theodor H. Nelson w celu opisania nowej rzeczywistości tekstowej, jaka pojawiła się wraz z rozwojem nowych mediów. Realizacją hipertekstu stał się dla Nelsona projekt Xanadu, w pewnym sensie kontynuacja wizjonerskich pomysłów zapoczątkowanych przez Busha i jego Memex 11. Xanadu miało być realizowane za pomocą systemów 6 Na potrzeby niniejszej pracy słowa Internet, Sieć i World Wide Web traktowane są synonimicznie. 7 R. Scrimger, P. LaSalle, C. Leitzke, M. Parihar, M. Gupta, Tcp/IP. Biblia, op. cit., s B. Pfaffenberger, S.M. Schafer, Ch. White, B. Karow, HTML, XHTML I CSS, tłum. J. Sugiero, Gliwice 2005, s L. Lemay, D. Tyler, HTML 4.Vademecum profesjonalisty, tłum. P. Rajca, Ł. Orzechowski, T. Jarzębowicz, Gliwice 2001, s V. Bush, As We May Think, The Atlantic Monthly 1945, nr 6, com/doc/print/194507/bush, ss Cyt. za: 11 Por. A.W. Mikołajczak, K. Dominas, M. Kaźmierczak, W cyfrowym labiryncie, Gniezno 2005, ss

17 WORLD WIDE WEB 37 hipertekstowych w sposób nieznany dotąd tradycyjnym modelom opisywania i łączenia ze sobą informacji. Gdyby projekt ten udało się w pełni wprowadzić w życie, najprawdopodobniej wyglądałby on następująco 12 : Na monitorze przyszłości będziesz miał dostęp do wszystkich opublikowanych na świecie prac, wszystkich książek, wszystkich czasopism, wszystkich fotografii, nagrań i filmów (oraz nowych publikacji przystosowanych do potrzeb interaktywnego ekranu). (...) Będziesz mógł tworzyć odsyłacze: komentarze osobiste notatki lub jakiekolwiek inne połączenia pomiędzy miejscami w dokumencie i udostępnić je innym (a także sobie), by podążyć za nimi później. Będziesz mógł nawet opublikować te odsyłacze. Hipertekst czyli Quot homines tot sententiae Zdefiniowanie hipertekstu jest równie trudne co Internetu. Hipertekst, podobnie jak Sieć, może funkcjonować w postaci wspomnianego już buzzworld, przyjmując w zależności od kontekstu rozmaite znaczenia. Parafrazując słynną łacińską sentencję można powiedzieć, iż tyle jest definicji hipertekstu, ilu badaczy zajmujących się tym zagadnieniem. Dla przykładu Zbigniew Suszczyński w artykule Koniec Galaktyki Gutenberga, analizując teorie głównie amerykańskich uczonych, podaje trzy definicje hipertekstu 13 : a. multimedialny, a jednocześnie anarchiczny system międzytekstowych odsyłaczy, pozbawiony przestrzennych granic; b. dane wyposażone w dowiązanie słów kluczowych, pozwalające na niesekwencyjne przeglądanie informacji; c. program do tworzenia i poszukiwania odsyłaczy. W przybliżeniu tego wieloznacznego terminu z pomocą przychodzi nam technologia internetowa, której definicja koncentruje się przede wszystkim na zastosowaniu samego hipertekstu w praktyce odarta jest zatem z analizy i interpretacji. Zakłada ona, że hipertekst jest system interaktywnej nawigacji między połączonymi fragmentami tekstu, w którym wyróżnione słowa prowadzą do dalszych informacji 14. Jest on w Sieci realizowany za pomocą hiperłączy (linków, odnośników) elementów dokumentu HTML prowadzących do innego fragmentu tego samego dokumentu lub do 12 Cyt za: 13 Z. Suszczyński, Koniec Galaktyki Gutenberga, [w:] Kultura i sztuka u progu XX wieku, red. S. Krzemień-Ojak, Białystok 1997, s W perspektywie architektury informacji hipertekst postrzegany jest jako nielinearny sposób strukturalizacji informacji, w którym hiperłącza są odbiciem wysoce osobistych skojarzeń. Por. L. Rosenfeld, P. Morville, Architektura informacji, op. cit., 95.

18 38 CYBERPRZESTRZEŃ... dokumentów znajdujących się w zupełnie innej lokalizacji (np. na odległym serwerze internetowym) 15. Tym, co wyróżnia hipertekst od tradycyjnego sposobu przekazywania informacji (druk, radio, telewizja), jest niesekwencyjność możliwość swobodnego łączenia poszczególnych elementów strony, nie tylko słów czy całych fraz tekstu, lecz także plików multimedialnych: grafiki, muzyki, filmu, itp. Stąd, wraz z wkroczeniem multimediów do WWW, zaczęto mówić o hipermediach czy hipermultimedialności, jako terminach, które lepiej charakteryzują dzisiejsze środowisko WWW. Wielu teoretyków nowych mediów podkreśla w swoich pracach nielinearność jako jedną z podstawowych cech hipertekstu. Niestety, umysł człowieka jest linearny hipertekst daje nam możliwości stale zmieniających się wersji strony czy tekstu, jednak nasze odczytywanie zawsze postępować będzie od elementu do elementu, od znaczenia do znaczenia. Nielinerność jest domeną komputera, co jednak warto podkreślić, w World Wide Web połączenia tworzą sami użytkownicy: jeśli w dokumencie HTML nie zdefiniujemy odnośnika, elementy strony nie połączą się same z siebie 16. Podkreślmy ponadto podstawową cechę niemal każdego użytkownika Internetu: poszukując w Sieci informacji, zawsze stara się on klasyfikować materiały, układać je w odpowiednie działy, tematy czy zagadnienia. Gdybyśmy odczytywali teksty nielinearnie, takie zabiegi nie byłyby potrzebne, postrzegalibyśmy nie części (działy, tematy, zagadnienia), lecz całość tworzącą jeden, wielki, nielinerany system. Tymczasem od połowy lat 80. to właśnie klasyfikacja materiałów w Sieci była największym wyzwaniem dla naukowców reprezentujących rozmaite dziedziny wiedzy. Przed WWW pojawiły się takie programy, jak wspomniane już WAIS czy Gopher, zastąpione później przez wynalazek Berners a-lee. Jednak w samym środowisku WWW nie lada wydarzeniem było opracowanie katalogu Yahoo (1995 rok), o dziwo układającego strony internetowe analogicznie do tematycznych katalogów tradycyjnych bibliotek 17. I tylko tym (lub aż 15 Systemy hipertekstowe realizowane były w latach 80. przez programy typu Intermedia czy Guide. Jednak najważniejszą aplikacją bazującą na idei hipertekstu okazał się Hypercard wyprodukowany przez firmę Apple dla komputerów Macintosh. Było to jedno z pierwszych narzędzi wizualnych do generowania folderów korzystających z hiperłączy. W 1980 roku Tim Berners--Lee stworzył program Enquire przeznaczony do zarządzania osobistymi notatkami. Podobnie jak wymienione powyżej programy również i ten wpisywał się w panoramę rozmaitych eksperymentów wykorzystujących wynalazek Nelsona do prezentacji i zarządzania danymi. 16 Innym zagadnieniem natomiast jest łączenie poszczególnych komponentów strony internetowej na poziomie wyszukiwarek internetowych. Patrz: podrozdział Przybyłem, zobaczyłem, kliknąłem czyli, antyk w perspektywie wyszukiwarek internetowych. 17 Por.: D. Vise, Google story, tłum. J. Urban, Wrocław 2007; J. Battelle, Szukaj. Jak Google i konkurencja wywołali biznesową I kulturową rewolucję, tłum. M. Baranowski, Warszawa 2006, ss ; A. Wall, Search Engine History,

19 WORLD WIDE WEB 39 tym), co odróżnia te systemy, stała się właśnie niesekwencyjność, szybkość w dostępie do materiałów, brak ograniczeń w czasie i przestrzeni, dynamiczność oraz swoboda w nawigowaniu po wybieranych przez nas materiałach. Gdyby nielinearność była cechą WWW, prawdopodobnie nie powstałyby takie dziedziny, jak architektura informacji. Nie byłoby wówczas żadnej różnicy w rozkładaniu poszczególnych części witryny tworzących jej anatomię 18. Obok niesekwencyjności niezwykle ważną cechą hipertekstu jest brak jasno ustalonego początku i końca. Zaryzykować można stwierdzenie, iż wszystkie strony WWW tworzą gigantyczny system hipertekstowy, w którym największe znaczenia mają wiązania między poszczególnymi stronami, a także te strony WWW, które posiadają największą liczbę powiązań. Niezwykle ciekawym zagadnieniem, wpisującym się w tzw. teorię sieci bezskalowych, jest również model przyłączanie nowych stron do już istniejącego systemu 19. W tym gigantycznym hipetekście początek i koniec wyznaczają sami internauci, rozpoczęcie pracy w WWW (zalogowanie się do systemu) można uznać za początek hipertekstu, ich własnego hipertekstu, zakończenie jako koniec ich subiektywnej analizy. Informacja w Sieci musi być aktualizowana, w przeciwnym razie grozi jej cyfrowy niebyt, czyli brak zainteresowań ze strony użytkowników. Aktualizacja, wynikająca z dynamiczności hipertekstu, polega nie tylko na uzupełnianiu treści, lecz także na rozwijaniu witryny pod kątem odpowiednio dobranej do niej technologii internetowej, mar- 18 Por.: J. Nielsen, H. Loranger, Optymalizacja funkcjonalności serwisów internetowych, tłum. Z. Smogur, Gliwice 2007; A. Phyo, Web Design. Projektowanie atrakcyjnych stron WWW, tłum. M. Binkowski, Gliwice 2003; A.B. King, Zwiększ szybkość! Optymalizacja serwisów internetowych, tłum. M. Suczyk, J. Smycz, Gliwice W 1998 roku uczeni z University of Notre Dame Albert-László Barabási, Hawoong Jeong, Réka Albert podjęli się próby stworzenia mapy stron internetowych. W tym celu opracowali program komputerowy, przypominający robota wyszukiwarki internetowej, którego głównym celem było podążanie za odsyłaczami (hiperłączami) dokumentów WWW. Uczeni spodziewali się, że wynik ich pracy potwierdzi teorię Erdösa i Rényiego, a świat witryn internetowych odsłoni przed nimi swoje losowe zależności. Konkluzja z przeprowadzonego eksperymentu była jednak inna przebadana pajęczyna dokumentów stanowiła całość dzięki niewielu stronom z bardzo dużą liczbą odniesień. Na stworzonej przez naukowców mapie stron, do których prowadziły mniej niż cztery odsyłacze, było ponad 80%. Układ, jaki wyłonił się z badań, określono jako sieć bezskalową (scalefree), co oznacza, że rozkład połączeń jest potęgowy, w odróżnieniu od losowego w sieciach Erdösa i Rényiego. Strony internetowe gronują się zatem wokół centrów, które mogą mieć nawet miliony połączeń. WWW jest siecią bezskalową, a dokładniej rzecz ujmując, siecią małego świata, gdyż droga pomiędzy poszczególnymi wierzchołkami tej sieci jest, pomimo jej ogromnego rozmiaru, niewielka. Ostatecznie dowiedziono, że pomiędzy dwiema dowolnymi stronami internetowymi jest zaledwie 19 połączeń. Te teoretyczne obliczenia zostały potwierdzone na 200-milionowej próbie we wspólnym eksperymencie firm IBM, Compaq i AltaVista. Por. A.-L. Barabási, E. Bonabeau, Sieci bezskalowe, Świat nauki 2003, nr 6; A.-L. Barabási, The physics of the Web, M. Sokół, Internet. Przewodnik, op. cit., ss

20 40 CYBERPRZESTRZEŃ... ketingu czy architektury informacji. W źródle strony (nagłówku dokumentu HTML) często znajdują się informacje na temat ostatniej aktualizacji 20. Obecnie tzw. systemy portalowe 21 coraz powszechniej wykorzystywane do projektowania i tworzenia witryn pozwalają na zamieszczaniu daty pod publikacją na dany temat. 20 Dostęp do źródła strony uzyskujemy za pomocą polecenia widok - źródło w przeglądarce internetowej. Informacje zawierające dane na temat aktualizacji mogą znajdować się w nagłówku dokumentu HTML lub też w dalszej części źródła. Dane te są zazwyczaj niewidoczne na stronie internetowej. 21 Jeden z systemów zarządzania zawartością (ang. Content Management System CMS). Jest to zazwyczaj zestaw aplikacji internetowych pozwalających na łatwe utworzenie oraz późniejszą aktualizację i rozbudowę serwisu WWW przez redakcyjny personel, którego wiedza jest niezależna od technologii za pomocą których funkcjonuje serwis. Kształtowanie treści i sposobu ich prezentacji odbywa się za pomocą prostych w obsłudze interfejsów użytkownika, zazwyczaj w postaci stron WWW zawierających rozbudowane formularze i moduły. Podstawowym więc zadaniem platform CMS jest oddzielenie treści (zawartości informacyjnej serwisu) od wyglądu (sposobu jej prezentacji). Do CMS należy dziś jeden z najbardziej znanych serwisów tego typu Wikipedia. Por. H. Graf, Joomla! System zarządzania treścią, tłum. P. Kita, Gliwice 2006, ss