KOMISJA EUROPEJSKA DYREKCJA GENERALNA DS. ZDROWIA I BEZPIECZEŃSTWA ŻYWNOŚCI

Transkrypt

1 Ref. Ares(2018) /01/2018 KOMISJA EUROPEJSKA DYREKCJA GENERALNA DS. ZDROWIA I BEZPIECZEŃSTWA ŻYWNOŚCI Audyty i Analizy w zakresie Zdrowia i Żywności DG(SANTE) SPRAWOZDANIE KOŃCOWE Z MISJI INFORMACYJNEJ PRZEPROWADZONEJ W POLSCE W DNIACH 7 14 CZERWCA 2017 R. W CELU OCENY WDRAŻANIA ŚRODKÓW NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEGO STOSOWANIA PESTYCYDÓW W odpowiedzi na informacje przekazane przez właściwy organ poprawiono wszelkie błędy rzeczowe zauważone w projekcie sprawozdania; ewentualne wyjaśnienia podano w formie przypisów.

2 Streszczenie W niniejszym sprawozdaniu przedstawiono wyniki misji informacyjnej przeprowadzonej w Polsce w dniach 7 14 czerwca 2017 r. w ramach opublikowanego programu Dyrekcji Generalnej ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności na rok Celem misji było zbadanie wdrażania środków na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów, w szczególności wdrożenia wymogów określonych w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/128/WE, a także ustalenie powszechnych przeszkód/trudności we wdrażaniu tej dyrektywy oraz określenie dobrych praktyk. Polska przyjęła swój pierwszy krajowy plan działania na rzecz ograniczenia ryzyka związanego ze stosowaniem pestycydów w 2013 r. Główne cele tego planu to wdrożenie ogólnych zasad integrowanej ochrony roślin oraz ograniczenie ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin. Podjęto działania służące opracowaniu i promowaniu stosowania narzędzi integrowanej ochrony roślin oraz monitorowaniu wdrożenia zasad integrowanej ochrony roślin przez użytkowników profesjonalnych. Wiele podjętych działań nie jest jednak bezpośrednio skorelowanych z celami krajowego planu działania, co utrudnia ustalenie, czy jest osiągany cel planu dotyczący ograniczenia ryzyka związanego ze stosowaniem pestycydów. Polska ustanowiła systemy szkolenia podmiotów i kontroli osprzętu do oprysków jeszcze przed przyjęciem dyrektywy i oba te systemy zostały obecnie zmodyfikowane w celu dostosowania ich do dyrektywy. Opryski z powietrza zostały zakazane, ale przyznano odstępstwa w odniesieniu do stosowania pestycydów w lasach. Niedawno rozpoczęto przegląd krajowego planu działania i planuje się, że nowy krajowy plan działania zostanie przyjęty do końca 2018 r. Jako utrudnienie w opracowywaniu strategii w zakresie integrowanej ochrony roślin właściwe organy wskazały niewielką liczbę wniosków o udzielenie zezwolenia w odniesieniu do środków ochrony roślin niskiego ryzyka i niechemicznych środków ochrony roślin. I

3 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie Cele i zakres Wymogi prawne Kontekst Kontekst prawny Poprzednie serie audytów Profil kraju i statystyka Ustalenia i wnioski Właściwe przepisy krajowe Właściwe organy Krajowy plan działania Szkolenia i certyfikacja podmiotów Informowanie i podnoszenie świadomości Sprzęt do aplikacji pestycydów Opryski z powietrza Ochrona wody Stosowanie pestycydów na określonych obszarach Postępowanie z pestycydami i ich przechowywanie Integrowana ochrona roślin Kontekst Narzędzia integrowanej ochrony roślin w aktualnym krajowym planie działania Upowszechnianie narzędzi integrowanej ochrony roślin Ocena wdrożenia integrowanej ochrony roślin Powiązane działania istotne dla integrowanej ochrony roślin Bariery utrudniające wdrożenie integrowanej ochrony roślin Wskaźniki ryzyka Główne przeszkody i trudności napotkane przy wdrożeniu dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania Dobre praktyki i sugestie dotyczące poprawy wdrożenia Wniosek ogólny Spotkanie zamykające...26 II

4 SKRÓTY I DEFINICJE STOSOWANE W NINIEJSZYM SPRAWOZDANIU Skrót KRUS WO UE ha IPM MRiRW PC NAP PIP PAE PPP PIORiN PIS SUD UAA Wyjaśnienie Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Właściwy(-e) organ(-y) Unia Europejska Hektary Integrowana ochrona roślin Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Państwo(-a) członkowskie Krajowy(-e) plan(y) działania Państwowa Inspekcja Pracy Sprzęt do aplikacji pestycydów Środek (środki) ochrony roślin Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa Państwowa Inspekcja Sanitarna Dyrektywa w sprawie zrównoważonego stosowania Użytki rolne III

5 1. WPROWADZENIE Misja stanowiła część programu zaplanowanego przez Dyrekcję Generalną ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności na rok Misję przeprowadzono w Polsce w dniach 7 14 czerwca 2017 r. Zespół prowadzący misję składał się z dwóch członków personelu DG ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności oraz z jednego eksperta z państwa członkowskiego Unii Europejskiej (UE). Misję informacyjną przeprowadzono w porozumieniu z właściwym organem. Zorganizowano spotkanie otwierające z udziałem Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW), Państwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS), Głównego Inspektoratu Weterynarii, Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN) i Głównego Urzędu Statystycznego. Podczas tego spotkania zespół prowadzący misję potwierdził cele i harmonogram misji oraz zwrócił się z wnioskiem o udostępnienie informacji niezbędnych do zadowalającej jej realizacji. 2. CELE I ZAKRES Cele misji były następujące: 1. zbadanie wdrażania środków na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów na podstawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/128/WE, zwanej dalej dyrektywą w sprawie zrównoważonego stosowania; 2. ustalenie przeszkód/trudności we wdrażaniu dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania oraz dobrych praktyk w zakresie wdrażania tej dyrektywy. Art. 2 dyrektywy 2009/128/WE stanowi, że dyrektywa ta ma zastosowanie do pestycydów zdefiniowanych jako środki ochrony roślin w rozporządzeniu (WE) nr 1107/2009, a zatem zgodnie z tym podejściem wszystkie odniesienia do pestycydów w niniejszym sprawozdaniu dotyczą środków ochrony roślin. W toku realizacji celów misji zorganizowano spotkania z udziałem MRiRW, PIS, PIORiN, Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska i Lasów Państwowych. Zespół prowadzący misję odbył również spotkania z podmiotami zaangażowanymi w badania i transfer wiedzy w dziedzinie rolnictwa oraz z Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) i Państwową Inspekcją Pracy (PIP) w związku z przypadkami zatruć. 3. WYMOGI PRAWNE Misję informacyjną przeprowadzono w porozumieniu z właściwym organem. Odpowiednie przepisy i mające zastosowanie normy przedstawiono w załączniku I. 4. KONTEKST 4.1. KONTEKST PRAWNY Dyrektywa w sprawie zrównoważonego stosowania ustala ramy dla osiągnięcia zrównoważonego stosowania pestycydów poprzez zmniejszenie zagrożenia związanego ze 1

6 stosowaniem pestycydów i wpływu ich stosowania na zdrowie ludzi i na środowisko, a także poprzez zachęcanie do stosowania integrowanej ochrony roślin oraz alternatywnych podejść i technik, takich jak niechemiczne rozwiązania alternatywne w odniesieniu do pestycydów. Na podstawie art. 4 dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania państwa członkowskie są obowiązane do przyjęcia krajowych planów działania służących ustalaniu celów ilościowych, środków i harmonogramów zmierzających do zmniejszenia zagrożenia związanego ze stosowaniem pestycydów i ich wpływu oraz wspierania rozwoju i stosowania integrowanej ochrony roślin oraz alternatywnych podejść lub technik w celu zmniejszenia zależności od stosowania pestycydów. Ponadto krajowe plany działania zawierają także wskaźniki służące monitorowaniu zużycia środków ochrony roślin zawierających substancje czynne szczególnie niebezpieczne, zwłaszcza jeśli dostępne są substancje alternatywne. W krajowych planach działania państwa członkowskie opisują, w jaki sposób wdrożą środki na podstawie art dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania. Krajowe plany działania poddaje się przeglądowi przynajmniej co pięć lat, a wszelkie istotne zmiany są bezzwłocznie zgłaszane Komisji POPRZEDNIE SERIE AUDYTÓW Była to piąta z sześciu misji informacyjnych zaplanowanych na rok 2017 w państwach członkowskich w celu oceny wdrażania środków na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów na podstawie dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania. W latach i przeprowadzono dwie serie audytów obejmujących kontrole urzędowe dotyczące wprowadzania do obrotu i stosowania pestycydów, w ramach których audyt przeprowadzono odpowiednio w 19 i 11 państwach członkowskich. W ramach obu serii zbadano określone aspekty dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania. W odniesieniu do dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania w sprawozdaniu ogólnym z serii audytów przeprowadzonych w latach stwierdzono, że: W zadowalający sposób wykonano wstępne działania w celu wdrożenia dyrektywy 2009/128/WE, w szczególności w zakresie szkolenia i certyfikacji użytkowników profesjonalnych, bezpiecznego składowania środków ochrony roślin, ich opakowań i pozostałości po nich oraz obchodzenia się z nimi, integrowanej ochrony roślin oraz sprzętu do aplikacji pestycydów. Jest to postęp na drodze do zapewnienia zrównoważonego stosowania pestycydów. (Zob. sprawozdanie ogólne DG(SANTE)/ ) W sprawozdaniu ogólnym z serii audytów przeprowadzonych w latach stwierdzono, że: Wszystkie państwa członkowskie, w których przeprowadzono wizytę, podjęły istotne działania w kierunku wdrożenia badanych aspektów dyrektywy 2009/128/WE w sprawie zrównoważonego stosowania pestycydów. Elementy te obejmują ustanowienie programów szkoleniowych dla operatorów i stworzenie systemów testowania opryskiwaczy. W ostatnich latach znacznie zmniejszyła się powierzchnia obszarów, na których stosuje się oprysk środkami ochrony roślin z powietrza. Praktyka ta jest obecnie ograniczona do niewielkich obszarów i stosowana na zasadzie odstępstwa. (Zob. sprawozdanie ogólne DG(SANTE)/ ) 2

7 4.3. PROFIL KRAJU I STATYSTYKA Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności opublikowała profil kraju dla Polski, który znajduje się na stronie internetowej DG ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności ( W profilu krajowym dla Polski posumowano systemy kontroli żywności i paszy, zdrowia i dobrostanu zwierząt oraz zdrowia roślin, a także przedstawiono przegląd stanu realizacji zaleceń sformułowanych w sprawozdaniach z audytów. Całkowita powierzchnia użytków rolnych w Polsce wynosi 14,4 mln hektarów (ha), z czego ponad pół miliona hektarów przeznaczonych jest pod produkcję ekologiczną ( ha). Użytki rolne w 76% składają się z upraw polowych, a w 22% z trwałych użytków zielonych. 52% użytków rolnych przeznaczonych jest pod uprawę zbóż, 7% pod uprawy roślin przemysłowych, 2% pod uprawę ziemniaków, a 2% stanowią sady. Według danych Eurostatu w 2014 r. Polska zajmowała piąte miejsce w rankingu największych użytkowników środków ochrony roślin, wykorzystując ton substancji czynnych wchodzących w skład środków ochrony roślin, co stanowiło 6% rynku UE. Połowę wykorzystanych środków ochrony roślin stanowiły herbicydy, jedną trzecią fungicydy, a pozostałą część inne rodzaje produktów. Na przestrzeni ostatnich czterech lat liczba substancji czynnych wchodzących w skład dozwolonych środków ochrony roślin pozostawała stała i wahała się między 260 a 270. Polska z liczbą ponad 1,4 mln gospodarstw rolnych znajduje się w gronie państw członkowskich o największej liczbie gospodarstw rolnych. Gospodarstwa rolne są małe jak na standardy UE, a średnia wielkość gospodarstwa wynosi zaledwie 10 ha. Odnotowuje się duże zróżnicowanie regionalne pod względem wielkości gospodarstw i upraw. W południowo-wschodniej części kraju średnia wielkość gospodarstwa wynosi zaledwie 5 ha w porównaniu z 25 ha w części północno-zachodniej. Główne uprawy to: pszenica ozima (2 mln ha), pszenżyto ozime (1,3 mln ha), kukurydza (1,2 ha), rzepak ( ha), żyto ( ha), ziemniaki ( ha) oraz burak cukrowy ( ha). Jeżeli chodzi o owoce, w Polsce głównie uprawia się jabłka, których produkcja stanowi 80% krajowej produkcji owoców. 5. USTALENIA I WNIOSKI 5.1. WŁAŚCIWE PRZEPISY KRAJOWE Wymogi prawne Art. 23 dyrektywy 2009/128/WE dotyczący transpozycji Art. 291 Traktatu o funkcjonowaniu UE Ustalenia 1. Właściwe organy stwierdziły, że wymogi dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania zostały uwzględnione w ustawie z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin 3

8 i w ustawie z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin. Przepisy wykonawcze do wymienionych ustaw zostały określone w szeregu rozporządzeń ministerialnych. 2. W ustawie z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin reguluje się kwestie organizacji Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa (w tym kwestie dotyczące jej struktury, zadań, kompetencji i uprawnień oraz ogólne zasady przeprowadzania i dokumentowania kontroli). W ustawie precyzuje się również kwestie działań Inspekcji w odniesieniu do nadzoru nad obrotem i stosowaniem środków ochrony roślin, a w szczególności urzędowe działania dotyczące: kontroli dopuszczania środków ochrony roślin do obrotu; kontroli stosowania środków ochrony roślin; kontroli sprzętu do aplikacji środków ochrony roślin, w tym nadzoru nad zaangażowanymi podmiotami; obowiązków w zakresie systemu certyfikacji zintegrowana produkcja roślin ; obowiązków w obszarze szkoleń dla podmiotów zajmujących się obrotem środkami ochrony roślin oraz dla użytkowników tych środków, w tym nadzoru nad innymi zaangażowanymi podmiotami. 3. Ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin obejmuje: przepisy ogólne dotyczące stosowania i sprzedaży środków ochrony roślin; obowiązkowe szkolenia dla dystrybutorów i użytkowników środków ochrony roślin oraz doradców w tej dziedzinie; rejestrację dystrybutorów środków ochrony roślin i obowiązki, które muszą oni spełnić (między innymi w zakresie podawania informacji o środkach ochrony roślin do wiadomości klientów); ograniczenia dotyczące sprzedaży środków ochrony roślin; obowiązek stosowania środków ochrony roślin w sposób zapobiegający zagrożeniom dla zdrowia ludzi i dla środowiska; obowiązek wdrożenia integrowanej ochrony roślin; ograniczenia dotyczące stosowania środków ochrony roślin na obszarach wrażliwych (place zabaw, żłobki, przedszkola, szkoły podstawowe, szpitale i uzdrowiska); ograniczenia dotyczące stosowania określonych środków ochrony roślin przez użytkowników nieprofesjonalnych. zakaz oprysku z powietrza oraz system przyznawania odstępstw; obowiązkowe kontrole sprzętu do aplikacji środków ochrony roślin; podstawę prawną do przyjęcia krajowego planu działania. 4. Właściwe organy stwierdziły, że obowiązują również inne akty prawne związane z dyrektywą w sprawie zrównoważonego stosowania, takie jak ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, która określa przepisy ochronne dotyczące poboru wody oraz wprowadza zakaz napełniania opryskiwaczy bezpośrednio z cieków wodnych. 5. Ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody zakazano stosowania środków ochrony roślin w parkach narodowych i rezerwatach przyrody oraz określono przepisy dotyczące odstępstw. 4

9 5.2. WŁAŚCIWE ORGANY Wymogi prawne Art. 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13 i 14 dyrektywy 2009/128/WE Ustalenia 6. MRiRW jest właściwym organem odpowiedzialnym za ustawodawstwo i politykę w zakresie środków ochrony roślin i ich wykorzystania w rolnictwie. Jeżeli chodzi o dyrektywę w sprawie zrównoważonego stosowania, MRiRW odpowiada za sporządzenie i monitorowanie wdrożenia krajowego planu działania. 7. Z krajowego planu działania wynika, że organami odpowiedzialnymi za jego wdrożenie są: MRiRW, rządowe organy kontrolne oraz instytuty. MRiRW odpowiada za ogólną koordynację i rozwój programów wieloletnich. Wprawdzie nie istnieje żadne stałe forum ani stały komitet, w którym uczestniczyłyby inne ministerstwa i organy wykonujące zadania związane z dyrektywą w sprawie zrównoważonego stosowania i krajowym planem działania, MRiRW stwierdziło jednak, że w razie potrzeby odbywają się doraźne posiedzenia dwustronne. 8. Pod egidą MRiRW na następujących instytucjach spoczywają obowiązki związane z wdrożeniem krajowego planu działania i dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania: PIORiN jest organem kontrolnym w zakresie: i. planowania i przeprowadzania kontroli urzędowych obejmujących wprowadzanie do obrotu i stosowanie środków ochrony roślin, w tym wdrożenie integrowanej ochrony roślin oraz opracowanie wytycznych dotyczących integrowanej ochrony roślin; ii. rejestracji podmiotów zapewniających system szkoleń i certyfikacji w zakresie stosowania i sprzedaży środków ochrony roślin, nadzoru nad takimi podmiotami i ich kontroli; iii. rejestracji podmiotów przeprowadzających kontrolę sprzętu do aplikacji pestycydów, nadzoru nad takimi podmiotami i ich kontroli; iv. realizacji badań dotyczących pozostałości pestycydów, którym poddawane są produkty pochodzenia roślinnego zanim zostaną prowadzone do obrotu (przed zbiorami); v. udzielania odstępstw dotyczących oprysku z powietrza. Inspekcja Weterynaryjna odpowiada za kontrolę paszy i żywności pochodzenia zwierzęcego. 9. PIS jest organem kontrolnym pod egidą Ministerstwa Zdrowia odpowiedzialnym za kontrolę pozostałości pestycydów w żywności pochodzenia roślinnego (zarówno na etapach produkcji żywności jak i w odniesieniu do żywności wprowadzonej do obrotu), żywności pochodzenia zwierzęcego wprowadzonej do obrotu oraz wodzie pitnej. 10. Ministerstwu Środowiska podlega kilka instytucji wypełniających obowiązki w ramach wdrażania krajowego planu działania i dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania. Inspekcja Ochrony Środowiska jest organem kontrolnym odpowiedzialnym za monitorowanie występowania pestycydów w wodach powierzchniowych, osadach i wodach podziemnych. 5

10 Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska jest odpowiedzialny za parki narodowe i rezerwaty przyrody pod nadzorem Ministra Środowiska, który ponosi ostateczną odpowiedzialność za udzielanie odstępstw dotyczących stosowania środków ochrony roślin na tych obszarach. Lasy Państwowe to organ odpowiedzialny za nadzór nad organizmami szkodliwymi w lasach i monitorowanie takich organizmów oraz za ocenę konieczności ubiegania się o odstępstwa dotyczące oprysku środkami ochrony roślin z powietrza. Ministerstwo Środowiska (MŚ) odpowiada za organizację systemu utylizacji opakowań po środkach ochrony roślin oraz przestarzałych środków ochrony roślin. System działa w oparciu o gminne punkty zbiórki i licencjonowane zakłady przetwarzania odpadów niebezpiecznych KRAJOWY PLAN DZIAŁANIA Wymogi prawne Art. 4 dyrektywy 2009/128/WE dotyczący krajowych planów działania Ustalenia 11. Polska przyjęła swój pierwszy, obowiązujący obecnie, pięcioletni krajowy plan działania w maju 2013 r. Plan został sporządzony przez MRiRW przy współudziale odpowiednich zainteresowanych stron i zatwierdzony po przeprowadzeniu konsultacji z Ministerstwem Środowiska i Ministerstwem Zdrowia. Krajowy plan działania obejmuje wykorzystanie środków ochrony roślin zarówno na użytkach rolnych, jak i na obszarach innych niż użytki rolne, takich jak koleje, parki i place zabaw. W krajowym planie działania jako główne cele z punktu widzenia Polski określono promowanie ogólnych zasad integrowanej ochrony roślin oraz poprzez wdrożenie tego rodzaju praktyk ograniczenie zagrożeń związanych ze stosowaniem pestycydów. 12. Nadrzędne cele krajowego planu działania są następujące: upowszechnienie ogólnych zasad integrowanej ochrony roślin i wdrożenie ich przez 90% użytkowników profesjonalnych do 2017 r., zgodnie z danymi PIORiN; zapobieganie zagrożeniom związanym ze stosowaniem środków ochrony roślin. Pomiar osiągnięcia tego celu polega na określeniu udziału przekroczeń najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości (NDP). Cel w zakresie przestrzegania przepisów określono na poziomie 99% w przypadku żywności pochodzenia roślinnego i 99,9% w przypadku żywności pochodzenia zwierzęcego. Wskaźnik ten można jednak postrzegać jako bardziej bezpośrednio dotyczący przestrzegania przepisów rozporządzenia (WE) nr 1107/2009 1, tj. stopnia, w jakim środki ochrony roślin są stosowane zgodnie z warunkami ich zatwierdzenia, a nie przestrzegania przepisów dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania, aczkolwiek pewne aspekty dyrektywy mogą mieć pośredni wpływ na poziomy pozostałości. 1 W odpowiedzi na projekt sprawozdania właściwy organ zauważył, że nieprzekraczanie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości środków ochrony roślin również wskazuje na to, że środki te stosuje się właściwie, co z kolei pozwala pośrednio wyciągnąć wniosek, że przestrzegane są inne wymagania dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania, między innymi dotyczące stanu technicznego sprzętu do aplikacji środków ochrony roślin oraz wiedzy uzyskanej przez rolników podczas szkoleń. 6

11 13. W sprawozdaniu z realizacji krajowego planu działania za lata polskie właściwe organy wskazały, że: Odnotowuje się znaczne zróżnicowanie pod względem poziomu przestrzegania szczegółowych wymogów integrowanej ochrony roślin, który to poziom waha się od 70 do ponad 95%. O ile w latach 2013 i 2014 w przypadku 99,3 i 99,1% próbek polskiej żywności niepochodzącej od zwierząt najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości nie zostały przekroczone, o tyle w 2015 r. wartość ta spadła do 98,5%, przy czym w krajowym planie działania cel w zakresie przestrzegania tych poziomów określono na 99%. W latach 2013 i 2014 w przypadku wszystkich próbek polskiej żywności pochodzenia zwierzęcego i pasz nie zostały przekroczone najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości, natomiast w 2015 r. przekroczenie tych poziomów odnotowano w przypadku 6 próbek. 14. Chociaż w krajowym planie działania nie określono nadrzędnych celów związanych z ograniczeniem ryzyka środowiskowego związanego ze stosowaniem pestycydów, to jednak przedstawiono w nim szereg środków na rzecz ograniczenia tego rodzaju ryzyka. 15. Ponadto określono szereg ukierunkowanych celów sektorowych i tematycznych, z których każdy zostanie omówiony w odpowiednim rozdziale niniejszego sprawozdania. W kilku przypadkach pomniejsze cele nie są wyraźnie powiązane z głównymi nadrzędnymi celami. Z drugiej strony niektóre cele szczegółowe zostały osiągnięte już na bardzo wczesnych etapach realizacji krajowego planu działania, na przykład w przypadku celu polegającego na przetestowaniu 80% sprzętu do aplikacji pestycydów faktycznie osiągnięty poziom zgodności z tym wymogiem wyniósł ponad 98%. Polski właściwy organ stwierdził, że ten pierwszy krajowy plan działania służy do gromadzenia informacji w celu uzyskania danych na potrzeby ustalenia odpowiedniejszych celów w kolejnym planie działania. 16. Struktura krajowego planu działania opiera się na następujących głównych obszarach działania: upowszechnianiu ogólnych zasad integrowanej ochrony roślin (rozdział 5.11); modyfikacji systemu szkoleń dla profesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin, osób dokonujących sprzedaży tych środków oraz doradców (rozdział 5.4); podnoszeniu świadomości społeczeństwa w zakresie środków ochrony roślin (rozdział 5.5); modyfikacji systemu badań stanu technicznego sprzętu przeznaczonego do stosowania środków ochrony roślin (rozdział 0); zapewnieniu ochrony uprawom małoobszarowym (pkt 17); zapewnieniu efektywnego nadzoru nad obrotem i stosowaniem środków ochrony roślin. W odniesieniu do tego działania nie ustalono żadnych wymiernych celów. Celem tego działania jest poprawa procesu analizy ryzyka, aby kontrole w większym stopniu koncentrowały się na obszarach o wysokim prawdopodobieństwie nieprawidłowości; analizie ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin. W odniesieniu do tego działania nie ustalono żadnych konkretnych wymiernych celów. Krajowy plan działania określa kilka zadań, takich jak 7

12 zbieranie danych z kontroli i badań w obszarze obrotu i stosowania środków ochrony roślin (rozdział 5.8), opracowanie wskaźników stosowanych w celu monitorowania ryzyka związanego ze stosowaniem pestycydów (rozdział 5.12), utworzenie systemu zbierania informacji o zatruciach ludzi (pkt 31) i zatruciach pszczół (pkt 36) oraz nadzór nad środkami ochrony roślin zawierającymi potencjalnie niebezpieczne substancje czynne (pkt 60); promowaniu dobrych praktyk bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin. W ramach tego działania skoncentrowano się na opracowaniu poradników obejmujących takie zagadnienia, jak bezpieczeństwo i higiena pracy oraz ochrona owadów zapylających podczas stosowania środków ochrony roślin, zasady dotyczące mieszania i łącznego stosowania środków ochrony roślin, a także na kalibracji opryskiwaczy rolniczych i ogrodniczych (pkt 64 i 67); stosowaniu badań naukowych na rzecz integrowanej ochrony roślin i zmniejszeniu ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin. Zadania w tym zakresie ujęto w kilku programach wieloletnich realizowanych przez instytuty badawcze. Celem tych programów jest: i. zapewnienie podstawy do opracowania i aktualizacji metodyk integrowanej ochrony roślin, ii. stworzenie programów ochrony roślin, iii. rozwój i upowszechnianie systemów wspomagania decyzji w ochronie roślin, iv. opracowanie zasad bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin. 17. Celem działania mającego zapewnić ochronę uprawom małoobszarowym jest zapobieganie niewłaściwemu stosowaniu środków ochrony roślin w tych uprawach. Właściwy organ stwierdził, że brak dopuszczonych do stosowania środków ochrony roślin zwiększa zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwierząt oraz dla środowiska w związku z możliwym niewłaściwym stosowaniem środków ochrony roślin niedopuszczonych do stosowania w przypadku danej uprawy. Aby zmniejszyć to ryzyko, w krajowym planie działania określono cel, jakim jest przyznanie co najmniej piętnastu rozszerzeń zakresu zezwoleń na zastosowania małoobszarowe rocznie i zmniejszenie o 20% w porównaniu z 2013 r. liczby nieprawidłowości stwierdzonych podczas kontroli urzędowych w odniesieniu do stosowania niedopuszczonych do obrotu środków ochrony roślin. Osiągnięto cel w zakresie liczby rozszerzeń zakresu zezwoleń na zastosowania małoobszarowe, wydając ponad 34 zezwolenia rocznie. Jeżeli chodzi o drugi cel odnoszący się do niewłaściwego stosowania środków ochrony roślin, niezgodności w tym zakresie w latach 2013, 2014 i 2015 wynosiły odpowiednio 2,4, 1,9 i 2,5%, a zatem w 2014 r. w porównaniu z rokiem 2013 udało się ograniczyć te przypadki o 20%, nie udało się to natomiast w 2015 r., kiedy to liczba przypadków niezgodności wzrosła o 4% w porównaniu z bazowym rokiem MRiRW rozpoczęło przegląd krajowego planu działania na lata , a sprawozdania roczne za lata staną się podstawą tego przeglądu i jakiejkolwiek późniejszej zmiany, zgodnie z art. 4 dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania. Krajowy plan działania i związane z nim informacje, w tym sprawozdania roczne, dostępne są pod adresem 8

13 Wnioski 19. W wielu przypadkach ani ustalone cele, ani wyniki ich monitorowania nie dają podstaw, by stwierdzić, czy w ramach obecnego krajowego planu działania ryzyko jest zmniejszane SZKOLENIA I CERTYFIKACJA PODMIOTÓW Wymogi prawne Art. 5 dyrektywy 2009/128/WE dotyczący szkoleń i certyfikacji Art. 6 dyrektywy 2009/128/WE dotyczący sprzedaży pestycydów Ustalenia 20. Po raz pierwszy system szkoleń dla użytkowników profesjonalnych i dystrybutorów środków ochrony roślin Polska ustanowiła w 1996 r. Wejście w życie dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania wymagało zmian w systemie w celu dostosowania go do nowych wymogów. Obecne wymogi szkoleniowe określono w ustawie z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin. Główne zmiany polegały na rozszerzeniu wymogów szkoleniowych dla profesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin na obszary inne niż obszary w rolnictwie i leśnictwie (na przykład koleje, parki i ogrody miejskie) i włączeniu do systemu szkoleniowego doradców. Zmianę systemu szkoleniowego uwzględniono jako jedno z głównych działań krajowego planu działania. 21. W rozporządzeniu MRiRW z dnia 8 maja 2013 r., które jest uzupełnieniem ustawy o środkach ochrony roślin, określono podstawowy program szkoleniowy obejmujący pewną liczbę godzin mieszczącą się w przedziale od 14 do 24 dla różnych kategorii uczestników szkolenia, w tym doradców, dystrybutorów i różnych rodzajów użytkowników, takich jak użytkownicy korzystający z opryskiwaczy ciągnikowych, sprzętu do fumigacji, statków powietrznych i opryskiwaczy kolejowych. Uczestnicy szkolenia muszą zdać egzamin pisemny, aby otrzymać certyfikat, który jest ważny przez pięć lat. W celu odnowienia certyfikatów, które są ważne przez kolejne pięć lat, wymagane jest szkolenie uzupełniające. Właściwy organ stwierdził, że szkolenie początkowe obejmuje wszystkie aspekty z załącznika I do dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania, natomiast szkolenie uzupełniające obejmuje tylko niektóre aspekty, ale zawsze uwzględnia integrowaną ochronę roślin. 22. Zwolnienia ze szkolenia podstawowego przysługują użytkownikom profesjonalnym, którzy posiadają wykształcenie formalne w zakresie rolnictwa zdobyte w rolniczych szkołach technicznych lub szkołach wyższych, które posiadają w swoich programach wszystkie elementy objęte szkoleniem podstawowym. We wszystkich przypadkach po pięciu latach wymagane jest szkolenie uzupełniające. Zwolnienie ze szkolenia przysługuje także użytkownikom prowadzącym działania badawcze, jeżeli do zakresu ich obowiązków należy nauczanie lub praca w zakresie badań lub rozwoju w takich obszarach jak rolnictwo, ogrodnictwo czy leśnictwo. 23. PIORiN jest właściwym organem odpowiedzialnym za zatwierdzanie i nadzorowanie podmiotów świadczących usługi szkoleniowe i za wyznaczanie członków komisji egzaminacyjnych u tych podmiotów. Podmioty świadczące usługi szkoleniowe muszą 9

14 spełniać wymogi dotyczące kompetencji i kwalifikacji osób prowadzących szkolenia, a także posiadać zdolności techniczne oraz należycie zgłaszać każde szkolenie regionalnym oddziałom PIORiN Właściwy organ stwierdził, że przeszkolony personel musi być fizycznie dostępny w momencie sprzedaży. Szkolenie nie jest wymagane w przypadku mikrodystrybutorów nieprofesjonalnych środków ochrony roślin, ale muszą oni udzielać kupującym informacji na temat ryzyka związanego ze środkami ochrony roślin. W momencie zakupu użytkownicy profesjonalni środków ochrony roślin muszą udowodnić, że zostali przeszkoleni, jednak od dystrybutorów nie wymaga się, by prowadzili rejestry certyfikatów potwierdzających szkolenie nabywcy, co utrudnia sprawdzanie zgodności z tym wymogiem podczas urzędowych kontroli. Zakazuje się sprzedaży środków ochrony roślin przy wykorzystaniu automatów do sprzedaży lub poprzez samoobsługę. 25. Zmiany w programie kształcenia zawodowego wprowadzono rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. Zmiany te dotyczyły wykształcenia nieuniwersyteckiego, takiego jak rolnik, technik agrobiznesu czy technik pszczelarz i pszczelarz. W tym rozporządzeniu od decydentów wymaga się zdobycia wiedzy niezbędnej do wybrania metod kontroli i środków ochrony roślin zgodnie z integrowaną ochroną roślin. MRiRW poinformowało także szkoły wyższe o nowych wymogach szkoleniowych, by umożliwić im dostosowanie ich programów nauczania, tak aby absolwenci spełniali kryteria zwolnienia z oficjalnego szkolenia jako użytkownicy profesjonalni środków ochrony roślin. 26. Celem działania dotyczącego szkolenia w ramach krajowego planu działania było objęcie co najmniej 90% użytkowników profesjonalnych w 2017 r. W Polsce jest ponad 1,4 mln gospodarstw rolnych. MRiRW szacuje jednak, że produkcja gospodarstw przeznaczona jest tylko na spożycie we własnym zakresie, a zatem MRiRW nie uznaje tych podmiotów za użytkowników profesjonalnych. Ponadto badania przeprowadzone przez MRiRW pokazują, że około 20% rolników zatrudnia osoby trzecie do zastosowania środków ochrony roślin. Podsumowując, oznacza to, że profesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin jest szacunkowo Całkowita liczba przeszkolonych użytkowników w latach wyniosła W ramach krajowego planu działania ustanowiono cel, zgodnie z którym w 2017 r. wymogi szkoleniowe miało spełniać 90% użytkowników profesjonalnych W Polsce rejestracja punktów sprzedaży środków ochrony roślin jest obowiązkowa. Z danych właściwych organów za 2016 r. wynika, że w tym roku istniało punktów sprzedaży, z których 324 to hurtownie. Co roku około punktów sprzedaży i użytkowników profesjonalnych podlega kontroli podczas rutynowych badań mających sprawdzić, czy są oni przeszkoleni i posiadają stosowny certyfikat, przy czym w ostatnich czterech latach poziomy zgodności wynosiły konsekwentnie 98 99%. 2 W odpowiedzi na projekt sprawozdania właściwy organ zauważył, że podmioty świadczące usługi szkoleniowe muszą dwa razy w roku przekazywać do PIORiN informacje na temat uczestników szkoleń, którzy zdali egzamin i otrzymali certyfikat. Dzięki temu PIORiN otrzymuje aktualne informacje o użytkownikach posiadających ważny certyfikat. 3 W odpowiedzi na projekt sprawozdania właściwy organ zauważył, że zgodność z celem jest monitorowana poprzez analizę wyników kontroli urzędowych przeprowadzanych w tym zakresie przez PIORiN. W 2016 r. poziom zgodności wyniósł 98,4% w ramach zwykłych kontroli i 90,1% w przypadku kontroli ukierunkowanych. 10

15 5.5. INFORMOWANIE I PODNOSZENIE ŚWIADOMOŚCI Wymogi prawne Art. 7 dyrektywy 2009/128/WE dotyczący informowania i podnoszenia świadomości Art. 10 dyrektywy 2009/128/WE dotyczący informowania opinii publicznej Ustalenia 28. W krajowym planie działania zawarto konkretne działanie na rzecz podnoszenia świadomości opinii publicznej dotyczącej środków ochrony roślin. Działanie to przewiduje organizację kampanii informacyjnych, w tym konferencje, i dystrybucję materiałów informacyjnych. Nie określono żadnego konkretnego celu ani nie ustalono żadnego wskaźnika służącego zmierzeniu skuteczności tych działań. 29. W ramach tego działania w programach nauczania szkół rolniczych zawarto ogólne zasady integrowanej ochrony roślin. W rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach określono, że zasady integrowanej ochrony roślin muszą stanowić część kształcenia rolników i techników rolników, techników agrobiznesu, pszczelarzy i techników pszczelarzy. 30. Na etykietach wszystkich zatwierdzonych środków ochrony roślin musi widnieć informacja, że przed zastosowaniem pestycydów muszą o tym fakcie zostać poinformowane wszystkie zainteresowane strony, które tego zażądają. 31. MRiRW odpowiada za gromadzenie informacji o zatruciach środkami ochrony roślin. W rocznym sprawozdaniu Polski z 2016 r. dotyczącym wdrażania krajowego planu działania i obejmującym lata stwierdzono, że dane w tym zakresie uzyskano z KRUS i PIP 4. KRUS jest oficjalnym organem ubezpieczeniowym w sektorze rolnictwa, odpowiedzialnym za ochronę przed wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi osób ubezpieczonych. Ma obowiązek zgłaszać MRiRW przypadki przewlekłych zatruć spowodowanych stosowaniem środków ochrony roślin. Od 2013 r. do czasu przeprowadzenia audytu nie zgłoszono żadnych takich przypadków. KRUS organizuje programy podnoszenia świadomości w zakresie bezpieczeństwa dla rolników i pracowników rolnych, w tym grup szczególnie wrażliwych, takich jak dzieci mieszkające w gospodarstwach lub na obszarach wiejskich. Jedną z takich inicjatyw był konkurs plastyczny dla dzieci pokazujący zagrożenia związane ze stosowaniem pestycydów, w którym w 2017 r. udział wzięło ponad dzieci z obszarów wiejskich. PIP jest organem kontrolnym podlegającym bezpośrednio Sejmowi RP. Odpowiada za monitorowanie między innymi zdrowia i bezpieczeństwa pracowników i badanie wypadków w miejscach pracy, które obejmują zatrucie środkami ochrony roślin. W latach nie zgłoszono żadnych przypadków zatrucia środkami ochrony roślin. 4 W odpowiedzi na projekt sprawozdania właściwy organ zauważył, że rozszerzono gromadzenie danych dotyczących zatruć, tak aby włączyć również informacje z Narodowego Funduszu Zdrowia w związku z danymi przekazywanymi przez placówki służby zdrowia. 11

16 32. MRiRW stwierdziło, że w latach nie odnotowano żadnych zgłoszeń dotyczących zatruć pestycydami. Zespół prowadzący misję spotkał się z KRUS, która wyjaśniła, że zakres jej działań ogranicza się do ubezpieczonych rolników i tylko w zakresie długofalowych skutków zdrowotnych wynikających z wypadków podczas pracy w gospodarstwach, w tym wypadków z pestycydami. Zespół prowadzący misję spotkał się także z PIP, która bada wszelkie zgłoszone do niej wypadki w pracy. 33. MRiRW stwierdziło, że nie ma dostępu do informacji dotyczących ostrych lub przewlekłych zatruć pestycydami innych niż długofalowe skutki wypadków w gospodarstwach i wypadków w pracy dostarczonych przez KRUS i PIP. Nie było dostępnych informacji na temat prób samobójczych z wykorzystaniem pestycydów. MRiRW przyznało, że jego informacje dotyczące zatruć pestycydami są niepełne W krajowym planie działania zawarto działania mające na celu ograniczenie ryzyka i potencjalnego wpływu na organizmy inne niż zwalczane. Przed wdrożeniem krajowego planu działania nie było żadnego systemu zbierania informacji o zatruciach pszczół pestycydami. Taki system wprowadzono ustawą z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin w celu oceny ryzyka dla pszczół stwarzanego przez środki ochrony roślin. Uruchomiono procedurę w celu zbadania przypadków zatrucia pszczół, w ramach której powoływane są doraźne komisje z udziałem przedstawicieli PIORiN, Inspekcji Weterynaryjnej oraz przedstawicieli organizacji pszczelarzy. Wprowadzono również wymóg 20-metrowej strefy buforowej od uli w przypadku stosowania środków ochrony roślin. Ponadto obowiązkowe szkolenie dla użytkowników środków ochrony roślin zawiera także moduł poświęcony organizmom pożytecznym, w tym pszczołom miodnym. Na etykietach wszystkich środków ochrony roślin znajdują się instrukcje nakazujące użytkownikom powiadomienie innych stron, które mogą być narażone (na przykład pszczelarzy), i podjęcie działań w celu ograniczenia ryzyka. 35. Za monitorowanie zdrowia pasiek i badanie zatrutych pszczół odpowiada Państwowy Instytut Weterynaryjny Państwowy Instytut Badawczy (PIW). Każdy przypadek zatrucia jest zgłaszany do PIW lub PIORiN. Od 2014 r. zgłoszenia dotyczące podejrzewanych zatruć pszczół inicjują proces dochodzenia prowadzony przez komisję, w której skład wchodzą przedstawiciele PIORiN i krajowych służb weterynaryjnych, oraz przez stowarzyszenie pszczelarzy. 36. W sprawozdaniu z wdrażania krajowego planu działania w latach przedstawiono informacje na temat zgłoszeń podejrzewanych zatruć pszczół w latach 2014 i 2015, których liczba wyniosła odpowiednio 89 i 47. W 2016 r. łącznie zgłoszono 73 przypadki podejrzewanych zatruć pszczół. PIORiN stwierdziła jednak, że związku przyczynowego między śmiercią pszczół a środkiem ochrony roślin dowiedziono w zaledwie 23 przypadkach w 3-letnim okresie. Wnioski 37. System zbierania informacji o przypadkach ostrych zatruć pestycydami oraz o przewlekłych objawach zatruć nie obejmuje całego szeregu przypadków, które mogą wystąpić w związku z zatruciem pestycydami. 5 W odpowiedzi na projekt sprawozdania właściwy organ zauważył, że oprócz informacji przekazanych podczas misji MRiRW otrzymało w drugiej połowie 2017 r. informacje od Narodowego Funduszu Zdrowia dotyczące liczby pacjentów leczonych w związku z zatruciem środkami ochrony roślin. W latach było to odpowiednio 616, 593, 512 i 450 pacjentów. Spośród wyżej wymienionych osób odpowiednio 383, 370, 323 i 295 wymagało leczenia szpitalnego. 12

17 13

18 5.6. SPRZĘT DO APLIKACJI PESTYCYDÓW Wymogi prawne Art. 8 dyrektywy 2009/128/WE dotyczący kontroli sprzętu znajdującego się w użyciu Ustalenia 38. Badanie i certyfikacja opryskiwaczy sadowniczych są w Polsce obowiązkowe od 1999 r., a wymóg ten rozszerzono później na inne rodzaje sprzętu do aplikacji pestycydów. W krajowym planie działania odniesiono się do potrzeby zmiany systemu po wejściu w życie dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania. W ustawie z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin wprowadzono wymóg, aby wszystkie opryskiwacze polowe i opryskiwacze sadownicze były badanie co trzy lata. Obecnie opryskiwacze kolejowe mają być badane co pięć lat, ale od stycznia 2020 r. częstotliwość zostanie skrócona do trzech lat. Pięcioletnią częstotliwość ustalono w przypadku badania sprzętu do zaprawiania nasion, sprzętu do zamgławiania lub osprzętu do oprysków w szklarniach lub tunelach foliowych, aplikatorów granulatu, samolotów i pozostałego sprzętu ze zbiornikiem o pojemności powyżej 30 litrów. Opryskiwacze plecakowe nie podlegają badaniu. Nowy sprzęt wymaga kontroli co najmniej raz w ciągu pięciu lat od zakupu. 39. Regionalny oddział PIORiN odpowiada za zatwierdzanie i nadzorowanie podmiotów świadczących usługi badania sprzętu do aplikacji pestycydów. W grudniu 2016 r. w Polsce było 388 zatwierdzonych podmiotów świadczących usługi badania sprzętu do aplikacji pestycydów. Właściwy organ stwierdził, że wszystkie przeprowadzone badania są w stosownych przypadkach zgodne z wymogami załącznika II do dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania i z odnośną normą europejską. Działania nadzorcze PIORiN obejmują kontrolę zgodności z wymogami dotyczącymi osób przeprowadzających badania, technologii stosowanej do badań i prowadzenia rejestrów. Kontrole nadzorcze nie mają formy regularnej obecności przy badaniu sprzętu. 40. Właściwy organ stwierdził, że w grudniu 2016 r. ważne certyfikaty miało jednostek sprzętu do aplikacji pestycydów. W latach 2015 i 2016 badaniu poddano odpowiednio ponad i jednostek sprzętu do aplikacji pestycydów i zgodnie z danymi przedstawionymi przez właściwy organ jedynie badanie trzech i pięciu jednostek nie zakończyło się wynikiem pozytywnym. MRiRW wyjaśniło, że ten niski współczynnik niepowodzenia wynika z faktu, że służby kontrolne mogą przeprowadzać czynności służące naprawieniu nieprawidłowości stwierdzonych podczas badań, a rejestruje się tylko wynik końcowy. Właściwy organ stwierdził, że obecny system sprzyja konkurencji, a przez użytkowników postrzegany jest jako zapewniający wartość dodaną. Chociaż praktyki te mogą wpływać na niezależność i bezstronność kontroli, właściwy organ stwierdził, że podczas działań nadzorczych nie wykryto żadnych problemów w tym względzie. 41. W ostatnim sprawozdaniu rocznym dotyczącym krajowego planu działania z grudnia 2015 r. podkreślono, że badaniu poddano 36% szacowanej liczby sprzętu do aplikacji pestycydów. Z drugiej strony PIORiN przeprowadza rutynowe kontrole użytkowników środków ochrony roślin, a w 2016 r. przeprowadziła ponad kontroli. Ponad 99% sprzętu do aplikacji pestycydów zostało zbadane zgodnie z wymogami. Jak wynika z tych danych, cel 80% określony w krajowym planie działania został z łatwością osiągnięty. 14

19 5.7. OPRYSKI Z POWIETRZA Wymogi prawne Art. 9 dyrektywy 2009/128/WE dotyczący oprysków z powietrza Ustalenia 42. W krajowym planie działania nie opisano, w jaki sposób Polska wdroży środki na podstawie art. 9 dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania 6. W art. 38 polskiej ustawy o środkach ochrony roślin określono, że środki ochrony roślin mogą być stosowane przy użyciu sprzętu agrolotniczego, jeżeli zwalczanie organizmów szkodliwych nie jest możliwe przy użyciu sprzętu naziemnego lub zastosowanie środków ochrony roślin przy użyciu sprzętu agrolotniczego stwarza mniejsze zagrożenie niż przy użyciu sprzętu naziemnego. Odzwierciedla to art. 9 ust. 2 lit. a) dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania dotyczący oprysków z powietrza. Odstępstwa dla aplikacji w drodze oprysków z powietrza wymagają zatwierdzenia planu oprysków przez wojewódzki inspektorat PIORiN. Inspektorat podaje na stronie internetowej wojewódzkiego PIORiN informacje o planowanej aplikacji pestycydów w drodze oprysków z powietrza, w tym lokalizację i całkowity obszar objęty planem oprysków, nazwę środka ochrony roślin, który ma być stosowany podczas planowanego oprysku, datę planowanego oprysku oraz okres ograniczenia dostępu do danego terenu dla ludzi i zwierząt gospodarskich po aplikacji w drodze oprysków z powietrza. 43. Do aplikacji w drodze oprysków z powietrza dopuszczone są trzy insektycydy, podczas gdy z aplikacji takiej polskie ustawodawstwo wyklucza herbicydy i środki odwadniające. 44. Rozporządzenie MRiRW z dnia 18 kwietnia 2013 r. zawiera wymóg stosowania systemów opartych na GPS do kontroli oprysków z powietrza. Zgodnie z rozporządzeniem MRiRW z dnia 22 maja 2013 r. podmiot planujący przeprowadzenie oprysku z powietrza ma obowiązek powiadomić, w formie pisemnej lub elektronicznej, o planowanym zabiegu w terminie nie krótszym niż siedem dni przed jego przeprowadzeniem organy jednostek samorządu terytorialnego, lokalne organizacje pszczelarzy oraz inne osoby, które mogą być narażone na kontakt ze środkami użytymi przy oprysku. Przy wejściu na obszary planowanego zastosowania pestycydów muszą znajdować się tablice informacyjne zawierające jasne informacje. 45. MRiRW oświadczyło, że od czasu wejścia w życie dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania nie przyznano żadnych odstępstw dla aplikacji w drodze oprysków z powietrza w rolnictwie, ponieważ właściwe organy uważają, że w tym 6 W odpowiedzi na projekt sprawozdania właściwy organ zauważył, że przyjęto niezbędne rozwiązania prawne i organizacyjne w celu zapewnienia, by ryzyko związane ze stosowaniem środków ochrony roślin z powietrza było ograniczone do minimum. Wszystkie wymogi i obowiązki dotyczące stosowania środków ochrony roślin z powietrza, skierowane zarówno do użytkowników tych środków jak i do służb zajmujących się kontrolą, zostały określone w przepisach ustawy z dnia 8 marca 2013 r. w sprawie środków ochrony roślin. Z tego względu środek ten nie został przeniesiony i włączony do krajowego planu działania. 15

20 przypadku istnieją realne rozwiązania alternatywne. W przypadku leśnictwa MRiRW stwierdziło, że w celu dotarcia do koron drzew wymagana jest aplikacja w drodze oprysków z powietrza. W latach 80. i 90. powierzchnia obszarów objętych opryskami z powietrza była znacznie większa, a w niektórych latach wynosiła do 2 mln ha, natomiast w ostatnich latach powierzchnia ta znacznie zmalała w 2015 r. były to zaledwie ha. 46. Lasy Państwowe są odpowiedzialne za ocenę konieczności przeprowadzenia oprysków z powietrza poprzez systematyczne monitorowanie owadów oraz inne działania w zakresie nadzoru zarówno w leśnictwie publicznym, jak i prywatnym. Na podstawie tych działań w zakresie monitorowania Lasy Państwowe przygotowują wszystkie wnioski dotyczące planów oprysków z powietrza i przedkładają je PIORiN, która jest odpowiedzialna za ostateczne decyzje w sprawie odstępstw. Po zatwierdzeniu planu Lasy Państwowe kontynuują dalsze działania w zakresie monitorowania na obszarach objętych planami i podejmują ostateczną decyzję w kwestii tego, czy faktycznie potrzebna jest aplikacja. Lasy Państwowe stwierdziły, że chociaż zatwierdzone plany aplikacji w drodze oprysków z powietrza w leśnictwie obejmowały ha w 2014 r. i ha w 2015 r., rzeczywista powierzchnia poddana działaniu pestycydów wynosiła odpowiednio ha i ha, co odpowiada mniej niż 0,5% całkowitej powierzchni lasów w Polsce. 47. Lasy Państwowe poinformowały zespół prowadzący misję, że warunki klimatyczne i ubogie siedliska sprzyjają populacjom owadów. Lasy Państwowe stwierdziły, że owadom sprzyjają również metody produkcji w lasach, takie jak monokultury, równe klasy wiekowe drzew, sztuczne pochodzenie drzew oraz brak warstw krzewów w lasach. Te ubogie siedliska sprzyjają wzrostowi organizmów szkodliwych, które nie są naturalnie zwalczane, co wymaga interwencji w zakresie ochrony roślin. Wnioski 48. Od czasu wejścia w życie dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania nie przyznano żadnych odstępstw w odniesieniu do oprysków z powietrza w rolnictwie. 49. Zaangażowanie organów urzędowych w monitorowanie i ocenę potrzeby oprysków z powietrza w leśnictwie daje pewność, że opryski z powietrza są stosowane tylko wtedy, gdy nie ma innych realnych rozwiązań alternatywnych, przy czym w ostatnich latach powierzchnia poddana działaniu pestycydów stale malała OCHRONA WODY Wymogi prawne Art. 11 dyrektywy 2009/128/WE dotyczący specjalnych środków ochrony środowiska wodnego i wody pitnej oraz odpowiednie przepisy dyrektywy 2000/60/WE Ustalenia 50. W krajowym planie działania opisuje się przede wszystkim środki ochrony środowiska wodnego i wody pitnej, które były już wprowadzone przed przyjęciem tego planu. W ustawie z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne zabrania się pobierania z wód powierzchniowych wody bezpośrednio do opryskiwaczy rolniczych oraz ich mycia w tych wodach. Przewiduje się w niej również możliwość ograniczenia stosowania nawozów oraz środków ochrony roślin w pobliżu ujęć wody. 16

21 51. Rozporządzenie MRiRW z dnia 31 marca 2014 r. określa szereg warunków mających na celu ochronę środowiska, takich jak: maksymalna prędkość wiatru podczas opryskiwania w celu ograniczenia znoszenia cieczy roboczej, tworzenie stref buforowych, jeżeli na etykiecie produktu nie określono strefy buforowej, warunki składowania środków ochrony roślin, napełniania opryskiwaczy i czyszczenia sprzętu do aplikacji pestycydów. Krajowy plan działania zawiera również środki monitorowania wody pitnej, wód powierzchniowych i wód podziemnych oraz osadów dennych. 52. Monitorowanie wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi prowadzi PIS, niezależnie od obowiązku monitorowania nałożonego na przedsiębiorstwa wodociągowe i podmioty zaopatrujące w wodę z indywidualnych ujęć w ramach działalności handlowej lub działalności prowadzonej w budynkach użyteczności publicznej. Zasady prowadzenia tego monitorowania określone są w ustawie z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. 53. Jednostki PIS i inne odpowiedzialne podmioty badają wodę pitną na obecność pozostałości pestycydów na obszarach, na których ich obecność uważa się za wysoce prawdopodobną. Chociaż Główny Inspektorat Sanitarny zapewnił wytyczne dotyczące tego, które pestycydy należy uwzględnić w analizach, faktyczny zakres analiz jest ustalany przez lokalnego inspektora przy uwzględnieniu warunków lokalnych. Analizy pozostałości pestycydów są przeprowadzane przez 72 laboratoria PIS i 162 dodatkowe laboratoria zatwierdzone przez PIS. 54. Przedsiębiorstwa wodociągowe i inne podmioty dostarczające wodę pitną muszą określić harmonogram pobierania próbek wody z częstotliwością określoną w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. oraz w porozumieniu z PIS. W 2015 r. pod kątem pozostałości pestycydów zbadano ponad dziesięć tysięcy próbek, z których żadna nie przekroczyła dozwolonych prawnie wartości określonych w dyrektywie 98/83/WE. 55. System Państwowego Monitoringu Środowiska został utworzony ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska i jest realizowany przez Inspekcję Ochrony Środowiska. System ten zapewnia monitorowanie wód powierzchniowych, podziemnych i matrycy osadów. Szczegółowe zasady oceny stanu wód podziemnych określono w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r., a w odniesieniu do jednolitych części wód powierzchniowych zasady te określono w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 2015 r. Właściwy organ stwierdził, że wspomniane programy monitorowania są zgodne z ramową dyrektywą wodną (2000/60/WE). 56. Monitorowanie wód powierzchniowych i podziemnych jest realizowane w ramach monitorowania diagnostycznego, operacyjnego i badawczego. W 2016 r. pestycydy monitorowano w ponad 200 stacjach monitorowania wód powierzchniowych i 150 stacjach monitorowania wód podziemnych na terenie całego kraju. Monitorowaniem objęto ponad 30 substancji czynnych pestycydów, z których sześć jest obecnie zatwierdzonych w UE do stosowania w środkach ochrony roślin, chociaż w niektórych przypadkach w Polsce nie ma żadnych dopuszczonych do stosowania środków ochrony roślin zawierających te substancje, takie jak np. diuron. Badania w zakresie monitorowania wód powierzchniowych są objęte sześcioletnim cyklem gospodarki wodnej. Badania osadów rzek i jezior prowadzone są przez wykonawców zatrudnionych 17