PLAN DZIAŁAŃ NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEJ ENERGII DLA MIASTA CZĘSTOCHOWY. Częstochowa 2014

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały Nr 899/L/2014 Rady Miasta Częstochowy z dnia 24 marca 2014 r. PLAN DZIAŁAŃ NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEJ ENERGII DLA MIASTA CZĘSTOCHOWY Częstochowa 2014 SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 1

2 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie Streszczenie Otoczenie społeczno-gospodarcze Dotychczasowe działania Bazowa inwentaryzacja emisji Wprowadzenie Zaopatrzenie w ciepło Emisje ze spalania gazu Transport i komunikacja miejska Energia elektryczna Bazowa i kontrolna inwentaryzacja emisji Program na rzecz poprawy jakości powietrza Wnioski i założenia dla planowanych działań Wnioski z analizy Interesariusze Spójność programu Wykonalność instytucjonalna, monitoring, montaż finansowy Konsultacje Planu działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Plan działań Uwagi zgłoszone w ramach konsultacji...64 SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 2

3 1. Wprowadzenie 22 listopada 2012 r., Uchwałą Nr 509/XXVIII/2012 Rady Miasta Częstochowy, Częstochowa stała się jednym z sygnatariuszy Porozumienia między burmistrzami przedsięwzięcia na rzecz walki ze zmianami klimatu, zainicjowanego w 2008 r. przez Komisję Europejską. Istotą tej międzynarodowej inicjatywy jest zrealizowanie, a nawet przekroczenie, unijnego celu, jakim jest zmniejszenie do 2020 roku emisji CO 2 o 20% (w stosunku do roku 1990), poprzez wdrożenie Planu działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP), dotyczącego efektywności energetycznej i wykorzystywania lokalnych odnawialnych źródeł energii. Włączając się w tę inicjatywę władze miasta uznały swoją kluczową rolę w realizacji tzw. pakietu 3x20: do 2020 r. ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do poziomu z 1990 r., zwiększenie do 20% udziału energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym zużyciu energii, dążenie do zwiększenia efektywności wykorzystania energii o 20%. Sygnatariusze Porozumienia uznają fakt, iż w znacznym stopniu od miast, w których żyje 75% mieszkańców Unii i w których konsumuje się 80% energii przekładającej się na emisję gazów cieplarnianych, zależy osiągnięcie zakładanych rezultatów. Cele wynikające dla Częstochowy z przystąpienia do Porozumienia między burmistrzami: Cel główny: ograniczenie emisji CO 2 o 20% do 2020 roku, w stosunku do roku bazowego (2005 rok). Cel pomocniczy: ograniczenie zużycia energii o 20% do 2020 roku, w stosunku do roku bazowego (2005 rok). Cel główny jest dla Częstochowy obligatoryjny a cel pomocniczy fakultatywny. SEAP ma stanowić dokument strategiczny, który: a. stanowi bazę inwetaryzacyjną dla określenia źródeł i wysokości emisji CO 2, b. wyznacza cel i wskaźniki dla roku docelowego (poziom emisji), c. określa kierunki działań i wiązki projektów, których realizacja pozwoli na osiągnięcie zakładanego celu, d. określa działania związane z poprawą stanu powietrza w mieście. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 3

4 2. Streszczenie Bazową inwentaryzację emisji CO 2 opracowano w oparciu o poradnik Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP) 1. Zgodnie z zaleceniami, badano zużycie nośników energii nieodnawialnej w poszczególnych sektorach w latach Ze względu na niekompletność zebranych danych, w stosunku do pewnych lat, ostatecznie zdecydowano za rok bazowej inwentaryzacji emisji (BEI) przyjąć rok 2005, natomiast za rok kontrolnej inwentaryzacji emisji (MEI) rok Wykorzystano standardowe wskaźniki emisji, zgodnie z zasadami IPCC wynikłe z końcowego zużycia energii. Zużycie energii badano w następujących obszarach: zużycie energii elektrycznej, zużycie energii cieplnej, zużycie paliw kopalnych dla potrzeb transportu. W roku bazowym 2005 emisja CO 2 wyniosła Mg (nie wliczając przemysłu). Aby osiągnąć zakładane cele ograniczenia emisji, w roku 2020 emisja CO 2 nie powinna przekroczyć Mg CO 2. CO 2 jest obecnie gazem, którego emisje objęte są największym zainteresowaniem, przede wszystkim ze względu na ochronę klimatu. Nie należy jednakże ignorować pozostałych emisji, związanych z wykorzystaniem energii ze źródeł nieodnawialnych, w szczególności ze źródeł opartych na spalaniu węgli. 1 Bertodi P., Cayuela D.B., Monni S., de Raveschoot R.P.: Poradnik: Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP), Unia Europejska SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 4

5 W województwie śląskim wyszczególniono 11 stref, dla których wystąpiły ponadnormatywne stężenia przynajmniej jednej z normowanych substancji. Do stref tych zaliczono miasto Częstochowa, gdzie opracowano Program ochrony powietrza ze względu na: przekroczenie dopuszczalnej częstości przekraczania poziomu dopuszczalnego 24-godz. stężeń pyłu zawieszonego PM 10 w roku kalendarzowym; przekroczenie dopuszczalnego poziomu pyłu zawieszonego PM 10 w roku kalendarzowym; przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w roku kalendarzowym. Na podstawie zebranych danych przedstawiono założenia dla działań, mających wpływ na wysokość emisji CO 2 i stan powietrza na terenie miasta Częstochowy: konieczność podjęcia działań zwiększających poziom uciepłownienia obszaru Śródmieścia, Starego Miasta, Podjasnogórskiej i Trzech Wieszczy (tzw. I Jednostka Bilansowa w Założeniach do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla miasta Częstochowy; podjęcie zdecydowanych działań służących ograniczeniu ruchu drogowego w centrum miasta poprzez: a. ograniczenie tranzytu, b. zwiększenie udziału komunikacji zbiorowej w przewozach; konieczność wymiany taboru MPK na pojazdy spełniające wyższe normy w zakresie emisji; zwiększenie udziału OZE w pokryciu zapotrzebowania na energię, zwłaszcza indywidualnych odbiorców, poprzez promowanie paneli słonecznych i ogniw fotowoltaicznych; ograniczenie zapotrzebowania na energię cieplną w sektorze mieszkalnictwa, poprzez przeprowadzenie termomodernizacji najstarszej części substancji mieszkaniowej; kontynuowanie działań służących poprawie zarządzania energią w budynkach użyteczności publicznej, ze szczególnym uwzględnieniem budynków oświatowych, stanowiących zdecydowaną większość powyższej infrastruktury. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 5

6 3. Otoczenie społeczno-gospodarcze Kluczowe znaczenie dla realizacji SEAP-u ma położenie oraz sytuacja społeczno-gospodarcza miasta. Częstochowa to miasto położone w południowej Polsce na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, nad rzeką Wartą. Miasto znajduje się w subregionie północnym województwa śląskiego. Mapa 3.1. Lokalizacja Miasta Częstochowy na mapie Polski. Źródło: Miejski Program Rewitalizacji dla Częstochowy Aktualizacja 2013 Ze względu na potencjał ludnościowy, gospodarczy, naukowy i kulturalny Częstochowa pełni funkcję metropolitarną dla subregionu. Częstochowa jest powiatem grodzkim (gminą o statusie miasta, wykonującą zadania powiatu), zajmuje obszar 160 km² i jest 12. pod względem powierzchni miastem Polski. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 6

7 Mapa 3.2. Lokalizacja Miasta Częstochowy na mapie województwa śląskiego. Źródło: Miejski Program Rewitalizacji dla Częstochowy Aktualizacja 2013 Częstochowa jest unikatowym w skali światowej miejscem kultu religijnego i odsetek lat najważniejszym centrum pielgrzymkowym w Polsce. Jasną Górę odwiedza corocznie średnio 3,5 miliona pątników z 80 krajów świata. Według danych Biura Prasowego Jasnej Góry w 2012 roku Sanktuarium odwiedziło około 3,3 miliona pielgrzymów. W 203 ogólnopolskich pielgrzymkach wzięło udział około 780 tys. osób. Na Jasną Górę przyszło 278 pielgrzymek, w których uczestniczyło 141 tys. osób. Ponadto w 2012 roku Sanktuarium odwiedzili pielgrzymi z 74 krajów świata, m.in.: 694 grupy z Włoch, 557 grup z USA, 390 z Niemiec, 351 z Hiszpanii, 286 z Francji, 79 z Portugalii. Tak szerokie grono turystów odwiedzających Częstochowę świadczy o tym, że stanowi ona miejsce atrakcyjne turystycznie. Duże znaczenie dla ruchu turystycznego ma również umiejscowienie miasta na początku Jury Krakowsko-Częstochowskiej i Szlaku Orlich Gniazd. Miasto posiada wielosektorową, nowoczesną strukturę gospodarczą, prowadząc jednocześnie działalność badawczo-naukową, reprezentowaną przez dużą ilość instytutów i uczelni wyższych. Jest również ważnym ośrodkiem kultury. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 7

8 Miasto Częstochowa jest 13. miastem w Polsce i 2. miastem województwa śląskiego pod względem liczby ludności. Tabela 3.1. Liczba mieszkańców miasta Częstochowy i województwa śląskiego w latach Wyszczególnienie województwo śląskie Częstochowa Kobiety Mężczyźni Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Zarówno na terenie całego województwa, jak i w Częstochowie, zauważa się, że liczba mieszkańców od kilku lat ulega ciągłemu zmniejszeniu. Na koniec 2012 roku kształtowała się na poziomie osób i w porównaniu do roku poprzedniego spadła o osoby. Natomiast w porównaniu z 2008 rokiem w Częstochowie jest o mieszkańców mniej. Kobiety stanowią 53% mieszkańców. Gęstość zaludnienia w 2012 r. wynosiła 1 465,45 osób/km², natomiast w 2008 r. wynosiła 1 503,83 osób/km². Do głównych czynników wpływających na spadek liczby mieszkańców miasta zaliczyć można: wysokie saldo migracji, zarówno wewnętrznej (-377 osób w 2010 r.), jak i zagranicznej (-156 osób w 2010 r.), przyrost naturalny (0,9 w 2010 r.). Tendencja spadkowa powyższych czynników utrzymuje się również w latach , co w konsekwencji powoduje starzenie się społeczeństwa. Trendy te determinowane są przede wszystkim sytuacją ekonomiczną kraju, a także postępującym procesem suburbanizacyjnym. Od lat dziewięćdziesiątych, w większości większych miast, także w Częstochowie, utrzymuje się spadek liczby ludności spowodowany ujemnym saldem migracji. Większość osób migrujących z Częstochowy wybiera teren okolicznych gmin, jako nowe miejsce zamieszkania. Przyczyną tego są niższe ceny nieruchomości oraz korzystniejsze warunki zamieszkania. Wokół miasta rozwija się strefa podmiejska o charakterze mieszkaniowym, którą tworzą gminy sąsiadujące z Częstochową. Zazwyczaj osoby, które przeprowadziły się do gmin ościennych, w rzeczywistości codziennie dojeżdżają do miasta, SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 8

9 nadal pracują w Częstochowie, a ich dzieci uczęszczają do tutejszych szkół. Uczestniczą czynnie w rozwoju miasta i czują się z nim związane. Tabela 3.2. Struktura ludności miasta Częstochowy w latach Wyszczególnienie Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Proces starzenia się społeczeństwa znajduje swoje odzwierciedlenie w strukturze i liczebności tzw. produkcyjnych grup wiekowych. Od 2008 roku systematycznie zmniejsza się liczba osób w wieku produkcyjnym. Od dłuższego czasu maleje też liczba osób w wieku przedprodukcyjnym. W ostatnich latach znacznie zwiększyła się natomiast grupa osób w wieku poprodukcyjnym. Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, że ludność miasta Częstochowy cechuje się systematycznym spadkiem liczby ludności w wieku produkcyjnym. Natomiast malejąca liczba ludności wpływa na zmniejszenie aktywności społecznej. Tabela 3.3. Rynek pracy miasta Częstochowy w latach Wyszczególnienie Liczba osób pracujących Liczba osób bezrobotnych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W 2012 roku w Częstochowie zarejestrowanych było bezrobotnych. Od 2008 r. liczba bezrobotnych systematycznie rośnie. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 9

10 Podczas analizy danych statystycznych zawartych w Tabeli 3.3. można zauważyć, iż od 2008 roku liczba osób pracujących systematycznie spada. Na przestrzeni ostatnich 5 lat grono osób pracujących pomniejszyło się o ponad 4%, tj. o osoby. Wykres 3.1. Stopa bezrobocia w Częstochowie w latach na tle województwa i kraju Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Tabela 3.4. Liczba podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON działających na terenie Częstochowy w latach Wyszczególnienie Podmioty ogółem Podmioty sektora publicznego podmioty gospodarki narodowej ogółem państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego przedsiębiorstwa państwowe spółki handlowe spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego, gospodarstwa pomocnicze SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 10

11 Podmioty sektora prywatnego podmioty gospodarki narodowej ogółem osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą spółki handlowe spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego spółdzielnie fundacje stowarzyszenia i organizacje społeczne Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W 2012 r. stopa bezrobocia rejestrowego w Częstochowie kształtowała się na poziomie 13,5% i była wyższa od średniej w województwie śląskim o 2,4% oraz niewiele wyższa od średniej ogólnopolskiej, która w omawianym okresie wyniosła 13,4%. Po gwałtownym spadku liczby osób bezrobotnych w latach , w ostatnich latach nastąpił wzrost bezrobocia rejestrowego zarówno na poziomie lokalnym, jak i wojewódzkim oraz krajowym. Niepokojący jest fakt, iż coraz większy odsetek wśród poszukujących zatrudnienia w Częstochowie i okolicach stanowią ludzie młodzi. W Częstochowie koncentruje się ponad połowa potencjału gospodarczego subregionu północnego województwa śląskiego. W mieście dynamicznie rozwija się przemysł motoryzacyjny, metalurgiczny i szklarski. Silny jest przemysł włókienniczy, skórzany i obuwniczy, materiałów budowlanych, a także przetwórstwo rolno-spożywcze i rzemiosło. Z analizy danych statystycznych umieszczonych w Tabeli 3.4. wynika, iż liczba podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON na terenie Częstochowy, w analizowanym okresie zwiększyła się o podmiotów i na koniec 2012 r. wyniosła W przeważającej większości częstochowską gospodarkę tworzą podmioty sektora prywatnego. Na koniec 2012 r. zarejestrowane były podmioty prywatne (stanowiące 97,83% ogółu). Jednostki sektora publicznego stanowią zaledwie 2,17% ogółu podmiotów sektora publicznego. Według kryterium formy prawnej największą grupę podmiotów stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 75,5%. Spółki handlowe, zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego, stanowiły przeszło 11%, z czego 15% to spółki SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 11

12 handlowe z udziałem zagranicznego kapitału. Inwestycje zagraniczne znacznie ożywiają lokalną gospodarkę, podnosząc potencjał rozwojowy miasta. Na przestrzeni analizowanego okresu nastąpił wzrost liczby fundacji działających na terenie miasta o około 33%, co dało na koniec 2012 roku 101 fundacji. Od 2008 roku liczba spółdzielni socjalnych zmniejszyła się o 7,5% i w 2012 r. funkcjonowały 74 spółdzielnie. W latach sukcesywnie zwiększała się liczba funkcjonujących w Częstochowie stowarzyszeń i organizacji społecznych (wzrost o 10%) do 638 podmiotów. W latach 90-tych w całym kraju, również w Częstochowie, nastąpił proces restrukturyzacji gospodarki. Wiele zakładów przemysłowych, zwłaszcza dużych przedsiębiorstw państwowych, przeszło proces restrukturyzacji w wyniku, którego znacznie ograniczono zatrudnienie. Wykres 3.2. Struktura zatrudnienia wg PKD 2007 w Częstochowie w 2011 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Pomimo iż od dłuższego czasu spada zatrudnienie w sektorze przemysłu i budownictwa, to nadal jest to sektor z największym zatrudnieniem, wynoszącym 39%. W przedsiębiorstwach zajmujących się handlem, naprawą pojazdów samochodowych, transportem i gospodarką magazynową, zakwaterowaniem i gastronomią, informacją SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 12

13 i komunikacją, zatrudnionych jest osób. Jest to sektor, w którym na przestrzeni ostatnich lat zwiększała się liczba osób zatrudnionych. Najmniejsze zatrudnienie jest w rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie niespełna 2,5%. Na przestrzeni analizowanego okresu największy spadek zatrudnienia nastąpił w obszarze przemysłu i budownictwa. W ciągu 5 lat zatrudnienie w tym sektorze straciły osoby. Tendencja spadkowa utrzymuje się również w działalności finansowej i ubezpieczeniowej, a także w firmach zajmujących się obsługą rynku nieruchomości 542 osoby straciły pracę. Tabela 3.5. Struktura zatrudnienia wg PKD 2007 na terenie Częstochowy w latach Wyszczególnienie Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Przemysł i budownictwo Handel, naprawa pojazdów samochodowych, transport i gospodarka magazynowa, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja Działalność finansowa i ubezpieczeniowa, obsługa rynku nieruchomości Pozostałe usługi Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Częstochowa jest znaczącym w regionie ośrodkiem szkolnictwa i nauki. W mieście funkcjonują następujące jednostki oświatowe: 37 miejskich przedszkoli, 41 szkół podstawowych, 18 gimnazjów, 21 szkoły ponadgimnazjalne, 6 szkół specjalnych. W Częstochowie funkcjonuje ponadto osiem szkół wyższych o zróżnicowanym profilu kształcenia: Politechnika Częstochowska, SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 13

14 Akademia im. Jana Długosza, Akademia Polonijna, Wyższa Szkoła Zarządzania, Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Turystyki, Wyższa Szkoła Lingwistyczna, Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych, Wyższe Seminarium Duchowne Archidiecezji Częstochowskiej. Łącznie w częstochowskich szkołach wyższych studiuje ponad 20 tysięcy studentów, co stanowi 12,9% studentów całego województwa śląskiego. Częstochowa jest ważnym punktem na mapie zarówno krajowej, jak i międzynarodowej sieci komunikacyjnej. Jest miastem położonym w ciągu korytarza komunikacyjnego północ-południe o znaczeniu europejskim trasa E75 relacji Sztokholm Gdańsk Katowice Żylina (Budapeszt Ateny), z odgałęzieniem dla relacji Częstochowa Ostrawa (Wiedeń Wenecja). Miasto zlokalizowane jest ponadto w pobliżu międzynarodowej trasy łączącej zachód kontynentu z Ukrainą i Białorusią. Przez Częstochowę przebiegają następujące trasy komunikacyjne: DK 1, trasa europejska E 75: Gdańsk Grudziądz Toruń Łódź Piotrków Trybunalski Częstochowa Dąbrowa Górnicza Tychy Bielsko-Biała Cieszyn (granica państwa); DK 43: Wieluń Kłobuck Częstochowa; DK 46: Kłodzko Nysa- Opole Lubliniec Częstochowa Szczekociny; DK 91: Gdańsk Tczew Piotrków Trybunalski Radomsko Częstochowa; DW 483: Łask Szczerców Nowa Brzeźnica Częstochowa; DW 491: Działoszyn Łobodno Częstochowa; DW 494: Bierdzany Olesno Wręczyła Wielka Częstochowa; DW 786: Częstochowa Koniecpol Włoszczowa Kielce; DW 908: Częstochowa Tarnowskie Góry. Łączna długość dróg publicznych w Częstochowie wynosi 616,4 km, w tym: dróg krajowych: 46,4 km; dróg wojewódzkich: 20,5 km; dróg powiatowych: 127 km; dróg gminnych: 422,5 km. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 14

15 Istniejący układ transportowy zapewnia bezpośrednie lub pośrednie połączenie Częstochowy z wszystkimi ważnymi regionami i miastami w kraju. Tabela 3.6. Odległości pomiędzy Częstochową a wybranymi miastami w kraju Miasto Odległość (km) Warszawa 220 Gdańsk 395 Katowice 62 Kielce 110 Kraków 102 Łódź 107 Opole 110 Poznań 233 Wrocław 149 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W pobliżu Częstochowy funkcjonują dwa międzynarodowe porty lotnicze: Pyrzowice oddalony o 50 km oraz Kraków-Balice oddalony o 120 km. Częstochowa jest ponadto ważnym węzłem kolejowym. Miasto posiada bezpośrednie połączenia kolejowe z Warszawą, Gdańskiem, Katowicami, Krakowem, Kielcami, Łodzią, Wrocławiem. Teren Częstochowy obsługiwany jest przez komunikację publiczną autobusową i tramwajową. Tramwaje w Częstochowie to najmłodszy system tramwajowy na terenie Polski, który powstał w roku W mieście są trzy linie tramwajowe o łącznej długości 14,8 km. Strukturę użytkowania gruntów w mieście przedstawia Tabela 3.7. Największy obszar zajmują grunty rolne, uprawy ogrodnicze oraz nieużytki ha. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 15

16 Tabela 3.7. Struktura użytkowania gruntów w Częstochowie Odsetek Powierzchnia Rodzaj terenu (dominujące funkcje) powierzchni w ha ogółem tereny zwartej zabudowy mieszkaniowo-usługowej (śródmiejskiej) 175 1,1 tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej (blokowej) 492 3,1 tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej tereny usług publicznych i komercyjnych 498 3,1 tereny przemysłowo-składowe ,1 tereny infrastruktury technicznej 81 0,5 tereny ulic, parkingów i garaży 770 4,8 tereny kolejowe 231 1,4 tereny sportowo-rekreacyjne, zieleń parkowa 303 1,9 ogródki działkowe 261 1,6 cmentarze 75 0,5 tereny leśne, zadrzewienia ,2 zbiorniki wodne 91 0,6 grunty rolne w kompleksach, uprawy ogrodnicze ,6 pozostałe (rozproszone grunty rolne w terenach zurbanizowanych, nieużytki) ,5 RAZEM ,0 Źródło: Miejski Program Rewitalizacji dla Częstochowy + Aktualizacja 2012 Z danych przedstawionych w tabeli wynika, iż zabudowa mieszkaniowa zajmuje ha, z czego 67% stanowi zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna. Natomiast powierzchnia terenów zieleni, do której zaliczamy parki, skwery, zieleńce, zieleń przyuliczną i osiedlową, ogrody działkowe, lasy, zadrzewienia wynosi ponad ha, z czego 48% tej powierzchni zajmują lasy liściaste i iglaste. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 16

17 Zasoby mieszkaniowe w Częstochowie z roku na rok rosną. Na przestrzeni analizowanego okresu liczba mieszkań zwiększyła się o 2,72%. Na koniec 2011 roku liczba oddanych do użytku mieszkań wyniosła Tabela 3.8. Zasoby mieszkaniowe w Częstochowie Wyszczególnienie Liczba mieszkań Źródło: Miejski Program Rewitalizacji dla Częstochowy + Aktualizacja 2012; dane GUS W strukturze zasobów mieszkaniowych największy udział mają mieszkania osób fizycznych oraz spółdzielni mieszkaniowych. Mieszkania komunalne stanowią zaledwie 11%. Wg danych statystycznych, przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania wynosi 58,96 m². Średnio w Częstochowie przypada 22,1m 2 powierzchni użytkowej na osobę. Natomiast przeciętna liczba osób na jedno mieszkanie kształtuje się na poziomie 2,66 osoby.. Tabela 3.9. Infrastruktura techniczna w mieście Częstochowa w 2011 roku Rodzaj sieci Dostępność sieci (%) wodociągowa 96,1 kanalizacyjna 87,1 energetyczna 100 gazowa 71,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Z powyższej tabeli wynika, iż na terenie miasta najlepsza jest dostępność do sieci energetycznych, wodociągowych i kanalizacyjnych. Natomiast sieć gazowa jest dostępna w 71%. Mieszkańcy Częstochowy korzystają z sieci kanalizacyjnej typu rozdzielczego, co oznacza, że ścieki komunalno-bytowe i przemysłowe odprowadzane są i oczyszczane oddzielnie od ścieków opadowych (deszczowych). W większości jest to system grawitacyjny, który zbiera ścieki w ramach zlewni: Centralnej Oczyszczalni Ścieków Warta oraz Oczyszczalni Ścieków Dźbów. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 17

18 Tabela Sieć kanalizacyjna w Częstochowie w latach Wyszczególnienie Długość czynnej sieci kanalizacji (km) 519,9 532,3 538,5 546,3 548,1 550,6 Ludność korzystająca z sieci kanalizacji Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Eksploatowana czynna sieć kanalizacyjna w mieście wynosi 550,6 km i jest wciąż rozbudowywana. W analizowanym okresie wybudowano 30,7 km sieci. Wg danych na 2011 r. do sieci kanalizacji podłączonych było osób. Obserwowany spadek ludności korzystającej z kanalizacji jest spowodowany generalnym spadkiem liczby mieszkańców miasta. System gazowniczy Częstochowy jest dostępny w znacznej części na zamieszkałym obszarze miasta. Silnie rozbudowany jest system sieci niskiego ciśnienia z występowaniem sieci o dużych średnicach (do DN 500 włącznie). Wg stanu na koniec 2011 r. w Częstochowie długość czynnej sieci gazowej wynosiła 513,3 km tj. o 62,8 km więcej w stosunku do 2007 r. Z analizy danych przedstawionych w Tabeli wynika, iż liczba odbiorców gazu systematycznie rośnie. W analizowanym okresie nastąpił wzrost odbiorców o 989. Wzrosła ponadto liczba czynnych przyłączy do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych o 4,5%. Tabela Charakterystyka systemu gazowniczego w Częstochowie w latach Wyszczególnienie Długość czynnej sieci gazowej (km) 450,5 448,6 459,8 484,8 513,3 Czynne przyłącza do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych Liczba odbiorców gazu Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 18

19 Sumując długość sieci magistralnej, rozdzielczej oraz przyłączy wodociągowych, wynosi 2 307,7 km. W celu zapewnienia odpowiedniej ilości wody o odpowiednim ciśnieniu, w systemie wodociągowym funkcjonuje 9 zbiorników retencyjnych wody: 3 zbiorniki Oleńki (o łącznej pojemności m³), 2 zbiorniki Kawie Góry (o łącznej pojemności m³), 4 zbiorniki Błeszno (o łącznej pojemności m³), 12 przepompowni wody. Tabela Sieć wodociągowa w Częstochowie w latach Wyszczególnienie Długość czynnej sieci rozdzielczej wodociągu (km) 564,5 568,3 575,2 578,6 584,7 586,6 Ludność korzystająca z sieci wodociągowej Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Sieć wodociągowa w Częstochowie nadal się rozwija. Od 2007 roku powstało 22,1 km nowej sieci rozdzielczej i na koniec 2012 r. jej długość wyniosła 586,6 km. Niestety trend ten nie utrzymuje się w przypadku ludności korzystającej z sieci wodociągowej. Liczba mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej systematycznie spada, co jest spowodowane zmniejszającą się liczbą mieszkańców miasta. W 2011 r. z sieci wodociągowej korzystało osób. Na terenie Częstochowy można wyróżnić następujące systemy ciepłownicze: centralny system ciepłowniczy, na który składają się: CHP Częstochowa, Ciepłownia Rejtana; hutniczy system ciepłowniczy obejmujący odbiorców zlokalizowanych na obszarze byłej Huty Częstochowa, który zaopatrywany jest ze źródła Elektrociepłownia (EC-1) i Ciepłownia (EC-2); wyspowe systemy ciepłownicze eksploatowane przez Fortum, na potrzeby których pracują następujące kotłownie: Pankiewicza oraz Koreckiego; na obszarze miasta zlokalizowanych jest wiele dużych, indywidualnych kotłowni (o mocy powyżej 0,1 MW), zaopatrujących głównie jednego odbiorcę; istnieje ponadto szereg małych źródeł ciepła (w większości są to piece węglowe), które pokrywają zapotrzebowanie indywidualnych odbiorców. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 19

20 Wykres 3.3. Sposób pokrycia zapotrzebowania mocy cieplnej Źródło: Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla miasta Częstochowy cz. I System ciepłowniczy pokrywa 56% zapotrzebowania na ciepło. 20% energii cieplnej jest wytwarzanej w kotłowniach i piecach węglowych. Natomiast gaz sieciowy jest wykorzystywany w 16%. Tabela System ciepłowniczy w Częstochowie w latach Wyszczególnienie Liczba kotłowni (szt.) w tym w spółdzielniach mieszkaniowych (szt.) Długość sieci cieplnej przemysłowej (km) Długość sieci cieplnej przyłączonych do budynków i innych obiektów (km) Kubatura budynków ogrzewanych centralnie (dam³) w tym w budynkach mieszkalnych (dam 3 ) ,1 133,8 132,7 135,4 137,6 46, ,7 53, , , , ,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 20

21 Z analizy danych przedstawionych powyżej wynika, iż system sieci ciepłowniczych w Częstochowie ciągle się rozwija. Na koniec 2011 roku długość sieci cieplnej przemysłowej oraz przyłączy do budynków i innych obiektów wynosiła 203,6 km. W analizowanym okresie nastąpił wzrost długości sieci o niespełna 20%. W Częstochowie funkcjonują różnorodne odnawialne źródła energii. W spółkach komunalnych pracują źródła wykorzystujące biogaz do produkcji energii elektrycznej i ciepła: - w oczyszczalni ścieków - zespół prądotwórczy o mocy 827 kwe i 856 kwt produkujący rocznie łącznie ok. 11,4 GWh energii elektrycznej i cieplnej. - na składowisku odpadów komunalnych - trzy generatory o łącznej mocy 2300 kw, produkujące rocznie ok. 10 GWh energii elektrycznej; Źródła biomasowe: - elektrociepłownia CHP Częstochpwa o mocy 120 MWt i 64 MWe wykorzystuje w procesie współspalania biomasę w ilości ok. 35% - roczna produkcja energii wynosi ok. 550 GWht oraz 450 GWhe; - elektrociepłownia Zakładu Elektroenergetycznego ELSEN wykorzystuje kocioł gazowo-biomasowy (2 palniki gazowe i 4 na biomasę) o łącznej mocy 48 MW. Energia słoneczna: - w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym im. Najświętszej Maryi Panny - instalacja solarna do przygotowania c.w.u. o łącznej powierzchni kolektorów 1495 m2; - w obiektach Miejskiego Szpitala Zespolonego - 3 instalacje solarne o łącznej powierzchni kolektorów ok. 700 m2 - w pływalni letniej MOSiR - kolektory słoneczne o pow. 17,5 m2; - przy wsparciu gminy z PFOŚ mieszkańcy zainstalowali w budynkach jednorodzinnych 25 zestawów kolektorów słonecznych o łącznej powierzchni ok. 100 m2. - w Śląskim ośrodku Doradztwa Rolniczego - instalacja fotowoltaiczna o mocy 0,96 kw Energia wiatru: 3 siłownie po 250 kw (inwestor prywatny). Energia wodna: MEW na rzece Kucelince o mocy 75 kw (inwestor prywatny). Miasto Częstochowa położone jest nad rzeką Wartą pomiędzy dwoma istotnymi z punktu widzenia ekologii obszarami: Jurą Krakowsko-Częstochowską, stanowiącą obszar węzłowy sieci ECONET o znaczeniu międzynarodowym, a kompleksem lasów położonych na zachód od miasta, należący do obszaru węzła sieciowego ECONET o znaczeniu krajowym. W granicach miasta występują tereny i obiekty przyrodnicze objęte ochroną. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 21

22 Jednym z nich jest Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, wchodzący w skład Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Na terenie miasta znajduje się niewielka jego część, tj. 8,3 ha, natomiast większy obszar obejmują otuliny Zespołu Parków Krajobrazowych. Park charakteryzuje się krasowym krajobrazem z jaskiniami, ostańcami i skałkami stokowymi, których kulminacje nieznacznie przekraczają 450 m n.p.m. Pomiędzy ostańcami charakterystyczne są płytkie, suche, piaszczyste doliny. Na terenie miasta znajduje się także 19 pomników przyrody ożywionej, w tym 16 pojedynczych drzew, które stanowią indywidualne pomniki przyrody oraz jednogatunkowa Aleja Brzozowa, utworzona z 385 drzew brzozy brodawkowej. Częstochowa jest ponadto miastem posiadającym tereny cenne przyrodniczo i krajobrazowo. Należą do nich obszary wskazane jako możliwe rezerwaty przyrody: przełom Warty na Mirowie wraz ze wzgórzem Gąszczy i wzgórzem Kokocówka (teren o powierzchni 8,91 ha); łąki torfowiskowe na Błesznie (teren o powierzchni 2,07 ha); łąki trzęślicowe w dzielnicy Dźbów Walaszczyki (teren o powierzchni ok. 25 ha); wzgórze Ossona. W granicach miasta nie występują tereny zdegradowane na skutek klęsk żywiołowych, ruchów masowych, ani też naturalne zagrożenia geologiczne. Nie ma ustanowionych obszarów ograniczonego użytkowania ze względu na występowanie uciążliwości dla środowiska, wskazanych w art. 135 ustawy Prawo ochrony środowiska. Na terenie miasta występują natomiast tereny zdegradowane w wyniku działalności człowieka, do których należą: tereny historycznej eksploatacji rud, wyrobiska poeksploatacyjne oraz hałdy. Gmina podjęła wstępne działania prowadzące do objęcia w przyszłości odpowiednimi formami ochrony prawnej najcenniejszych przyrodniczo obszarów na terenie Częstochowy. Polegają one na: - wykonaniu w latach waloryzacji przyrodniczej miasta prowadzącej do opracowania mapy stref cenności przyrodniczej oraz określającej lokalizację stanowisk i obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. - zainicjowaniu kontaktów z RDOŚ w Katowicach w sprawie oceny zasadności i możliwości objęcia ochroną wytypowanych obszarów o wyjątkowych walorach przyrodniczych. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 22

23 W latach na terenach zieleni miejskiej będących w utrzymaniu Gminy Miasto Częstochowa, w tym w pasach zieleni ulicznej, posadzono łącznie ok drzew i krzewów. 4. Dotychczasowe działania Miasto Częstochowa od wielu lat prowadzi konsekwentną politykę w zakresie efektywnego zrządzania energią. Częstochowa świadomie kształtuje i realizuje lokalną politykę energetyczną i stara się wpływać na rozwój zrównoważonej gospodarki energetycznej. Działania konsumują założenia Polityki Energetycznej Unii Europejskiej, które w skrócie określa się 3x20 i pozostają spójne z Polityką energetyczną Polski do 2030 roku. Działania samorządu opierają się o zapisy uwzględnione w ustawie Prawo energetyczne oraz w Ustawie o efektywności energetycznej, wprowadzając w wielu obszarach rozwiązania nowatorskie i innowacyjne. Realizowane przedsięwzięcia mają charakter uniwersalny i są stale ulepszane. Największą grupę obiektów miejskich stanowią obiekty oświatowe. W latach Urząd Miasta Częstochowy zrealizował szereg inwestycji o charakterze termomodernizacyjnym w obiektach tego typu: Zespół Szkół im. Wł. Reymonta, ul. Krakowska 80 wymiana stolarki, docieplenie budynku; Młodzieżowy Dom Kultury Pałac Hantkego, ul. Łukasińskiego 50/68 modernizacja kompleksowa; Młodzieżowy Dom Kultury Pływalnia z łącznikiem, ul. Łukasińskiego modernizacja kompleksowa; Młodzieżowy Dom Kultury Sala widowiskowa, ul. Łukasińskiego modernizacja kompleksowa; Młodzieżowy Dom Kultury Domek Orkiestry, ul. Łukasińskiego modernizacja kompleksowa; Szkoła Podstawowa Nr 38, ul. Sikorskiego 56 modernizacja kompleksowa; Szkoła Podstawowa Nr 21, ul. Sabinowska 7/9 wymiana stolarki, docieplenie budynku; Szkoła Podstawowa Nr 26, ul. Rakowska 42 wymiana stolarki, docieplenie budynku; IV Liceum Ogólnokształcące im. H. Sienkiewicza, Aleja Najświętszej Maryi Panny 56 wymiana stolarki, docieplenie budynku; SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 23

24 Szkoła Podstawowa Nr 26, ul. Rakowska 42 II etap wymiana stolarki, docieplenie budynku; Centrum Języków Obcych oraz Policealna Szkoła Administracji Publicznej, al. Jana Pawła II nr 126/130 docieplenie budynku; V Liceum Ogólnokształcące im. A. Mickiewicza i Zespół Gimnazjów, ul. Krakowska 29 wymiana stolarki, wymiana centralnego ogrzewania, docieplenie; Szkoła Podstawowa Nr 25, ul. Rędzińska 23 wymiana stolarki, docieplenie budynku; Szkoła Podstawowa Nr 37, ul. Wielkoborska 54 wymiana stolarki, docieplenie budynku; Miejskie Przedszkole Nr 42, ul. PCK 16 wymiana stolarki, docieplenie budynku; Szkoła Podstawowa Nr 13, ul. Wręczycka 111/115 wymiana stolarki, wymiana centralnego ogrzewania, docieplenie, modernizacja kotłowni gazowej; Gimnazjum Nr 16, ul. Ułańska 5/7 wymiana stolarki, wymiana centralnego ogrzewania, docieplenie, modernizacja kotłowni węglowej; Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących im. S. Żeromskiego, Aleja Niepodległości 16/18 wymiana stolarki, wymiana centralnego ogrzewania, docieplenie; Szkoła Podstawowa Nr 53, ul. Orkana 95 wymiana stolarki okiennej; Szkoła Podstawowa Nr 51, ul. Połaniecka 50 wymiana stolarki okiennej; Miejskie Przedszkole Nr 30, ul. Czajkowskiego 3 wymiana stolarki, wymiana centralnego ogrzewania, docieplenie, modernizacja kotłowni gazowej. W 2004 roku, przy wykorzystaniu formuły ESCO, wykonano modernizację węzłów cieplnych w 24 obiektach oraz wymianę kotłowni wykorzystujących paliwa stałe na kotłownie olejowe w 2 obiektach. Miasto skorzystało przy realizacji inwestycji z nowatorskiej formuły, która pozwalała na wykonanie przedsięwzięcia z funduszy partnera prywatnego, bez angażowania środków gminy oraz spłatę inwestycji z uzyskanych oszczędności, wynikających z ograniczenia zużyć mediów energetycznych. Efekt ekologiczny zwiększony został poprzez wprowadzenie w węzłach cieplnych, oprócz regulacji pogodowej, także regulacji godzinowej, która pozwoliła ograniczyć ogrzewanie obiektów w czasie dolin nocnych, weekendowych oraz podczas przerw świątecznych i ferii zimowych. Zadanie obejmowało: Gimnazjum nr 12 im. Jana Matejki, ul. Okólna 31/39, Miejskie Przedszkole nr 4, ul. Witkiewicza 4, Miejskie Przedszkole nr 5 im. Jana Kilińskiego, ul. Górska 8/10, SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 24

25 Miejskie Przedszkole nr 8, Aleja Wojska Polskiego 73, Miejskie Przedszkole nr 12, ul. Broniewskiego 18, Miejskie Przedszkole nr 14, ul. Baczyńskiego 11, Miejskie Przedszkole nr 15 im. Jana Pawła II, ul. Michałowskiego 32, Miejskie Przedszkole nr 36, ul. Kukuczki 4, Miejskie Przedszkole nr 38, ul. Okulickiego 63, Miejskie Przedszkole nr 42, ul. Polskiego Czerwonego Krzyża 16, Szkoła Podstawowa nr 2 im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, ul. Baczyńskiego 2a, Pływalnia Szkoły Podstawowej nr 2 im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, ul. Baczyńskiego 2a, Szkoła Podstawowa nr 17 im. Stanisława Wyspiańskiego, al. Wojska Polskiego 130, Szkoła Podstawowa nr 31 z Oddziałami Integracyjnymi, ul. PCK 18, Szkoła Podstawowa nr 36 im. Polskich Olimpijczyków, ul. Kasztanowa 7/9, Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 1, Aleja Jana Pawła II 95, Szkoła Podstawowa nr 42 im. Jana Brzechwy, Aleja Armii Krajowej 68a, Szkoła Podstawowa nr 48 im. gen. Zygmunta Berlinga, ul. Schillera 5, Pływalnia Szkoły Podstawowej nr 48 im. gen. Zygmunta Berlinga, ul. Schillera 5, Szkoła Podstawowa nr 49 im. Janusza Kusocińskiego, ul. Jesienna 42, Szkoła Podstawowa nr 50 im. gen. Władysława Sikorskiego, ul. Starzyńskiego 10, Szkoła Podstawowa nr 52 im. Małego Powstańca, ul. Powstańców Warszawy 144a (kotłownia olejowa), Zespół Szkół nr 1 im. Powstania Warszawskiego, ul. Kukuczki 30, Zespół Szkół nr 2 im. Polskich Noblistów, ul. Wirażowa 8 (kotłownia olejowa), Zespół Szkół Gastronomicznych im. Marii Curie-Skłodowskiej, ul. Worcella 1, Zespół Szkół Samochodowo-Budowlanych, ul. Św. Augustyna 3/7. W ramach wzajemnych rozliczeń, za przekazaną w latach 90-tych XX wieku infrastrukturę techniczną, firma Fortum Częstochowa S.A. w 2007 roku wykonała na rzecz miasta 23 zadania w obiektach miejskich, o następującym zakresie rzeczowym: SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 25

26 Zakres zadania Wymiana węzłów cieplnych starego typu na węzły wymiennikowe kompaktowe Budowa nowych węzłów wymiennikowych kompaktowych Obiekty miejskie Miejskie Przedszkole nr 6, ul. Sosnowa 22/28, Miejskie Przedszkole nr 11, ul. Kurpińskiego 6, Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 5, ul. Słowackiego 35, Szkoła Podstawowa nr 32 im. Jerzego Dudy-Gracza, ul. Przerwy Tetmajera 40, II Liceum Ogólnokształcące im. R. Traugutta, ul. Kilińskiego 62, Internat Zespołu Szkół im. Gen. Władysława Andersa (obecnie Bursa Miejska), ul. Legionów 19/21 (dodatkowo wymiennik do przygotowania ciepłej wody użytkowej), Żłobek Miejski, al. Armii Krajowej 66a. Gimnazjum nr 5, ul. Worcella 20/22 (również osobny węzeł dla dawnego Domu Nauczyciela), Miejskie Przedszkole nr 13, ul. Gwiezdna 2, Miejskie Przedszkole nr 27, ul. Krasińskiego 1, Młodzieżowy Dom Kultury Filia, ul. Spadzista 13 (dodatkowo osobny węzeł dla Publicznej Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej nr 3), Szkoła Podstawowa nr 10 (obecnie Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 2), ul. Olsztyńska 28 (dodatkowo osobny węzeł dla budynku przedszkola), Szkoła Podstawowa nr 12 im. Bolesława Chrobrego, ul. Warszawska 31, Zespół Szkół Zawodowych Specjalnych im. M. Grzegorzewskiej, ul. Krótka 22, VI Liceum Ogólnokształcące im. Henryka Dąbrowskiego, ul. Łukasińskiego 40, Budynek biurowy (obecnie MOPS), ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 2. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 26

27 Budowa węzłów wymiennikowych kompaktowych oraz przyłączy do sieci cieplnej wysokich parametrów Budowa zautomatyzowanych kotłowni na ekogroszek Szkoła Podstawowa nr 20 (obecnie Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 3), ul. Łukasińskiego 70/74, Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących im. Stefana Żeromskiego, al. Niepodległości 16/18, Miejskie Przedszkole nr 17 im. Siedmiu Krasnoludków, ul. Kozia 18 (uciepłownienie). Szkoła Podstawowa nr 39, ul. Kopernika 79/89, Zespół Szkół Ekonomicznych, ul. Św. Augustyna 28/30, Miejskie Przedszkole nr 9, ul. Sabinowska 81/83, Miejskie Przedszkole nr 21, ul. Przemysłowa 6. Program Zarządzanie energią i środowiskiem w obiektach użyteczności publicznej miasta Częstochowy stanowi jeden z głównych obszarów, realizowanych w celu skutecznej poprawy efektywności zużycia energii w budynkach miejskich, tj. obiektach oświatowych oraz pozostałych obiektach użyteczności publicznej. Od 2003 roku działa w strukturach Urzędu Miasta Biuro Inżyniera Miejskiego - specjalistyczna komórka realizująca zadania z zakresu planowania energetycznego i koordynacji zaopatrzenia gminnych obiektów użyteczności publicznej w media energetyczne. Zespołem specjalistów kieruje Inżynier Miejski. Zespół realizuje program, którego jednym z elementów jest monitoring zużycia paliw i energii w 230 obiektach i lokalach użytkowanych przez jednostki, instytucje i spółki miejskie. Program szczegółowo raportowany jest dla 118 obiektów oświatowych. Założenia programu Zarządzanie energią i środowiskiem w obiektach użyteczności publicznej miasta Częstochowy są zgodne z: założeniami Polityki energetycznej Unii Europejskiej, określonymi jako 3x20, w zakresie ograniczenia zużycia energii o 20% do 2020 roku i ograniczenia emisji CO 2 do atmosfery o 20% do 2020 roku; zapisami Polityki energetycznej Polski do 2030 roku w zakresie efektywności energetycznej; Ustawą o efektywności energetycznej z dnia r. (Dz.U. Nr 94 poz. 551 z późn. zm.); normą PN-EN ISO 50001:2011 Systemy zarządzania energią. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 27

28 Zakres merytoryczny programu obejmuje inwentaryzację danych technicznych i energetycznych oraz sposobu użytkowania obiektów i lokali użytkowanych przez miejskie jednostki organizacyjne. Podstawą prowadzonych działań jest analiza zużyć paliw i energii oraz warunków rozliczeń z przedsiębiorstwami energetycznymi. Na podstawie prowadzonych od 2003 roku analiz, wydawane są zalecenia obejmujące katalog wskazówek, dotyczących optymalizacji zapisów umownych i rozliczeń z przedsiębiorstwami energetycznymi, warunków eksploatacji budynków oraz urządzeń, rozliczeń z pododbiorcami mediów, a także zachowań energooszczędnych. Bieżąca analiza i kontrola oraz aktualizacja bazy danych pozwala na prowadzenie działań korygujących, w zakresie zaopatrzenia w media wszystkich jednostek organizacyjnych gminy. Istotna jest również ścisła współpraca z administratorami obiektów oraz przedsiębiorstwami energetycznymi. Kompleksowe działania zarządcze, realizowane w ramach Programu, przyniosły znaczne oszczędności w zużyciu mediów i kosztach z tego tytułu oraz wpłynęły na poprawę komfortu korzystania z obiektów. Kompleksowa realizacja Programu możliwa jest dzięki opracowanemu na potrzeby własne Systemowi Monitoringu Mediów, który działa od 2010 roku na platformie internetowej. Narzędzie to wykorzystywane jest do gromadzenia, przetwarzania i analizy danych. Dane z faktur za media są bezpośrednio wprowadzane do systemu przez pracowników jednostek, zakładów i spółek gminnych. Na etapie wprowadzenia systemu przeprowadzono szkolenia administratorów obiektów komunalnych. System, poza archiwizacją i analizą danych, pozwala na ankietowanie obiektów oświatowych oraz generowanie dla nich rocznych raportów. Prowadzony w ramach działań monitoring zużycia energii elektrycznej, stanowi dodatkowo dobrą bazę do przygotowania materiałów przetargowych, w celu skorzystania z wolnego rynku energii elektrycznej. Częstochowa jest wśród samorządów prekursorem wykorzystania zliberalizowanego rynku energii elektrycznej. Od 2009 roku kupuje energię elektryczną w trybie przetargu nieograniczonego Systematycznie rośnie liczba jednostek objętych wspólna procedurą przetargową. Realizacja działań inwestycyjnych, modernizacyjnych oraz zarządczych, przyniosła w grupie obiektów oświatowych wymierne efekty w postaci ograniczenia zużyć paliw i energii oraz zmieszenia emisji CO 2 do atmosfery. Zmiany zużycia paliw i energii w latach dla 118 obiektów oświatowych przedstawiają się następująco: SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 28

29 Media ciepło sieciowe Rok Zmiana zużycia w danym roku Zmiana zużycia Zużycie do 2003 narastająco [GJ] [GJ] [GJ] Media - ciepło sieciowe [GJ] SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 29

30 Przeprowadzone działania modernizacyjne, inwestycyjne i zarządcze pozwoliły na stałe obniżenie zużycia ciepła sieciowego na potrzeby ogrzewania oraz centralnej wody użytkowej w grupie 118 obiektów oświatowych. Stanowi to istotny efekt ekologiczny i finansowy. Media Energia elektryczna Rok Zmiana zużycia w danym roku Zmiana zużycia Zużycie do 2003 narastająco [kwh] [kwh] [kwh] Media- Energia elektryczna [kwh] SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 30

31 Działania w zakresie poprawy efektywności energetycznej, realizowane sukcesywnie od 2003 roku, pozwoliły na stałe ograniczenie zużycia energii elektrycznej. Media Gaz ziemny Rok Zużycie Zmiana zużycia w danym roku Zmiana zużycia do 2003 narastająco [m3] [m3] [m3] SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 31

32 Realizacja kompleksowych działań w zakresie konserwacji urządzeń oraz optymalizacji zużyć generowanej regulacją urządzeń grzewczych, pozwoliła na obniżenie zużycia gazu. Media Olej opałowy Rok Zmiana zużycia w danym Zmiana zużycia Zużycie roku do 2003 narastająco [l] [l] [l] Media - Olej opałowy [l] Zwiększenie zużycia oleju opałowego zostało spowodowane przede wszystkim przebudową wyeksploatowanych kotłowni indywidualnych, na jednostki używające w celach SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 32

33 grzewczych olej opałowy. Wzrost ten jest szczególnie widoczny pomiędzy rokiem 2003 a 2005, kiedy to, w ramach formuły ESCO, działania inwestycyjne przeprowadziła firma Polterm. Media Paliwa stałe Rok Zmiana zużycia w danym roku Zmiana zużycia Zużycie do 2003 narastająco [t] [t] [t] Media - Paliwa stałe [t] SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 33

34 Realizując działania z zakresu poprawy jakości atmosfery, miasto przeprowadziło inwestycje, polegające na przyłączaniu obiektów oświatowych do sieci centralnego ogrzewania oraz przebudowy indywidualnych źródeł ciepła na lokalne kotłownie, wykorzystujące jako paliwo olej opałowy i gaz sieciowy. Dzięki temu w sposób bardzo znaczący obniżyło się zużycie paliw stałych w grupie 118 obiektów oświatowych. Łączne zużycie energii i paliw w latach dla 118 obiektów oświatowych zmieniało się następująco: Oszczędności energii w danym Rok Zużycie energii roku do 2003 [kwh] [kwh] Łącznie za lata Zużycie energii [kwh] SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 34

35 Realizacja programu w zakresie działań zarządczych, modernizacyjnych oraz inwestycyjnych przyniosła za lata dla grupy 118 obiektów oświatowych ograniczenie zużycia energii o MWh. Emisja CO 2 Rok Zmiana emisji Zmiana emisji Emisja w danym roku do 2003 narastająco [t] [t] [t] SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 35

36 Realizacja Programu przyniosła za lata dla grupy 118 obiektów oświatowych ograniczenie emisji CO 2 o ton. Program Zarządzanie energią i środowiskiem w budynkach użyteczności publicznej reguluje zasady użytkowania mediów energetycznych w samorządzie w zakresie: określenia odpowiedzialności za realizowany obszar, z delegacją uprawnień dla odpowiedniej osoby lub struktury; optymalizacji zużyć mediów energetycznych i polepszenia jakości atmosfery; osiągnięcia odpowiednich standardów usług energetycznych (komfort cieplny, oświetlenie, emisja zanieczyszczeń); ograniczenia kosztów ponoszonych na zaopatrzenie w media energetyczne; określenia katalogu niezbędnych inicjatyw i podejmowania działań według efektywności ekonomicznej i energetycznej; podnoszenia świadomości administratorów zarządzających obiektami, w obszarze optymalizacji zużyć mediów energetycznych i wody oraz ograniczenia kosztów z tym związanych. Dla realizacji krajowych celów strategicznych zawartych w Polityce Energetycznej Polski do 2025r. oraz Krajowym Planie Działań dotyczącym efektywności energetycznej (EEAP) 2007 opracowano Lokalny Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej dla miasta Częstochowy (CEEAP) Plan ten ma charakter pilotażowy i wpisuje się w Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej. Jego celem jest określenie obszarów, w których możliwe jest uzyskanie ograniczenia zużycia energii ze szczególnym uwzględnieniem gminnych obiektów użyteczności publicznej. Dokument ten jest jednym z elementów służących do realizacji celu: "Częstochowa miastem zrównoważonej energii". W ramach Programu Ograniczenia Niskiej Emisji dla Miasta Częstochowy corocznie przyznawane jest dofinansowanie na zadania realizowane przez osoby fizyczne w budynkach i lokalach mieszkalnych na terenie miasta Częstochowy polegające na: - modernizacji systemów grzewczych na energooszczędne i ekologiczne; - montażu kolektorów słonecznych wspomagających system grzewczy oraz służących do wytwarzania ciepłej wody użytkowej (od 2009 roku). Przy pomocy finansowej ze strony miasta w latach mieszkańcy zmodernizowali 949 starych kotłowni węglowych instalując nowoczesne i ekologiczne źródła ciepła oraz zainstalowali 25 zestawów kolektorów słonecznych. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 36

37 Działania w zabudowie wielorodzinnej W latach zrealizowano w Częstochowie, w dzielnicy Dźbów, modernizację 39 budynków wielorodzinnych o łącznej liczbie 610 lokali oraz budynek przedszkola, w oparciu o Program ograniczenia niskiej emisji dla dzielnicy Dźbów w Częstochowie, uchwalony przez Radę Miasta. Do czasu zakończenia inwestycji mieszkania dogrzewane były węglowymi piecami ceramicznymi, kotłami węglowymi i gazem ciekłym (LPG). W ramach inwestycji wykonano: instalację c.o. etażową wraz z zakupem gazowych pieców grzewczych, instalację gazową oraz pełną termomodernizację. Jej realizacja ograniczyła emisję szkodliwych związków do atmosfery, przy równoczesnym ograniczeniu powstawania odpadów stałych, tj. popiołów. Wpłynęło to w znaczący sposób na zmniejszenie degradacji środowiska naturalnego. Zakres kompleksowej termomodernizacji w budynkach, połączonej z modernizacją istniejących źródeł grzewczych na ekologiczne, obejmował ok. 55% wszystkich mieszkańców na terenie dzielnicy Dźbów, co stanowi ok. 0,7% udziału w całkowitej liczbie mieszkańców Częstochowy. Dzięki przeprowadzonej inwestycji ograniczono zapotrzebowanie na energię cieplną o ok GJ/rok oraz emisję CO 2 do atmosfery o ok. 803 ton/rok. Na podstawie przeprowadzonych audytów, Urząd Miasta Częstochowy wyznaczył zadania (termomodernizacje obiektów oświatowych), planowane do realizacji w roku 2015 i latach następnych. Lp. Obiekt Adres 1. Szkoła Podstawowa nr 50 im. Starzyńskiego gen. Władysława Sikorskiego Szkoła Podstawowa nr 48 im. gen. Zygmunta Berlinga Schillera 5 Szkoła Podstawowa nr 48 im. 2a. gen. Zygmunta Berlinga Schillera 5 Pływalnia Propozycje Uwaga ogólna: modernizacja instalacji c.o. i c.w.u. oraz węzłów cieplnych przebudowa przyłącza c.o. (aktualne zasilanie z sieci SM Północ) przebudowa przyłącza c.o. (aktualne zasilanie z sieci SM Północ) zastosowanie rekuperacji i kolektorów do przygotowania c.w.u. Jedn. zużycie energii [kwh/m 2 ] SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 37

38 3. Szkoła Podstawowa nr 2 im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego Baczyńskiego 2a przebudowa przyłącza c.o. (aktualne zasilanie z sieci SM Północ) 129 3a. Szkoła Podstawowa nr 2 im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego Pływalnia Baczyńskiego 2a zastosowanie rekuperacji i kolektorów do przygotowania c.w.u Szkoła Podstawowa nr 53 im. Marii Curie-Skłodowskiej Orkana 95/109 proponowana zmiana dla c.w.u. na c.s. 143 Zespół Szkół nr 1 z Oddziałami przebudowa przyłącza 5. Integracyjnymi im. Powstania Kukuczki 30 c.o. (aktualne zasilanie z 131 Warszawskiego sieci SM Północ) 6. Szkoła Podstawowa nr 49 im. Janusza Kusocińskiego Jesienna 42 proponowana zmiana dla c.w.u. na c.s Szkoła Podstawowa nr 8 im. Haliny Poświatowskiej Szczytowa 28/30 rozważyć centralną c.w.u. w całym obiekcie Bursa Miejska Legionów 19/21 zastosowanie kolektorów do przygotowania c.w.u Szkoła Podstawowa nr 33 im. Marii Kownackiej 10. Szkoła Podstawowa nr 39 im. Marii Konopnickiej 11. Szkoła Podstawowa nr 52 im. Małego Powstańca 12. Zespół Szkół Ekonomicznych 13. Zespół Szkół Samochodowo- Budowlanych Goszczyńskieg o 9/11 Kopernika 79/87 Powstańców Warszawy 144a Św. Augustyna 28/30 Św. Augustyna 3/7 rozważyć centralną c.w.u. 290 rozważyć zmianę na c.s. lub gaz, wykonanie 183 centralnej c.w.u. rozważyć modernizację kotłowni na gaz sieciowy, 216 centralną c.w.u. rozważyć zmianę na c.s. lub gaz, wykonanie 209 centralnej c.w.u. rozważyć wykonanie 254 centralnej c.w.u. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 38

39 5. Bazowa inwentaryzacja emisji 5.1 Wprowadzenie Bazową inwentaryzację emisji opracowano w oparciu o poradnik Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP) 2. Zgodnie z zaleceniami, badano zużycie nośników energii nieodnawialnej w poszczególnych sektorach w latach Ze względu na niekompletność danych w stosunku do pewnych lat, ostatecznie zdecydowano za rok bazowej inwentaryzacji emisji (BEI) przyjąć 2005, natomiast za rok kontrolnej inwentaryzacji emisji (MEI) Wykorzystano standardowe wskaźniki emisji, zgodnie z zasadami IPCC wynikłe z końcowego zużycia energii. Zużycie energii badano w następujących obszarach: zużycie energii elektrycznej, zużycie energii cieplnej, zużycie paliw kopalnych dla potrzeb transportu. Do obliczenia emisji CO 2 przyjęto następujące założenia: Wskaźniki emisji CO 2 dla poszczególnych paliw: węgiel bitumiczny: 0,34 Mg CO 2 /MWh, olej opałowy ciężki: 0,279 Mg CO 2 /MWh, gaz płynny: 0,227 Mg CO 2 /MWh, gaz ziemny wysokometanowy: 0,202 Mg CO 2 /MWh, biomasa stała: 0,02 Mg CO 2 /MWh *, energia elektryczna 1,191 Mg CO 2 /MWh. * Biomasa stała współspalana jest przez Fortum Power and Heat Polska Sp. z o.o. Oddział Częstochowa. Zgodnie z zapisami Rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii, współspalana jest mieszanina biomasy pochodzącej z upraw energetycznych oraz leśnej. Pozyskiwana biomasa leśna jest odnawialna, potwierdzona certyfikatami. Przyjęto jednak współczynnik wyższy niż 0, ponieważ każda biomasa, nawet w pełni odnawialna, generuje przy współspalaniu pewną ilość CO 2, związaną z procesami zbioru i transportu. Uśrednione zużycie paliwa przez samochody: samochody osobowe: benzyna 0,096 dm 3 /km, olej napędowy 0,069 dm 3 /km, samochody dostawcze: benzyna 0,13 dm 3 /km, olej napędowy 0,098 dm 3 /km, 2 Bertodi P., Cayuela D.B., Monni S., de Raveschoot R.P.: Poradnik: Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP), Unia Europejska SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 39

40 samochody ciężarowe wyłącznie olej napędowy: 0,298 dm 3 /km. Dodatkowe parametry paliw, wykorzystane przy obliczaniu emisji CO 2 : gęstość oleju napędowego: 0,83 kg/dm 3, wartość opałowa oleju napędowego: 43 MJ/kg, wartość opałowa gazu ziemnego: 34,43 MJ/m 3, współczynnik przeliczeniowy dla benzyny: 9,2 kwh/dm 3, współczynnik przeliczeniowy dla oleju napędowego: 10,0 kwh/dm 3. W wyliczeniu bazowej inwentaryzacji emisji nie brano pod uwagę emisji związanych ze zużyciem nieodnawialnych nośników energii w przemyśle. 5.2 Zaopatrzenie w ciepło Na terenie miasta Częstochowy głównym dostarczycielem ciepła jest Fortum Power and Heat Polska Sp. z o.o. Oddział Częstochowa. W ogólnym pokryciu zapotrzebowania na ciepło, udziały poszczególnych sposobów zasilania są następujące: system ciepłowniczy 56,20%, gaz sieciowy 15,00%, kotłownie węglowe 14,80%, piece węglowe 6,00%, pozostałe źródła 8,00% Na rys przedstawiono emisję CO 2 z wytwarzania ciepła sieciowego, w rozbiciu na potrzeby następujących odbiorców: komunalnych i mieszkaniowych, oświatę, kulturę, służbę zdrowia, handel i usługi. Rys Emisja CO 2 na podstawie sprzedaży ciepła sieciowego SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 40

41 Jak widać na rys emisja CO 2 ma tendencję spadkową we wszystkich sektorach (z wyjątkiem roku 2010, kiedy to zanotowano niższe średnie temperatury w porównaniu do 2009 roku). Tendencja spadkowa ma związek z rosnącymi cenami ciepła i jego oszczędzaniem przez odbiorców. Zmniejszone zużycie ciepła możliwe jest dzięki przeprowadzonym licznym termomodernizacjom, jak również inwestycjom w sieć przesyłową, modernizacjom i optymalizacjom źródeł ciepła etc. Dodatkowo na zmniejszenie emisji CO 2 miało wpływ rozpoczęcie współspalania biomasy przez Fortum Power and Heat Polska Sp. z o.o. Oddział Częstochowa. W tabeli 5.1. przedstawiono emisje CO 2 związane z produkcją ciepła dla ogrzewania, w rozbiciu na poszczególne sposoby zasilania. Tabela 5.1. Emisje CO 2 związane z produkcją ciepła. Rok Ciepło sieciowe (węgiel/biomasa) Kotłownie i piece (węgiel) Olej ciężki Gaz płynny Ogółem Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO W tabeli 5.1. pominięto ogrzewanie za pomocą gazu sieciowego, ponieważ całkowite emisje związane ze spalaniem gazu przedstawiono w rozdziale 5.3. (w przypadku uwzględnienia emisje związane z ogrzewaniem za pomocą gazu sieciowego liczone byłyby podwójnie). Emisje związane z przygotowaniem ciepła dla ogrzewania przedstawiono też graficznie na rys SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 41

42 Rys Emisja CO 2 z produkcji ciepła, w rozbiciu na poszczególne nośniki energii. Zaobserwowano podobne tendencje jak dla ciepła sieciowego emisje mają charakter malejący, przede wszystkim ze względu na termomodernizacje, jak również proces zastępowania indywidualnych kotłów nowszymi, o coraz większej sprawności. 5.3 Emisje ze spalania gazu Zużycie gazu, a zatem również związane z tym emisje CO 2, określono dla następujących odbiorców: gospodarstwa domowe, przemysł, handel, usługi, inne, przy czym zgodnie z przedstawionymi we wstępie założeniami, emisji związanych ze spalaniem gazu w przemyśle nie wzięto pod uwagę w obliczaniu BEI/MEI. Tabela 5.2. Emisje CO 2 ze spalania gazu w poszczególnych sektorach. rok gosp. domowe przemysł handel usługi inne ogółem Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 42

43 Rys Emisje CO 2 ze spalania gazu, w poszczególnych sektorach, w latach Rys Emisje CO 2 ze spalania gazu, w latach Zaobserwowano tendencję malejącą, z wyjątkiem roku 2010, kiedy to zwiększyło się zużycie gazu ze względu na warunki pogodowe. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 43

44 5.4 Transport i komunikacja miejska Dane odnośnie zużycia paliwa / energii przez tabor Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w Częstochowie Sp. z o.o. zestawiono w tabelach 5.3. oraz 5.4. emisję CO 2 z komunikacji miejskiej przedstawiono również graficznie, na rys Tabela 5.3. Zużycie oleju napędowego przez autobusy MPK oraz emisję CO 2 z tego tytułu, w latach Rok Zużycie oleju napędowego w autobusach MZK Eksploatacyjne Ogrzewanie Motogodziny Razem Emisja CO 2 - dm 3 dm 3 dm 3 dm 3 Mg CO Tabela 5.4. Zużycie energii elektrycznej przez tramwaje i związana z tym emisja CO 2, w latach rok Zużycie energii Emisja CO 2 MWh Mg CO SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 44

45 Rys Emisje CO 2 z komunikacji miejskiej, w latach Zużycie paliwa oraz związane z tym emisje CO 2 z procesów transportu drogowego na terenie miasta, przedstawiono w tabeli 5.5. Tabela 5.5. Zużycie paliwa i emisje CO 2 w procesach miejskiego transportu drogowego. Zużycie paliwa 2005 Zużycie paliwa 2012 Rodzaj zasilania Osobowy Dostawczy Ciężarowy Osobowy Dostawczy Ciężarowy - dm 3 dm 3 dm 3 dm 3 dm 3 dm 3 Benzyna Diesel SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 45

46 Rodzaj zasilania Emisja CO Emisja CO Osobowy Dostawczy Ciężarowy Osobowy Dostawczy Ciężarowy - Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO 2 Benzyna Diesel Tabela 5.6. Emisje z procesów transportu drogowego i komunikacji miejskiej, w latach 2005 (BEI) i 2012 (MEI). rok MZK Pozostały Miejski transport transport drogowy drogowy (tranzyt) ogółem - Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO Emisje z komunikacji miejskiej są stosunkowo niewielkie (tabela 5.6.) w porównaniu do transportu indywidualnego. Dodatkowo, emisje związane z transportem drogowym mają tendencje silnie wzrostowe. Ograniczenia emisji w tym sektorze należy upatrywać przede wszystkim w promowaniu komunikacji miejskiej. Również wyprowadzenie tranzytu poza granice miasta może przyczynić się do znaczącego zmniejszenia emisji CO 2. Należy również zauważyć, że poradnik Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP), w ogóle nie przewiduje zasilania gazem w transporcie indywidualnym. Tymczasem, zgodnie z danymi GUS 3, w roku 2011 w Polsce zarejestrowanych było pojazdów zasilanych benzyną, pojazdów zasilanych olejem napędowym oraz pojazdów zasilanych gazem, co daje średnią ogólnopolską 14,90% pojazdów zasilanych gazem. Postuluje się, aby w przyszłości w opracowywaniu metodyki SEAP wziąć pod uwagę również ten istotny sposób zasilania pojazdów. 3 Transport Drogowy w Polsce, w latach 2010 i 2011, Główny Urząd Statystyczny, 2013 SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 46

47 5.5. Energia elektryczna Zużycie energii elektrycznej zinwentaryzowano dla lat , w rozbiciu na następujące sektory: lokale mieszkalne, gospodarstwa rolne oraz oświetlenie ulic. Dane odnoszące się do zużycia energii elektrycznej, jak również do związanej z tym emisji CO 2, przedstawiono w tabeli 5.7. Tabela 5.7. Zużycie energii elektrycznej i związane z tym emisje CO 2 w latach Rok Lokale mieszkalne Gospodarstwa rolne Oświetlenie ulic Razem Lokale mieszkalne Gospodarstwa rolne Oświetlenie ulic Razem Mg MWh MWh MWh MWh Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO 2 CO SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 47

48 Rys Emisje CO 2 związane ze zużyciem energii elektrycznej, w poszczególnych sektorach, w latach Z danych przedstawionych na rys należy wywnioskować, że w latach nastąpił całkowity zanik gospodarstw rolnych na terenie miasta Częstochowy. Bardzo znaczącemu zmniejszeniu uległo zapotrzebowanie na energię elektryczną do oświetlenia ulic. Natomiast zużycie energii przez lokale mieszkalne kształtowało się w latach na w miarę stałym poziomie. Prawdopodobnie równoważą się dwa trendy, z jednej strony oszczędzanie energii elektrycznej przez zakup urządzeń (AGD, oświetlenie) o wyższych klasach energetycznych, z drugiej strony wzrost zużycia spowodowany zwiększaniem się liczby odbiorników elektrycznych jak również urządzeń do indywidualnej klimatyzacji. Rys Całkowite emisje CO 2 związane ze zużyciem energii elektrycznej, w latach SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 48

49 5.6. Bazowa i kontrolna inwentaryzacja emisji Jak już wspomniano, bazową inwentaryzację emisji przeprowadzono dla roku 2005, natomiast kontrolną dla roku Wyniki obliczeń przedstawiono w tabeli 5.8., jak również na rys Tabela 5.8. Bazowa i kontrolna inwentaryzacja emisji CO 2 dla miasta Częstochowy. Ciepło Indywidualne Komunikacja Energia Gaz Transport Rok sieciowe ogrzewanie miejska elektryczna Razem Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO 2 Mg CO BEI MEI Rys Bazowa i kontrolna inwentaryzacja emisji podział na sektory. W roku bazowym 2005 emisja CO 2 wyniosła Mg (nie wliczając przemysłu). Aby osiągnąć zakładane cele ograniczenia emisji, w roku 2020 emisja CO 2 nie powinna przekroczyć Mg CO 2. SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 49

50 WYJŚCIOWA INWENTARYZACJA EMISJI 1. Rok inwentaryzacji: Współczynnik emisji: Standardowe współczynniki emisji, zgodne z zasadami IPCC Jednostka zgłaszania emisji: Emisje CO 2 3. Główne wyniki wyjściowej inwentaryzacji emisji B. Emisje CO 2 lub ekwiwalentu CO 2 Kategoria BUDYNKI, WYPOSAŻENIE/ URZĄDZENIA I PRZEMYSŁ Budynki, wyposażenie/urządzenia komunalne Energia elektryczna Ciepło/ chłód Gaz ziemny Gaz ciekły Olej opałowy EMISJE CO 2 (t) / emisje ekwiwalentu CO 2 (t) Paliwa kopalne Olej napędowy Benzyna Węgiel brunatny Węgiel kamienny Inne paliwa kopalne Olej roślinny Energia odnawialna Biopaliwo Inna biomasa Słoneczna cieplna , ,0 6, ,8 Budynki, wyposażenie/urządzenia 49781, , , ,4 Usługowe (niekomunalne) Budynki mieszkalne 99564, , ,0 4078,1 5012, , ,1 Komunalne oświetlenie publiczne , ,4 Przemysł Budynki, wyposażenie/urządzenia , , ,2 4078,1 5012,0 0,0 0,0 0, ,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0, ,7 I przemysł razem TRANSPORT Transport gminny Transport publiczny 7 341, , ,2 Transport prywatny i komercyjny Geo termicz na Razem , , ,1 Transport razem 7 341,3 0,0 0,0 0,0 0, , ,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0, ,3 Razem , , , , , , ,0 0, ,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0, ,0 SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 50

51 KONTROLNA INWENTARYZACJA EMISJI 1. Rok inwentaryzacji: Współczynnik emisji: Standardowe współczynniki emisji, zgodne z zasadami IPCC Jednostka zgłaszania emisji: Emisje CO 2 3. Główne wyniki kontrolnej inwentaryzacji emisji B. Emisje CO 2 lub ekwiwalentu CO 2 Kategoria BUDYNKI, WYPOSAŻENIE/ URZĄDZENIA I PRZEMYSŁ Budynki, wyposażenie/urządzenia komunalne Energia elektryczna Ciepło/ chłód Gaz ziemny Gaz ciekły Olej opałowy EMISJE CO 2 (t) / emisje ekwiwalentu CO 2 (t) Paliwa kopalne Olej napędowy Benzyna Węgiel brunatny Węgiel kamienny Inne paliwa kopalne Olej roślinny Energia odnawialna Biopaliwo Inna biomasa Słoneczna cieplna , ,1 0, ,5 Budynki, wyposażenie/urządzenia 60226,5 8959, , ,4 Usługowe (niekomunalne) Budynki mieszkalne , , ,1 3538,0 4349, , ,5 Komunalne oświetlenie publiczne , ,1 Przemysł Budynki, wyposażenie/urządzenia , , ,0 3538,0 4349,1 0,0 0,0 0, ,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0, ,5 I przemysł razem TRANSPORT Transport gminny Transport publiczny 6 907, , ,7 Transport prywatny i komercyjny Geo termicz na Razem , , ,1 Transport razem 6 907,8 0,0 0,0 0,0 0, , ,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0, ,8 Razem , , , , , , ,1 0, ,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0, ,3 SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 51

52 6. Program na rzecz poprawy jakości powietrza Wartością dodaną programu służącego poprawie stanu zarządzania energią w mieście powinno być podniesienie jakości powietrza. Większość źródeł odpowiadających za tzw. niską emisję w obszarze dwutlenku węgla jest powiązana bezpośrednio z emisją pozostałych zanieczyszczeń, obniżających jakość powietrza na terenie aglomeracji. CO 2 jest obecnie gazem, którego emisje objęte są największym zainteresowaniem, przede wszystkim ze względu na ochronę klimatu. Nie należy jednakże ignorować pozostałych emisji, związanych z wykorzystaniem energii ze źródeł nieodnawialnych, w szczególności dotyczy to źródeł opartych na spalaniu węgli. Do najważniejszych zanieczyszczeń, których powstawanie związane jest ze spalaniem paliw kopalnych, poza CO 2, należą dwutlenek siarki (SO 2 ), tlenki azotu (N 2 O, NO x ) oraz pył zawieszony, w szczególności cząstki ultra drobne (PM10, PM2.5). Należy też zwrócić uwagę na pożądaną synergię w rozwoju odnawialnych źródeł energii oprócz głównego celu, jakim jest redukcja emisji CO 2, korzystne jest równoczesne osiągnięcie obniżenia emisji pozostałych substancji zanieczyszczających, wymienionych powyżej. W wyniku rocznej oceny jakości powietrza w województwie śląskim dokonanej w 2007 roku, wyznaczono strefy, które zostały zakwalifikowane jako strefy C, a tym samym zostały zobligowane do opracowania Programu ochrony powietrza (POP) 4. Strefa C definiowana jest jako obszar, na którym poziom chociażby jednej substancji (zanieczyszczającej) przekracza poziom dopuszczalny, powiększony o margines tolerancji. W województwie śląskim wyszczególniono 11 stref, dla których wystąpiły ponadnormatywne stężenia przynajmniej jednej z normowanych substancji. Do stref tych zaliczono miasto Częstochowa, gdzie opracowano Program ochrony powietrza ze względu na: przekroczenie dopuszczalnej częstości przekraczania poziomu dopuszczalnego 24-godz. stężeń pyłu zawieszonego PM10 w roku kalendarzowym, przekroczenie dopuszczalnego poziomu pyłu zawieszonego PM10 w roku kalendarzowym, przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w roku kalendarzowym. Pomiary stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu prowadzone były w Częstochowie, w jednej stacji pomiarowej należącej do WIOŚ, znajdującej się przy ul. Baczyńskiego 2. 4 Opracowanie zbiorowe pod red. Bartocha A.: Program ochrony powietrza dla stref województwa śląskiego, w których stwierdzone zostały ponadnormatywne poziomy substancji w powietrzu, Katowice 2010 SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 52

53 Jak wynika z opracowania Program ochrony powietrza dla stref województwa śląskiego, w których stwierdzone zostały ponadnormatywne poziomy substancji w powietrzu, obszar przekroczeń stężeń normatywnych pyłów i benzo(a)piranu, obejmuje praktycznie całą centralną część miasta, w tym dzielnice: Śródmieście, Stare Miasto, południową część Dzielnicy Północnej, Kule, Aniołów, Kamień, Złotą Górę, Zawodzie, Dąbie, Ostatni Grosz, Bór, Stradom, północną część dzielnicy Bór Wypalanki, Zacisze, Stradomka Herbska, Podjasnogórską, Trzech Wieszczów, Częstochówkę i Partitkę. Występuje on na powierzchni ok. 31,5 km 2 i obejmuje obszar zamieszkiwany przez ok. 80% populacji Częstochowy, czyli ok. 200 tys. osób. W zakresie monitorowania jakości powietrza w woj. śląskim dostępny jest również najbardziej aktualny dokument Jedenasta ocena jakości powietrza w województwie śląskim, obejmująca rok Ze zgromadzonych informacji wynika, że obszar Częstochowy w dalszym ciągu pozostaje strefą C, ze względu na przekroczenia zarówno zawartości pyłu PM10, jak również benzo(a)pirenu. Najważniejszym źródłem zarówno cząstek PM10, jak również benzo(a)pirenu na terenie Częstochowy są emisje powierzchniowe, co należy rozumieć jako emisje związane z indywidualnym ogrzewaniem (Rys. 6.1.). Rys Struktura emisji w Częstochowie w roku 2006 (Źródło: Baza emisji SOZAT 6 ). 5 WIOŚ w Katowicach, Jedenasta ocena jakości powietrza w województwie śląskim, obejmująca rok 2012, Katowice Opracowanie zbiorowe pod red. A. Bartocha: Program ochrony powietrza dla stref województwa śląskiego, w których stwierdzone zostały ponadnormatywne poziomy substancji w powietrzu, Katowice 2010 SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Częstochowy Strona 53