SPOSOBY ZDOBYWANIA UMIEJĘTNOŚCI JĘZYKOWYCH W KLASACH POCZĄTKOWYCH

Transkrypt

1 FUNKCJE JĘZYKA POLSKIEGO 1. poznawczo znaczeniowa dzięki niej możemy nazywać rzeczy, fakty, zjawiska 2. komunikatywna informacyjna dzięki niej możemy porozumiewać się z drugim człowiekiem oraz odbierać informacje 3. ekspresywna - przekazujemy i odbieramy uczucia przekazywane przez nadawcę 4. impresywna odbieranie wrażeń przez nadany komunikat 5. estetyczna- słowo literackie pozwala na zaspokojenie wzruszeń estetycznych 6. wychowawcza wspólne komunikaty zawarte w języku pozwalają na poczucie wspólnoty SPOSOBY ZDOBYWANIA UMIEJĘTNOŚCI JĘZYKOWYCH W KLASACH POCZĄTKOWYCH 1. posługiwanie się językiem, sposób posługiwania się nim 2. wiedza pogłębiana o teoretycznych podstawach języka prowadząca do doskonalenia form /nauka o języku i nauka języka/ Obszar 1. doskonalenie języka mówionego. W klasach początkowych analizujemy w aspekcie: treści zasób słownictwa czyli leksyka, czynne posługiwanie się określona ilością słów, formy wypowiedzi poprzez ćwiczenia gramatyczne - ćwiczenia fleksyjne- odmiana części mowy, semantyczne zrozumienie słów, związków frazeologicznych( np. głowa domu), syntaktyka - ćwiczenia syntaktyczne nauka o zdaniu czyli ćwiczenia, które mają kształtować u ucznia umiejętność budowania, konstruowania, przekształcania zdań/ Dzieci posługują się dwoma kodami językowymi: KODEM ROZWINIĘTYM - bogactwo form, treści, bogactwo metafor, przenośni, porównań, rozbudowany dialog. KOD NIEROZWINIĘTY ubogie struktury gramatyczne, brak przenośni, metafor, kod jednostronny. Teoria Bourdieu wskazuje na duże znaczenie środowiska, w którym dziecko przebywa i z którego się wywodzi. Dzieci przyjmują wzory środowiskowe i dzieci pochodzące z ubogich rodzin o niskim statusie społecznym/ niski standard ekonomiczny, brak wykształcenia/ posługują się kodem nierozwiniętym natomiast dzieci o wysokim standardzie społecznym kodem rozwiniętym 2. poznawanie języka pisanego umiejętność posługiwania się znakami graficznymi, łączenie liter, budowanie wyrazów, zdań oraz innych rozbudowanych wypowiedzi pisemnych itd. Treści polonistyczne mają swoje źródła w kilku obszarach: 1

2 1. obszar to doświadczenia dziecka, jego przeżycia, zainteresowania 2. obszar to środowisko rodzinne, przyrodnicze 3. obszar to środowisko społeczne /otoczenie/, wiedza, historia 4. obszar to dzieła artystyczne, /obrazy, plakat, rzeźby, programy radiowe, telewizyjne, reklamy, książki/ - są punktem wyjścia do ćwiczeń, Ważna jest równowaga w korzystaniu z tych obszarów! Treści polonistyczne tworzą pewne grupy: 1. początkowa nauka czytania i pisania 2. kształtowanie językowe 3. kształtowanie literackie Z powyższych grup wynikają działy kształcenia polonistycznego zawarte w programie i są to: ćwiczenia w czytaniu, opracowywanie tekstu ćwiczenia w mówieniu i pisaniu, ćwiczenie gramatyczne, ortograficzne z elementami wiedzy o języku, ćwiczenia słownikowo frazeologiczne, syntaktyczne CZYTANIE ISTOTA, METODY, ETAPY Czytanie czyli uruchomienie analizatorów wzrokowych i słuchowych. Aby czytać należy posiadać sprawność: wizualna spostrzeżenia fonetyczną prawidłowe odtwarzanie semantyczną rozumienie tego co się powiedziało, co się mówi Impulsem istotnym do czytania jest bodziec w postaci komunikatów wizualno graficznych. ELEMENTY CZYTANIA WZROKOWY - istota spostrzeżeń, SŁUCHOWY dźwiękowy wybrzmiewanie odpowiednika znaku graficznego ZNACZENIOWY - inaczej logiczny, semantyczny odpowiadający za kojarzenie obrazu wzrokowego, słuchowego i dźwiękowego z jego znakiem. Nauka czytania obejmuje trzy sfery dziecka: 1. sfera procesów psychomotorycznych 2

3 poziom analizatorów, ich dojrzałości / wzrokowych, słuchowych, kinestetycznych/ dziecko posiada już prawidłowo rozwiniętą percepcje wzrokowo słuchową ustalona jest już lateralizacja dziecko zdolne jest do koncentracji uwagi dowolnej wykazuję sprawność aparatu artykulacyjnego / nie ma wady wymowy / cechuje się sprawnością manualną 2. sfera procesów poznawczych/ słownikowo językowa/ dziecko charakteryzuje się odpowiednio rozwiniętymi procesami logicznego myślenia przyczynowo skutkowego 3. sfera procesów emocjonalno motywacyjnych dziecko wykazuje zainteresowanie posiada potrzebę poznawczą jest odpowiednio umotywowane posiada umiejętność pokonywania trudności posiada wiedzę jaki powinno przyjąć kierunek w podczas czytania / od lewej do prawej/ predyspozycje te będą sprzyjały właściwej nauce czytania gdy wszystkie będą na odpowiednim poziomie gotowości. METODY CZYTANIA Metoda - sposób nauki, postępowania, zmierzający do określonego celu. W tym przypadku do czytania i pisania. Podział metod ze względu na następujące kryteria: Wartości fonetyczne języka oraz jednostki biorące udział w procesie czytania; alfabetyczną / litera/ fonetyczną /głoska/ sylabowa / sylaba/ wyrazowa/ wyraz/ zdaniowa / zdanie/ Proces psychiczny uczestniczący w czytaniu; syntetyczne analityczne analityczno syntetyczne syntetyczno analityczne / w krajach anglojęzycznych/ udział organów zmysłowych: wzrokowe słuchowe kinestetyczne / ruchowe/ w Polsce są cztery grupy: 3

4 syntetyczna analityczna analityczno syntetyczna Globalna W każdej z tych grup wystąpić mogą szczegółowe metody. Wyróżnia się różne koncepcje w nauce czytania. są to min metody autorów.: Falskiego, Przyłubskich / analityczno syntetyczna o charakterze funkcjonalnym/ B. Rocławskiego, Dobrego Startu M. Bogdanowicz, G. Domana zabawa w czytanie, I. Majchrzak Wprowadzanie w świat pisma i inne. Podział metod Metody syntetyczne towarzyszy im czynność składania z elementów pewnych całości jednostek językowych / składanie liter, głosek, sylab/ Metody analityczne towarzyszy im czynność rozkładania to jest dekompozycja całości na elementy. WADY I ZALETY METOD ANALITYCZNYCH I SYNTETYCZNYCH: Metody syntetyczne Są mało popularne i rzadko stosowane w Polsce, natomiast stosowane są w Szwecji, gdyż tak jak się pisze tak się mówi, czyli pisownia zgodna w wymową wady czasochłonna, uciążliwa w stosowaniu, uczy rozpoznawania elementów lecz nie całości, akcentuje techniczna stronę czytania a nie logiczną, bazuje na abstrakcji, jako elemencie wyjściowym do czytania / litera czy głoska/ dziecko ze słabo rozwiniętym słuchem może mieć trudności z nauką metodą fonetyczną zalety dziecko, które opanowało stronę techniczną czytania, mechanicznie przechodzi na wyższe poziomy / nie połyka liter, nie opuszcza, nie zgaduje/ Metody analityczne wady zalety zbyt mocno obciążana jest pamięć pozwalają dziecku na czytanie ze 4

5 dziecka nadmiarem obrazów graficznych wyrazów, nie kształci się umiejętność prawidłowego spostrzegania elementów składowych całości wyrazu co prowadzi do domysłów, dziecko może mieć trudność w rozpoznawaniu wyrazu, którego wcześniej nie znało, w zbyt dużym stopniu pozwala to dziecku na intuicyjne rozumienie wyrazu co może prowadzić do tego ze dziecko poznaje sens jedynie na podstawie ogólnych cech i wyglądy słowa, metoda analityczno wyrazowa może nie stwarzać zainteresowania czytaniem, które stwarzają większe jednostki językowe takie jak zdania. zrozumieniem, rozpoznawanie całych wyrazów jest pozytywne dla słabszych dzieci na szczeblu początkowym, ponieważ łatwiej jest dziecku rozpoznawać znaczenie słowa niż poszczególne litery, czytane całymi wyrazami wprowadza dziecko od początku do czytania naturalnego i stosowania znaków interpunkcyjnych, dzieci mające trudności, w czytaniu globalnym radzą sobie znacznie lepiej. Gotowość do czytania i pisania wg A. Brzezińskiej Gotowość do nauki czytania i pisania jest to stan rozwoju dziecka, biedacy rezultatem dojrzewania oraz treningu wychowawczego/ w rodzinie, który czyni je wrażliwym na znaki, ich istotę i znaczenie w procesie komunikowania się ludzi a jednocześnie gotowym do doniesienia korzyści do wskazówek otoczenia dotyczących opanowania umiejętności czytania i pisania. Są pewne wskaźniki, które pozwolą nam na określenie czy dziecko jest gotowe. A. Brzezińska wyróżnia trzy poziomy czytania: W procesie opanowywania języka pisanego ; Zapoznanie z obrazem graficznym, słowo, wybrzmiewanie / usłyszenie, wypowiedzenie/ Az do zapiania czy przepisania, Zapoznanie z brzmieniem słowa / usłyszenie go wypowiedzenie i zapisanie ze słuchu/ Praca ze słowem pomyślanym / dziecko ma w umysle słowo i je zapisuje czyli pisanie z pamięci. 5

6 W procesie opanowywania mowy pisanej w ujęciu rozwojowym wyróżnia pięć etapów: 1. etap rozwoju ekspresji i komunikacji niewerbalnej i prewerbalnej / przed/ od urodzenia do końca wieku niemowlęcego. 2. etap od drugiego do trzeciego roku życia, etap rozwoju ekspresji komunikacji werbalnej, dziecko posiada coraz więcej określeń w komunikowaniu się werbalnym, odkrywa również istotę porozumiewania się, słowo staje się dla niego podstawa wszelkiej komunikacji, 3. etap - od trzeciego do piątego roku życia, to odkrycia znaków i ich roli w kontaktach międzyludzkich, dziecko rozwija się szybko w zakresie aktywności poznawczej, odkrywa świat, uzupełnia doświadczenia językowe, odkrywa znaki, które służą do komunikowania się/ wie,że są takie znaki/, to jego pierwszy krok w kulturę symboliczną, 4. etap od piątego do 6 roku życia to etap odkrywania istoty pisma, dziecko już wie,ze można porozumiewać się za pomocą pisma, że są to określone znaki, pojawiają się próby samodzielnego czytania i pisania, dochodzi do odkrycia odpowiedniości między grafem fonemem, podejmuje aktywność samodzielnego pisania, 5. etap między szóstym a siódmym rokiem życia, to gotowość do czytania i pisania, dziecko coraz częściej samodzielnie podejmuje próby czytania i pisania, rozumie ideę czytania,, posiada już wewnętrzne psychiczne możliwości do nabycia tych umiejętności, rozwinięta jest już percepcja wzrokowo słuchowa, występuje już odpowiedni poziom procesów poznawczych, posiada bogate doświadczenia językowe i życiowe, jest przekonane,ze język jest narzędziem poznawania świata, jest tworzywem do tworzenia, poznawania świata. Diagnoza gotowości do czytania i pisania wg A. Brzezińskiej 1. Na płaszczyźnie psychomotorycznej opierająca się na funkcji percepcyjno wykonawczej Wiem Jak! Ustalona lateralizacja Wysoka sprawność ręki, Prawidłowa wymowa, Prawidłowy poziom percepcji wzrokowo słuchowej, Zdolność koncentracji uwagi, Skoordynowane funkcje wzrokowo słuchowo ruchowe, Odpowiedni poziom pamięci świeżej, 2. Gotowość słownikowo pojęciowa, przejawia się w tym,że dziecko rozumie istotę pisania w płaszczyźnie materialnej obejmujący zasób doświadczenia językowego, życiowego typu - MAMY MOZLIWOSCI dziecko posługuje się poprawnie językiem polskim, formy językowe są mu znane, występuje bogate słownictwo / mowa czynna, bierna/ pojawiają się dłuższe poprawne wypowiedzi, dziecko samo potrafi zrozumieć przeczytany przez kogoś tekst, rozumie i używa określonych pojęć, 6

7 3. gotowość emocjonalno motywacyjna dziecko rozumie istotę pisma, to gotowość typu Chcę poznać! dziecko interesuje się czytaniem, dziecko wykazuje chęć czytania lub słuchania czytanego tekstu przez kogoś, dziecko domaga się nowych książek i lektur, dziecko zadaje pytania do czytanego lub słuchanego tekstu. A. Brzezińska wskazuje związek między poziomami a płaszczyznami gotowości T R K T w EM P M S P. 7

8 T techniczne czytanie i pisanie R rozumienie czytania i pisania K czytanie krytyczne Tw - czytanie twórcze Gotowość Pm psychomotoryczna Umiejętność czytania SP słownikowo- pojęciowe EM emocjonalno- motywacyjna Bazą do opanowania czytania i pisania jest gotowość PM i SP Właściwości dziecka wykazującego odpowiedni poziom do rozpoczęcia nauki czytania to: uświadamia sobie istotę czytania co to jest czytanie, czym się różni od opowiadania, czym się różni tekst od obrazka, wie jaki elementy składają się na tekst / wie co to jest litera, wyraz/, zauważa związek pomiędzy znakami w tekście a wypowiadanymi słowami, powinno wiedzieć jak się czyta w jego języku / od lewej do prawej, z góry o dołu/, wie po co się czyta, jakie są wartości i dlaczego to się robi, powinno posiadać bogate słownictwo, powinno umieć konstruować dłuższe wypowiedzi, rozmawiać, prowadzić dialog, różnicować kształty, kolory, dźwięki, wyszukiwać podobieństwa i różnice na obrazkach i znakach. Rola nauczyciela powinien: motywować, dużo czytać dzieciom, zapewniać obecność książek na co dzień, pracować na wzbogacaniem posiadanego przez dziecko słownictwa, dużo czytać, rozmawiać z dzieckiem, powinien kształtować umiejętność różnicowania bodźców wzrokowo słuchowych, 8

9 ćwiczenia służące przygotowaniu dziecka do czytania i pisania to: 1. ćw. spostrzegawczości, 2. ćw. rozpoznawania wyrazu i zdań od prostych do trudnych, 3. ćw. fonetyczne: w rozpoznawaniu głoski początkowej, budowanie wyrazu z części / sylaby/, ćwiczenia wzbogacające mowę w prowadzeniu rozmów / np.. bajką czy doświadczeniem/ zadawanie pytań, głośne czytanie nauczyciela połączone z nauką. Ćwiczenia ułatwiające naukę czytania: 1. ćwiczenia pogłębiające znajomość budowy graficzno dźwiękowej wyrazu; przekształcanie sylab i wyrazów, zamiana głoski w sylabie, układanie i odczytywanie rebusów, składanie i tworzenie rozsypanek literowych, rozwiązywanie i układanie krzyżówek. 2. ćwiczenia pogłębiające znajomość budowy sylabowej: składanie i tworzenie rozsypanek wyrazowych, odczytywanie wyrazów o wspólnej sylabie, układanie i rozwiązywanie rebusów, dobieranie rysunków do początkowo podanej sylaby, 3. ćwiczenia kształtujące umiejętności wzrokowo przestrzennego różnicowania liter: dobieranie rysunków do pierwszej litery, dobieranie wyrazów różniących się jedną literą, dobieranie wyrazów różniących się układanie liter. 4. ćwiczenia kształtujące zdolności wzrokowego różnicowania wyrazu: dobierz wyraz do rysunku, porządkowanie rozsypanek wyrazowych, dobieranie wyrazów do poleceń / np. do zagadki/. 5. ćwiczenia kształtujące umiejętności czytania ze zrozumieniem: szukanie ukrytych wyrazów w tekście, czytanie i tworzenie nowych wyrazów, ćwiczenie w cichym czytaniu, 9

10 połączenie cichego czytania ze słownikowym, połączenie cichego czytania ze zrozumieniem, połączenie ich czytania z ćwiczeniami gramatycznymi i syntaktycznymi. 10