Model realizacji usług o określonym standardzie w powiecie

Transkrypt

1 Katarzyna Buchajczuk, Alicja Data, Katarzyna Misiuna, Irena Obiegły, Jolanta Sobczak Model realizacji usług o określonym standardzie w powiecie Projekt 1.18 Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 1

2 Opracowanie zgodne ze Szczegółowymi wytycznymi do zakresu merytorycznego prac Zespołów ds. modeli realizacji usług o określonym standardzie opracowanymi przez Przewodniczącego Zespołów Eksperckich Barbarę Kowalczyk. Spis treści Część I. Ogólne założenia Misja, rola i miejsce pcpr-ów w lokalnym systemie pomocy społecznej na poziomie powiatu z punktu widzenia modelu realizacji usług o określonym standardzie Misja Kluczowe założenia z punktu widzenia określenia roli i miejsca ops-ów w systemie pomocy społecznej Wykorzystanie strategii rozwiązywania problemów społecznych, bilansu potrzeb pomocy społecznej, corocznego sprawozdania z działalności ośrodka Problemy i trudności w wypełnianiu właściwej roli pcpr-ów w środowisku lokalnym...8 Część II. Model realizacji usług pomocy społecznej o określonym standardzie Modelowe rozwiązania współpracy pracowników pcpr-ów udzielającym wsparcia rodzinom zastępczym i osobom usamodzielnianym, w szczególności koordynatorów pieczy zastępczej i pracowników zajmujących się przyznawaniem świadczeń materialnych, przy wykorzystaniu modelowych rozwiązań oddzielenia procedury administracyjnej przyznawania świadczeń od pracy socjalnej Wstęp Zgłoszenie się klienta do pcpr-u Przebieg postępowania administracyjnego w sprawach o przyznanie świadczeń dla rodzin zastępczych i usamodzielnianych wychowanków Zasady stosowane w postępowaniu administracyjnym w ramach systemu wspierania rodziny i pieczy zastępczej Rodziny zastępcze Osoby usamodzielniane w pieczy zastępczej Sposób realizacji usług pomocy społecznej o określonym standardzie, ze szczególnym uwzględnieniem zlecania zadań i budowania partnerstwa w powiecie Rekomendowane formy realizacji usług Modelowe rozwiązania organizacji usług wskazówki do wdrażania Wdrażanie standardu. Etapy: diagnoza, nadzór i monitoring, ewaluacja Zmiana formy realizacji usługi. Etap: wybór wykonawcy usługi Przykłady rozwiązań organizacyjnych w pcpr-ach, uwzględniające model realizacji usług o określonym standardzie - wskazówki do wdrażania...27 Aneks 2

3 Część I. Ogólne założenia 1. Misja, rola i miejsce pcpr-ów w lokalnym systemie pomocy społecznej na poziomie powiatu z punktu widzenia modelu realizacji usług o określonym standardzie Misja Misją powiatowego centrum pomocy rodzinie (pcpr) jest pełnienie roli organizatora i koordynatora systemu wsparcia społecznego dla określonych grup docelowych, wymagających pomocy w rozwiązywaniu problemów, których nie mogą pokonać, wykorzystując własne uprawnienia i możliwości, z poszanowaniem ich godności i podmiotowości, przy wykorzystaniu ich zasobów własnych oraz środowiska lokalnego Kluczowe założenia z punktu widzenia określenia roli i miejsca ops-ów w systemie pomocy społecznej Misja pcpr-ów będzie mogła być realizowana jeśli przyjmiemy założenia: 1. Pcpr pełni funkcję koordynatora i realizatora zadań z zakresu szeroko rozumianej pomocy społecznej powiatu (zadania wynikające z obowiązujących ustaw, programów MPiPS i innych, projektów z EFS, itd.). 2. Pcpr dysponuje pakietami usług pomocy i integracji społecznej, do których jednakowe prawo i dostęp powinien mieć każdy mieszkaniec powiatu, który takiego wsparcia potrzebuje. 3. Pcpr pełni rolę doradczą (dotyczącą np. metodyki pracy, edukacji, implementacji dobrych praktyk i rozwiązań) oraz wspierającą (poprzez udostępnienie np. poradnictwa specjalistycznego) dla powiatowych i gminnych, publicznych a także niepublicznych jednostek organizacyjnych pomocy społecznej. 4. Pcpr jest inkubatorem i kreatorem inicjatyw społecznych, m.in. poprzez inspirowanie powstawania, rozwoju, wzmocnienia organizacji pozarządowych (w zależności od potrzeb poszczególnych powiatów), tak aby mogły być partnerem w realizacji usług pomocy społecznej. 5. Pcpr jest instytucją otwartą na współpracę z innymi partnerami i aktywizującą grupy o jednorodnych problemach społecznych, współpracującą z instytucjami publicznymi i niepublicznymi zapewniającymi usługi społeczne, w tym: z gminami na rzecz reintegracji rodziny, wzmocnienia kompetencji wychowawczych etc.; z pup-ami w zakresie osób bezrobotnych, m.in. poprzez stworzenie na szczeblu powiatu zespołów aktywizacji zawodowej (w zależności od potrzeb stałych lub doraźnych) złożonych z przedstawicieli tych instytucji. Należy zwrócić uwagę na to, że zadaniem pcpr-ów jest dostarczanie wybranych usług pomocy społecznej, dla określonych grup docelowych mieszkańców powiatu, którzy jednocześnie są 3

4 mieszkańcami poszczególnych gmin wchodzących w skład powiatu. Dlatego szczególną rolę odgrywa współpraca z ops-ami, która jest konieczna, aby dotrzeć do wszystkich osób potrzebujących wsparcia w postaci usług realizowanych przez powiat. Współpraca ta ma na celu jak najlepsze rozpoznanie i zaspokojenie potrzeb społeczności lokalnej, zwiększenie dostępności mieszkańców powiatu do profesjonalnych usług, budowanie partnerstwa, współudział w różnego rodzaju projektach służących aktywizacji społeczności lokalnej. Obecnie sporadycznie jest realizowana zasada współpracy na rzecz klientów. Sukcesywnie jednak wraz ze zmianą przepisów sytuacja ulega zmianie. Istotne jest tu wdrażanie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r., nr 180, poz. 1493, z późn. zm.), a od 1 stycznia 2012 r. ustawy o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej (ustawa z dnia 21 lipca, Dz. U. z 2011 r., nr 149, poz. 887). Przepisy te wskazują sytuacje, w których współpraca między pcpr-ami a ops-ami jest niezbędna w celu realizacji zadań wynikających z tych ustaw. Kluczowa jest współpraca miedzy asystentem rodziny zatrudnionym w gminie (ops) a koordynatorem zatrudnionym przez organizatora pieczy zastępczej (pcpr). Współpraca będzie dotyczyła szczególnie: pracy z rodziną biologiczną i rodziną zastępczą w kontekście opracowania planu pomocy dziecku umieszczonemu w pieczy zastępczej (koordynatora i asystenta rodziny); porozumień dot. współfinansowania pobytu dzieci umieszczanych w pieczy zastępczej; umieszczania dzieci w pieczy zastępczej; oceny zasobów pomocy społecznej na terenie powiatu; tworzenia bazy kandydatów na opiekunów prawnych, rodziny pomocowe dla rodzin zastępczych oraz rodziny wspierające dla rodzin biologicznych; oceny stopnia realizacji powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych; oceny stopnia realizacji powiatowego programu wspierania osób niepełnosprawnych; tworzenia ośrodków wsparcia, mieszkań chronionych, placówek wsparcia dziennego. Otoczenie i zasięg współpracy nie ogranicza się tylko i wyłącznie do ops-ów i pcpr-ów. Ważne jest ustalenie zakresu i form współpracy pomiędzy wszystkimi instytucjami zaangażowanymi w pomoc rodzinie, zarówno gdy wymaga ona wsparcia w zakresie wzmocnienia kompetencji opiekuńczo-wychowawczych, jak i w sytuacji przemocy w rodzinie. Do szeroko rozumianego otoczenia należą, m. in.: placówki oświatowe: szkoły, poradnie psychologiczno-pedagogiczne; sąd rodzinny; policja; pup; NGO działające w zakresie zadań systemu pomocy społecznej, w tym wspierania rodziny i pieczy zastępczej oraz przeciwdziałania przemocy. Ważnym elementem współdziałania tych instytucji jest udział ich przedstawicieli w zespołach interdyscyplinarnych oraz interdyscyplinarnych grupach roboczych. Ponadto współpraca polega na organizacji przez pcpr-y szkoleń i wymiany informacji o kliencie. Poniższy diagram pokazuje obszary konieczne do zagospodarowania przez pcpr-y w celu budowania partnerstwa oraz skutecznej pracy na rzecz klientów. Obrazuje on otoczenie i postulowane 4

5 relacje pomiędzy nim a pcpr-em, które w swoim założeniu mają sprzyjać dynamicznemu rozwojowi usług społecznych w powiecie 1. 1 Wykorzystano i uzupełniono schemat zaproponowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej: Założenia do reformy systemu integracji społecznej oraz służb społecznych, projekt, Warszawa 2006, s.22. 5

6 Diagram 1. Relacje pcpr-u z otoczeniem. Powiatowy Urząd Pracy Usługi rynku pracy i instrumenty rynku pracy Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych i osób usamodzielnianych współpraca w zakresie diagnozowania i udostępniania usług Przy współpracy z ROPS i wojewodą Powiatowe centrum pomocy rodzinie Budowanie systemu oparcia społecznego dla wybranych grup docelowych, wymagających pomocy w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych, przy wykorzystaniu ich zasobów własnych oraz środowiska lokalnego oraz zapewnienie pieczy zastępczej i przeciwdziałanie przemocy Przy współpracy z podmiotami niepublicznymi w szczególności NGO Przy współpracy z instytucjami lokalnej polityki społecznej Przy współpracy podmiotami ekonomii społecznej Udostępnianie mieszkańcom gmin powiatu usług pomocy społecznej. Współdziałanie w zapewnieniu wsparcia rodzinie i przeciwdziałaniu przemocy Ośrodki Pomocy Społecznej w powiecie Zapewnienie kompleksowego pakietu usług pomocy społecznej Źródło: Opracowanie własne i przy wykorzystaniu schematu zaproponowanego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, zob. Model realizacji usług pomocy społecznej o określonym standardzie w mieście na prawach powiatu. 6

7 1.3. Wykorzystanie strategii rozwiązywania problemów społecznych, bilansu potrzeb pomocy społecznej, corocznego sprawozdania z działalności ośrodka Ważnym narzędziem wpływu pcpr-ów na tworzenie pakietów i realizację usług pomocy społecznej, w tym pracy socjalnej, o określonym standardzie może być strategia rozwiązywania problemów społecznych, bilans potrzeb pomocy społecznej, których opracowanie należy do zadań własnych powiatu (art.19, pkt1,18 ups). Dodatkowo pcpr-y zostały wyznaczone jako podmioty koordynujące realizację strategii (art. 112, pkt 9 ups). Innym pomocnym narzędziem powinno być coroczne sprawozdanie z działalności wraz z wykazem potrzeb w zakresie pomocy społecznej (art. 112, ust.12 ups). Koordynowanie przez pcpr-y opracowania i realizacji strategii rozwiązywania problemów społecznych oraz powiatowych programów adresowanych do osób wymagających wsparcia, kompatybilnych ze strategiami gminnymi, wojewódzką, narodową, programami sektorowymi przynosi wymierne korzyści. 1. Jest to czas, kiedy władza samorządowa angażuje środki finansowe na badania niezbędne do uzyskania wielu informacji na temat sytuacji społecznej, demograficznej, zdrowotnej mieszkańców. Pozyskane przy tej okazji informacje mogą zostać wykorzystane przez centra do innych działań, pozwalają na gromadzenie wiedzy przydatnej w planowaniu pracy, budżetu, tworzeniu oferty pomocy, służą rozumieniu zachodzących procesów społecznych. 2. Ogromną wartością tego procesu jest stworzenie okazji do poznania i zrozumienia logiki działania innych podmiotów oraz nadania wspólnych znaczeń zjawiskom, które dotąd (na terenie powiatu) były postrzegane jednostronnie, tj. z punktu widzenia zadań realizowanych przez daną jednostkę, wydział czy organizację. 3. Uczestnicy prac nad strategią uczą się zasad i mechanizmów, według których funkcjonują różne środowiska, instytucje i sektory. Wiedza ta w praktyce pozwala na bardziej celowy i świadomy dobór partnerów do realizacji zadań, poszerzania i profesjonalizacji oferty. 4. Fakt równorzędnych pozycji wszystkich uczestników prac nad strategią uczy partnerstwa, dialogu, poszanowania poglądów i opinii, stwarza możliwości wzajemnego poznania i nawiązania wartościowych kontaktów zawodowych. Jest okazją do zaprezentowania własnych działań, możliwości i ograniczeń. 5. Udział przedsiębiorców i pracodawców w pracach nad strategią służy integracji społecznej i aktywizacji zawodowej mieszkańców, pozwala na zrozumienie i ocenę chęci oraz możliwości tych partnerów w budowaniu oferty na rzecz środowiska lokalnego. 6. Współpraca trójsektorowa służy budowaniu relacji, a w sprzyjających warunkach sieci współpracy, 7. Udział adresatów i odbiorców usług pozwala na zrozumienie i uwzględnienie ich perspektywy w planowanych działaniach, perspektywy o której często zapominamy. 8. Zaangażowanie do pracy radnych aktywizuje i uczy, a co najważniejsze przekłada się na ich utożsamianie się z zadaniami, lepsze rozumienie i odpowiedzialne głosowania przy ich przyjęciu lub odrzuceniu. 9. Współpraca z lokalnymi mediami służy lepszemu zrozumieniu problematyki i zamierzeń strategii społecznej, popularyzowaniu jej; wpływa istotnie na wzrost zainteresowania społeczności lokalnej nie tylko samą strategią, ale również udziałem w życiu publicznym. Jest to okazja do nawiązania kontaktów z dziennikarzami, uczynienia ich naszymi sojusznikami w popularyzowaniu działań, rzetelnym pokazywaniu problemów społecznych i podejmowanych prób ich rozwiązywania. 7

8 10. Współpraca przy pracach nad strategią umożliwia stworzenie lepszego dokumentu, ale co ważniejsze utożsamianie się z nim wielu osób i grup, które dotychczas były jedynie biernymi obserwatorami. W praktyce grono to będzie zainteresowane jej realizacją, zrozumie jej cele, kierunki działania, rezultaty i wskaźniki. W trakcie pracy nad strategią powstaje płaszczyzna do wzajemnego poznania, oceny możliwości współpracy, współrozumienia i partnerstwa Problemy i trudności w wypełnianiu właściwej roli pcpr-ów w środowisku lokalnym Problemy na poziomie krajowym: Niespójność, luki i sprzeczności w przepisach prawa dotyczących pomocy społecznej na poziomie powiatu. Stosowanie Karty Nauczyciela w jednostkach pomocy społecznej powoduje konflikty personalne ze względu na nierówności płacowe oraz przywileje socjalne. Brak precyzyjnych przepisów dotyczących sprawowania nadzoru pcpr-ów nad jednostkami pomocy społecznej na poziomie powiatu. Brak wskaźników minimalnych dotyczących zatrudnienia pracowników w pcpr-ach. Brak formalnych podstaw do wykonywania zadań pracownika socjalnego w pcpr-ach. Problemy na poziomie powiatu: Odmienne od pomocowych priorytety Rady i Zarządu Powiatu, niska świadomość radnych w zakresie pomocy społecznej, upolitycznianie stanowiska kierownika pcpr-ów. Brak w samorządzie rzecznika publicznego najsłabszych grup o jednorodnych problemach, zagrożonych wykluczeniem społecznym, i jednocześnie partnera do podejmowania działań zapobiegawczych oraz łagodzących skutki tego zjawiska. Niewłaściwe warunki pracy do wykonywania zadań, brak wyposażenia pracowników pcpr-ów w środki transportu oraz środki łączności. Niedobór środków finansowych na realizację zadań pcpr-ów. 8

9 Część II. Model realizacji usług pomocy społecznej o określonym standardzie 2. Modelowe rozwiązania współpracy pracowników pcpr-ów udzielającym wsparcia rodzinom zastępczym i osobom usamodzielnianym, w szczególności koordynatorów pieczy zastępczej i pracowników zajmujących się przyznawaniem świadczeń materialnych, przy wykorzystaniu modelowych rozwiązań oddzielenia procedury administracyjnej przyznawania świadczeń od pracy socjalnej Wstęp Analizując zmiany wynikające z wprowadzenia nowej ustawy o wpieraniu rodziny i pieczy zastępczej, należy podkreślić, że szereg dotychczas udzielanych świadczeń i usług, które dotychczas obejmowała ustawa o pomocy społecznej, zostało przeniesionych w obszar ustawy wpierania rodziny i pieczy zastępczej. Tworzy ona nowy system, nazywany systemem pieczy zastępczej. Niemniej system ten jest nadal częścią szeroko rozumianego systemu pomocy społecznej 3. Nowa ustawa ma szereg konsekwencji: Zdecydowana większość świadczeń wypłacanych dotychczas w pcpr-ach na mocy ustawy o pomocy społecznej, tj. świadczenia dla rodzin zastępczych oraz usamodzielnianych wychowanków rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo-wychowawczych, przechodzi do systemu pieczy zastępczej. Nie jest przewidziane zadanie: praca socjalna. Inną rolę i pozycję przypisuje się rodzinom zastępczym. Nowa ustawa jasno wskazuje rodziny zastępcze jako partnerów działających wspólnie z organizatorem pieczy zastępczej na rzecz dzieci potrzebujących czasowej pomocy i wsparcia oraz na rzecz rodzin biologicznych tych dzieci, przy jasno określonej pomocy i działaniu ops-ów. 2 Model powstał z inspiracji i przy współpracy Barbary Kowalczyk oraz przy wykorzystaniu materiałów roboczych: Model realizacji usług pomocy społecznej w powiecie. 3 Pojęcie szeroko rozumianej pomocy społecznej, patrz KRB, s W opracowaniu nie uwzględniono jeszcze ustawy o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej, która inaczej sytuuje niektóre zadania pomocy społecznej i wprowadza nowe zadania, pozostając jednak w szeroko rozumianym systemie pomocy społecznej. 9

10 Jasno zostały określone formy wspierania rodzin zastępczych, dające organizatorowi ogromne możliwości kreowania i aktywizowania tego środowiska poprzez nowe instrumenty, np. szkolenia i dokształcanie rodzin, wsparcie finansowe itp. Nowa ustawa w znacznej mierze reguluje oddzielenie procedury administracyjnej przyznawania świadczeń od usług świadczonych rodzinom zastępczym i osobom usamodzielnianym (wcześniej realizowanych w formie pracy socjalnej przez pracowników socjalnych) w powiecie. Na podstawie zapisów zadań nowej ustawy taką pracę, będzie wykonywał obecnie koordynator pieczy zastępczej zatrudniony przez organizatora pieczy zastępczej w powiecie. Ustawa jednoznacznie ustala, że koordynator nie może prowadzić postępowań z zakresu świadczeń (art. 79, ust.1 pkt. 4). Określa też, że koordynator nie może łączyć zadań pracownika socjalnego (art. 79, ust 3). Nowa ustawa traktuje przyznanie świadczeń dla rodzin zastępczych i osób usamodzielnianych jako postępowanie niezależne od pracy koordynatora z rodzinami zastępczymi i usamodzielnianymi 4. Zatem ustawa wprowadza jeszcze jedną ważną zmianę: Wprowadza dwóch pracowników udzielających pomocy rodzinom zastępczym i usamodzielnionym wychowankom: koordynatora pieczy zastępczej i pracownika przyznającego świadczenia materialne (nazywanego dalej pracownikiem ds. świadczeń), podczas gdy pod rządami ustawy o pomocy społecznej zadania te wykonywał jeden pracownik pracownik socjalny. Wprowadza też obligatoryjnie innych pracowników świadczących usługi rodzinom zastępczym i usamodzielnionym wychowankom, np. psycholog, prawnik. Dla prawidłowego realizowania zadań organizatora pieczy zastępczej przez pcpr-y warto opracować procedury postępowania koordynatora, które jasno sprecyzują formę opinii mającej wpływ na postępowanie administracyjne w sprawie przyznania świadczenia. Wyjątkowo istotne jest uregulowanie i wypracowanie procedury działania w sytuacji, w której koordynator zatrudniony w pcpr-rze, czyli organie wydającym decyzje administracyjne, posiada informacje np. o niewłaściwym wykorzystaniu świadczeń lub inne, które mogą mieć wpływ na formę czy wysokość świadczenia, i nie informuje o tym pracownika przyznającego świadczenia. Jakie procedury ma podjąć organ wydający i wypłacający decyzje? Brak jasnych procedur może doprowadzić do sytuacji, kiedy organ nie będzie mógł stwierdzić nienależnie pobranych świadczeń lub marnotrawienia świadczeń, jeśli posiadane informacje nie będą wykorzystywane. Podobnie rzecz się przy określaniu zasad współpracy pomiędzy różnymi instytucjami zajmującymi się klientami powiatu. Kiedy w grę wchodzą inne rozwiązania, tj. takie, kiedy 4 Dla ujednolicenia i przejrzystości działań podejmowanych przez pcpr-y jako organizatora pieczy zastępczej wydaje się wręcz konieczne i słuszne objęcie pracą wszystkich rodzin, również spokrewnionych, by uniknąć zarzutu nieprzestrzegania zasady równości wobec prawa. Ponadto doświadczenia pracy pcpr-ów wskazują, że warto np. prowadzić pełne przeszkolenie rodzin spokrewnionych w celu przygotowania ich do wypełniania tej roli, mimo że zarówno ustawa o pomocy społecznej jak i nowa ustawa o wpieraniu rodziny i pieczy zastępczej przewiduje indywidualne zakresy szkoleń. Taki zapis należałoby czytać jako sytuację wyjątkową, a jako normę przyjąć możliwość objęcia pełnym szkoleniem wszystkich rodzin, w tym również spokrewnionych. Dzięki temu w przyszłości znacznie ułatwi to prace koordynatorowi pieczy zastępczej, a także daje szanse na sprawne i prawidłowe funkcjonowanie wszystkich rodzin zastępczych, z uwzględnieniem zasady równości i partnerstwa. Zgodnie z art. 251 wprowadzanie powyższych założeń ma odbywać się w czasie. Ustawodawca przewiduje, że w okresie 3 lat w powiecie organizator wdroży wszystkie zapisy ustawy, w tym również zatrudnienie odpowiedniej liczby koordynatorów, a do tego czasu organizator ma realizować wszystkie zadania. 10

11 organizatorem pieczy zastępczej (koordynatorem) jest jakaś instytucja, a pcpr (pracownik ds. świadczeń) przyznaje i wypłaca świadczenia, trzeba właściwe wykorzystywać proponowany model i założenia określające sposoby współpracy między tymi pracownikami. Istotne dla prawidłowego realizowania zadań jest jasne zdefiniowanie procedur wymiany informacji między koordynatorem a pracownikiem ds. świadczeń, niezależnie od tego, w jakich instytucjach będą oni zatrudnieni. Poniżej zaprezentowano przykładowy sposób organizacji zadania wspierania rodziny i pieczy zastępczej bez względu na to, kto będzie organizatorem pieczy zastępczej 5. Diagram 2. Model realizacji zadania dotyczącego pieczy zastępczej i pcpr-u jako organizatora pieczy zastępczej. Organizator pieczy zastępczej Powiatowe centrum pomocy rodzinie OPS (współpraca z asystentami rodziny), inne instytucje, w tym sąd rodzinny Koordynator pieczy współpraca, wymiana informacji Zespół specjalistów (psycholog, prawnik, doradca zaw., Inne instytucje Pracownik ds. świadczeń wsparcie świadczenia Rodziny zastępcze i osoby usamodzielniane 5 Wdrażanie modelu wymaga szeregu działań, m. in.: przygotowania projektów porozumień z gminami dotyczących zwrotu wydatków za opiekę i wychowanie dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej oraz zmiany dotychczasowych porozumień zawartych z innymi powiatami. zorganizowania spotkania z gminami w celu wypracowania procedury współpracy w zakresie pieczy zastępczej. zorganizowania spotkań z rodzinami zastępczymi i pełnoletnimi wychowankami w celu omówienia zmian wprowadzonych ustawą. opracowania i zmiany wszystkich umów i decyzji dot. świadczeń dla rodzin zastępczych oraz pełnoletnich wychowanków a także decyzji dot. odpłatności rodzin biologicznych. w zakresie pieczy zastępczej 11

12 Legenda: dwustronnie zakończona grotem strzałka oznacza wzajemna wymianę informacji, między stronami /partnerami relacji. Źródło: Opracowanie własne Zgłoszenie się klienta do pcpr-u Rodzina zastępcza, jak również osoba usamodzielniana powinna zgłosić się do pcpr-u organizatora pieczy zastępczej i uzyskać pełną informację oraz pomoc w załatwieniu spraw związanych z wykonywaniem zadania rodziny zastępczej. To samo dotyczy osób usamodzielnianych, starających się o pomoc w realizacji IPU i procesie usamodzielnienia. Zadaniem pracownika na stanowisku informacyjnym jest rozeznanie potrzeb rodziny zastępczej i osoby usamodzielnionej, zgłaszających się do pcpr-u, określenie wsparcia, którego mogą oczekiwać, i wyznaczenie pracowników (pracownik ds. świadczeń czy koordynator), którzy najlepiej rozwiążą jej problem. Pracownikiem tym może być odpowiednio przeszkolony pracownik pcpr-u, posiadający co najmniej średnie wykształcenie, albo przeszkolony pracownik zatrudniony na innym stanowisku, w zależności od wielkości i struktury organizacyjnej. Diagram 3. Zgłoszenie się rodziny zastępczej i osoby usamodzielnianej do pcpr-u. Rodziny zastępcze Osoby usamodzielniane STANOWISKO INFORMACYJNE Zgłoszenie problemu Zgłoszenie potrzeby świadczeń Koordynator pieczy zastępczej Pracownik ds. świadczeń Psycholog Prawnik Inni specjaliści Źródło: Opracowanie własne na podstawie gminnego modelu oddzielenia postępowania administracyjnego w sprawie przyznawania świadczeń pomocy społecznej od pracy socjalnej. 12

13 Koordynator może skierować osobę do innego specjalisty, którego usługi zapewnia organizatora pieczy zastępczej w celu poprawy trudnej sytuacji, z którą zgłasza się klient. Takie rozwiązanie organizacyjne zapewnia koordynatorowi pełne rozeznanie sytuacji osób partnerów, z którymi współpracuje, i jednocześnie pozwała planować pracę z tymi osobami. Warto tu wspomnieć, że ustawodawca nie określa jednoznacznie, kto ma wchodzić w skład zespołu wspierającego pracę koordynatora, ale wydaje się zasadne, aby byli to w szczególności: prawnik, psycholog, pedagog, pracownik socjalny, mediator, doradca zawodowy, lekarz o określonej specjalności (np. psychiatra, lub neurolog). Zatrudnienie tych specjalistów może mieć charakter umowy zlecenia lub umowy o pracę, zależnie od przyjętych rozwiązań organizacyjnych oraz możliwości finansowych pcpr-u. Dla pełniejszego zobrazowania relacji pomiędzy poszczególnymi pracownikami pcpr-u warto usytuować koordynatora w roli lidera w pracy z rodziną zastępczą jako osoby porządkującej całość działań podejmowanych przez rodzinę zastępczą. Takie rozwiązanie jest korzystne zarówno dla rodzin zastępczych, jak i osób usamodzielnianych. Doświadczenia wskazują, że znacząca rola koordynatora jako lidera mogłoby również zacznie zaktywizować proces usamodzielnienia, gdyż opiekunowie usamodzielnienia to często rodzice zastępczy lub wychowawcy placówek opiekuńczowychowawczych, i wskazane byłoby koordynowanie ich poczynań, zachęcanie do większej aktywności i korzystania z zaplecza innych instytucji (np. pup-u) Przebieg postępowania administracyjnego w sprawach o przyznanie świadczeń dla rodzin zastępczych i usamodzielnianych wychowanków Pracownik ds. świadczeń bada sytuację, aby ustalić czy są spełnione wszystkie warunki konieczne do przyznania świadczenia. W tym celu pracownik ds. świadczeń: 1. Bada spełnienie warunków do przyznania świadczeń, o których mowa w art dla rodzin zastępczych oraz dla osób usamodzielnianych w art , Ustala okoliczności, których zbadanie jest niezbędne do określenia rozmiaru świadczenia (art. 81; art. 83; art. 84; art. 146 ust 7; 149 ust. 3, ) zasada uznaniowości. 3. Bada, czy wychowanek pieczy zastępczej realizuje proces usamodzielniania zasada aktywizacyjnej formuły świadczeń. 4. Ustala, czy nie były lub nie są marnotrawione przyznane środki (art. 88 ust. 6; art. 151 ust. 3) zasada prawidłowego wykorzystania świadczeń. Zakłada się, że w określonych sytuacjach konieczne jest zapewnienie koordynatorowi pieczy zastępczej wpływu na wysokość świadczeń w postaci przygotowania dowodów w postępowaniu administracyjnym, które mogą przyjąć formę informacji lub opinii biegłego (75 1 K.p.a.). Rodzaje informacji i opinii, jakie może przekazywać pracownikowi ds. świadczeń koordynator, są pokazane na poniższym diagramie. Szczegółowe omówienie tych informacji zostanie przedstawione przy omawianiu zasad obowiązujących w postępowaniu administracyjnym dla różnych rodzajów świadczeń. 13

14 Diagram 4. Rodzaje informacji przekazywane przez koordynatora pieczy zastępczej pracownikowi ds. świadczeń. Pracownik ds. świadczeń informowanie o rodzaju i formie przyznanych świadczeń Opinia koordynatora o zasadności przyznania pomocy Opinia o IPU Informacja o realizacji lub nie IPU Informacja o faktach mogących świadczyć o marnotrawieniu Koordynator pieczy zastępczej Informacja o istotnych dla postępowania faktach Źródło: Opracowanie własne na podstawie gminnego modelu oddzielenia postępowania administracyjnego w sprawie przyznawania świadczeń pomocy społecznej od pracy socjalnej. Tryb kpa przyjmuje, że gromadzenie dokumentów może następować poprzez dostarczenie ich przez klienta przy aktywnym udziale organu z uwzględnieniem pomocniczości tego organu w zebraniu tych dokumentów (art kpa,). Kpa uznaje, że w uzasadnionych wypadkach pracownik ds. świadczeń może podjąć decyzję o przeprowadzeniu badania w miejscu zamieszkania klienta oględzin, np. kiedy konieczne jest zbadanie sytuacji w mieszkaniu klienta, klient nie jest w stanie zgłosić się do organu lub gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że istnieją okoliczności wymagające sprawdzenia zebranych dowodów w sprawie. Poniższy diagram przedstawia czynności pracownika ds. świadczeń i koordynatora pieczy zastępczej wykonywane w trakcie postępowania administracyjnego 14

15 Diagram 5. Postępowanie w sprawie przyznania świadczeń usamodzielnianych. dla rodzin zastępczych i osób Pracownik ds. Świadczeń Złożenie wniosku Rodziny zastępcze Osoby Usamodzielniane Ustalanie warunków koniecznych do przyznania świadczenia Wydanie decyzji administracyjnej Konieczna informacja koordynatora Skierowanie do koordynatora pieczy Informacje opisane w tabeli Koordynator pieczy zastępczej Czynności pracownika ds. świadczeń w prowadzeniu postępowania administracyjnego Czynności koordynatora w przygotowywaniu dowodów w postępowaniu administracyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie gminnego modelu oddzielenia postępowania administracyjnego w sprawie przyznawania świadczeń pomocy społecznej od pracy socjalnej Zasady stosowane w postępowaniu administracyjnym w ramach systemu wspierania rodziny i pieczy zastępczej Ustawa o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej umożliwia również stosowanie istotnych zasad przyznawania niektórych świadczeń materialnych obowiązujące również w pomocy społecznej. 1. Zasada uznaniowości i indywidualizacji świadczeń. 2. Zasada aktywizacyjnej formuły świadczeń. 3. Zasada niemarnotrawienia świadczeń. Nie są to zasady ogólnie obowiązujące, ale ich stosowanie jest ściśle powiązane z rodzajem świadczenia i adresatem tych świadczeń, co prezentuje poniższa tabela. 15

16 Rodziny zastępcze Analiza zasad stosowanych przy przyznawaniu świadczeń dla rodzin zastępczych została przedstawiona w tabeli poniżej. Tabela 1. Zasady stosowane w postępowaniu administracyjnym dotyczące przyznawania świadczeń dla rodzin zastępczych. Zasada Zasada Rodzaj informacji aktywizac uznaniowości przekazywanych Podstawa yjnej i Rodzaj świadczenia przez koordynatora prawna formuły indywidualiza w postępowaniu świadcze cji administracyjnym nia świadczenia Świadczenie na pokrycie kosztów utrzymania dziecka Dodatki Dofinansowanie do wypoczynku dziecka w wieku od 6. do 18. roku życia Swiadczenie na pokrycie niezbędnych wydatków związanych z potrzebami przyjmowanego dziecka jednorazowo Świadczenie na pokrycie wydatków związanych z wystąpieniem zdarzeń losowych Środki finansowe na utrzymanie lokalu rodzin zastępczych niezawodowych i zawodowych Środki finansowe na utrzymanie lokalu rodzin zastępczych zawodowych, w której umieszczono powyżej 3 i osób, które osiągnęły pełnoletniość przebywając w pieczy zastępczej Świadczenie dla rodzin zawodowych na pokrycie kosztów remontu raz w roku Środki finansowe na utrzymanie lokalu rodzinnych domów art. 80 ust 1, 88 ust. 5 i 6 art. 81, 88 ust. 5 i 6 art. 83 ust. 1 pkt. 1, 88 ust. 5 i 6 art. 83 ust. 1 pkt. 2a), 88 ust. 5 i 6 art. 83 ust. 1 pkt. 2b), 88 ust. 5 i 6 art. 83 ust. 2, 88 ust. 5 i 6 art. 83 ust 3, 88 ust. 5 i 6 art. 83 ust. 4, 88 ust. 5 i 6 art. 84, 88 ust. 5 i 6 16 Zasada niemarnotrawi enia świadczeń opinia koordynatora* nie nie tak - nie nie tak opinia koordynatora* nie tak tak opinia koordynatora* nie tak tak opinia koordynatora* nie tak tak opinia koordynatora* nie tak tak opinia koordynatora** opinia koordynatora** opinia koordynatora ** nie tak tak nie tak tak nie nie tak

17 dziecka, remontem lub zmianą lokalu, pokrycie innych nieprzewidzianych kosztów Opinia koordynatora wynikająca z okresowej oceny sytuacji dzieci przebywających w rodzinnej pieczy zastępczej (art. 76, ust.11); realizacja przez rodzinę zastępczą opracowanego planu pomocy dziecku (art. 77, ust. 3, pkt. 2). ** Opinia koordynatora (organizatora pieczy zastępczej) potwierdzająca zasadność przyznania środków finansowych. Źródło: Opracowanie własne. Zasada uznaniowości i indywidualizacji Zdecydowana większość wymienionych wyżej świadczeń przyjmuje formę świadczeń uznaniowych (oprócz świadczeń wynikających z art. 80 ust. 1, art. 81 oraz art. 83 ust. 3 i 84), ponieważ organ może je przyznać po stwierdzeniu uprawnień, przy jednoczesnym założeniu wynikającym z art. 42, ust. 1, i art. 43, że rodzina spełnia warunki do pełnienia funkcji rodziny zastępczej. W rodzinach zastępczych zasada uznaniowości wynika z faktu, że niektóre świadczenia są ściśle związane z sytuacją dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej i jego specyficznymi potrzebami, a także z samym funkcjonowaniem rodziny zastępczej, którą najlepiej będzie znał właśnie koordynator, a nie urzędnik przyznający świadczenia. Stąd konieczność i zasadność opinii koordynatora w postępowaniu administracyjnym w sprawie tych świadczeń. Należy jednak oczekiwać interpretacji prawnych w tym zakresie, gdyż ww. przepisy mogą być rozumiane wieloznacznie. Ustawodawca w art. 83, ust 3 stanowi, że starosta jest zobowiązany przyznać rodzinie zastępczej zawodowej świadczenie na utrzymanie lokalu mieszkalnego, i jednocześnie zaznacza, że,,zasadność przyznania tych środków zostanie potwierdzona w opinii organizatora rodzinnej pieczy zastępczej. To oznaczałoby, że świadczenie zostanie przyznane w zależności od uznania koordynatora wydającego opinię w sprawie. W takim stanie prawnym oznaczać to może, że świadczenie jest przyznane w przypadku spełnienia określonych warunków. Te zaś nie zostały doprecyzowane i mogą rodzić trudności interpretacyjne. Pomocne może być opracowanie przez pcpr-y regulaminu przyznawania świadczeń, który będzie wynikał z realizowanej przez powiat polityki świadczeń. Wynikające z regulaminu zasady będą dostępne wszystkim stronom i zminimalizują przypadkowość i stronniczość w interpretacji i przyznawaniu świadczeń fakultatywnych. Zasada aktywizacyjnej formuły świadczeń Zasada aktywizacji nie jest wykorzystywana w przyznawaniu świadczeń dla rodzin zastępczych. Zasada niemarnotrawienia świadczeń W razie stwierdzenia, że rodzina zastępcza marnotrawi przyznane świadczenia, decyzję zmienia się lub uchyla (art. 88 ust. 6). Zgodnie z art. 128, organizator rodzinnej pieczy zastępczej dokonuje oceny rodziny zastępczej oraz rodzinnego domu dziecka. Z powyższych zapisów 17

18 wynika, że ocena ma również obejmować jakość wykonywanej pracy. Można zatem przypuszczać, że w czasie dokonywania oceny mogą zostać ujawnione fakty, które będą wskazywać na marnotrawienie, czy też niewłaściwe wykorzystywanie świadczeń. W takiej sytuacji wydaje się zasadne wydanie opinii organizatora rodzinnej pieczy zastępczej, która powinna stanowić dowód w sprawie. Koordynator pieczy zastępczej powinien zatem przekazywać pracownikowi ds. świadczeń następujące informacje: opinię zasadności przyznania świadczenia; informację o faktach mogących świadczyć o marnotrawieniu Osoby usamodzielniane w pieczy zastępczej Tabela 2. Zasady stosowane w postępowaniu administracyjnym przyznawania świadczeń dla osób usamodzielnianych. Rodzaj informacji Zasada przekazywanych Zasada uznaniowości Zasada Podsta przez aktywizacyj i niemarnotrawi Forma świadczenia wa koordynatora w na świadcze indywidualiza enia prawna postępowaniu nia cji świadczeń administracyjny świadczenia m Pomoc na kontynuowanie nauki Pomoc na usamodzielnienie Pomoc na zagospodarowanie Pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych* Pomoc w uzyskaniu zatrudnienia* art. 146, 147, 148, 151, 152 art. 149, 151, 152 art. 150, 151, 152 art. 140 ust 1 pkt 2a art. 140 ust 1 pkt 2b opinia koordynatora** opinia koordynatora** opinia koordynatora** opinia koordynatora** - tak nie tak 18 tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak Zgodnie z art. 151 pomoc ta nie wymaga wydania decyzji. ** Zgodnie z art. 77, ust. 3, pkt. 6 zadaniem koordynatora jest udzielanie wsparcia pełnoletnim wychowankom rodzinnych form pieczy zastępczej oraz współpraca z pcpr-ami (art. 76, ust. 4, pkt. 8), co daje upoważnienie do opiniowania sposoby realizacji IPU przez koordynatora. Źródło: Opracowanie własne. Analiza powyższych danych wskazuje, że w stosunku do osób usamodzielnianych stosowana jest zasada aktywizacyjna, uznaniowości i niemarnotrawienia świadczeń, gdyż warunkiem koniecznym do przyznania wskazanych form pomocy jest opracowanie i realizacja indywidualnego programu usamodzielnienia.

19 Zasada uznaniowości i indywidualizacji Indywidualny Program Usamodzielnienia (IPU) powinien określać zakres współdziałania osoby usamodzielnianej z opiekunem usamodzielnienia, a także powinno z niego wynikać jakie świadczenia mogą/powinny być przyznane osobie usamodzielnianej. Brak przedmiotowego dokumentu uniemożliwia osobie usamodzielnianej otrzymywanie pomocy. (art. 145 oraz 148). Brak jednoznacznych zapisów dotyczących świadczenia na zagospodarowanie. Uwzględniając jednak zasadność i celowość całego procesu usamodzielniania oraz procesu integracji nie sposób wykluczyć tej formy pomocy spod zapisów IPU jako warunku koniecznego do przyznania tej pomocy. Nieco inaczej rzecz się ma z pomocą na kontynuowanie nauki. Jeżeli jest ona zapisana w IPU, organ nie ma wpływu na wysokość tego świadczenia, co sprawia, że jest ono wyłączone z zasady uznaniowości. Jeżeli osoba usamodzielniana uczęszcza do szkoły i dostarcza zaświadczenia zgodnie z obowiązującym przepisem, to jest to jednoznaczne z prawidłowym wykorzystywaniem świadczenia. Można założyć, że w ten sposób podejmuje wszelkie działania, aby osiągnąć zamierzony cel: kontynuację nauki chyba że uzyskiwany przez nią dochód przekroczy obowiązujące kryterium dochodowe i straci prawo do pobierania świadczenia. Zasada aktywizacyjnej formuły świadczeń Bardzo istotną funkcją świadczeń dla osób usamodzielnianych jest funkcja motywacyjna. Dlatego koordynator pieczy zastępczej powinien przykładać dużą wagę do powiązania świadczeń dla osób usamodzielnianych z ich aktywnością w integracji ze środowiskiem. Dzięki temu świadczenia będą pełnić funkcję wzmacniającą wysiłki koordynatora w trakcie wykonywania pracy. Największy wpływ koordynatora na świadczenia ma miejsce w wypadku przyznawania świadczeń na realizację IPU, a przyznanie świadczenia jest bezpośrednio związane z działaniami, jakie podejmuje osoba usamodzielniana. 19

20 Diagram 6. Zasada aktywizacji w prowadzeniu postępowania w sprawie przyznania świadczeń dla osób usamodzielnianych. Osoba usamodzielniana Wniosek wraz z programem usamodzielnienia zaopiniowanym przez organizatora (koordynatora) PRACOWNIK DS. ŚWIADCZEŃ Koordynator pieczy zastępczej WYDANIE DECYZJI administracyjnej Konieczność wsparcia OU w przygotowaniu IPU IPU przygotowany wspólnie z opiekunem usamodzielnienia Ewentualne wszczęciepostępowani a Pomoc w przygotowaniu IPU Wydanie opinii o Wydanie opinii o IPU WYDANIE NOWEJ DECYZJI administracyjnej Współpraca przy realizacji IPU Informacja o realizacji IPU Źródło: Opracowanie własne na podstawie gminnego modelu oddzielenia postępowania administracyjnego w sprawie przyznawania świadczeń pomocy społecznej od pracy socjalnej. Warunkiem przyznania świadczeń dla usamodzielnianego wychowanka pieczy zastępczej jest opracowanie i realizacja IPU. Uznać należy zatem, że osoba usamodzielniana ma obowiązek realizacji IPU oraz współpracy z koordynatorem w tym zakresie. W przypadku świadczenia na kontynuację nauki precyzyjny zapis dotyczący realizacji IPU i wynikające z niego konsekwencje reguluje art. 148, ust. 1, pkt. 2. Należy zadać pytanie, czy usamodzielniany wychowanek pieczy zastępczej, nierealizujący IPU, powinien otrzymywać pozostałe świadczenia? Należałoby przyjąć, że warunkiem przyznania wszystkich świadczeń (na kontynuowanie nauki, usamodzielnienie oraz zagospodarowanie) dla osób usamodzielnianych powinno być opracowanie i realizacja IPU, który 20

21 można traktować jako odpowiednik kontraktu socjalnego. Ustawa wskazuje, że są możliwe dwie sytuacje, w jakich powstaje IPU: 1) Program jest tworzony wspólnie z koordynatorem wówczas widać bezpośredni wpływ koordynatora na udzielaną pomoc. 2) Program jest tworzony przez opiekuna usamodzielnienia, którym może być inna osoba. W tym wypadku wpływ koordynatora choć mniej bezpośredni, może być widoczny, ponieważ opiekun usamodzielnienia, jak również IPU, muszą zostać zatwierdzeni przez starostę. A nie wydaje się rozsądnym i logicznym, aby starosta nie wykorzystał wiedzy i umiejętności koordynatora, jego znajomości indywidualnej sytuacji konkretnej osoby usamodzielnianej, i nie uwzględnił jego opinii przy zatwierdzaniu opiekuna oraz IPU. Zasada niemarnotrawienia świadczeń Zasada niemarnotrawienia wynika wprost z art. 151, ust. 3, który stanowi, że w wypadku marnotrawienia świadczeń organ może zmienić lub uchylić decyzję. Natomiast art. 152, ust. 1 wskazuje na sytuację, w których organ może odmówić przyznania ww. świadczeń. Zatem koordynator pieczy zastępczej powinien przekazywać pracownikowi ds. świadczeń następujące informacje: Opinię o zasadności przyznania świadczenia na podstawie IPU. Informację o przebiegu realizacji IPU. Informację o faktach mogących świadczyć o marnotrawieniu. Analizując tryb postępowania administracyjnego należy zauważyć, że ustawa o wpieraniu rodziny i pieczy zastępczej określa i wyznacza jeszcze inne sytuacje, w których koordynator powinien przekazywać pracownikowi ds. świadczeń inne informacje, istotne dla postępowania administracyjnego. Natomiast w wypadku osób usamodzielnianych koordynator ma obowiązek informowania o faktach istotnych w postępowaniu administracyjnym, które wynikają z art. 152 ww. ustawy. Osoba usamodzielniana przed osiągnięciem pełnoletniości opuściła samowolnie pieczę zastępczą. Osoba usamodzielniana porzuciła naukę umożliwiającą jej przygotowanie zawodowe i nie podejmuje zatrudnienia. Stosunek pracy z osoba usamodzielnianą została rozwiązany bez wypowiedzenia z winy pracownika. Osoba usamodzielniana bez uzasadnione przyczyny uchyla się od pojęcia proponowanego zatrudnienia. Osoba usamodzielniana została skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Ważną zasadą, która powinna obowiązywać obu pracowników jest jawność postępowania. Klient powinien być informowany przekazywaniu informacji oraz o rodzaju i sposobie ich wykorzystania przez obu pracowników. Pozwala to na jasne określenie granic i umożliwia budowanie relacji opartej na wzajemnym zaufaniu. 21

22 3. Sposób realizacji usług pomocy społecznej o określonym standardzie, ze szczególnym uwzględnieniem zlecania zadań i budowania partnerstwa w powiecie 3.1. Rekomendowane formy realizacji usług Analizując dotychczasowe doświadczenia pcpr-ów w kontekście realizacji usług, należy stwierdzić, że w zdecydowanej większości jest on oparty na zasobach własnych i bywa mało dynamiczny oraz mało otwarty na narastające potrzeby środowiska. Dokładniejsze informacje zamieszczono w załączniku Przegląd stosowanych form realizacji usług pomocy społecznej w pcpr-ach. Wynika z niego, że przyjęte formy bywają w niektórych przypadkach uzależnione od wielkości danego pcpr-u. W wypadku zadań powiatowych najczęściej preferowaną formą są samorządowe jednostki organizacyjne i w większości powiatów dominuje system usług realizowanych przez podmioty publiczne, przy małym udziale organizacji pozarządowych, a jeszcze mniejszym sektora prywatnego. W wyniku podjętych prac w ramach niniejszego projektu proponuje się inne formy realizacji usług (patrz załącznik Rekomendowane formy realizacji usług pomocy społecznej w powiecie). Szczególnie ważne z punktu widzenia wdrażania modelu są usługi, dla których w projekcie zostały wypracowane standardy i dla tych usług zostaną szczegółowo omówione rekomendowane formy realizacji dla gops-ów, mops-ów, pcpr-ów i mops/mopr-ów. Wybór konkretnych propozycji będzie uzależniony od sytuacji w danym środowisku, tj. potrzeb oraz podmiotów, które mogą realizować to zadanie. Najważniejszym celem jest dokonanie wyboru formy realizacji danej usługi, która będzie najefektywniejsza z punktu widzenia instytucji i klienta. Tabela 3. Rekomendowane formy realizacji dla usług pomocy społecznej dla których wypracowano standardy dla pcpr-ów. Porównanie z obecnie stosowanymi. Rodzaj usługi Poradnictwo specjalistyczne dla rodzin z dziećmi oraz osób niepełnosprawnych i ich rodzin Interwencja kryzysowa Formy najczęściej stosowane W ramach własnej struktury Zlecanie zadań w trybie PZP Samorządowa jednostka organizacyjna Formy rekomendowane W ramach własnej struktury Zlecanie zadań w trybie udpp Zlecanie zadań w trybie PZP Partnerstwo publicznoniepubliczne w rozumieniu ustawy udpp W ramach własnej struktury Samorządowa jednostka 22

23 Zlecanie zadań w trybie udpp organizacyjna Zlecanie zadań w trybie udpp Partnerstwo publicznoniepubliczne w rozumieniu ustawy udpp Źródło: Opracowanie własne zgodne ze Szczegółowymi wytycznymi do zakresu merytorycznego prac Zespołów ds. modeli realizacji usług o określonym standardzie. Szczególnie zalecanie, a jednocześnie w wielu powiatach (zwłaszcza małych) nowatorskie, jest zlecanie usług w trybie udpp. Włączenie organizacji pozarządowych w znaczną część realizacji usług pomocy społecznej zasadniczo zmieni sposób funkcjonowania pomocy społecznej w powiecie. Ta forma jest rekomendowana zarówno dla poradnictwa specjalistycznego jak i dla interwencji kryzysowej. W wielu powiatach występuje jednak problem związany z brakiem partnerów (organizacji pozarządowych) sprawdzonych i wiarygodnych oraz przygotowanych do realizacji usług. Jednak tam, gdzie pozwalają na to uwarunkowania lokalne, rekomendowane są formy aktywizujące środowisko lokalne i wzmacniające potencjał organizacji pozarządowych, również w trybie partnerstwa publiczno-niepublicznego. Pcpr może pełnić przy tym bardziej aktywną rolę poprzez inspirowanie i wspieranie rozwoju organizacji pozarządowych na swoim terenie. Ponadto zalecaną formą jest realizacja usług w ramach struktur własnych, co może być szczególnie funkcjonalne w mniejszych powiatach, gdzie potrzeby nie są duże Modelowe rozwiązania organizacji usług wskazówki do wdrażania W organizację usługi są zaangażowane różne podmioty. W poniższej tabeli przestawiono uczestników wykonujących określone czynności lub decyzje w procesie organizowania usługi. 23

24 Tabela 4. Uczestnicy w modelu organizowania usługo określonym standardzie w powiecie. Etap 1. Diagnoza Zadania Uczestnicy na poszczególnych etapach koordynator usługi*; dział, sekcja, samodzielne stanowisko odpowiedzialne za realizację usługi; organizacje pozarządowe; instytucje publiczne; inni uczestnicy specyficzni dla danej usługi; Etap 2. Ustalanie zakresu usługi dział, sekcja, samodzielne stanowisko w JOPS-ie odpowiedzialne za realizację usługi; organizacje pozarządowe; instytucje publiczne; dyrektor JOPS-u; odpowiedni organ decyzyjny samorządu**; Etap 3. Ustalenie formy usługi Etap 4. Wybór wykonawcy Etap 5. Nadzór i monitoring dyrektor JOPS-u; odpowiedni organ decyzyjny samorządu**; dyrektor JOPS-u; inni uczestnicy specyficzni dla danej usługi; koordynator usługi; inni uczestnicy specyficzni dla danej usługi; Etap 6. Ewaluacja koordynator usługi; inni uczestnicy specyficzni dla danej usługi; adresaci usług. * Dział, sekcja, samodzielne stanowisko odpowiedzialne za realizację usługi w JOPS-ie, w zależności od wielkości powiatu. ** Odpowiednio: starosta, zarząd powiatu, rada powiatu. Źródło: Opracowanie własne zgodnie ze Szczegółowymi wytycznymi do zakresu merytorycznego prac Zespołów ds. modeli realizacji usług o określonym standardzie Wdrażanie standardu. Etapy: diagnoza, nadzór i monitoring, ewaluacja Przy wdrażaniu standardów usług zakładamy, że nadzór i monitoring nad stosowaniem standardów oraz ewaluacja osiąganych efektów przeprowadzana jest przez JOPS. W przypadku 24

25 realizacji w formach: samorządowej jednostki organizacyjnej i zlecania zadań w trybie udpp nadzór i monitoring JOPS-u wymagają upoważnienia odpowiedniego organu decyzyjnego samorządu. A. Poradnictwo specjalistyczne dla osób niepełnosprawnych i ich rodzin oraz dla rodzin z dziećmi Tabela 5. Organizacja usługi przy wdrażaniu standardu specjalistycznego poradnictwa dla osób z niepełnosprawnością i ich rodzin oraz specjalistycznego poradnictwa rodzinnego dla rodzin z dziećmi. Etapy realizacji Etap 1. Diagnoza Etap 2. Nadzór i Monitoring Etap 3. Ewaluacja Organizacja usługi Rozeznanie potrzeb: Pracownicy pcpr-u zatrudnieni w komórce organizacyjnej zajmujący się osobami niepełnosprawnymi i rodzinami z dziećmi analiza potrzeby realizacji usługi, na podstawie przeprowadzonych ankiet, w porozumieniu z gminnymi ośrodkami pomocy społecznej oraz organizacjami pozarządowymi i stowarzyszeniami działającymi na terenie powiatu. Przetwarzanie informacji o potrzebach: Koordynator usługi przygotowanie informacji o potrzebach lokalnych, na podstawie posiadanych informacji i analizy przeprowadzonych ankiet. Koordynator usługi nadzorowanie wykonywania usługi przy wykorzystaniu narzędzi wymaganych w standardzie: dla specjalistycznego poradnictwa rodzinnego (dla rodzin z dziećmi) narzędzi zawartych w części 5.4. Etapy usługi z przykładowymi narzędziami oraz szacunkowym wymiarem czasu niezbędnym na realizację danego etapu (s.18 19) standardu usługi (np. matryca planowania, drzewo celów przyszłości); dla specjalistycznego poradnictwa dla osób z niepełnosprawnością i ich rodzin narzędzi takich, jak: karta usługi poradniczej zawierająca treść oraz zakres udzielonego poradnictwa (Załącznik 2. standardu usługi) oraz ewidencja czasu pracy specjalisty. Koordynator usługi przygotowanie comiesięcznych sprawozdań z przeprowadzanego monitoringu i nadzoru. Kierownik JOPS-u analiza sprawozdań i podjęcie ewentualnych działań bieżących w celu polepszenia jakości wykonania usługi. Koordynator usługi przedstawienie oceny efektów usługi na podstawie comiesięcznych sprawozdań i przygotowanie raportu ewaluacyjnego Kierownik JOPS-u analiza i ewentualne podjęcie długofalowe działania w celu polepszenia jakości wykonania usługi. 25

26 Źródło: Opracowanie własne zgodnie ze Szczegółowymi wytycznymi do zakresu merytorycznego prac Zespołów ds. modeli realizacji usług o określonym standardzie. Więcej informacji na temat narzędzi na poszczególnych etapach postępowania można znaleźć w opracowaniach: Standardy poradnictwa specjalistycznego dla osób z niepełnosprawnością i ich rodzin, z uwzględnieniem osób z zaburzeniami psychicznymi oraz Standardy specjalistycznego poradnictwa rodzinnego dla rodziny z dziećmi. B. Interwencja kryzysowa patrz: Model realizacji usług w mieście na prawach powiatu Zmiana formy realizacji usługi. Etap: wybór wykonawcy usługi A. Zlecanie usługi w trybie PZP patrz: Model realizacji usług w gminie. B. Zlecanie zadania w trybie udup patrz: Model realizacji usług w gminie. C. Partnerstwo publiczno-niepubliczne w trybie udpp 6 patrz: Model realizacji usług w mieście na prawach powiatu. 6 Więcej o zawieraniu partnerstwa zob. Projekty innowacyjne. Poradnik dla projektodawców POKL, Krajowa Instytucja Wspomagająca POKL, Warszawa 2009, s