Szczegółowe kryteria oceniania z przyrody (PSO)

Transkrypt

1 Szczegółowe kryteria oceniania z przyrody () Klasa 5 Dział 1 Przed wędrówką po Polsce bardzo 1. Każda mapa jest wykonana w skali 2. Jak określić rzeczywistą odległość za pomocą podziałki liniowej? przedmiotów i obiektów z życia codziennego, które można przedstawić w skali. znajduje na mapie zapis skali liniowej. definicję skali. omawia metody obliczania odległości na podziałki liniowej, oblicza za pomocą skali liniowej długość rzeczywistą prostego odcinka. na skali, ile razy odległość na mapie została zmniejszona w stosunku do odległości w terenie, podanych przykładach, która skala jest mniejsza, która większa. oblicza odległość rzeczywistą na dowolnej skali. odróżnia mapy o dużej skali od map o małej skali, obiekty zaznaczone na mapach w różnej skali. oblicza długości rzeczywiste odcinków krętych i łamanych. przelicza skalę liczbową na mianowaną, liniową i odwrotnie, analizuje mapy w różnych skalach i porównuje ich szczegółowość. rozpoznaje i nazywa skalę liniową, mianowaną i liczbową, dopisuje do skali liniowej skalę mianowaną i liczbową, zamienia skalę liniową i mianowaną na skalę liczbową, oblicza skalę mapy na znanej odległości rzeczywistej. 1

2 3. Jak korzystać z planu miasta? 4. Czym różni się wysokość względna od wysokości bezwzględnej? plan miasta wśród innych map, sytuacje życiowe, w których jest potrzebny plan miasta. czym różni się wysokość bezwzględna od wysokości względnej, te wysokości na schematycznym rysunku, na układu poziomic rozpoznaje formę wklęsłą i wypukłą., w jakich skalach są rysowane plany miast, czyta plan miasta w zakresie podstawowym, ulice i określa kierunki geograficzne, w których biegną, np. z północy na południe, pokazuje na planie punkty wymienione przez nauczyciela. mapie szczyty górskie i odczytuje ich wysokości bezwzględne, wyjaśnia pojęcie poziomicy, rozpoznaje na rysunku poziomicowego stok łagodny i stok stromy. bardzo orientuje plan miasta za pomocą kompasu lub charakterysty cznych punktów (obiektów) w terenie, przebieg trasy wycieczki zaproponowanej przez nauczyciela z uwzględnienie m kierunków, w których biegną ulice, zabytków itp. przedstawiania różnych form terenu na mapach dawniej, rozpoznaje i nazywa wszystkie formy terenu na rysunku poziomicowego, odczytuje z mapy poziomicowej wysokości bezwzględne punktów leżących na poziomicach. planuje trasę wycieczki i opisuje ją z uwzględnienie m najciekawszych punktów w mieście lub wytycznych nauczyciela. ukształtowanie terenu na rysunku poziomicowego, odczytuje z mapy poziomicowej wysokości bezwzględne, rozpoznaje w terenie formy powierzchni terenu i wskazuje wysokość względną. podczas planowania trasy wycieczki oblicza odległości między wyznaczonymi obiektami. wysokości wskazanych punktów na mapy poziomicowej, przy niepełnym opisie poziomic, wysokości punktów leżących między poziomicami, interpolując wyniki. 2

3 5. Co oznaczają barwy na mapie hipsometryczn ej? 6. Poznajesz różne rodzaje map, jakimi kolorami są zaznaczone na mapie niziny, wyżyny i góry, mapie, gdzie są niziny, wyżyny, a gdzie góry. rozpoznaje i nazywa mapy omówione na, różne rodzaje map w atlasie do przyrody. co oznaczają barwy na mapie hipsometrycznej, graniczne wysokości nizin, wyżyn i gór, odczytuje z mapy hipsometrycznej położenie nizin, wyżyn i gór. sytuacje, w których jest potrzebna mapa danego rodzaju. bardzo układa skalę barw dla mapy poziomicowej, odczytuje z rysunku poziomicowego formy terenu. informacje, które można odczytać z różnego rodzaju map, wybiera potrzebną mapę w zależności od zadanego do opracowania tematu. ukształtowanie powierzchni wybranego kraju na mapy hipsometrycznej. porównuje i analizuje różne mapy tego samego terenu, wyciąga wnioski dotyczące warunków naturalnych, gospodarki itp. ocenia przydatność barw na mapie hipsometrycznej, wnioskuje na układu poziomic i barw między nimi o kierunku płynięcia rzeki, jeśli nie jest on zaznaczony strzałką. ocenia przydatność map w różnych sytuacjach życiowych, opracowuje charakterystykę geograficzną zadanego regionu na różnych rodzajów map. 3

4 7. Powtórzenie działu Przed wędrówką po Polsce przedmiotów i obiektów przedstawionych w skali, definicję skali, znajduje na mapie zapis skali liniowej, rozpoznaje plan miasta wśród map, sytuacje, w których jest potrzebny plan miasta, czym różni się wysokość bezwzględna od wysokości względnej i wskazuje je na schematycznym rysunku, na układu poziomic rozpoznaje formę wklęsłą i wypukłą,, jakimi kolorami są zaznaczone na mapie niziny, wyżyny i góry, mapie, niziny, wyżyny i góry, i nazywa różne rodzaje map w atlasie do przyrody. oblicza za pomocą skali długość rzeczywistą prostego odcinka, ulice na planie i określa kierunki geograficzne, w których biegną, czyta plan miasta w zakresie podstawowym, mapie szczyty górskie i odczytuje ich wysokości bezwzględne, wyjaśnia pojęcie poziomicy, rozpoznaje na rysunku poziomicowego stok łagodny i stok stromy, graniczne wysokości nizin, wyżyn i gór oraz lokalizuje je na mapie, sytuacje, w których jest potrzebna mapa danego rodzaju. bardzo na skali, ile razy odległość na mapie została zmniejszona w stosunku do odległości w terenie,, która skala jest mniejsza, a która większa, orientuje plan miasta za pomocą kompasu lub obiektów w terenie, i opisuje przebieg trasy wycieczki zaproponowanej przez nauczyciela, przedstawiania różnych form terenu na mapach dawniej, rozpoznaje i nazywa wszystkie formy terenu na rysunku poziomicowego, odczytuje na mapie poziomicowej wysokości bezwzględne punktów leżących na poziomicach, układa skalę barw dla mapy poziomicowej, odróżnia mapy o dużej skali od map o małej skali, obiekty zaznaczone na mapach w różnej skali, oblicza długości rzeczywiste odcinków krętych i łamanych, planuje trasę wycieczki i opisuje ją z uwzględnienie m najciekawszych punktów w mieście, ukształtowanie terenu na rysunku poziomicowego, odczytuje z mapy poziomicowej wysokości bezwzględne, rozpoznaje w terenie formy powierzchni terenu i wskazuje wysokość względną. ukształtowanie powierzchni wybranego kraju na mapy hipsometrycznej, dopisuje do skali liniowej skalę mianowaną i liczbową, zamienia skalę liniową i mianowaną na skalę liczbową, analizuje mapy w różnych skalach i porównuje ich szczegółowość, oblicza skalę mapy na znanej odległości rzeczywistej, podczas planowania trasy wycieczki oblicza odległości między wyznaczonymi obiektami, wysokości wskazanych punktów na mapy poziomicowej, przy niepełnym opisie poziomic, wysokości punktów leżących między poziomicami interpolując wyniki, ocenia przydatność barw na mapie hipsometrycznej, 4

5 7. Powtórzenie działu Przed wędrówką po Polsce (cd.) bardzo odczytuje z rysunku poziomicowego formy terenu,, jakie informacje można odczytać z różnego rodzaju map, wybiera potrzebną mapę w zależności tematu od zadanego do opracowania. Dział 2 Polska i jej sąsiedzi porównuje i analizuje różne mapy tego samego terenu, wyciąga wnioski dotyczące warunków naturalnych, gospodarki itp. wnioskuje na układu poziomic i barw między nimi o kierunku płynięcia rzeki, jeśli nie jest on zaznaczony strzałką, ocenia przydatność map w różnych sytuacjach życiowych, opracowuje charakterystykę geograficzną zadanego regionu na różnych rodzajów map. 8. Poznajesz położenie Polski w Europie i na świecie 9. Poznajesz podział administracyjn y Polski 10. Warszawa jest stolicą Polski, na jakim kontynencie leży Polska, mapie ściennej świata Europę i Polskę. strukturę podziału administracyjnego Polski. określa położenie Warszawy i wskazuje ją na mapie Polski, na czym polega stołeczność Warszawy. państwa graniczące z Polską,, że na obszarze Polski krzyżują się szlaki handlowe północ południe i wschód zachód. wyjaśnia nazwy: wójt, sołtys, burmistrz, starosta, wojewoda i przyporządkow uje je do struktury administracyjnej Polski. miejsc w Warszawie, które warto odwiedzić. mapie i opisuje przebieg granicy między Europą i Azją, wyjaśnia pojęcia: granica sztuczna i granica naturalna. odnajduje na mapie administracyjnej poszczególne województwa, i odnajduje na mapie fizycznej regiony kulturowe Polski. Warszawę można określić mianem centrum kultury i nauki. przez Polskę przechodzą szlaki komunikacyjne (dawniej handlowe), wyjaśnia pojęcie: wody terytorialne. oblicza gęstość zaludnienia wybranego regionu naszego kraju. sieć komunikacyjną Warszawy. pełne nazwy państw graniczących z Polską. wybrany region kulturowy naszego kraju. podział administracyjny i układ przestrzenny Warszawy. 5

6 11. Które miasta Polski są największe? 12. Które miasta Polski są najstarsze? 13. Poznajesz ciekawe miejsca w Polsce największe miasta Polski, mapie największe miasta Polski, stolice Polski w kolejności chronologicznej, najstarsze miasta Polski, nazwę krakowskiej siedziby królów Polski. mapie Polski Giżycko, Olsztyn, Grunwald, określa położenie Rzeszowa i Olsztyna względem własnej miejscowości. nazwę województwa, w którym leży wskazane miasto. mapie najstarsze miasta Polski, nazwę najstarszej uczelni w Polsce. atrakcje turystyczne Wieliczki i Bóbrki, rozpoznaje na fotografiach kaplicę św. Kingi w Wieliczce. bardzo cechy charakteryzujące największe miasta Polski, wielkich zespołów miejskoprzemysłowych (aglomeracja warszawska, aglomeracja łódzka, Trójmiasto, GOP). wygląd średniowieczneg o miasta. proponuje odwiedzenie ciekawego miejsca w okolicy i uzasadnia swój wybór. do największych miast Polski należą: Warszawa, Łódź, Kraków, Wrocław, Poznań, Gdańsk, Katowice. rozpoznaje ważniejsze zabytki w dawnych stolicach Polski. Grunwald i Bóbrka to miejsca, z których Polacy są dumni, osiągnięcia I. Łukasiewicza. prezentuje, na samodzielnie wybranych informacji, z innych źródeł niż podręcznik, wybrane wielkie miasto. planuje wycieczkę w celu poznania zabytków starych miast. proponuje odwiedzenie ciekawego miejsca w Polsce i uzasadnia swój wybór, uwzględniając różne kryteria historyczne, przyrodnicze, kulturowe. 6

7 14. Jak zaplanować wycieczkę? 15. Poznajesz północnych i wschodnich sąsiadów Polski 16. Poznajesz południowych sąsiadów Polski zasady właściwego organizowania czasu wolnego i rekreacji, główne czynności związane z organizacją dwudniowej wycieczki klasowej, samodzielnie przygotowuje listę rzeczy potrzebnych na wycieczkę. mapie granice między Polską a Rosją, Litwą, Białorusią i Ukrainą. mapie granice między Polską a Słowacją i Czechami, mapie stolicę Czech i stolicę Słowacji, główne atrakcje turystyczne Czech i Słowacji. szczegółowo jeden element planu wycieczki, mapie turystycznej wybraną trasę wędrówki i odczytuje z mapy potrzebne informacje, wyposażenie apteczki. mapie stolice tych państw. określa położenie Słowacji i Czech, wskazuje te państwa na mapie, odróżnia flagi Czech i Słowacji. bardzo zasady bezpieczeństwa w zależności od typu i miejsca odbywającej się wycieczki. oficjalne nazwy Białorusi, Litwy, Rosji, Ukrainy,, na mapy, krajobraz północnych, północnowschodnich i wschodnich sąsiadów Polski. oficjalne nazwy Czech i Słowacji, na mapy krajobraz południowych sąsiadów Polski. planuje trasę wycieczki, uwzględniając porę roku i teren, na którym ta wycieczka ma się odbywać. odróżnia flagi Białorusi, Litwy, Rosji i Ukrainy, są euroregiony i po co zostały utworzone. ciekawe pod względem turystycznym miejsca Słowacji i Czech. planuje budżet wycieczki klasowej. na dostępnych źródeł informacji przedstawia działalność wybranego euroregionu (Karpacki, Bug, Tatry, Bałtyk). na dostępnych źródeł informacji wyjaśnia, co to są zabytki klasy 0, proponuje wycieczkę do Pragi z uwzględnieniem jej zabytków. 7

8 17. Naszym zachodnim sąsiadem są Niemcy 18. Dlaczego Europa się jednoczy? 19. Powtórzenie działu Polska i jej sąsiedzi mapie Europy Niemcy i granicę polsko-niemiecką, nazwę stolicy Niemiec i wskazuje ją na mapie, odczytuje z mapy ogólnogeograficz nej informacje dotyczące Niemiec. nazwy co najmniej pięciu państw wchodzących w skład UE, flagę UE, jest Unia Europejska. mapie państwa graniczące z Polską i ich stolice, najstarszych miast Polski, mapie Polski miasto będące stolicą województwa, w którym mieszka. najważniejsze informacje o środowisku przyrodniczym i gospodarce Niemiec. dwa powody, dla których powołano UE, nazywa walutę UE i przelicza ją na złotówki po kursie podanym przez nauczyciela. pełne nazwy państw graniczących z Polską, i pokazuje na mapie największe miasta Polski. bardzo Niemcy pod względem przyrodniczym i turystycznym. datę przystąpienia Polski do UE. znaczy, że część granic Polski stanowią granice naturalne, aktualną liczbę województw w Polsce, mapie sąsiadów Polski niemających dostępu do morza. Dział 3 Krajobrazy Polski ocenia stan gospodarki Niemiec, plusy i minusy sąsiedztwa Polski i Niemiec. trzy korzyści wejścia Polski do UE. porównuje krajobrazy państw na mapy, rozpoznaje najważniejsze zabytki w wybranych miastach Polski i państw sąsiadujących, powstała Unia Europejska. biegle posługuje się mapami tematycznymi, odczytuje i analizuje informacje o Niemczech z różnych map, najważniejsze fakty z historii Niemiec w XX w. argumenty i prowadzi dyskusję na temat znaczenia przystąpienia Polski do UE. planuje wycieczkę do zabytków wybranego miasta, posługując się źródłami innymi niż podręcznik, rozwiązuje poprawnie test podstawowy (A lub B) i dodatkowo test trudny (C). 20. Są różne rodzaje skał skały lite sypkie i zwięzłe, wyjaśnia pojęcia: skała i minerał. odróżnia skały lite od pozostałych, rozpoznaje granity i piaskowce. różne rodzaje skał i rozpoznaje je, definicję pojęcia: surowce mineralne i podaje ich podział. gospodarczego wykorzystania surowców mineralnych. pochodzenie skał, wyjaśnia powstawanie skał osadowych. 8

9 21. Krajobrazy Polski są zróżnicowane 22. Bałtyk jest morzem wewnątrzkontynentalny m 23. W krajobrazac h nadmorskich widać nie tylko wydmy rozpoznaje na mapie Polski pasy krajobrazowe, poprawnie zapisuje nazwy krain geograficznych. Morze Bałtyckie na mapie świata i Europy, odczytuje z mapy nazwy państw leżących nad Morzem Bałtyckim. mapie i nazywa krainy geograficzne należące do pasa pobrzeży, rozpoznaje na schemacie i nazywa wybrzeże wysokie (klifowe) i niskie, wyjaśnia rolę roślin wydmowych w utrzymaniu piasku, bezpieczne miejsca do kąpieli w morzu. kolejno pasy krajobrazowe, stosując przyjęte nazewnictwo, definicję krainy geograficznej. Morze Bałtyckie nazywamy morzem wewnątrzkontynentalnym, organizmy charakterystycz ne dla Morza Bałtyckiego. rośliny charakterystyczne dla wydm, zasady zachowania się podczas kąpieli w morzu. bardzo określa położenie wybranego pasa krajobrazowego względem pozostałych, charakterystyczn e cechy dla danego pasa krajobrazowego. mapie Europy drogę morską z Morza Bałtyckiego na Morze Północne, zwyczaje rozrodcze ciernika lub igliczni. wybrzeże klifowe się cofa, konieczność przestrzegania zakazu chodzenia po wydmach i niszczenia roślinności. różnice między pasami krajobrazowymi, rozpoznaje pasy krajobrazowe na opisu. schemacie przedstawiający m głębokość morza miejsce występowania zielenic, brunatnic i krasnorostów oraz uzasadnia ich umiejscowienie, w morzu Bałtyckim żyje wiele organizmów słodkowodnych. jak powstały Żuławy Wiślane. analizuje mapy tematyczne i na ich wnioskuje o warunkach przyrodniczych danego pasa krajobrazowego, tworzy spójny opis charakteryzowane go pasa. przyczyny niewielkiego zasolenia Morza Bałtyckiego, betonowanie brzegów morskich źle wpływa na organizmy żyjące w Bałtyku., jak powstają mierzeje i jeziora przybrzeżne. 9

10 24. Krajobraz pojezierzy jest pagórkowaty 25. Krajobraz pasa nizin środkowopols kich jest równinny 26. Nizina Mazowiecka jest największą polską niziną 27. Wyżyna Lubelska jest przykładem krajobrazu rolniczego mapie hipsometrycznej Polski pojezierza i wymienia nazwy krain geograficznych wchodzących w skład pojezierzy. i wskazuje na mapie krainy geograficzne należące do pasa nizin. Nizinę Mazowiecką na mapie, odczytuje po jednej informacji o Nizinie Mazowieckiej z każdej mapy tematycznej. mapie Wyżynę Lubelską,, że na Wyżynie Lubelskiej dobrze rozwija się rolnictwo. pojezierza mogą być nazywane rajem dla turystów, dyscypliny sportowe uprawiane na pojezierzach. różnice w krajobrazie między pasem nizin a pasem pojezierzy, lokalizuje na mapie Polski pas nizin, określając z jakimi pasami sąsiaduje na południe od, na północ od. na mapy ogólnogeografic znej opisuje położenie Niziny Mazowieckiej w Polsce, odczytuje z map tematycznych 2 3 informacje o Nizinie Mazowieckiej. krainy geograficzne należące do pasa wyżyn, nazwy 2 3 roślin uprawianych na Wyżynie Lubelskiej. bardzo wyjaśnia pojęcie krajobrazy naturalne, znaczenie gospodarcze pojezierzy. krótko charakteryzuje każdą z nizin środkowopolskic h pod względem przyrodniczym i gospodarczym, wybraną nizinę na analizy map tematycznych. czynniki, które ukształtowały obszar Niziny Mazowieckiej, rozpoznaje, na opisu, krainę geograficzną. ustnie warunki przyrodnicze Wyżyny Lubelskiej na mapy. na pojezierzach występuje dużo jezior, analizuje problem degradacji środowiska naturalnego w powiązaniu z formami działalności człowieka. różnice krajobrazowe między nizinami, ocenia znaczenie gospodarcze danej niziny w skali kraju. czyta, porównuje i interpretuje mapy tematyczne danego regionu, rzeki na Nizinie Mazowieckiej, warunki przyrodnicze w Kotlinie Warszawskiej. na Wyżynie Lubelskiej rozwinął się głównie przemysł spożywczy. wyjaśnia genezę głównych form polodowcowych na pojezierzach. wyjaśnia (na dostępnych źródeł informacji) sposób powstania krajobrazu pasa nizin. analizuje i ocenia pozycję Niziny Mazowieckiej pod względem przyrodniczym i gospodarczym na tle innych krain geograficznych Polski. ocenia znaczenie Wyżyny Lubelskiej dla gospodarki kraju. 10

11 28. Wyżyna Śląska jest przykładem krajobrazu przemysłowomiejskiego 29. Wyżyna Krakowsko- Częstochowska jest zbudowana ze skał wapiennych 30. Góry Świętokrzyski e są bardzo starymi górami mapie Wyżynę Śląską, surowce mineralne wydobywane na Wyżynie Śląskiej. mapie Wyżynę Krakowsko- Częstochowską, mapie główne miasta Jury Krakowsko- -Częstochowskiej: Kraków i Częstochowę. mapie Góry Świętokrzyskie,, w jakim pasie krajobrazowym leżą Góry Świętokrzyskie, odczytuje z mapy informacje o Górach Świętokrzyskich. położenie Wyżyny Śląskiej, cechy charakterystycz ne krajobrazu przemysłowomiejskiego, przyczyny zniszczenia środowiska przyrodnicze-go na Wyżynie Śląskiej. określa położenie Ojcowskiego Parku Narodowego. surowce mineralne eksploatowane w Górach Świętokrzyskich dawniej i dziś. bardzo przyczyny powstania Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Wyżynę Śląską na map tematycznych. krajobraz Wyżyny Krakowsko- - Częstochowskiej, przedstawia walory turystyczne i rekreacyjne Jury Krakowsko- - Częstochowskiej. Góry Świętokrzyskie są niskie, wyjaśnia powstanie gołoborzy. ocenia znaczenie gospodarcze Wyżyny Śląskiej, ocenia szanse i zagrożenia życia mieszkańców Wyżyny Śląskiej. omawia pochodzenie skał wapiennych, utworzenie Ojcowskiego Parku Narodowego. stwierdzenie: Góry Świętokrzyskie są kolebką polskiego górnictwa i hutnictwa, ocenia Góry Świętokrzyskie pod względem atrakcyjności turystycznej. ocenia znaczenie Wyżyny Śląskiej dla gospodarki kraju. wyjaśnia proces krasowienia skał wapiennych na różnych źródeł informacji. genezę Gór Świętokrzyskich oraz wyjaśnia ich obecny wygląd, powstanie Świętokrzyskiego Parku Narodowego. 11

12 31. Tatry są przykładem gór wysokich 32. Przyrodę Polski chroni się w różny sposób 33. Powtórzenie działu Krajobrazy Polski Tatry na mapie Polski, określa położenie Tatr względem własnej miejscowości, nazywa piętra roślinne w Tatrach, zasady bezpieczeństwa obowiązujące w górach podczas wycieczek. gatunków objętych ochroną,, na czym polega ochrona gatunkowa zwierząt, roślin i grzybów, przykład pomnika przyrody w pobliżu szkoły. mapie pasy krajobrazowe i krainy geograficzne, podaje ich nazwy, odczytuje proste informacje z mapy ogólnogeograficz nej Polski i z map krajobrazowych, mapie swój region i podaje jego cechy. krajobraz Tatr Wysokich i Zachodnich, rośliny charakterystyczne dla danego piętra roślinnego. krótko charakteryzuje parki narodowe, parki krajobrazowe i rezerwaty przyrody, obszarów chronionych położonych w pobliżu szkoły. określa położenie danej krainy geograficznej, posługując się kierunkami świata oraz jej położeniem w stosunku do innych krain, główne cechy krajobrazowe danej krainy geograficznej. bardzo piętra roślinne w Tatrach Wysokich. krótko charakteryzuje obszary Natura 2000, wartości przyrodnicze wybranego parku narodowego i krajobrazowego. na charakterystyki rozpoznaje daną krainę geograficzną, warunki naturalne i gospodarkę regionu, w którym mieszka. Dział 4 Mój organizm Tatrzański Park Narodowy, wyjaśnia pojęcia: grań, turnia, żleb. tworzenie obszarów chronionych jest skuteczną metodą ochrony przyrody. każdą z krain geograficznych, porównuje warunki naturalne i gospodarkę różnych krain geograficznych Polski, ocenia znaczenie danej krainy geograficznej pod względem gospodarczym i turystycznym. wyjaśnia różnice w krajobrazie Tatr Wysokich i Zachodnich, że krajobraz Tatr Wysokich jest przykładem krajobrazu wysokogórskiego (alpejskiego). porównuje różne formy ochrony przyrody. ocenia warunki przyrodnicze i gospodarcze każdej krainy geograficznej, zdobywa informacje w innych źródłach wiedzy i tworzy spójne opisy charakteryzujące daną krainę geograficzną. 12

13 34. Ciało człowieka działa jak precyzyjny mechanizm 35. Skóra chroni organizm 36. Mięśnie, kości i stawy umożliwiają poruszanie się 37. W układzie pokarmowym jest trawione pożywienie 38. Układ oddechowy zapewnia wymianę gazową narządów organizmu człowieka i ich funkcji,, że podstawowym elementem budującym organizm jest komórka. o skórę trzeba dbać, na czym polega rola skóry. funkcje szkieletu, planszy części szkieletu, określa rolę układu mięśniowego w organizmie. rolę układu pokarmowego. rolę układu oddechowego. główne układy narządów organizmu człowieka. budowę skóry. dwa przeciwstawnie działające mięśnie, np. zginacz i prostownik przedramienia, modelu szkieletu człowieka rodzaje połączeń kości. na schematach budowy układu pokarmowego wskazuje i nazywa jego narządy, rodzaje zębów człowieka i podaje ich funkcje. schematach budowy układu oddechowego jego narządy i podaje ich nazwy. bardzo funkcje układów narządów. reakcję skóry na zmiany temperatury otoczenia. elementy składowe szkieletu człowieka, główne mięśnie organizmu człowieka. ogólnie przebieg procesów zachodzących w przewodzie pokarmowym, omawia rolę ślinianek, wątroby i trzustki. proces wymiany gazowej zachodzący w płucach. hierarchiczność struktury organizmu. wykazuje związek budowy skóry z funkcją. że mięśnie muszą pracować parami. przedstawia przebieg trawienia pokarmu. wykazuje związek między budową a rolą krtani. rozpoznaje położenie układów i narządów na rycinach anatomicznych., w jaki sposób można zbadać rozmieszczenie ciałek czuciowych w skórze. budowę i funkcjonowanie stawu. i uzasadnia, które procesy zachodzące w przewodzie pokarmowym są przemianami chemicznymi, a które zjawiskami fizycznymi. oddychanie przez nos jest zdrowsze niż przez usta. 13

14 39. Krew jest życiodajnym płynem krążącym dzięki sercu 40. Wszystkie układy narządów w organizmie współpracują ze sobą 41. Powtórzenie działu Mój organizm główne funkcje krwi, określa rolę serca. planszy układ nerwowy, nazywa elementy układu nerwowego. określa rolę poznanych układów narządów oraz skóry. rodzaje naczyń krwionośnych. przedstawia rolę układu nerwowego w funkcjonowani u organizmu. przedstawia hierarchiczność struktury organizmu, planszach najważniejsze narządy wchodzące w skład poznanych układów. bardzo wykazuje związek budowy tętnic i żył z ich rolą, na ryciny omawia budowę serca. dokonuje podziału układu nerwowego pod względem budowy. określa rolę wybranych narządów w ciele człowieka. Dział 5 Rozwijam się i poznaję otoczenie że krążenie krwi jest warunkiem życia człowieka. funkcje, jakie pełni móżdżek. związek między budową danego układu narządów a jego funkcjami. przepływ krwi w sercu, z uwzględnieniem roli zastawek. układ nerwowy odgrywa kierowniczą rolę w organizmie. współpracy między układami narządów. 42. Poznajesz właściwości światła 43. Oko odbiera wrażenia świetlne źródła światła, właściwości światła na wybranych przez siebie przykładach. określa funkcje oka jako narządu zmysłu, zasady dbałości o wzrok. proponuje doświadczenie pokazujące załamanie światła na granicy dwóch ośrodków. elementy budowy oka na modelu lub planszy, funkcje wskazanych elementów budowy oka. na czym polega odbicie światła, ośrodków, na granicy których obserwujemy załamanie światła. na czym polega praca okulisty i optyka. odróżnia ciała, które są źródłami światła, a które jedynie odbijają światło. wykazuje rolę mózgu w odbieraniu wrażeń świetlnych ze środowiska. dzieli soczewki ze względu na ich kształt i opisuje ich właściwości. wyjaśnia powstawanie obrazu na siatkówce oka, wady wzroku i wskazuje możliwości ich korekty za pomocą soczewek. 14

15 44. Dźwięki wokół nas 45. Ucho odbiera wrażenia dźwiękowe 46. Zmysły umożliwiają kontakt z otoczeniem i chronią organizm 47. Układy rozrodcze umożliwiają wydawanie na świat potomstwa źródła dźwięku, wyszukuje z otoczenia ciała, które drgając, wytwarzają dźwięk, świadczące o tym, że w różnych ośrodkach dźwięki rozchodzą się z różnymi prędkościami. części ucha, zasady dbałości o słuch. zmysły człowieka i wskazuje je na własnym organizmie. różnice w budowie komórki jajowej i plemnika, nazwy poszczególnych elementów budowy układu rozrodczego kobiety i mężczyzny. sposoby zabezpieczania się przed dźwiękami o dużym natężeniu. modelu lub planszy elementy budowy ucha. rolę poszczególnych zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego. określa rolę układu rozrodczego kobiety i mężczyzny. bardzo warunki rozchodzenia się dźwięku w danym ośrodku. określa funkcję ucha jako narządu słuchu i równowagi. znaczy, że zmysły ulegają adaptacji, świadczące o ochronnym działaniu zmysłów dla organizmu. planszy rozmieszczenie narządów rozrodczych kobiety i mężczyzny. od czego zależy prędkość rozchodzenia się dźwięków w różnych substancjach (ośrodkach). nie należy słuchać zbyt głośnej muzyki. że zmysły chronią organizm przed niebezpiecznymi czynnikami zewnętrznymi. określa rolę poszczególnych narządów w układach rozrodczych. dźwięków o różnym natężeniu. w prawidłowej kolejności poszczególne części ucha, które zostają wprowadzone w drgania pod wpływem fali dźwiękowej. rolę mózgu w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego przez narządy zmysłów. przystosowanie budowy układu rozrodczego męskiego i żeńskiego do pełnionej funkcji. 15

16 48. Rozwój zarodkowy i płodowy człowieka przebiega w organizmie matki 49. W życiu człowieka wyróżnia się kilka etapów 50. Jakie zmiany zachodzą w okresie dojrzewania? określa miejsce powstawania plemników i komórek jajowych, jest zapłodnienie, przedstawia za pomocą schematycznego rysunku moment zapłodnienia. etapy rozwojowe człowieka po urodzeniu. na czym polega dojrzewanie dziewcząt i chłopców, zmiany zachodzące w organizmach dziewczynki i chłopca podczas dojrzewania. jest pępowina, poród, planszy miejsce zapłodnienia i dalszą drogę zapłodnionej komórki jajowej. rozpoznaje na opisu i fotografii etap rozwojowy człowieka. czynniki wpływające pozytywnie i negatywnie na rozwój organizmu w okresie dojrzewania. bardzo jest ciąża, zarodek, płód, łożysko. etapy rozwojowe człowieka. co oznacza termin dojrzewanie płciowe, etap dojrzewania. do komórki jajowej wnika tylko jeden plemnik. własną rodzinę można założyć wtedy, gdy się jest dorosłym. jest hormon. świadczące o tym, że dziecko w łonie matki się rozwija. wykazuje potrzeby człowieka na każdym etapie rozwoju. znaczy, że na dojrzewanie mają wpływ hormony. 16

17 51. Powtórzenie działu Rozwijam się i poznaję otoczenie źródła światła i dźwięku, zasady higieny wzroku i słuchu, nazywa poszczególne elementy budowy układu rozrodczego kobiety i mężczyzny, różnice w budowie komórki jajowej i plemnika, jest zapłodnienie, etapy rozwojowe człowieka, zmiany zachodzące w organizmach dziewczynki i chłopca podczas dojrzewania. planszy lub modelu elementy budowy oka i ucha i określa ich funkcje, zmysły człowieka i opisuje ich funkcje w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego, planszy miejsce zapłodnienia i dalszą drogę zapłodnionej komórki jajowej, czynniki wpływające pozytywnie i negatywnie na rozwój organizmu w okresie dojrzewania. bardzo ośrodków, na granicy których obserwujemy załamanie światła, warunki niezbędne do rozchodzenia się dźwięku, na czym polega praca okulisty i optyka, znaczy, że zmysły ulegają adaptacji, jest ciąża, zarodek, płód, łożysko, charakterystykę etapów rozwojowych człowieka, etap dojrzewania. Dział 6 Moje zdrowie odróżnia ciała będące źródłem światła i odbijające światło, że zmysły chronią organizm przed niebezpiecznymi czynnikami zewnętrznymi, określa rolę poszczególnych narządów w układach rozrodczych, do komórki jajowej wnika tylko jeden plemnik. kształt soczewek i związane z nim ich właściwości, jak powstaje obraz na siatkówce oka, przystosowanie budowy układu rozrodczego męskiego i żeńskiego do pełnionej funkcji, świadczące o tym, że dziecko w łonie matki się rozwija, wykazuje potrzeby człowieka na każdym etapie rozwoju, znaczy, że na dojrzewanie mają wpływ hormony. 52. Dlaczego musimy jeść? 53. Jakie są zasady właściwego odżywiania się? w jakim celu człowiek się odżywia, składniki pokarmów i ich funkcje. celowość stosowania zasad prawidłowego żywienia, jakie są skutki niewłaściwego odżywiania się. produktów o dużej zawartości: cukrów, tłuszczów, białek, witamin. zasady dotyczące zakupu i przechowywani a produktów spożywczych oraz przygotowywani a posiłków. skutki błędów żywieniowych. planuje jadłospis zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia. źródła, rolę w organizmie oraz skutki niedoboru wybranych witamin. jak powinien odżywiać się uczeń klasy 5. proponuje i przeprowadza doświadczenie wykrywające skrobię w produktach spożywczych. zasady prawidłowego odżywiania się: ilości, regularności, jakości spożywanych pokarmów, zakupu produktów i przyrządzania posiłków. 17

18 54. Jak zapobiegać psuciu się żywności? 55. Jak dbać o własne ciało? 56. Dlaczego mydło i proszek zmywają brud? 57. Organizm jest aktywny w dzień, odpoczywa w nocy przedstawia różnice między zdrową i zepsutą żywnością, poznane sposoby konserwowania żywności. substancje wydalane i wydzielane przez skórę, zasady pielęgnacji skóry, włosów, zębów i paznokci. substancje rozpuszczające i nierozpuszczając e się w wodzie, odróżnia środki szkodliwe dla zdrowia po oznaczeniach na etykiecie. prawidłową kolejność czynności wykonywanych podczas dnia, określa znaczenie snu dla organizmu człowieka. przypisuje psucie się żywności drobnoustrojom, żywności konserwowanej danym sposobem. znaczenie czystości odzieży, obuwia, bielizny i otoczenia dla utrzymania zdrowia, ubioru dostosowanego do pory roku i rodzaju pracy. produktów zawierających detergenty, na instrukcji objaśnia sposób posługiwania się środkami czystości. znaczy dobowy rytm człowieka, czynności przygotowujące organizm do aktywnego dnia i snu. bardzo omawia warunki sprzyjające psuciu się żywności, na czym polegają poznane metody konserwacji. poprawne zasady mycia zębów. omawia zastosowanie produktów zawierających detergenty, objaśnia znaczenie piktogramów ostrzegawczych. jego rozkład dnia jest właściwy lub niewłaściwy. sposoby wykorzystania pożytecznych drobnoustrojów do konserwowania żywności, produkty ulegające kwaśnieniu (fermentacji). twierdzenie, że przestrzeganie higieny osobistej jest obowiązkiem każdego człowieka. omawia mechanizm działania środków myjących, definicję pojęcia detergent. analizuje swój rozkład dnia i wyciąga wnioski dotyczące poprawności rozkładu czynności w ciągu dnia. przedstawia zjawisko fermentowania wybranego produktu na źródeł innych niż podręcznik. proponuje i przeprowadza doświadczenie ukazujące niszczenie szkliwa nazębnego. określa szkodliwe dla zdrowia skutki działania preparatów żrących, drażniących, łatwopalnych. możliwości prawidłowego organizowania czasu wolnego i nauki w domu. 18

19 58. Jak wypoczywać? 59. Co robić w razie uszkodzenia ciała? 60. Czy organizmy zawsze są przyjazne dla człowieka? formy wypoczynku odpowiednie dla siebie, trzy formy wypoczynku czynnego, uwzględniając zasady bezpieczeństwa, zasady zachowania się na łonie natury. sposoby postępowania podczas opatrywania otarcia lub skaleczenia, sposoby zabezpieczania ciała przed skutkami nadmiernego promieniowania słonecznego. typowe objawy alergii, zachowania mogące ustrzec przed grzybicą. biernego i aktywnego wypoczynku. przyczyny uszkodzeń skóry, objawy złamania kości. zwierząt jadowitych. bardzo sytuacje, w których należy wypoczywać aktywnie, a w których biernie. poprawne postępowanie w wypadku pogryzienia przez zwierzę. roślin mogących wywołać alergię u ludzi. zabezpieczeń ciała przed kontuzją podczas uprawiania wybranych dyscyplin sportowych. różnice między zwichnięciem a złamaniem, nie należy opalać się bez zabezpieczenia skóry. w kontaktach ze zwierzętami należy zachować szczególną ostrożność. ćwiczenia fizyczne usprawniają organizm. rodzaje uszkodzeń ciała i opisuje sposoby udzielania pierwszej pomocy. co oznaczają terminy: alergia, alergolog. 19

20 61. Powtórzenie działu Moje zdrowie składniki pokarmów i ich funkcje, produktów o dużej zawartości: cukrów, tłuszczów, białek, witamin, zasady dotyczące zakupu i przechowywania produktów spożywczych oraz przygotowywania posiłków, zasady pielęgnacji skóry, włosów, zębów i paznokci, odróżnia środki szkodliwe dla zdrowia po oznaczeniach na etykiecie, określa znaczenie snu dla organizmu człowieka, biernego i aktywnego wypoczynku, formy wypoczynku odpowiednie dla siebie, sposoby postępowania podczas opatrywania otarcia lub skaleczenia. jakie są skutki niewłaściwego odżywiania się, przypisuje psucie się żywności drobnoustrojom, poznane sposoby konserwowania żywności, znaczenie czystości odzieży, obuwia, bielizny i otoczenia dla utrzymania zdrowia, na instrukcji objaśnia sposób posługiwania się środkami czystości, sposoby zabezpieczania ciała przed skutkami nadmiernego promieniowania słonecznego, niekorzystnego wpływu roślin, zwierząt i grzybów na zdrowie człowieka i podaje sposoby zapobiegania. bardzo skutki błędów żywieniowych, zasady prawidłowego odżywiania się ilości, regularności, jakości spożywanych pokarmów, zakupu produktów i przyrządzania posiłków, jak powinien odżywiać się uczeń klasy 5., analizuje swój rozkład dnia i wyciąga wnioski dotyczące poprawności rozkładu czynności w ciągu dnia, jego rozkład dnia jest właściwy lub niewłaściwy, sytuacje, w których należy wypoczywać aktywnie, a w których biernie, poprawne postępowanie w razie pogryzienia przez zwierzę. Dział 7 Jak zachować zdrowie? źródła, rolę w organizmie oraz skutki niedoboru wybranych witamin, na czym polegają poznane metody konserwowania żywności, sposoby wykorzystania pożytecznych drobnoustrojów do konserwowania żywności, określa szkodliwe dla zdrowia skutki działania preparatów żrących, drażniących, łatwopalnych, roślin mogących wywołać alergię u ludzi, rodzaje uszkodzeń ciała i opisuje sposoby udzielania pierwszej pomocy. przedstawia zjawisko fermentowania wybranego produktu, korzystając ze źródeł innych niż podręcznik, twierdzenie, że przestrzeganie higieny osobistej jest obowiązkiem każdego człowieka, mechanizm działania środków myjących, definicję pojęcia: detergent, ćwiczenia fizyczne usprawniają organizm, w kontaktach ze zwierzętami należy zachować szczególną ostrożność. 20

21 62. Zagrożenia, z którymi możesz zetknąć się w domu 63. Jak się zachować w niebezpiecz nych sytuacjach? 64. Choroby zakaźne i pasożytnicze są wywoływane przez wirusy i różne organizmy 65. Walka z chorobami zakaźnymi jest trudna, ale konieczna ewentualne zagrożenia występujące w kuchni, łazience, pokoju, piwnicy. numery telefonów alarmowych pogotowie ratunkowe, straż pożarna, policja, jak się należy zachować w czasie pożaru, poprawne zachowanie się w razie znalezienia niewybuchu i niewypału. czym są choroby zakaźne, chorób zakaźnych człowieka i dróg, którymi wywołujące je czynniki wnikają do organizmu. sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym. sposoby unikania zagrożeń w domu., jak powinien się zachować pieszy poruszający się po drodze o zmierzchu, miejsc w najbliższej okolicy szczególnie niebezpiecznych i uzasadnia swoje stanowisko. krótko charakteryzuje rodzaje czynników zakaźnych. konieczność zasięgnięcia porady lekarskiej w przypadku zachorowania na chorobę zakaźną. bardzo miejsca w szkole, w których należy zachować szczególną ostrożność. określa zasady poruszania się po drodze. chorób bakteryjnych i wirusowych. celowość wykonywania szczepień ochronnych. zasady postępowania w razie wypadku w domu i szkole. alarmowy numer telefonu 112 jest numerem uniwersalnym. zwierząt pasożytów człowieka. zasady leczenia chorób bakteryjnych i wirusowych. w niektórych miejscach w szkole i w domu należy zachować szczególną ostrożność. sytuacje szczególnie niebezpieczne dla życia i zdrowia ludzi. objawy wybranych chorób zakaźnych. wyjaśnia zasadę działania szczepionki. 21

22 66. Kiedy, i jak należy mówić nie? 67. Co to znaczy zdrowy styl życia? 68. Powtórzenie działu Jak zachować zdrowie? sposoby odmawiania picia alkoholu i palenia tytoniu. zasady zdrowego stylu życia, potraw, jakich powinna się wystrzegać osoba prowadząca zdrowy styl życia, czynniki mające szkodliwy wpływ na organizm. zdrowie jest bardzo ważne w życiu każdego człowieka, zachowania składające się na zdrowy styl życia, zasady prawidłowego odżywiania się, omawia zasady higieny ciała, zasady zapobiegania chorobom zakaźnym. sytuacje, w których należy powiedzieć nie, jest uzależnienie. zasady zdrowego stylu życia, należy zachować postawę asertywną w wypadku bycia namawianym do zapalenia papierosa, wypicia alkoholu lub spróbowania narkotyku. podstawą zdrowia jest sprawność fizyczna organizmu, zasady higieny osobistej i otoczenia. bardzo możliwości zachowań asertywnych wobec presji otoczenia, znajomości zawarte przez internet mogą być niebezpieczne. stwierdzenie: ruch i umiejętność odpoczynku są bardzo ważne dla organizmu. wpływ poszczególnych składników pokarmowych na organizm człowieka. skutki działania nikotyny na organizm człowieka. bycie życzliwym dla innych ma wpływ na zdrowie, stwierdzenie, że zdrowie w dużej mierze zależy od nas samych. sposoby leczenia chorób bakteryjnych, wirusowych i pasożytniczych. konieczność zachowania postawy antyalkoholowej i antynikotynowej. jak rozumie stwierdzenie: wytyczaj sobie realistyczne cele życiowe i wytrwale dąż do ich osiągnięcia. że w dużej mierze mamy wpływ na własne zdrowie, życzliwa postawa wobec innych ułatwia kontakty międzyludzkie. 22