Dział 1. Przed wędrówką po Polsce Lekcja 1. Do czego służy skala mapy?

Transkrypt

1 Plan wynikowy nauczania przyrody dla klasy piątej (na 3 godziny w tygodniu) Zakres treści Skala mapy. Skale duże i małe. Skala w postaci ułamka. Dokładność mapy w zależności od skali. Dział 1. Przed wędrówką po Polsce Lekcja 1. Do czego służy skala mapy? wyjaśnia pojęcie skali, podaje przykłady zastosowania skali w stosunku do różnych przedmiotów i obiektów z życia codziennego, odczytuje skalę w legendzie mapy, zapisuje skalę liczbową w postaci ułamka. wskazuje na podanych przykładach, która skala jest większa, która mniejsza, podaje na podstawie skali, ile razy dana odległość została zmniejszona, odróżnia mapy w dużej skali od map w małej skali, wskazuje obiekty zaznaczone na mapach w dużej i małej skali. Ćwiczenia: Doskonalenie umiejętności rozróżniania map w małej i dużej skali. Lekcja 2. Oblicz rzeczywistą odległość na podstawie skali Skala liczbowa, liniowa i mianowana. Obliczanie odległości rzeczywistej na podstawie skali mapy. Obliczanie skali mapy. Rozróżnianie skal dużych i małych na podstawie szczegółów mapy. zamienia i zapisuje skalę liczbową na liniową i mianowaną, oblicza odległość rzeczywistą, posługując się skalą liniową. zamienia skalę liniową i mianowaną na skalę liczbową, oblicza odległość rzeczywistą na podstawie każdej skali, oblicza skalę mapy, znając odległość rzeczywistą i odległość na mapie. Ćwiczenia: Doskonalenie umiejętności posługiwania się skalą, obliczanie skali mapy. Lekcja 3. Jak korzystać z planu miasta? Plan miasta. Skale, znaki umowne. Orientowanie planu miasta. Zastosowanie planu w codziennym życiu. wskazuje plany miast wśród innych map, wymienia przykładowe skale, w jakich są rysowane plany miast, wskazuje ulice i określa kierunki świata, w których przebiegają, np. z północy na południe, odszukuje na planie wymienione punkty wymienia sytuacje życiowe, w których plan miasta jest niezbędny, podczas lekcji w terenie posługuje się mapą lub planem miasta. Ćwiczenia: Doskonalenie umiejętności czytania planu miasta. orientuje plan miasta za pomocą kompasu lub charakterystycznych punktów w terenie, planuje trasę wycieczki po mieście z uwzględnieniem najciekawszych punktów lub wytycznych nauczyciela, opisuje przebieg podanej trasy, uwzględniając kierunki przebiegu ulic, wymieniając zabytki itp. regionalna treść nr 2. Do ćwiczeń należy użyć mapy własnego regionu. regionalna treść nr 2. Do ćwiczeń należy użyć mapy własnego regionu.

2 Zakres treści Lekcja 4. Czym różni się wysokość względna od wysokości bezwzględnej? Wysokość względna i bezwzględna. Przedstawianie ukształtowania powierzchni Ziemi dawniej i dzisiaj. Poziomica, rysunek poziomicowy form powierzchni Ziemi. Mapa poziomicowa. podaje różnice między wysokością względną i bezwzględną, rozpoznaje i wskazuje te wysokości na schematycznym rysunku, wskazuje na mapie szczyty górskie i odczytuje ich wysokości bezwzględne, wyjaśnia pojęcie poziomicy, rozpoznaje na podstawie rysunku poziomicowego stok łagodny i stok stromy. rozpoznaje i nazywa na podstawie rysunku poziomicowego wszystkie formy terenu, odczytuje na mapie poziomicowej wysokości bezwzględne punktów leżących na poziomicach i między poziomicami, opisuje ukształtowanie terenu na podstawie rysunku poziomicowego, oblicza wysokość względną i bezwzględną na podstawie mapy hipsometrycznej. Ćwiczenia: Analiza pagórka z zaznaczonymi poziomicami. Lekcja 5. Kolory na mapie hipsometrycznej określają wysokości bezwzględne Mapa hipsometryczna i mapa ogólnogeograficzna. Skala barw. Ukształtowanie powierzchni przedstawione za pomocą układu barw na mapie. Barwy przedstawiające na mapie niziny, wyżyny i góry. Mapa hipsometryczna Polski. wyjaśnia, co oznaczają kolory na mapie hipsometrycznej, wymienia kolory, jakimi są oznaczone niziny, wyżyny i góry na mapie hipsometrycznej, określa wysokości n.p.m. nizin, wyżyn i gór w Polsce, wskazuje na mapie hipsometrycznej niziny, wyżyny i góry. układa skalę barw dla mapy poziomicowej, odczytuje z rysunku poziomicowego formy terenu, opisuje ukształtowanie powierzchni terenu danego kraju na podstawie mapy hipsometrycznej, ocenia przydatność mapy hipsometrycznej w terenie. Ćwiczenia: Analiza mapy hipsometrycznej. Lekcja 6. Poznaj różne rodzaje map Mapa samochodowa. Mapa polityczna. Mapa turystyczna. Mapa krajobrazowa. Mapa tematyczna. rozpoznaje i nazywa różne rodzaje map, wymienia sytuacje z życia codziennego, w których umiejętność korzystania z map jest niezbędna, wyszukuje poszczególne rodzaje map w atlasie do przyrody. wymienia informacje, które można odczytać z różnych rodzajów map, wybiera potrzebną mapę do opracowania zadanego tematu, porównuje różne mapy tego samego terenu pod kątem gospodarki, ukształtowania powierzchni i innych elementów środowiska, regionalna treść nr 2. Do ćwiczeń należy użyć map własnego regionu. określa przydatność danej mapy w terenie. Ćwiczenia: Doskonalenie umiejętności w odczytywaniu treści z różnych map, np. map zawartych w Atlasie. Przyroda.

3 Skala mapy i jej zastosowanie. Plan miasta i jego wykorzystanie. Poziomice i barwy na mapie oraz ich znaczenie. Lekcja 7. Powtórzenie działu Przed wędrówką po Polsce rozpoznaje skalę liczbową, mianowaną i liniową, odczytuje z planu miasta i lokalizuje wskazane elementy, wskazuje wysokość względną i bezwzględną na schemacie, odczytuje z rysunku poziomicowego stok łagodny i stok stromy, wskazuje na mapie hipsometrycznej obszary nizinne, wyżynne i górskie, wymienia barwy, jakimi są zaznaczone na mapie niziny, wyżyny i góry, odróżnia i nazywa różne rodzaje map. wskazuje mapy w skali dużej i małej, zamienia skalę liczbową na liniową i mianowaną oraz odwrotnie, oblicza odległość rzeczywistą dzięki skali mapy, oblicza skalę mapy na podstawie znanej odległości w terenie, orientuje plan miasta, wytycza i opisuje trasę wycieczki po mieście, wymienia obiekty zaznaczone na mapach w skali dużej i małej, odczytuje z mapy poziomicowej wysokość wskazanych punktów, opisuje ukształtowanie terenu na podstawie mapy hipsometrycznej, układa skalę barw dla mapy poziomicowej, wymienia elementy i obiekty zaznaczone na mapach różnych rodzajów, wybiera odpowiednią mapę w zależności od zadanego problemu, analizuje mapy tematyczne tego samego terenu, wyciąga wnioski.

4 Podział świata na kontynenty. Granica między Europą a Azją. Położenie Polski w Europie. Sąsiedzi Polski. Granice Polski naturalne i sztuczne. Granica morska, wody terytorialne. Dział 2. Polska moja ojczyzna Lekcja 8. Jakie jest położenie Polski w Europie i w świecie? podaje nazwę kontynentu, na którym leży Polska, wskazuje Polskę i Europę na globusie i na mapie ściennej świata, wymienia państwa graniczące z Polską, podaje, że na obszarze Polski krzyżują się szlaki handlowe północ południe i wschód zachód. wskazuje na mapie i opisuje przebieg granicy między Europą i Azją, podaje zarówno pełne nazwy państw graniczących z Polską, jak i kierunki świata, w których przebiega granica, wyjaśnia pojęcia: wody terytorialne, granice naturalne i sztuczne, uzasadnia, dlaczego przez Polskę przechodzą ważne szlaki komunikacyjne, a dawniej handlowe, podaje powierzchnię Polski w tys. km 2. Ćwiczenia: Analiza mapy politycznej Europy i świata Lekcja 9. Poznaj mapę administracyjną Polski Mapa polityczna Polski. Podział Polski na województwa. Podział województwa na powiaty. Podział powiatu na gminy. Władze samorządowe. Gęstość zaludnienia. Regiony kulturowe Polski. omawia strukturę podziału administracyjnego naszego państwa, wyjaśnia nazwy: burmistrz, wójt, starosta, wojewoda i przyporządkowuje je do struktury administracyjnej naszego państwa. odnajduje na mapie administracyjnej poszczególne województwa, oblicza gęstość zaludnienia wybranego regionu naszego państwa, wymienia i odnajduje na mapie fizycznej regiony kulturowe Polski, charakteryzuje wybrany region kulturowy naszego kraju. Ćwiczenia: Doskonalenie odczytywania nazw województw z mapy politycznej Polski. Lekcja 10. Warszawa jest stolicą Polski Położenie Warszawy na mapie Polski. Liczba ludności. Struktura miasta. Główne zabytki. wyjaśnia, na czym polega stołeczność Warszawy, określa położenie Warszawy na mapie Polski, ogólnie charakteryzuje podział administracyjny Warszawy, omawia sieć komunikacyjną Warszawy, porównuje Warszawę lewobrzeżną i prawobrzeżną, omawia przebieg Traktu Królewskiego. podaje przykłady miejsc w Warszawie, które warto odwiedzić. Ćwiczenia: Ćwiczenia z planem Warszawy. Dyskusja na temat korzyści i wad życia w Warszawie. regionalna treść nr 2 i 3.

5 Położenie i charakterystyczne cechy największych miast Polski. Przegląd największych miast Polski. Aglomeracje miejskie. Lekcja 11. Które miasta Polski są największe? wymienia największe miasta Polski, wskazuje na mapie największe miasta Polski, podaje nazwę województwa, w którym leży wskazane miasto. wymienia cechy charakteryzujące największe miasta Polski, uzasadnia, dlaczego do największych miast Polski należą: Warszawa, Łódź, Kraków, Wrocław, Poznań, Gdańsk, Katowice, podaje przykłady wielkich zespołów miejsko- -przemysłowych (aglomeracja warszawska, aglomeracja łódzka, Trójmiasto, GOP). Ćwiczenia: Określanie położenia miast na mapie ściennej i na mapach w atlasie. Lekcja 12. Które miasta Polski są najstarsze? Najstarsze miasta Polski ośrodkami władzy państwowej i dzielnicowej. Wygląd średniowiecznego miasta. Przegląd najstarszych miast w Polsce. wymienia stolice Polski w kolejności chronologicznej, wymienia najstarsze miasta Polski, wskazuje na mapie najstarsze miasta Polski. omawia wygląd średniowiecznego miasta, rozpoznaje najważniejsze zabytki w niektórych miastach, projektuje wycieczkę po zabytkach wybranego miasta. Ćwiczenia: Określanie położenia miast na mapie ściennej i na mapie w atlasie. Lekcja 13. W Polsce jest wiele ciekawych miejsc Kryteria wyboru ciekawych miejsc przyrodnicze, kulturowe, historyczne. Przegląd wybranych miejsc w okolicy i w Polsce. wskazuje na mapie Polski Giżycko, Olsztyn, Grunwald, omawia atrakcje turystyczne Wieliczki i Bóbrki, określa położenie Rzeszowa i Olsztyna względem własnej miejscowości, proponuje odwiedzenie ciekawego miejsca w okolicy i uzasadnia swój wybór. rozpoznaje na fotografiach kaplicę św. Kingi w Wieliczce, uzasadnia, dlaczego Grunwald i Bóbrka to miejsca, z których Polacy są dumni, proponuje odwiedzenie ciekawego miejsca w Polsce i uzasadnia swój wybór, uwzględniając różne kryteria historyczne, przyrodnicze, kulturowe. Ćwiczenia: Określanie położenia miejscowości, o których mowa na lekcji, na mapie ściennej i na mapach w atlasie.

6 Planowanie wycieczki. Trasa wycieczki i jej znaczenie z punktu widzenia różnych czynników. Budżet wycieczki. Ekwipunek uczestnika wycieczki. Zasady bezpieczeństwa na wycieczce. Lekcja 14. Zaplanuj wycieczkę wymienia zasady właściwego organizowania czasu wolnego i rekreacji, wymienia główne czynności związane z organizacją dwudniowej wycieczki klasowej, omawia szczegółowo jeden element planu wycieczki, wskazuje na mapie turystycznej wybraną trasę wędrówki i odczytuje z mapy potrzebne informacje, samodzielnie pakuje się na wycieczkę. opisuje większość czynników, które trzeba uwzględnić podczas planowania wycieczki, planuje budżet wycieczki, wymienia podstawowe zasady bezpieczeństwa w zależności od typu i miejsca wycieczki, wymienia skład apteczki na klasową wycieczkę. Ćwiczenia: Wypełnianie karty wycieczki związanej z planowaniem wyjazdu. Lekcja 15. Powtórzenie działu Polska moja ojczyzna Przypomnienie treści z tematów danego działu przegląd i charakterystyka atrakcji turystycznych Polski. wskazuje na mapie położenie Polski w Europie i na świecie, podaje nazwy państw, z którymi graniczy Polska, wymienia i pokazuje na mapie największe miasta Polski, podaje przykłady najstarszych miast Polski, wskazuje na mapie Polski miasto będące stolicą jego województwa. wyjaśnia, co to znaczy, że część granic Polski stanowią granice naturalne, podaje aktualną liczbę województw w Polsce, rozpoznaje najważniejsze zabytki w wybranych miastach, projektuje wycieczkę po zabytkach wybranego miasta, podaje możliwości korzystania z przewodników turystycznych w planowaniu wycieczki. treść nr 4.

7 Pasy krajobrazowe w Polsce. Pas Pobrzeży. Pas Pojezierzy. Pas Nizin Środkowopolskich. Pas Wyżyn. Pas Gór. Krainy geograficzne. Dział 3. Krainy Polski Lekcja 16. Krajobrazy Polski są zróżnicowane nazywa i wskazuje na mapie Polski pasy krajobrazowe, wyjaśnia pojęcie: kraina geograficzna, zapisuje poprawnie nazwy krain geograficznych (wielką literą). wymienia cechy charakterystyczne każdego pasa krajobrazowego, określa położenie pasa krajobrazowego względem pozostałych, podaje różnice pomiędzy poszczególnymi pasami krajobrazowymi, rozpoznaje pasy krajobrazowe na podstawie opisu. Ćwiczenie: Analiza mapy krajobrazowej Polski. Lekcja 17. Sposoby ochrony przyrody są różne Zagrożenie gatunków. Ochrona gatunkowa organizmów. Obszary chronione: parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody. podaje przykłady gatunków objętych ochroną, wyjaśnia, w jakim celu tworzy się parki narodowe, wskazuje parki narodowe na mapie ochrony przyrody, określa, czym jest rezerwat przyrody, podaje przykład pomnika przyrody w pobliżu szkoły. wymienia przyczyny zagrożenia gatunków, charakteryzuje wybrany park narodowy, porównuje różne rodzaje obszarów chronionych. Ćwiczenia: Porównanie różnych rodzajów obszarów chronionych. Lekcja 18. Bałtyk jest morzem wewnątrzkontynentalnym Morze wewnątrzkontynentalne. Cieśniny Duńskie. Zasolenie Morza Bałtyckiego. Życie w Morzu Bałtyckim. Organizmy z pogranicza lądu i morza. wskazuje Morze Bałtyckie wraz z Polską na mapie świata i Europy, wskazuje na mapie Europy drogę morską z Morza Bałtyckiego na Morze Północne, uzasadnia, dlaczego Morze Bałtyckie nazywamy morzem wewnątrzkontynentalnym, odczytuje z mapy nazwy państw leżących nad Bałtykiem, wymienia organizmy charakterystyczne dla Morza Bałtyckiego. wyjaśnia przyczyny niewielkiego zasolenia Morza Bałtyckiego, na schemacie przedstawiającym głębokość morza wskazuje miejsce występowania trawy morskiej, morszczynu i widlika, wyjaśnia, dlaczego w morzu Bałtyckim żyje wiele organizmów słodkowodnych, omawia zwyczaje rozrodcze ciernika lub igliczni, uzasadnia, dlaczego betonowanie brzegów morskich źle wpływa na organizmy żyjące w Bałtyku. ekologiczna treść nr 5. Ćwiczenia: Określanie położenia własnej miejscowości względem Morza Bałtyckiego. Rozpoznawanie pospolitych organizmów żyjących w Bałtyku. Projekcja filmu pt. Bałtyk (Wydawnictwo Naukowe PWN).

8 Wysokie i niskie wybrzeża nad Morzem Bałtyckim. Roślinność wydm. Zasady zachowania się nad morzem. Żuławy Wiślane. Lekcja 19. W krajobrazie nadmorskim występują wydmy wskazuje na mapie i nazywa krainy geograficzne należące do pasa pobrzeży, rozpoznaje na schemacie i nazywa wybrzeże klifowe (wysokie) i niskie, wymienia rośliny charakterystyczne dla wydm, wyjaśnia rolę roślin wydmowych w utrzymaniu piasku, opisuje bezpieczne miejsca do kąpieli w morzu, wyjaśnia, dlaczego wybrzeże klifowe cofa się, omawia, jak powstają mierzeje i jeziora przybrzeżne, wyjaśnia, jak powstały Żuławy Wiślane, uzasadnia konieczność przestrzegania zakazu chodzenia po wydmach i niszczenia roślinności. treść nr 2. Jeżeli szkoła znajduje się w tym pasie krajobrazowym, edukacja regionalna treść nr 1 i 2. ekologiczna treść nr 5. omawia zasady zachowania się podczas kąpieli w morzu. Ćwiczenia: Układanie zasad zachowania obowiązujących nad morzem. Rozpoznawanie organizmów lądowych związanych z Morzem Bałtyckim. Krainy geograficzne pasa pojezierzy. Krajobrazy naturalne na pojezierzach. Znaczenie gospodarcze i turystyczne pojezierzy. Lekcja 20. Krajobraz pojezierzy jest pagórkowaty wskazuje na mapie hipsometrycznej Polski pas pojezierzy, wymienia nazwy krain geograficznych wchodzących w skład pojezierzy, wyjaśnia, dlaczego pojezierza mogą być nazywane rajem dla turystów, wymienia dyscypliny sportowe uprawiane na pojezierzach. wyjaśnia, dlaczego na pojezierzach występuje tak dużo jezior, wyjaśnia, co oznacza pojęcie krajobrazy naturalne, dlaczego występują one na pojezierzach, omawia znaczenie gospodarcze pojezierzy, analizuje problemy degradacji środowiska naturalnego, wskazuje przyczyny i związek z formami działalności człowieka. Ćwiczenia: Analiza fotografii przedstawiających krajobraz pasa pojezierzy. Jeżeli szkoła znajduje się w tym pasie krajobrazowym, edukacja regionalna treść nr 1 i 2. ekologiczna treść nr 4.

9 Krainy geograficzne Pasa Nizin Środkowopolskich. Nizina Śląska, Nizina Wielkopolska, Nizina Podlaska i Polesie Lubelskie. Największe polskie rzeki. Lekcja 21. Krajobraz Nizin Środkowopolskich jest równinny odczytuje z mapy i wskazuje krainy geograficzne należące do pasa nizin, lokalizuje pas nizin na mapie Polski, określając na południe od, na północ od wymienia różnice między krajobrazami pojezierzy i nizin. wymienia różnice krajobrazowe między nizinami, opisuje dokładnie wskazaną nizinę na podstawie analizy map tematycznych, ocenia znaczenie gospodarcze danej niziny w skali kraju. Ćwiczenia: Analiza map tematycznych prezentujących Niziny Środkowopolskie. Nizina Mazowiecka. Położenie. Rzeki. Kotlina Warszawska. Gospodarka. Lekcja 22. Nizina Mazowiecka jest największą polską niziną wskazuje Nizinę Mazowiecką na mapie, omawia położenie Niziny Mazowieckiej na podstawie mapy ogólnogeograficznej Polski, odczytuje po 1 3 informacje o Nizinie Mazowieckiej z każdej mapy. omawia czynniki, które ukształtowały obszar Niziny Mazowieckiej, czyta, porównuje i interpretuje mapy tematyczne danego regionu, rozpoznaje krainę geograficzną na podstawie opisu. Ćwiczenia: Analiza map tematycznych prezentujących Nizinę Mazowiecką. Lekcja 23. Przyroda pojezierzy i nizin wymaga ochrony Przyroda pojezierzy i nizin. Obszary wodne i błotne. Parki narodowe pojezierzy i nizin. podaje przykłady zwierząt, których życie związane jest z jeziorami lub rzekami, wyjaśnia, dlaczego pojezierza są atrakcyjne dla turystów, wskazuje na mapie ochrony przyrody parki narodowe położone na pojezierzach i nizinach, uzasadnia konieczność ochrony obszarów podmokłych, krótko charakteryzuje parki narodowe: Wigierski, Narwiański i Biebrzański. wskazuje na mapie bieg Bugu, Narwi i Biebrzy. Ćwiczenia: Analiza wydawnictw prezentujących parki narodowe pojezierzy Jeżeli szkoła znajduje się w tym pasie krajobrazowym, korelacja z edukacją regionalną treść nr 1 i 2. regionalna treść nr 1 i 2. Na przykładzie lekcji o Nizinie Mazowieckiej nauczyciel może poprowadzić lekcję o swoim regionie. Cele lekcji, metody pracy, środki dydaktyczne będą takie same jak dotyczące Niziny Mazowieckiej. ekologiczna treść nr 5.

10 Zakres treści Lekcja 24. Wyżyna Lubelska jest przykładem krajobrazu rolniczego Wyżyna Lubelska. Położenie. Krajobraz. Gleby. Rolnictwo. Przemysł spożywczy. wymienia krainy należące do pasa wyżyn (na podstawie mapy), wskazuje na mapie Wyżynę Lubelską, podaje, że na Wyżynie Lubelskiej dobrze rozwija się rolnictwo, wymienia 2 3 rośliny uprawiane na Wyżynie Lubelskiej. na podstawie mapy charakteryzuje warunki przyrodnicze Wyżyny Lubelskiej, charakteryzuje przyczyny intensywnego rozwoju rolnictwa na Wyżynie Lubelskiej, wyjaśnia, dlaczego na Wyżynie Lubelskiej rozwinął się głównie przemysł spożywczy, Jeżeli szkoła jest położona na Wyżynie Lubelskiej, edukacja regionalna treść nr 1 i 2. ocenia znaczenie Wyżyny Lubelskiej dla gospodarki kraju. Ćwiczenia: Analiza zależności między warunkami glebowymi i klimatycznymi, a rozwojem przemysłu spożywczego. Lekcja 25. Wyżyna Śląska jest przykładem krajobrazu przemysłowo-miejskiego Wyżyna Śląska. Bogactwa mineralne. Znaczenie węgla kamiennego. Rozwój przemysłu. Obecny krajobraz. Zanieczyszczenie środowiska. wskazuje na mapie Wyżynę Śląską, wymienia podstawowe surowce mineralne występujące na Wyżynie Śląskiej, podaje cechy charakterystyczne krajobrazu przemysłowomiejskiego, podaje przyczyny zniszczenia środowiska przyrodniczego na Wyżynie Śląskiej. charakteryzuje przyczyny powstania Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, ocenia znaczenie gospodarcze Wyżyny Śląskiej dla całego kraju, ocenia szanse i zagrożenia mieszkańców Wyżyny Śląskiej, opisuje Wyżynę Śląską na podstawie map tematycznych. Jeżeli szkoła jest położona na Wyżynie Śląskiej, edukacja regionalna treść nr 1 i 2. ekologiczna treść nr 4. Ćwiczenia: Analiza ilustracji przedstawiających degradację środowiska naturalnego Wyżyny Śląskiej. Lekcja 26. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska jest zbudowana ze skał wapiennych Wyżyna Krakowsko- -Częstochowska. Krajobraz. Obszary chronione, turystyczne i rekreacyjne. wskazuje na mapie Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, wskazuje na mapie główne miasta Jury: Kraków i Częstochowę, określa położenie Ojcowskiego Parku Narodowego. Ćwiczenia: Obserwacja okazów skał wapiennych. omawia pochodzenie skał wapiennych, opisuje krajobraz Wyżyny Krakowsko- -Częstochowskiej, uzasadnia, dlaczego utworzono Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych, przedstawia walory turystyczne i rekreacyjne Jury. ekologiczna treść nr 5.

11 Góry Świętokrzyskie. Położenie i wygląd. Kolebka polskiego górnictwa i hutnictwa. Świętokrzyski Park Narodowy. Lekcja 27. Góry Świętokrzyskie są bardzo stare wskazuje na mapie Góry Świętokrzyskie, podaje, w jakim pasie krajobrazowym leżą Góry Świętokrzyskie, odczytuje z mapy podstawowe informacje o Górach Świętokrzyskich. wyjaśnia, dlaczego dzisiaj Góry Świętokrzyskie są niskie, wyjaśnia, w jaki sposób powstają gołoborza, uzasadnia określenie Góry Świętokrzyskie są kolebką polskiego górnictwa i hutnictwa, ocenia Góry Świętokrzyskie pod względem atrakcyjności turystycznej. Ćwiczenia: Analiza map i wydawnictw prezentujących Świętokrzyski Park Narodowy. Lekcja 28. Sudety leżą w południowo-zachodniej Polsce Sudety. Położenie i pasma górskie wchodzące w skład Sudetów. Karkonosze. Pogoda w górach. Ludność i gospodarka Sudetów. Degradacja przyrodnicza. wskazuje na mapie Sudety, wymienia pasma górskie wchodzące w skład Sudetów, wymienia surowce mineralne występujące w Sudetach, omawia przyczyny zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego Sudetów. wyjaśnia przyczyny zmiany roślinności wraz z wysokością, analizuje walory turystyczne Sudetów, ocenia znaczenie gospodarcze Sudetów dla kraju. Jeżeli szkoła położona jest w Górach Świętokrzyskich, edukacja regionalna treść nr 1 i 2. Jeżeli szkoła położona jest w Sudetach, edukacja regionalna treść nr 1 i 2. ekologiczna treść nr 1 i 4. Ćwiczenia: Analiza fotografii prezentujących różnorodność krajobrazów w Sudetach. Lekcja 29. Tatry są przykładem gór wysokich Tatry. Położenie, krajobraz Tatr Wysokich i Zachodnich. Piętra roślinne. Tatrzański Park Narodowy. Zasady zachowania się w górach. wskazuje Tatry na mapie Polski, określa położenie Tatr względem własnej miejscowości, charakteryzuje krajobraz Tatr Wysokich i Zachodnich, nazywa piętra roślinne w Tatrach, wymienia rośliny charakterystyczne dla danego piętra, charakteryzuje piętra roślinne w Tatrach Wysokich, tłumaczy różnice w krajobrazie Tatr Wysokich i Zachodnich, omawia Tatrzański Park Narodowy. treść nr 2. podaje podstawowe zasady bezpieczeństwa obowiązujące w górach podczas wycieczek. Ćwiczenia: Określanie położenia własnej miejscowości względem Tatr; przyporządkowywanie organizmów do właściwych pięter górskich; opracowanie zasad zachowania się w górach.

12 Przypomnienie treści z tematów danego działu przegląd i charakterystyka krain geograficznych z różnych pasów krajobrazowych wzdłuż biegu Wisły. Lekcja 30. Powtórzenie działu Krainy Polski wskazuje na mapie pasy krajobrazowe i krainy geograficzne Polski, określa położenie danej krainy, posługując się kierunkami świata, wymienia główne cechy krajobrazowe danej krainy geograficznej, odczytuje proste informacje z mapy ogólnogeograficznej Polski i z map krajobrazowych, nazywa piętra roślinne w Tatrach, wskazuje na mapie swój region i podaje podstawowe jego cechy.. charakteryzuje każdą z krain geograficznych, porównuje warunki naturalne i gospodarkę krain geograficznych Polski, ocenia znaczenie danej krainy geograficznej pod względem gospodarczym i turystycznym, charakteryzuje warunki naturalne i gospodarkę swego regionu. regionalna treść nr 1 i 2.

13 Dział 4. Polska państwo w Europie Lekcja 31. Naszymi północnymi i wschodnimi sąsiadami są: Rosja, Litwa, Białoruś i Ukraina Sąsiedzi z północy i wschodu: Rosja, Litwa, Białoruś, Ukraina. wskazuje na mapie granice między Polską a Rosją, Litwą, Białorusią i Ukrainą, wskazuje na mapie stolice tych państw. wymienia oficjalne nazwy Białorusi, Litwy, Rosji, Ukrainy, na podstawie mapy charakteryzuje krajobraz północnych, północno- -wschodnich i wschodnich sąsiadów Polski, odróżnia flagi Białorusi, Litwy, Rosji, i Ukrainy, wyjaśnia, co to są euroregiony i po co zostały utworzone. ekologiczna treść nr 4. Ćwiczenia: Praca z mapą ścienną i mapą w atlasie. Określanie położenia północnych, północno-wschodnich i wschodnich granic Polski. Lekcja 32. Naszymi południowymi sąsiadami są: Słowacja i Czechy Słowacja i Czechy. Oficjalna nazwa państw. Warunki naturalne. Stolice. Walory turystyczne. określa położenie Słowacji i Czech, wskazuje te państwa na mapie, wskazuje na mapie stolice tych państw, wymienia oficjalne nazwy Słowacji i Czech, wymienia główne atrakcje turystyczne Słowacji i Czech. odróżnia flagi Słowacji i Czech, na podstawie mapy charakteryzuje krajobraz południowych sąsiadów Polski, omawia ciekawe pod względem turystycznym miejsca Słowacji i Czech. Ćwiczenia: Praca z mapą ścienną i mapą w atlasie: określanie położenia południowych i południowo- -zachodnich granic Polski; odczytywanie z mapy podstawowych informacji na temat Słowacji i Czech; analiza zdjęć, pocztówek, folderów ze Słowacji i Czech. Lekcja 33. Naszymi zachodnimi sąsiadami są Niemcy Niemcy. Pełna nazwa państwa. Warunki naturalne. Stolica i główne rzeki. Walory turystyczne. wskazuje Niemcy na mapie Europy, pokazuje przebieg granicy polsko-niemieckiej, wskazuje na mapie stolicę Niemiec i podaje jej nazwę, odczytuje z mapy ogólnogeograficznej proste informacje dotyczące Niemiec, podaje najważniejsze informacje o środowisku przyrodniczym Niemiec. Ćwiczenia: Analiza mapy ogólnogeograficznej Niemiec. charakteryzuje Niemcy pod względem przyrodniczym i turystycznym, odczytuje i analizuje informacje o Niemczech z różnych map, wymienia ważne miasta i podaje ich znaczenie,

14 Zakres treści Lekcja 34. Francja i Wielka Brytania są dużymi państwami Europy Wielka Brytania i Francja. Pełna nazwa kraju. Położenie geograficzne. Stolice i główne rzeki. Zabytki. Atrakcje turystyczne. wskazuje na mapie Europy położenie Francji, wyjaśnia, że Wielka Brytania to nazwa kraju składającego się z Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii Północnej, wskazuje na mapie fizycznej te części Wielkiej Brytanii, wymienia stolice Francji i Wielkiej Brytanii. na podstawie mapy charakteryzuje krajobraz Francji i Wielkiej Brytanii, wymienia nazwy rzek przepływających przez stolice obu krajów, wskazuje ich bieg na mapie, podaje przykłady trzech ciekawych atrakcji turystycznych, które można obejrzeć w obu krajach. czytelnicza i medialna treść nr 10. Ćwiczenia: Praca z mapą ścienną i mapą w atlasie; określanie państw sąsiadujących z Francją i miast leżących nad Sekwaną i Tamizą. Lekcja 35. Państwa Europy Południowej leżą nad Morzem Śródziemnym Państwa Europy Południowej. Położenie geograficzne, wielkość i ukształtowanie powierzchni Włoch i Hiszpanii. Główne zabytki. wskazuje na mapie Europy państwa leżące nad Morzem Śródziemnym, odczytuje dane z diagramu klimatycznego, wymienia najważniejsze atrakcje turystyczne, dla których warto odwiedzić Włochy i Hiszpanię, podaje stolice Włoch i Hiszpanii. omawia najważniejsze zabytki Włoch i Hiszpanii, charakteryzuje ukształtowanie terenu Włoch i Hiszpanii, porównuje Włochy, Hiszpanię i Polskę pod względem wielkości i liczby ludności. Ćwiczenia: Analiza map, zdjęć, pocztówek, folderów z Włoch i Hiszpanii. Lekcja 36. Państwa skandynawskie leżą na północy Europy Państwa północnej Europy. Warunki naturalne. Stolice państw. Walory turystyczne. Główne zabytki. Sławni ludzie. określa położenie państw skandynawskich i wskazuje je na mapie Europy, nazywa i wskazuje na mapie stolice tych państw, wymienia główne atrakcje turystyczne państw skandynawskich. wymienia oficjalne nazwy poszczególnych państw skandynawskich, podaje przykłady sławnych postaci pochodzących z państw skandynawskich, omawia ciekawe pod względem turystycznym miejsca i obiekty państw skandynawskich. Ćwiczenia: Praca z mapą ścienną i mapą w atlasie: określanie położenia państw skandynawskich; odczytywanie z mapy podstawowych informacji na temat państw skandynawskich; analiza zdjęć, pocztówek, folderów prezentujących państwa skandynawskie.

15 Mapa polityczna Europy. Unia Europejska. Kraje członkowskie Unii. Znaczenie wspólnej Europy. Waluta euro. Lekcja 37. Europa się jednoczy podaje nazwy co najmniej pięciu państw wchodzących w skład UE, opisuje flagę UE, wymienia dwa powody powstania UE, nazywa walutę UE i przelicza ją na złotówki po kursie podanym przez nauczyciela. wyjaśnia, co to jest Unia Europejska, wymienia trzy korzyści wejścia Polski do UE, podaje argumenty i prowadzi dyskusję na temat znaczenia przystąpienia Polski do UE. czytelnicza i medialna treść nr 4. Ćwiczenia: Praca z mapą ścienną i mapą w atlasie: odszukiwanie państw Unii Europejskiej na mapie politycznej Europy. Lekcja 38. Powtórzenie działu Polska państwo w Europie wskazuje na mapie państwa sąsiadujące z Polską i ich stolice, wskazuje na mapie inne państwa europejskie, ich stolice i kraje z nimi graniczące, podaje pełne nazwy państw graniczących z Polską. wskazuje na mapie państwa położone na półwyspach, bez dostępu do morza, wyspiarskie, skandynawskie, porównuje krajobrazy państw na podstawie mapy ogólnogeograficznej, podaje przykłady najsławniejszych zabytków w wybranych krajach Europy, uzasadnia popularność sportów zimowych w krajach skandynawskich, wyjaśnia, dlaczego powstała Unia Europejska.

16 Hierarchiczna struktura organizmu człowieka. Komórki, narządy i układy narządów. Dział 5. Mój organizm Lekcja 39. Ciało człowieka działa jak precyzyjny mechanizm podaje przykłady narządów organizmu człowieka i ich funkcji, omawia hierarchiczność budowy organizmu, wskazuje, że podstawowym elementem budującym organizm jest komórka. podaje przykłady układów narządów i ich funkcji, przedstawia szczególną rolę układu nerwowego, rozpoznaje położenie wybranych narządów na rysunkach anatomicznych, wyjaśnia pojęcie tkanka, podaje przykłady tkanek. Ćwiczenia: Obserwacje mikroskopowe krwi i tkanki mięśniowej gładkiej ssaka. Budowa, funkcje i higiena skóry. Lekcja 40. Skóra chroni organizm wyjaśnia, na czym polega rola skóry, wprowadza w życie podstawowe zasady higieny skóry, uzasadnia, dlaczego o skórę należy dbać. omawia reakcje skóry na zmiany temperatury otoczenia, podaje, w jaki sposób można zbadać rozmieszczenie ciałek czuciowych w skórze. treść nr 1. Ćwiczenia: Badanie rozmieszczenia ciałek czuciowych w skórze (karta pracy nr 3 z CD-ROM-u dla nauczyciela). Szkielet. Funkcje w organizmie. Główne części szkieletu. Połączenia kości. Mięśnie. Lekcja 41. Mięśnie, kości i stawy umożliwiają poruszanie się wymienia funkcje szkieletu, wskazuje na planszy podstawowe części szkieletu, określa rolę układu mięśniowego w organizmie, wskazuje dwa przeciwstawnie działające mięśnie, np. zginacz i prostownik przedramienia, wymienia elementy składowe szkieletu człowieka, wskazuje główne mięśnie organizmu człowieka, uzasadnia, że mięśnie muszą pracować parami, omawia budowę i funkcjonowanie stawu. wskazuje na modelu szkieletu człowieka rodzaje połączeń kości. Ćwiczenia: Wskazywanie na modelu części szkieletu człowieka i rodzajów stawów; analiza ryciny przedstawiającej budowę stawu; ćwiczenia zawarte w karcie pracy nr 4 i nr 5. Projekcja filmu pt. Szkielet.

17 Budowa układu pokarmowego. Trawienie pokarmów. Wchłanianie i transport do komórek. Lekcja 42. W układzie pokarmowym jest trawione pożywienie określa, do czego jest potrzebny układ pokarmowy, na schematach budowy układu pokarmowego wskazuje i nazywa najważniejsze narządy, omawia rolę krwi w odżywianiu komórek. omawia ogólnie przebieg procesów zachodzących w przewodzie pokarmowym, wskazuje, które procesy i dlaczego są przemianami chemicznymi, a które fizycznymi. Ćwiczenia: Trawienie skrobi przez ślinę. Budowa i rola układu oddechowego. Higiena układu oddechowego. Lekcja 43. Układ oddechowy zapewnia wymianę gazową określa rolę układu oddechowego, wymienia podstawowe zasady dbałości o układ oddechowy, wskazuje na schemacie i nazywa narządy budujące układ oddechowy. Ćwiczenia: Obserwacja mikroskopowa pęcherzyków płucnych. Krążenie krwi jako warunek życia człowieka. Funkcje krwi. Rola serca i naczyń krwionośnych. uzasadnia, dlaczego oddychanie przez nos jest zdrowsze niż przez usta, przedstawia rolę krtani, omawia rolę płuc w powiązaniu z ich budową. Lekcja 44. Krew jest życiodajnym płynem krążącym dzięki sercu wymienia główne funkcje krwi, określa rolę serca, krótko charakteryzuje rodzaje naczyń krwionośnych. Ćwiczenia: Projekcja filmu pt. Praca zastawek serca. Układ nerwowy. Podział, funkcja. Budowa komórki nerwowej. Reakcje odruchowe. uzasadnia, że krążenie krwi jest warunkiem życia człowieka, omawia przepływ krwi w sercu, z uwzględnieniem roli zastawek. Lekcja 45. Układ nerwowy kieruje organizmem omawia ogólną budowę układu nerwowego, uzasadnia, że mózg jest najważniejszym narządem naszego ciała, nazywa elementy budowy komórki nerwowej, nazywa, korzystając z planszy, części mózgu człowieka. wskazuje przystosowanie budowy komórki nerwowej do pełnionej funkcji, wskazuje na schemacie przebieg reakcji odruchowej, wyjaśnia, jakie znaczenie mają reakcje odruchowe dla organizmu, uzasadnia, dlaczego nie mamy wpływu na wiele reakcji odruchowych. treść nr 1. Ćwiczenia: Analiza reakcji odruchowej kolana oraz zwężania się i rozszerzania źrenicy oka; analiza ryciny przedstawiającej układ nerwowy człowieka oraz komórkę nerwową.

18 Źródła światła. Właściwości światła. Odbicie światła, załamanie światła. Rodzaje soczewek Lekcja 46. Poznaj właściwości światła wymienia źródła światła, opisuje właściwości światła na wybranych przez siebie przykładach, proponuje doświadczenie pokazujące załamanie światła na granicy dwóch ośrodków. wyjaśnia, na czym polega odbicie światła, odróżnia ciała, które są źródłami światła, a które jedynie odbijają światło, podaje przykłady ośrodków, na granicy których można obserwować załamanie światła, treść nr 1 i 2. dzieli soczewki ze względu na ich kształt i opisuje ich własności. Ćwiczenia: Zadania z karty pracy nr 6 Oglądamy przedmiot w wodzie oraz karty pracy nr 7 Budujemy zegar słoneczny. Prezentowanie za pomocą rzutnika pisma, jak soczewka skupiająca skupia promienie świetlne, a soczewka rozpraszająca je rozprasza. Oko. Budowa, funkcje. Wady wzroku, korekta za pomocą soczewek. Lekcja 47. Oko odbiera wrażenia świetlne określa funkcje oka jako narządu zmysłu, wskazuje części oka na modelu lub planszy, podaje podstawowe funkcje wskazanych elementów oka, wyjaśnia powstawanie obrazu na siatkówce, wskazuje rolę mózgu w odbieraniu wrażeń świetlnych ze środowiska, wyjaśnia, na czym polega praca okulisty i optyka. treść nr 1 i 2. wskazuje podstawowe zasady dbałości o wzrok. Ćwiczenia: Analiza budowy oka przedstawionego na planszy lub modelu. Omówienie ćwiczenia zamieszczonego w karcie pracy nr 8 Sprawdź, w jaki sposób oko wytwarza obraz, a także nr 9 Złudzenia wzrokowe czy nasze oczy są niedoskonałe. Powstawanie dźwięków. Rodzaje dźwięków. Prędkość dźwięku. Rozchodzenie się dźwięków. Wpływ budowy ucha na rozpoznawanie różnych rodzajów dźwięków. Lekcja 48. Dźwięki są wokół nas wymienia źródła dźwięków wokół nas, wyszukuje z otoczenia ciała, które drgając, wytwarzają dźwięki, podaje przykłady świadczące o tym, że w różnych ośrodkach dźwięki rozchodzą się z różnymi prędkościami, opisuje warunek rozchodzenia się dźwięku w danym ośrodku, wyjaśnia, od czego zależy prędkość rozchodzenia się dźwięków w różnych substancjach (ośrodkach), wymienia przykłady dźwięków o różnym natężeniu. podaje sposoby zabezpieczania się przed dźwiękami o dużym natężeniu. Ćwiczenia: Różne sposoby wytwarzania dźwięków w otaczającej nas przyrodzie. Wyszukiwanie źródeł dźwięków dochodzących do pracowni przyrodniczej z zewnątrz klasy.

19 Ucho. Budowa i funkcja. Lekcja 49. Ucho odbiera wrażenia dźwiękowe wymienia części ucha, wskazuje na modelu lub planszy elementy ucha, wskazuje podstawowe zasady dbałości o słuch. wymienia w prawidłowej kolejności poszczególne części ucha, które zostają wprowadzone w drgania pod wpływem fali dźwiękowej, określa funkcję ucha jako narządu słuchu i równowagi, uzasadnia, dlaczego nie należy słuchać zbyt głośnej muzyki. Ćwiczenia: Analiza budowy ucha przedstawionego na planszy lub modelu; omówienie ćwiczenia zamieszczonego w karcie pracy nr 11 Czy można wspomóc ucho, aby lepiej słyszało? Układ rozrodczy żeński i męski. Budowa, funkcja. Różnica w budowie komórek rozrodczych. treść nr 1 i 2. Lekcja 50. Układy rozrodcze umożliwiają wydawanie na świat potomstwa wskazuje różnice w budowie komórki jajowej i plemnika, nazywa poszczególne elementy budowy układu rozrodczego kobiety i mężczyzny, wskazuje na planszy rozmieszczenie narządów rozrodczych kobiety i mężczyzny, określa rolę poszczególnych narządów w układach rozrodczych. Wychowanie do życia w rodzinie treść nr 4. określa rolę układu rozrodczego kobiety i mężczyzny. Ćwiczenia: Analiza budowy układów rozrodczych przedstawionych na planszy lub foliogramie; obserwacje fotografii plemników i komórek jajowych. Lekcja 51. Rozwój zarodkowy i płodowy człowieka przebiega w organizmie matki Miejsce powstawania plemników i komórek jajowych. Zapłodnienie. Rozwój zarodkowy i płodowy. określa miejsce powstawania plemników i komórek jajowych, wyjaśnia, co to jest zapłodnienie, przedstawia za pomocą schematycznego rysunku moment zapłodnienia, wyjaśnia, co to jest pępowina, poród, wyjaśnia, dlaczego do komórki jajowej wnika tylko jeden plemnik, wyjaśnia, co to jest ciąża, zarodek, płód, łożysko, podaje przykłady świadczące o tym, że dziecko w łonie matki się rozwija. Wychowanie do życia w rodzinie treść nr 5. wskazuje na planszy miejsce zapłodnienia i dalszą drogę zapłodnionej komórki jajowej. Ćwiczenia: Projekcja fragmentów filmu pt. Widziane z ukrycia. Inscenizacja połączona z prezentacją rozwoju zarodka i płodu w kolejnych miesiącach ciąży.

20 Etapy rozwojowe człowieka po urodzeniu. Lekcja 52. W życiu człowieka wyróżnia się kilka etapów wymienia etapy rozwojowe człowieka po urodzeniu, wykazuje potrzeby człowieka na każdym etapie rozwoju. rozpoznaje na podstawie opisu i fotografii etap rozwojowy człowieka, podaje charakterystykę etapów rozwojowych człowieka. Ćwiczenia: Rozpoznawanie etapu rozwojowego osoby przedstawionej na zdjęciu; porządkowanie zdjęć zgodnie z wzrastającymi etapami rozwoju osób przedstawionych na tych zdjęciach. Dojrzewanie płciowe. Zmiany zachodzące w organizmach dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania. Lekcja 53. Jakie zmiany zachodzą w okresie dojrzewania? wyjaśnia, na czym polega dojrzewanie dziewcząt i chłopców, omawia zmiany zachodzące w organizmach podczas dojrzewania, wyjaśnia, co oznacza termin dojrzewanie płciowe, charakteryzuje etap dojrzewania. Wychowanie do życia w rodzinie treść nr 7. wskazuje czynniki wpływające pozytywnie i negatywnie na rozwój organizmu w okresie dojrzewania. Ćwiczenia: Projekcja filmu pt. Chłopcy. Przemiany wieku dojrzewania oraz Dziewczęta. Przemiany wieku dojrzewania; doświadczenie zamieszczone w karcie pracy z zeszytu ćwiczeń Modelowanie zmian zachodzących w krtani podczas mutacji Porównanie budowy i roli poznanych układów wewnętrznych oraz skóry. Hierarchiczna struktura organizmu. Lekcja 54. Powtórzenie działu Mój organizm określa rolę poznanych układów narządów oraz skóry, na planszach wskazuje najważniejsze narządy wchodzące w skład poznanych układów, wyjaśnia hierarchiczność struktury organizmu: komórka tkanka narząd układ narządów. określa rolę wybranych narządów w ciele człowieka, podaje przykłady współpracy między układami narządów, na podstawie rycin rozpoznaje niektóre rodzaje komórek budujących ciało człowieka, omawia ich budowę w powiązaniu z funkcją.

21 Rola składników pokarmowych. Zasady prawidłowego żywienia. Zróżnicowanie potrzeb żywieniowych. Planowanie jadłospisów. Dział 6. Moje zdrowie Lekcja 55. Jak zdrowo się odżywiać? uzasadnia celowość stosowania zasad prawidłowego żywienia, wyjaśnia, w jakim celu człowiek się odżywia, podaje podstawowe zasady dotyczące zakupu i przechowywania produktów pokarmowych oraz przygotowywania posiłków. wymienia podstawowe składniki pokarmów i ich funkcje, wskazuje przykłady produktów o dużej zawartości: cukrów, tłuszczów, białek, witamin i wody, planuje jadłospis zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia. treść nr 3. Ćwiczenia: Określanie składu produktów spożywczych przyniesionych przez uczniów. Analiza piramidy zdrowego żywienia; przeprowadzenie doświadczeń zaproponowanych w karcie pracy nr 12 Jak rozpoznamy, czy pokarm zawiera tłuszcze i skrobię? zasady higieny osobistej. Lekcja 56. Jak dbać o własne ciało? wymienia substancje wydalane i wydzielane przez skórę, podaje zasady pielęgnacji skóry, włosów, zębów i paznokci, wskazuje znaczenie czystości odzieży, obuwia, bielizny i otoczenia dla utrzymania zdrowia, wymienia rodzaje zębów dorosłego człowieka i podaje ich funkcje, proponuje doświadczenie ukazujące niszczenie szkliwa nazębnego, uzasadnia twierdzenie, że przestrzeganie higieny osobistej jest obowiązkiem każdego człowieka. treść nr 1. Wychowanie do życia w rodzinie treść nr 8. podaje przykłady ubioru dostosowanego do pory roku i rodzaju wykonywanej pracy. Ćwiczenia: Obserwacja efektów doświadczenia zaproponowanego w karcie pracy nr 4 z zeszytu ćwiczeń Higiena jamy ustnej. Ćwiczenia z wykorzystaniem modelu czaszki doskonalące technikę mycia zębów; pokaz korzystania z nici dentystycznej. Wypoczynek. Rodzaje, znaczenie dla zachowania zdrowia. Zasady bezpieczeństwa. Lekcja 57. Jak wypoczywać? podaje przykłady biernego i aktywnego wypoczynku, wskazuje formy wypoczynku odpowiednie dla siebie, omawia trzy formy wypoczynku czynnego, uwzględniając zasady bezpieczeństwa, podaje zasady zachowania się na łonie natury. omawia sytuacje, w których należy wypoczywać aktywnie, a w których biernie, uzasadnia, dlaczego ćwiczenia fizyczne usprawniają organizm, podaje przykłady zabezpieczeń ciała przed kontuzją podczas uprawiania wybranych dyscyplin sportowych. treść nr 4. Ćwiczenia: Opracowanie zasad bezpieczeństwa dla wybranych form wypoczynku aktywnego; analiza sprzętu narciarskiego i roweru pod kątem bezpieczeństwa użytkowania.

22 Sytuacje niebezpieczne. Uszkodzenia skóry, kości. Poprawne zachowania. Lekcja 58. Co robić w razie uszkodzenia ciała? podaje przyczyny uszkodzeń skóry, wskazuje sposoby postępowania podczas opatrywania otarcia lub skaleczenia, omawia zabezpieczenia ciała przed skutkami nadmiernego promieniowania słonecznego, wskazuje poprawne postępowanie w wypadku pogryzienia przez zwierzę. podaje różnice między zwichnięciem a złamaniem, wyjaśnia, dlaczego nie należy opalać się bez zabezpieczenia skóry. treść nr 2. omawia objawy złamania kości. Ćwiczenia: Etapy opatrywania uszkodzenia skóry otarcia, skaleczenia, rany, oparzenia, odmrożenia; sposoby postępowania i udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku pozycja boczna ustalona, pomoc osobie poszkodowanej, unieruchomianie złamanej kończyny. Zdrowie i trzy jego aspekty. Zasady zachowania zdrowia. Lekcja 59. Co znaczy przysłowie: w zdrowym ciele zdrowy duch? wyjaśnia, co to jest zdrowie, omawia podstawowe zasady zachowania zdrowia, podaje przykłady dotyczące zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego. podaje przykłady wyrażania pozytywnych uczuć za pomocą gestów i mowy ciała, uzasadnia twierdzenie, że zdrowie w dużej mierze zależy od nas samych. treść nr 1, 5, 6. Ćwiczenia: Analiza czynników mających wpływ na zdrowie i grupowanie ich zgodnie z kryterium: mam wpływ nie mam wpływu (wnioskiem powinno być stwierdzenie, że w 50% mamy wpływ na własne zdrowie). Choroby zakaźne. Drobnoustroje chorobotwórcze. Pasożytnicze zwierzęta. Drogi zakażenia. Lekcja 60. Choroby zakaźne są wywoływane przez wirusy i drobnoustroje wyjaśnia, czym różnią się choroby zakaźne od innych chorób, podaje przykłady chorób zakaźnych człowieka i dróg, którymi atakują organizm. Ćwiczenia: Analiza cyklu życiowego tasiemca. Sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym. Szczepienia ochronne. Dezynfekcja. wskazuje przykłady chorób bakteryjnych i wirusowych, wskazuje przykłady zwierząt pasożytów człowieka, omawia objawy wybranych chorób zakaźnych. Lekcja 61. Walka z chorobami zakaźnymi jest trudna, ale konieczna omawia podstawowe sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym, uzasadnia, dlaczego przed zastosowaniem leku trzeba zwrócić się o poradę lekarską. wyjaśnia zasadę działania szczepionki, podaje podstawowe sposoby leczenia chorób bakteryjnych, wirusowych i pasożytniczych, wyjaśnia termin dezynfekcja i określa znaczenie tego zabiegu w zapobieganiu chorobom zakaźnym. treść nr 9. Ćwiczenia: Dobieranie sposobów zapobiegania chorobom zakaźnym do różnych dróg zakażenia.

23 Uzależnienie. Nikotynizm, alkoholizm, narkomania, niebezpieczny internet. Postawa asertywna. Lekcja 62. Kiedy, dlaczego i jak należy mówić NIE? wymienia sytuacje, w których należy powiedzieć nie, wskazuje sposoby odmawiania picia alkoholu i palenia tytoniu, wyjaśnia, co to jest uzależnienie. wskazuje możliwości zachowań asertywnych wobec presji otoczenia, omawia skutki działania nikotyny na organizm człowieka, wyjaśnia, dlaczego znajomości zawarte przez internet mogą być niebezpieczne, treść nr 10. uzasadnia konieczność zachowania postawy antyalkoholowej i antynikotynowej. Ćwiczenia: Scenki prezentacja zachowań asertywnych. Projekcja fragmentów filmu pt. Palenie tytoniu a fizjologia człowieka, Epitafium dla narkomana. Zdrowy styl życia. Prawidłowe odżywianie się, higiena ciała i otoczenia. Choroby zakaźne i pasożytnicze. Wypoczynek, ruch na świeżym powietrzu. Pojęcie zdrowia. Lekcja 63. Powtórzenie działu Moje zdrowie wyjaśnia, dlaczego zdrowie jest bardzo ważne w życiu każdego człowieka, wymienia zachowania składające się na zdrowy styl życia, podaje zasady prawidłowego odżywiania się, omawia zasady higieny ciała, wymienia podstawowe zasady zapobiegania chorobom zakaźnym, uzasadnia, dlaczego podstawą zdrowia jest sprawność fizyczna organizmu, wymienia podstawowe zasady higieny osobistej i otoczenia. uzasadnia, że w dużej mierze mamy wpływ na własne zdrowie, omawia wpływ poszczególnych składników pokarmowych na organizm człowieka, podaje podstawowe sposoby leczenia chorób bakteryjnych, wirusowych i pasożytniczych, wyjaśnia, dlaczego życzliwa postawa wobec innych ułatwia kontakty międzyludzkie. treść nr 1, 2, 3, 4, 5.

24 Przyroda żywa i nieożywiona. Cechy organizmów. Czynności życiowe. Dział 7. Sposoby życia organizmów Lekcja 64. Czynności życiowe organizmów są podobne wymienia podstawowe czynności życiowe organizmów, wskazuje, w jaki sposób jego organizm wykonuje czynności życiowe. wyjaśnia na przykładach, na czym polega pobudliwość, wskazuje różnice w realizacji czynności życiowych między roślinami a zwierzętami, interpretuje wyniki doświadczenia. Ćwiczenia: Wykonanie doświadczenia z karty pracy nr 13 Badamy reakcję rośliny na kierunek, z którego dochodzi światło. Sposoby odżywiania się organizmów. Organizmy cudzożywne i samożywne. Fotosynteza. Lekcja 65. Jakie są sposoby odżywiania się organizmów? wymienia sposoby odżywiania się organizmów, ze wskazaniem, u których grup organizmów występują, porównuje odżywianie się samożywne i cudzożywne, uzasadnia, dlaczego należy chronić lasy. Ćwiczenia: Dyskusja na temat globalnego znaczenia fotosyntezy. omawia przebieg fotosyntezy, z uwzględnieniem roli chlorofilu, wyjaśnia znaczenie procesu fotosyntezy dla rośliny i dla życia na Ziemi. Lekcja 66. Zwierzęta są przystosowane do pobierania różnorodnego pokarmu Przystosowania zwierząt do pobierania pokarmu. Roślinożercy, mięsożercy i wszystkożercy. Płynożercy. Filtratory. podaje przykłady roślinożerców i mięsożerców z najbliższego otoczenia, na dowolnie wybranych przykładach ptaka i ssaka roślinożernego oraz ptaka i ssaka mięsożernego wskazuje ich przystosowania do zdobywania pokarmu. podaje przykłady egzotycznych roślinożerców i mięsożerców, prawidłowo określając kontynent, na którym żyją, charakteryzuje płynożerców i filtratorów ich przystosowania do zdobycia pokarmu. Ćwiczenia: Inscenizacja przedstawiająca zwierzęta odżywiające się różnorodnym pokarmem.

25 Oddychanie a odżywianie się. Istota oddychania. Narządy oddechowe zwierząt. Lekcja 67. Dzięki oddychaniu organizmy uzyskują energię wyjaśnia, co jest celem oddychania, uzasadnia, że wszystkie organizmy muszą oddychać, podaje przykłady zwierząt oddychających płucami i skrzelami. podaje słowny zapis równania oddychania tlenowego, określa sposób wykonywania wymiany gazowej przez rośliny, udowadnia, że oddychanie jest związane z odżywianiem się, przeprowadza analogię między oddychaniem a spalaniem (np. drewna lub węgla). Ćwiczenia: Oglądanie filmu pt. Wymiana gazowa u roślin i zwierząt. Cel rozmnażania się organizmów. Rozmnażanie płciowe i bezpłciowe. Pojęcie gatunku. Lekcja 68. Organizmy się rozmnażają, by przetrwać w przyrodzie wyjaśnia, co jest celem rozmnażania się, określa, jaka jest istota rozmnażania płciowego, podaje przykłady gatunków żyjących w najbliższym otoczeniu. wymienia sposoby rozmnażania się organizmów, udowadnia, że rośliny, podobnie jak zwierzęta, rozmnażają się płciowo, uzasadnia, dlaczego pewne organizmy należą do jednego gatunku, a inne nie, porównuje rozmnażanie się płciowe i bezpłciowe. Ćwiczenia: Obserwacja organów roślinnych służących do rozmnażania bezpłciowego. Komórkowa budowa organizmów. Komórka roślinna. Komórka zwierzęca. Lekcja 69. Wszystkie organizmy są zbudowane z komórek podaje, że wszystkie organizmy zbudowane są z komórek, omawia budowę komórki roślinnej i zwierzęcej. Ćwiczenia: Obserwacje mikroskopowe komórek. Porównanie budowy i czynności życiowych roślin i zwierząt. podaje funkcje poszczególnych elementów budowy komórek, porównuje budowę komórki roślinnej i zwierzęcej, interpretuje zależności między budową komórki i jej funkcją. Lekcja 70. Powtórzenie działu Sposoby życia organizmów wymienia czynności życiowe organizmów, podaje przykłady organów roślinnych i zwierzęcych, porównuje sposoby odżywiania się i oddychania roślin. porównuje sposoby wydalania i rozmnażania się oraz pobudliwość roślin i zwierząt, omawia czynności życiowe grzybów.