Bogdan Filip Zerek. Zakład-Laboratorium Konserwatorskie Zbiorów Bibliotecznych. Biblioteka Narodowa

Transkrypt

1 Bogdan Filip Zerek Zakład-Laboratorium Konserwatorskie Zbiorów Bibliotecznych Biblioteka Narodowa Przechowywanie dokumentów papierowych i elektronicznych Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 1 z 22

2 Konserwacja a profilaktyka konserwatorska. Konserwacja Konserwacja masowa Profilaktyka konserwatorska Ochrona zbiorów wzajemne zależności Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 2 z 22

3 Podział zadań na zakłady konserwatorskie BN Zakład Konserwacji Zbiorów Bibliotecznych BN (konserwacja "tradycyjna" wg schematu dokumentacji) Zakład Konserwacji Masowej Zbiorów Bibliotecznych BN (masowe odkwaszanie i konserwacja zbiorów XIX/XX/XXIw.) Zakład-Laboratorium Konserwatorskie Zbiorów Bibliotecznych BN (badania fizykochemiczne, mikrobiologiczne, klimatu) Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 3 z 22

4 Konserwacja masowa a masowe odkwaszanie koncepcja masowego odkwaszania technologie masowe w BN Bookkeeper i Neschen konserwacja masowa jako zespół czynności uzupełniających masowe odkwaszanie konserwacja masowa w 2011 (ekw. A4): laminacja: 22111, konserwacja po odkwaszaniu: , odkwaszenie ; Bookkeeper: woluminy i inne jednostki: konserwacja tradycyjna w 2011: 209 obiektów (100 starych druków, 19 rękopisów, 50 ikon., 33 kartogr., 7 druków muz.) Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 4 z 22

5 WPR Kwaśny papier - ocena stanu zachowania całych kolekcji stan zachowania adaptowana metoda stanfordzka dalsze adaptacje metody do oceny stanu zachowania zbiorów - np. pod kątem mikrobiologicznym Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 5 z 22

6 Technologia obiektów (fizycznych) - druki, rękopisy, techniki fotograficzne nośnik - papier, pergamin, tworzywa modyfikowane warstwa przekazu - pigmenty, barwniki, farby drukarskie i inne, tusze, atramenty, techniki fotomechaniczne zależności technologiczno-cywilizacyjne identyfikacja technologii obiektów Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 6 z 22

7 Przyczyny zniszczeń wewnętrzne i zewnętrzne czynniki fizyczne czynniki chemiczne czynniki mikrobiologiczne przechowywanie i używanie obiektu starzenie naturalne warunki optymalne - PN-ISO Informacja i dokumentacja - wymagania dotyczące warunków przechowywania materiałów archiwalnych i bibliotecznych. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 7 z 22

8 Klimat (temperatura i wilgotność, zawartość wilgoci) papier - optymalnie: 2-18ºC ± % RH ±3 papier - zbiory, reg. używanie 14-18ºC ± %RH ±3 zawartość wilgoci - g wody w kg suchego powietrza: 18ºC i 45% RH - 6 g/kg (1,013bar) 18ºC i 70% RH - 9 g/kg (1,013bar) 25ºC i 50% RH - 10 g/kg (1,013bar) W BN (wg B.Zyski) 9g/kg jest granicą bezpieczeństwa mikrob. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 8 z 22

9 Klimat (temperatura i wilgotność, zawartość wilgoci) wykres Molliera - zależność (m.in.) T, RH i zawartości wilgoci dla stałej zawartości wilgoci wzrost T to spadek RH (Mollier) dla stałej zawartości wilgoci spadek T to wzrost RH (Mollier) 100% RH - maksymalne wysycenie parą wodną - punkt rosy odczytywanie wykresów Molliera kalkulatory psychrometryczne (psychrometric calculator) Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 9 z 22

10 Biologia obiektów i powietrza. kręgowce i bezkręgowce - kwestia administracyjna rośliny (i glony na elewacji) - jw. bakterie i drożdżopodobne - w zasadzie pomijalne grzyby pleśniowe - ubikwistyczne - czyli grzyby rosną w... szędzie (KOC: Kuchnia Pełna Niespodzianek) kontrola mikrobiologiczna obiektów i powietrza pod kątem obecności jednostek tworzących kolonie grzybów pleśniowych dezynfekcja zbiorów Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 10 z 22

11 Czynniki chemiczne. zawarte w obiektach i zewnętrzne działanie bezpośrednie lub katalityczne kontrola infrastruktury i powietrza dwutlenek siarki tlenki azotu ozon kwas octowy i aldehyd mrówkowy pyły (przenoszące m.in. metale ciężkie) Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 11 z 22

12 Czynniki fizyczne. energia cieplna fale elektromagnetyczne (światło!) pole magnetyczne substancje promieniotwórcze Bronisław Zyska: Ochrona zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem T.2. Czynniki niszczące materiały w zbiorach bibliotecznych Uniwersytet Śląski, Katowice, 1993 Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 12 z 22

13 Światło. magazyny - ciemność; obiekty cenne - głównie ekspozycje łączny poziom promieniowania: UV < 75 μw/lm (lumen) maks. natężenie oświetlenia 50 lx (luksów) 1lx (luks) = 1lm/m 2 (lumen na metr kwadratowy) obiekty najwrażliwsze: lx*h (luksogodzin) ROCZNIE czyli przy 50lx: lx*h / 50lx = 240 godzin rocznie czynności pomocnicze: 40 godzin ekspozycja: maksimum 25 dni po 8 godzin (200 godzin) Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 13 z 22

14 Używanie obiektów - udostępnianie i wystawy. z uwzględnieniem w/w kryteriów realizacja postulatów ochrony zbiorów - ideał - pełna separacja użytkownika od obiektu przypisanie obiektów do klas wrażliwości kontrola warunków udostępniania i ekspozycji wypożyczenia i transport Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 14 z 22

15 Typowe błędy przechowywania i udostępniania. Nieprzestrzeganie wymogów środowiskowych: zmienne warunki przekroczone wartości dopuszczalne narażenia na czynniki mechaniczne nadmierna eksploatacja (w tym eksploatacja tych samych obiektów z kolekcji; eksploatacja całej kolekcji) Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 15 z 22

16 Dokumenty elektroniczne - nowe technologie. Fotografia cyfrowa. technologie młode i szybko rozwijające szybkie zmiany - śmierć technologiczna zmienne standardy łatwość dostępu, kopiowania, edycji zależność od nośników często nieznanej trwałości jakość zazwyczaj gorsza od analogowej kwestia oryginału fotografia cyfrowa: młoda, łatwa, szybka i niewiarygodna Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 16 z 22

17 Natura i sens digitalizacji. generowanie łatwo dostępnego zamiennika DIGITALIZACJA ANALOGOWEGO ORYGINAŁU JEST ZAWSZE STRATNA konieczność koegzystencji wielu wersji cyfrowych RAW, TIFF, JPG, PNG, PDF (dla obrazów) cel nadrzędny - ochrona analogowego oryginału OCHRONA I ZASTĄPIENIE W UŻYWANIU ANALOGOWEGO ORYGINAŁU NIE OZNACZA REZYGNACJI Z NIEGO ( I Z DBANIA O NIEGO) Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 17 z 22

18 Everybody lies (dr House) - przestrzenie barwne, kalibracja. obok stratnego próbkowania - jakość odwzorowania kalibracja: skanera/aparatu, monitora, drukarki przestrzeń RGB: synteza addytywna: Red-Green-Blue, wartości [0-255] [0,0,0] czerń, [255,255,255] biel możliwości: = ponad 16 milionów kolorów przestrzeń CIELab 3 osie: L - jasność, a - zielony-magenta, b - niebieski-żółty stosowana m.in. do badania zmian kolorystycznych Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 18 z 22

19 Fizyczna kopia dokumentu elektronicznego - wydruki cyfrowe. optymalnie - tylko dwutonowe wydruki czarno-białe kalibracja wydruku barwnego tajemnice technologiczne producentów ograniczona trwałość w czasie wrażliwość na wilgoć jakość gorsza od fotografii analogowej Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 19 z 22

20 Sustainability - nowe i modne słowo-potwór lansowany od paru lat trend w ochronie zbiorów de facto zachowanie status quo czyli klasyczna profilaktyka przewija się razem z maintenance i INNOWACYJNOŚCIĄ W tłumaczeniu "na nasze": (ze szkolenia w ZDZ): eksploatacja Bezpieczna-Prawidłowa-Energooszczędna unowocześnianie Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 20 z 22

21 Perspektywy rozwoju ochrony zbiorów przesunięcie nacisku z konserwacji pełnej na zachowawczą przesunięcie nacisku na profilaktykę konserwatorską dzięki nowym technologiom instrumentalnym - badania nieinwazyjne, modelowanie i rekonstrukcje cyfrowe, rozwój rekonstrukcji i dokumentacji technologii oryginałów, nowe metody testowania metod i materiałów konserwatorskich nowe wyzwania ze strony technologii XIX i XX wieku: techniki fotograficzne, fotomechaniczne, druk cyfrowy, nowe materiały - tworzywa sztuczne, nowe środki przekazu Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 21 z 22

22 Dziękuję za uwagę. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 22 z 22