CMENTARZ CENTRALNY ZIELONA PRZESTRZEŃ MIASTA

Transkrypt

1 CMENTARZ CENTRALNY ZIELONA PRZESTRZEŃ MIASTA Jadwiga Tumielewicz Kierownik Wydziału Zieleni Miejskiej Zakład Usług Komunalnych w Szczecinie Cmentarz Centralny należy do najpiękniejszych terenów zieleni miasta Szczecina. Głównym projektantem założenia był architekt, miejski radca budowlany Wilhelm Mayer Schwartau ( ), którego nagrobek został odnaleziony i zidentyfikowany na terenie cmentarza oraz poddany zabiegom renowacji. Cmentarz jest największym obiektem tego typu w Polsce, trzecim co do wielkości w Europie. Wzorowany na nekropoliach Hamburga i Wiednia. Do prac przy budowie przystąpiono w lutym 1900 r., pierwsze pochowania odbyły się już w 1901 r. Nowoczesne zorganizowanie cmentarza, który początkowo liczył 64 ha powierzchni, miało być wyrazem ówczesnej sztuki ogrodniczo-parkowej oraz architektury nagrobnej. Ta zielona nekropolia usytuowana jest w zachodniej części miasta w dzielnicy Gumieńce. Założenie zostało zaprojektowane wzdłuż głównej osi, biegnącej od Kaplicy Głównej w kierunku zachodnim. Charakterystyczny dla cmentarza jest układ szerokich alej, często obsadzanych jednym gatunkiem drzew. Do piękniejszych należą: obsadzona platanami Aleja Okólna na odcinku prowadzącym od Bramy Głównej do Kaplicy Głównej, Aleja Leszczynowa, Aleja Lipowa czy Aleja Dębowa. Część nazw zapożyczono od gatunków drzew użytych przy ich tworzeniu. Aleje wschodniej części cmentarza, określanej jako secesyjna, zostały zaprojektowane w formie rond z rozchodzącymi się promieniście alejkami. W tej części cmentarza układ kwater grzebalnych jest nieregularny. Rozkład alejek w części zachodniej ma układ równoległy, narzucony położeniem cieków wodnych (obecna ich nazwa to Cicha Woda i Jasna Woda) w wyniku czego układ kwater grzebalnych jest tu bardzo geometryczny. Obecna powierzchnia cmentarza to ponad 160 ha. Projektanci zadbali o estetykę cmentarza wykorzystując naturalne walory krajobrazowe, różnice wzniesień, cieki wodne. Zaprojektowali nekropolię na założeniach parkowych, z dużą ilością różnorodnej roślinności, ciekawymi elementami małej architektury, fontannami, kamiennymi studniami i innymi elementami rzeźbiarskimi. Cmentarz Centralny to tak naprawdę wielki ogród dendrologiczny. Doliczono się około 415 gatunków i odmian drzew oraz krzewów. Wśród nich występują liczne gatunki rodzime jak również obcego pochodzenia. Wśród sztandarowych należałoby wymienić cis, lipę, platana

2 klonolistnego, jodłę, świerk, sosnę, klon srebrzysty, żywotnik japoński, modrzew, miłorząb dwudzielny r. Cmentarz Centralny został ujęty w rejestrze zabytków pod nr 1066 i od tej pory podlega ochronie konserwatorskiej. Nekropolia stanowi potężny, żywy, ulegający przemianom na przestrzeni czasu, organizm. Pełni jednocześnie wiele zróżnicowanych funkcji m.in..: - stricte cmentarza, gdzie nadal chowani są zmarli, - lapidarium, - otwartego terenu zielni do użytku publicznego, - ogrodu dendrologicznego, - miejsca wypoczynku, - miejsca edukacji przyrodniczej, - azylu dla dzikich zwierząt. W związku z powyższym różne są oczekiwania grup społecznych: dendrologów, przyrodników, ornitologów, osób odwiedzających groby swoich bliskich, osób szukających na cmentarzu kontaktu z przyrodą. Ponieważ wszystkie wymienione aspekty cmentarza są równie ważne, niejednokrotnie pomiędzy użytkownikami dochodzi do konfliktów. Rodzą się pytania, który czynnik traktować priorytetowo: samego założenia jako obiektu zabytkowego, dbałość o odczucia osób odwiedzających groby swoich bliskich, zieleń jako wartość przyrodniczą, dobro dzikich mieszkańców obiektu. Roszczenia zgłaszają opiekunowie grobów. Szczególnie w sytuacjach, kiedy rosnące drzewa kolidują z nagrobkami. Problem dotyczy zarówno korzeni wysadzających płyty, jak również spadających kwiatów i liści, których uprzątanie stanowi dla ludzi, często w podeszłym wieku, duży problem. Trudne do rozpatrzenia są skargi dotyczące zanieczyszczania płyt nagrobnych odchodami ptaków, licznie bytujących w koronach drzew. Oczekiwania ludzi dotyczą usunięcia, często znacznej części korony drzewa, nawisającej nad zabrudzanym miejscem grzebalnym. Niejednokrotnie zgłaszane są prośby o usunięcie takiego okazu. Sytuacje takie wymagają od administratora obiektu wiele delikatności oraz wyważenia w podejmowaniu decyzji. Dla tych, którzy utracili swoich bliskich bardzo ważne jest właściwe utrzymanie miejsca ich pochówku a co za tym idzie traktują ich zanieczyszczanie czy uszkodzenia w sposób bardzo osobisty, niejednokrotnie nawet jako znieważanie pamięci zmarłych. Temat wśród zainteresowanych budzi wiele emocji. Podnoszony jest argument, iż przytoczone

3 sytuacje mają bardzo często miejsce i jeśli tego typu prośby rozpatrywano by pozytywnie, zniszczeniu uległaby znaczna część zasobów zieleni cmentarza. Paradoksalnie, stosunkowo często mają miejsce sytuacje, kiedy opiekunowie grobów sami dokonali nasadzeń, których po osiągnięciu wieku powyżej 10 lat oraz niekiedy imponujących rozmiarów, nie mogą usunąć we własnym zakresie. Zmuszeni są do wnioskowania do Wydziału Zieleni z prośbą o podjęcie działań związanych z uzyskaniem decyzji na wycinkę. Nasadzenia z ciekawych gatunków, wykonywane przez osoby prywatne w ramach upiększania otoczenia nagrobków, z upływem czasu nabierają wartości dendrologicznej. Samosiewy drzew i krzewów dzisiaj kilkunasto a nawet kilkudziesięcioletnie, osiągnęły znaczącą wartość przyrodniczą. Często zupełnie przypadkowa lokalizacja takich okazów powoduje dekompozycję założenia. W procesie tworzenia dokumentacji projektowych na remont, odtworzenie starego układu kompozycyjnego czy na rewitalizację obiektu, większość takich drzew zostaje zakwalifikowana do usunięcia, jednak te najcenniejsze pozostają, wpływając tym samym na współczesny kształt założenia. Spacer po cmentarzu pozwala na obcowanie z licznie występującą tu fauną. Podczas wczesno porannej wizyty lub tuż przed zmierzchem można się natknąć na przepiękne, barwne bażanty lub przemykające lisy. W ciągu dnia można zobaczyć wygrzewające się w słońcu zaskrońce gatunek chroniony prawem. Najłatwiej jednak spotkać oswojone z widokiem ludzi wiewiórki, których populacja jest bardzo liczna. Zdarza się jednak, że zwierzęta powodują zniszczenia mogił, kopiąc wokół nory i korytarze. Opiekunowie grobów wnioskują wówczas o usunięcie dzikich lokatorów. W takich sytuacjach podejmujemy współpracę z Łowczym Miejskim. Najpoważniejsze jednak szkody powodowane są przez siły natury. Przede wszystkim przez silne podmuchy wiatru. W przypadku powalenia drzew przez wichury dochodzi do uszkodzeń pomników oraz infrastruktury cmentarza. Dzisiaj cmentarz administrowany jest przez Zakład Usług Komunalnych, z siedzibą ulokowaną w budynku Bramy Głównej. Tematy dotyczące pochówków prowadzone są przez Wydział Usług Cmentarnych, konserwacja i utrzymanie infrastruktury technicznej podlega Wydziałowi Technicznemu, natomiast rolą Wydziału Zieleni jest utrzymanie czystości oraz dbałość o zieleń. Bezpośredni nadzór nad Wydziałem Zieleni pełni, powołany w 2010 r., Ogrodnik Miejski. Zespół składa się z kierownika oraz dziesięciu pracowników merytorycznych. Bezpośrednią kontrolę nad Cmentarzem Centralnym sprawuje jedna osoba. Pozostali pracownicy prowadzą nadzór nad roślinnością w parkach i pasach drogi, na

4 pozostałych cmentarzach komunalnych oraz nad drzewami rosnącymi na terenach geodezyjnych miasta. Prace konserwacyjne na terenie cmentarza w tym m.in. pielęgnacja zieleni, utrzymanie czystości, zamiatanie alejek oraz wywóz śmieci, zlecane są firmom zewnętrznym. Wykonawca wyłaniany jest w wyniku przeprowadzanego postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego w formie przetargu nieograniczonego. W specyfikacji do postępowania ujmowane są obostrzenia dla firm biorących w nim udział, dotyczące przede wszystkim konieczności posiadania wykwalifikowanej kadry pracującej przy zieleni. Wykonawcy realizujący zlecenia dotyczące zabiegów pielęgnacyjnych drzew muszą posiadać odpowiednie, udokumentowane doświadczenie oraz dużą wprawę. Pozwala to na uniknięcie zniszczeń nagrobków usytuowanych w obrysie korony drzewa. Roczny koszt utrzymania zieleni na cmentarzu waha się w granicach ,00 zł. Koszt wywozu śmieci i odpadów organicznych z obiektu to ok ,00 zł. W przypadku konieczności wystąpienia z wnioskiem o wydanie decyzji na wycinkę drzew lub krzewów - dokumenty składane są do różnych organów. Wnioski dotyczące drzew rosnących na działkach w granicach cmentarza do 1985 r. - kierowane są do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, natomiast w przypadku działek włączonych po tym roku do Wydziału Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska w Urzędzie Miasta Szczecin. Prace pielęgnacyjne oraz utrzymanie czystości obiektu są bardzo pracochłonne i wymagają dużych nakładów finansowych. Jednak świadomość walorów oraz rangi cmentarza powoduje, że na odpowiednie utrzymanie obiektu kładziony jest bardzo duży nacisk. Cmentarz Centralny użytkowany jest przez szerokie grono mieszkańców miasta oraz jego gości. Natknąć się tu można na spacerujące z wózkami matki, grupy studentów pogłębiających swoją wiedzę, spacerowiczów, sportowców. Korzystając z uroków obiektu można przy okazji poszerzyć swoją wiedzę z zakresu architektury, sztuki ogrodniczej, dendrologii, historii miasta Szczecina, sztuki sepulkralnej a nawet ornitologii. To właśnie ta różnorodna oferta, w połączeniu z niezwykłym pięknem i wyjątkowym klimatem, stanowi o wyjątkowości tej zielonej nekropolii.

5 Bibliografia 1. Cmentarz Centralny w Szczecinie pod redakcją Macieja Słonimskiego 2005 r. wyd. Wydawnictwo Dokument - Oficyna, Dyrekcja ZUK w Sz-nie, Kadruk w Sz-nie 2. Zieleń Szczecina Aleksandra Stachak 2000 r. wyd. Oficyna