1. Charakterystyka ogólna

Transkrypt

1 Dr hab. Maciej Dłużewski Warszawa, 20 kwietnia 2017 r. Uniwersytet Warszawski Instytut Geografii Fizycznej Zakład Geomorfologii ul. Krakowskie Przedmieście Warszawa O c e n a osiągnięcia naukowego w postępowaniu habilitacyjnym dra Pawła Zielińskiego pt.: Regionalne i lokalne uwarunkowania późnovistuliańskiej depozycji eolicznej w środkowej części europejskiego pasa piaszczystego" oraz jego dorobku naukowego 1. Charakterystyka ogólna Dr Paweł Zieliński ukończył studia geograficzne na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie w roku Bezpośrednio po ukończeniu studiów został zatrudniony na stanowisku asystenta naukowodydaktycznego, a później (od 2003r.) adiunkta na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (od Wydziale Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej). Od początku swojej kariery naukowej Habilitant interesował się osadami depozycji eolicznej. Efektem tych prac były pierwsze publikacje Habilitanta dotyczące rozwoju wydm powstających na przełomie plejstocenu i holocenu. Tytuł doktora w dziedzinie Nauk o Ziemi w zakresie geografii, na podstawie rozprawy pt. Rozwój procesów i form eolicznych w późnym vistulianie i holocenie w zachodniej części Wyżyny Lubelskiej Habilitant uzyskał w 2003 r. Promotorem rozprawy był prof. dr hab. Józef Wojtanowicz. Od momentu zatrudnienia dr Paweł Zieliński pracował w różnych zespołach. Dzięki własnej inicjatywie oraz wsparciu przełożonych: uczestniczył w krajowych programach badawczych, uczestniczył w krajowych seminariach i konferencjach dotyczących rozwoju wydm śródlądowych był zapraszany jako autor lub współautor do krajowych i międzynarodowych opracowań Habilitant konsekwentnie rozwijał i nadal rozwija swoje zainteresowania naukowe, głównie związane z tworzeniem się wydm śródlądowych, ich klasyfikacją, oceną warunków aerodynamicznych, analizą zmian środowisk sedymentacyjnych, a także metodami badań osadów czwartorzędowych czy wykorzystaniem wydm jako walorów geoturystycznych, systematycznie doskonaląc swój warsztat badawczy i pogłębiając 1

2 podejmowaną problematykę. Znajduje to odzwierciedlenie w jego opublikowanym dorobku, w aktywności badawczej, organizacyjnej, dydaktycznej i popularno-naukowej. W dorobku naukowym po doktoracie zaznacza się w działalności badawczej Habilitanta wzrost aktywności, świadczą o tym liczne opracowania, głównie o zasięgu ogólnopolskim. 2. Ocena osiągnięcia naukowego Dziedzina, w zakresie której dr Paweł Zieliński prowadzi szczegółowe badania ma już bogatą tradycję oraz obszerną literaturą. Z tego zakresu powstały też liczne opracowania syntetyczne, zarówno ogólne jak i regionalne, w tym monografie będące dotychczas podstawą nadania tytułu naukowego doktora habilitowanego (np. Bogdany Izmaiłow 2001, Lidyii Dubis 2013). Dr Paweł Zieliński jako osiągniecie naukowe przedstawił monografię pt.: Regionalne i lokalne uwarunkowania późnovistuliańskiej depozycji eolicznej w środkowej części europejskiego pasa piaszczystego. Do głównych problemów badawczych Habilitant zaliczył określenie uwarunkowań depozycji osadów eolicznych w późnym vistulianie. Habilitant zajmował się w szczególności rekonstrukcją reżimu wiatru. Obszar badań Habilitanta to środkowa część europejskiego pasa piaszczystego tj.: Zachodnia Ukraina, Roztocze, Kotlina Sandomierska, Polesie Lubelskie, południowe Podlasie, Nizina Mazowiecka, południowa Wielkopolska i Nizina Śląska. Podstawową metodą badawczą Habilitanta była analiza litofacjalna osadów eolicznych wraz z kodowaniem litofacjalnym. W ramach badań dotyczących uwarunkowań późnoglacjalnej akumulacji eolicznej Habilitant analizował uwarunkowania regionalne tj. termiczno-wilgotnościowe i reżim wiatru oraz uwarunkowania lokalne tj. źródło materiału i jego dostępność, długość i kierunek transportu oraz wpływ rzeźby terenu na transport i depozycję materiału. Na podstawie analizy dotychczasowego stanu badań dotyczących późnovistuliańskiej akumulacji eolicznej Habilitant przedstawił 7 pytań badawczych. Spośród nich za najważniejsze dla rozwoju wydm w tym okresie należy uznać: 1) Jakie uwarunkowania doprowadziły do rozpoczęcia akumulacji piaszczystej oraz kiedy nastąpiła inicjalna faza wydmotwórcza? 2) Jaka w poszczególnych okresach wydmotwórczych była najbardziej wydajna prędkość wiatru? 3) Co determinowało bliski lub daleki transport eoliczny piasku? Realizowane przez Dra Pawła Zielińskiego cele szczegółowe zawarte w recenzowanym osiągnięciu miały umożliwić odpowiedź na postawione przez Habilitanta pytania badawcze. W analizie, zarówno w realizowanych standardowymi metodami badaniach terenowych jak i analizach laboratoryjnych, zastosował On jednolite procedury badawcze. Podstawową metodą badań była analiza litofacjalna osadów czwartorzędowych, a kodowanie litogenetyczne tych osadów jest autorskim pomysłem Habilitanta. 2

3 Wyniki uzyskane podczas realizacji badań pozwoliły Habilitantowi na wyróżnienie na badanym obszarze trzech facji osadowych: pokryw fluwio-eolicznych, pokryw eolicznych i wydm. Szczególnie interesujące wydają się być z założenia wyniki badań litofacjalnych osadów wydmowych, gdyż według Habilitanta ich cechy mogą umożliwiać określenie typu wydm. Stwierdził On, że na badanym obszarze wydmy mogą występować w postaci form pojedynczych, najczęściej parabolicznych lub form złożonych powstających z połączenia wydm pojedynczych. Uzyskane wyniki potwierdziły dotychczasowe poglądy, iż zróżnicowanie śródlądowych form eolicznych związane jest zarówno z czynnikami regionalnymi, głównie warunkami termicznowilgotnościowymi i reżimem wiatru, a przede wszystkim uwarunkowaniami lokalnymi dostępnością i typem osadów w obszarach źródłowych. Habilitant określił, iż dla rozwoju wydm poprzecznych kluczowa była dostępność materiału i 1 dominujący kierunek wiatru. Dla pojedynczych form poprzecznych (łukowych i parabolicznych) dostępność materiału musiała być zdecydowanie mniejsza. Wydmy podłużne związane były natomiast z oddziaływaniem wiatru z dwóch kierunków z wąskiego sektora i jednocześnie dużej dostawie materiału. Rozwój wydm złożonych (?) był według Habilitanta związany przede wszystkim z dostępnością materiału. Wyniki uzyskane z bardzo dużego obszaru badań pozwoliły Habilitantowi na określenie nie tylko zmienności procesów (jak to było dotychczas prezentowane w innych pracach badawczych), ale również zróżnicowania późnovistuliańskiej sedymentacji eolicznej. Na podstawie uzyskanych wyników określił On wpływ zmian termiczno-wilgotnościowych na dynamikę procesów eolicznych oraz typ tworzących się wydm. Stwierdził, na podstawie porównania osadów form akumulacji eolicznej, że w trakcie ich rozwoju uwarunkowania związane z reżimem wiatru były również zmienne. Według Habilitanta duża prędkość wiatru w najstarszym i starszym dryasie występowała częściej niż w młodszym dryasie. Potwierdził on też, że o późnovistuliańskiej depozycji eolicznej decydował w przewadze wiatr z sektora zachodniego. Osiągnięcie Dra Pawła Zielińskiego cechuje się niestety szeregiem wad. Do podstawowych zaliczam: 1) Brak dobrej znajomości dotychczasowego stanu badań rozwoju akumulacyjnych form eolicznych w obszarze badań. Habilitant nie odniósł się choćby do wyników badań zawartych w monografii dr hab. Lidii Dubis Dubis, L. (2013) Paleomorfogeneza eoliczna prawobrzeżnej części Polesia Ukraińskiego. Kijów. 497, poświęconej podobnej problematyce, a w kilku stanowiskach Habilitant powielał badania Prof. Lidii Dubis. Uważam również, że prowadząc badania poza granicami Polski Dr Paweł Zieliński powinien zaznajomić się z wynikami badań realizowanymi w danym kraju, w szczególności dotyczących tego samego zagadnienia badawczego. Wytłumaczeniem nie może być w takim przypadku brak znajomości języka danego kraju (w tym wypadku wyniki opublikowane były w języku rosyjskim). 3

4 2) Brak zrozumienia podstawowej literatury z zakresu typologii wydm (McKee 1979, Lancaster 1995, Laity 2008, Thomas 2011) Habilitant określa błędnie typy wydm np. ryc. 48 str. 129 klasyfikując oddzielnie wydmy poprzeczne i wydmy łukowe, podczas gdy w literaturze funkcjonują one jako wydmy poprzeczne (co zresztą jest potwierdzone w tłumaczeniu wersji angielskiej wydmy poprzeczne tłumaczone są jako transversal dune a wydmy łukowe również jako transversal dune. Wydmy złożone (s. 137) powstają z połączenia wydm 1 typu, a nie form różnego typu, nie mówiąc już o formach różnej genezy. Recenzent nie bardzo wie, czy Habilitant miał na myśli tworzenie się wydm złożonych w wyniku działania zarówno procesów np. fluwialnych jak i eolicznych? 3) Podstawowym kryterium w typologii wydm jest klasyfikacja dynamiczna (Lancaster 1995) pozycja literatury, do której odwołuje się Habilitant. Dlaczego zatem Habilitant traktuje części wydm parabolicznych (ramiona) powstające w wyniku erozji środkowej części wydm parabolicznych jako wydmy podłużne (s. 140). Ich rozwój związany jest w oczywisty sposób z 1 dominującym kierunkiem wiatru, typowym dla wydm parabolicznych, a nie z 2 kierunkami wiatru, które tworzą wydmy podłużne. Cechy strukturalne osadów tych form są zupełnie inne. Błędne rozpoznanie typu formy mogło zatem skutkować błędną interpretacją uwarunkowań środowiskowych, które stanowią podstawę recenzowanego osiągnięcia. 4) Praca zawiera liczne nieścisłości, cechuje się brakiem staranności naukowej i językowej, co wpływa w bardzo niekorzystny sposób na jej wartość naukową, w tym jako pozycji potencjalnie dostępnej dla młodego pokolenia badaczy. Uchybienia te powinny być poprawione na etapie przygotowania/weryfikacji pracy przed skierowaniem jej do druku. Wymieniam tylko kilka z nich: - Habilitant wielokrotnie stosuje pojęcie wydmy łukowe i wydmy paraboliczne jako tożsame lub jako formy różnego typu; - Do określenia cech teksturalnych ziarn Habilitant używa sformułowania (za Mycielską-Dowgiałło, Woronko 1998) wskaźniki morfoskopowe (s. 24), by w opisie osadów poszczególnych stanowisk stosować określenie cechy morfometryczne (s. 84, 90, 100 itd.); - Habilitant stosuje sformułowanie klasyfikacja genetyczna wydm, podczas gdy geneza wydm jest wyłącznie eoliczna być może Habilitant miał na myśli klasyfikację typologiczną wydm; - Habilitant stosuje wielokrotnie sformułowanie warunki aerodynamiczne a zapewne chodzi o uwarunkowania związane z reżimem wiatru, podczas gdy sformułowanie warunki aerodynamiczne stosowane jest powszechnie w literaturze przedmiotu do oceny kształtu wydm jako efekt oddziaływania wiatru o danym reżimie; 4

5 - Habilitant na str. 180 podaje:.. sedymentacja składa się z trzech faz po czym dla części zachodniej badanego obszaru wyróżnia trzy fazy lecz dla części wschodniej już tylko dwie. Trudno zatem być pewnym stwierdzenia Habilitanta, iż wyraźne różnice (w charakterze procesów i typie form) czytelne są również w ujęciu regionalnym. Uważam ponadto, że stosowanie kodu litofacjalnego w analizie rozwoju form eolicznych jest z naukowego punktu widzenia co najmniej dyskusyjne. Kodowanie litofacjalne opiera się bowiem na analizie uziarnienia osadu i jego struktury. O ile uziarnienie osadów fluwialnych, fluwioglacjalnych czy glacjalnych może cechować znaczne zróżnicowanie, to analizowane przez Habilitanta akumulacyjne formy eoliczne zbudowane są głównie z piasku średnioziarnistego. Pojawia się zatem pytanie, na ile wartościowe są wyniki badań uzyskane na podstawie danej metody, gdy jeden z dwóch elementów diagnostycznych stosowanych w tej metodzie jest stały. W ocenach wartości dorobku naukowego kandydatów do stopnia doktora habilitowanego jest stawiane pytanie: na czym polega istotny wkład Habilitanta w rozwój reprezentowanej przez niego dyscypliny naukowej? Dr Paweł Zieliński w przedstawionym do oceny osiągnięciu podsumował wieloletnie dyskusje prowadzone przez grono głównie polskich i ukraińskich geomorfologów, dotyczące wybranych uwarunkowań późnovistuliańskiej depozycji eolicznej w środkowej części europejskiego pasa piaszczystego. Podjął się wyjaśnienia w sposób bezpośredni w terenie i przy użyciu różnych metod badawczych, jakie były etapy rozwoju form akumulacyjnych późnovistuliańskiej depozycji eolicznej. Podjęte przez Habilitanta badania nad rozmieszczeniem, dynamiką i uwarunkowaniami rozwoju tych form przyczynią się do zwiększenia wiedzy na ich temat. Należy podkreślić, że rezultaty uzyskane przez dra Pawła Zielińskiego poparte są wynikami uzyskanymi na podstawie badań prowadzonych tymi samymi metodami na bardzo dużym obszarze środkowej części europejskiego pasa piaszczystego, a więc można je bez wątpienia uznać za miarodajne do określenia zróżnicowania analizowanych procesów eolicznych. Chciałbym podkreślić, że dzięki dużemu zakresowi przestrzennemu badań opiniowane osiągnięcie naukowe ma dużą wartość poznawczą. Pozwoliło Habilitantowi na zestawienie środowisk depozycyjnych dla dużego obszaru, co było podstawą stworzenia modeli depozycyjno-środowiskowych reprezentatywnych dla tego obszaru. Na tej podstawie wyrażam pozytywną opinię o całości przedstawionego do oceny osiągnięcia naukowego. 3. Ocena dorobku naukowego Dorobek naukowy dra Pawła Zielińskiego jest cenny, oryginalny i obejmuje 42 publikacje (choć z zestawienia publikacji znajdującego się w dokumentacji wniosku o przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego (Zał. 2 str ) 5

6 sumaryczna liczba publikacji wynosi 45?) oraz 43 pozycje w materiałach konferencyjnych. Po uzyskaniu stopnia doktora opublikował 39 prac oryginalnych oraz 38 w materiałach konferencyjnych. Należy zwrócić uwagę na to, że Habilitant opublikował 9 oryginalnych opracowań w czasopismach z tzw. listy filadelfijskiej (m.in. w Geochronometrii, Geological Quaterly, Boreas, Quaternary International, Sedimentary Geology). Znalazło to odzwierciedlenie w Science Citation Index (24 cytowania). Można zatem twierdzić, że Jego dorobek naukowy jest znaczny, został udostępniony społeczności międzynarodowej i jest przez nią dostrzeżony. Obowiązkiem recenzenta jest jednak zwrócenie uwagi, że wszystkie publikacje z tzw. listy A są pracami zbiorowymi. Habilitant nie może poszczycić się samodzielnie wykonanymi badaniami, które byłyby opublikowane w choćby jednym czasopiśmie o zasięgu międzynarodowym. Oryginalne prace twórcze opublikowane po doktoracie powstały w oparciu o badania zespołowe, choć Habilitant podaje, że miał w nich istotny, a czasem największy wkład. Z całokształtu dorobku poświęconemu paleogeografii i stratygrafii czwartorzędu dr Paweł Zieliński wskazuje na 5 zasadniczych grup tematów i problemów badawczych, stanowiących jego przedmiot studiów: 1) Mechanizm sedymentacji osadów eolicznych 2) Zapis zmian środowisk sedymentacyjnych w cyklu glacjalno-interglacjalnym 3) Metody badań osadów czwartorzędowych 4) Charakterystyka środowiska związanego z pradziejowym osadnictwem 5) Formy eoliczne w geoturystyce Zasadnicze wyniki swoich badań dr Paweł Zieliński opublikował w języku angielskim (jak to wykazano powyżej) w bardzo dobrych czasopismach, w tym z tzw. listy filadelfijskiej, czy w wydawnictwach monograficznych krajowych i zagranicznych jednak głównie w pracach realizowanych przez wielu autorów, w których jak podaje Habilitant jego udział tylko sporadycznie może być uznany za najważniejszy. Z tych opracowań niewątpliwie największy oddźwięk w skali międzynarodowej dotyczy procesów depozycyjnych w vistuliańskiej strefie peryglacjalnej (Geochronometria, Quaternary International, Geologos) oraz rekonstrukcji przekształcania koryta rzecznego w cyklu glacjalno-interglacjalnym (Quaternary International, Springer Geology, Geological Quaterly). Dr Paweł Zieliński legitymuje się również istotnym wkładem w rozwój paleogeograficznych metod badawczych, które wraz ze współautorami opublikował w renomowanych czasopismach (Geochronometria, Geological Quarterly, Sedimentary Geology). Ogólna liczba cytowań (bez autocytowań) publikacji Habilitanta posiadających IF wynosi 17, indeks Hirscha 3 (według bazy Web of Science). Sumaryczny impact factor Habilitanta według listy Journal Citation Reports (JCR), zgodnie z rokiem opublikowania wynosi 13,412. Swoje wyniki badań Habilitant prezentował tylko na 15 konferencjach krajowych, w większości o zasięgu lokalnym, w tym tylko 1 konferencji poza granicami Polski (na Ukrainie) a recenzent nie ma pewności, czy zgodnie z obowiązującymi przepisami można ją uznać za konferencję o zasięgu międzynarodowym. 6

7 Podsumowując, stwierdzam, że dorobek naukowy dra Pawła Zielińskiego jest zadawalający. Publikowane prace noszą znamiona oryginalności, zarówno w fazie badań terenowych jak i interpretacji wyników, choć zdaniem recenzenta brak choćby jednej pracy samodzielnej, opublikowanej w liczącym się czasopiśmie międzynarodowym oraz brak samodzielnego udziału w choćby jednej konferencji o zasięgu międzynarodowym znacznie obniża ocenę dorobku naukowego dra Pawła Zielińskiego. 4. Ocena dorobku dydaktyczno wychowawczego i organizacyjnego Działalność dydaktyczna dra Pawła Zielińskiego obejmuje opiekę nad licencjatami (41) i magistrantem, opiekę naukową ćwiczeń terenowych na studiach niestacjonarnych z topografii w latach oraz praktyk zawodowych na studiach stacjonarnych dla specjalności Geomonitoring z ekofizjografią w latach Habilitant prowadził też warsztaty w ramach Dnia Ziemi i Festiwalu Nauki na WNoZiGP UMCS oraz wykłady i warsztaty w szkołach podstawowych i liceach. W roku 2012 za działalność dydaktyczną został odznaczony Medalem Komisji Edukacji Narodowej. Dr Paweł Zieliński czynnie uczestniczył w krajowych stowarzyszeniach naukowych. Jest członkiem Polskiego Towarzystwo Geograficznego (od 2010r. członkiem Zarządu Oddziału Lubelskiego) oraz członkiem Polskie Towarzystwo Geologicznego, w którym w latach był sekretarzem Oddziału Lubelskiego. Od 2005 roku uczestniczy w pracach Jury Okręgowego Etapu (I i II) Olimpiady Geograficznej i Nautologicznej, a od 2008 r. jest Członkiem Okręgowego Komitetu Olimpiady Geograficznej i Nautlogicznej. W 2016 roku został odznaczony Złotą odznaką PTG. Habilitant był recenzentem 2 artykułów znajdującej się na tzw. liście A Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology i Quaternary International oraz recenzentem w czasopismach Arabian Journal of Geosciences i Geologos. Dr Paweł Zieliński czynnie uczestniczył w pracach na rzecz Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie. Był trzykrotnie sekretarzem i czterokrotnie członkiem komitetu organizacyjnego konferencji o zasięgu krajowym. W 2015 roku uzyskał Nagrodę zespołową II stopnia Rektora UMCS za wyróżniającą się pracę na rzecz Uczelni. Dr Paweł Zieliński kierował 2 projektami naukowymi finansowanymi przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (w tym 1 po doktoracie), był głównym wykonawcą w dwóch tego typu projektach. Ponadto prowadził badania w ramach indywidualnych i zespołowych projektów badawczych finansowanych przez Prorektora UMCS d/s Badań Naukowych i Współpracy z Zagranicą. Większość projektów, w których uczestniczył dr Paweł Zieliński dotyczyła warunków środowiskowych i odzwierciedlenia dynamiki procesów w zapisie osadów, głównie depozycji fluwialnej i eolicznej od plenivistulianu po środkowy holocen. Wyniki tych badań były podstawą do przygotowania monografii stanowiącej osiągnięcie naukowe oraz publikacji składających się na dorobek naukowy Habilitanta. 7

8 5. Ocena końcowa Działalność naukowa, dydaktyczna, a zwłaszcza organizacyjna dra Pawła Zielińskiego powinna zostać doceniona na forum krajowym i międzynarodowym, gdyż poszerza wiedzę na temat zróżnicowania uwarunkowań późnovistuliańskiej depozycji eolicznej w środkowej części europejskiego pasa piaszczystego. Habilitant z powodzeniem publikował swoje wyniki w czasopismach o zasięgu krajowym i międzynarodowym, choć te drugie wyłącznie w zespołach. Świadczy to o Jego umiejętności współdziałania w polskich zespołach, choć nie ułatwia oceny samodzielnego wkładu dra Pawła Zielińskiego w rozwój badań naukowych. Dzięki dużemu zakresowi przestrzennemu badań można uznać, że opiniowane osiągnięcie naukowe ma dużą wartość poznawczą. Jak wspomniałem pozwoliło to Habilitantowi na zestawienie środowisk depozycyjnych dla dużego obszaru, co było podstawą stworzenia modeli depozycyjno-środowiskowych reprezentatywnych dla tego obszaru. Całość stanowi oryginalne dzieło naukowe przyczyniające się do rozpoznania ekosystemów depozycji eolicznej, tworzących się w późnym vistulianie w środkowej części europejskiego pasa piaszczystego. Jednocześnie należy podkreślić, że brak choćby jednej pracy samodzielnie opublikowanej w liczącym się czasopiśmie międzynarodowym oraz brak samodzielnego udziału w choćby jednej konferencji o zasięgu międzynarodowym znacznie obniża ocenę dorobku naukowego dra Pawła Zielińskiego. Podsumowując stwierdzam, że dorobek naukowy, dydaktyczny, organizacyjny i popularyzatorski dra Pawła Zielińskiego jest wystarczający dla przeprowadzenia postępowania habilitacyjnego. Na podstawie oceny osiągnięcia naukowego w postępowaniu habilitacyjnym dra Pawła Zielińskiego pt.: Regionalne i lokalne uwarunkowania późnovistuliańskiej depozycji eolicznej w środkowej części europejskiego pasa piaszczystego" oraz jego dorobku naukowego stwierdzam, że zostały spełnione warunki Ustawy z 14 marca 2003 o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki i przedkładam Wysokiej Komisji wniosek o dopuszczenie dra Pawła Zielińskiego do dalszych etapów przewodu habilitacyjnego zgodnie z obowiązującymi przepisami. /Maciej Dłużewski/ 8