Komitet Inżynierii Produkcji Polska Akademia Nauk. Stan i perspektywy badań naukowych w obszarze inżynierii produkcji w Polsce

Transkrypt

1 Komitet Inżynierii Produkcji Polska Akademia Nauk Stan i perspektywy badań naukowych w obszarze inżynierii produkcji w Polsce Warszawa 2010

2 Podstawa opracowania: Pozytywnie zaopiniowany wniosek Komitetu Inżynierii Produkcji Polskiej Akademii Nauk o finansowanie ekspertyzy na temat Stan i perspektywy badań naukowych w obszarze inżynierii produkcji w Polsce. Cel i zakres ekspertyzy: Przedstawienie obszaru zainteresowań badawczych inżynierii produkcji w Polsce i w krajach wysoko uprzemysłowionych. Kształcenie kadr dla gospodarki w zakresie inżynierii produkcji w kraju i za granicą. Stan tematyki badawczej, kształcenie kadr naukowych w zakresie inżynierii produkcji. Publikacje naukowe związane z inżynierią produkcji w kraju i na świecie. Perspektywy rozwoju badań naukowych w zakresie inżynierii produkcji. Inżynieria produkcji jako dyscyplina naukowa w dziedzinie nauk technicznych. Uzasadnienie: Dokonana transformacja krajowej gospodarki wyłoniła potrzebę dostosowania tematyki badawczej do potrzeb rynkowych. Kładziony dotychczas w pracach badawczych nacisk na rozwiązywanie zagadnień związanych z konstrukcją wyrobów i technikami ich wytwarzania, z punktu widzenia zastosowania w krajowych przedsiębiorstwach nie dał oczekiwanych efektów. Nawet najlepiej opracowane konstrukcje i techniki wytwarzania nie zapewnią skutecznego wdrożenia, bez odpowiednio przygotowanego zarządzania produkcją i rozwiązywania problemów około produkcyjnych. Te trzy filary są podstawą budowy innowacyjnej gospodarki. Potrzeba równorzędnego traktowania badań w powyższych obszarach, w płaszczyźnie edukacyjnej i naukowej, została przed kilkunastoma laty uznana w takich krajach jak USA, Japonia, Korea Płd, RFN, W. Brytania, Francja. Rozwinięcie badań w zakresie inżynierii produkcji umożliwiło szybki rozwój tych krajów, zapewniło duży udział ich własnego wkładu intelektualnego w produkowane wyroby. Polska, jak i inne kraje Europy Środkowej, mają duże zaległości w tym zakresie. Stąd potrzeba sporządzenia raportu oraz przedstawienia aktualnego stanu i perspektyw rozwoju inżynierii produkcji w krajowych warunkach gospodarczych

3 Spis treści 1. Wprowadzenie 2. Obszary zainteresowań badawczych inżynierii produkcji w krajach wysoko uprzemysłowionych 2.1. i inżynieria produkcji jako dziedzina wiedzy 2.2. Obszar zainteresowań badawczych inżynierii produkcji w krajach wysoko uprzemysłowionych 3. Aktualny stan badań w zakresie inżynierii produkcji w Polsce 4. Kształcenie kadr dla gospodarki w zakresie inżynierii produkcji za granicą i w kraju 5. Kształcenie kadr naukowych w zakresie inżynierii produkcji za granicą i w kraju 6. Publikacje naukowe związane z inżynierią produkcji w kraju i na świecie 7. Perspektywy rozwoju badań naukowych w zakresie inżynierii produkcji 8. Podsumowanie Załączniki 1. Skład osobowy Komitetu Inżynierii Produkcji PAN 2. Wykaz uczelni i wydziałów prowadzących kierunek zarządzanie i inżynieria produkcji 3. Wykaz specjalności na kierunku studiów zarządzanie i inżynieria produkcji 4. Wykaz wybranych prac naukowo - badawczych, prowadzonych przez uczelnie o charakterze rolniczym, które mogą być zaliczone do obszaru związanego z inżynierią produkcji 5. Lista wybranych czasopism, w których znajdują się artykuły związane z inżynierią produkcji 6. Czasopismo naukowe Management and Production Engineering Reviev 7. Zestawienie wybranych publikacji, polskich autorów z zakresu inżynierii produkcji z lat

4 1. Wprowadzenie Warunki gospodarki rynkowej i dokonujące się zmiany w systemie społecznym i gospodarczym kraju spowodowały przeobrażenia na rynku pracy. Informacje, pracownicy, materiały, produkty, kapitał przemieszczają się po całym świecie w coraz większych ilościach i z coraz większą szybkością. W wartości produktów mają coraz mniejszy udział materiały i koszty wykonania, rośnie natomiast w kosztach produkcji udział kosztów działań związanych z pozyskiwaniem i przetwarzaniem informacji dotyczących projektowania, wytwarzania oraz sprzedaży. Powstają nowe niematerialne składniki kosztów, związane z pojawieniem się nowych intelektualnych kosztów rodzajowych. Postępująca koncentracja kapitału w rękach międzynarodowych korporacji i rosnąca rola masmediów spowodowały globalizację produkcji i globalizację dostępu do informacji. Wzrost produkcji, nadmiar produktów wywołują problem bezrobocia, który stał się jednym z najważniejszych problemów współczesnego świata. Równocześnie w przedsiębiorstwach pojawiło się zapotrzebowanie na wysokokwalifikowane kadry, gotowe podejmować nowe, złożone zadania, w szybko zmieniających się warunkach działania przedsiębiorstw, na pracowników gotowych przeobrażać swe firmy, elastycznie dostosowywać je do ciągle pojawiających się nowych wyzwań na rynku wyrobów i usług. Globalna wzmożona konkurencja może zagrozić krajowym producentom, jeżeli nie będą dostatecznie szybko dostosowywać się do rynku, nie będą produkować tanio produktów o wysokiej jakości. Może spowodować przeniesienie kapitału i produkcji do regionów i krajów, gdzie będą mniejsze koszty pracy i gdzie będą możliwości uzyskania większego zysku. Globalizacja jest zatem walką o pracę, poziom życia obywateli. Uwarunkowania prowadzenia współczesnej gospodarki można wyrazić hasłem: produktywność albo życie na niskim poziomie. Współczesna kadra przedsiębiorstw winna być źródłem inspiracji do kształtowania, restrukturyzacji i reinżynierii procesów produkcyjnych, projektowanych przy pomocy techniki komputerowej. Winna umieć motywować pracowników, aby byli w stanie poznać i zrozumieć wykonywane przez siebie czynności, aby mieli większe potencjalne możliwości ich poprawy. W skutecznie działających systemach produkcyjnych wypracowuje się konkurencyjność i zysk firmy. Dlatego nie wystarczy zaprojektować system produkcyjny, który będzie produkował, trzeba go tak zaprojektować, aby produkował wyroby i usługi lepiej, tzn. szybciej, taniej i o wyższej jakości niż konkurencja. W sytuacji, gdy każda firma ma ten sam dostęp do tych samych zasobów (kadry, surowców, energii, know-how, itp.), konkurować mogą one ze sobą jedynie w szybszym podejmowaniu skuteczniejszych decyzji produkcyjnych. Korzenie dziedziny wiedzy, która może pomóc sprostać wymaganiom stawianym kadrze zarządzającej współczesną produkcją, określanej dzisiaj jako inżynieria produkcji sięgają okresu rewolucyjnego podejścia do zarządzania produkcją, jakim była przed 100 laty filozofia naukowego zarządzania Fredericka Taylora. Bardzo szybki rozwój tej dziedziny wiedzy nastąpił w wyniku rozwoju technologii informatycznej. Wiedza związana z doskonaleniem procesów produkcji, od normowania czasu pracy w tamtych latach do komputerowego wspomagania decyzji w procesach zarządzania produkcją w ostatnich dziesięcioleciach XX wieku, jest ciągle rozszerzana. W ostatnich latach, głównie w USA - 4 -

5 i Japonii, a później w innych wysoko uprzemysłowionych krajach, następuje dalszy szybki jej rozwój. Postęp techniczny, rozwój technologii informatycznych i złożoność uwarunkowań podejmowania decyzji spowodowały poszerzenie zakresów rozwiązywanych problemów produkcyjnych, narodziło się pojęcie zarządzania wiedzą produkcyjną. 2. Obszary zainteresowań badawczych inżynierii produkcji w krajach wysoko uprzemysłowionych 2.1. i inżynieria produkcji jako dziedzina wiedzy Powstanie dziedziny wiedzy inżynierii produkcji Pojęcie zarządzania produkcją i inżynierii produkcji jest historycznie związane z terminem badania pracy (rys.1). W zagadnieniach badania pracy zajmowano się określaniem norm czasu pracy odpowiednich do danych warunków produkcji. Przy określaniu nakładów czasu pracy uwzględniano uwarunkowania techniczne procesu, jak i wymagania fizjologiczne człowieka uczestniczącego w procesie pracy. Rozszerzając zakres problematyki normowania czasu pracy, dla zadanych działań produkcyjnych, o optymalizację podziału operacji na elementy składowe, analizę racjonalności (treści, celowości i kolejności wykonywanych działań) pojęcie badania pracy z czasem rozumiano coraz szerzej. Badanie pracy, w ujęciu rozszerzonym, zaczęło obejmować kształtowanie (ciągłe usprawniające metody, techniki i sposoby wykonywanej pracy) systemów pracy przez uwzględnianie czynników związanych z 1,2,3,4,5 : konstruowaniem przyjaznym dla wytwarzania, strukturą procesu i technologii operacyjnej, doborem i rozmieszczeniem stanowisk pracy, przemieszczaniem przedmiotów, pracowników, informacji, zarówno w sferze produkcji jak i poza produkcją, kwalifikacjami kadry. Przez koordynację tych elementów, doprowadzono do racjonalizacji struktury organizacyjnej i przebiegu procesu produkcyjnego. Takie podejście dawało szybkie efekty w poprawie wydajności oraz coraz lepsze wykorzystanie zdolności produkcyjnych przedsiębiorstwa. 1 Durlik I.: Projektowanie restrukturyzacji przedsiębiorstw i zarządzanie projektami, AMP [Woł R, Str T, 1993], Wołk R., Strzelecki T: Badanie metod i normowanie pracy, Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej, Warszawa Praca zbiorowa: Methodenlehre des Arbeitsstudiums, Teil 1, Grundlagen. REFA - Verband für Arbeitsstudien und Betriebsorganisation e.v. Carl Hanser Verlag, Munchen Praca zbiorowa: Methodenlehre des Arbeitsstudiums, Teil 2, Datenermittlung. REFA - Verband für Arbeitsstudien und Betriebsorganisation e.v. Carl Hanser Verlag, Munchen Praca zbiorowa: Methodenlehre des Arbeitsstudiums, Teil 3, REFA - Verband fur Arbeitsstudien und Betriebsorganisation e.v. Carl Hanser Verlag, Munchen

6 Stopień złożoności systemu produkcyjnego Złożony INŻYNIERIA ZARZĄDZANIA Prosty INŻYNIERIA PRODUKCJI BADANIE PRACY Krótkoterminowy Długoterminowy Rozpatrywany okres prowadzonych działań Rys. 1. Obszar zastosowań badania pracy, inżynierii produkcji i inżynierii zarządzania W miarę wzrostu złożoności systemów produkcyjnych i potrzeby rozwiązywania coraz bardziej skomplikowanych problemów wydajności pracy, wypracowywano coraz bardziej precyzyjne procedury postępowania, wzbogacano je o różne narzędzia pomocnicze (np. wzorcowe rozwiązania standardy pracy, testowe pytania, elektroniczny sprzęt do rejestracji zdarzeń, np. kamery video) i techniki (np. twórczego myślenia, analizę wartości), czy rozwiązania organizacyjne w formie interdyscyplinarnych grup projektowych. Trend wzrostu roli społecznych aspektów pracy wymusił szukanie dróg pogodzenia rozwiązań funkcjonalnych (inżynierskich) z potrzebami ergonomii i humanizacji, w nowych formach organizacji pracy. Stąd wystąpiła konieczność dalszego poszerzenia zakresu badania pracy. Wprowadzono pojęcie inżynierii produkcji (Industrial Engineering), które obejmuje również badanie i kształtowanie kompleksowych zależności w przedsiębiorstwie produkcyjnym w celu poprawy jego konkurencyjności i zapewnienia wysokich standardów humanizacji pracy - rys. 2 6,7,8. Dalszy rozwój gospodarki i coraz bardziej postępująca złożoność systemów produkcyjnych wymusiły konieczność uwzględniania, przy zarządzaniu przedsiębiorstwem, zewnętrznych uwarunkowań prowadzenia działalności gospodarczej. Powstało pojecie inżynierii zarządzania. Inżyniera zarządzania (Engineering Management) 9 (albo inaczej zarządzanie techniką, czy też zarządzanie i inżynieria produkcji) obejmuje nie tylko podstawy techniczne, ale również elementy wiedzy ekonomicznej i społecznej, wiedzy z zakresu marketingu, handlu, zarządzania personelem oraz zasobami materiałowymi i gospodarką magazynową, zarządzania rozwojem produktu, zarządzania innowacjami, zarządzania zaopatrzeniem, zarządzania wytwarzaniem, zarządzania zabezpieczeniem produkcji, zarządzania dystrybucją, zarządzania realizacją projektów rozwojowych systemu 6 Praca zbiorowa: Methodenlehre des Arbeitsstudiums, Teil 1, Grundlagen. REFA - Verband für Arbeitsstudien und Betriebsorganisation e.v. Carl Hanser Verlag, München Praca zbiorowa: Methodenlehre des Arbeitsstudiums, Teil 2, Datenermittlung. REFA - Verband für Arbeitsstudien und Betriebsorganisation e.v. Carl Hanser Verlag, München Praca zbiorowa: Methodenlehre des Arbeitsstudiums, Teil 3, REFA - Verband für Arbeitsstudien und Betriebsorganisation e.v. Carl Hanser Verlag, München Durlik I.: Inżynieria zarządzania. Strategia i projektowanie systemów produkcyjnych, cz. I i II, Agencja Wydawnicza Placet. Warszawa

7 produkcyjnego, zarządzania kapitałem. Wiedza ta jest wykorzystywana w racjonalizacji procesów produkcyjnych. Znaczenie inżynierii produkcji i inżynierii zarządzania Współczesne kierunki rozwoju działalności produkcyjnej ujęty w procesach zarządzania przedsiębiorstwem zmierza do integracji zasobów informacji, procesów projektowania, wytwarzania, kontroli, procesów transportowych i magazynowo-składowych w jeden kompleksowo zarządzany proces produkcyjny. Jesteśmy świadkami nowego etapu rozwoju teorii projektowania i zarządzania procesami produkcyjnymi. Podstawą współczesnego zarządzania przedsiębiorstwem produkcyjnym są systemy komputerowego wspomagania projektowania i zarządzania produkcją. Chcąc zarządzać współczesnym przedsiębiorstwem nie wystarczy mieć tylko wiedzę techniczną lub tylko wiedzę ekonomiczną czy społeczną. Mówiąc inaczej, podstawą sprawnego organizowania i zarządzania działalnością techniczno-produkcyjną jest zarówno dobra znajomość techniki, czyli posiadanie określonej wiedzy technicznej i doświadczenia techniczno-produkcyjnego na poziomie zazwyczaj wymaganym od inżyniera danej specjalności, jak i znajomość stosowanych w praktyce produkcyjnej technologii informatycznych w prowadzeniu procesów biznesowych, zwłaszcza z zakresu zarządzania zasobami ludzkimi, rachunku kosztów oraz marketingu. Menedżer prowadzący produkcyjną działalność gospodarczą powinien z jednej strony posiadać określone kwalifikacje inżynierskie, a z drugiej mieć przyswojoną wiedzę i niezbędny zasób doświadczenia praktycznego z zakresu nauk o organizacji i zarządzaniu. Inżynieria produkcji zajmuje się projektowaniem, zarządzaniem i racjonalizacją procesu produkcji, przy wykorzystaniu komputerowego wspomagania (rys. 2a). Opiera się na podstawach wiedzy z nauk matematycznych, fizycznych, specjalistycznej wiedzy z nauk technicznych oraz elementów wiedzy ekonomicznej i społecznej, a także na zasadach i metodach inżynierskiej analizy i syntezy. W ujęciu rozumianym w krajach zachodnich integruje projektowanie i planowanie procesów wytwarzania z projektowaniem, organizowaniem i sterowaniem procesów produkcyjnych. Największym obszarem działania inżynierii produkcji jest przemysł metalowy, ale metody te znajdują również zastosowanie w innych branżach, np. w przemyśle rolno-spożywczym, wydobywczym, budownictwie, a nawet w usługach i administracji. Poziom inżynierii produkcji definiuje poziom zarządzania produkcją, jest podstawowym czynnikiem rozwoju nauki o zarządzaniu w przemyśle. Inżynieria zarządzania - jest szerszym, ogólniejszym pojęciem od inżynierii produkcji. Obejmuje zagadnienia związane z bliższym i dalszym otoczeniem systemu produkcyjnego, którym jest firma lub zakład przemysłowy. W takim ujęciu inżynieria zarządzania obok zagadnień zarządzania systemami produkcyjnymi zajmuje się problematyką marketingu przemysłowego, zarządzania kosztami produkcji, kadrami przedsiębiorstw, inżynierią bezpieczeństwa, analizą konkurencji, osiągnięć naukowotechnicznych, analizą możliwości zastosowania nowych technologii, zarządzaniem kooperacyjnymi usługami produkcyjnymi, logistyką zaopatrzenia i sprzedaży, analizą stanu środowiska naturalnego, uwarunkowań prawnych (rys. 2b). 2.2.Obszar zainteresowań badawczych inżynierii produkcji w krajach wysoko uprzemysłowionych Amerykański Instytut Inżynierii Przemysłowej (IIE) podał w 1989 roku, dostosowaną do aktualnie rozwiązywanych problemów produkcji, definicję pojęcia inżynieria produkcji, - 7 -

8 a) obszar zainteresowania inżynierii produkcji b) obszar zainteresowania inżynierii zarządzania Badanie i rozwój nowych technologii, produktów Prognozowanie rynku Konkurencja Postęp techniczny procesami zaopatrzenia Analzia efektywności produkcji REALIZACJA PROCESU PRODUKCJI Inżynieria produkcji procesami sprzedaż zasobami przedsiębiorstwa Zintegrowane systemy zarządzania Systemy doradcze, podejmowanie decyzji Środowisko naturalne Otoczenie społeczno - polityczne Regulacje prawne Rys. 2. Obszary zainteresowania inżynierii produkcji i zarządzania techniką (na podstawie 10 ); na rysunku grubymi liniami zaznaczono obszary zainteresowania inżynierii produkcji i inżynierii zarządzania 10 [Mat J, 1998], Matuszek J.: techniką. Informatyka, organizacja i zarządzanie. Zeszyty naukowe Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej Filii w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała

9 która obowiązuje do dzisiaj: Inżynieria produkcji jest pojęciem obejmującym zagadnienia planowania, projektowania, implementowania i zarządzania systemami produkcyjnymi, systemami logistycznymi oraz zabezpieczania ich funkcjonowania. Systemy te rozumiane są jako układy socjotechniczne, integrujące pracowników, informację, energię, materiały, narzędzia pracy i procesy w ramach całego cyklu życia produktów. W celu osiągnięcia efektywności działania tych systemów, inżynieria produkcji bazuje na naukach technicznych, ekonomicznych, humanistycznych i społecznych, wykorzystując wiedzę teleinformatyczną, wiedzę o zarządzaniu, komunikacji społecznej i pobudzaniu kreatywności pracowniczej. Kluczowym elementem, którym inżynieria produkcji różni się od innych technicznych dyscyplin jest orientacja na czynnik ludzki. Najlepsze systemy funkcjonują na drodze ciągłego doskonalenia środowiska pracy, w którym praca ludzka jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na wydajność, koszty i jakość pracy. Zgodnie z powyższą definicją inżynieria produkcji przemysłowej nie jest dziedziną wiedzy, którą należy utożsamiać tylko z samym pojęciem zarządzania, ekonomii, marketingu, techniki wytwarzania, itd. Inżynieria produkcji nie jest ekonomiczną ani techniczną specjalizacją ukierunkowaną na wąski zakres rozwiązywania problemów w działalności gospodarczej. Pierwszy instytut badawczy zajmujący się zagadnieniami inżynierii produkcji, który dał impuls do założenia różnych organizacji zrzeszających inżynierów produkcji, utworzono w USA. Instytuty naukowe prowadzące poszukiwania w sferze inżynierii produkcji znajdują się na znaczącej większości uczelni technicznych zarówno w Europie jak i w Ameryce Północnej. Także uczelnie w Afryce, Australii, Azji szczególnie japońskie, chińskie i koreańskie wyodrębniły jednostki prowadzące prace naukowo-badawcze. Uboższe pod tym względem są kraje byłego Związku Radzieckiego i kraje Europy Środkowej. Oprócz instytutów badawczych działających w ramach struktur uczelni, badania są prowadzone także przez inne jednostki naukowe. Przykładem są tu: Florida Production Engineering Inc., Swedish Institute of Production Engineering Research, czy też słowacki SLCP- Slovenské Centrum Produktivity z siedzibą w Żylinie oraz CEIT (Central European Institute of Technology) z siedzibą w Żylinie. Najbardziej znane organizacje zrzeszające naukowców związanych z inżynierią produkcji, utworzyły się zaraz po zakończeniu drugiej wojny światowej, wraz z rozwojem badań operacyjnych i zastosowaniem ich do podejmowania decyzji menedżerskich. Definicje pojęć oraz określane przez nie standardy są powszechnie przyjęte i cytowane w pracach naukowych. Do takich organizacji zaliczają się: The Association for Operations Management (APICS) założona w 1957r. - jako American Production and Inventory Control Society, Production and Operations Management Society (POMS), American Society for Engineering Management, The European Industrial Research Management Association, The International Foundation for Production Research, The International Academy for Production Engineering (CIRP), czy też German Academic Society for Production Engineering (WGP). Najstarsze i najbardziej znaczące stowarzyszenia zajmujące się omawianym obszarem badań znajdują się w Stanach Zjednoczonych i Europie. Jednak doświadczenia i prowadzone badania na innych kontynentach, szczególnie azjatyckim, zaowocowały powstaniem i rozwojem znaczących metod naukowych, szczególnie w obszarach zarządzania produkcją i jakością. Wpłynęło to na chęć badaczy z tamtych regionów świata do tworzenia własnych platform wymiany doświadczeń, w postaci towarzystw naukowych. Przykładem są tu: - 9 -

10 Japanese Operations Management and Strategy Association, Chinese Institute of Industrial Engineers, Asia Pacific Industrial Engineering and Management Society, The Philippine Institute of Industrial Engineers, Brazilian Association of Production Engineering. Spontanicznie powstające organizacje naukowe zrzeszające pracowników naukowych, studentów i praktyków, realizują swoje zadania najczęściej poprzez wydawanie czasopism naukowych i organizację naukowych konferencji często w cyklu rocznym. Istnieje wiele międzynarodowych czasopism publikujących artykuły dotyczące narzędzi badawczych i metod inżynierii produkcji. Ze względu na zakres prac z tego obszaru większość z nich poświęcona jest wyłącznie tej tematyce. Najbardziej znane wśród nich to: International Journal of Production Research, Journal of Operations Management, Journal of Manufacturing & Operations Management, Production Planning & Control, Production Engineering Journal, IEEE Engineering Management Review. Konferencje naukowe z zakresu inżynierii produkcji charakteryzują się bardzo rozległą tematyką. Wynika to z interdyscyplinarności nauki, która integruje ekonomistów, technologów, automatyków, konstruktorów i matematyków, a także psychologów i socjologów, w poszukiwaniu metod i narzędzi skutecznego zarządzania i organizacji produkcji, sterowania procesami wytwórczymi, innowacyjności produkcji, inżynierii jakości, logistyki produkcji, kształtowania środowiska pracy, bezpieczeństwa systemów produkcyjnych oraz kreatywności. Jedną z ważniejszych konferencji naukowych jest EurOMA, organizowana w cyklu rocznym w różnych ośrodkach naukowych Europy. W 2008 roku spotkanie odbyło się pod hasłem Implementation Realizing Operations Management Knowledge, w tym roku Managing Operations in Service Economies. W Wielkiej Brytanii odbywa się International Conference on Manufacturing Research, która oprócz zagadnień związanych z zarządzaniem cyklem życia produktu, porusza też problematykę innowacyjności i jakości produkcji. Trzydziestą z kolei konferencję organizuje American Society for Engineering Management pod hasłem Engineering Management: Celebrating the Past, Engineering the Future. W Hong-Kongu będzie miała miejsce International Conference on Industrial Engineering, w Szanghaju International Conference On Production Research, a w Tokio Word Conference of Production and Operations Management. To tylko wybrane konferencje w światowym kalendarzu spotkań dotyczących inżynierii produkcji. Ośrodki naukowe organizują także spotkania będące forum wymiany doświadczeń w określonym obszarze inżynierii produkcji, czyli np. inżynierii jakości lub zarządzania produkcją. 3. Aktualny stan badań w zakresie inżynierii produkcji w Polsce Truizmem jest stwierdzenie, że badania naukowe w zakresie inżynierii produkcji (zresztą nie tylko z tego zakresu) powinny być ściśle powiązane z zapotrzebowaniem przedsiębiorstw. Ogólnym i zupełnie zrozumiałym kierunkiem działania każdej firmy jest dążenie do poprawy wskaźnika produktywności, rozumianego jako relacja efektów do nakładów poniesionych na uzyskanie tych efektów. W praktyce sprowadza się to do koncentracji działań w dwóch kierunkach: zwiększenia sprzedaży produktów firmy, zmniejszenia nakładów na produkcję czyli mówiąc ogólnie szukania możliwości obniżenia kosztów

11 Wskazane działania są jednak złożone i trudne, a wpływa na to widoczne już od lat zróżnicowanie produktów, a co za tym idzie zróżnicowanie produkcji. Aby zaspokoić zapotrzebowanie coraz to wybredniejszego klienta, konieczne jest dostarczenie mu nie tylko różnych produktów, ale także różnych wersji tych produktów. Niezbędne staje się więc uruchamianie nowych linii biznesowych produktów i to nie tylko jednego produktu, a kilku czy nawet kilkunastu jego zróżnicowanych wariantów. Konsekwencją takiego stanu rzeczy staje się wzrost nakładów na przygotowanie produkcji, a także na same zarządzanie produkcją (coraz trudniej utrzymać profity wiążące się z tzw. efektem skali). W warunkach krajowych, mając na uwadze podstawy teoretyczne, prowadzone badania naukowe, a także poczucie własnej tożsamości, należy wyróżnić dwa związane ze sobą obszary zainteresowań środowiska naukowego. Są to: organizacja procesów produkcyjnych oraz zarządzanie produkcją. Podział taki wynika z cyklu życia wyrobu. Powyższe obszary identyfikują się jednoznacznie z pojęciem inżynierii produkcji i taką też odrębną dyscypliną w dziedzinie nauk technicznych. W innych obszarach wiedzy, związanych z cyklem życia wyrobu, udział inżynierii produkcji ma również miejsce, ale tylko w aspekcie ich organizacji, która stanowi spoiwo łączące wszystkie obszary w pewien system wiedzy. Na rys. 3. przyporządkowano poszczególnym obszarom wiedzy, związanym z cyklem życia wyrobu, podstawowe dyscypliny z dziedziny nauk technicznych, w tym wyodrębnioną dyscyplinę inżynierię produkcji. Organizacja procesów produkcyjnych i zarządzanie produkcją, będące przedmiotem badań naukowych, są obszarami wiedzy, które normalnie nie mieszczą się w dyscyplinach istniejących. Dotychczas, ze względu na brak inżynierii produkcji, prace naukowe z tych obszarów były przyporządkowywane do różnych dyscyplin, jak np.: budowa i eksploatacja maszyn, automatyka i robotyka, informatyka, nauki o zarządzaniu etc. W warunkach krajowych, w ujęciu procesowym w zakresie pojęcia inżynieria produkcji można zidentyfikować następujące pola wiedzy, w ramach, których prowadzone są wyodrębnione badania, na bazie własnych metod naukowych, przez wyspecjalizowanych pracowników naukowych: inżynieria procesów wytwarzania; logistyka produkcji; zarządzanie projektami produkcyjnymi i usługowymi; innowacyjność produkcji, transfer technologii; kształtowanie systemów pracy i systemów produkcyjnych; inżynieria jakości; kształtowanie środowiska pracy, bezpieczeństwo pracy. W zakresie komputerowego wspomagania zarządzania produkcją informatyka stała się podstawowym narzędziem optymalizacji i podejmowania decyzji. Powszechne zastosowanie informatycznych systemów zarządzania produkcją klasy ERP spowodowało możliwość wykorzystania baz danych tych systemów do podejmowania decyzji. Podejmowane są prace związane z budową systemów eksperckich i budową oprogramowania nowej generacji wykorzystujących metody i techniki sztucznej inteligencji. Utworzenie nowej dyscypliny inżynieria produkcji ma obok znaczenia analitycznego, również znaczenie syntetyzujące dla tych pól wiedzy, które dzisiaj z konieczności mieszczą się w innych, bardzo różnych dyscyplinach naukowych, bywa, że też w różnych dziedzinach

12 naukowych. Nowa dyscyplina ma szanse również stanowić podstawy do rozwoju kadry dla nowych kierunków studiów, takich jak zarządzanie i inżynieria produkcji, logistyka, inżynieria bezpieczeństwa. Obszary wiedzy związane z cyklem życia wyrobu Podstawowe dyscypliny naukowe Projektowanie konstrukcyjne wyrobu Mechanika Inżynieria materiałowa Budowa i eksploatacja maszyn Projektowanie procesów wytwarzania Budowa i eksploatacja maszyn Inżynieria produkcji Organizacja procesów produkcyjnych Inżynieria produkcji produkcją Inżynieria produkcji Eksploatacja Budowa i eksploatacja maszyn Rys. 3. Obszary wiedzy związane z cyklem życia produktu będące przedmiotem zainteresowania inżynierii produkcji Na obszarze Polski działa od 13 lat organizacja pozarządowa związana merytorycznie z inżynierią produkcji Polskie Towarzystwo Zarządzania Produkcją (PTZP), które posiada w 21 oddziałach, znajdujących się we wszystkich znaczących ośrodkach naukowych, około 450 członków. Towarzystwo jest organizatorem lub współorganizatorem między innymi takich cyklicznych konferencji krajowych, jak: Komputerowo Zintegrowane, Przedsiębiorstwem Teoria i Praktyka, Jakość, Innowacyjność i Transfer Technologii w Rozwoju Przedsiębiorstw oraz konferencji międzynarodowej Produkcją Teoria i Praktyka. Posiada również własną oficynę wydawniczą, która wydaje w ciągu roku kilka książek, tematycznie ściśle związanych z inżynierią produkcji, a także redaguje od 1998 roku czasopismo Przedsiębiorstwem ( PTZP organizuje ogólnopolskie konkursy na najlepsze prace dyplomowe na kierunku zarządzanie i inżynieria produkcji, na najlepsze prace doktorskie tematycznie związane z inżynierią produkcji, a także funduje własne stypendia najlepszym studentom tego kierunku w Polsce

13 W kwietniu 2009 roku został utworzony Komitet Inżynierii Produkcji PAN, (załącznik 1) współpracujący z Wydziałem IV Nauk Technicznych Polskiej Akademii Nauk. Zakres działania Komitetu obejmuje badania i studia w zakresie modelowania systemów wytwarzania oraz zarządzania produkcją i przedsiębiorstwem, opracowywanie standardów i opiniowanie programów nauczania, opracowywanie ekspertyz i opinii naukowych oraz doradztwo w zakresie jakości, innowacyjności i transferu technologii, a także prowadzenie działalności wydawniczej upowszechniającej wiedzę o szeroko rozumianej problematyce współczesnej inżynierii produkcji. 4. Kształcenie kadr dla gospodarki w zakresie inżynierii produkcji za granicą i w kraju Kształcenie w zakresie inżynierii produkcji rozwija się na świecie bardzo dynamicznie. Widząc zapotrzebowanie na rynku pracy, uczelnie na wszystkich kontynentach wprowadziły kierunki studiów odpowiadające obszarom inżynierii produkcji. Praktycznie wszystkie techniczne uczelnie w Europie i Stanach Zjednoczonych prowadzą kierunki związane z krajowym kierunkiem zarządzanie i inżynieria produkcji. Z uwagi na znaczenie specjalizacji w tym zakresie, Berlińska Politechnika (Technische Universität Berlin) wdrożyła w 2008 roku program kształcenia wyższego nazwany: Global Production Engineering. Skierowany jest on do międzynarodowej grupy studentów, z zajęciami w języku angielskim, prowadzonymi przez międzynarodową kadrę profesorską. Także u naszych południowych sąsiadów w Czechach i na Słowacji, prowadzone są kierunki kształcenia: Priemyslene inņinierstwo a management oraz Priemyslove inņinierstvo, będące odpowiednikiem naszego kierunku zarządzanie i inżynieria produkcji. i inżynieria produkcji, jako kierunek studiów, w ostatnich latach osiągnął znaczną popularność. W sieci Internetu znajduje się ponad 145 uniwersytetów z USA, Kanady i Japonii, prowadzących ten kierunek. Amerykański Urząd Statystyczny ma w swojej w 2005 r. ewidencji około 350 tys. inżynierów tej profesji, a przewiduje się, że do roku 2010 liczba ta wzrośnie o kilkanaście proc. W USA na ten kierunek studiów przyjmuje się rocznie około studentów, w Japonii 12000, Chinach 9000, w Europie Kolejne programy kształcenia w zakresie inżynierii produkcji powstają w Korei, Tajwanie, Izraelu, Singapurze, Hong-Kongu i innych krajach świata. Dzieje się tak, bowiem uniwersalny zakres wiadomości, jakie uzyskują absolwenci tych studiów na uczelniach, daje im szerokie możliwości zatrudnienia w warunkach dynamicznie rozwijającej się gospodarki światowej. Działania na rzecz powołania kierunku studiów związanego z inżynierią produkcji podjęto również w kraju. Od roku akademickiego 1998/1999 inżynierów na kierunku studiów zarządzanie i inżynieria produkcji kształci się również w Polsce 11 Na początku lat 90-tych utworzono pierwszą w kraju Katedrę Inżynierii Produkcji w Filii Politechniki Łódzkiej w Bielsku-Białej, zaś na Politechnice Warszawskiej utworzono pierwszy w kraju Wydział Inżynierii Produkcji. Aktualnie sześć wydziałów uczelni akademickich w Polsce ( trzy na politechnikach i 11 Standardy kształcenia. Kierunek zarządzanie i inżynieria produkcji. Studia pierwszego i drugiego stopnia. Warszawa

14 trzy na uczelniach rolniczych) ma w swojej nazwie słowa inżynieria produkcji, co oznacza, iż oprócz procesu dydaktycznego związanego z kierunkiem zarządzanie i inżynieria produkcji realizowane są także na tych wydziałach badania naukowe ukierunkowane na procesy produkcyjne. Na innych wydziałach, prowadzących również ten kierunek, funkcjonują katedry lub zakłady inżynierii produkcji, realizujące działalność naukowobadawczą, której efektem są liczne książki, artykuły i raporty. Niestety w kraju nie ma instytutu naukowego działającego poza strukturami uczelni, który prowadziłby takie badania. Wysoko kwalifikowane kadry, z obszaru inżynierii produkcji, są jedną z najbardziej poszukiwanych grup pracowników w zakładach przemysłowych XXI wieku. Specjaliści z zakresu Zarządzania i inżynierii produkcji opracowują koncepcję nowych produktów i technologii, implementują i wprowadzają innowacje, projektują procesy produkcyjne, realizują procesy przetwarzania i zarządzania kompleksowo zintegrowanymi systemami produkcji, zapewniają ciągłość i wysoką produktywność pracy, wpływają na terminowość wykonywanych zadań produkcyjnych, wysokość kosztów produkcji, jakość wykonywanych produktów i usług. Pracujący w przedsiębiorstwach fachowcy tej dziedziny wiedzy specjalizujący się w określonych gałęziach przemysłu (rys. 4) będą w całym cyklu produkcyjnym wyrobu lub usług odpowiedzialni za atmosferę pracy, będą analizować zasoby informacji, rozwiązywać zagadnienia z zakresu technologii produkcji, przepływów informacyjnych, materiałowych, finansowych, itd. Inżynieria produkcji jest interdyscyplinarną dziedziną wiedzy poszukującą sposobów rozwiązywania problemów produkcji Jest to dziedzina wiedzy, która łączy w jedną całość metody i techniki działań wpływające na poprawę produktywności, kultury technicznej załogi, której wiedza umożliwia spoić przedsiębiorstwo w jeden sprawnie funkcjonujący, harmonijny system produkcyjny, zdolny do wykonania zadań produkcyjnych, oraz rozwiązania problemów zapewniających utrzymanie konkurencyjności przedsiębiorstwa na rynku 12. Nadmienić należy, że i Inżynieria Produkcji (ZiIP) jest kierunkiem studiów cieszącym się znacznym zainteresowaniem młodzieży (o tym świadczy liczba kandydatów i studentów na ten kierunek). Również pracodawcy preferują kierunek ZiIP (w porównaniu do innych kierunków mających w nazwie słowo zarządzanie ). Wymagają bowiem, by absolwenci studiów oprócz znajomości zagadnień związanych z problemami zarządzania oraz problemami ekonomicznymi, posiadali również wiedzę techniczną. Programy studiów na kierunku kształcenia i inżynieria produkcji znajdują bardzo wyraźne powiązanie z obszarem badań naukowych inżynierii produkcji. Opracowane dla tego kierunku standardy obejmują wszystkie pola wiedzy związane z inżynierią produkcji. Orientacyjne treści zakresów programowych przedmiotów na tym kierunku przedstawia rys. 5. Na rysunku liniami krzywymi zaznaczono zakresy treści programów nauczania w przedmiotach związanych z kierunkami studiów inżynierii materiałowej, mechaniki i budowy maszyn oraz zarządzania i inżynierii produkcji. 12 [Gre M, Koń J, 1998], Gregor M., Końturiak J: Priemyselné inņinierstvo. Katedra Priemyslového Inņinierstva, Ņilina

15 Kierunek studiów ZARZĄDZANIE I INŻYNIERIA PRODUKCJI przemysł maszynowy (inżynieria produkcji maszyn i urządzeń) przemysł chemiczny (inżynieria produkcji w branży chemiczej) przemysł spożywczy (np. inżynieria produkcji żywności) przemysł budowlanny (np. inżynieria produkcji budowlanej) Rys. 4. Przykładowe gałęzie przemysłu związane z kierunkiem kształcenia na kierunku studiów zarządzanie i inżynieria produkcji Dyscyplina: Inżynieria materiałowa Dyscyplina: Mechanika, Budowa i eksploatacja maszyn Dyscyplina: Budowa i eksploatacja maszyn, INŻYNIERIA PRODUKCJI Dyscyplina: INŻYNIERIA PRODUKCJI Dyscyplina: Budowa i eksploatacja maszyn Rys. 5. Przykładowe udziały zakresów treści programów nauczania na wybranych kierunkach studiów (całkowita liczba godzin 100%) 5. Kształcenie kadr naukowych w zakresie inżynierii produkcji za granicą i w kraju Potrzeba wydzielenia inżynierii produkcji ze względu na proces kształcenia W 1998 roku Ministerstwo Edukacji Narodowej poszerzyło listę kierunków nauczania o nowy kierunek i Inżynieria Produkcji (ZiIP). W ciągu kilku zaledwie lat

16 kierunek ten został uruchomiony na wszystkich uczelniach technicznych (z jednym wyjątkiem) w kraju. W chwili obecnej pierwszy stopień kształcenia na kierunku ZiIP realizowany jest na 55 wydziałach 45 uczelni, w tym na 36 wydziałach uczelni akademickich, w 7 państwowych wyższych szkołach zawodowych oraz w 12 szkołach wyższych niepublicznych. Drugi stopień kształcenia został uruchomiony na 28 wydziałach uczelni akademickich, na 2 uczelniach niepublicznych, oraz 1 w PWSZ (załącznik 2). Większość uczelni wprowadziło na kierunku ZiIP specjalności, które funkcjonują pod 186 różnymi nazwami (załącznik 3). Analiza tych bardzo różnorodnych nazw pozwoliła jednak na identyfikację obszaru wiedzy definiującego pojęcie inżynieria produkcji. i inżynieria produkcji to obecnie najszybciej rozwijający się kierunek nauczania w Polsce, na którym studiuje (dane z 30 listopada 2009 roku) ogółem studentów, w tym na uczelniach publicznych zdecydowana większość, bo osób. Absolwenci ZiIP, w tym także absolwenci studiów niestacjonarnych, na których aktualnie studiuje studentów, mają w pełni zapewnioną pracę w krajowej gospodarce, głównie w przemyśle. Prowadzenie tego kierunku studiów w sposób oczywisty wiąże się z koniecznością kształcenia kadr i prowadzenia badań naukowych w obszarze inżynierii produkcji szeroko rozumianej. Dotychczas proces dydaktyczny na kierunku ZiIP realizują pracownicy naukowo-dydaktyczni reprezentujący wiele różnych dyscyplin naukowych w trzech dziedzinach: w naukach technicznych, ekonomicznych i rolniczych. Przed uczelniami akademickimi stoi poważne zadanie kształcenia na trzecim stopniu ZiIP. Problem polega na tym, że ZiIP jako kierunek inżynierski nie ma odpowiednika w dziedzinie nauk technicznych dyscypliny naukowej, w której absolwenci trzeciego stopnia mogliby się doktoryzować. Musieliby więc ukończyć trzeci stopień ZiIP z doktoratem jednej z dyscyplin nauk technicznych lub rolniczych, a nawet ekonomicznych. Jak widać, w chwili obecnej nie ma możliwości kształcenia kadry naukowej na potrzeby procesu dydaktycznego ZiIP, jednego z najpopularniejszych i najliczniejszych kierunków w kraju, którego absolwenci jako inżynierowie są rozchwytywani przez przedsiębiorstwa. Wydzielenie nowej dyscypliny naukowej inżynieria produkcji pozwoli, po 12 latach ształcenia na kierunku ZiIP, doprowadzić do stanu normalności w zakresie zaspokojenia własnych potrzeb kadrowych, zapewniając odpowiedni poziom nauczania na wszystkich stopniach kształcenia. W dotychczasowym systemie podziału nauki w Polsce na dziedziny, nauki techniczne są najwłaściwszym miejscem ulokowania dyscypliny inżynieria produkcji. Mimo wielu jej aspektów inżynieria produkcji sprowadza się głównie do zagadnień typowo inżynierskich. Zajmuje się zasadami projektowania wyrobów i procesów, organizacją i zarządzaniem tymi procesami, realizując etapy produkcji od momentu rozpoznania potrzeby do jej całkowitego zaspokojenia. Obejmując szeroko krąg zagadnień technologiczno-organizacyjnych znajduje swoje aplikacje w poszczególnych działach produkcji przemysłu lekkiego, ciężkiego, ale również w przemyśle rolno-spożywczym. Produkcja rolno-spożywcza (czasami traktowana rozłącznie jako produkcja rolnicza i produkcja spożywcza żywności), powiązana w pewnym stopniu z inżynierią rolniczą oraz technologią żywności i żywienia, jako dyscyplinami nauk rolniczych, ma silny związek z powstającą nową dyscypliną naukową, czego dowodem są realizowane prace naukowobadawcze na uczelniach o charakterze rolniczym (załącznik 4). Jest przykładem długiego łańcucha produkcyjnego, od planowania, aż po gotowy do spożycia produkt żywnościowy. W

17 2007 roku produkcja artykułów spożywczych w kraju stanowiła 18% produkcji przemysłu ogółem. Potrzeby żywnościowe wymuszają rozwój techniki i postęp w technologiach produkcji sektora rolno-spożywczego. Środowisko naukowe identyfikujące się z inżynierią produkcji, dostrzegając potrzebę integrującego wsparcia procesu dydaktycznego intensywnie rozwijającego się kierunku, postanowiło przygotować w wydawnictwie PWE cykl 20 podręczników akademickich o tytułach i treści zgodnej ze standardami nauczania dla pierwszego i drugiego stopnia. Udział w tym przedsięwzięciu bierze 62 nauczycieli akademickich, w tym 42 profesorów i doktorów habilitowanych. Kształcenie takie realizowane jest na uczelniach na świecie. Np. w Japonii na Aoyama Gakuin University w Tokio, Kanagawa University w Yokohamie, Kansai University w Osace; w Indonezji (Gadjah Mada University) 13,14 O stopnie doktora, doktora habilitowanego (uprawniającego do otrzymania stanowiska docenta) można ubiegać się na uczelniach Słowackich (np. na Wydziale Mechanicznym w Uniwersytecie w Żylinie) i czeskich (np. na Wydziale Mechanicznym Uniwersytetu Technicznego w Pilźnie). Potrzeba wydzielenia inżynierii produkcji ze względu na badania naukowe Wydzielenie dyscypliny inżynieria produkcji będzie miało pozytywne skutki dla rozwoju badań naukowych. Rozproszone obecnie środowisko naukowe, rozumiejące potrzebę patrzenia na problematykę produkcji w kompleksowy, inżynierski sposób, zostanie zintegrowane i skupione wokół nowej dyscypliny. Dyscyplina ta pozwoli na odpowiednie naukowe i organizacyjne ukształtowanie tego obszaru badań, co umożliwi starania środowiska naukowego o granty, które będą mogły być zakwalifikowane w jednostkach finansujących naukę w Polsce do inżynierii produkcji. Obecnie wnioski o projekty badawcze nie mogą być kierowane do komisji czy sekcji rozpatrujących granty z tego obszaru, gdyż takich nie ma i są kierowane do zbliżonej, najodpowiedniejszej ze względu na temat komisji czy sekcji, która rozpatruje je poza swoim głównym obszarem zadań. Sytuacja ta często zniechęca, szczególnie młodych badaczy, do składania wniosków o granty i przez to nie sprzyja rozwojowi badań naukowych związanych z inżynierią produkcji. Prowadzi to często do sztucznych zmian tematów oraz przedstawianych celów i zakresów badań. W środowisku decyzyjnym można spotkać się również z przekonaniem, że o postępie krajowej gospodarki w głównej mierze decydują innowacyjne produkty. Jest to nie zupełnie poprawne przekonanie, nawet najbardziej innowacyjny produkt nie będzie produkowany przez krajowe zakłady, jeżeli dane przedsiębiorstwo nie będzie go mogło efektywnie produkować. W kraju funkcjonuje wiele przedsiębiorstw o charakterze międzynarodowym. Zakłady te nie przywiązują wagi do krajowych innowacyjnych produktów, prowadzą innowacyjne badania w swoich własnych, zagranicznych centrach rozwojowych. Zagadnienia związane z zarządzaniem produkcją również rozwijają specjaliści, wywodzący się z takich centrów lub zakładów posiadających własny dorobek i doświadczenie. Prace rozwojowe w przedstawianych wyżej zagadnieniach również na zlecenie tych firm prowadzą ośrodki rozwoju mające siedziby poza granicami naszego kraju. Brak skoordynowanych badań z tego zakresu w kraju podtrzymuje dalej taki stan rzeczy. Problem ten winien być rozwiązany w kraju w sposób kompleksowy. W Polsce drastycznie brakuje kadry naukowej, szczególnie GADJAH MADA UNIVERSITY INDONEZJA,

18 młodych pracowników naukowych ze stopniem doktora i doktora habilitowanego. Nie ma kandydatów do zespołów badawczych, które powinny przygotowywać wnioski o europejskie projekty badawcze. Ten fakt jest jedną z przyczyn, dla których nauka polska jest płatnikiem netto w Unii Europejskiej i to w dużym stopniu, gdyż tylko około 50% kwoty włożonej otrzymywane jest z Unii poprzez finansowanie projektów badawczych. Wyodrębnienie nowej dyscypliny inżynieria produkcji i uruchomienie na wielu wydziałach trzeciego stopnia kształcenia na kierunku zarządzanie i inżynieria produkcji spowoduje, że liczba wypromowanych doktorów znacznie wzrośnie, a przez to wzrośnie realna szansa na zmianę niekorzystnej od wielu już lat sytuacji. 6. Publikacje naukowe związane z inżynierią produkcji w kraju i na świecie Za granicą wiele ośrodków naukowych i uczelni prowadzi prace badawcze z zakresu inżynierii produkcji. Listę wybranych czasopism, w których publikowane są wyniki prac badawczych związane z inżynierią produkcji podano w załączniku 5. Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu Komitet Inżynierii Produkcji PAN oraz Polskie Towarzystwo Zarządzania Produkcją utworzyły w 2010 roku kwartalnik Management and Production Engineering Review ( który zaprezentowany jest w załączniku 6. Również w Polsce ukazało się wiele prac z obszaru inżynierii produkcji. Publikacje te, za wyjątkiem kilku periodyków (między innymi w wydawanym już od 13 lat czasopiśmie Przedsiębiorstwem), są bardzo rozproszone po wielu wydawnictwach. Listę wybranych publikacji, których autorami są pracownicy naukowo-badawczy pracujący w krajowych ośrodkach naukowych i badawczych podano w załączniku Perspektywy rozwoju badań naukowych w zakresie inżynierii produkcji Rosnący asortyment oraz wariantowość wytwarzania, w ostatnich latach doprowadziły do poszukiwania możliwości zwiększenia elastyczności i do zwiększenia więzi kooperacyjnych produkcji. W latach siedemdziesiątych rozwój przedsiębiorstw był zorientowany na automatyzację produkcji, głównie na poprawę jakości i produktywności. W tym czasie, w przedsiębiorstwach pojawiły się zautomatyzowane systemy produkcyjne, obrabiarki z systemami sterowania typu CNC, zrobotyzowane gniazda przedmiotowe. W latach osiemdziesiątych zwiększono elastyczność produkcji przez automatyzację, wspomaganie komputerowe oraz integrację komputerową (CAD/CAM, CIM). W tych latach stało się powszechne zastosowanie zintegrowanych systemów komputerowych. Nastąpiła integracja baz danych, zastosowano systemy komputerowego wspomagania decyzji. Lata

19 dziewięćdziesiąte charakteryzują się orientacją firm na reorganizację i bardziej efektywne wykorzystanie ludzkiego potencjału. Globalizacja wiąże się ze wzmożoną konkurencją, która może zagrozić krajowym producentom, jeżeli nie będą dostatecznie szybko dostosowywać się do rynku, nie będą produkować tanio produktów o wysokiej jakości. Globalizacja może wywoływać inne niekorzystne zjawiska kolejne przeniesienia kapitału i produkcji do regionów i krajów, gdzie będą mniejsze koszty pracy i gdzie będą możliwości uzyskania większego zysku. Ze zjawiskiem globalizacji wiąże się zatem walka o pracę, o przyciągnięcie kapitału i inwestycji o poziom życia obywateli i produktywność społeczności, którą tworzą. Z zarysowanymi wyżej zagadnieniami wiążą się obszary prac badawczych, które winny być podejmowane przez inżynierię produkcji; są to: 1. innowacjami. Transfer technologii Tematyka działu będzie skoncentrowana na zagadnieniach związanych z tworzeniem i pomiarem procesów innowacji oraz zarządzaniem nimi. Obejmuje takie szczegółowe zagadnienia jak: metody i narzędzia tworzenia innowacyjnych rozwiązań, projektowanie i rozwój innowacji, (obejmujący także zarządzanie wiedzą w tym obszarze), analizę możliwości innowacyjnych przedsiębiorstwa oraz transfer technologii. 2. Wybrane zagadnienia inżynierii procesów Zakres tematyczny zagadnienia obejmuje procesy zarządzania przetwarzaniem materiałów na wyroby użytkowe; w tym między innymi wytwarzania elementów maszyn, przez formowanie kształtu, zmianę wymiarów, modyfikację powierzchni i spajanie. Są to zarówno procesy bezubytkowe: metalurgii proszków, odlewnicze, obróbki plastycznej, spawalnictwa, przetwórstwa tworzyw sztucznych, kształtowania warstwy wierzchniej i nanoszenia powłok, jak i obróbki wiórowej, ściernej i erozyjnej. Zagadnienie obejmuje również problemy zarządzania zasobami czasu pracy pracowników i środków produkcji, przepływem materiału i informacji. 3. Optymalizacja łańcuchów dostaw i logistyka Tematyka działu skupiona jest wokół optymalizacji przepływów materiałowych, informacyjnych i finansowych poprzez sieć organizacji, w celu wytworzenia i dostarczenia konsumentowi produktu lub usługi oraz zapewnienia rentowności i ciągłości procesów, poprzez koordynację działań i współpracę pomiędzy partnerami w sieci. 4. procesem kształtowania systemów produkcyjnych Tematyka działu obejmuje zagadnienia projektowania procesów wytwarzania, organizacji produkcji, zarządzania zasobami czasy pracy, optymalizacji kosztów produkcji, harmonogramowania zleceń produkcyjnych, zastosowania informatycznych systemów zarządzania w przedsiębiorstwie oraz zarządzanie projektami produkcyjnymi. 5. Komputerowo zintegrowane zarządzanie przepływem produkcji Tematyka działu związana jest z oprogramowaniem wspierającym planowanie przepływu produkcji. Oprogramowanie to wspomaga menedżera w podejmowaniu decyzji w rutynowych zadaniach alokacji zasobów, scharakteryzowanych przez zmienne precyzyjne i rozmyte, zasobów występujących w procesach transportu, składowania, magazynowania i wytwarzania, w systemach jednoczesnej wieloasortymentowej produkcji jednostkowej lub krótkoseryjnej. Współcześnie w kraju nie brak odpowiednich pakietów informatycznych służących do wspomagania

20 zarządzania przedsiębiorstwem. Jednak dostępne na rynku polskim oprogramowanie do zarządzania przedsiębiorstwem produkcyjnym preferuje firmy zajmujące się produkcją w warunkach seryjnej i masowej produkcji. W ofercie tej dominują zachodnie zintegrowane informatyczne systemy zarządzania, pracujące w różnych środowiskach, w oparciu o model MRP i rozszerzenia powyższego modelu. Liderzy rynku walczą o segment małych i średnich przedsiębiorstw w różny sposób i z różnym skutkiem. Jedni oferują własne rozwiązania w outsorsingu, inni w wersjach okrojonych dostosowanych do możliwości technicznych małych i średnich przedsiębiorstw. Nieliczni dochodzą do wniosku, że systemu klasy ERP nie da się dopasować do małych i średnich przedsiębiorstw i korzystają z rozwiązań firm trzecich. Analizując ilość wdrożeń oraz zakres wdrożenia w przedsiębiorstwach pracujących w układzie produkcji jednostkowej i małoseryjnej, należy uznać, że możliwości wdrożenia zintegrowanych systemów oferowanych na rynku powinny zostać poparte wnikliwą analizą. Wynika to zarówno z aspektów finansowych, jak i przede wszystkim ze słabości wykorzystywania w takich warunkach produkcyjnych w procesie decyzyjnym ciągle zmieniających się danych szczebla operatywnego. Tematyka skupia się na systemach technicznego przygotowania produkcji, zarządzania produkcją, zarządzania przedsiębiorstwem. Przedmiotem badań są technologie informatyczne stosowane w systemach produkcyjnych, systemy bazodanowe, strategie klient-serwer, przetwarzanie rozproszone. W badaniach poruszana jest również tematyka systemów informatycznych wspomagających zapewnienie jakości, zarządzanie projektem oraz zarządzanie zasobami ludzkimi. 6. jakością Tematyka działu obejmuje problematykę, filozofię i istotę zarządzania jakością, ukierunkowaną na doskonalenie funkcjonowania przedsiębiorstw. Prezentowane będą wyniki badań w zakresie znormalizowanych systemów zarządzania jakością, ze szczególnym uwzględnieniem barier i utrudnień w procesie wdrażania. Ponadto tematyka działu obejmuje sposoby pomiaru jakości w przedsiębiorstwach oraz stosowane metody i techniki doskonalenia zarządzania, a także bezpieczeństwo produktu i odpowiedzialność producentów za niebezpiecznie wadliwy produkt (product liability). W przetwórstwie rolno-spożywczym bezpieczeństwo żywności, zarządzanie jakością, to dzisiaj bardzo ważne zagadnienia dla tego sektora inżynierii produkcji. Mimo opracowanych systemów rozpoznawania i kontroli zagrożeń (HACCP 15, GAP 16, GMP 17 ), które mogą pojawić się w trakcie procesu produkcyjnego i przechowywania żywności, to ze względu na wprowadzanie nowych technologii (techniki genetyki i biotechnologii) potrzebne są systematyczne badania w tym zakresie. 7. Systemy wspomagania decyzji. wiedzą produkcyjną Tematyka działu obejmuje zastosowanie metod analizy decyzyjnej, modeli matematycznych oraz instrumentów sztucznej inteligencji (sieci neuronowych, algorytmów genetycznych, systemów ekspertowych, rozwiązań hybrydowych) do realizacji finansowych i operacyjnych celów zarządzania produkcją, poprzez łączenie 15 HACCP (ang. Hazard Analysis and Critical Control Points) - systemowa procedura postępowania mającego na celu identyfikację i oszacowanie skali zagrożeń bezpieczeństwa żywności, z punktu widzenia jej jakości zdrowotnej oraz ryzyka wystąpienia tych zagrożeń podczas przebiegu wszystkich etapów produkcji i dystrybucji oraz ograniczania tych zagrożeń (Wikipedia). 16 GAP (ang. Good Agricultural Practice) - dobra praktyka rolnicza, zbiór praktyk pozwalających wyprodukować bezpieczną żywność przy użyciu wszelkich dostępnych metod i środków. Na mocy zaleceń unijnych w Polsce została wprowadzona obowiązkowo dla rolników ubiegających się o wsparcie finansowe jako Zwykła Dobra Praktyka Rolnicza (Wikipedia). 17 GMP (ang. Good Manufacturing Practice) - dobra praktyka produkcyjna - działania, które muszą być podjęte, i warunki, które muszą być spełniane, aby produkcja żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością odbywały się w sposób zapewniający bezpieczeństwo żywności, zgodnie z jej przeznaczeniem; ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia z dnia 25 sierpnia 2006 r. Dz. U. z 2006 r. Nr 171, poz (Wikipedia)