1 Instytut Biologii, Uniwersytet Opolski, ul. Oleska 22, Bielsko-Biała, ul. Doliny Miętusiej 27/44;

Transkrypt

1 FRAGMENTA NA FORMERLY NATURE JOURNAL Opole Scientific Society ATURAE VOL. 5 51: (2018) ISSN ARADUS RIBAUTI WAGNER, 1956 (HEMIPTERA: HETEROPTERA: ARADIDAE) GATUNEK PLUSKWIAKA NOWY DLA POLSKI ARADUS RIBAUTI WAGNER, 1956 (HEMIPTERA: HETEROPTERA: ARADIDAE) NEW SPECIES OF FLAT BUGS FOR POLAND GRZEGORZ HEBD DA 1, GRZEGORZ GIERLASIŃSKI 2, JAROSŁAW RE EGNER 3 1 Instytut Biologii, Uniwersytet Opolski, ul. Oleska 22, Opole Bielsko-Biała, ul. Doliny Miętusiej 27/44; Brzeg, ul. Słowackiego 13/5 1 grzesio@uni.opole.pl; 2 ggierlas@gmail.com; 3 jarek.regner@wp.pl ABSTRACT: Till now, the genus Aradus has been represented in Poland by 16 species. Aradus ribauti belongs to the Aradus betulae group and it is the second species from this group found in Poland. This article presentss the first three records of Aradus ribauti in our country. KEY WORDS: Hemiptera, Heteroptera, Aradidae, Aradus ribauti, faunistics, first country records, Poland.

2 ~ 85 ~ Rodzaj Aradus Fabricius, 1803 reprezentowany był jak dotąd w naszym kraju przez 16 gatunków (Lis 1990, 2001; Gierlasiński i Regner 2018). W ostatniej dekadzie lista krajowych przedstawicieli tego rodzaju powiększyła się o jeden gatunek: Aradus mirus Bergroth, 1894, znaleziony na Dolnym Śląsku (Gierlasiński i Regner 2018). W kluczu do oznaczania korowcowatych Polski (Lis 2001) zwrócono uwagę na możliwość występowania kolejnych: A. brenskei Reuter, 1884 i A. distinctus Fieber, Ponadto dwa inne gatunki o bardziej południowym rozmieszczeniu w Europie: A. ribauti i A. krueperi Reuter, 1884 w ostatnich latach powiększają zasięg występowania w kierunku północnym i północno-wschodnim (Stehlík i Heiss 2000, Rieger 2013, Fries i Brandner 2014). Ich odnalezienie w Polsce było spodziewane przez czołowych europejskich specjalistów (np. E. Heiss inf. ustna). Aradus ribauti przez swoje ubarwienie, kształt i ząbkowanie krawędzi przedplecza oraz proporcje członów czułków wykazuje znaczne podobieństwo do Aradus betulae (Linnaeus, 1758). Istnieje jednak pewien zbiór cech pozwalających odróżnić od siebie te dwa gatunki (Heiss i Pèricart 2007). Głowa u A. ribauti jest nieco dłuższa niż jej szerokość. Czułki są krótsze, stanowią około 1,7 1,8 długości owada. Długość ciała mieści się u samców w przedziale 6,8 7,8 mm, zaś u samic w przedziale 8,3 10,0 mm. Pierwszy człon czułków jest najkrótszy, człon drugi, najdłuższy, jest około 2,2 2,5 razy dłuższy niż trzeci, który z kolei jest nieznacznie krótszy od ostatniego członu. Ponadto szczytowa część przedostatniego członu w 2/3 lub nawet 3/4 jest wyraźnie jaśniejsza od nasadowej, biaława. Kłujka sięga do mesosternum. Przedplecze jest około 2,35 2,45 razy dłuższe niż jego szerokość, a jego brzegi są nieregularnie ząbkowane ząbkami o różnej wielkości (Fot. 1 2) (Heiss i Pèricart 2007). Aradus ribauti jest gatunkiem znanym z południowej i centralnej Europy (Heiss i Pèricart 2007). Żyje na topolach (Populus sp.) i wierzbach (Salix sp.), na których odżywia się grzybnią przerastającą strefę podkorową zarówno martwych, jak i żywych drzew. Poniżej autorzy prezentują pierwsze trzy stanowiska Aradus ribauti w Polsce. Śląsk Dolny: Opole Nowa Wieś Królewska, przy ul. S. Batorego (UTM BB91), , obserwacja kilku osobników na pniu wierzby (Salix sp.) (Fot. 3); , 3 exx. (samce) i 4 exx. (samice), pod korą martwej wierzby (Salix sp.), leg. et det. G. Hebda. Śląsk Dolny: Śmiechowice (UTM XS84), , 2 exx. (samiec i samica), leg. J. Regner, det. G. Gierlasiński. Śląsk Dolny: Brzeg (UTM XS73), , 2 exx. (samiec i samica), pod korą martwej wierzby (Fot. 4 5), leg. J. Regner, det. G. Gierlasiński. Heiss i Pèricart (2007) podają następujące zestawienie rozmiarów wybranych części ciała: długość ciała: 6,8 7,8 mm u samców i 8,3 10,0 mm u samic; - szerokość głowy wraz z oczami (diatone): 1,22 1,37 mm; - szerokość przedplecza: 2,6 3,1 mm; - długości kolejnych członów czułków: 0,22 0,25 mm (I), 1,0 1,1 mm (II), 0,42 0,47 mm (III), 0,50 0,52 mm (IV). W tabeli 1 podano wymiary okazów oraz wybranych części ciała okazów z Polski. Hebda G. et. al. Aradus ribauti gatunek nowy dla Polski ISSN

3 ~ 86 ~ Tabela 1. Wymiary okazów Aradus ribauti z Brzegu, Śmiechowic i Opola (N = 11 exx.). Wymiar: [mm] szerokość głowy z 1,26 1,43 oczami (diatone) szerokość przedplecza 2,6 3,1 długość czułka I: 0,21 0,25 II: 1,0 1,2 III: 0,40 0,47 IV: 0,48 0,51 długość ciała: : 6,8 7,6 : 8,4 9,5 Ponieważ w kluczu do oznaczania przedstawicieli rodzaju Aradus występujących w Polsce (Lis 2001) nie uwzględniono prezentowanego w tej pracy gatunku, autorzy przedstawiają propozycję modyfikacji tego klucza, tak aby uwzględniał A. ribauti. W tym celu uzupełnieniu poddano końcową część klucza, od punktu Czułki stosunkowo grube; drugi człon czułków maksymalnie dwa razy (1,8 2,0) dłuższy od trzeciego Aradus corticalis (L.). Czułki stosunkowo cienkie; drugi człon czułków ponad dwa razy (2,1 2,5) dłuższy od trzeciego Podstawowa barwa ciała jasna z ciemniejszymi plamami. Zarówno drugi, jak i trzeci człon czułków rozjaśniony w części wierzchołkowej Aradus obtectus Vásárhelyi. Podstawowa barwa ciała ciemna z jaśniejszymi plamami. Tylko trzeci człon czułków jasny w części wierzchołkowej (mniej więcej w 2/3 długości) Aradus ribauti Aradus ribauti jest drugim, po A. mirus, korowcowatym odnalezionym w ostatnich latach po raz pierwszy w Polsce. Zintensyfikowanie odłowów i obserwacji szczególnie w obszarze Sudetów i Karpat, może dostarczyć stwierdzeń kolejnych gatunków, nie wykazywanych dotąd z kraju: A. brenskei i A. distinctus. Bibliografia Fries T., Brandner J Interessante Wanzenfunde aus Österreich und Bayern (Insecta: Heteroptera). Joannea Zoologie, 13: Gierlasiński G., Regner J Aradus mirus Bergroth, 1894 (Hemiptera: Heteroptera: Aradidae) gatunek pluskwiaka nowy dla Polski. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, 12: Heiss E., Pèricart J Hemiptères Aradidae, Piesmatidae et Dipsocoromorphes Euro-Méditerranéens. Faune de France. Volume 91. Fédération Française des Sociétés de Sciences Naturelles. Paris, 509 ss. Lis J.A Flat-bugs (Heteroptera, Aradidae) of Poland a faunistic review. Polskie Pismo Entomologiczne, 59: Lis J.A Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XVIII. Pluskwiaki różnoskrzydłe Heteroptera, zeszyt 11. Korowcowate (rozwałkowate) Aradidae. Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Toruń, nr 162 serii kluczy, 35 ss. Rieger Ch Ergänzungen zur Verbreitung von Aradus ribauti E. Wagner, 1956 in Deutschland mit einem Erstnachweis für Hessen (Heteroptera: Aradidae). Heteropteron, 39: Stehlik J. L., Heiss E Results of the investigations on Hemiptera in Moravia made by the Moravian Museum (Aradidae, Pyrrhocoridae). Acta Musei Moraviae, Scientiae Biologicae (Brno), 85: Hebda G. et. al. Aradus ribauti gatunek nowy dla Polski ISSN

4 ~ 87 ~ Fot. 1. Aradus ribauti samiec (bez kapsuły genitalnej) i samica (fot. G. Gierlasiński). Photo 1. Aradus ribauti male (without pygophore) and female (photo by G. Gierlasiński). Fot. 2. Paramery Aradus betulae (na górze) i Aradus ribauti (na dole) (fot. G. Gierlasiński). Photo 2. Parameres of Aradus betulae (upper row) and Aradus ribauti (lower row) (photo by G. Gierlasiński). Hebda G. et. al. Aradus ribauti gatunek nowy dla Polski ISSN

5 ~ 88 ~ Fot. 3. Aradus ribauti zaobserwowany w Opolu (fot. G. Hebda). Photo 3. Aradus ribauti observed in Opole (photo by G. Hebda). Fot. 4. Stanowisko odłowienia A. ribauti w Brzegu (fot. J. Regner). Photo 4. Collecting site of A. ribauti in Brzeg (photo by J. Regner). Hebda G. et. al. Aradus ribauti gatunek nowy dla Polski ISSN

6 ~ 89 ~ Fot. 5. Pozbawiony kory fragment martwej wierzby, miejsce odłowienia okazów A. ribauti w Brzegu (fot. J. Regner). Photo 5. Barkless fragment of dead willow, the place where A. ribauti was collected in Brzeg (photo by J. Regner). Hebda G. et. al. Aradus ribauti gatunek nowy dla Polski ISSN