ZMIANY EMISJI CO 2 Z GLEBY TORFOWO-MURSZOWEJ POD WPŁYWEM NAGŁEGO I GŁĘBOKIEGO OBNIŻENIA POZIOMU WODY GRUNTOWEJ

Transkrypt

1 WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 26: t. 6 z. 1 (16) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS s Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, 26 ZMIANY EMISJI CO 2 Z GLEBY TORFOWO-MURSZOWEJ POD WPŁYWEM NAGŁEGO I GŁĘBOKIEGO OBNIŻENIA POZIOMU WODY GRUNTOWEJ Zygmunt MIATKOWSKI, Janusz TURBIAK Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, Wielkopolsko-Pomorski Ośrodek Badawczy w Bydgoszczy Słowa kluczowe: emisja CO 2, gleby torfowo-murszowe, odwodnienie, respiracja gleby S t r e s z c z e n i e Celem badań było określenie wpływu głębokiego odwodnienia płytkiej gleby torfowo-murszowej na jej aktywność respiracyjną. Badania prowadzono na obiekcie odwodnionym na przełomie lat 21 i 22, który znajdował się w zasięgu leja depresji wody gruntowej Kopalni Węgla Brunatnego Bełchatów. Głębokie odwodnienie spowodowało zmianę aktywności respiracyjnej tej gleby, polegającą na zmniejszeniu się natężenia emisji CO 2 z warstwy powierzchniowej od drugiego roku po odwodnieniu i jej wyraźnym zwiększeniu z warstw podpowierzchniowych, ale dopiero w trzecim roku po odwodnieniu. Wielkość mineralizacji masy organicznej, określona na podstawie wielkości emisji CO 2 z powierzchni gleby, wynosiła w trzecim roku po odwodnieniu 13,8 Mg ha 1. WSTĘP W pobliżu odwadnianych złóż surowców naturalnych lub dużych ujęć wody często dochodzi do znacznego obniżenia poziomu wody gruntowej. Obniżanie poziomu wody gruntowej oddziałuje szczególnie niekorzystnie na gleby organiczne. Trwały zanik ochronnego działania wody gruntowej w takich glebach jest początkiem szybkich przeobrażeń prowadzących do postępującego pogarszania się ich właściwości fizyko-chemicznych i stopniowego zaniku masy organicznej. Jed- Adres do korespondencji: doc. dr hab. Z. Miatkowski, Wielkopolsko-Pomorski Ośrodek Badawczy IMUZ, ul. Glinki 6, Bydgoszcz; tel. +48 (52) , imuzbyd@by.onet.pl

2 268 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 6 z. 1 (16) nym z przejawów przeobrażeń gleb organicznych po ich odwodnieniu są zmiany aktywności respiracyjnej określane na podstawie ilości emitowanego CO 2. Aktywność respiracyjna jest dobrym miernikiem aktywności biologicznej gleby i wskaźnikiem tempa mineralizacji substancji organicznej w tych glebach. Celem pracy było określenie wpływu głębokiego odwodnienia płytkiej gleby torfowo-murszowej na jej rzeczywistą aktywność respiracyjną, określaną w warunkach polowych, i potencjalną aktywność respiracyjną, określaną w warunkach inkubacji laboratoryjnej. OBIEKT I METODY BADAŃ Badania były prowadzone w latach na obiekcie Kopy położonym na obszarze oddziaływania leja depresji wody gruntowej Kopalni Węgla Brunatnego Bełchatów. Obiekt badawczy znajduje się w zlewni rzeki Nieciecz w gminie Rząśnia. Na powierzchni doświadczalnej przed odwodnieniem występowała gleba torfowo-murszowa średnio zmurszała MtIIbb wytworzona z torfu olesowego, miąższości około 1 cm (tab. 1). Całkowite odwodnienie tego obiektu nastąpiło na przełomie 21 i 22 r. wskutek drenującego działania leja depresji KWB Bełchatów. Badania aktywności respiracyjnej gleby na tym obiekcie rozpoczęto w maju 22 r., czyli na początku procesu jej dynamicznych przeobrażeń. Tabela 1. Właściwości fizyczno-wodne gleby w okresie badań Table 1. Physical and water properties of soil during experimental period Warstwa Layer Zawartość masy organicznej Organic mater content Gęstość objętościowa Bulk density Pojemność wodna przy pf Water capacity at pf % s.m. Mg m 3 cm 3 cm 3 1 x SD x SD, 2, 2,7 4,2 2 77,3 3,1,324,4 78,8 58,6 57, 47, ,5 9,5,23,4 85,7 65, 52,8 28, ,4 9,6,249,8 89,9 59,2 5,6 22, ,7 8,8,193,4 87,2 57,4 51,7 22,6 Objaśnienia: x wartość średnia, SD odchylenie standardowe. Explanation: x mean value, SD standard deviation. Aktywność respiracyjną gleby określano na podstawie ilości emitowanego z niej CO 2 w warunkach polowych i laboratoryjnych metodą komorową. Metoda ta polega na rejestracji przyrostu stężenia CO 2 w jednostce czasu w powietrzu zawartym w szczelnej komorze. Stężenie CO 2 w komorze było oznaczane za pomocą miernika SenseAir, działającego na zasadzie pomiaru podczerwieni nierozproszo-

3 Z. Miatkowski, J. Turbiak: Zmiany emisji CO 2 z gleby torfowo-murszowej nej (NDIR). Przyrost stężenia CO 2 w komorze był rejestrowany automatycznie co minutę przez około 3 minut. Do oceny wielkości emisji CO 2 wykorzystywano pomiary jego stężenia z pierwszych 1 minut, w których jego przyrost był liniowy. W warunkach polowych pomiary emisji CO 2 prowadzono w komorze pleksiglasowej o wymiarach podstawy 4 x 4 cm i wysokości 35 cm, którą umieszczano na powierzchni gleby pozbawionej roślinności. Pomiary prowadzono raz w miesiącu od kwietnia do października. Łącznie w okresie badań wykonano 21 pomiarów. Badania laboratoryjne polegały na cotygodniowym oznaczaniu aktywności respiracyjnej prób glebowych. Próby do tych oznaczeń pobierano trzykrotnie w okresie wegetacyjnym: w połowie maja, lipca i września. Pobierano je w trzech powtórzeniach do cylindrów stalowych o objętości 5 cm 3 z kolejnych warstw gleby miąższości 2 cm, do głębokości 8 cm. Próby o nienaruszonej strukturze inkubowano przez cztery tygodnie w termostacie z wymuszonym obiegiem powietrza. W trakcie inkubacji utrzymywano stałą temperaturę (3ºC) i wilgotność gleby równą wilgotności w chwili pobrania. Aktywność respiracyjną gleby oznaczano w hermetycznej komorze termostatycznej. Po zakończeniu inkubacji laboratoryjnej w próbach glebowych oznaczano zawartość suchej masy metodą suszarkowo-wagową i określano ich gęstość objętościową. Popielność oznaczano metodą żarzenia w temperaturze 55 C. Aktywność respiracyjną gleby określoną w warunkach polowych wyrażono w stosunku do jednostki powierzchni (mg CO 2 m 2 h 1 ), a określoną w warunkach laboratoryjnych w próbach glebowych w stosunku do objętości gleby (mg CO 2 dm 3 h 1 ). WYNIKI I DYSKUSJA EMISJA CO 2 Z POWIERZCHNI GLEBY Pomiary emisji CO 2 rozpoczęte w maju 22 r. charakteryzowały aktywność respiracyjną gleby w początkowym okresie odwodnienia. W pierwszym roku po odwodnieniu aktywność respiracyjna gleby wynosiła średnio 779 mg m 2 h 1, osiągając maksymalną wartość, ok. 15 mg m 2 h 1, w czerwcu i lipcu (rys. 1). W kolejnych dwóch latach po odwodnieniu aktywność respiracyjna gleby była wyraźnie mniejsza. W trzecim roku po odwodnieniu średnia emisja CO 2 w okresie wegetacyjnym była już o 3% mniejsza, a maksymalna stwierdzona wartość emisji nie przekroczyła 8 mg m 2 h 1 (rys. 1). Badania emisji CO 2 rozpoczęto w pierwszym roku po odwodnieniu, a więc nie można było bezpośrednio ocenić ewentualnego wpływu odwodnienia na aktywność respiracyjną gleby w tym roku. Dlatego w 22 r. wykonano dodatkowo pomiary emisji CO 2 z gleby torfowo-murszowej w siedlisku położonym poza zasięgiem leja depresji. Pomiary emisji CO 2 prowadzono na powierzchni gleby MtIIbb

4 27 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 6 z. 1 (16) Emisja CO 2 (mg m -2 h CO 2 emission (mg m -2 h Rys. 1. Emisja CO 2 z powierzchni gleby Fig. 1. CO 2 emission from the soil surface wytworzonej z torfu szuwarowego, w której średni poziom wody gruntowej w okresie wegetacyjnym utrzymywał się na głębokości około 6 cm. Porównanie średniej aktywności respiracyjnej gleby położonej w niezmienionych warunkach wodnych i odwodnionej nie wykazało znaczących różnic. Emisja CO 2 z powierzchni gleby w zasięgu leja depresji wody gruntowej wyniosła średnio 779 mg m 2 h 1, a z gleby położonej poza zasięgiem leja depresyjnego 76 mg m 2 h 1. Można więc przyjąć, że początkowa aktywność respiracyjna gleby po odwodnieniu nie odbiegała od przeciętnej w latach poprzedzających odwodnienie. Jednym z najważniejszych składników procesu przeobrażeń gleb organicznych pod wpływem odwodnienia jest mineralizacja zawartej w nich substancji organicznej. Aktywność respiracyjna gleby, określana na podstawie ilości emitowanego z jej powierzchni CO 2, jest ilościowym wskaźnikiem nasilenia tego procesu. Jednak ocena tempa mineralizacji masy organicznej, z której wytworzyły się te gleby, zastosowaną metodą jest bardzo trudna, ponieważ emitowany CO 2 jest także produktem respiracji korzeni roślin oraz rozkładu świeżej substancji organicznej wprowadzanej do powierzchniowej warstwy gleby z biomasą korzeni roślin. Według różnych autorów udział CO 2 będącego produktem respiracji korzeni w jego ogólnej emisji z gleby wynosił 3 6% [ANDREWS i in., 1999; OHASHI, GYOKUSEN, SAITO, 2; SZANSER, 1991]. W warunkach obiektu badawczego taki udział korzeni w ogólnej respiracji gleby mógł wystąpić tylko bezpośrednio po odwodnieniu w 22 r. W latach następnych udział ten zmniejszał się ze względu na bardzo szybki proces degradacji gleby i zbiorowisk roślinności łąkowej z powodu nagłego odwodnienia i występujących później okresów suszy. W wyniku prze-

5 Z. Miatkowski, J. Turbiak: Zmiany emisji CO 2 z gleby torfowo-murszowej sychania gleby poniżej granicy wody dostępnej dla roślin (rys. 2) i kurczenia się masy organicznej w warstwie powierzchniowej do głębokości około 3 cm wytworzyła się struktura ziarnista oraz szczeliny. W wyniku niekorzystnych przeobrażeń struktury gleby systematycznie zmniejszało się zadarnianie. W ciągu 3 lat w runi łąkowej prawie całkowicie zanikły gatunki traw i ziół o dużych wymaganiach wodnych. W rezultacie drastycznie zmniejszyła się produkcja biomasy roślin. W 23 r. w wyniku niedoboru opadów nastąpiło całkowite zaschnięcie roślin w okresie drugiego odrostu, a w 24 roku już na początku okresu wegetacyjnego. Wilgotność Moisture (cm cm -3 1) pf, pf 2, pf 4,2 Warstwa Layer -2 cm Wilgotność Moisture (cm cm -3 1) pf, pf 2, pf 4,2 Warstwa Layer 4-6 cm pf, 9 pf, Wilgotność Moisture (cm cm -3 1) pf 4,2 Warstwa Layer 2-4 cm pf 2, Wilgotność Moisture (cm cm -3 1) pf 2, pf 4,2 Warstwa Layer 6-8 cm Rys. 2. Wilgotność gleby w okresie badań na tle jej charakterystycznych pojemności wodnych Fig. 2. Soil moisture during the study period against its characteristic water capacities Na tym tle zmniejszanie się aktywności respiracyjnej gleby w miarę upływu czasu od odwodnienia można tłumaczyć zmniejszeniem się udziału oddychania korzeni roślin w ogólnej emisji CO 2 z gleby, aż do prawie całkowitego zaniku ich udziału w 24 r., a także zmniejszeniem się aktywności biologicznej gleby w warstwie powierzchniowej w wyniku zmniejszonego dopływu świeżej masy organicznej w postaci korzeni roślin i ich wydzielin. Pomiary respiracji gleby w 24 r. wykonano na powierzchniach pozbawionych roślinności, można zatem założyć, że głównym źródłem emisji dwutlenku

6 272 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 6 z. 1 (16) węgla był rozkład organicznej masy glebowej. Na podstawie ilości CO 2 wydzielonego z gleby w okresie wegetacyjnym 24 r. (tab. 2) obliczono, że w tym okresie mineralizacji uległo 13,8 Mg ha 1 masy organicznej o zawartości 55% węgla (CO 2 Mg ha 1,27/,55). Wartość ta mieści się w zakresie rocznych ubytków masy organicznej podawanych przez różnych autorów dla użytkowanych rolniczo gleb torfowo-murszowych zasilanych wodą gruntową, wynoszących od 4 do 18 Mg ha 1 [FRĄCKOWIAK, 198; GOTKIEWICZ, 1983; JURCZUK, 2; SZYMANOWSKI, 1997]. Tabela 2. Emisja CO 2 z powierzchni gleby w okresie wegetacyjnym (Mg ha 1 ) Table 2. CO 2 emission from the soil surface during the growing season (Mg ha 1 ) Miesiąc Month Średnia Mean Kwiecień April 2,8 2,7 3, 2,8 Maj May 5,7 8,8 5,7 6,7 Czerwiec June 11, 6,8 3,8 7,2 Lipiec July 11,1 4,5 4,3 6,6 Sierpień August 5,5 5,2 4,2 5, Wrzesień September 1,8 3,9 2,5 2,7 Październik October 2,1 1,7 4,3 2,7 Suma Sum 4, 33,5 27,8 33,8 EMISJA CO 2 Z PRÓB GLEBOWYCH W WARUNKACH LABORATORYJNYCH Na podstawie pomiarów respiracji prób glebowych o nienaruszonej strukturze i wilgotności, inkubowanych w temperaturze 3 C, oceniono aktywność respiracyjną poszczególnych warstw gleby. Wyniki tych oznaczeń można więc uznać za charakterystykę potencjalnej aktywności respiracyjnej gleby w warunkach jej rzeczywistej wilgotności. W odróżnieniu od pomiarów terenowych, na podstawie których określono sumaryczną emisję CO 2 z jednostki powierzchni, pomiary laboratoryjne umożliwiają określenie emisji CO 2 z jednostki objętości gleby w poszczególnych warstwach. W dwóch pierwszych latach po odwodnieniu nie wykazano znaczących zmian tej aktywności. Pionowe zróżnicowanie aktywności respiracyjnej w tym okresie było typowe dla profilu gleby o płytkim położeniu zwierciadła wody gruntowej duża aktywność górnej warstwy i bardzo mała warstwy spągowej. W trzecim (24 r.) roku po odwodnieniu nastąpiła wyraźna zmiana średniej aktywności respiracyjnej gleby. W warstwie 2 cm stwierdzono zmniejszenie się tej aktywności, a w warstwach głębszych jej wyraźne zwiększenie się w stosunku do wartości z 22 r. (rys. 3). W warstwach spągowych aktywność respiracyjna gleby w trzecim roku była w przybliżeniu dwukrotnie większa niż w dwóch pierwszych latach po odwodnieniu (tab. 3).

7 Z. Miatkowski, J. Turbiak: Zmiany emisji CO 2 z gleby torfowo-murszowej Warstwa -2 cm Layer -2 cm Warstwa 4-6 cm Layer 4-6 cm Warstwa 2-4 cm Layer 2-4 cm Warstwa 6-8 cm Layer 6-8 cm Rys. 3. Potencjalna aktywność respiracyjna gleby Fig. 3. Potential soil respiration activity Tabela 3. Średnia emisja CO 2 z poszczególnych warstw gleby (mg dm 3 h 1 ) Table 3. Mean CO 2 emission from particular soil layers (mg dm 3 h 1 ) Warstwa Layer Rok Year x SD x SD x SD Średnia Mean 2 5,63 1,42 5,59 1,25 4,99,1 5, ,18,63 3,19,27 4,85,9 3, ,33,35 1,1,16 2,54,54 1, ,2,24 1,14,34 2,38,31 1,52 Objaśnienia: x wartość średnia, SD odchylenie standardowe. Explanations: x mean value, SD standard deviation. Zwiększenie się aktywności respiracyjnej gleby w głębszych warstwach profilu (poniżej 2 cm) w miarę upływu czasu od odwodnienia świadczy o stopniowym zwiększaniu się jej aktywności biologicznej. Potwierdzeniem tego są wyniki badań aktywności nitryfikacyjnej tej gleby określonej na podstawie przyrostów azotu azotanowego po inkubacji gleby w warunkach laboratoryjnych. W okresie 3 lat po

8 274 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 6 z. 1 (16) odwodnieniu ilość uwalnianego azotu azotanowego w warstwach spągowych zwiększyła się średnio ponad 3-krotnie z 6 kg ha 1 w 22 r. do 21 kg ha 1 w 24 r. [TURBIAK, MIATKOWSKI, 25]. Można przyjąć, że zwiększenie się aktywności respiracyjnej w próbach glebowych pochodzących z warstw spągowych odzwierciedla zwiększenie tempa rozkładu masy organicznej zawartej w tych warstwach, ponieważ nie występował tu dopływ świeżej masy organicznej z korzeniami roślin. Mimo trwałego odwodnienia, w warstwach spągowych utrzymywała się stosunkowo duża wilgotność gleby. Wilgotność gleby w tych warstwach nawet w okresach długotrwałej suszy była większa niż równoważna pf 2, (rys. 2), co wskazuje na występowanie w spągu warstwy organicznej wody zawieszonej nad utworem gruboziarnistym, jakim jest występujący w podłożu piasek luźny. W warunkach stosunkowo dużej wilgotności gleby w warstwach spągowych, jeszcze w dwóch pierwszych latach po odwodnieniu mogły występować obszary niedotlenione, w których dominowały procesy redukcyjne (np. wewnątrz tworzących się makroagregatów), co mogło przyczyniać się do hamowania aktywności respiracyjnej gleby. 7,5 3,5 7, 6,5 6, 5,5 5, Warstwa -2 cm Layer -2 cm y = 1,32 +,8x r =,76* 3, 2,5 2, 1,5 1, Warstwa 4-6 cm Layer 4-6 cm y = 9,63 -,12x r = -,74* 4,5,5 4, Wilgotność Moisture (cm cm -3 1), Wilgotność Moisture (cm cm -3 1) 6, 3, 5,5 5, 4,5 4, 3,5 3, Warstwa 2-4 cm Layer 2-4 cm y = 12,67 -,14x r = -,78* 2,5 2, 1,5 1, Warstwa 6-8 cm Layer 6-8 cm y = 6,53 -,7x r = -,63 2,5,5 2, Wilgotność Moisture (cm cm -3 1), Wilgotność Moisture (cm cm -3 1) Rys. 4. Zależności między wilgotnością a aktywnością respiracyjną gleby Fig. 4. Relationship between soil moisture and soil respiration activity

9 Z. Miatkowski, J. Turbiak: Zmiany emisji CO 2 z gleby torfowo-murszowej Na podstawie pomiaru potencjału redoks (Eh) gleby wykonanego in situ w 24 r. wykazano, że warstwy spągowe nie były jeszcze w pełni natlenione. Średnia wartość Eh wynosiła od 32 mv na głębokości 2 cm do około 295 mv na głębokości 7 cm. Zwiększanie się aktywności respiracyjnej gleby w warstwach podpowierzchniowych wiązało się ze stopniowym zmniejszaniem się jej średniej wilgotności od początku odwodnienia (rys. 2) i poprawą natlenienia. Było to rezultatem przeobrażeń właściwości fizyczno-wodnych gleby, a także przesychania warstw powierzchniowych. Potwierdzeniem były istotne korelacje między aktywnością respiracyjną a wilgotnością gleby w chwili pobrania prób (rys. 4). WNIOSKI 1. Głębokie i trwałe odwodnienie gleby torfowo-murszowej spowodowało zróżnicowane zmiany jej aktywności respiracyjnej, zależne od czasu po odwodnieniu i rozpatrywanej warstwy gleby. W pierwszych dwóch latach odwodnienia aktywność respiracyjna gleby była typowa dla gleby o płytkim położeniu zwierciadła wody gruntowej duża warstwy powierzchniowej i bardzo mała warstwy spągowej. W trzecim roku po odwodnieniu nastąpiło wyraźne zwiększenie się aktywności respiracyjnej warstw podpowierzchniowych. Aktywność respiracyjna warstwy spągowej w tym roku zwiększyła się dwukrotnie w porównaniu z wartością początkową. 2. Zmniejszenie się aktywności respiracyjnej gleby w warstwie powierzchniowej można wyjaśnić zmniejszeniem się udziału korzeni roślin w ogólnej respiracji, mniejszym dopływem świeżej biomasy w postaci korzeni roślin i ich wydzielin oraz przesychaniem warstw powierzchniowych gleby poniżej granicy wody dostępnej. 3. Zwiększenie się aktywności respiracyjnej gleby w warstwach podpowierzchniowych (<2 cm) po odwodnieniu świadczy o wzroście ich aktywności biologicznej i zwiększonym tempie rozkładu zawartej w nich substancji organicznej. 4. Wielkość mineralizacji masy organicznej, określona na podstawie respiracji z powierzchni gleby, mieściła się w zakresie rocznych ubytków masy organicznej w użytkowanych rolniczo glebach torfowo-murszowych w siedliskach z wysokim poziomem wody gruntowej. LITERATURA ANDREWS J.A., HARRISON K.G., MATAMALA R., SCHLESINGER W.H., Separation of root respiration from total soil respiration using carbon-13 labeling during free-air carbon dioxide enrichment (FACE). Soil Scien. Soc. of Amer. Jour., 63 s

10 276 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 6 z. 1 (16) FRĄCKOWIAK H., 198. Dynamika i wielkość mineralizacji związków azotowych w dawno odwodnionych glebach torfowo-murszowych na tle warunków siedliskowych i nawożenia. Rozpr. hab. Falenty: IMUZ ss GOTKIEWICZ J., Zróżnicowanie intensywności mineralizacji azotu w glebach organogenicznych związane z odrębnością warunków siedliskowych. Rozpr. hab. Falenty: IMUZ ss JURCZUK S. 2. Wpływ regulacji stosunków wodnych na osiadanie i mineralizację gleb organicznych. Bibl. Wiad. IMUZ 96 ss OHASHI M., GYOKUSEN K., SAITO A., 2. Contribution of root respiration to total soil respiration in a Japanese cedar (Cryptomeria Japonica D.Don) artificial forest. Ecol. Res. vol. 15 no. 3 s SZANSER M., CO 2 diffusion from peat-muck soils. III. Carbon balance in a model ecosystem of peat meadow. Pol. Ecol. Stud s SZYMANOWSKI M., Wstępna ocena tempa mineralizacji różnie odwodnionych gleb torfowych metodą częściowo izolowanych próbek. Wiad. IMUZ t. 19 z. 2 s TURBIAK J., MIATKOWSKI Z., 25. Wpływ odwodnienia na mineralizację organicznych związków azotu i zawartość mineralnych form azotu w glebie torfowo-murszowej. Monogr. W druku. Zygmunt MIATKOWSKI, Janusz TURBIAK CHANGES IN CO 2 EMISSION FROM PEAT-MUCK SOIL UNDER THE INFLUENCE OF SUDDEN AND DEEP SUBSIDENCE OF GROUND WATER LEVEL Key words: CO 2 emission, drainage, peat-muck soils, soil respiration S u m m a r y The aim of the studies was to determine the effect of deep drainage of a shallow peat-muck soil on its respiration activity. The studies were carried out in a site drained at the turn of the years 21/22 situated within the range of ground water depression zone of the Bełchatów brown coal mine. The deep drainage caused a change in respiration activity of this soil consisting in a decrease in CO 2 emission intensity from the surface layer from the second year after drainage and its considerable increase from subsurface layers, but not earlier than in the third year of drainage. Mineralization rate of organic mass, determined on the basis of CO 2 emission rate from the soil surface, was 13.8 Mg ha 1 in the third year after drainage. Recenzenci: prof. dr hab. Janusz Gotkiewicz doc. dr hab. Sergiusz Jurczuk Praca wpłynęła do Redakcji r.