Oświatowy PORADNIK. Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych. Nr 2 (41)/2013. marek rotkiewicz

Transkrypt

1 PO Nr 2(41)/2013 MIESIĘCZNIK ISSN NUMER INDEKSU luty 2013 Cena 39,90 zł (w tym 5% VAT) BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH Nr 2 (41)/2013 PORADNIK Oświatowy marek rotkiewicz Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych

2 PIT-Y ZA 2012 Już w sprzedaży Wskazówki, jak bezbłędnie rozliczyć się z fiskusem i zapłacić najniższy podatek! z programem do rozliczania PIT-ów sprawdzonym przez tysiące podatników Co roku rozliczenie roczne przysparza podatnikom wielu problemów. Dzięki publikacji czytelnicy dowiedzą się, jak prawidłowo rozliczyć się z fiskusem. Książka zawiera wszystkie ważne informacje dotyczące rozliczenia podatku dochodowego za 2012 rok, praktyczne przykłady i przydatne interpretacje podatkowe. Przeczytasz w niej m.in.: jak rozliczyć ulgę prorodzinną, dla kogo ulga internetowa, jak rozliczyć działalność gospodarczą, jak rozliczyć się wspólnie z małżonkiem. Do książki dołączona jest płyta, na której znajdziesz: program do rozliczania PIT-ów za 2012 rok, akty prawne niezbędne do dokonania rozliczenia za 2012 r., porady ekspertów, orzecznictwo i interpretacje, wskaźniki i kalkulatory, praktyczne, aktywne formularze podatkowe m.in. PIT-28, PIT-36, PIT-36L, PIT-37, PIT-38 i PIT-39. Cena 15,70 zł Informacje i zamówienia: Biuro Obsługi Klienta, ul. Okólna 40, Marki, , , bok@infor.pl

3 Spis treści 1. Podstawowe obowiązki w zakresie bhp w placówce oświatowej Tworzenie służby bhp Ocena ryzyka zawodowego Profilaktyczne badania lekarskie Badania wstępne Badania okresowe Badania kontrolne Skierowanie na badania Szkolenia bhp Szkolenie wstępne Szkolenie okresowe Wymagania bhp dla stanowisk wyposażonych w monitor ekranowy Obowiązki pracodawcy wobec pracowników wykonujących pracę przy komputerze Warunki na stanowisku wyposażonym w monitory ekranowe Zapewnienie środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego Odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej Ekwiwalent za pranie odzieży roboczej Imienna karta wyposażenia pracownika w odzież roboczą Profilaktyczne posiłki i napoje Wymagania bhp w pomieszczeniach higienicznosanitarnych Przykładowe zapisy w regulaminie pracy odnoszące się do bhp PO nr 2 luty

4 2. Konsekwencje niewypełnienia obowiązków z zakresu bhp Powstrzymanie się pracownika od pracy Odpowiedzialność za naruszenia w zakresie bhp Zasady bezpieczeństwa w szkole i podczas wyjść z uczniami Teren szkoły Pomieszczenia, w których odbywają się zajęcia Warsztaty, laboratoria, pracownie oraz stanowiska praktycznej nauki zawodu Zajęcia wychowania fizycznego i imprezy sportowe Wyjścia z uczniami Problem agresji i przemocy w szkole Wypadki w placówce oświatowej Wypadki osób pozostających pod opieką szkoły lub placówki Pierwsza pomoc Działania podejmowane w razie wypadku osób pozostających pod opieką placówki Prace zespołu powypadkowego Wypadki pracowników placówki oświatowej Działania podejmowane w razie wypadku przy pracy Zespół powypadkowy powołanie, skład, zadania... 88

5 Marek Rotkiewicz Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych Wstęp Pojęciu bezpieczeństwa i higieny pracy w placówce oświatowej należy nadać szerszy zakres niż w przypadku wielu innych pracodawców, ponieważ obejmuje ono swoim zakresem nie tylko samych pracowników placówki, ale również osoby (uczniów) do niej uczęszczające. Same reguły bezpieczeństwa i higieny pracy nie wyróżniają się tutaj znacząco nauczyciele i inni pracownicy szkoły zwykle nie wykonują prac szczególnie niebezpiecznych ani nie korzystają w pracy z maszyn i urządzeń. Nie oznacza to jednak, że takich sytuacji nie ma w ogóle w placówkach oświatowych. Niekiedy takie prace mogą być wykonywane zarówno przez woźnych, konserwatorów, jak i podczas warsztatów przyszkolnych. Dlatego bardzo ważne jest, aby dyrektor wiedząc, jakie prace i zajęcia są wykonywane i prowadzone w jego placówce zapewnił nauczycielom i uczniom bezpieczne i higieniczne warunki pobytu. Niezmiernie istotna jest organizacja użytkowania budynku szkoły, sal lekcyjnych, korytarzy, pomieszczeń higienicznosanitarnych czy sali gimnastycznej, nie tylko ze względu na ich właściwą konstrukcję i wyposażenie, lecz także obowiązek sprawowania nadzoru nad sposobem ich użytkowania przez dzieci oraz wewnętrzne regulacje dotyczące zasad tego użytkowania. Z badań Centralnego Instytutu Ochrony Pracy wynika, że najbardziej niebezpiecznym miejscem w szkole są sale gimnastyczne i boiska szkolne. Tam ma miejsce ponad 60% wszystkich wypadków. Przeprowadzane przez Państwową Inspekcję Pracy kontrole w szkołach i placówkach oświatowych wykazały, że stan przestrzega- PO nr 2 luty

6 PORADNIK Oświatowy nia przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy budził poważne zastrzeżenia. Dotyczyły one zwłaszcza wypełniania obowiązków związanych z przygotowaniem pracowników do pracy, a w szczególności poddawania ich szkoleniom wstępnym i okresowym w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, a także profilaktycznym badaniom lekarskim oraz dopuszczania do pracy pracowników nieposiadających wymaganych uprawnień kwalifikacyjnych. W 2011 r. na 6167 pracowników objętych kontrolami 433 nie miało wymaganych szkoleń bezpieczeństwa i higieny pracy (najczęściej okresowych), a w przypadku 243 pracowników wystąpiły uchybienia w prowadzonych szkoleniach, co stanowi ok. 11% pracowników objętych kontrolą (źródło: Dziennik Gazeta Prawna z 22 maja 2012 r.). Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków nauczycielom i innym pracownikom placówek oraz bezpieczeństwa uczęszczającym do placówki dzieciom kosztuje i to sporo. Nie jest to jednak wytłumaczenie w razie kontroli inspekcji pracy ani tym bardziej w sądzie, gdy zdarzy się poważny wypadek. Negatywnych zdarzeń nie da się w pełni wyeliminować, ale na pewno dzięki właściwej organizacji placówki można zminimalizować ich ryzyko. 4

7 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych 1. Podstawowe obowiązki w zakresie bhp w placówce oświatowej Ogólnie o obowiązkach w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (dalej: bhp) na terenie szkoły mówi ustawa z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (dalej: Karta Nauczyciela), a mianowicie: nauczyciele obowiązani są m.in. realizować zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę (art. 6 pkt 1 Karty Nauczyciela), dyrektor szkoły odpowiedzialny jest m.in. za zapewnienie bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę (art. 7 ust. 2 pkt 6 Karty Nauczyciela). Natomiast bardziej szczegółowe regulacje dotyczące bhp w szkołach i placówkach oświatowych pomijając specyficzne przypadki i związane z tym specjalistyczne grupy przepisów zawarte są przede wszystkim w przepisach: ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (dalej: k.p.), rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (dalej: rozporządzenie w sprawie bhp). Pewnego rodzaju doprecyzowanie tych zasad stanowi rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (dalej: rozporządzenie w sprawie bhp w szkołach i placówkach). Rozporządzenie to nie tyle odnosi się do zapewnienia bhp nauczycielom i innym pracownikom jednostek oświatowych, ile zostało ustanowione głównie w interesie uczniów. Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz przestrzeganie przepisów bhp (zawierających wskazania dotyczące kierowania pracowników na badania profilaktyczne, organizowania szkoleń, zapewnienia określonych warunków pracy) należą do najbardziej istotnych obowiązków pracodawcy. Przestrzeganie tego obowiązku podlega kontroli dokonywanej przez Państwową Inspekcję Pracy (dalej: PIP). Niedociągnięcia w tym zakresie mogą skutkować odpowiedzialnością wykroczeniową, ale również dyscyplinarną czy karną. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy w wyroku z 21 lipca 2010 r. (sygn. akt II SA/Bd 527/10; patrz: PO nr 2 luty

8 PORADNIK Oświatowy podkreślił, że podstawowym składnikiem instytucji ochrony pracy są przepisy dotyczące obowiązków pracodawców w zakresie ochrony życia i zdrowia pracowników, przybierające postać prawa, którego przestrzeganie może być egzekwowane środkami przymusu państwowego. Obowiązki pracodawcy w zakresie bhp mają charakter: bezwarunkowy (obciążają pracodawcę niezależnie od sposobu spełniania świadczenia przez pracownika), niepodzielny (działania i zaniechania innych podmiotów nie zwalniają pracodawcy od odpowiedzialności za stan bhp w miejscu pracy), realny (muszą być wykonane w naturze, bez możliwości wykonania zastępczego w postaci wypłaty równowartości nieotrzymanego świadczenia), podwójnie zakwalifikowany (są powinnościami ze stosunku pracy o charakterze zobowiązanym wobec pracownika i publicznoprawnym wobec państwa, którego wykonanie jest zabezpieczone nadzorem państwowym). Podstawowy katalog wymogów z zakresu bhp został zawarty w art. 207 k.p. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności dyrektor jest obowiązany: organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, zapewniać przestrzeganie w placówce oświatowej przepisów oraz zasad bhp, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń, reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bhp oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy, zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy, uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych, 6

9 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy. Wskazane w tym przepisie ogólne obowiązki są uszczegółowione w dalszych przepisach k.p. oraz przepisach innych aktów prawnych. ZAPAMIĘTAJ! Koszty działań podejmowanych przez dyrektora w zakresie bhp w żaden sposób nie mogą obciążać pracowników placówki. Dyrektor jest obowiązany przekazywać pracownikom informacje o: 1) zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w placówce oświatowej, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników; 2) działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń, o których mowa w pkt. 1. 3) pracownikach wyznaczonych do: a) udzielania pierwszej pomocy, b) wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników art k.p. Informacja o pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy i wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników powinna zawierać: imię i nazwisko, miejsce wykonywania pracy, numer telefonu służbowego lub innego środka komunikacji elektronicznej Tworzenie służby bhp Przepisy k.p. zobowiązują dyrektora do powoływania komórek, których zadaniem jest egzekwowanie wypełniania w placówce wszelkich nakazów bhp. Taką pomocniczą komórką jest służba bhp pełniąca funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bhp. Obowiązek jej utworzenia ustanawia art k.p. oraz wydane na jego podstawie rozporządzenie Rady Mini- PO nr 2 luty

10 PORADNIK Oświatowy strów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (dalej: rozporządzenie w sprawie służby bhp). Każdy pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników tworzy służbę bhp, pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bhp, a pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań takiej służby pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Pracodawca, który ukończył szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp, może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli zatrudnia do: 10 pracowników albo 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Podane liczby osób zobowiązujące do tworzenia służby bhp odnoszą się do zatrudnionych pracowników. Nie jest brana tutaj pod uwagę liczba dzieci będących pod opieką danej placówki. W wielu małych placówkach oświatowych dyrektor może wyznaczyć do pełnienia zadań służby pracownika zatrudnionego przy innej pracy, dla którego zadania służby będą dodatkowymi czynnościami wykonywanymi obok jego zwykłej pracy. PRZYKŁAD Jeden z naszych pracowników placówki oświatowej ma uprawnienia konieczne do wypełniania zadań służby bhp. Nie można jednak dodać mu w ramach wykonywanej przez niego pracy zadań bhp, gdyż mogłoby to sugerować pracę w godzinach nadliczbowych. Czy dyrektor może z tą osobą zawrzeć dodatkową umowę o pracę na część etatu dotyczącą zadań z zakresu bhp? Dyrektor placówki oświatowej może w tej sytuacji zawrzeć z pracownikiem dodatkową umowę o pracę. Z przepisów dotyczących służby bhp wynika, że pracodawca może powierzyć te zadania pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, co nie wyklucza zawarcia z już zatrudnionym pracownikiem przy całkowicie innej rodzajowo pracy dodatkowej umowy o pracę w części wymiaru czasu pracy. Pracodawca może powierzyć zadania służby bhp nie tylko osobom zatrudnionym w celu wykonywania tych zadań, ale także pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Z tej regulacji jednak według mnie nie wynika, że niedopuszczalne jest zawarcie z tą samą osobą drugiego stosunku pracy, a zadania służby bhp powinny obciążać pracownika w ramach dotychczasowego stosunku pracy. Taką opinię można jednak próbować przyjąć w związku 8

11 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych z tym, że z przepisów k.p. wynika bezpośrednio możliwość powierzenia wykonywania zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy (czyli dopuszcza się w ramach tego samego stosunku pracy świadczenie całkowicie różnych rodzajowo prac) oraz dodatkowo opierając się na wyroku Sądu Najwyższego z 14 lutego 2002 r., sygn. akt I PKN 876/00 (patrz: www. administracja3.inforlex.pl), zgodnie z którym w ramach jednego stosunku pracy strony mogą określić dla pracownika więcej niż jeden rodzaj pracy. To samo dotyczy innych form intensyfikowania pracy w normalnym czasie pracy, polegających na przykład na zawieraniu umowy o dodatkową pracę wykonywaną w normalnym czasie pracy czy na powierzeniu tak zwanej pracy uzupełniającej, gdy praca umówiona nie wypełnia całego czasu pracy. Zasada, że strony łączy jeden stosunek pracy, nie oznacza jednak, że całkowicie wyłączona jest możliwość zawarcia odrębnej umowy. Przepisy nie wykluczają możliwości zatrudniania tej samej osoby przez tego samego pracodawcę na podstawie kilku umów o pracę. Istnieje swoboda w zakresie podejmowania pracy. Pracownik może pozostawać równocześnie w kilku stosunkach pracy, zlecenia itp. (poza wyjątkami wynikającymi z przepisów szczególnych, gdzie na takie zatrudnienie trzeba uzyskać zgodę przełożonego). Dotyczy to także zatrudnienia przez tego samego pracodawcę. Możliwość zawarcia dodatkowej umowy o pracę nie jest jednak nieograniczona. Nie można w ten sposób zatrudnić pracownika do tych samych rodzajowo prac, które wykonuje na podstawie pierwszej (pierwotnej, drugiej) umowy o pracę. W pytaniu mamy do czynienia z całkowicie inną rodzajowo pracą, a zatem możliwe jest drugie zatrudnienie (zawarcie drugiej umowy o pracę z tym pracownikiem) będące drugim, odrębnym stosunkiem pracy. Możliwość dodatkowego zatrudnienia własnego pracownika została zasadniczo dopuszczona w orzecznictwie. Istotny w tym zakresie jest np. wyrok Sądu Najwyższego z 13 marca 1997 r., sygn. akt I PKN 43/97 (patrz: www. administracja3.inforlex.pl), który wyraźnie wskazuje, od czego zależy dopuszczalność zawarcia takiej dodatkowej umowy: Z tym samym pracodawcą, w zakresie wykonywania pracy tego samego rodzaju, pracownik może pozostawać tylko w jednym stosunku pracy. Stosunek ten może być wprawdzie w pewnym zakresie modyfikowany w drodze tzw. klauzul autonomicznych, ale klauzule te nie są odrębnymi umowami o pracę i nie prowadzą do powstania dodatkowego stosunku pracy między tymi samymi podmiotami, a ponadto stanowią wyjątek od reguły ogólnej. Podobnie wyjątkiem od zasady ogólnej jest dopuszczenie możliwości zawierania odrębnych umów o pracę między tymi samymi podmiotami (istnienia między nimi więcej niż jednego stosunku pracy), jeżeli ich przedmiotem ma być praca innego rodzaju niż wcześniej umówiona (wynikająca z wcześniej nawiązanej umowy o pracę). PO nr 2 luty

12 PORADNIK Oświatowy W przypadku braku kompetentnych pracowników można powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza placówki. Pracownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań służby bhp, a także specjalista spoza placówki powinni spełniać wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania zadań służby bhp oraz ukończyć szkolenie w dziedzinie bhp dla pracowników tej służby. ZAPAMIĘTAJ! Pracownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań tej służby, nie mogą ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla nich następstw z powodu wykonywania zadań i uprawnień służby bhp. Główny Inspektorat Pracy (GIP) wskazał, że rozporządzenie w sprawie służby bhp w 1 ust. 3 stanowi, że pracodawca zatrudniający od 100 do 600 pracowników tworzy wieloosobową lub jednoosobową komórkę albo zatrudnia w tej komórce pracownika służby bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 13 października 2006 r., sygn. akt I OSK 263/06 (patrz: stwierdził, że pracodawca zatrudniający ponad 100 pracowników zobowiązany jest utworzyć służbę bhp i zatrudnić pracownika tej służby. Niedopuszczalne jest zastąpienie służby bhp stworzonej na tych zasadach podmiotem niebędącym pracownikiem pracodawcy zatrudniającego powyżej 100 osób. Opinię tę potwierdził WSA w Gdańsku w wyroku z 22 marca 2012 r., sygn. akt III SA/Gd 8/12 (patrz: stwierdzając, że możliwość powierzenia zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy w przypadku braku kompetentnych pracowników dotyczy tylko sytuacji takiego pracodawcy, który zatrudnia nie więcej niż 100 pracowników. Właściwy inspektor pracy może, zgodnie z art k.p., nakazać zwiększenie liczby pracowników tej służby, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi. Zakres działania tej służby wymienia 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie służby bhp. Do zakresu tego należy: 1) przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bhp, ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk pracy, na których są zatrudnione kobiety w ciąży lub karmiące dziecko piersią, młodociani, niepełnosprawni, pracownicy wykonujący pracę zmianową, w tym pracujący w nocy, oraz osoby fizyczne wykonujące pracę na innej 10

13 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę; 2) bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń; 3) sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okresowych analiz stanu bhp zawierających propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy; 4) udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zakładu pracy oraz przedstawianie propozycji dotyczących uwzględnienia w tych planach rozwiązań techniczno-organizacyjnych zapewniających poprawę stanu bhp; 5) udział w ocenie założeń i dokumentacji dotyczących modernizacji zakładu pracy albo jego części, a także nowych inwestycji oraz zgłaszanie wniosków dotyczących uwzględnienia wymagań bhp w tych założeniach i dokumentacji; 6) udział w przekazywaniu do użytkowania nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, urządzeń produkcyjnych oraz innych urządzeń mających wpływ na warunki pracy i bezpieczeństwo pracowników; 7) zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bhp w stosowanych oraz nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych; 8) przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań ergonomii na stanowiskach pracy; 9) udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych pracy, wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących bhp oraz w ustalaniu zadań osób kierujących pracownikami w tym zakresie; 10) opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bhp na poszczególnych stanowiskach pracy; 11) udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz w opracowywaniu wniosków wynikających z badania przyczyn i okoliczności tych wypadków oraz zachorowań na choroby zawodowe, a także kontrola realizacji tych wniosków; 12) prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie dokumentów dotyczących wypadków przy pracy, stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby, a także przechowywanie wyników PO nr 2 luty

14 PORADNIK Oświatowy badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy; 13) doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bhp; 14) udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą; 15) doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach pracy, na których występują czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe, oraz doboru najwłaściwszych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej; 16) współpraca z właściwymi komórkami organizacyjnymi lub osobami, w szczególności w zakresie organizowania i zapewnienia odpowiedniego poziomu szkoleń w dziedzinie bhp oraz zapewnienia właściwej adaptacji zawodowej nowo zatrudnionych pracowników; 17) współpraca z laboratoriami upoważnionymi, zgodnie z odrębnymi przepisami, do dokonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, występujących w środowisku pracy, w zakresie organizowania tych badań i pomiarów oraz sposobów ochrony pracowników przed tymi czynnikami lub warunkami; 18) współpraca z laboratoriami i innymi jednostkami zajmującymi się pomiarami stanu środowiska naturalnego, działającymi w systemie państwowego monitoringu środowiska, określonego w odrębnych przepisach; 19) współdziałanie z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, a w szczególności przy organizowaniu okresowych badań lekarskich pracowników; 20) współdziałanie ze społeczną inspekcją pracy oraz z zakładowymi organizacjami związkowymi przy: podejmowaniu przez nie działań mających na celu przestrzeganie przepisów oraz zasad bhp, w trybie i w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach, podejmowanych przez pracodawcę przedsięwzięciach mających na celu poprawę warunków pracy; 21) uczestniczenie w konsultacjach w zakresie bhp, a także w pracach komisji bhp oraz innych zakładowych komisji zajmujących się problematyką bhp, w tym zapobieganiem chorobom zawodowym i wypadkom przy pracy; 22) inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy różnych form popularyzacji problematyki bhp oraz ergonomii. 12

15 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych Służba bhp (jak również pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono zadania służby, a także specjalista spoza zakładu pracy) jest uprawniona do: 1) przeprowadzania kontroli stanu bhp, a także przestrzegania przepisów oraz zasad w tym zakresie w zakładzie pracy i w każdym innym miejscu wykonywania pracy, 2) występowania do osób kierujących pracownikami z zaleceniami usunięcia stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwości zawodowych oraz uchybień w zakresie bhp, 3) występowania do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie pracowników wyróżniających się w działalności na rzecz poprawy warunków bhp, 4) występowania do pracodawcy o zastosowanie kar porządkowych w stosunku do pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowiązków w zakresie bhp, 5) niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób, 6) niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy wzbronionej, 7) niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób, 8) wnioskowania do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie pracy, w jego części lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników albo innych osób Ocena ryzyka zawodowego Pracodawca ma obowiązek: 1) oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko, 2) informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami art. 226 k.p. Przez ryzyko zawodowe należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodu- PO nr 2 luty

16 PORADNIK Oświatowy jących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy ( 2 pkt 7 rozporządzenia w sprawie bhp). Z ORZECZNICTWA Przewidziany w art. 226 Kodeksu pracy obowiązek informowania pracowników o ryzyku zawodowym dotyczy każdego pracownika, niezależnie od rodzaju zajmowanego stanowiska. Wyrok NSA z 2 października 2002 r., sygn. akt II SA/Wr 319/00 patrz: Niepoinformowanie o ryzyku zawodowym, co doprowadziło do zarażenia pracownika prątkami gruźlicy i naraziło go na cierpienia związane z zagrożeniem zdrowia oraz na niekorzystne przeżycia psychiczne, rodzi odpowiedzialność pracodawcy na zasadzie art. 445 k.c. Wyrok SN z 14 grudnia 2010 r., sygn. akt I PK 95/10 patrz: Rozwinięcie obowiązków pracodawcy w zakresie oceny ryzyka zawodowego nastąpiło w 39a rozporządzenia w sprawie bhp. Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach, w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac. Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne, metody oraz organizacja pracy powinny: zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy. Pracodawca prowadzi dokumentację oceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanych niezbędnych środków profilaktycznych. Dokument po- 14

17 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych twierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać w szczególności: 1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów, wykonywanych zadań, występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, osób pracujących na tym stanowisku; 2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko; 3) datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny. Państwowa Inspekcja Pracy na swojej stronie internetowej ( gov.pl) podaje, że ocenę ryzyka powinno się przeprowadzać w możliwie najprostszy sposób. U wielu pracodawców a do takich należą placówki oświatowe nie występują liczne zagrożenia i przeważnie można je łatwo zidentyfikować. Identyfikowanie zagrożeń i ocenianie związanych z nimi zagrożeń powinno jak podkreśla PIP opierać się na zasadach zdrowego rozsądku. W większości przypadków ocena ryzyka zawodowego może być prosta i można ją przeprowadzić zgodnie z zasadami przedstawionymi w ramce Ocena ryzyka zawodowego w pięciu krokach. OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO W PIĘCIU KROKACH Krok 1. Zebranie informacji potrzebnych do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego W tym celu pracodawca musi odpowiedzieć na następujące pytania: jakie stanowiska pracy występują w placówce, jakie osoby pracują na tych stanowiskach (ze szczególnym uwzględnieniem takich pracowników jak: młodociani, osoby niepełnosprawne, kobiety w ciąży, pracownicy niepełnoetatowi), jakie maszyny, narzędzia i materiały wykorzystuje się na stanowiskach pracy, na jakie zagrożenia wskazują instrukcje obsługi użytkowanych maszyn i urządzeń, jakie zadania (operacje technologiczne) wykonują pracownicy, PO nr 2 luty

18 PORADNIK Oświatowy jakie czynniki niebezpieczne, szkodliwe lub uciążliwe występują na stanowiskach pracy, jakie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej stosowane są na stanowiskach pracy, jakie są wyniki pomiarów czynników szkodliwych (jeśli były przeprowadzane) i co wynika z dotychczasowej dokumentacji dotyczącej wypadków przy pracy (jeśli do takich doszło) i chorób zawodowych, jakie są już zidentyfikowane zagrożenia i możliwe skutki ich wystąpienia, jakie są przepisy prawne i normy dotyczące występujących stanowisk pracy. Warto również poznać opinie i uwagi pracowników dotyczące stanowisk pracy, na których pracują. Pracownicy powinni być włączani w jak najszerszym zakresie w działania związane z oceną ryzyka zawodowego. Krok 2. Identyfikacja zagrożeń określenie dla każdego stanowiska pracy, jakie występują na nim zagrożenia Przy identyfikacji zagrożeń w placówce należy stwierdzić, czy na stanowiskach pracy mamy do czynienia z: nierównymi lub śliskimi powierzchniami, ruchomymi częściami maszyn, ostrymi krawędziami, gorącymi lub zimnymi powierzchniami, pracą na wysokości, wysokimi ciśnieniami, prądem elektrycznym, substancjami chemicznymi, pyłem, hałasem, nieprawidłowym oświetleniem, drganiami, promieniowaniem elektromagnetycznym, ręcznym przenoszeniem ciężarów, pracą w niewygodnej pozycji, zagrożeniami biologicznymi, stresem, innymi zagrożeniami. Do określania zagrożeń bardzo pomocne okazują się coraz liczniej udostępniane, szczególnie w ramach europejskiej kampanii oceny ryzyka zawodowego, listy kontrolne. Krok 3. Oszacowanie ryzyka Można w tym celu skorzystać z prostej metody oceny ryzyka według Polskiej Normy PN-N ( Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego, PKN, styczeń 2000). 16

19 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych W zależności od tego, jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia wypadków i chorób zawodowych oraz jak poważne są te następstwa (wypadki, choroby) ryzyko może być małe, średnie (oba uznawane są za dopuszczalne) lub duże (uznawane za niedopuszczalne i wymagające niezwłocznych działań w warunkach takiego ryzyka pracownicy nie mogą pracować). Wskazana jest refleksja, czy dotychczas podejmowane działania eliminujące lub ograniczające ryzyko (działania zapobiegawcze) są wystarczające. Metoda szacowania ryzyka wg normy PN-N nie jest jedyna, znane są jeszcze inne, proste metody oceny ryzyka wśród nich: metoda Wstępnej Analizy Zagrożeń (PHA), metoda Wskaźnika Ryzyka (RISC SCORE), metoda Grafu Ryzyka, metoda Analizy Bezpieczeństwa Pracy (JSA). Krok 4. Określenie działań eliminujących lub ograniczających ryzyko zawodowe W tym celu należy zacząć od tych zagrożeń, których ryzyko wystąpienia jest największe, zgodnie z zasadą, aby możliwość całkowitego usunięcia zagrożenia miała priorytet, a zastosowanie środków ochrony indywidualnej było ostatecznością. W przypadku ryzyka niedopuszczalnego działania ograniczające muszą mieć charakter natychmiastowy. Dopuszczalne ryzyko średnie wymaga prowadzenia działań na rzecz jego dalszego zmniejszania, natomiast ryzyko małe działań zapewniających, że pozostanie ono na tym poziomie. Krok 5. Dokumentowanie wyników oceny ryzyka zawodowego Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego powinna uwzględniać elementy określone w 39a ust. 3 rozporządzenia w sprawie bhp, tj. zawierać opis ocenianego stanowiska pracy, wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy, niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko oraz datę oceny i osobę, która ją przeprowadziła. W rozporządzeniu tym nie zaproponowano wzoru formularza do takiej dokumentacji i nie ma jednolitego wzorca dla takiego dokumentu. Jej ostateczny kształt zależy zatem od decyzji dyrektora placówki. Istotne jest to, by zawierała informacje wcześniej wymienione Profilaktyczne badania lekarskie Pracownik nie może świadczyć pracy bez ważnych badań lekarskich wykonanych przez lekarza medycyny pracy. Dyrektor placówki oświatowej musi bezwzględnie pamiętać o kierowaniu pracowników na badania. O ile jeszcze badania wstępne raczej są zlecane powszechnie, o tyle stosunkowo często zdarza się, że pracownicy świadczą pracę bez badań, które muszą być wykonywane w trakcie zatrudnienia. PO nr 2 luty

20 PORADNIK Oświatowy Obowiązek pracodawcy skierowania pracownika na badania lekarskie jest powiązany z obowiązkiem pracownika lub osoby, która ma podjąć pracę, do poddania się tym badaniom (art. 211 pkt 5 k.p.). Profilaktyczne badania lekarskie pracowników dzielimy na: wstępne, okresowe, kontrolne Badania wstępne Zatrudnienie nowej osoby zawsze związane jest z obowiązkiem przeprowadzenia badań lekarskich przed dopuszczeniem jej do pracy. Obowiązek skierowania na te badania istnieje nawet wówczas, gdy dana osoba u poprzedniego pracodawcy wykonywała tę samą pracę w identycznym zakresie zadań i posiada ważne badania okresowe oraz wykonuje taką samą pracę obecnie u innego pracodawcy. Wstępnym badaniom lekarskim podlegają: osoby przyjmowane do pracy, pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe art k.p. Zwolnienie z obowiązku przeprowadzenia badań wstępnych dotyczy osób przyjmowanych ponownie do pracy u tego samego pracodawcy czyli w sytuacji kontynuowania czy też kolejnego zatrudnienia. Warunkiem zwolnienia z obowiązku skierowania na te badania jest jednak w takiej sytuacji to, aby: dana osoba była przyjmowana na to samo, co poprzednio, stanowisko pracy lub stanowisko o takich samych warunkach pracy, kolejna umowa o pracę została zawarta w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą. PRZYKŁAD Chcemy zatrudnić pracownicę na stanowisko sprzątaczki na podstawie umowy o pracę. Wcześniej osoba ta była zatrudniana w naszej placówce na podstawie umowy zlecenia do tego samego rodzaju prac i ma ważne badania lekarskie na stanowisko sprzątającej. Czy mamy obowiązek skierowania jej na wstępne badania lekarskie? 18

21 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych Każda osoba przyjmowana do pracy podlega wstępnym badaniom lekarskim. Obowiązek ten wyłączony jest wówczas, gdy mamy do czynienia z ponownym zatrudnieniem do tej samej pracy osoby, która wcześniej była u danego pracodawcy zatrudniona na podstawie stosunku pracy. Ważna jest w tym wypadku tożsamość podstaw świadczenia pracy. Nie można przyjąć, że zwolnienie z obowiązku skierowania na wstępne badania lekarskie istnieje również w stosunku do osoby, która nie dalej niż 30 dni przed podjęciem zatrudnienia na podstawie umowy o pracę była złączona z tym pracodawcą umową zlecenia, w związku z wykonywaniem której miała przeprowadzone badania lekarskie. Dlatego pracownica, o której mowa w pytaniu, powinna zostać skierowana na wstępne badania w związku z nawiązaniem stosunku pracy Badania okresowe Badaniom okresowym podlega każdy pracownik placówki oświatowej. O zakresie i częstotliwości badań profilaktycznych decyduje lekarz przeprowadzający te badania, opierając się na wskazówkach metodycznych załączonych do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (dalej: rozporządzenie w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników). Lekarz prowadzący badania profilaktyczne może także wyznaczyć krótszy termin do przeprowadzenia kolejnego badania, niż zostało to określone we wskazówkach metodycznych. Nie został narzucony termin, w jakim skierowanie na badania okresowe powinno zostać wystawione, ale powinno to nastąpić przed upływem ważności posiadanych badań. Przy ustalaniu terminu należy zawsze kierować się realną możliwością wykonania przez pracownika badań w terminie bezwzględnie wyznaczonym przez datę końcową okresu ważności dotychczasowych. W tym zakresie należy brać pod uwagę godziny przyjęć lekarza medycyny pracy (co ma wpływ na ustalenie terminów badania), liczbę koniecznych dodatkowych badań i analiz, oczekiwanie na wyniki itp. Przykładowo termin ważności ostatniego badania okresowego upływa 28 lutego 2013 r. Oznacza to, że 1 marca 2013 r. pracownik nie będzie mógł świadczyć pracy, jeśli do tego dnia nie wykona badań i nie otrzyma ich wyników. Pracodawca powinien skierować pracownika na badania w takim PO nr 2 luty

22 PORADNIK Oświatowy terminie, który pozwoli mu na ich przeprowadzenie przed 1 marca. W przeciwnym razie pracownik nie będzie mógł świadczyć pracy z przyczyn przez niego niezawinionych. PRZYKŁAD Pracownik ma ważne badania okresowe jeszcze 2 lata. Jednak z powodu pogorszenia się wzroku zwrócił się z prośbą o skierowanie go do okulisty. Czy badanie to musi być powiązane z badaniami lekarza medycyny pracy, czy też wystarczy sama wizyta u okulisty? Jeżeli pracownik zgłosi pogorszenie wzroku i związany z tym brak możliwości dalszego wykonywania dotychczasowej pracy, pracodawca powinien wydać skierowanie na badania profilaktyczne poza terminami wynikającymi z częstotliwości wykonywania badań okresowych, na podstawie 6 pkt 1 rozporządzenia w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników. Gdyby jednak przesłanka braku możliwości wykonywania dalszej pracy ze względu na problemy pracownika ze wzrokiem nie wystąpiła, pracodawca nie ma możliwości skierowania pracownika na badania poza terminem obowiązkowych badań. W przypadkach: dotyczących konieczności przeniesienia pracownika do innej pracy ze względu na stwierdzenie szkodliwego wpływu wykonywanej pracy na zdrowie pracownika (art k.p.), stwierdzających, że ze względu na stan ciąży kobieta nie powinna wykonywać pracy dotychczasowej (art pkt 2 k.p.), stwierdzających u pracownika objawy wskazujące na powstawanie choroby zawodowej (art k.p.), stwierdzających niezdolność do wykonywania dotychczasowej pracy u pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy lub u którego stwierdzono chorobę zawodową, lecz nie zaliczono go do żadnej z grup inwalidów (art. 231 k.p.) zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej obejmuje m.in. przeprowadzenie badań lekarskich poza terminami wynikającymi z częstotliwości wykonywania badań okresowych i orzekanie o możliwości wykonywania dotychczasowej pracy. Skierowanie na przeprowadzenie badania wydaje pracodawca po zgłoszeniu przez pracownika niemożności wykonywania dotychczasowej pracy. Skierowanie w takich wypadkach powinno odbywać się na zwykłych zasadach. Oznacza to, że pracownik, o którym mowa w pytaniu, powinien zostać skierowany na pełne badania, nie tylko do lekarza okulisty. Jeżeli wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej wykażą potrzebę stosowania okularów korygujących wzrok pod- 20

23 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych czas pracy przy obsłudze monitora ekranowego, pracodawca ma obowiązek zapewnić je pracownikowi, zgodnie z zaleceniem lekarza ( 8 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe; dalej: rozporządzenie w sprawie bhp na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe) Badania kontrolne Kontrolne badania lekarskie mają na celu ustalenie zdolności pracownika do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku w przypadku jego nieobecności w pracy z powodu choroby trwającej dłużej niż 30 dni. Przeprowadza się je każdorazowo, kiedy niezdolność pracownika trwała dłużej niż 30 dni i była spowodowana chorobą. Uzyskanie zaświadczenia lekarskiego, potwierdzającego brak przeciwwskazań do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku, jest warunkiem dopuszczenia pracownika do pracy po chorobie. PRZYKŁAD Pracownik był niezdolny do pracy przez tydzień. Wrócił do pracy i przez 4 dni ją świadczył, jednak ponownie poszedł na zwolnienie lekarskie, które trwało w sposób ciągły 26 dni. Czy po powrocie z tego drugiego zwolnienia mamy obowiązek skierować go na badania kontrolne? Nadmieniam, że obie nieobecności spowodowane były całkowicie inną przyczyną niezdolności do pracy. Obowiązek skierowania pracownika na badania kontrolne powstaje wówczas, gdy jego niezdolność do pracy spowodowana chorobą trwała ponad 30 dni. W odniesieniu do tego okresu należy brać pod uwagę nieobecności ciągłe. Nie zlicza się w tym wypadku niezdolności do pracy, pomiędzy którymi wystąpiła przerwa, w czasie której pracownik świadczył pracę. Obowiązek pracodawcy skierowania na badania kontrolne po wyczerpaniu okresu zasiłku chorobowego dotyczy pracownika, który po upływie tego okresu stawił się do pracy i zgłosił gotowość jej wykonywania (wyrok Sądu Najwyższego z 21 września 2001 r., sygn. akt I PKN 639/00; patrz: Wcześniejsze odbycie badań kontrolnych, tj. jeszcze w trakcie przebywania na zwolnieniu lekarskim, jest niemożliwe, gdyż pracownik w trakcie zwolnienia lekarskiego jest z założenia niezdolny do pracy. PO nr 2 luty

24 PORADNIK Oświatowy Inna sytuacja byłaby w przypadku wykorzystania przez pracownika urlopu wypoczynkowego zgodnie z planem urlopów po ustaniu czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby. Sąd Najwyższy w wyroku z 20 marca 2008 r., sygn. akt II PK 214/07 (patrz: wskazał, że nie jest sprzeczne z przepisami prawa pracy (art i art k.p.) rozpoczęcie zaplanowanego urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po ustaniu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą pracownika, która trwała dłużej niż 30 dni. Sąd Najwyższy podkreślił, że urlop wypoczynkowy polega na czasowym niewykonywaniu pracy na dotychczasowym stanowisku i już tylko z tego powodu nie można przyjąć, że niezbędnym warunkiem rozpoczęcia urlopu jest przeprowadzenie kontrolnych badań lekarskich. Badania te są niezbędne przed dopuszczeniem do wykonywania pracy, natomiast nieprzeprowadzenie ich przed urlopem nie pozostaje w sprzeczności z istotą urlopu wypoczynkowego. Pracodawca ma zatem możliwość udzielenia urlopu bezpośrednio po zakończonej niezdolności do pracy pracownika, bez względu na długość tej niezdolności. Możliwość ta dotyczy jednak tylko sytuacji, w której urlop wykorzystywany jest bezpośrednio po zakończeniu choroby (czyli po zakończeniu orzeczonej niezdolności do pracy). Nie można dopuścić do sytuacji, w której bez przejścia badań kontrolnych po długotrwałej chorobie pracownik świadczy przez np. jeden dzień pracę, a następnie rozpoczyna urlop wypoczynkowy. Ważnej kwestii w odniesieniu do badań kontrolnych dotyczy inny wyrok Sądu Najwyższego z 21 czerwca 2005 r., sygn. akt II PK 319/04 (patrz: a mianowicie: pracownik stawiający się do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności (art k.p.) nie ma obowiązku dostarczenia orzeczenia lekarskiego o zdolności do pracy, o którym mowa w art k.p. Jeżeli pracownik stawi się do pracy i zgłosi gotowość jej wykonywania, obowiązek skierowania go na kontrolne badania lekarskie spoczywa na pracodawcy Skierowanie na badania Badanie profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. Skierowanie powinno zawierać: 1) określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane (wstępne, okresowe, kontrolne), 22

25 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych 2) w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona; w tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu, 3) w przypadku pracowników określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony, 4) informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy, o których mowa w pkt. 2 i 3, czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach 4 ust. 2 rozporządzenia w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników. ZAPAMIĘTAJ! Pracodawca, kierując pracownika na badania, nie wskazuje, jakie konkretne czynności mają być wykonane. To zawsze lekarz decyduje o przeprowadzeniu konkretnych analiz i badań specjalistycznych. Jak wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z 9 marca 2011 r., sygn. akt II PK 225/10 (patrz: w skierowaniu pracownika na badania lekarskie podstawowe znaczenie ma określenie czynników zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika (charakterystyka stanowiska pracy), a nie nazwa stanowiska pracy. Przez stanowisko pracy, o którym mowa w art k.p., należy rozumieć zarówno określenie rodzaju pracy, jak i miejsca (warsztatu) pracy. PRZYKŁAD Pracownik obsługi, który jest u nas zatrudniony od kilku lat, otrzymał w czasie badania okresowego orzeczenie lekarskie, zgodnie z którym nie może wykonywać wszystkich swoich dotychczasowych obowiązków (pogorszenie się stanu zdrowia nie jest wynikiem ani wypadku przy pracy, ani też choroby zawodowej). Czy placówka ma obowiązek zapewnienia innego zakresu obowiązków temu pracownikowi? Czy jest to przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie umowy o pracę? Wobec pracownika, o którym mowa w pytaniu, placówka nie ma obowiązku zapewnienia innego zakresu obowiązków. Jednak ze względu na to, że pracownik nie jest zdolny do wykonywania dotychczasowej pracy, można takiego przeniesienia dokonać, jednak nie istnieje takie zobowiązanie. PO nr 2 luty

26 PORADNIK Oświatowy Obowiązek przeniesienia pracownika do innej pracy powstaje tylko wtedy, kiedy: stwierdzono u pracownika objawy choroby zawodowej przeniesienie na czas wskazany w orzeczeniu lekarskim (art. 230 k.p.), pracownik stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej (art. 231 k.p.). Żadna z tych przesłanek nie występuje w przedstawionej sytuacji. Moim zdaniem, pogorszenie się stanu zdrowia pracownika w takim stopniu, że nie jest on w stanie wykonywać swoich dotychczasowych obowiązków, może być przyczyną uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę. Przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony za wypowiedzeniem nie muszą być w jakikolwiek sposób zawinione przez pracownika. Mogą zarówno dotyczyć pracodawcy, jak też nawet być całkowicie niezależne od obu stron stosunku pracy. Tak również orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 16 grudnia 1999 r., sygn. akt I PKN 469/99 (patrz: stwierdzając, że przeciwwskazanie lekarskie do wykonywania choćby jednego obowiązku należącego do zakresu czynności na zajmowanym stanowisku pracy uzasadnia wypowiedzenie umowy o pracę. Taka sytuacja wystąpiła w przypadku danego pracownika Szkolenia bhp Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bhp przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie (art. 94 pkt 4 i art k.p.). Szkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy nie jest wymagane w przypadku podjęcia przez niego pracy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę. Przeprowadzenie szkolenia bhp jest ważnym zobowiązaniem pracodawcy. Szkolenie to ma na celu przekazanie wiedzy o zagrożeniach i sposobach reakcji na nie. Warto zatem maksymalizować w tym zakresie stronę praktyczną, w szczególności w takim specyficznym zakładzie pracy, jakim jest szkoła lub inna jednostka oświatowa. Regulacje szczegółowe w tym zakresie zawarte są w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (dalej: rozporządzenie w sprawie szkoleń bhp). 24

27 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych Przepisy k.p., a także rozporządzenia w sprawie szkoleń bhp przewidują dwa rodzaje szkoleń wstępne i okresowe Szkolenie wstępne Szkolenie wstępne to szkolenie ogólne i stanowiskowe (instruktaż ogólny i instruktaż stanowiskowy). Instruktaż ogólny powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z podstawowymi przepisami bhp zawartymi w k.p., w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, z przepisami oraz zasadami bhp obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a także z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. Każdy nowo zatrudniony pracownik przed dopuszczeniem do wykonywania pracy musi przejść szkolenie ogólne. Instruktaż taki prowadzi: pracownik służby bhp, osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby albo pracodawca, który sam wykonuje takie zadania, lub wyznaczony przez pracodawcę pracownik posiadający zasób wiedzy i umiejętności, zapewniający właściwą realizację programu instruktażu, mający aktualne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie bhp 10 ust. 2 rozporządzenia w sprawie szkoleń bhp. Na zlecenie pracodawcy instruktaż ogólny może przeprowadzić również jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bhp. Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tych stanowiskach. Instruktaż stanowiskowy nie dotyczy jednak każdego pracownika. Ten rodzaj szkolenia przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy: 1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych, 2) pracownika przenoszonego na stanowisko, o którym mowa w pkt. 1, PO nr 2 luty

28 PORADNIK Oświatowy 3) ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką. ZAPAMIĘTAJ! Pracownik wykonujący pracę na kilku stanowiskach pracy powinien odbyć instruktaż stanowiskowy na każdym z tych stanowisk. Wyjątkowo instruktaż stanowiskowy powinien odbyć pracownik, który nie rozpoczyna pracy u pracodawcy ani nie jest przenoszony na nowe stanowisko, lecz pozostaje na dotychczasowym ( 11 ust. 3 rozporządzenia w sprawie szkoleń bhp). Dotyczy to sytuacji, gdy na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych, wprowadza się zmiany warunków techniczno-organizacyjnych, które mogą polegać na: zmianie procesu technologicznego czy organizacji stanowisk pracy, wprowadzeniu do stosowania substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym, wprowadzeniu nowych lub zmienionych narzędzi, maszyn i innych urządzeń. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza: sam pracodawca lub wyznaczona przez niego osoba kierująca pracownikami, jeżeli osoby te posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są przeszkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego, na zlecenie pracodawcy jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bhp. ZAPAMIĘTAJ! Instruktaż stanowiskowy powinien być zapewniony nauczycielowi zawodu. Instruktaż powinien: dawać wiedzę dotyczącą sposobów uniknięcia skutków zagrożeń wynikających z prowadzenia nauki zawodu, zapoznać nauczyciela z metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tym stanowisku. 26

29 Szkolenie okresowe Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych Szkolenie okresowe ma na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy i umiejętności w dziedzinie bhp oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Szkolenie okresowe odbywają m.in.: osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami, pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych, pracownicy służby bhp i inne osoby wykonujące zadania tej służby, pracownicy administracyjno-biurowi, inni, niewymienieni wcześniej, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bhp. Częstotliwość szkoleń okresowych zależy od rodzaju wykonywanej pracy. Terminy szkoleń okresowych przedstawia tabela 1. TABELA 1. Częstotliwość szkoleń okresowych STANOWISKO PRACY CZĘSTOŚĆ SZKOLEŃ TERMIN PIERWSZEGO SZKOLENIA OKRESOWEGO pracodawca oraz inne osoby kierujące pracownikami nie rzadziej niż raz na 5 lat w okresie do 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tym stanowisku nauczyciel, pedagog nie rzadziej niż raz na 5 lat w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tym stanowisku pracownik administracyjno-biurowy nie rzadziej niż raz na 6 lat w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tym stanowisku pracownik zatrudniony na stanowisku, na którym są wykonywane prace szczególnie niebezpieczne pracownik zatrudniony na stanowisku robotniczym nie rzadziej niż raz w roku nie rzadziej niż raz na 3 lata w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tym stanowisku w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tym stanowisku Z pierwszego szkolenia okresowego może być zwolniona osoba, która w okresie do 6 (12) miesięcy od rozpoczęcia pracy na danym stanowisku: przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym czasie u innego pracodawcy wymaganego szkolenia okresowego, PO nr 2 luty

30 PORADNIK Oświatowy odbyła szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na stanowisku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program uwzględnia zakres tematyczny wymagany programem szkolenia okresowego obowiązującego na nowym stanowisku pracy 15 ust. 5 rozporządzenia w sprawie szkoleń bhp Wymagania bhp dla stanowisk wyposażonych w monitor ekranowy Wiele osób zatrudnionych w placówkach oświatowych pracuje przy komputerach (np. pracownicy administracyjni, księgowość). W tym zakresie należy pamiętać o regulacjach odnoszących się do obowiązkowego wyposażenia stanowiska pracy czy dodatkowych przerw, jak również w niektórych przypadkach o obowiązku sfinansowania pracownikowi okularów korygujących. Wymagania bhp dla stanowisk pracy wyposażonych w monitory ekranowe określa rozporządzenie w sprawie bhp na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. Pracownikiem, w stosunku do którego pracodawca musi w rzeczywistości spełnić wymagania określone w tym rozporządzeniu, jest każda osoba zatrudniona przez pracodawcę (w tym praktykant i stażysta) użytkująca w czasie pracy monitor ekranowy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy ( 2 rozporządzenia w sprawie bhp na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe). Tylko do nich bowiem odnosi się to rozporządzenie. Państwowa Inspekcja Pracy w swoich wyjaśnieniach ( wskazuje, że: z 2 pkt 4 rozporządzenia wynika, że przepisy rozporządzenia stosuje się do pracowników użytkujących w czasie pracy monitor ekranowy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy. Należy zatem stwierdzić, że okulary korygujące wzrok będą przysługiwały pracownikowi, który po pierwsze jest zatrudniony w wymiarze przekraczającym połowę całego etatu (z reguły cały etat to 8 godzin dziennie). Po drugie pracownik powinien przynajmniej w takim rozmiarze (z reguły przez więcej niż 4 godziny dziennie) użytkować komputer. Jednocześnie Departament Prawny GIP informuje, że przepisy nie określają sposobu, w jaki pracodawca powinien dokumentować czas użytkowania komputera. W przypadku kontroli inspektor pracy może natomiast używać wszystkich środków dowodowych, który- 28

31 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych mi dysponuje na podstawie ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy oraz ustawy z 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (np. przesłuchać świadków lub strony), w celu ustalenia czasu użytkowania komputera przez pracownika. Z ORZECZNICTWA Nie mają znaczenia założenia, jakie przyjął pracodawca odnośnie do ilości czasu pracy przy komputerze na przedmiotowym stanowisku, lecz faktyczny wymiar czasu, jaki pracownik musi poświęcić na pracę przy komputerze. Nie jest także istotna okoliczność, że przekroczenie połowy dobowego czasu pracy przy komputerze może nie mieć miejsca każdego dnia. Przyjęcie bowiem interpretacji, że tylko powołany przepis wymaga, aby pracownik codziennie pracował przy komputerze więcej niż połowę dobowego czasu pracy, prowadziłoby do obejścia prawa. Pracodawca zawsze miałby bowiem możliwość takiej organizacji pracy, aby przynajmniej raz w tygodniu pracownik tej normy nie przekraczał, niezależnie od ilości czasu pracy spędzonego przy komputerze w pozostałe dni. Wyrok WSA w Poznaniu z 18 maja 2011 r., sygn. akt IV SA/Po 196/11 Przez stanowisko pracy wyposażone w monitory ekranowe należy rozumieć przestrzeń pracy wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy obejmującym wyposażenie: 1) podstawowe, czyli: monitor ekranowy, klawiatura lub inne urządzenie wyjściowe, jednostka centralna lub stacja dyskietek, 2) dodatkowe, czyli: drukarka, skaner, mysz, trackball, 3) pomocnicze, czyli: stół, krzesło, uchwyt na dokument, podnóżek. Monitorem ekranowym jest każde urządzenie do wyświetlania informacji w trybie alfanumerycznym lub graficznym, niezależnie od metody uzyskiwania obrazu. System komputerowy oznacza urządzenia wchodzące w skład wyposażenia podstawowego i dodatkowego stanowiska pracy wraz z oprogramowaniem. Pojęcie pracownika pracującego przy monitorze obejmuje każdą osobę zatrudnioną przez pracodawcę, w tym praktykanta i stażystę (a więc nie tylko PO nr 2 luty

32 PORADNIK Oświatowy wykonującą pracę na podstawie umowy o pracę), użytkującą w czasie pracy monitor ekranowy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy Obowiązki pracodawcy wobec pracowników wykonujących pracę przy komputerze Pracodawca jest zobowiązany do przeprowadzania na stanowisku pracy wyposażonym w monitory ekranowe, w szczególności zaś dla nowo tworzonych stanowisk oraz po każdej zmianie organizacji i wyposażenia tego stanowiska, oceny warunków pracy w aspekcie: organizacji stanowisk pracy, w tym rozmieszczenia elementów wyposażenia, w sposób zapewniający spełnienie wymagań bhp, stanu elementów wyposażenia zapewniającego bezpieczeństwo pracy, w tym ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym, obciążenia narządu wzroku oraz układu mięśniowo-szkieletowego pracowników, obciążenia pracowników czynnikami fizycznymi, w tym szczególnie nieodpowiednim oświetleniem, obciążenia psychicznego pracowników, wynikającego ze sposobu organizacji pracy 5 rozporządzenia w sprawie bhp na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. W przypadku negatywnej oceny warunków pracy na takim stanowisku, pracodawca jest zobowiązany usunąć stwierdzone zagrożenia i niedogodności. Pracownik ma prawo po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora do co najmniej pięciominutowej przerwy wliczonej do czasu pracy, jeżeli pracodawca nie zapewni mu możliwości łączenia przemiennego pracy związanej z obsługą monitora z innymi rodzajowo pracami nieobciążającymi narządu wzroku i wykonywanymi w innych pozycjach ciała, przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy monitorze ( 7 rozporządzenia w sprawie bhp na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe). Pracodawca zobowiązany jest także zapewnić pracownikom profilaktyczną opiekę zdrowotną oraz okulary korygujące wzrok, zgodnie z zaleceniem lekarza, gdy wyniki badań okulistycznych wykażą potrzebę ich stosowania podczas pracy przy obsłudze monitora. 30

33 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych Z PISM MINISTERSTWA FINANSÓW Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 11 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 ze zm.), wolne od podatku dochodowego są świadczenia rzeczowe i ekwiwalenty za te świadczenia, przysługujące na podstawie przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy, jeżeli zasady ich przyznawania wynikają z odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw. Odrębnymi przepisami, o których mowa w powołanym zwolnieniu, w zakresie regulacji dotyczących okularów korygujących, jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U. Nr 148, poz. 973). Z opinii Ministra Pracy i Polityki Społecznej wynika, że stosownie do 8 ust. 2 ww. rozporządzenia, pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom okulary korygujące wzrok, zgodne z zaleceniem lekarza, jeżeli wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej, w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach, wykażą potrzebę ich stosowania podczas pracy przy obsłudze monitora ekranowego. Obowiązek zapewnienia okularów przez pracodawców powinien być realizowany w odniesieniu do pracowników użytkujących w czasie pracy monitor ekranowy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy ( 2 pkt 4 tego rozporządzenia). Powyższe oznacza, że kwestią zasadniczą jest, aby pracownik względem którego stwierdzono, na podstawie badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej, potrzebę stosowania przy obsłudze monitora okularów korygujących wzrok został zaopatrzony w okulary zgodne z zaleceniem lekarza, tj. o określonych parametrach (odpowiednich do stanu wzroku pracownika), przeznaczone do pracy przy monitorze. Przepisy te nie określają jednak formy zapewnienia pracownikowi zaleconych okularów, dlatego też, w ocenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej, to pracodawca określa sposób zaopatrzenia pracownika w okulary. Może to nastąpić poprzez: otrzymanie od pracodawcy zaleconych okularów korygujących wzrok, dokonanie przez pracownika (w porozumieniu z pracodawcą) zakupu zaleconych okularów i otrzymanie zwrotu poniesionych na ten cel wydatków udokumentowanych wystawioną na niego fakturą. W tym przypadku zasadne jest ustalenie przez pracodawcę kwoty przeznaczonej na omawiane okulary i poinformowanie o tym zainteresowanych PO nr 2 luty

34 PORADNIK Oświatowy pracowników. Należy mieć jednak na uwadze, że wysokość środków finansowych, jakie pracodawca przeznacza na okulary, powinna być tak skalkulowana, aby umożliwiała zakup okularów korygujących wzrok zgodnych z zaleceniem lekarza. W świetle powyższego należy stwierdzić, że obie wyżej opisane formy zapewnienia przez pracodawcę okularów korygujących wzrok jako zgodne z przepisami powołanego rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej uprawniają do zastosowania zwolnienia podatkowego, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 11 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Na tle omawianego zagadnienia pojawiają się również wątpliwości co do możliwości korzystania z przedmiotowego zwolnienia podatkowego w przypadku, gdy pracodawca zapewnia pracownikowi szkła (soczewki) kontaktowe zamiast okularów. Zgodnie z otrzymaną od Ministra Pracy i Polityki Społecznej opinią, w niektórych przypadkach lekarz może zalecić stosowanie przy obsłudze monitora zamiast okularów szkieł (soczewek) kontaktowych, które spełniają ten sam cel. Te przypadki mogą być związane z określonymi wadami wzroku pracownika, przy których nie jest możliwe skorygowanie wzroku za pomocą okularów. Zatem, jeżeli lekarz specjalista w wyniku badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej zaleci pracownikowi stosowanie przy obsłudze monitora zamiast okularów szkieł (soczewek) kontaktowych, pracodawca ma obowiązek je zapewnić. Z tych względów należy uznać, że w tych szczególnych sytuacjach świadczenie w postaci zapewnienia szkieł (soczewek) kontaktowych również korzysta ze zwolnienia na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 11 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Interpretacja ogólna Ministra Finansów z 16 marca 2011 r., dotycząca zwolnień z PIT świadczeń związanych z zapewnieniem pracownikom okularów korygujących wzrok podczas pracy przy obsłudze monitora ekranowego, nr pisma DD3/033/30/CRS/11/95 Rozporządzenie w sprawie bhp na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe stawia także wymóg, aby stanowisko pracy było odpowiednio wyposażone, a elementy tego wyposażenia tak rozmieszczone, by nie narażać pracownika podczas pracy na nadmierne obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego oraz wzroku (załącznik do rozporządzenia). Użyte w tym przepisie stwierdzenie nadmierne obciążenie wskazuje, że dopuszcza się obciążenia, nie mogą one jednak przekraczać przyjętych 32

35 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych uśrednionych obciążeń. Pracownik musi mieć zapewnioną przestrzeń pracy, która umożliwi mu umieszczenie wszystkich elementów obsługiwanych ręcznie w zasięgu ramion. Ważna przy rozmieszczaniu monitorów jest także odległość pomiędzy nimi. Musi ona wynosić co najmniej 0,6 m, zaś pomiędzy pracownikiem i tyłem sąsiedniego monitora co najmniej 0,8 m Warunki na stanowisku wyposażonym w monitory ekranowe Załącznik do rozporządzenia w sprawie bhp na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe określa minimalne wymagania bhp, jakie powinny spełniać poszczególne elementy stanowiska pracy. Dla monitora ekranowego postawiono następujące wymagania: znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne, obraz powinien być stabilny, bez tętnienia lub innych form niestabilności, jaskrawość i kontrast znaku na ekranie powinny być łatwe do regulowania w zależności od warunków oświetlenia stanowiska pracy, regulacje ustawienia monitora powinny umożliwiać pochylenie ekranu co najmniej 20 o do tyłu i 5 o do przodu oraz obrót wokół osi co najmniej o 120 o po 60 o w obu kierunkach, ekran monitora powinien być pokryty warstwą antyodbiciową lub wyposażony w odpowiedni filtr, ustawienie ekranu monitora względem źródeł światła powinno ograniczać olśnienia i odbicia światła. W razie potrzeby wynikającej z indywidualnych cech antropometrycznych pracownika powinna być zastosowana oddzielna podstawa monitora lub regulowany stół. Osobnym elementem wyposażenia stanowiska pracy jest klawiatura. Powinna mieć ona matową powierzchnię, znaki na niej muszą być kontrastowe i czytelne. Należy wybrać taką klawiaturę, która umożliwia pracownikowi przyjęcie pozycji niepowodującej zmęczenia mięśni kończyn górnych, w szczególności zaś powinna posiadać: możliwość regulacji kąta nachylenia w zakresie 0 o 15 o, odpowiednią wysokość przy spełnieniu warunku, aby wysokość środkowego rzędu klawiszy z literami A, S..., licząc od płaszczyzny stołu, nie przekraczała 30 mm dla przynajmniej jednej pozycji pochylenia klawiatury. PO nr 2 luty

36 PORADNIK Oświatowy Wyposażając stanowisko pracy, należy dobrać stół, którego konstrukcja umożliwia dogodne ustawienie elementów wyposażenia stanowiska pracy, w tym zróżnicowaną wysokość ustawienia monitora i klawiatury. Powinien on odznaczać się szerokością i głębokością zapewniającą: wystarczającą powierzchnię do łatwego posługiwania się elementami wyposażenia stanowiska i wykonywania czynności związanych z rodzajem pracy, ustawienie klawiatury z zachowaniem odległości nie mniejszej niż 100 mm między klawiaturą a przednią krawędzią stołu, ustawienie elementów wyposażenia w odpowiedniej odległości od pracownika, czyli w zasięgu jego ramion, bez konieczności przyjmowania wymuszonych pozycji. Wysokość stołu w połączeniu z siedziskiem krzesła powinna zapewniać: naturalne położenie rąk przy obsłudze klawiatury, z zachowaniem co najmniej kąta prostego między ramieniem i przedramieniem, odpowiedni kąt obserwacji ekranu monitora w zakresie 20 o 50 o w dół (licząc od poziomej na wysokości oczu pracownika do linii poprowadzonej od jego oczu do środka ekranu), przy czym górna krawędź ekranu monitora nie może znajdować się powyżej oczu pracownika, odpowiednią przestrzeń do umieszczenia nóg pod blatem stołu. Ochronie oczu pracownika służyć ma matowa, najlepiej jasna powierzchnia blatu stołu. Bardzo istotną częścią wyposażenia jest odpowiednie krzesło. Należy podkreślić, że bezwzględnie nie może to być tradycyjny, nieregulowany mebel. Krzesło stanowiące wyposażenie stanowiska pracy powinno posiadać: wystarczającą stabilność, osiągniętą poprzez wyposażenie w podstawę co najmniej pięciopodporową z kółkami jezdnymi, wymiary oparcia i siedziska zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów, regulację wysokości siedziska w zakresie mm, licząc od podłogi, regulację wysokości oparcia, a także jego pochylenia w zakresie 5 o do przodu i 30 o do tyłu, wyprofilowanie płyty siedziska i oparcia odpowiednie do naturalnego wygięcia kręgosłupa i odcinka udowego kończyn dolnych, możliwość obrotu wokół osi o 360 o, podłokietniki. 34

37 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych Ponadto w załączniku do rozporządzenia w sprawie bhp na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe wskazano, że mechanizmy regulacji wysokości siedziska i pochylenia oparcia powinny być łatwo dostępne i proste w obsłudze oraz usytuowane w ten sposób, aby regulację można było wykonywać w pozycji siedzącej. Dodatkowo na życzenie pracownika bądź nawet bez takiego życzenia, jeżeli wysokość krzesła uniemożliwia pracownikowi płaskie, wypoczynkowe ustawienie stóp na podłodze, pracodawca ma obowiązek wyposażyć stanowisko pracy w podnóżek. Powinien on posiadać kąt pochylenia 0 o 15 o i wysokość dostosowaną do potrzeb danego pracownika. Jego powierzchnia nie może być śliska, nie powinien także przesuwać się podczas używania po podłodze. Stanowisko pracy należy także wyposażyć w uchwyt na dokumenty, posiadający regulację wysokości, pochylenia i odległości od pracownika. Co prawda w rozporządzeniu w sprawie bhp na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe zaznaczono, że wymóg taki istnieje tylko wtedy, jeżeli przy pracy występuje konieczność korzystania z dokumentów, jednak odnosząc to do realiów pracy, prawie na każdym stanowisku występuje taka konieczność. Uchwyt można zamontować w sposób w miarę dowolny, jednak jego pozycja musi minimalizować uciążliwe ruchy głowy i oczu. Praca przy monitorze powinna być wykonywana w taki sposób, by odleg łość oczu pracownika od ekranu wynosiła mm. Zwrócono także uwagę na oświetlenie stanowiska pracy, które musi zapewniać komfort pracy, w szczególności: poziom natężenia oświetlenia powinien spełniać wymagania określone w Polskich Normach, należy ograniczyć olśnienie bezpośrednie od opraw, okien, przezroczystych lub półprzezroczystych ścian albo jasnych płaszczyzn pomieszczenia oraz olśnienie odbiciowe od ekranu monitora, w szczególności przez zastosowanie odpowiednich opraw oświetleniowych, instalowanie żaluzji lub zasłon w oknach Zapewnienie środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego Pracodawca jest zobowiązany dostarczyć pracownikowi środki ochrony indywidualnej, a także odzieży i obuwia roboczego (art k.p.). Obowią- PO nr 2 luty

38 PORADNIK Oświatowy zek ten nie ma jednak powszechnego charakteru nie każdy rodzaj pracy czy też stanowisko pracy wymaga zapewnienia tego rodzaju przedmiotów. Środki ochrony indywidualnej mają zabezpieczać pracownika przed działaniem niebezpiecznych czynników występujących w środowisku pracy. Obowiązkiem pracodawcy jest nieodpłatne dostarczenie pracownikowi tych środków oraz poinformowanie pracownika o sposobach posługiwania się nimi. Informacja ta ma być zindywidualizowana. Środki ochrony indywidualnej powinny spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności, określone w odrębnych przepisach (m.in. w ustawie z 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności, ustawie z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane i ustawie z 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych). Definicję środka ochrony indywidualnej zawiera 2 pkt 9 rozporządzenia w sprawie bhp. Są to wszelkie środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu. Do środków ochrony indywidualnej nie zalicza się: zwykłej odzieży roboczej i mundurów, które nie są specjalnie przeznaczone do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika, środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, Policję i inne służby utrzymania porządku publicznego, wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy i ratownicze, środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów Prawa o ruchu drogowym, wyposażenia sportowego, środków służących do samoobrony lub odstraszania, przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania zagrożeń i naruszania porządku publicznego Odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej W placówkach oświatowych na pewno częściej niż ze środkami ochrony indywidualnej będziemy mieli do czynienia z obowiązkiem zapewnienia odzieży i obuwia roboczego. Nie oznacza to jednak, że w placówkach takich środków ochrony indywidualnej nie należy zapewniać w razie potrzeby. Środki ochrony indywidualnej służą zabezpieczeniu przed działaniem nie- 36

39 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych bezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy. Wiele prac fizycznych wykonywanych w szkole (np. praca palacza, prace w kuchni) wymaga używania środków zabezpieczających. Takie środki powinny zostać także przekazane nauczycielom niektórych przedmiotów (chemia, biologia), przy prowadzeniu których wykonywane są doświadczenia, eksperymenty. ZAPAMIĘTAJ! Pracownicy, którzy otrzymują środki ochrony indywidualnej, powinni zostać poinformowani o sposobach posługiwania się tymi środkami. Odzież i obuwie robocze pracodawca ma obowiązek dostarczać pracownikowi w sytuacji, gdy: odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu ubrudzeniu w procesie wykonywania pracy, jest to konieczne ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bhp. Pracodawca może ustalić stanowiska, na których dopuszczalne jest używanie przez pracowników, za ich zgodą, własnej odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania bhp (art k.p.). Nie może to dotyczyć jednak stanowisk, na których są wykonywane prace związane z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prace powodujące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi. Pracodawca, który chce wprowadzić w zakładzie pracy stanowiska, na których dopuszczalne jest używanie przez pracowników własnej odzieży i obuwia roboczego, może uczynić to w dwojaki sposób. Pierwszym ze sposobów jest stworzenie tabeli (tabel), stanowiącej osobny załącznik do regulaminu pracy, w której należy wskazać konkretne stanowiska pracy, na których mogłaby być używana odzież własna pracowników. W takim przypadku najlepiej utworzyć trzy tabele, odnoszące się do: 1) odzieży i obuwia roboczego, 2) stanowisk pracy, na których użytkowane mogą być: własna odzież i obuwie pracowników, 3) stanowisk, na których stosowane są środki ochrony indywidualnej. PO nr 2 luty

40 PORADNIK Oświatowy Bardziej praktyczne jest jednak stworzenie rozwiązania kompleksowego, tj. posłużenie się opracowaną tabelą zawierającą wykaz stanowisk pracy, na których stosowane są środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, z jednoczesnym wymienieniem stanowisk, na których dopuszczalne jest stosowanie własnej odzieży i obuwia roboczego (patrz: wzór 1). W placówce oświatowej taka możliwość odnosi się z reguły do wszystkich stanowisk. Ustalenie rodzaju środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, których stosowanie jest niezbędne na danych stanowiskach pracy, należy do zadań pracodawcy (art k.p.). Pracodawca powinien również wskazać przewidywane okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego. Przepisy nie narzucają przy tym czasu użytkowania poszczególnych części ubrania roboczego. Czas ten ustalony jest przez pracodawcę po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami. WZÓR 1. Wykaz stanowisk pracy, na których stosowane są środki ochrony indywidualnej, odzież i obuwie robocze... (oznaczenie pracodawcy) Załącznik nr. do regulaminu pracy I. Wykaz stanowisk pracy, na których stosowane są środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze w.. LP. STANOWISKO PRACY ZAKRES WYPOSAŻENIA: O ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ R ODZIEŻ I OBUWIE ROBOCZE PRZEWIDYWANY OKRES UŻYWALNOŚCI 1. (*) (**) (***) 2. Objaśnienia: (*) określenie nazwy stanowiska pracy (**) wskazanie przysługujących środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego (***) wskazanie okresu używalności danego rodzaju odzieży czy obuwia roboczego II. Wskazanie stanowisk pracy, na których może być używana własna odzież i obuwie robocze, oraz zasady wypłacania ekwiwalentu 1. Na stanowiskach wskazanych w poz. tabeli w pkt. I może być używana za pisemną zgodą pracownika własna odzież i obuwie robocze pracownika. 38

41 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych 2. Używana przez pracownika odzież i obuwie robocze muszą spełniać wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy. Wypełnienie tego obowiązku kontrolowane jest przez pracownika Wprowadza się następujące zasady wypłacania ekwiwalentu za używanie własnej odzieży i obuwia roboczego: pracownikowi przysługuje w zamian za przydział odzieży i obuwia roboczego ekwiwalent pieniężny, ekwiwalent jest wypłacany w terminie..., za pełne miesiące, za okresy, w których przysługuje, w wysokości uwzględniającej aktualne ceny obuwia i odzieży roboczej, obliczania ekwiwalentu dokonuje..., obliczanie ekwiwalentu następuje w terminie... Przykładowy wykaz stanowisk pracy, na których stosowane są odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony osobistej w jednostce szkolnej wraz z przykładowymi okresami ich używalności, przedstawia tabela 2. TABELA 2. Przydział odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony osobistej w jednostce szkolnej LP. STANOWISKO PRACY ZAKRES WYPOSAŻENIA: R ODZIEŻ I OBUWIE, O ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ PRZEWIDZIANY OKRES UŻYWALNOŚCI W MIESIĄCACH LUB DO ZUŻYCIA (D.Z.) 1. Bibliotekarz R fartuch z tkanin syntetycznych, R trzewiki profilaktyczne 2. Nauczyciel biologii R fartuch roboczy, O rękawice gumowe 3. Nauczyciel chemii R fartuch roboczy, O fartuch gumowy, O rękawice ochronne gumowe, O okulary ochronne 18 m-cy d.z. 12 m-cy d.z. 12 m-cy d.z. d.z. d.z. 4. Nauczyciel fizyki R fartuch roboczy 12 m-cy 5. Nauczyciel WF R dres, R podkoszulka, R spodenki gimnastyczne, R obuwie sportowe tenisówki 24 m-ce 12 m-cy 12 m-cy d.z. 6. Nauczyciel plastyki R fartuch roboczy 12 m-cy PO nr 2 luty

42 PORADNIK Oświatowy 7. Nauczyciel wychowania technicznego R fartuch roboczy, O okulary ochronne, O rękawice drelichowe 24 m-ce d.z. d.z. 8. Kucharka R czepek biały lub chustka, R fartuch biały, O półbuty lub sandały na spodach przeciwpoślizgowych, O fartuch przedni wodoodporny, O rękawice gumowe d.z. 12 m-cy d.z. d.z. d.z. 9. Woźny, konserwator, pracownik gospodarczy R koszula flanelowa, R fartuch roboczy, R kamizelka ocieplana, O trzewiki przemysłowe skórzane, O fartuch brezentowy, O rękawice ochronne 12 m-cy 12 m-cy 24 m-ce 18 m-cy d.z. d.z. 10. Sprzątaczka R fartuch roboczy, R trzewiki profilaktyczne tekstylne, O rękawice gumowe 12 m-cy 12 m-cy d.z Ekwiwalent za pranie odzieży roboczej Pracownikowi używającemu własnej odzieży i obuwia roboczego pracodawca wypłaca ekwiwalent pieniężny w wysokości uwzględniającej ich aktualne ceny. Pracodawca, zapewniając pracownikom odzież roboczą, jest obowiązany zapewnić również jej pranie. Jeżeli jednak pracodawca nie ma takiej możliwości, czynności te mogą być wykonywane przez pracownika, pod warunkiem wypłacania przez pracodawcę ekwiwalentu pieniężnego w wysokości poniesionych przez zatrudnioną osobę kosztów związanych z praniem tej odzieży. Mowa tu nie tyle o obiektywnym braku jakiejkolwiek możliwości zapewnienia prania odzieży, ile samych utrudnieniach organizacyjnych związanych z wykonywaniem tych czynności. Zdecydowana większość pracodawców ma możliwość zapewnienia prania nie tylko w razie posiadania w zakładzie pracy pralni, ale również zlecając wykonywanie tych usług podmiotowi zewnętrznemu. Przy tym ważne jest to, że nie można powierzyć pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, które uległy skażeniu środkami chemicznymi, promieniotwórczymi lub materiałami biologicznie zakaźnymi. 40

43 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych Przepisy k.p. nie przybliżają wysokości tego ekwiwalentu wskazuje się jedynie, że jego wartość powinna odpowiadać wysokości poniesionych przez pracownika kosztów. Dobrym rozwiązaniem jest określenie sposobu ustalania ekwiwalentu w przepisach wewnętrznych. Rozstrzygnięcia wewnątrzzakładowe powinny opierać się w tym zakresie na podziale poszczególnych elementów odzieży roboczej z uwzględnieniem stopnia ich zabrudzenia w związku ze zwykłym wykonywaniem danej pracy. Przykładowo można wskazać w regulaminie, że ekwiwalent będzie wypłacany w wysokości wynikającej bezpośrednio z rachunku przedstawionego przez pracownika w przypadku korzystania przez niego z pralni chemicznej. Ustalając wysokość ekwiwalentu za pranie odzieży, należy brać pod uwagę: częstotliwość prania odzieży roboczej z podziałem na poszczególne jej części, przy założeniu konieczności zachowania przede wszystkim higieny, walorów użytkowych, estetycznych, koszty zużycia środków piorących (proszki, płyny do prania), koszty energii elektrycznej, wody, odprowadzania ścieków. Przy określaniu zasad ustalania ekwiwalentu warto wskazać zasadę jego obniżania za okresy nieświadczenia pracy. Nie można bowiem przyjmować równych wysokości ekwiwalentu za każdy miesiąc (czy inny przyjęty w placówce okres), niezależnie od tego, czy pracownik pracował (a więc używał odzieży roboczej), czy też znaczną część danego okresu był nieobecny. Świadczenia rzeczowe i ekwiwalenty za te świadczenia, przysługujące na podstawie przepisów o bhp, zwolnione są z podatku dochodowego od osób fizycznych, jeżeli zasady ich przyznawania wynikają z odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw (art. 21 ust. 1 pkt 11 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych; dalej: updof). Oznacza to, że ze zwolnienia tego korzystają m.in. ekwiwalenty za użytkowanie własnej odzieży i obuwia roboczego oraz za pranie odzieży roboczej. Potwierdziło to np. Ministerstwo Finansów w piśmie z 6 maja 2005 r. (nr PB5/AŁ /05, Biuletyn Skarbu 2005, Nr 4, str. 20), w którym stwierdza, że: zwolnieniu z opodatkowania na mocy art. 21 ust. 1 pkt 11 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych podlega ekwiwalent pieniężny za pranie odzieży roboczej, który został przyznany pracownikowi na podstawie (...) przepisów Kodeksu pracy. Podobne zwolnienie dotyczy składek na ubezpieczenia społeczne. PO nr 2 luty

44 PORADNIK Oświatowy Zwolnienia z obciążeń podatkowych i składkowych nie są tutaj limitowane kwotowo. Ich wysokość powinna jednak odpowiadać zdrowemu rozsądkowi. Ryczałt ma za zadanie pokryć koszty prania poniesione przez pracownika. Pod pozorem wypłaty ryczałtu nie może być ukryta w praktyce forma dodatkowego wynagrodzenia pracowników. Istotne uwagi w tym zakresie poczynił NSA w Lublinie w wyroku z 8 kwietnia 1998 r., I SA/Lu 392/97 (patrz: w zakładzie prowadzonym przez stronę warunki pracy nie odbiegały od normy, a zatem można przyjąć twierdzenie, iż stopień zużycia odzieży ochronnej oraz ewentualne ekwiwalenty za pranie i reperację odzieży wykonywanej przez pracowników we własnym zakresie winny być porównywalne. Organy podatkowe w trakcie postępowania dokonały szeregu czynności, które miały na celu ustalenie ww. kosztów, stosując różne metody. Wyniki tych ustaleń w każdym przypadku odbiegały w sposób istotny od kosztów, jakie wykazywała strona. Powyższe okoliczności mogły zatem doprowadzić do wniosku organy podatkowe, iż faktycznie znaczna część wypłaconego pracownikom ekwiwalentu za pranie i reperację ich odzieży ochronnej stanowi wynagrodzenie za pracę. Organy podatkowe trafnie przyjęły, iż ekwiwalent pieniężny z tego tytułu powinien być ustalony w kwotach realnych uwzględniających nakład pracy na ten cel oraz aktualne koszty (energii, wody, środków piorących itp.). Przy ustalaniu ekwiwalentu należy zatem opierać się na obiektywnych przesłankach (np. wartość średniego kosztu prania odzieży w pralni w danej miejscowości). Błędem jest odnoszenie się w tym zakresie do wynagrodzenia pracownika czy pensji minimalnej (np. ekwiwalent ustalony jako miesięcznie kwota równa 5% wynagrodzenia minimalnego), gdyż nie wiąże się to w żaden sposób z kosztami prania odzieży. Regulamin pracy, określając prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników związane z porządkiem w placówce oświatowej, powinien ustalać w szczególności m.in. wyposażenie pracowników w odzież i obuwie robocze oraz w środki ochrony indywidualnej. W załącznikach do regulaminu pracy należy ustalić stanowiska pracy, na których: stosowanie środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego jest niezbędne, oraz wskazać przewidywane okresy ich użytkowania (art k.p.), dopuszczalne jest używanie przez pracowników, za ich zgodą, własnej odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania bhp (art k.p.). 42

45 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych Imienna karta wyposażenia pracownika w odzież roboczą Ewidencję wydanych pracownikowi przedmiotów wyposażenia stanowi imienna karta wyposażenia pracownika w odzież, obuwie oraz środki ochrony indywidualnej (patrz: wzór 2). Służy ona potwierdzeniu ich wydania, jak i otrzymania. Wzór karty może zostać wprowadzony u danego pracodawcy w załączniku do regulaminu pracy, nie jest to jednak wymagane przez przepisy. WZÓR 2. Imienna karta wyposażenia pracownika w odzież, obuwie oraz środki ochrony indywidualnej Załącznik nr do regulaminu pracy.... (oznaczenie pracodawcy) Imienna karta wyposażenia pracownika w odzież, obuwie oraz środki ochrony indywidualnej.... (imię i nazwisko pracownika)... (stanowisko i komórka organizacyjna) LP. OKREŚLENIE WYDANEGO ILOŚĆ PRACOWNIKOWI WYPOSAŻENIA POTWIERDZENIE WYDANIA/ZDANIA WYPOSAŻENIA PRACOWNIKOWI POTWIERDZENIE ODBIORU WYPOSAŻENIA OD PRACODAWCY OKRES UŻYWALNOŚCI (*****) NR PROTOKOŁU STRAT 1. (*) (***) 2. (**) (****) 3. Informacje dodatkowe: data rozpoczęcia pracy:. PO nr 2 luty

46 PORADNIK Oświatowy Objaśnienia: (*) potwierdzenie wydania data i podpis osoby upoważnionej przez pracodawcę do wydawania środków bądź odzieży, obuwia roboczego (**) potwierdzenie zwrotu data i podpis osoby upoważnionej przez pracodawcę do odbioru środków bądź odzieży, obuwia roboczego (***) data i podpis pracownika potwierdzające odbiór wyposażenia (****) data i podpis pracownika potwierdzające zdanie wyposażenia (*****) z uwzględnieniem przyjętych norm zużycia 1.7. Profilaktyczne posiłki i napoje Szczegółowo kwestię wydawania pracownikom posiłków i napojów omawia rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (dalej: rozporządzenie w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów). Stanowisko pracy, na którym zatrudnieni pracownicy powinni otrzymywać posiłki i napoje, zasady ich wydawania, jak również warunki uzasadniające zastępcze sposoby wydawania posiłków ustala pracodawca w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi lub po uzyskaniu opinii przedstawicieli pracowników, jeśli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa. Posiłki i napoje regeneracyjne wydawane są w dniach wykonywania pracy, która uzasadnia ich wydawanie (a więc obowiązek ten nie dotyczy każdej pracy i nie w każdych warunkach). Pracodawca ma także obowiązek zapewnić posiłki pracownikom zatrudnionym przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych. W 8 rozporządzenia w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów ustanowiony został zakaz zastępowania posiłków i napojów ekwiwalentem pieniężnym, co uwypukla ochronny charakter tych uregulowań. Posiłki są zapewniane w formie jednego dania gorącego pracownikom wykonującym prace: związane z wysiłkiem fizycznym, który powoduje w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8375 kj) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kj) u kobiet, 44

47 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych związane z wysiłkiem fizycznym, który powoduje w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kj) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kj) u kobiet, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10 o C lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25 o C, związane z wysiłkiem fizycznym, który powoduje w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kj) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kj) u kobiet, wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym, czyli od 1 listopada do 31 marca (bez względu na panującą temperaturę), pod ziemią (wszystkie prace). W 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów wskazano, że posiłki powinny zawierać około 50 55% węglowodanów, 30 35% tłuszczów, 15% białek oraz posiadać wartość kaloryczną około 1000 kcal (niezależnie od tego, czy przysługuje kobiecie czy mężczyźnie). Profilaktyczne posiłki powinny być wydawane w czasie regulaminowych przerw w pracy, najlepiej po 3 4 godzinach jej wykonywania. Nie ma obowiązku przyznawania pracownikom dodatkowej przerwy na spożycie tego posiłku (oczywiście pracodawca może z własnej woli takie ustanowić). Każda z osób pracujących danego dnia co najmniej 6 godzin ma prawo do 15-minutowej przerwy, która powinna wystarczyć na spożycie posiłku. Jeżeli jednak czas pracy w danym dniu (albo danej osoby) jest krótszy, przerwa ta nie przysługuje. Należy uznać, że w takim przypadku pracodawca zobowiązany do wydawania posiłków regeneracyjnych ze względu na uciążliwość pracy powinien zapewnić tym osobom możliwość spożycia tego posiłku w czasie pracy (czyli ustanowić dodatkową przerwę). W placówkach oświatowych zwykle nie będziemy mieli do czynienia z pracami dającymi prawo do otrzymania takiego posiłku. Inaczej może być jednak w odniesieniu do napojów. Pracodawca ma obowiązek zapewnić napoje (których rodzaj i temperatura muszą być dostosowane do aktualnie panujących warunków pracy) pracownikom zatrudnionym: w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25 o C; w tym wypadku napoje muszą być wzbogacone w sole mineralne i witaminy, w warunkach mikroklimatu zimnego, charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza (WCI) powyżej 1000, PO nr 2 luty

48 PORADNIK Oświatowy przy pracach na przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10 o C lub powyżej 25 o C, przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, który powoduje w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kj) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kj) u kobiet, na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28 o C. Napoje powinny być dostępne cały czas, w ilości zaspokajającej indywidualne potrzeby pracowników. Należy zwrócić uwagę na to, że napoje nie zostały przypisane tylko do ciężkich prac fizycznych, prac na wolnym powietrzu itp. W wielu przypadkach napoje chłodzące będą musiały zostać zapewnione wszystkim pracownikom placówek w niektórych okresach sezonu letniego. Niezależnie od tego, jaką pracę pracownik wykonuje, muszą mu zostać udostępnione nieodpłatnie napoje chłodzące, gdy temperatura w pomieszczeniach pracy przekracza 28 o C. Nie są to sytuacje będące ewenementem w okresie letnim. Powszechny brak klimatyzacji w placówkach oświatowych powoduje, że w tych z nich, które są czynne w czasie największych upałów, dyrekcja musi pamiętać o obowiązku wydawania napojów chłodzących. Osoby wykonujące pracę na otwartej przestrzeni (może to być woźny, sprzątaczka, konserwator, ale też nauczyciel prowadzący zajęcia na boisku szkolnym) muszą mieć zapewnione napoje gorące przy temperaturze otoczenia poniżej 10 o C lub chłodzące, gdy temperatura wynosi powyżej 25 o C. Rodzaj wydawanych napojów (np. woda, soki, kompot, zimna lub gorąca herbata) oraz sposób ich podawania zależą od decyzji pracodawcy i powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy i potrzeb fizjologicznych pracowników. 46

49 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych 1.8. Wymagania bhp w pomieszczeniach higienicznosanitarnych Pomieszczenia higienicznosanitarne to szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami, ustępy, jadalnie z wyjątkiem stołówek, pomieszczenia do wypoczynku, pomieszczenia do ogrzewania się pracowników oraz pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej ( 2 rozporządzenia w sprawie bhp). Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom pomieszczenia i urządzenia higienicznosanitarne, których rodzaj, ilość i wielkość powinny być dostosowane do liczby zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest wykonywana. Wymagania dla pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych zostały określone w załączniku nr 3 do rozporządzenia w sprawie bhp. W odniesieniu do placówek szkolnych uzupełnieniem przepisów rozporządzenia w sprawie bhp są postanowienia rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach. Przepisy 8 tego rozporządzenia narzucają obowiązek zapewnienia w pomieszczeniach sanitarnohigienicznych ciepłej i zimnej wody oraz środków higieny osobistej. Oznacza to, że w pomieszczeniach tych mają być przez cały czas dostępne: mydło, papier toaletowy, ręczniki papierowe (względnie suszarki). Warunki dotyczące utrzymania higieny osobistej uczniów w szkołach lub placówkach w tym stan czystości, porządku oraz stan techniczny urządzeń sanitarnych oraz zapewnienie dostępu do tych urządzeń ocenia Państwowa Inspekcja Sanitarna. Prowadzi ona również działania związane z poprawą stanu sanitarnego w ramach zapobiegawczego oraz bieżącego nadzoru Przykładowe zapisy w regulaminie pracy odnoszące się do bhp W regulaminie pracy w placówce oświatowej powinny znaleźć się kwestie związane m.in. z obowiązkami pracodawcy dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, w tym także sposobu informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, wymienione w art k.p., jak też inne, które pracodawca uzna za istotne. PO nr 2 luty

50 PORADNIK Oświatowy Dwa przykładowe zapisy regulaminu pracy dotyczące bhp w placówce oświatowej przedstawiają wzory 3 i 4. WZÓR 3. Bezpieczeństwo i higiena pracy, ochrona przeciwpożarowa w regulaminie pracy Bezpieczeństwo i higiena pracy 1. Pracownicy zobowiązani są do ścisłego przestrzegania przepisów i zasad bhp oraz przestrzegania przepisów o ochronie przeciwpożarowej. 2. Pracodawca jest obowiązany zapewnić przestrzeganie tych przepisów i zasad przez pracowników przez wydawanie stosownych poleceń, przez usuwanie uchybień i zapewnienie wykonania wszelkich zaleceń organów nadzoru nad warunkami pracy, w tym również społecznego inspektora pracy i lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami. 3. Pracodawca jest obowiązany chronić życie i zdrowie pracowników oraz uczniów przez zapewnienie im bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, zabezpieczyć ich przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy. 4. Pracodawca jest obowiązany w szczególności: 1) organizować pracę i stanowiska pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, 2) przeprowadzać systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bhp i ochrony przeciwpożarowej, a podczas szkoleń informować o ryzyku zawodowym występującym na stanowiskach pracy, 3) kierować pracowników na badania lekarskie, 4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego pracy oraz o sprawność środków ochrony zbiorowej i indywidualnej pracowników i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem, 5) wydawać pracownikom odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej. 5. Pracodawca jest zobowiązany także przekazywać pracownikom informacje o: 1) zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w placówce, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników oraz uczniów; 48

51 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych 2) działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń, o których mowa w pkt. 1; 3) pracownikach wyznaczonych do: a) udzielania pierwszej pomocy, b) wykonywania czynności w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji pracowników. Wykaz osób wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy oraz osób wykonujących czynności w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji pracowników znajduje się w zarządzeniu dyrektora placówki. 6. Podstawowym obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad bhp oraz przepisów przeciwpożarowych, a w szczególności pracownik jest obowiązany: 1) znać przepisy i zasady bhp, a także ochrony przeciwpożarowej, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym, 2) wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bhp oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych, 3) dbać o należyty stan urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu (stanowisku) pracy, 4) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich, 5) współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bhp. 7. Pracodawca dopuści pracownika do wykonywania pracy, gdy posiada on wymagane kwalifikacje zawodowe, po odbyciu wymaganego szkolenia wstępnego w zakresie bhp, ochrony przeciwpożarowej. W razie niespełnienia tych wymogów pracownik nie zostanie dopuszczony do pracy i jego nieobecność w pracy zostanie uznana za nieusprawiedliwioną. 8. Pracodawca informuje pracowników o ryzyku zawodowym oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami podczas szkolenia wstępnego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz każdorazowo w razie: 1) przenoszenia pracownika na inne stanowisko pracy, 2) wprowadzania na danym stanowisku zmian warunków techniczno- -organizacyjnych lub procesu technologicznego, 3) wprowadzania do stosowania substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń. Pracownik otrzymuje informację o ryzyku zawodowym na piśmie i potwierdza to podpisem. PO nr 2 luty

52 PORADNIK Oświatowy WZÓR 4. Bezpieczeństwo i higiena pracy w regulaminie pracy Obowiązkiem pracodawcy jest ochrona życia i zdrowia pracowników przez zagwarantowanie wszystkim zatrudnionym warunków bezpiecznej pracy z uwzględnieniem indywidualnych przeciwwskazań związanych ze stanem zdrowia lub warunkami psychofizycznymi pracownika. 1. Pracodawca jest odpowiedzialny za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w placówce, wykorzystując w tym zakresie możliwości nowoczesnych osiągnięć nauki i techniki. 2. W szczególności pracodawca jest obowiązany: 1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, 2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń, 3) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, 4) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy. 3. Pracodawca realizuje swoje obowiązki z zakresu bhp m.in. poprzez: 1) udział w szkoleniach i instruktażach z zakresu bhp oraz poddawanie się wymaganym egzaminom sprawdzającym, 2) odpowiednie zagospodarowanie oraz konserwację budynków i zainstalowanych w nim urządzeń, wewnętrznych ciągów komunikacyjnych, wind, stanowisk pracy i ich wyposażenia, 3) ścisłe przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych, jak również przepisów o szkoleniu pracowników w tym zakresie, 4) utrzymywanie w stanie pełnej sprawności wszelkich urządzeń technicznych, a zwłaszcza elektrycznych, wodno-kanalizacyjnych, wentylacyjnych, grzewczych itp., 5) wprowadzenie zakazu używania alkoholu, narkotyków i innych środków odurzających w miejscu pracy oraz zakaz przebywania w stanie upojenia alkoholowego bądź odurzenia w zakładzie pracy pod rygorem konsekwencji przewidzianych w Kodeksie pracy. 50

53 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika placówki. W szczególności pracownik jest obowiązany: 1) znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym, 2) wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych, 3) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim i stosować się do zaleceń lekarskich, 4) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy, 5) stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem, 6) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich, 7) niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w placówce wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia o grożącym im niebezpieczeństwie, 8) współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, 9) ograniczyć palenie tytoniu w pracy do miejsc i pomieszczeń specjalnie w tym celu wydzielonych. Pracodawca konsultuje z wybranymi przez załogę pracownikami przedsięwzięcia podejmowane w zakresie: 1) zmian w organizacji pracy i wyposażenia stanowisk pracy, wprowadzania nowych procesów technologicznych oraz substancji i preparatów chemicznych, jeżeli mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników, 2) oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku, 3) przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego, 4) szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. PO nr 2 luty

54 PORADNIK Oświatowy Pracodawca może dopuścić do wykonywania pracy pracownika, który posiada wymagane kwalifikacje zawodowe, przeszedł odpowiednie badania lekarskie, odbył szkolenie wstępne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy i przepisów przeciwpożarowych, jest wyposażony w środki ochrony indywidualnej, ubranie robocze (jeśli są wymagane na danym stanowisku pracy). 1. Pracodawca ma obowiązek dostarczenia pracownikom środków ochrony indywidualnej niezbędnych do stosowania na określonych stanowiskach pracy. Rodzaje tych środków na poszczególnych stanowiskach pracy określają zarządzenia wewnętrzne. 2. Odzież i obuwie robocze przysługujące pracownikom na określonych stanowiskach pracy i okresy ich użytkowania określa tabela użytkowania odzieży roboczej, wprowadzona zarządzeniem dyrektora placówki. 3. Środki ochrony oraz odzież roboczą powierza się pracownikom tak jak inne mienie pracodawcy, z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się. 4. Dopuszcza się używanie przez pracowników, za ich zgodą oraz zgodą bezpośredniego przełożonego, własnej odzieży roboczej, jeżeli spełnia wymogi bhp; pracodawca wypłaca w takich przypadkach ekwiwalent pieniężny w wysokości uwzględniającej ich aktualne ceny. 5. Możliwość użytkowania własnej odzieży roboczej, wskazana w ust. 4, nie dotyczy stanowisk, na których są wykonywane prace związane z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prace powodujące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi. 6. Pracodawca przydziela pracownikom środki higieny osobistej w ilości niezbędnej do zachowania czystości. 1. Pracodawca ustala zagrożenia występujące na stanowisku pracy, zapisując je na karcie ryzyka zawodowego na stanowisku pracy. 2. Przełożony obowiązany jest zapoznać pracownika z kartą oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, co wymaga potwierdzenia przez pracownika odpowiednim pisemnym oświadczeniem. 52

55 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych 2. Konsekwencje niewypełnienia obowiązków z zakresu bhp Niewypełnienie obowiązków z zakresu bhp może powodować dla dyrektora placówki konsekwencje w postaci odpowiedzialności wykroczeniowej, niekiedy również powstrzymania się pracownika od pracy. To drugie jednak dotyczy tylko skrajnych przypadków, w których nieprawidłowości prowadziłyby do poważnych zagrożeń życia lub zdrowia pracownika i innych osób Powstrzymanie się pracownika od pracy W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego (art k.p.). Przepisy k.p. narzucają w takim przypadku obowiązek niezwłocznego powiadomienia przełożonego. Jeżeli więc pracodawca nie wypełnia swoich obowiązków i warunki pracy nie odpowiadają przepisom, a dalsze wykonywanie pracy stwarza realne zagrożenie, pracownik może powstrzymać się od pracy. Sytuacja taka może zostać uznana za ciężkie naruszenie przez pracodawcę podstawowych obowiązków wobec pracownika i skutkować rozwiązaniem przez zatrudnioną osobę stosunku pracy bez wypowiedzenia, z winy pracodawcy na podstawie art k.p. Kodeks pracy daje pracownikowi bardzo szerokie podstawy do powstrzymania się od pracy w przypadku niezapewnienia przez pracodawcę należytych warunków bhp. Podzielić je można na dwie grupy przesłanek: 1) zewnętrzne (art k.p.) gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, 2) wewnętrzne (art k.p.) gdy stan psychofizyczny pracownika nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla PO nr 2 luty

56 PORADNIK Oświatowy innych osób (wtedy pracownik po uprzednim zawiadomieniu przełożonego może powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej). Powstrzymanie się od pracy i oddalenie się z miejsca pracy nie dotyczy pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia (np. ratownicy). Nie należy, moim zdaniem, ograniczać możliwości powstrzymania się od pracy tylko do tych przypadków, gdy zagrożenie jest wynikiem naruszenia przez pracodawcę przepisów i zasad bhp. Także gdy sytuacja odpowiada przepisom bhp, ale jednak istnieje zagrożenie dla życia lub zdrowia pracownika lub innych osób, może on powstrzymać się od wykonywania pracy bez negatywnych dla siebie konsekwencji. Należy tutaj brać pod uwagę stan zagrożenia, a nie tylko formalne naruszenie przepisów. Co prawda Sąd Najwyższy w wyroku z 11 maja 2006 r., sygn. akt I PK 191/05 (patrz: www. administracja3.inforlex.pl) wskazał, że pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy tylko w przypadku łącznego wystąpienia przesłanek określonych w art k.p. (warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika), jednak stanowisko to może być zakwestionowane. Nie należy bowiem wymagać, by pracownik odczuwający bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia przed powstrzymaniem się od pracy zobowiązany był do analizy przepisów bhp. Nawet w sytuacji gdy przepisy te byłyby w pełni zapewnione, nic nie zmieniłoby to w zakresie istniejącego bezpośredniego zagrożenia. PRZYKŁAD Konserwator-palacz przestał wykonywać pracę związaną z obsługą kotła grzewczego, twierdząc później, że wystąpiło bezpośrednie zagrożenie dla jego zdrowia związane z nieprawidłowym działaniem urządzenia, które obsługiwał. Nie powiadomił jednak o tym natychmiast przełożonego. Z przepisów k.p. wynika, że powstrzymanie się od pracy może wystąpić tylko w razie naruszenia przez pracodawcę przepisów bhp (tutaj tego nie było). Czy pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za czas tej przerwy trwającej dwie godziny? Przepisy k.p. narzucają na pracownika obowiązek niezwłocznego powiadomienia przełożonego zarówno w przypadku powstrzymania się od wykonywania pracy, jak również oddalenia się pracownika z miejsca zagrożenia. Pojęcie niezwłocznie należy tutaj rozumieć jako w najbliższym możli- 54

57 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych wym terminie. Trudno jest pracownikowi w każdej sytuacji stwarzającej zagrożenie życia lub zdrowia przed powstrzymaniem się od pracy skontaktować się z przełożonym. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Prawo do wynagrodzenia zostaje zachowane wówczas, gdy spełnione są warunki wskazane w art i 2 k.p. Przepisy te m.in. nakładają na pracownika obowiązek niezwłocznego poinformowania o zaistniałej sytuacji przełożonego. Przy braku takiej informacji w obiektywnie najbliższym terminie pracownik utraci prawo do wynagrodzenia za czas przerwy. Brak powiadomienia nie wpływa jednak na samą ocenę zasadności powstrzymania się od pracy. PRZYKŁAD Pracownik administracyjny dwukrotnie zgłaszał przełożonemu konieczność wymiany żarówki w pomieszczeniu, w którym pracuje. Poinformował dyrektora szkoły, że do czasu wymiany żarówki powstrzymuje się od wykonywania pracy. Czy dyrektor może tę osobę ukarać dyscyplinarnie w opinii dyrektora warunki panujące w tym pomieszczeniu pozwalają na wykonywanie pracy (w pokoju jest jeszcze druga lampa)? Zmniejszenie natężenia oświetlenia daje możliwość powstrzymania się od pracy w pomieszczeniu, w którym ze względu na specyfikę pracy taka sytuacja może pociągnąć za sobą tragiczne konsekwencje dla pracownika lub osób trzecich. Zgodnie z 28 rozporządzenia w sprawie bhp, w pomieszczeniach pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia oświetlenia awaryjnego o odpowiednim natężeniu, jeżeli w razie awarii oświetlenia mogą wystąpić zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników. Pozornie takiego zagrożenia nie ma bezpośrednio w zwykłych pomieszczeniach pracy (np. w biurze). Brak właściwego oświetlenia może mieć jednak negatywny wpływ na zdrowie pracownika, który w takich warunkach niekiedy wręcz nie może prawidłowo wykonywać pracy. Zauważmy, że art. 210 k.p. nie wymaga, by zachodziło tutaj poważne zagrożenie dla zdrowia pracownika, ale jakiekolwiek, byle zagrożenie to było wynikiem określonych naruszeń bhp. W przedstawionej sytuacji dyrektor placówki powinien ocenić, czy pozostałe w pomieszczeniu pracy oświetlenie jest w pełni wystarczające, tzn. czy nie obniża komfortu pracy i tym samym nie powoduje nadmiernego obciążenia narządu wzroku, kierując się przy tym przede wszystkim regulacjami zawartymi w rozporządzeniu w sprawie bhp. Jeżeli tak jest (a wskazuje na to chociażby wcześniejsze dwukrotne zgłaszanie konieczności wymiany żarówki przełożonemu), pracownik może po- PO nr 2 luty

58 PORADNIK Oświatowy wstrzymać się od wykonywania pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, jako że dalsza praca powodować może negatywne dla niego skutki zdrowotne. Tym samym nie będzie jakichkolwiek podstaw do karania dyscyplinarnego tej osoby. We wszystkich miejscach na terenie placówki oświatowej, w których mogą przebywać pracownicy, pracodawca jest obowiązany zapewnić oświetlenie elektryczne w porze nocnej lub jeżeli oświetlenie dzienne jest niewystarczające. Wymagania dotyczące oświetlenia określają Polskie Normy ( 10 ust. 1 rozporządzenia w sprawie bhp). Szczegółowe regulacje zawarte są w tego rozporządzenia Odpowiedzialność za naruszenia w zakresie bhp Kto, będąc odpowiedzialnym za stan bhp albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bhp, podlega karze grzywny od 1000 zł do zł (art k.p.). Jak wskazał WSA w Szczecinie w wyroku z 12 sierpnia 2010 r., sygn. akt II SA/Sz 542/10 (patrz: wymóg posiadania aktualnych badań lekarskich przez pracownika obciąża pracodawcę, który zgodnie z art k.p. nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Pracodawca jest bowiem odpowiedzialny za stan bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś w przypadku nieprzestrzegania przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, to pracodawca, a nie pracownik podlega karze (art k.p.). Poważne naruszenia w zakresie bhp zostały także obłożone odpowiedzialnością na podstawie ustawy z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (dalej: k.k.). Kto, będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Nie podlega karze sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo (art. 220 k.k.). W zakresie odpowiedzialności pracodawcy i pracowników odpowiedzialnych w zakresie bhp nie można także zapominać o kwestiach we- 56

59 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych wnętrznych, tzn. odpowiedzialności dyscyplinarnej i porządkowej, jak również prawa pracownika do natychmiastowego rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracodawcy (art k.p.). PRZYKŁAD W jednym z pomieszczeń administracyjnych na ścianach od dłuższego czasu są duże wilgotne plamy oraz grzyb (i to już na sporej powierzchni). Czy pracownicy tam pracujący (administracja szkoły) mogą wymóc na pracodawcy ich usunięcie? Jednym z podstawowych obowiązków każdego pracodawcy jest zapewnienie właściwych, tzn. m.in. minimalizujących zagrożenia dla zdrowia pracowników, warunków pracy. Do wykonania tego obowiązku mogą go przymusić właściwe organy. Sytuacja opisana w pytaniu niewątpliwie może mieć wpływ na zdrowie osób pracujących przez dłuższy okres w tym pomieszczeniu. Pracodawca zobowiązany jest do interwencji i zlecenia stosownego remontu. Pracownicy nie tylko mogą w tym zakresie składać odpowiednie wnioski do pracodawcy, ale również zwrócić się do PIP (dane pracownika powinny zostać przez pracowników PIP zachowane w tajemnicy). Inspekcja pracy powinna przeprowadzić kontrolę w szkole, w wyniku której może nakazać pracodawcy usunięcie uchybień, wskazując jednocześnie odpowiedni termin. Dyrektor szkoły będzie musiał także poinformować PIP o realizacji nakazu. Pracodawca jest zobowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy w swoim zakładzie pracy. Obowiązek ten rozumiany jest bardzo szeroko zarówno w literaturze przedmiotu, jak i w orzecznictwie. Sąd Najwyższy w wyroku z 12 grudnia 1974 r., sygn. akt II PR 262/74 (patrz: orzekł, że obowiązek ten obejmuje przestrzeganie nie tylko ogólnie obowiązujących norm w tym zakresie, lecz także indywidualnych przeciwwskazań związanych ze stanem zdrowia lub osobniczymi skłonnościami pracownika. Pracodawca jest zobowiązany utrzymywać pomieszczenia pracy w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Powinien zapewnić ich okresowe remonty i konserwacje, tak aby utrzymana była w nich nie tylko właściwa temperatura, ale również wymiana powietrza i zabezpieczenie przed wilgocią. Z obowiązku tego nie zwalnia go nawet fakt, że budynek jest wadliwie wykonany (za co on nie ponosi żadnej winy). Nie dokonując stosownej naprawy (usunięcie wilgoci, plam pochodzenia biologicznego, ocieplenie ściany, wymiana lub naprawa okien, uszczelnienie dachu itp.), naraża się na grzywnę w wysokości od 1000 zł do zł. PO nr 2 luty

60 PORADNIK Oświatowy 3. Zasady bezpieczeństwa w szkole i podczas wyjść z uczniami Placówka oświatowa to przede wszystkim dzieci i młodzież, za których bezpieczeństwo odpowiedzialność ponosi dyrektor jednostki. Regulacje prawne narzucają w tym zakresie na niego pewne konkretne obowiązki. Co najmniej raz w roku dyrektor dokonuje kontroli zapewniania bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z obiektów należących do szkoły lub placówki, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, oraz określa kierunki ich poprawy ( 3 ust. 1 rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach). W kontroli z reguły uczestniczą: dyrektor (zastępca dyrektora) placówki, pracownik służby bhp, nauczyciel (nauczyciele) WF (w przypadku kontroli obiektów i pomieszczeń sportowych), konserwator. Z ustaleń kontroli warunków bhp w szkole sporządza się protokół, który podpisują osoby biorące w niej udział. Kopię protokołu dyrektor przekazuje organowi prowadzącemu Teren szkoły Regulacje dotyczące terenu szkoły lub placówki i samego budynku zostały zawarte w rozporządzeniu w sprawie bhp w szkołach i placówkach oraz w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (dalej: rozporządzenie w sprawie warunków technicznych budynków). Teren szkoły i placówki musi zostać ogrodzony ( 7 ust. 1 rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach). Ogrodzenie nie może stwarzać zagrożenia dla bezpieczeństwa ludzi i zwierząt. Nie można umieszczać na ogrodzeniach, na wysokości mniejszej niż 1,8 m, ostro zakończonych elementów, drutu kolczastego, tłuczonego szkła oraz innych podobnych wyrobów i materiałów ( 41 rozporządzenia w sprawie warunków technicznych budynków). Bramy i furtki w ogrodzeniu nie mogą otwierać się na zewnątrz działki. Furtki w ogrodzeniu nie mogą utrudniać dostępu do nich osobom niepeł- 58

61 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych nosprawnym poruszającym się na wózkach inwalidzkich. Szerokość bramy powinna wynosić w świetle co najmniej 2,4 m, a w przypadku zastosowania furtki jej szerokość powinna być nie mniejsza niż 0,9 m, przy czym na drodze pożarowej szerokości te regulują przepisy odrębne dotyczące ochrony przeciwpożarowej ( 43 rozporządzenia w sprawie warunków technicznych budynków). ZAPAMIĘTAJ! Na działkach budowlanych, przeznaczonych pod budynki oświaty i wychowania, co najmniej 25% powierzchni działki należy urządzić jako powierzchnię terenu biologicznie czynnego (pokrytego zielenią). Na terenie szkoły i placówki zapewnia się: właściwe oświetlenie, równą nawierzchnię dróg, przejść i boisk, instalację do odprowadzania ścieków i wody deszczowej 7 ust. 2 rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach. Otwory kanalizacyjne, studzienki i inne zagłębienia na terenie szkoły lub placówki zakrywa się odpowiednimi pokrywami lub trwale zabezpiecza w inny sposób. Szlaki komunikacyjne wychodzące poza teren szkoły i placówki zabezpiecza się w sposób uniemożliwiający bezpośrednie wyjście na jezdnię. W miarę możliwości szlaki komunikacyjne kieruje się na ulicę o najmniejszym natężeniu ruchu. W razie opadów śniegu przejścia na terenie szkoły i placówki oczyszcza się ze śniegu i lodu oraz posypuje piaskiem. Miejsca pracy oraz pomieszczenia, do których jest wzbroniony dostęp osobom nieuprawnionym, są odpowiednio oznakowane i zabezpieczone przed swobodnym do nich dostępem Pomieszczenia, w których odbywają się zajęcia W pomieszczeniach szkoły i placówki zapewnia się właściwe oświetlenie, wentylację i ogrzewanie. Pomieszczenia, w których odbywają się zajęcia, wietrzy się w czasie każdej przerwy, a w razie potrzeby także w czasie zajęć. PO nr 2 luty

62 PORADNIK Oświatowy W pomieszczeniach tych temperatura musi wynosić co najmniej 18 C ( 17 ust. 1 rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach). Taka temperatura powinna panować również w pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych. Jeżeli nie jest możliwe zapewnienie w pomieszczeniach temperatury 18 C, dyrektor zawiesza zajęcia na czas oznaczony, powiadamiając o tym organ prowadzący. W przypadku ogrzewania nawiewowego temperatura nawiewanego powietrza nie powinna przekraczać: 70 C przy nawiewie powietrza na wysokości nie mniejszej niż 3,5 m od poziomu podłogi stanowiska pracy, 45 C w pozostałych przypadkach 36 rozporządzenia w sprawie bhp. Powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz przy zastosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia. Klimatyzacja lub wentylacja nie może powodować przeciągów, wyziębienia lub przegrzewania pomieszczeń pracy. Strumień powietrza pochodzący z urządzeń wentylacji nawiewnej nie powinien być skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy. W pomieszczeniach pracy, w których występują łatwopalne lub niebezpieczne pod względem wybuchowym pyły, gazy lub pary, maksymalna temperatura nawiewanego powietrza powinna być zgodna z przepisami w sprawie ochrony przeciwpożarowej. ZAPAMIĘTAJ! Prace remontowe, naprawcze i instalacyjne w pomieszczeniach szkoły lub placówki przeprowadza się pod nieobecność w tych pomieszczeniach osób, którym szkoła lub placówka zapewniają opiekę. Apteczki Pomieszczenia szkoły i placówki, w szczególności pokój nauczycielski, laboratoria, pracownie, warsztaty szkolne, pokój nauczycieli wychowania fizycznego, kierownika internatu (bursy) oraz kuchnię, wyposaża się w apteczki zaopatrzone w środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy i instrukcję o zasadach udzielania tej pomocy ( 20 rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach). O tym wymogu mówi 60

63 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych również rozporządzenie w sprawie bhp. Zgodnie z jego 44, pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielania pierwszej pomocy, w tym m.in. pracodawca powinien zapewnić apteczki w poszczególnych wydziałach (oddziałach) zakładu pracy. Liczba, usytuowanie i wyposażenie punktów pierwszej pomocy i apteczek powinny być ustalone w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, z uwzględnieniem rodzajów i nasilenia występujących zagrożeń. Obsługa punktów i apteczek na każdej zmianie powinna być powierzana wyznaczonym pracownikom, przeszkolonym w udzielaniu pierwszej pomocy. W punktach pierwszej pomocy i przy apteczkach, w widocznych miejscach, powinny być wywieszone instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w razie wypadku oraz wykazy pracowników przeszkolonych w udzielaniu pierwszej pomocy. Standardy europejskie w zakresie wyposażenia apteczek pierwszej pomocy wyznaczają normy DIN. Wyposażenie apteczki spełniające normę DIN obejmuje: kompres zimny 1 szt., kompres na oko 2 szt., kompres a2 3 szt., opaska elastyczna 4 m 6 cm 2 szt., opaska elastyczna 4 m 8 cm 2 szt., plaster 10 6 cm (8 szt.) 1 kpl., plaster (14 szt.) 1 kpl., plaster 5 m 2,5 cm 1 szt., opatrunek indywidualny M sterylny 3 szt., opatrunek indywidualny G sterylny 1 szt., opatrunek indywidualny K sterylny 1 szt., chusta opatrunkowa cm 1 szt., chusta trójkątna 2 szt., chusta z fizeliny (5 szt.) 1 kpl., koc ratunkowy cm 1 szt., nożyczki 19 cm 1 szt., rękawice lateks 4 szt., chusteczka dezynfekująca 6 szt., ustnik do sztucznego oddychania 1 szt., instrukcja udzielania pierwszej pomocy 1 szt. PO nr 2 luty

64 PORADNIK Oświatowy Nie jest to wyposażenie obowiązkowe (stosowanie norm DIN nie jest zasadniczo obowiązkowe). Należy pamiętać, że w wyposażeniu apteczki nie powinny znajdować się leki, gdyż te podawane mogą być tylko na zalecenie i pod kontrolą lekarza Warsztaty, laboratoria, pracownie oraz stanowiska praktycznej nauki zawodu Maszyny i inne urządzenia techniczne będące wyposażeniem tych pomieszczeń utrzymuje się w stanie zapewniającym pełną sprawność działania oraz bezpieczeństwo pracy i nauki ( 23 ust. 1 rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach). Urządzenia techniczne wyposaża się w zabezpieczenia chroniące przed urazami, działaniem substancji szkodliwych dla zdrowia, porażeniem prądem elektrycznym, szkodliwymi wstrząsami, nadmiernym hałasem, działaniem wibracji lub promieniowaniem. Wszystkie niesprawne urządzenia (uszkodzone lub pozostające w naprawie) oznacza się w sposób wyraźny i zabezpiecza przed ich uruchomieniem. Dla wypełnienia tego obowiązku nie wystarczy karta z napisem niesprawne. Urządzenie ma być odłączone od źródła zasilania, zablokowane itp., czyli mają być podjęte konieczne działania w celu uniemożliwienia jego uruchomienia. W warsztacie, laboratorium i pracowni wywiesza się w widocznym i łatwo dostępnym miejscu regulamin określający zasady bhp. Przy maszynach i innych urządzeniach technicznych lub w ich pobliżu wywiesza się w widocznym miejscu instrukcję bezpiecznej obsługi. Przed dopuszczeniem do zajęć przy maszynach i innych urządzeniach technicznych w warsztatach, laboratoriach i pracowniach, uczniów zaznajamia się z zasadami i metodami pracy zapewniającymi bezpieczeństwo i higienę pracy przy wykonywaniu czynności na stanowisku roboczym. Dodatkowo przed każdym rozpoczęciem zajęć z użyciem maszyn i innych urządzeń technicznych w warsztatach, laboratoriach i pracowniach osoba prowadząca jest zobowiązana sprawdzić, czy nie występują jakiekolwiek zagrożenia związane z tymi urządzeniami, instalacją elektryczną i dalszymi elementami środowiska pracy ( 27 ust. 2 rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach). 62

65 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych ZAPAMIĘTAJ! Nauczyciele, w szczególności prowadzący zajęcia w warsztatach, laboratoriach, a także zajęcia wychowania fizycznego, podlegają przeszkoleniu w zakresie udzielania pierwszej pomocy. Przeszkolenie powinno odbywać się na koszt pracodawcy. Uczniów pracujących w warsztatach, laboratoriach i pracowniach szkolnych, w celu zabezpieczenia przed działaniem niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia czynników, a także ze względu na wymagania sanitarnohigieniczne, zaopatruje się w niezbędne środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze. Substancje i preparaty chemiczne umieszcza się w odpowiednich pojemnikach opatrzonych napisami zawierającymi nazwę substancji lub preparatu oraz informującymi o ich niebezpieczeństwie lub szkodliwości dla zdrowia. Substancje niebezpieczne i preparaty niebezpieczne w rozumieniu przepisów o substancjach i preparatach chemicznych przechowuje się w zamkniętych pomieszczeniach specjalnie przystosowanych do tego celu. Dyrektor zapewnia udostępnienie kart charakterystyk niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych zgromadzonych w szkole osobom prowadzącym zajęcia z użyciem tych substancji i preparatów. Uczniów zaznajamia się z kartami charakterystyk niebezpiecznych substancji i preparatów, jeżeli substancje te są używane w czasie zajęć Zajęcia wychowania fizycznego i imprezy sportowe Zajęcia sportowe są niewątpliwie połączone z ryzykiem powstania wypadku. Dlatego też należy zwrócić szczególną uwagę na prawidłowy nadzór nad uczniami w ich trakcie. Przepisy rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach dają w tym zakresie pewne wytyczne, które powinny zostać doszczegółowione w wewnętrznych regulaminach i instrukcjach obowiązujących w szkole i placówce. W czasie zawodów sportowych organizowanych przez szkołę lub placówkę uczniowie nie mogą pozostawać bez opieki osób do tego upoważnionych. Stopień trudności i intensywności ćwiczeń dostosowuje się do aktualnej sprawności fizycznej i wydolności ćwiczących. Uczestnika zajęć fizycznych uskarżającego się na dolegliwości zdrowotne zwalnia się w danym dniu z wykonywania planowanych ćwiczeń, in- PO nr 2 luty

66 PORADNIK Oświatowy formując o tym jego rodziców (opiekunów). Jest to obowiązek bezwzględny. Nawet jeśli nauczyciel kwestionuje prawdziwość podawanej przyczyny, nie może dopuścić w tej sytuacji danej osoby do ćwiczeń oraz powinien starać się sprawę wyjaśnić z rodzicami (opiekunami) dziecka. Zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 9 sierpnia 2011 r. w sprawie dopuszczalnych form realizacji obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego (dalej: rozporządzenie w sprawie form zajęć wychowania fizycznego), obowiązkowe zajęcia wychowania fizycznego dla uczniów klas IV VI szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych są realizowane w formie zajęć: klasowo-lekcyjnych, sportowych, sprawnościowo-zdrowotnych, tanecznych lub aktywnej turystyki do wyboru przez uczniów. Zajęcia klasowo-lekcyjne są realizowane w wymiarze nie mniejszym niż: 2 godziny lekcyjne tygodniowo w szkołach podstawowych i gimnazjach, 1 godzina lekcyjna tygodniowo w szkołach ponadgimnazjalnych. Dopuszcza się możliwość łączenia, w okresie nie dłuższym niż 4 tygodnie, godzin zajęć do wyboru przez uczniów, z zachowaniem liczby godzin przeznaczonych na te zajęcia. Dyrektor szkoły przygotowuje propozycję zajęć do wyboru przez uczniów, uwzględniając: potrzeby zdrowotne uczniów, ich zainteresowania oraz osiągnięcia w danym sporcie lub aktywności fizycznej, uwarunkowania lokalne, miejsce zamieszkania uczniów, tradycje sportowe środowiska lub szkoły, możliwości kadrowe 3 ust. 1 rozporządzenia w sprawie form zajęć wychowania fizycznego. Propozycję zajęć do wyboru po uzgodnieniu z organem prowadzącym i po zaopiniowaniu przez radę pedagogiczną i radę szkoły lub radę rodziców, dyrektor szkoły przedstawia do wyboru uczniom. Uczniowie, z wyłączeniem uczniów pełnoletnich, dokonują wyboru zajęć za zgodą rodziców. Ćwiczenia są prowadzone z zastosowaniem metod i urządzeń zapewniających pełne bezpieczeństwo ćwiczących. Bramki i kosze do gry oraz inne urządzenia, których przemieszczenie się może stanowić zagrożenie dla zdro- 64

67 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych wia ćwiczących, są mocowane na stałe. Stan techniczny urządzeń i sprzętu sportowego powinien być sprawdzany przed każdymi zajęciami ( 31 ust. 5 rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach). Obowiązek ten należy do nauczyciela (osoby prowadzącej zajęcia sportowe). W salach i na boiskach oraz w miejscach wyznaczonych do uprawiania ćwiczeń fizycznych, gier i zabaw umieszcza się tablice informacyjne określające zasady bezpiecznego użytkowania urządzeń i sprzętu sportowego. Prowadzący zajęcia zapoznaje osoby biorące w nich udział z zasadami bezpiecznego wykonywania ćwiczeń oraz uczestniczenia w grach i zabawach. Przykładowy regulamin boiska szkolnego przedstawia wzór 5. WZÓR 5. Przykładowy regulamin boiska szkolnego Regulamin korzystania z boiska szkolnego w... Administratorem boiska jest tel.. 1. Boisko szkolne jest miejscem przeznaczonym do prowadzenia zajęć z wychowania fizycznego, pozalekcyjnych zajęć sportowych uczniów szkoły, zawodów sportowych organizowanych przez szkołę oraz zajęć rekreacyjno-sportowych dla osób spoza szkoły. 2. Boisko jest dostępne dla osób niebędących uczniami szkoły w godzinach: poniedziałek piątek, sobota niedziela. 3. Administrator boiska może wyłączyć okresowo możliwość swobodnego korzystania z niego ze względu na odbywane na boisku zawody sportowe lub inne wydarzenia, a także niezbędne prace remontowo-konserwacyjne. Powiadomi o tym poprzez wywieszenie pisemnej informacji. 4. Zajęcia wychowania fizycznego oraz zajęcia pozalekcyjne odbywają się w obecności nauczyciela. 5. Zajęcia rekreacyjno-sportowe dla grup zorganizowanych spoza szkoły odbywają się pod nadzorem instruktora sportu lub osoby odpowiadającej za najem boiska. 6. W godzinach trwania zajęć lekcyjnych na boisku szkolnym mogą przebywać tylko uczniowie odbywający zajęcia wychowania fizycznego pod nadzorem nauczyciela. PO nr 2 luty

68 PORADNIK Oświatowy 7. Wszyscy użytkownicy boiska zobowiązani są do zachowania czystości i dbania o urządzenia. 8. Sprzęt i urządzenia sportowe znajdujące się na boisku szkolnym powinny być wykorzystywane zgodnie z ich przeznaczeniem i z zachowaniem podstawowych zasad bezpieczeństwa. 9. Zakazane jest: wprowadzanie na teren boiska zwierząt, wstęp na teren boiska osób nietrzeźwych, spożywanie alkoholu lub środków odurzających oraz palenie tytoniu na terenie obiektu, jazda po płycie boiska wszelkimi pojazdami, w tym m.in. rowerami, hulajnogami, rolkami, deskorolkami, niszczenie urządzeń sportowych i płyty boiska, wchodzenie na ogrodzenie i urządzenia sportowe, przebywanie i korzystanie z obiektów poza godzinami otwarcia. 10. Szkoła nie ponosi odpowiedzialności za wypadki powstałe w trakcie korzystania z obiektu przez osoby spoza szkoły. 11. Wszystkie uszkodzenia boiska i jego urządzeń należy zgłaszać do nauczyciela wychowania fizycznego lub administratora boiska. 12. Nauczyciel prowadzący zajęcia zobowiązany jest do kontroli stanu technicznego urządzeń i sprzętu sportowego przed każdymi zajęciami. 13. Za wszystkie uszkodzenia odpowiada materialnie osoba, która wyrządziła szkodę i jej prawni opiekunowie. 14. Osoby przebywające na terenie obiektu sportowego zobowiązane są do zachowania porządku i przestrzegania powyższego regulaminu.... (podpis dyrektora) P R O M O C J A INFORLEX.PL SZKOŁA Wypełnij krótki formularz i odbierz 14 DNI BEZPŁATNEGO DOSTĘPU DO PEŁNEJ WERSJI W ramach bezpłatnego dostępu przysługuje możliwość zadania pytania Ekspertom INFORLEX.PL Wejdź i korzystaj:

69 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych Przykładowy regulamin sali gimnastycznej przedstawia wzór 6. WZÓR 6. Przykładowy regulamin sali gimnastycznej Regulamin korzystania z sali gimnastycznej w Z sali gimnastycznej korzystają uczniowie szkoły... na zajęciach wychowania fizycznego, zajęciach o charakterze sportowo- -rekreacyjnym, zajęciach szkolnego koła sportowego. 2. Inne osoby niż uczniowie szkoły mogą korzystać z sali gimnastycznej na podstawie zawartej umowy najmu lub zezwolenia dyrektora szkoły. 3. Uczniowie podczas odbywanych na sali gimnastycznej lekcji lub innych zajęć sportowych zobowiązani są do posiadania stroju i obuwia sportowego. Inne osoby uczestniczące w zajęciach na sali gimnastycznej zobowiązane są do posiadania czystego obuwia sportowego. 4. Przebywanie w sali i korzystanie z urządzeń sportowych dozwolone jest tylko w obecności i za zgodą nauczyciela prowadzącego zajęcia lub osoby najmującej salę/posiadającej zgodę dyrektora na korzystanie z sali gimnastycznej. 5. Za bezpieczeństwo ćwiczących podczas zajęć uczniów odpowiada prowadzący zajęcia nauczyciel. 6. Przed przystąpieniem do ćwiczeń należy zdjąć zegarki oraz biżuterię (kolczyki, łańcuszki, pierścionki, bransoletki) oraz inne przedmioty mogące stanowić zagrożenie. 7. Uczniowie nie mogą opuszczać sali bez wiedzy nauczyciela. 8. O każdym wypadku, kontuzji, skaleczeniu czy nagłym pogorszeniu się samopoczucia należy natychmiast powiadomić nauczyciela prowadzącego zajęcia. 9. Sprzęt do ćwiczeń należy rozstawiać tylko w obecności nauczyciela. 10. Wszelkie zauważone usterki i uszkodzenia należy niezwłocznie zgłaszać prowadzącemu zajęcia. 11. Za szkody materialne wyrządzone na sali gimnastycznej przez ucznia ponoszą finansową odpowiedzialność jego rodzice (opiekunowie prawni). 12. W czasie zajęć uczniowie są zobowiązani do stosowania się do poleceń nauczyciela oraz przestrzegania niniejszego regulaminu. 13. Regulamin obowiązuje od dnia (podpis dyrektora) PO nr 2 luty

70 PORADNIK Oświatowy Dyrektor ma obowiązek dokonywania co najmniej raz w roku kontroli zapewniania bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z obiektów należących do szkoły, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki. Obejmuje to także kontrole obiektów sportowych. Dobrze, by dyrektor szkoły przeprowadzał kontrolę po każdej dłuższej przerwie w zajęciach (np. po wakacjach letnich) lub większej imprezie. Kontrola techniczna sali gimnastycznej powinna objąć: sprawdzenie okien i oświetlenia (działanie, zabezpieczenia przed rozbiciem, szczelność), sprawdzenie stabilności zamontowania elementów wyposażenia sali (drabinki, bramki, wysięgniki lin i drabin itp.), oględziny sprzętu ruchomego (materace, skrzynia gimnastyczna, ławki, piłki itp.), przegląd oznakowania, przegląd tablic informacyjnych, przegląd stanu technicznego podłogi, zabezpieczenia grzejników, narożników ścian, ogrodzeń, przegląd zabezpieczeń (drzwi, zamki itp.) zarówno samych obiektów (sali gimnastycznej, boiska), jak i pomieszczeń, w których znajduje się sprzęt sportowy, przegląd stanu szatni, natrysków, toalet Wyjścia z uczniami Przy organizacji zajęć, imprez i wycieczek poza terenem szkoły lub placówki liczbę opiekunów oraz sposób zorganizowania opieki ustala się, uwzględniając wiek, stopień rozwoju psychofizycznego, stan zdrowia i ewentualną niepełnosprawność osób powierzonych opiece szkoły lub placówki, a także specyfikę zajęć, imprez i wycieczek oraz warunki, w jakich będą się one odbywać ( 32 ust. 1 rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach). Kryteria te bierze się również pod uwagę przy ustalaniu programu zajęć, imprez i wycieczek. Przepisy rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach nie określają wymaganej liczby opiekunów dla uczniów biorących udział w wycieczkach i wyjściach poza szkołę. 68

71 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych Opiekun wycieczki sprawdza stan liczbowy jej uczestników przed wyruszeniem z każdego miejsca pobytu, w czasie zwiedzania, przejazdu oraz po przybyciu do punktu docelowego. Niedopuszczalne jest realizowanie wycieczek podczas burzy, śnieżycy i gołoledzi. Jeżeli specyfika wycieczki tego wymaga, jej uczestników zaznajamia się z zasadami bezpiecznego przebywania nad wodą. Osoby pozostające pod opieką szkoły lub placówki mogą pływać oraz kąpać się tylko w obrębie kąpielisk i pływalni w rozumieniu przepisów określających warunki bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne. Nauka pływania może odbywać się tylko w miejscach specjalnie do tego celu wyznaczonych i przystosowanych. Uczącym się pływać i kąpiącym się zapewnia się stały nadzór ratownika lub ratowników i ustawiczny nadzór opiekuna lub opiekunów ze strony szkoły lub placówki. Kajaki i łodzie, z których korzystają uczestnicy wycieczek, wyposaża się w sprzęt ratunkowy. Ze sprzętu pływającego korzystają jedynie osoby przeszkolone w zakresie jego obsługi oraz posługiwania się wyposażeniem ratunkowym. Niedopuszczalne jest używanie łodzi i kajaków podczas silnych wiatrów. ZAPAMIĘTAJ! Niedopuszczalne jest urządzanie ślizgawek i lodowisk na rzekach, stawach, jeziorach i innych zbiornikach wodnych. Wiele szczegółowych wytycznych dotyczących wycieczek szkolnych zawiera rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (dalej: rozporządzenie w sprawie organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki). Według 11 ust. 1 tego rozporządzenia dyrektor szkoły wyznacza kierownika wycieczki lub imprezy spośród pracowników pedagogicznych szkoły o kwalifikacjach odpowiednich do realizacji określonych form krajoznawstwa i turystyki. Kierownikiem wycieczki lub imprezy może być także inna, wyznaczona przez dyrektora szkoły, osoba pełnoletnia, która: ukończyła kurs kierowników wycieczek szkolnych, jest instruktorem harcerskim, PO nr 2 luty

72 PORADNIK Oświatowy posiada uprawnienia przewodnika turystycznego, przodownika lub instruktora turystyki kwalifikowanej lub pilota wycieczek. Kierownik wycieczki lub imprezy w szczególności: opracowuje program i harmonogram wycieczki lub imprezy, opracowuje regulamin i zapoznaje z nim wszystkich uczestników, zapewnia warunki do pełnej realizacji programu i regulaminu wycieczki lub imprezy oraz sprawuje nadzór w tym zakresie, zapoznaje uczestników z zasadami bezpieczeństwa oraz zapewnia warunki do ich przestrzegania, określa zadania opiekuna w zakresie realizacji programu, zapewnienia opieki i bezpieczeństwa uczestnikom wycieczki lub imprezy, nadzoruje zaopatrzenie uczestników w sprawny sprzęt i ekwipunek oraz apteczkę pierwszej pomocy, organizuje transport, wyżywienie i noclegi dla uczestników, dokonuje podziału zadań wśród uczestników, dysponuje środkami finansowymi przeznaczonymi na organizację wycieczki lub imprezy, dokonuje podsumowania, oceny i rozliczenia finansowego wycieczki lub imprezy po jej zakończeniu 12 rozporządzenia w sprawie organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki. Opiekunem wycieczki lub imprezy może być nauczyciel albo, po uzyskaniu zgody dyrektora szkoły, inna pełnoletnia osoba. Opiekun w szczególności: sprawuje opiekę nad powierzonymi mu uczniami, współdziała z kierownikiem w zakresie realizacji programu i harmonogramu wycieczki lub imprezy, sprawuje nadzór nad przestrzeganiem regulaminu przez uczniów, ze szczególnym uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa, nadzoruje wykonywanie zadań przydzielonych uczniom, wykonuje inne zadania zlecone przez kierownika. Przed przystąpieniem do strzelania z broni sportowej uczniów zaznajamia się z zasadami korzystania ze strzelnicy i bezpiecznego obchodzenia się z bronią. 70

73 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych Niedopuszczalne jest wydawanie osobom pozostającym pod opieką szkoły lub placówki sprzętu, którego użycie może stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia, w tym dysku, kuli, młota, oszczepu, łuku, szpady, sportowej broni strzeleckiej jeżeli szkoła nie ma możliwości zapewnienia warunków bezpiecznego korzystania z tego sprzętu. 4. Problem agresji i przemocy w szkole Problem agresji może wystąpić w każdej placówce oświatowej. Dotyczyć może zarówno zachowań agresywnych pomiędzy osobami pozostającymi pod opieką tej placówki, jak również agresji na linii uczeń nauczyciel. Na pewno zdecydowanie częściej występują zachowania agresywne pomiędzy uczniami niż skierowane w stronę nauczycieli. Te ostatnie nie należą jednak obecnie do rzadkości. Agresja jest zachowaniem ukierunkowanym na zewnątrz lub do wewnątrz, mającym na celu spowodowanie szkody fizycznej lub psychicznej. Zasadniczo można tu mówić o działaniu celowym. Ważne jest co w praktyce niekiedy nie jest łatwe odróżnienie zachowania agresywnego od wypadku czy przypadkowego zdarzenia, jakie może powstać np. w toku zabawy. Żaden przejaw agresji nie może być lekceważony, dotyczy to zarówno działań fizycznych, jak i agresji słownej. Wyczulenie na agresję dotyczyć powinno nie tylko nauczycieli, wychowawców, opiekunów, ale wszystkich pracowników placówki oświatowej. Zachowaniom agresywnym sprzyjać mogą czynniki: związane z osobowością sprawcy zaburzenia psychiczne, rozwojowe, osobowościowe, będące skutkiem sytuacji rodzinnej czy życiowej, związane z grupą rówieśników, wynikające ze środowiska, w jakim osoba agresywna przebywa duże zagęszczenie uczniów przy małej przestrzeni, hałas, związane z kwestiami wychowawczymi, dydaktycznymi. W wydanym przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu poradniku metodycznym dla nauczycieli Agresja i przemoc w szkolnych działaniach PO nr 2 luty

74 PORADNIK Oświatowy profilaktycznych (2004 r.) (dalej: poradnik metodyczny) podkreśla się, że działania profilaktyczne w zakresie agresji i przemocy w szkole powinny być planowane, mieć charakter długofalowy oraz dawać możliwość włączania nowych treści, stosownie do zaistniałych potrzeb (uwzględniać wymogi sytuacyjne). Ważne jest, aby profilaktyka agresji i przemocy znalazła swoje miejsce w realizowanych w szkole programach: wychowawczym, profilaktyki i nauczania. Skuteczne działania profilaktyczne powinny być spójne z treściami zawartymi w podstawie programowej kształcenia ogólnego, programem wychowawczym i profilaktyki, realizowane przez współpracujących ze sobą nauczycieli, zaakceptowane przez radę pedagogiczną i rodziców. Intensywność i formy działań zapobiegawczych zawsze powinny uwzględniać kontekst sytuacyjny. W poradniku metodycznym wskazuje się, że aby zbudować szkolny program profilaktyki uwzględniający problem agresji i przemocy w szkole, należy podjąć działania mające na celu: identyfikację zjawiska, zdiagnozowanie stanu i potrzeb, określenie celów, wyznaczenie zadań, zaplanowanie działań i ich realizację, monitorowanie i ewaluację. Pierwszy krok to identyfikacja uczniów, którzy są zagrożeni przemocą, oraz tych, którzy stosują przemoc w szkole. Wszyscy pracownicy szkoły powinni być przygotowani do rozpoznawania uczniów potencjalnych ofiar i potencjalnych sprawców. Symptomy umożliwiające identyfikację uczniów ofiar przemocy to: zamykanie się w sobie, smutek, przygnębienie, opuszczanie się w nauce, osamotnienie, zmienność nastrojów, objawy psychosomatyczne (np. bóle głowy, bóle brzucha), spóźnianie się do szkoły lub jej unikanie, wagary, trzymanie się blisko nauczycieli, bycie obiektem drwin ze strony kolegów, izolowanie się, ślady przemocy (sińce, zadrapania, zniszczone ubranie i przybory szkolne). 72

75 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych Sprawcy przemocy przejawiają symptomy, takie jak: siła i sprawność fizyczna, silna potrzeba dominacji i podporządkowywania sobie innych, trudności w podporządkowywaniu się normom, impulsywność, mała tolerancja na frustrację, buntowniczość, agresja (również wobec dorosłych), słaba empatia wobec słabszych, obniżony poziom lęku, pozytywny obraz własnej osoby. Identyfikacji problemu można dokonać różnymi metodami. Najprostszą są rozmowy z uczniami poruszające ważne dla uczniów sprawy dotyczące ich społeczności, dyskusje na temat poczucia bezpieczeństwa dzieci w szkole i w grupie rówieśniczej, postaw wobec brutalizacji życia, przemocy w mediach itp. (na poziomie dostosowanym do wieku dzieci i młodzieży). Inne metody do wykorzystania na terenie szkoły to: debaty szkolne, happeningi, dyskusje panelowe, konkursy plastyczne lub inne formy przekazu przez sztukę, wypracowania na dany temat, rozmowy z rodzicami itp. Diagnoza stanu i potrzeb ma na celu określenie zadań i sposobów ich realizacji, skierowanych na przeciwdziałanie zjawisku agresji i przemocy. Diagnozę tę powinien sporządzić zespół pracowników szkoły. Przy sporządzaniu diagnozy można wykorzystać procedury polegające na ankietowaniu uczniów, nauczycieli, rodziców, analizowaniu dokumentacji szkolnej (np. dane na temat wagarów, problemów z zachowaniem lub przestrzeganiem dyscypliny w szkole itp.), wywiadach i inne. O ile dane, na podstawie których tworzona będzie diagnoza, powinny być pobierane od jak najszerszego kręgu osób, o tyle sam skład zespołu nie powinien być, moim zdaniem, szczególnie rozbudowany. Jego rolą jest bowiem stworzenie konkretnej diagnozy na podstawie analizy zebranych informacji. Na pewno warto, aby w jego skład wchodził szkolny pedagog/psycholog. Kolejnym krokiem powinno być jednoznaczne określenie celu, jaki ma być osiągnięty w wyniku zrealizowanych działań profilaktycznych. Cel powinien być mierzalny, wynikający z przyjętych założeń teoretycznych, uwzględniający wyniki diagnozy. Przy planowaniu działań umożliwiających zrealizowanie celów należy uwzględnić przy- PO nr 2 luty

76 PORADNIK Oświatowy czyny stwierdzonych problemów. Działania powinny być adresowane do wszystkich podmiotów środowiska szkolnego, uwzględniać kontekst lokalny i sytuacyjny. Z punktu widzenia efektywności programu ważne jest wykorzystanie stosownie do stopnia zagrożenia etapu rozwojowego i możliwości percepcyjnych odbiorców. Następny etap to szczegółowe określenie sposobów i terminów realizacji zadań oraz osób odpowiedzialnych za ich wykonanie. W programie należy uwzględnić również zasady monitorowania i ewaluacji programu. Jeżeli w wyniku identyfikacji stwierdzono, że problemem środowiska szkolnego są zachowania agresywno-przemocowe uczniów, należy dokonać wnikliwej analizy przyczyn ich występowania. Wiadomo, że występujące czynniki ryzyka tego typu zachowań mogą tkwić w środowisku szkolnym, rodzinnym, rówieśniczym i cechach osobowych ucznia. Rolą szkoły jest ich osłabienie lub wyeliminowanie. Jeżeli stwierdzono, że np.: przyczyny zachowań agresywno-przemocowych tkwią w środowisku rodzinnym, to w szkolnych działaniach profilaktycznych należy uwzględnić wsparcie rodziny w jej funkcji wychowawczej, np. poprzez psychoedukację, trening umiejętności wychowawczych, a w sytuacjach trudnych podjąć interwencję z możliwością zaangażowania instytucji działających na rzecz dziecka i rodziny, zachowania agresywne i przemocowe wynikają z cech osobowości ucznia, to w szkolnych działaniach profilaktycznych należy uwzględnić wyniki diagnozy psychologicznej (ewentualnie medycznej, pedagogicznej, logopedycznej), sformułowane na jej podstawie wskazówki i zalecenia oraz umiejętności nauczycieli w tym zakresie oraz wspólnie z rodzicami ustalić indywidualny program oddziaływań terapeutyczno-wychowawczych, przyczyną występowania tego typu zachowań są niewystarczające (lub brak) umiejętności społeczne (nawiązywania kontaktów, budowania więzi, współpracy w grupie, rozwiązywania konfliktów), to w szkolnych działaniach profilaktycznych należy zaplanować doskonalenie umiejętności uczniów, jednocześnie należy uwzględnić przygotowanie nauczycieli do prowadzenia tego typu zajęć i pozyskać do współpracy rodziców, czynnikiem sprzyjającym występowaniu zachowań agresywno-przemocowych są określone miejsca w szkole (np.: sklepik, szatnia, toale- 74

77 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych ty), to działania profilaktyczne szkoły powinny uwzględnić np. zmiany organizacyjne (zmiany w dyżurach nauczycielskich i sposobach przemieszczania się uczniów) i architektoniczne (np. odpowiednie oświetlenie, wystrój wnętrz, zabezpieczenia pomieszczeń). Realizując wymienione zadania, należy uwzględnić zasoby szkoły. Ważne jest zbudowanie środowiska wychowawczego, dającego nauczycielom wsparcie i pomoc w rozwiązywaniu różnych sytuacji problemowych. Pomocne w stworzeniu takiego środowiska są spotkania (np. w formie nauczycielskiej grupy wsparcia, superwizji, konsultacji ze specjalistami, szkoleń), akceptowane przez wszystkich nauczycieli, dające poczucie bezpieczeństwa uczestnikom i zgodne z regułami pracy grupowej (np. rzetelna informacja na temat przypadku, określenie i przyjęcie zadań do realizacji poprzez sformułowanie konkretnych propozycji uwzględniających kontekst psychologiczny, pedagogiczny, socjologiczny omawianego problemu). Wspólne poszukiwanie rozwiązań może być cennym doświadczeniem dla wszystkich nauczycieli w szkole i przyczynić się do opracowania skutecznej strategii radzenia sobie z problemem. 5. Wypadki w placówce oświatowej Za wypadek uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć. W placówce oświatowej możemy mieć do czynienia z wypadkami zarówno dotyczącymi osób w niej pracujących, jak i uczniów oraz innych osób będących pod opieką tej placówki. Można zatem wyróżnić tu dwie grupy osób, które podlegają odrębnym przepisom w tym zakresie. W przypadku uczniów oraz innych osób będących pod opieką tej placówki postępowanie powypadkowe uregulowane zostało przepisami rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach. W zakresie nieuregulowanym należy sięgnąć do przepisów o ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (rozporządzenie Rady Ministrów z 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy; dalej: rozporządzenie w sprawie wypadków przy pracy). O ile kwestie postępowania powypadkowego w przypadku uczniów i pracowników są do siebie podobne (ale nie takie same), o tyle ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (dalej: ustawa wypadkowa) dotyczy stricte PO nr 2 luty

78 PORADNIK Oświatowy pracowników i nie ma zastosowania do uczniów. W odniesieniu do pracowników mają zastosowanie tylko przepisy o wypadkach przy pracy (nie stosuje się tych dotyczących uczniów) Wypadki osób pozostających pod opieką szkoły lub placówki Pracownik szkoły lub placówki, który powziął wiadomość o wypadku ucznia lub osoby pozostającej pod opieką tej placówki, niezwłocznie zapewnia poszkodowanemu opiekę, w szczególności sprowadzając fachową pomoc medyczną, a w miarę możliwości udzielając poszkodowanemu pierwszej pomocy Pierwsza pomoc Podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy znaleźć można np. na stronie internetowej Podano tam kilka podstawowych wskazówek, którymi powinniśmy się kierować, pomagając poszkodowanemu. Mianowicie należy: 1) ostrożnie zbadać ofiarę wypadku, 2) podchodząc do poszkodowanego, ocenić jego miejsce pod kątem bezpieczeństwa dla siebie i chorego, 3) sprawdzić jego reakcję (spytać: co się stało?, czy go coś boli itp.), 4) sprawdzić: czy język, wydzieliny lub jakieś obce ciało nie blokuje dróg oddechowych ofiary wypadku; jeśli drogi oddechowe nie są drożne, należy je oczyścić, delikatnie odchylając głowę poszkodowanego do tyłu (często ten ruch przywraca normalny oddech), 5) sprawdzić, czy ranny oddycha jeśli nie, zastosować sztuczne oddychanie, 6) sprawdzić, czy ma tętno jeżeli nie, zastosować reanimację, 7) sprawdzić, czy ma krwotok jeżeli tak, postarać się go zatamować, 8) jeśli przestało pracować serce, poszkodowany nie oddycha, trzeba natychmiast wezwać pogotowie, a do jego przyjazdu prowadzić reanimację krążeniowo-oddechową. Jeżeli mamy do czynienia z poważnym krwotokiem lub poważnym urazem głowy należy wykonać takie same czynności jak wskazane 76

79 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych wcześniej. Dodatkowo, jeśli osoba udzielająca pomocy jest sama, powinna najpierw wykonać pierwsze 4 serie reanimacji, a potem wezwać pogotowie. Gdy ofiara ma poważne obrażenia szyi lub pleców, nie wolno jej ruszać chyba że ratujemy ją przed pożarem, wybuchem itp., należy też sprawdzić, czy ofiara nie ma uszkodzonego kręgosłupa. Dodatkowo należy dopilnować, aby ranny leżał i był spokojny. Jeśli poszkodowany wymiotował a ma się pewność, że nie uszkodził kręgosłupa należy ułożyć go na boku w pozycji bocznej ustalonej, by się nie udusił, okryć go kocami lub płaszczami, by nie tracił ciepła. Jeśli to konieczne, należy rozciąć ubranie, nie można zdzierać ubrania z poparzonych miejsc, chyba że wciąż się tli. Należy uspokoić ofiarę wypadku sam udzielający pomocy powinien zachować spokój. To pozwoli rannemu opanować strach, dzięki czemu nie wpadnie w panikę. ZAPAMIĘTAJ! Nie należy podawać płynów osobie nieprzytomnej lub półprzytomnej, jak też osobie skarżącej się na ból brzucha (może to być objawem obrażenia narządów wewnętrznych). Lektura reguł postępowania nie zastąpi wiedzy praktycznej zdobytej na odpowiednim kursie, ponieważ do wykonania wielu z przedstawionych czynności taka praktyczna wiedza jest niezbędna Działania podejmowane w razie wypadku osób pozostających pod opieką placówki W razie wypadku ucznia nauczyciel powinien: udzielić osobie, która uległa wypadkowi, pierwszej pomocy, niezwłocznie zgłosić wypadek dyrektorowi szkoły; dyrektor wzywa pogotowie, zawiadamia rodziców (opiekunów prawnych) ucznia (innej osoby pozostającej pod opieką placówki), jeżeli wypadek powstał poza terenem szkoły, wezwać pogotowie, a także zawiadomić o wypadku rodziców (opiekunów prawnych) ucznia (innej osoby pozostającej pod opieką placówki), zabezpieczyć miejsce wypadku, nie dokonywać w tym miejscu żadnych zmian, PO nr 2 luty

80 PORADNIK Oświatowy postępować zgodnie z dalszymi ustaleniami dyrektora szkoły lub osoby przez niego wyznaczonej, złożyć wyjaśnienia zespołowi prowadzącemu postępowanie dotyczące ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku (zespołowi powypadkowemu). Dodatkowo o każdym wypadku zawiadamia się niezwłocznie: rodziców (opiekunów) poszkodowanego, pracownika służby bhp, społecznego inspektora pracy, organ prowadzący szkołę lub placówkę, radę rodziców 41 ust. 1 rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach. O wypadku śmiertelnym, ciężkim i zbiorowym dyrektor lub upoważniony przez niego pracownik szkoły lub placówki zawiadamia niezwłocznie prokuratora i kuratora oświaty ( 41 ust. 2 rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach). Pojęcia wypadku śmiertelnego, ciężkiego i zbiorowego nie zostały zdefiniowane w przepisach odrębnych dotyczących wypadków uczniów i innych osób pozostających pod opieką placówki. Dlatego odpowiednio można odnieść do nich definicje zawarte w art. 3 ust. 4 6 ustawy wypadkowej. Wypadek śmiertelny to wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku. Ciężki wypadek to wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Zbiorowy wypadek przy pracy to wypadek, w którym w wyniku tego samego zdarzenia wypadkowi uległy co najmniej dwie osoby. Nie ma znaczenia np. stopień uszkodzenia ciała przy kwalifikowaniu wypadku jako zbiorowy pod uwagę brana jest tylko liczba osób, które doznały urazu w wyniku tego samego zdarzenia. O wypadku, do którego doszło w wyniku zatrucia, zawiadamia się niezwłocznie państwowego inspektora sanitarnego ( 41 ust. 3 rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach). 78

81 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych Do czasu rozpoczęcia pracy przez zespół powypadkowy dyrektor zabezpiecza miejsce wypadku w sposób wykluczający dopuszczenie osób niepowołanych ( 42 ust. 1 rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach). Jeżeli czynności związanych z zabezpieczeniem miejsca wypadku nie może wykonać dyrektor, wykonuje je upoważniony przez dyrektora pracownik szkoły lub placówki Prace zespołu powypadkowego Okoliczności i przyczyny wypadku ustala powołany przez dyrektora zespół powypadkowy. W skład zespołu wchodzi pracownik służby bhp oraz społeczny inspektor pracy. Jeżeli z jakichkolwiek powodów nie jest możliwy udział w pracach zespołu jednej z tych osób, dyrektor powołuje w jej miejsce innego pracownika szkoły lub placówki przeszkolonego w zakresie bhp ( 43 ust. 5 rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach). Jeżeli w składzie zespołu nie mogą uczestniczyć ani pracownik służby bhp, ani społeczny inspektor pracy, w skład zespołu wchodzi dyrektor oraz pracownik szkoły lub placówki przeszkolony w zakresie bhp. W składzie zespołu powypadkowego może uczestniczyć przedstawiciel organu prowadzącego, kuratora oświaty lub rady rodziców. Przewodniczącym zespołu jest pracownik służby bhp, a jeżeli nie ma go w składzie zespołu społeczny inspektor pracy. Jeżeli w zespole nie uczestniczy ani pracownik służby bhp, ani społeczny inspektor pracy, przewodniczącego zespołu spośród pracowników szkoły lub placówki wyznacza dyrektor. Przewodniczący zespołu poucza poszkodowanego lub reprezentujące go osoby o przysługujących im prawach w toku postępowania powypadkowego. Zespół przeprowadza postępowanie powypadkowe i sporządza dokumentację powypadkową, w tym protokół powypadkowy. Działania zespołu powypadkowego powinny polegać na: szczegółowych oględzinach miejsca wypadku, sporządzeniu szkicu, dokumentacji fotograficznej miejsca wypadku, wysłuchaniu relacji poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, PO nr 2 luty

82 PORADNIK Oświatowy wysłuchaniu relacji świadków wypadku, zasięgnięciu opinii lekarza udzielającego kwalifikowanej pomocy medycznej, zebraniu innych dowodów, dokonaniu kwalifikacji prawnej wypadku, sformułowaniu wniosków i określeniu środków profilaktycznych, sporządzeniu dokumentacji powypadkowej (protokół powypadkowy) 7 rozporządzenia w sprawie wypadków przy pracy. Z dochodzenia powypadkowego zespół sporządza protokół powypadkowy. Formularz protokołu powypadkowego osoby będącej pod opieką placówki przedstawia wzór 7. WZÓR 7. Protokół powypadkowy 1. Zespół powypadkowy w składzie: Protokół powypadkowy 1)... (imię i nazwisko, stanowisko) 2)... (imię i nazwisko, stanowisko) dokonał w dniach... ustaleń dotyczących okoliczności przyczyn wypadku, jakiemu w dniu... o godz.... uległ(a) (imię i nazwisko) z (wskazanie klasy lub innej jednostki podziału organizacyjnego osób pozostających pod opieką szkoły lub placówki)... (nazwa i adres szkoły lub placówki) urodzony(a)... zamieszkały(a) (adres) 80

83 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych 2. Rodzaj wypadku (śmiertelny, zbiorowy, ciężki) Rodzaj urazu i jego opis Udzielona pomoc Miejsce wypadku Rodzaj zajęć Opis wypadku z podaniem jego przyczyn Imię i nazwisko osoby sprawującej nadzór nad poszkodowanym w chwili wypadku Czy osoba sprawująca bezpośrednią pieczę nad poszkodowanym była obecna w chwili wypadku w miejscu, w którym zdarzył się wypadek (jeżeli nie podać, z jakiej przyczyny) PO nr 2 luty

84 PORADNIK Oświatowy 9. Świadkowie wypadku: 1)... 2)... 3)... (imię i nazwisko, miejsce zamieszkania) 10. Środki zapobiegawcze Poszkodowanego, jego rodziców (prawnych opiekunów) pouczono o możliwości, sposobie i terminie złożenia zastrzeżeń. Podpis pouczonych: 1)... 2) Wykaz załączników do protokołu, w tym ewentualnych zastrzeżeń, jeżeli złożono je na piśmie: 1)... 2) Data podpisania protokołu:... Podpisy członków zespołu: 1)... 2)... Podpis dyrektora oraz pieczęć szkoły lub placówki... Potwierdzenie przez osoby uprawnione: 1) zaznajomienia się z protokołem i innymi materiałami postępowania powypadkowego:

85 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych 2) złożenia zastrzeżeń na piśmie: ) otrzymania protokołu: Z treścią protokołu powypadkowego i innymi materiałami postępowania powypadkowego zaznajamia się: poszkodowanego pełnoletniego, rodziców (opiekunów) poszkodowanego małoletniego. Jeżeli poszkodowany pełnoletni zmarł lub nie pozwala mu na to stan zdrowia, z materiałami postępowania powypadkowego zaznajamia się jego rodziców (opiekunów). Protokół powypadkowy doręcza się osobom uprawnionym do zaznajomienia się z materiałami postępowania powypadkowego. W ciągu 7 dni od dnia doręczenia protokołu osoby te mogą złożyć zastrzeżenia do ustaleń w nim zawartych. Zastrzeżenia składa się ustnie do protokołu powypadkowego lub na piśmie przewodniczącemu zespołu. Zastrzeżenia mogą dotyczyć w szczególności: niewykorzystania wszystkich środków dowodowych niezbędnych do ustalenia stanu faktycznego, sprzeczności istotnych ustaleń protokołu z zebranym materiałem dowodowym. Po rozpatrzeniu zastrzeżeń organ prowadzący szkołę lub placówkę może: zlecić dotychczasowemu zespołowi wyjaśnienie ustaleń protokołu lub przeprowadzenie określonych czynności dowodowych, powołać nowy zespół celem ponownego przeprowadzenia postępowania powypadkowego. Jeden egzemplarz protokołu powypadkowego pozostaje w szkole lub placówce. Organowi prowadzącemu i kuratorowi oświaty protokół powypadkowy doręcza się na ich wniosek ( 46 ust. 3 rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach). PO nr 2 luty

86 PORADNIK Oświatowy Dyrektor omawia z pracownikami szkoły lub placówki okoliczności i przyczyny wypadków oraz ustala środki niezbędne do ich zapobiegania. ZAPAMIĘTAJ! Dyrektor placówki ma obowiązek prowadzić rejestr wypadków. Rejestr wypadków powinien zawierać informacje takie jak: imię i nazwisko poszkodowanego (wskazanie klasy lub innej jednostki podziału organizacyjnego osób pozostających pod opieką szkoły lub placówki), data i rodzaj wypadku, miejsce wypadku i rodzaj zajęć, podczas których ten wypadek się zdarzył, rodzaj urazu i jego opis, okoliczności wypadku, udzielona pomoc, środki zapobiegawcze, wydane zarządzenia, uwagi. Dane dotyczące wypadku ucznia lub osoby pozostającej pod opieką placówki zawarte w rejestrze powinny być poświadczone podpisem dyrektora szkoły lub placówki. Wzór rejestru wypadków stanowi załącznik nr 2 do rozporządzenia w sprawie bhp w szkołach i placówkach Wypadki pracowników placówki oświatowej Wypadek przy pracy jest zdefiniowany w art. 3 ustawy wypadkowej. Wypadkiem przy pracy jest nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które spowodowało uraz lub śmierć pracownika. Aby można było uznać, że wypadek powstał przy pracy, zdarzenie takie musi mieć związek z pracą. Taki związek istnieje, jeśli do wypadku doszło: podczas wykonywania lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych, podczas wykonywania lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy (nawet bez polecenia), w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. 84

87 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych Trzeba ponadto zaznaczyć, że kryterium nagłości zdarzenia przesądza o tym, czy dany przypadek można zakwalifikować jako wypadek przy pracy, czy jako chorobę zawodową. Za orzecznictwem sądowym można przyjąć, że zdarzenie jest nagłe wtedy, gdy trwa nie dłużej, niż wynosi czas jednej zmiany roboczej. Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych we wspomnianej ustawie wypadkowej, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ: w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone wcześniej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań, podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony, przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe. Wypadek, aby został uznany za związany z wykonywaniem pracy, musi mieć z nią związek czasowy, miejscowy lub funkcjonalny, a nie tylko związek przyczynowy. Wystarczy więc, że dane zdarzenie nastąpi podczas wykonywania pracy, niekoniecznie zaś w wyniku wykonywania określonej czynności pracowniczej. Z określenia, że zdarzenie musi zostać wywołane przyczyną zewnętrzną, wynika, że nie może ono być wynikiem rozwoju samoistnych procesów chorobowych. Przepisy ustawy wypadkowej nie wymagają jednak, aby czynniki zewnętrzne były wyłączną przyczyną wypadku. W sytuacji gdy czynnik zewnętrzny łączy się niejako z występującym już w organizmie czynnikiem wewnętrznym (np. chorobą serca), należy ocenić, czy czynnik zewnętrzny w sposób istotny mógł wpłynąć na pogorszenie się stanu zdrowia pracownika, tj. czy dane zdarzenie mogłoby mieć miejsce także wtedy, gdyby ten czynnik zewnętrzny nie działał. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że stres może zostać uznany za przyczynę zewnętrzną, na skutek działania której doszło do wypadku przy pracy (zawału serca), jeżeli jest wywołany nietypowymi okolicznościami (np. wyrok z 16 grudnia 1997 r., sygn. akt II UKN 407/97; patrz: Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 14 lutego 1996 r., sygn. akt II PRN 2/96 (patrz: praca dyrektora jest z istoty swej związana z dużą odpowiedzial- PO nr 2 luty

88 PORADNIK Oświatowy nością, a występujące w jej toku stresy nie mogą być uznane za nietypowe warunki pracy w rozumieniu przyczyny zewnętrznej zdarzenia. Aby wypadek w trakcie delegacji był wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy, musi wynikać z zachowania pracownika pozostającego w związku z odbywaną podróżą. Rozróżnienie między takimi zachowaniami a działaniami ściśle prywatnymi powinno opierać się na stwierdzeniu, czy dane zachowanie pracownika było konieczne, biorąc pod uwagę cel oraz warunki odbywanej podróży. Związek zachowania z podróżą pozostaje nie tylko wówczas, gdy w danym czasie pracownik wykonywał zleconą pracę, ale także podczas przemieszczania się czy wykonywania innych czynności wynikających z samego wyjazdu. W uzasadnieniu wyroku z 23 września 1998 r., sygn. akt II UKN 217/98 (patrz: Sąd Najwyższy wskazał, że w czasie trwania podróży służbowej, a więc do momentu powrotu do miejscowości stałego miejsca pracy lub miejscowości zamieszkania, pracownik nie wraca z pracy do domu, tylko do miejsca zakwaterowania, wobec czego wszystkie jego zachowania po pracy pozostają nadal w związku ze stosunkiem pracy, z wyjątkiem zachowań niedających się pogodzić z celem podróży służbowej, to znaczy z potrzebą realizacji powierzonych mu zadań. Za podlegające ubezpieczeniowej ochronie w podróży służbowej należy uznać każde zachowanie pracownika instrumentalnie konieczne do wykonania zadania zleconego przez pracodawcę (wyrok SN z 8 października 1999 r., sygn. akt II UKN 545/98; patrz: Działania podejmowane w razie wypadku przy pracy Pracownik placówki oświatowej (lub osoba zatrudniona na innej podstawie), który uległ wypadkowi, powinien niezwłocznie powiadomić o tym fakcie pracodawcę (oczywiście wtedy, kiedy jego stan zdrowia na to pozwala). Jak wskazuje art. 211 pkt 6 k.p., do podstawowych obowiązków każdego pracownika należy niezwłoczne powiadomienie przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego. Jednocześnie pracownik zobowiązany jest również ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie. Zgłoszenie wypadku powinno wpłynąć do przełożonego osoby poszkodowanej. 86

89 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych ZAPAMIĘTAJ! Brak powiadomienia o wypadku nie wpływa w żaden sposób na uznanie danego zdarzenia za wypadek przy pracy. Tryb ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy reguluje rozporządzenie w sprawie wypadków przy pracy. Jak wynika z tego rozporządzenia, w razie wypadku przy pracy pracodawca powinien kolejno: 1) zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, 2) podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, 3) zabezpieczyć miejsce wypadku, 4) zawiadomić właściwego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy, 5) powołać zespół powypadkowy w celu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku. Najlepiej gdyby dwie pierwsze z powyższych czynności zostały wykonane równocześnie. Jeżeli nie ma takiej możliwości, kolejność powinna być uzależniona od konkretnej sytuacji. Dyrektor placówki oświatowej jest zobowiązany podjąć wszelkie działania zmierzające do wyeliminowania lub przynajmniej (jeżeli całkowite wyeliminowanie nie jest możliwe) ograniczenia zagrożenia związanego z przyczyną lub jedną z konsekwencji wypadku. Jedną z kwestii związanych z wypadkiem może być rozprzestrzeniające się zagrożenie (np. wyciekająca substancja chemiczna, pożar). W takich sytuacjach przede wszystkim należy dążyć do zminimalizowania dalszego zagrożenia, pamiętając przy tym, że szczególnie istotne jest również udzielenie pierwszej pomocy ofiarom wypadku. Jeśli jest to konieczne ze względów bezpieczeństwa, zabezpieczenia możliwości udzielenia pomocy poszkodowanym, jak również uniemożliwienia dostępu do miejsca wypadku osób postronnych, w tym osób będących pod opieką placówki dyrektor zobowiązany jest wstrzymać pracę, w zależności od sytuacji: całej placówki, danej komórki organizacyjnej, określonego stanowiska pracy. do czasu całkowitego wyeliminowania zagrożenia. Co istotne, pracownicy uprawnieni są do opuszczenia stanowiska pracy w obliczu grożącego im niebezpieczeństwa (art. 210 k.p.). PO nr 2 luty

90 PORADNIK Oświatowy Zgodnie z 3 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wypadków przy pracy, do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć miejsce wypadku. Zabezpieczenie miejsca wypadku powinno skutkować wyłączeniem możliwości: dopuszczenia do miejsca wypadku osób niepowołanych, uruchamiania bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane, dokonywania zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności. Zgodę na uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych lub dokonanie zmian w miejscu wypadku wyraża pracodawca, w uzgodnieniu ze społecznym inspektorem pracy. Uprzednio należy przeprowadzić oględziny miejsca wypadku oraz sporządzić w miarę potrzeby szkic lub fotografię miejsca wypadku ( 3 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wypadków przy pracy). Dyrektor placówki oświatowej ma obowiązek niezwłocznego zawiadomienia właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym, który wywołał takie skutki, i mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy (art k.p.). Przepisy nie określają zakresu informacji, jakie powinny znaleźć się w tym powiadomieniu. Należy uznać, że zawiadomienie powinno określać: nazwę i adres placówki, w której dana osoba jest (lub była zatrudniona), miejsce wypadku, datę i godzinę wypadku, nazwisko i imię, wiek i stanowisko poszkodowanego (poszkodowanych), krótki opis okoliczności i przyczyn wypadku, imię i nazwisko oraz numer telefonu kontaktowego osoby zgłaszającej wypadek Zespół powypadkowy powołanie, skład, zadania Jak podkreślił NSA w Warszawie w wyroku z 25 kwietnia 2002 r., sygn. akt II SA 3189/01 (patrz: jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy związanym z powzięciem informacji 88

91 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych o wypadku, jakiemu uległ pracownik, jest powołanie zespołu powypadkowego w celu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku oraz ustalenia, czy wypadek pozostaje w związku z pracą. Obowiązujące przepisy nie dopuszczają sytuacji, w której pracodawca zwolniony byłby od wykonania tego obowiązku. Przesłanką takiego zwolnienia nie może nawet być oczywiste przyczynienie się pracownika do wypadku ani też oczywisty brak związku wypadku z pracą. W razie każdego wypadku przy pracy zespół powypadkowy musi zostać bezwzględnie przez pracodawcę powołany ( 4 rozporządzenia w sprawie wypadków przy pracy). W skład zespołu wchodzi pracownik służby bhp oraz społeczny inspektor pracy. U pracodawcy, który nie ma obowiązku tworzenia służby bhp, w skład zespołu powypadkowego (zamiast pracownika tej służby) wchodzi pracodawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp, albo specjalista spoza zakładu pracy ( 5 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wypadków przy pracy). Jeżeli u pracodawcy nie działa społeczna inspekcja pracy, w skład zespołu, zamiast społecznego inspektora pracy, wchodzi przedstawiciel pracowników posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w zakresie bhp, zgodnie z przepisami dotyczącymi szkolenia w tej dziedzinie. W małych placówkach, w których nie można utworzyć zespołu powypadkowego w składzie dwuosobowym, okoliczności i przyczyny wypadku ustala zespół powypadkowy, w którego skład wchodzi pracodawca oraz specjalista spoza placówki. Nie ma więc możliwości, by zadania zespołu powypadkowego wykonywał tylko sam dyrektor. ZAPAMIĘTAJ! Zespół powypadkowy musi przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o nim. Zespół powypadkowy powinien: dokonać szczegółowych oględzin miejsca wypadku, sporządzić szkic, wykonać dokumentację fotograficzną miejsca wypadku, wysłuchać relacji poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, wysłuchać relacji świadków wypadku, zasięgnąć opinii lekarza udzielającego kwalifikowanej pomocy medycznej, PO nr 2 luty

92 PORADNIK Oświatowy zebrać inne dowody, dokonać kwalifikacji prawnej wypadku, sformułować wnioski i określić środki profilaktyczne, sporządzić dokumentację powypadkową (protokół powypadkowy) 7 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wypadków przy pracy. Zespół powypadkowy jest zobowiązany wykorzystać materiały zebrane przez organy prowadzące śledztwo i dochodzenie (jeżeli zostaną mu one udostępnione). Jeżeli wypadek miał rozmiary katastrofy albo spowodował zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego, zespół powypadkowy wykorzystuje ustalenia zespołu specjalistów, powołanego przez właściwego ministra, wojewodę lub organ sprawujący nadzór określony w art k.p., do ustalenia przyczyn wypadku oraz wyjaśnienia problemów technicznych i technologicznych. Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza nie później niż w terminie 14 dni od uzyskania zawiadomienia o wypadku protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy według wzoru stanowiącego załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy. Stwierdzenie w protokole powypadkowym, że dany wypadek nie jest wypadkiem przy pracy albo zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń z tytułu wypadku, wymaga szczegółowego uzasadnienia oraz wskazania dowodów uzasadniających to stwierdzenie. Do protokołu powypadkowego dołącza się: wyjaśnienia poszkodowanego zebrane na piśmie, informacje uzyskane od świadków wypadku, inne dokumenty zebrane w czasie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku, w szczególności pisemną opinię lekarza lub innych specjalistów, szkice lub fotografie miejsca wypadku. Dołączyć należy także odrębne zdanie członka zespołu powypadkowego (jeśli takie zostało złożone), każdy z członków zespołu powypadkowego ma bowiem prawo do złożenia odrębnego zdania, w sytuacji gdy nie zgadza się z decyzją zespołu, oraz ewentualne uwagi i zastrzeżenia poszkodowanego. Zespół powypadkowy przed zatwierdzeniem protokołu jest 90

93 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych zobowiązany zapoznać poszkodowanego z jego treścią ( 11 rozporządzenia w sprawie wypadków przy pracy). Poszkodowany może zgłaszać uwagi i zastrzeżenia do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym, o czym należy go pouczyć. Takie też uprawnienia mają członkowie rodziny zmarłego pracownika (i muszą zostać o tym pouczeni), wskazani w art. 13 ustawy wypadkowej. Przepis ten wymienia członków rodziny ubezpieczonego, zmarłego na skutek wypadku, którzy uprawnieni są do otrzymania jednorazowego odszkodowania. Są to: małżonek zmarłego (jednorazowe odszkodowanie nie przysługuje jednak małżonkowi w przypadku orzeczonej separacji), dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, spełniające w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty warunki uzyskania renty rodzinnej, rodzice, osoby przysposabiające, macocha oraz ojczym, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe lub jeżeli ubezpieczony lub rencista bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania albo jeżeli ustalone zostało wyrokiem lub ugodą sądową prawo do alimentów z jego strony. Protokół powypadkowy podlega zatwierdzeniu przez dyrektora placówki w ciągu 5 dni od jego sporządzenia ( 13 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wypadków przy pracy). Pracodawca zwraca niezatwierdzony protokół powypadkowy, w celu wyjaśnienia i uzupełnienia go przez zespół powypadkowy, jeżeli do treści protokołu zostały zgłoszone zastrzeżenia przez poszkodowanego lub członków rodziny zmarłego wskutek wypadku pracownika albo protokół ten nie odpowiada warunkom określonym w przepisach. W takiej sytuacji zespół powypadkowy, po dokonaniu wyjaśnień i uzupełnień, sporządza, w terminie nie dłuższym niż 5 dni, nowy protokół powypadkowy, do którego dołącza protokół niezatwierdzony przez pracodawcę. Protokół powypadkowy należy sporządzić w kilku egzemplarzach dla: pracownika, członków rodziny zmarłego pracownika, pracodawcy, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (jeśli poszkodowany wnioskuje o odszkodowanie), właściwego organu PIP. PO nr 2 luty

94 PORADNIK Oświatowy Zatwierdzony protokół powypadkowy pracodawca niezwłocznie doręcza poszkodowanemu pracownikowi, a w razie wypadku śmiertelnego wspomnianym członkom rodziny. Jeżeli wypadek był śmiertelny, ciężki lub zbiorowy, protokół powypadkowy pracodawca niezwłocznie doręcza właściwemu inspektorowi pracy. Jeśli protokół ten zawiera ustalenia naruszające uprawnienia pracownika albo nieprawidłowe wnioski profilaktyczne, może być zwrócony pracodawcy przez właściwego inspektora pracy, z uzasadnionym wnioskiem o ponowne ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku. Pracodawca przekazuje w takim przypadku protokół zespołowi powypadkowemu, który w ciągu 5 dni powinien dokonać stosownych wyjaśnień i uzupełnień. Pracodawca prowadzi rejestr wypadków przy pracy na podstawie wszystkich protokołów powypadkowych ( 16 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wypadków przy pracy). Rejestr powinien zawierać: imię i nazwisko poszkodowanego, miejsce i datę wypadku, informacje dotyczące skutków wypadku dla poszkodowanego, datę sporządzenia protokołu powypadkowego, stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy, datę przekazania do ZUS wniosku o świadczenia z tytułu wypadku przy pracy, liczbę dni niezdolności do pracy, inne informacje, niebędące danymi osobowymi, których zamieszczenie w rejestrze jest celowe, w tym wnioski i zalecenia profilaktyczne zespołu powypadkowego. PODSTAWY PRAWNE Ustawa z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674; ost.zm. Dz.U. z 2012 r. poz. 908) Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2012 r. poz. 1110) Ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (j.t. Dz.U. z 2012 r. poz. 404; ost.zm. Dz.U. z 2012 r. poz. 769) Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz.U. z 2012 r. poz. 361; ost.zm. Dz.U. z 2012 r. poz. 1342) Ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (j.t. Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322; ost.zm. Dz.U. z 2012 r. poz. 637) 92

95 Bezpieczeństwo i higiena pracy w placówkach oświatowych Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553; ost.zm. Dz.U. z 2012 r. poz. 611) Ustawa z 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071; ost.zm. Dz.U. z 2012 r. poz. 1101) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6, poz. 69; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 161, poz. 968) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (j.t. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 173, poz. 1034) Rozporządzenie Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 109, poz. 704; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 117, poz. 986) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U. Nr 148, poz. 973) Rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz.U. Nr 60, poz. 279) Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 180, poz. 1860; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 196, poz. 1420) Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. Nr 240, poz. 1611) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690; ost.zm. Dz.U. z 2012 r. poz. 1289) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz.U. Nr 135, poz. 1516) Rozporządzenie Rady Ministrów z 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 105, poz. 870) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 9 sierpnia 2011 r. w sprawie dopuszczalnych form realizacji obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego (Dz.U. Nr 175, poz. 1042) Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz.U. Nr 227, poz. 2298) PO nr 2 luty

96 miesięcznik aktualny na co dzień! PORADNIK Oświatowy to miesięcznik, który: zawiera praktyczne porady ekspertów, stanowi pomoc w rozwiązywaniu problemów i wypełnianiu obowiązków pracowników szkół i placówek oświatowych, wskazuje zmiany w aktach prawnych i ułatwia interpretację nowych przepisów. W każdym numerze szczegółowo omawiamy najważniejsze tematy związane z funkcjonowaniem jednostek oświaty. u W marcowym numerze PORADNIKA Oświatowego (3/2013) zostanie przedstawiona tematyka dotycząca dokumentacji w szkole. Będzie można w nim znaleźć odpowiedzi m.in. na pytania: jakie działania powinna podjąć szkoła i placówka oświatowa w ramach postępowania z dokumentacją, jakie są obowiązki dyrektora placówki oświatowej dotyczące archiwum zakładowego lub składnicy akt, kto posiada kompetencje do wprowadzania zmian w statucie szkoły oraz jak te zmiany wprowadzić, jakie dokumenty z przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej powinny prowadzić szkoły i placówki oświatowe. Poradnik zawiera również dodatek specjalny, w którym przedstawiono przykładową klasyfikację i kwalifikację dokumentacji szkoły w formie jednolitego rzeczowego wykazu akt.

97 Opłać prenumeratę redakcyjną PORADNIKA Rachunkowości Budżetowej na 2013 rok Każde wydanie PORADNIKA to merytoryczne dzieło sztuki W 2013 roku na łamach PORADNIKA Rachunkowości Budżetowej m.in.: Zakończenie roku 2012 w jednostkach sektora finansów publicznych praktyczne wskazówki Wydatki strukturalne w pytaniach i odpowiedziach z uwzględnieniem zmian Sposób prowadzenia ewidencji analitycznej do poszczególnych kont w jednostkach budżetowych i w samorządowych zakładach budżetowych Sprawozdawczość budżetowa oraz sprawozdawczość w zakresie operacji finansowych po zmianach 12 numerów + wersja internetowa GRATIS INFORMACJE I ZAMÓWIENIA tel.: , bok@infor.pl

98 PORADNIK Oświatowy Grupa INFOR PL Prezes Zarządu Ryszard Pieńkowski INFOR PL Spółka Akcyjna Warszawa ul. Okopowa 58/72 PORADNIK OŚWIATOWY miesięcznik p.o. Dyrektora Pionu Wydawniczego Marzena Nikiel z-ca Dyrektora Pionu Wydawniczego Agata Eichler Redaktor merytoryczny Agnieszka Grodek tel. (22) Sekretarz redakcji Dorota Majcher Korekta Jolanta Bugaj Redaktor graficzny Anna Stefańska Adres redakcji Warszawa ul. Okopowa 58/72 tel. (22) Biuro Reklamy Warszawa ul. Batalionu Platerówek 3 tel. (22) Biuro Obsługi Klienta Marki, ul. Okólna 40 tel. (22) , faks (22) , (22) bok@infor.pl Zamówienia na prenumeratę przyjmują również: RUCH SA, prywatni kolporterzy. Copyright by INFOR PL S.A. Publikacja jest chroniona przepisami prawa autorskiego. Wykonywanie kserokopii lub powielanie inną metodą oraz rozpowszechnianie bez zgody Wydawcy w całości lub części jest zabronione i podlega odpowiedzialności karnej. Druk: COLDRUK INFOR PL S.A. jest podatnikiem VAT NIP Redakcja zastrzega sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zwrotu materiałów zamówionych, a niezatwierdzonych do druku. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Nie ponosimy odpowiedzialności za treść reklam zamieszczonych na łamach. Nakład 935 Tytuł Częstotliwość Ilość Cena netto VAT Cena brutto PORADNIK Oświatowy miesięcznik wydanie papierowe + internetowe GRATIS miesięcznik 427,62 zł 5% 449,00 zł prenumerata na 12 miesięcy PORADNIK Oświatowy miesięcznik wydanie papierowe + internetowe GRATIS prenumerata na 3 miesiące (od następnego miesiąca) miesięcznik 113,33 zł 5% 119,00 zł PORADNIK Oświatowy wydanie internetowe dostęp na 12 miesięcy 427,62 zł 23% 449,00 zł PORADNIK Oświatowy wydanie internetowe dostęp na 3 miesiące 96,75 zł 23% 119,00 zł dane FIRMy dane PReNuMeRATORA nazwa firmy imię i nazwisko adres stanowisko tel. tel. faks faks imię i nazwisko księgowego tel. kom. imię i nazwisko kadrowego prenumeratora Kwotę...zł za zamówioną prenumeratę: wpłaciłem na konto: BRe S.A. o/w-wa wpłacę w terminie 7 dni od daty otrzymania specyfikacji potwierdzającej przyjęcie zamówienia poproszę o przesłanie specyfikacji w formacie PdF na mój adres poproszę o przesłanie specyfikacji tradycyjną przesyłką pocztową Wyrażam zgodę na otrzymywanie faktur w formie elektronicznej. Zgodnie z ustaleniami, faktury będą przesyłane z adresu: bok@infor.pl w formacie PdF na nasz adres: Wycofanie akceptacji przesyłania faktur VAT w formie elektronicznej może nastąpić w drodze pisemnej lub elektronicznej na adres: bok@infor.pl. Wyrażam zgodę na otrzymywanie informacji handlowych za pomocą środków komunikacji elektronicznej od spółek Grupy INFOR PL oraz podmiotów współpracujących. Oświadczenie jest niezależne od czasu korzystania z usług świadczonych przez spółki z Grupy INFOR PL. Wyrażam zgodę na otrzymywanie informacji marketingowych od spółek Grupy INFOR PL oraz podmiotów współpracujących. Oświadczenie jest niezależne od czasu korzystania z usług świadczonych przez spółki z Grupy INFOR PL. podpis i pieczątka zamawiającego Zamówienia prosimy składać: tel.: , , faks: , , internet: prenumerata@infor.pl listownie: INFOR PL S.A. Biuro Obsługi Klienta, Marki, ul. Okólna

99 P R O M O C J A INFORLEX.PL SZKOŁA Wypełnij krótki formularz i odbierz 14 DNI BEZPŁATNEGO DOSTĘPU do pełnej wersji ZA DARMO Czy budowa ścianki wspinaczkowej w sali gimnastycznej może być zaliczona do wydatków strukturalnych? Jak zaksięgować wydatki na przesyłki pocztowe? Czy zastępca dyrektora szkoły może dokonać zmian w planie inansowym w czasie nieobecności przełożonego? Jak zaksięgować wydatki związane z podróżą służbową nauczyciela na szkolenie zawodowe inansowane ze środków unijnych? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziesz w INFORLEX.PL Szkoła codziennie aktualizowanej bazie wiedzy z zakresu podatków, rachunkowości i prawa. W ramach bezpłatnego dostępu przysługuje możliwość zadania pytania Ekspertom INFORLEX.PL Wejdź i korzystaj: