Nowe stanowisko Muscari comosum (L.) Mill. (Liliaceae) na Dolnym Œl¹sku

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Nowe stanowisko Muscari comosum (L.) Mill. (Liliaceae) na Dolnym Œl¹sku"

Beata Rudnicka
5 lat temu
Przeglądów:

1 155 Nowe-stanowisko-M.-comosum-na-Dolnym-Œl¹sku 155 Nowe stanowisko Muscari comosum (L.) Mill. (Liliaceae) na Dolnym Œl¹sku A new locality of Muscari comosum (L.) Mill. (Liliaceae) in Lower Silesia ALICJA BERA, EWA SZCZÊŒNIAK A. Bera, E. Szczêœniak, Zak³ad Bioró norodnoœci i Ochrony Szaty Roœlinnej, Instytut Biologii Roœlin Uniwersytetu Wroc³awskiego, ul. Kanonia 6/8, Wroc³aw; ewaszcz@biol.uni.wroc.pl ABSTRACT: Muscari comosum is a sub-mediterranean species, very rare and critically endangered in Poland nowadays. A new locality found in 2007 near Pierwoszów (Wa³ Trzebnicki Ridge) is the 7 th existing in Lower Silesia, i.e. it is less than 10% of all known sites. The isolated population consists of 53 specimens and is endangered by anthropogenic impact and a succession of vegetation. KEY WORDS: Muscari comosum, red list, endangered species, Lower Silesia Wstêp Szafirek miêkkolistny Muscari comosum, submediterrañski gatunek notowany niegdyœ w Polsce na ponad 150 stanowiskach, jest obecnie taksonem wymieraj¹cym. Na prze³omie XX i XXIw. odnotowano zaledwie 13 jego wyst¹pieñ (K¹cki i in. 2001), co stanowi mniej ni 10% stanu obserwowanego sto lat wczeœniej i sta³o siê powodem w³¹czenia go do czerwonej ksiêgi w kategorii CR krytycznie zagro ony wymarciem. Stanowiska szafirka miêkkolistnego grupowa³y siê przede wszystkim na Dolnym Œl¹sku i na LubelszczyŸnie i tam zachowa³y siê jego pojedyncze wyst¹pienia. Ponadto pojedyncze obserwacje, obecnie o wartoœci historycznej, podawano z Górnego i Cieszyñskiego Œl¹ska oraz wy yny Ma³opolskiej (ryc. 1a). Od ukazania siê drugiej edycji polskiej czerwonej ksiêgi roœlin stwierdzono wystêpowanie szafirka miêkkow³osego na BERA A., SZCZÊŒNIAK E A new locality of Muscari comosum (L.) Mill. (Liliaceae) in Lower Silesia. Acta Botanica Silesiaca 3:

1 stanowiska historyczne, 2 stanowiska potwierdzone w ostatnich 15

2 156 Alicja-Bera,-Ewa-Szczê niak 156 Ryc.1. Rozmieszczenie Muscari comosum: a) w Polsce (za K¹ckim i in. 2001); b) na Dolnym l¹sku. 1 stanowiska historyczne, 2 stanowiska potwierdzone w ostatnich 15 latach, 3 nowe stanowisko Fig. 1. Distribution of Muscari comosum: a) in Poland (according to K¹cki et all. 2001); b) in Lower Silesia. 1 historical sites, 2 sites confirmed in last 15 years, 3 a new site

3 157 Nowe-stanowisko-M.-comosum-na-Dolnym-Œl¹sku kolejnych stanowiskach: 22 na LubelszczyŸnie (19 nowych, 3 potwierdzenia stanowisk historycznych; Chmielewski 2007) i 2 nowych, skrajnie ma³ych, na OpolszczyŸnie (Spa³ek 2002). Liczba stanowisk uznawanych za istniej¹ce wzros³a do 38, co stanowi oko³o 20% wszystkich odnotowanych wyst¹pieñ. Uwzglêdniaj¹c skrajnie ma³¹ liczebnoœæ czêœci populacji nie ma wskazañ do obni enia kategorii zagro enia gatunek w Polsce pozostaje krytycznie zagro ony wyginiêciem. Na terenie Polski szafirek miêkkow³osy osi¹ga pó³nocny kres zasiêgu. Jest to takson ciep³o- i œwiat³olubny, przy tym s³aby konkurencyjnie. Najczêœciej notowany by³ w zbiorowiskach termofilnych muraw i okrajków z klas Festuco- Brometea, Koelerio-Corynephoretea i Trifolio-Geranietea. 1. Morfologia i biologia gatunku Szafirek miêkkow³osy jest geofitem, zimuj¹cym w postaci cebuli. Osi¹ga ona œrednicê do 3cm i znajduje siê czêsto na znacznej g³êbokoœci, nawet poni ej 20 cm pod powierzchni¹ ziemi. Wiosn¹, w kwietniu lub maju, w zale noœci od warunków pogodowych danego roku, wypuszcza d³ugie do 50 cm i szerokie do 2,5 cm liœcie, o charakterystycznym niebieskawym nalocie, szorstkim brzegu oraz bardzo czêsto widocznym na szczycie liœcia jakby odciœniêtym trójk¹cie. P¹ki kwiatowe pojawiaj¹ siê póÿniej, ju po pe³nym rozwiniêciu liœci najczêœciej w czerwcu, lub na pocz¹tku lipca. Pêd kwiatowy jest wniesiony, osi¹ga wysokoœæ do 70 cm, w szczytowej czêœci niesie kilkadziesi¹t kwiatów zebranych w groniasty kwiatostan, stopniowo wyd³u aj¹cy siê w czasie kwitnienia. Kwiaty p³odne s¹ niepozorne, br¹zowawe do brunatnych i ma³e. Rolê powabni pe³ni¹ kwiaty p³onne, zebrane w szczytowej czêœci kwiatostanu i wybarwione razem z d³u szymi od nich szypu³kami na intensywnie niebieski kolor (ryc. 2). Owocem jest torebka. Torebki zawieraj¹ po kilkadziesi¹t czarnych nasion, dojrzewaj¹cych póÿnym latem. Czêœæ nasion kie³kuje jeszcze w tym samym roku, lecz wiêkszoœæ rozpoczyna wzrost wiosn¹ roku nastêpnego. Liœcie m³odych siewek s¹ w¹skie, trawiaste i niepodobne do liœci starszych egzemplarzy. 2. Muscari comosum na Dolnym Œl¹sku Na Dolnym Œl¹sku gatunek wystêpowa³ na rozproszonych stanowiskach w ca³ym regionie poza czêœci¹ pó³nocno-zachodni¹, wiêksze nagromadzenie wyst¹pieñ odnotowano g³ównie na Nizinie Œl¹skiej oraz w ni szych partiach Sudetów œrodkowych i ich pogórza. Obserwowany by³ na ponad 80 stanowiskach, co stanowi wiêcej ni po³owê notowañ z Polski. W ostatnich 20 latach odnotowano zaledwie 6 wyst¹pieñ (ryc. 1b). Poza jedn¹ z wroc³awskich populacji,

4 158 Alicja-Bera,-Ewa-Szczê niak 158 Ryc. 2. Kwitn¹cy Muscari comosum na stanowisku ko³o Pierwoszowa (fot. Alicja Bera) Fig. 2. Flowering Muscari comosum on the locality near Pierwoszów (photo by Alicja Bera) licz¹c¹ zaledwie kilka okazów w chwili odnalezienia w roku 2000 (Dajdok, K¹cki, inf. ustna), a obecnie sk³adaj¹c¹ siê ju z ponad 3400 kwitn¹cych ro lin (Brudziñska, Wójcik 2006), wszystkie pozosta³e dolno l¹skie populacje s¹ nieliczne, obejmuj¹ od kilku do kilkudziesiêciu okazów, nie przekraczaj¹c 50 i nie wykazuj¹c tendencji zwy kowych. wiadczy to o ich s³abej kondycji i najprawdopodobniej niezbyt sprzyjaj¹cych warunkach siedliskowych. Niewielka liczebno æ i izolacja poszczególnych wyst¹pieñ powoduj¹, e s¹ one w du ym stopniu zagro one (Szczê niak 2003).

5 159 Nowe-stanowisko-M.-comosum-na-Dolnym-Œl¹sku Charakterystyka nowego stanowiska Podczas badañ terenowych roœlinnoœci ciep³olubnej wzgórz Trzebnickich i ich przedpola, prowadzonych w latach stwierdzono obecnoœæ Muscari comosum w okolicach wsi Pierwoszów (przedpole Wa³u Trzebnickiego), kwadrat ATPOL BE39 (Zaj¹c 1978). Podobnie jak pozosta³e dolnoœl¹skie populacje, jest to wyst¹pienie stosunkowo niewielkie, liczy 53 osobniki, z czego 14 w 2007 roku kwit³o (ryc. 2). Zaowocowa³o jedynie kilka roœlin pozosta³e zosta³y zerwane. Siedlisko, w którym wystêpuje, to degeneruj¹ca obecnie ciep³olubna murawa, zachowana w pasie miêdzy drog¹, a nasadzeniem sosnowym. W bezpoœrednim s¹siedztwie szafirka rosn¹: Festuca rubra, Poa pratensis, Poa compressa, Phleum phleoides, Arrhenatherum elatius oraz Sedum maxium, Euphorbia cyparissias, Vicia hirsuta i Trifolium campestre. 4. Zagro enia Szafirek miêkkow³osy jest gatunkiem bardzo atrakcyjnym przez krótki czas, kiedy kwitnie i niebieskie kwiatostany s¹ bardzo dobrze widoczne. Wiosn¹ w fazie rozwijania liœci oraz póÿnym latem, gdy roœlina zamiera, jest nieefektowny i nie wzbudza zainteresowania. Bezpoœrednim zagro eniem jest zrywanie kwitn¹cych roœlin, co obserwowano w 2007 roku. Powoduje to zmniejszenie liczby produkowanych nasion, wiêc redukuje tak e szansê na zwiêkszenie liczebnoœci populacji. Nie zaobserwowano wykopywania cebul, wiêc chwilowo nie ma zagro enia bezpoœredniego zniszczenia stanowiska. Niebezpieczny dla populacji mo e byæ wywóz i sk³adowanie drewna z gospodarczego nasadzenia sosny, na skraju którego roœnie gatunek. W 2007 roku œciête ga³êzie i cieñsze pnie uk³adano w stos zaledwie kilka metrów od stanowiska. Bardzo istotne i najsilniej zagra aj¹ce populacji s¹ zachodz¹ce obecnie zmiany siedliska. W efekcie postêpuj¹cego zacienienia oraz eutrofizacji, zwi¹zanej z przydro em i bliskim s¹siedztwem obszarów rekreacyjnych, nastêpuje wzrost zwarcia roœlinnoœci, przede wszystkim poprzez zwiêkszenie udzia³u traw. Tendencja ta mo e siê okazaæ niebezpieczna dla szafirka i doprowadziæ do zaniku stanowiska.

6 160 Alicja-Bera,-Ewa-Szczêœniak 160 Literatura BRUDZIÑSKA A., WÓJCIK G Stanowisko szafirka miêkkolistnego Muscari comosum (L.) Mill. na ³¹kach nadodrzañskich we Wroc³awiu. Chroñmy Przyr. Ojcz. 62(1): CHMIELEWSKI P Nowe stanowiska szafirka miêkkow³osego Muscari comosum (L.) Mill. W województwie lubelskim. Chroñmy Przyr. Ojcz. 63(1): K CKI Z., KUCHARCZYK M., DAJDOK Z Muscari comosum. W: KA MIERCZA- KOWA R., ZARZYCKI K. (red.), Polska czerwona ksiêga roœlin. PAN, Inst. Botaniki im. W. Szafera, Inst. Ochrony Przyrody, Kraków, s SPA EK K Nowe stanowiska szafirka miêkkow³osego Muscari comosum (L.) Mill. na Œl¹sku Opolskim. Chroñmy Przyr. Ojcz. 61(2): SZCZÊŒNIAK E Rzadkie i zagro one gatunki ciep³olubnych muraw na Dolnym Œl¹sku. W: K CKI Z. (red.), Zagro one gatunki flory naczyniowej Dolnego Œl¹ska. Inst. Biologii Roœlin U.Wr., PTPP pro Natura, Wroc³aw, s ZAJ C A Za³o enia metodyczne Atlasu rozmieszczenia roœlin naczyniowych w Polsce. Wiad. Bot. 22(3): Summary Muscari comosum is a sub-mediterranean species, which occurs in Poland at the northern border of its geographical range. Until the year 2001 the species had been observed in Lower Silesia and Lubelszczyzna on more than 150 sites (Fig. 1a), but only 13 sites were confirmed after the year It was very rare and classified as critically endangered in Poland (K¹cki et all. 2001). In the last 5 years the species has been observed on 24 new localities but all of them are situated beyond Lower Silesia region. A new site near Pierwoszów (foreground of Wa³ Trzebnicki Ridge) was found in It is the 7 th locality in Lower Silesia (Fig. 1b). The isolated population consists of 53 individuals. Only 14 plants flowered in 2007 and only a few produced seeds because some of them were picked up by people. The population is endangered because of isolation and small number of specimens. The main threatening factors are anthropogenic impacts and a succession of vegetation.

Podobne dokumenty

4. OCENA JAKOŒCI POWIETRZA W AGLOMERACJI GDAÑSKIEJ

4. OCENA JAKOŒCI POWIETRZA W AGLOMERACJI GDAÑSKIEJ 4. OCENA JAKOŒCI POWIETRZA 4.1. Ocena jakoœci powietrza w odniesieniu do norm dyspozycyjnych O jakoœci powietrza na danym obszarze decyduje œredni poziom stê eñ zanieczyszczeñ w okresie doby, sezonu, roku.