Praktyczne aspekty zarządzania zasobami cyfrowymi na UMK

Transkrypt

1 Praktyczne aspekty zarządzania zasobami cyfrowymi na UMK Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu 2013

2 Zasoby cyfrowe UMK UMK zbudował od 2004 roku 3 różne archiwa cyfrowe: KPBC (dlibra) zasób historyczny wymagający digitalizacji ZC (dlibra) zasób, na który nie ma zgody właściciela praw, a jest potrzebny w procesie dydaktycznym i naukowym uczelni (dezyderaty naukowców) RUM@K (dspace) produkcja naukowa uczelni urodzona cyfrowo - nie wymaga digitalizacji i pozyskiwania licencji, Każde z nich pełni inną rolę i ma innego odbiorcę a także inny status prawny. 2

3 Komunikacja z użytkownikami naszych zasobów Komunikacja z użytkownikami KPBC, ZC i RUM@KA odbywa się za pomocą narzędzi technicznych: mail, skype, formularz zapytań, telefon, fax i inne. Spotkania w bibliotece face to face. Spotkania na pokazach: wydziały, szkoły, instytucje regionu i Polski, itp. Spotkania na konferencjach, targach, warsztatach. 3

4 Pozyskiwanie licencji dla KPBC Biblioteka o roku 2004 stara się pozyskiwać licencje do zasobu KPBC dlatego, że tylko ten zasób tego wymaga. ZC jest to zasób zamknięty przechowujący obiekty zgodnie z art. 28 Ustawy o prawie autorskim i dający bibliotece oraz szkole przywilej skanowania i upowszechniania utworów bez zgody właściciela praw w obiegu zamkniętym: Art. 28. Biblioteki, archiwa i szkoły mogą: 1) udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych, 2) sporządzać lub zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów, 3) udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek. RUM@AK - ma wbudowane oświadczenie woli, które deponent akceptuje w trakcie deponowania, to wystarcza dla licencji niewyłącznej, gdyż w Polskim prawie nie wymaga ona formy pisemnej. 4

5 Pozyskiwanie licencji dla KPBC Biblioteka pozyskuje licencje przez następujące kanały: 1) Bezpośrednie negocjacje z właścicielami praw face to face w BGUMK (autorzy, wydawcy, redaktorzy czasopism, zarządzający instytucjami i inni). 2) Pośrednie negocjacje przez partnerów KPBC biblioteki i muzea regionu, które są bliżej swoich środowisk twórczych i naukowych. 3) Korespondencyjnie tradycyjna pocztą i elektroniczną. 4) Telefonicznie. Używa do tego umów niewyłącznych opracowanych przez Katedrę Prawa Własności Intelektualnej UJ, wówczas kiedy ma do czynienia z instytucjami wymagającymi takiego podejścia lub oświadczeń woli, jeśli to wystarcza właścicielom praw (wzorzec opracowany przez dyrekcję BGUMK). Od paru lat stosuje także licencje Creative Commons dla większej przejrzystości w internecie, ale tylko dla bardziej świadomych zasad właścicieli praw. Uniwersytet 2 razy zapłacił za uzyskanie licencji niewyłącznej przy tworzeniu portalu Copernicus, ale nie zalecam tej metody, ponieważ biblioteki cyfrowe ponoszą koszty na digitalizację i archiwizację oraz promują autorów i to już jest wartością dodaną. 5

6 Poszukiwania właścicieli praw dla KPBC W Internecie proste wyszukiwania za pomocą przeglądarek i kojarzenia faktów, miejsc. W książkach telefonicznych alfabetyczne wyszukiwanie nazwisk i telefoniczne ustalanie rodzinnych powiązań. Przez zaprzyjaźnione instytucje maile, telefony i ustalanie rodzinnych korelacji i adresów, poszukiwania informacji dodatkowych mogących usprawnić wyszukiwanie. Przez osoby prywatne dopytywanie się wszystkich, którzy mogą być potencjalnymi posiadaczami informacji o właścicielu. Poszukiwanie nowych dróg i metod. Przez literaturę fachową: informatory, encyklopedie, listy mogące zawierać wskazówki co do faktów, miejsc, adresów, relacji osobowych. Przez organizacje zbiorowego zarządu pytając, czy mają dane o właścicielu praw (ZAiKS, ZASP i inne). 6

7 Poszukiwania właścicieli praw - OZZ Na mocy decyzji ministra odpowiadającego za dział administracji rządowej kultura i ochrona dziedzictwa narodowego wydanych na podstawie art kodeksu postępowania administracyjnego i art. 104 ust. 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych działają następujące organizacje zbiorowego zarządzania: Stowarzyszenie Polski Rynek Oprogramowania PRO Stowarzyszenie Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych (SAWP) Związek Polskich Artystów Plastyków (ZPAP) Związek Artystów Scen Polskich (ZASP) Stowarzyszenie Autorów ZAiKS Stowarzyszenie Twórców Ludowych Związek Producentów Audio-Video (ZPAV) Stowarzyszenie Filmowców Polskich (SFP) Związek Polskich Artystów Fotografików (ZPAF) Związek Artystów Wykonawców STOART Stowarzyszenie Zbiorowego Zarządzania Prawami Autorskimi Twórców Dzieł Naukowych i Technicznych "KOPIPOL Stowarzyszenie Architektów Polskich (SARP) Stowarzyszenie Aktorów Filmowych i Telewizyjnych (SAFT) Stowarzyszenie Autorów i Wydawców "Polska Książka" Stowarzyszenie Wydawców REPROPOL 7

8 Negocjacje z wydawcami Negocjacje bywają trudne lub łatwe w zależności od zasobu, jaki się chce digitalizować, liczby obiektów, wartości obiektów, ich funkcjonownia na rynku sprzedaży. UMK negocjował ze swoim Wydawnictwem UMK, z PWN, Termedia, ViaMedica, instytutami PAN raczej nie było problemów, choć trwalo bardzo długo. Szczególnie w roku Jeśli przyjmie się zasadę, że wydawca musi najpierw zarobić, i poinformuję, że takie jest nasze podejście, to negocjacje zawsze przebiegaja w pokojowej atmosferze. 8

9 Zakres upowszechniania utworów w Internecie (otwarte, zamknięte) KPBC - otwarte archiwum RUMAK otwarte archiwum ZC zamknięte (na mocy artykułu Art. 28. Biblioteki, archiwa i szkoły mogą: 1) udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych, 2) sporządzać lub zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów, 3) udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek.) Na UMK w roku 2007 zdecydowano, po doświadczeniach z zamkniętymi obiektami w KPBC, że wydzieli się ten zasób, żeby nie irytował użytkowników. Nieustające pytania dlaczego nie można wejść do obiektu stwarzały same problemy i niepotrzebne dyskusje. 9

10 Zapisy ochronne w regulaminach bibliotek cyfrowych (zabezpieczające i informujące) KPBC - Zasady udostępniania, gromadzenia i zabezpieczania kolekcji Zgodnie z zasadami dobrych praktyk KPBC zabezpiecza wszystkie obiekty, ale w wyjątkowych przypadkach mogą one być usunięte z zasobu na prośbę właściciela praw majątkowych. Do zaakceptowania są argumenty związane z: trwaniem innych umów; plagiatem; fałszowaniem badań, udokumentowanym prawem do dzieł osieroconych; udowodnionym łamaniem przepisów; bezpieczeństwem narodowym. Usunięte dzieła nie będą niszczone, tylko przesunięte do archiwum zamkniętego. Identyfikator zasobu zostaje zachowany na zawsze. URL będzie prowadził do opisu bibliograficznego dzieła informując o jego ukryciu. 10

11 Zapisy ochronne w regulaminach bibliotek cyfrowych (zabezpieczające i informujące) RUMAK - POLITYKA udostępniania i przechowywania danych Zdeponowane materiały mogą być przesunięte do archiwum zamkniętego na uzasadnioną prośbę autora/copyright posiadacza, jeśli zostanie naruszone prawo. Dopuszczalne powody przesunięcia obiektu z repozytorium obejmują: sprawdzone naruszenie praw autorskich plagiat inne prawne wymagania związane np. z bezpieczeństwem danych fałszowanie badań. Obiekty nie są usuwane z repozytorium dosłownie, lecz przesuwane do archiwizacji zamkniętej. REGULAMIN ASPEKTY PRAWNE 11

12 Zapisy ochronne w regulaminach bibliotek cyfrowych (zabezpieczające i informujące) ZC - Zasób Cyfrowy UMK zawiera książki i inne typy dokumentów, które objęte są prawem autorskim i mogą być udostępniane jedynie wewnątrz uczelni zgodnie z art. 28 p. 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U nr 90 poz. 631). Zasób zawiera głównie podręczniki niedostępne w bibliotekach sieci oraz materiały zeskanowane w związku z ochroną zasobów Biblioteki Uniwersyteckiej. Dostęp do obiektów jest ograniczony jedynie do przeglądania pojedynczych egzemplarzy. Zasób cyfrowy został stworzony dla zbiorów, które są potrzebne studentom i pracownikom Naukowym oraz dydaktycznym UMK, ale nie mogą być upowszechniane szeroko w Internecie, jedynie na komputerach wewnątrz uczelni (ponieważ nie ma na to zgody właścicieli praw autorskich). 12

13 Zapisy prawne w schemacie Dublin Core - KPBC KPBC są różne zapisy w polach RIGHTS (PRAWA): Prawa: Domena publiczna (Public domain) Prawa dostępu: Dla wszystkich bez ograniczeń ; Więcej... Prawa: Nie wszystkie prawa zastrzeżone Właściciel praw: Mansfeld, Bogusław Licencja: by-nc 2.5 pl ; Creative Commons Prawa dostępu: Dla wszystkich zgodnie z powyższą licencją ; Więcej... Prawa: Wszystkie prawa zastrzeżone Właściciel praw: Życzkowski, Karol Licencja: Licencja UMK Prawa dostępu: Dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku W zależności od tego, jakie pozyskamy licencje, taki jest zapis w DC. 13

14 Zapisy prawne w schemacie Dublin Core - ZC i RUMAK RUMAK nie wypełnia się pola prawa, chyba że deponent zdecyduje się na licencje CC W domyśle jest zasada: wszystkie prawa zastrzeżone (copyright). Większość otwartych repozytoriów w świecie tak działa, że nie wypełniają dokładnie pola PRAWA, ponieważ OA opierał się zawsze o zasadę, upowszechniamy współczesne utwory, dajemy do niech dostęp, ale copyright zawsze obowiązuje. Dopiero od niedawna pojawiają się licencje CC w repozytoriach. ZC - opis bibliograficzny jest skrócony dla wszystkich rekordów taki sam, bo wszystkie utwory są ściśle chronione i pokazywane bez zgody twórcy. Prawa: Wszystkie prawa zastrzeżone Prawa dostępu: Publikacja ta została udostępniona na podstawie art. 28 p. 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U nr 90 poz. 631). Publikacja dostępna wyłącznie na terenie UMK w zakresie dozwolonego użytku. 14

15 Podsumowanie Bibliotekarze UMK mają już duże doświadczenie z tworzeniem zasobów cyfrowych, mamy fachowców od prawa autorskiego na Wydziale Prawa, którzy w trudnych momentach nas wspierają, sami także uczymy się prawa, bierzemy udział w konferencjach naukowych na ten temat, debatach, piszemy opinie dla zainteresowanych gremiów, to daje nam pewność, że nasze zasoby są dobrze zarządzane od strony prawnej. 15

16 Dziękuję za uwagę i zapraszam do zadawania pytań! Kontakt: Bożena Bednarek-Michalska, BGUMK, tel.: , mail: bozena@umk.pl Wzorzec prezentacji pograny został ze strony ktora udostępnia je za darmo do celów edukacyjnych. 16