Markizy wymagania i weryfikacja właściwości. 1. Charakterystyka wyrobu

Transkrypt

1 Markizy wymagania i weryfikacja właściwości 1. Charakterystyka wyrobu Podstawowym dokumentem określającym wymagania dotyczące markiz jest nowo ustanowiona norma wyrobu PN-EN 13561:2006 Zasłony zewnętrzne Wymagania eksploatacyjne łącznie z bezpieczeństwem (zharmonizowana z dyrektywą CPD 89/106 Wyroby budowlane na mocy Mandatu M/101) oraz pakiet kilkunastu norm EN, wspierających normę wyrobu (w większości wdrożonych jako PN-EN w latach ), obejmujących metody badań zasłon zewnętrznych. Całość zagadnienia stanowi zupełną nowość w dotychczasowej krajowej praktyce normalizacyjnej. Zasłony zewnętrzne stanowią grupę wyrobów budowlanych określonych w normie terminologicznej PN-EN 12216:2004 i podlegających postanowieniom normy wyrobu PN-EN 13561:2006. Zasłony zewnętrzne, podobnie jak żaluzje i zasłony wewnętrzne, stanowią dodatkową ochronę otworów w budynkach (np. otworów okiennych, drzwiowych). Do tej grupy wyrobów, stosowanych wyłącznie na zewnątrz budynków, zalicza się w szczególności wszystkie typy markiz, a ponadto moskitiery i osłony przeciwsłoneczne. Przedmiotem dalszych rozważań będą tylko markizy stanowiące zdecydowaną większość w grupie zasłon zewnętrznych (przy odmiennej specyfice wymagań i badań pozostałych wyrobów). Zgodnie z PN-EN 12216:2004, 3.8 markizą jest wyrób wykonany z tkaniny (materiału), umieszczony na zewnątrz otworu w budynku powyżej, z przodu lub w obrębie tego otworu i rozciągający się w płaszczyźnie poziomej i/lub pochyłej i/lub pionowej. Obok powszechnych markiz ruchomych występują też markizy stałe. Podstawowymi typami markiz, zidentyfikowanymi w PN-EN są markizy z ramionami składanymi, markizy z ramionami nożycowymi, markizy z ramionami odchylanymi, markizy z ramionami wodzonymi, markizy zwijane pionowe, markizy fasadowe, markizy werandowe, markizy koszowe, markizy do okien dachowych i markizolety. Elementem ruchomym markizy jest kurtyna. W przypadku markiz głównym elementem kurtyny, przesłaniającym otwór, jest pokrycie (tkanina), napinane i wprawiane w ruch za pomocą mechanizmu sterującego, najczęściej zawierającego układ ramieniowy, prowadzący 1 / 22

2 szynę przednią (inaczej: belkę czołową) oraz układ nawijający/odwijający. Działanie ruchomej markizy charakteryzuje ruch kurtyny w kierunku zwiększania lub zmniejszenia pola przesłoniętej powierzchni otworu, określany odpowiednio jako rozciąganie i wciąganie (cofanie) kurtyny między położeniami skrajnymi. Zasadniczą formą rozciągania/wciągania kurtyny jest rozwijanie/zwijanie lub rozkładanie/składanie tkaniny tworzącej pokrycie. W praktyce m ogą być realizowane różne układy ruchu kurtyny, z których w przypadku markiz najczęściej występuje kombinacja rozwijania/zwijania pokrycia (realizowanego przez mechanizm nawojowy) i odchylania (realizowanego przez układ ramion), rzadziej samo zwijanie z kurtyną pionową (np. markizy pionowe) lub poziomą/pochyłą (markizy werandowe), albo składanie pokrycia (markizy koszowe). Ramiona mogą być np. składane, nożycowe, odchylane/opadające (ze stałą osią obrotu) lub wodzone (z przesuwną osią obrotu). Pomija się przechylanie listew, które w grupie zasłon zewnętrznych występuje zasadniczo tylko w osłonach przeciwsłonecznych. Zasłony zewnętrzne mogą być uruchamiane ręcznie lub za pomocą jednostki napędowej wyposażonej w silnik elektryczny. W przypadku obsługi ręcznej występują różne systemy sterowania, najczęściej sterowanie obrotowe (np. korbą ręczną) lub sterowanie bezpośrednie (np. drążkiem itp.). Możliwe jest też zastosowanie sterowania liniowego jednokierunkowego (np. otwartym sznurem) lub sterowania liniowego okrężnego (np. zamkniętym sznurem lub łańcuszkiem). Uruchamianie ręczne może być wspomagane np. przekładnią redukcyjną lub sprężyną kompensacyjną. W przypadku markiz wyposażonych w napęd elektromechaniczny charakterystycznym układem napędowym jest napęd rurowy (współpracujący z rurą nawojową). Typ sterowania i napędu zasłon zewnętrznych w odniesieniu do pewnych właściwości ma wpływ na zróżnicowanie układu wymagań i metodyki badań. Ze względu na znaczną skalę właściwości markiz oraz różnych możliwości sterowania i napędu, w dalszej treści pominięto niektóre właściwości fakultatywne oraz warianty mające ograniczone zastosowanie do markiz (np. sterowanie ręczne liniowe okrężne). 2. Przegląd stanu normalizacji dotyczącej markiz (zestawienie tabelaryczne) Numer normy Tytuł normy Odpowiednik krajowy 2 / 22

3 EN 13561:2004 Zasłony zewnętrzne Wymagania eksploatacyjne łącznie z bezpieczeństwem PN-EN 13561:2006 EN 12216:2002 Żaluzje, zasłony zewnętrzne, zasłony wewnętrzne Terminologia, słownik i definicje PN-EN 12216:2004 EN 1932:2001 Zasłony zewnętrzne i żaluzje Odporność na obciążenie wiatrem Metody badań PN-EN 1932: 2005 EN 1933:1998 Zasłony zewnętrzne Odporność na obciążenie nagromadzoną wodą Metoda badania 3 / 22

4 PN-EN 1933: 2005 EN 12045:2000 Żaluzje i zasłony z napędem Bezpieczeństwo użytkowania Pomiar wywieranej siły PN-EN 12045: 2005 EN 12194:2000 Żaluzje, zasłony zewnętrzne i zasłony wewnętrzne Niewłaściwe użytkowanie Metody badań PN-EN 12194: 2005 EN 13125:2001 Żaluzje i zasłony Dodatkowy opór cieplny Przyporządkowanie do wyrobu klasy przepuszczalności p PN-EN 13125: 2005 EN 13527: / 22

5 Żaluzje i zasłony Pomiar siły operacyjnej Metody badań PN-EN 13527:2005 EN 14201:2004 Zasłony i żaluzje Odporność na wielokrotne działanie (trwałość mechaniczna) Metody badań PN-EN 14201:2006 EN 14202:2004 Zasłony i żaluzje Przydatność układów napędow ych rurowych i prostokątnych do zastosowania Wy PN-EN 14202:2006 EN 14203:2004 Zasłony i żaluzje Przydatność mechanizmów z korbą ręczną do zastosowania Wymagania i metody PN-EN 14203: / 22

6 pren 14500:2007 (projekt EN) Blinds and shutters Thermal and visual comfort Test and calculation methods Brak odpowiednika krajowego EN 14501:2005 Zasłony i żaluzje Komfort cieplny i wizualny Właściwości eksploatacyjne i klasyfikacja PN-EN 14501:2005(U) (norma angielskojęzyczna) EN ISO :2006 Cieplne właściwości użytkowe okien, drzwi i żaluzji Obliczanie współczynnika przenikania ciepła C PN-EN ISO : / 22

7 EN 1670:2007 Okucia budowlane Odporność na korozję Wymagania i metody badań PN-EN 1670:2007(U) (norma angielskojęzyczna) 3. Analiza wymagań i metod weryfikacji odnośnych właściwości W poniższym materiale tabelarycznym przyjęto układ wymagań wg normy wyrobu PN-EN 13561, nie mający związku z hierarchią ważności poszczególnych właściwości. L.p. Właściwość/ wymaganie Metoda weryfikacji właściwości markiz w aspekcie spełnienia odnośnych wymagań 1 Odporność na obciążenie wiatrem 7 / 22

8 Właściwość, podlegająca wymaganiom podstawowym Dyrektywy CPD 89/106, oznacza zdolność m Klasy odporności od 0 do p 3 odpowiadają ciśnieniu i ciśnieniu próbnemu bezpiecznemu nominalnemu 1,2 p. Działanie ciśnienia nominalnego nie powinno odkształcić trwale i pogorszyć stanu markizy (kryterium Działanie ciśnienia bezpiecznego nie powinno powodować pęknięcia lub wypadnięcia kurtyny z prow W normie wyrobu nie określono wymagań dla markiz koszowych, a także nie powołano stosownych W przypadku markiz nie F ma N zastosowania komora i bezpiecznego ciśnieniowa. Badanie F S wg (1,2 F PN-EN N), 1932:2005 bezpoś prow Dla różnych markiz stosuje się różne sekwencje badań, obejmujące cykle obciążania, odciążania i p Sposób i środki przyłożenia i rozłożenia obciążeń próbnych oraz wartości obciążeń zależą od typu m 2 Odporność na obciążenie nagromadzoną wodą Wymaganie dotyczy markiz Obowiązuje tworzących utrzymanie wysięg siły w operacyjnej pozycji rozciągniętej, w danej klasie. podatnych na gromadzenie w 8 / 22

9 W badaniu wg PN-EN 1933:2005 markizę zamontowaną do sztywnej podpory z nachyleniem 14º/25 3 Odporność na obciążenie śniegiem Właściwość dotyczy tylko stałych markiz koszowych. Wymagania według przepisów krajowych. Inn Odporność na obciążenie śniegiem stałych markiz koszowych potwierdza się metodami obliczeniow 4 Siła operacyjna Właściwość ta charakteryzuje działanie markizy uruchamianej ręcznie. Wartość ręcznej siły operacyj Siła operacyjna F C jest siłą czynną zależną F C od typu sterowania ręcznego, dla różnycn Wyjątkowo dla markiz z ramionami składanymi siłę operacyjną określają 2 wartości: F CP siła szcz Podstawą badania jest pomiar siły metodami wg PN-EN 13527:2005. Próbkę markizy osa 9 / 22

10 Metody pomiaru siły operacyjnej sterowania przy obrotowegoklucz wymaganej prędkości dynamometryczny próbnej pomiaru pomiarowy (obrotowej umożliwia lub liniowej) przyłoż 5 Konstrukcja mechanizmu sterującego Ta właściwość decyduje o przydatności funkcjonalnej układu sterującego markizy w aspekcie ergon Dla sterowania obrotowego określa się maksymalną dopuszczalną długość ramienia korby lub pokrę Podstawą oceny jest sprawdzenie właściwości systemu sterowania markizy pod kątem spełnienia st W przypadku weryfikacji właściwości sterowania liniowego wykorzystuje się diagramy HPV, a ponad 6 Odporność na niewłaściwe użytkowanie Wymaganie dotyczy odporności na dające się przewidzieć niewłaściwe użytkowanie przy obsłudze m Dla sterowania ręcznego wyróżnia się 3 kategorie odporności (którym od 10 / 22

11 - na działanie brutalne: gwałtowne szarpnięcie powodujące nadmierną prędkość - na działanie siłowe: nadmierną siłę, wywieraną w celu wywołania ruchu mimo - na działanie odwrotne: kontynuowanie ruchu przez kurtynę w kierunku przeciw Przy użyciu napędu występuje tylko działanie siłowe. Stosuje się dwakryteria oceny po badaniach: - kryterium wyglądu - brak wad zewnętrznych (odkształceń trwałych i pogors - kryterium działania - dla sterowania ręcznego (utrzymanie ręcznej siły oper Badanie eksploatacyjne wg PN-EN 12194:2005 polega na przyłożeniu do próbki, osadzonej we właś Bada się próbki markiz z pełnym mechanizmem sterującym, za pomocą którego wywiera się obciąże Układ obciążający konfiguruje Markizy się z napędem indywidualnie bada się zależnie z użyciem od typu oryginalnego markizy, układu napędu. sterującego oraz ro 7 11 / 22

12 Trwałość mechaniczna Wyraża odporność na działanie w powtarzalnych cyklach roboczych, obejmujących pełne rozciągani Kryteria spełnienia wymagań po badaniu cyklicznym obejmują zwłaszcza: dla sterowania ręcznego : - utrzymanie wartości siły operacyjnej w granicach właściwych dla danej klasy, - brak oznak rozwłóknienia tkaniny, rozszczepienia szwów i trwałych uszkodzeń belki czołowej i prow - brak uszkodzeń mechanizmów roboczych, dla markiz z napędem : - utrzymanie w granicach dopuszczalnych: zmienności prędkości pod obciążeniem, płynięcia ogranic - brak widocznych przecieków smaru/oleju. Procedury badawcze wg PN-EN 14201:2006 składają się z cyklicznego badania trwałości oraz ocen Badanie cykliczne jest wykonywane na specjalnym stanowisku badawczym realizującym automatycz 12 / 22

13 - dla markiz ze sterowaniem ręcznym obrotowym jednostka robocza współpracuje z pokrętłem korby, - dla markiz z napędem jednostkę roboczą stanowi oryginalny napęd, - dla markiz ze sterowaniem ręcznym liniowym, jednokierunkowym jednostka robocza współpracuj Po badaniu cyklicznym dokonuje się oceny wg wszystkich kryteriów eksploatacyjnych, właściwych d 8 Działanie w warunkach mrozu Kwalifikacja zdolności W wyrobu przypadku do działania niezdolności w warunkach wymagane mrozu/oblodzenia jest umieszczenie oparta stosownego jest na deklaracji ostrzeżen Weryfikacja tego wymagania sprowadza się do identyfikacji zdolności/niezdolności markizy do działa 9 Ogólne bezpieczeństwo użytkowania Markizy sterowane automatycznie nie mogą stwarzać zagrożenia upadkiem. Styczność użytkownika 13 / 22

14 Niniejsza weryfikacja sprowadza się głównie do oceny stanu krawędzi wyrobu mających styczność z 10 Bezpieczeństwo markiz z napędem podczas działania Nie ma zastosowania do markiz z obsługą ręczną. Wymagania są określone alternatywnie konieczne jest spełnienie przynajmniej jednego z warunkó Alternatywne warunki zagrożenia bezpieczeństwa zgnieceniem dla : - ograniczenie masy belki czołowej, jeśli jest poruszana tylko siłą ciężkości, - ograniczenie wywieranej siły i prędkości belki czołowej do wartości dopuszczalnych, - zachowanie minimalnej dopuszczalnej odległości belki czołowej od stałego obiektu, - zastosowanie sterowania czuwakowego w obszarze widoczności belki czołowej, - występowanie obszaru zagrożenia zgnieceniem poza zasięgiem użytkownika, 14 / 22

15 - ograniczenie siły wywieranej na przeszkodę i odwrócenie lub zatrzymanie ruchu belki czołowej, - wykluczenie styczności z obszarem zagrożenia przez zastosowanie osłon. Alternatywne warunki zagrożenia bezpieczeństwa ścinaniem: dla W przypadku zagrożenia ścinaniem (występującego przy markizach werandowych) mają zastosowa - warunek minimalnej odległości belki czołowej od stałego obiektu zastąpiono minimalną odległością Bezpieczeństwo elektryczne napędów: Napędy elektryczne powinny być zgodne z EN i EN Ocena bezpieczeństwa markiz z napędem polega na weryfikacji alternatywnego spełnienia co najmn - pomiary sił wywieranych przez belkę czołową, - pomiary prędkości belki czołowej, - pomiary drogi ruchu belki czołowej, - pomiary czasu, 15 / 22

16 - określenie lokalizacji obszaru zagrożenia zgnieceniem/ ścinaniem na podstawie pomiarów wysokoś - pomiary odległości belki czołowej od stałego obiektu lub od stałych rolek prowadzących, - ocenę działania urządzeń zabezpieczających (osłon, ograniczników siły, albo urządzeń odwracając - sprawdzenie cech układu sterowania, - ocenę bezpieczeństwa markizy na podstawie weryfikacji spełnienia alternatywnych wymagań. Pomiar siły wywieranejprzez belkę czołową oraz pomiary towarzyszące wykonuje się na stanowisku Badania elektryczne napędów są obowiązkiem producentów napędów. 11 Właściwości mające wpływ na higienę, zdrowie i środowisko Tkanina pokrycia markizy nie powinna sprzyjać rozwijaniu się mikroorganizmów w warunkach środow Materiały w wyrobie nie powinny uwalniać substancji niebezpiecznych w formie emisji lub migracji do 16 / 22

17 Nie ma badań odnoszących się do tego wymagania. Weryfikacja sprowadza się do oceny właściwoś 12 Dodatkowy opór cieplny i przepuszczalność powietrza Dotyczy tylko niektórych Δ typów markiz. Markiza R pionowa [m 2K/W], w pozycji zależny od rozciągniętej przepuszczalności, zainstalowana powietrza prze s Dodatkowy opór cieplny zasłony Δ zewnętrznej R i współczynnik przenikania ciepła układu okno-zas 13 Trwałość w aspekcie materiałowym tkaniny (pokrycie markizy) Wymaganie określa minimalne właściwości tkanin pokrycia kurtyny markizy po sztucznym starzeniu, - trwałość koloru, - wytrzymałość na rozciąganie w 2 kierunkach, - stabilność wymiarową w 2 kierunkach (zmiany wymiarowe po starzeniu), 17 / 22

18 - zmiany długości pod obciążeniem, odkształcenia szczątkowe po odciążeniu, - odporność na przenikanie wody. Podstawę weryfikacji właściwości (1) tkanin stanowi ekspozycji sekwencja na badań. sztuczne Właściwości działanie (2) ocenia czynników się w stosunku pogodow ocen Z racji specyfiki i wysokiego kosztu, badanie jest praktycznie poza zasięgiem producentów markiz. 14 Trwałość w aspekcie materiałowym elementy metalowe markizy Wymaganie w odniesieniu do elementów metalowych markiz dotyczy w chwili obecnej jedynie odpor W opracowaniu są jeszcze wymagania dotyczące koloru i wyglądu części metalowych. Zgodnie z PN-EN 1670 badanie polega na poddaniu kompletnej próbki markizy w małej skali (min. w 15 Tolerancje wymiarowe 18 / 22

19 Wymiary wyrobu w stosunku do zamówionych/ deklarowanych powinny mieścić się w określonych g Określenie rzeczywistych odchyłek wymiarowych próbki w stosunku do deklarowanych wymiarów no 16 Wymagania związane z pakowaniem, dostawą i składowaniem Markiza i jej elementy powinny nadawać się do przemieszczania w bezpieczny sposób. Opakowanie Weryfikacja spełnienia tego wymagania obejmuje ocenę konstrukcji wyrobu i jego opakowania w asp 17 Wymagania związane z informacjami dotyczącymi użytkowania Należy zaopatrzyć wyrób w niezbędne środki sygnalizacyjne i ostrzegawcze oraz oznakowanie. Nale Weryfikacja tego wymagania 18. nie wymaga procedury badawczej i obejmuje: kontrolę instrukcji użytko 19 / 22

20 18 Przydatność układów napędowych rurowych do zastosowania w markizach wg PN-EN Wymaganie dotyczy oceny przydatności napędów rurowych jako samodzielnej jednostki do zasto W ramach nowelizacji przewidziane jest powołanie EN w normie wyrobu EN 13561, celem eli Mimo podobieństwa wymagań, samodzielne badanie trwałości napędów rurowych rożni się zasadnic Weryfikacja właściwości eksploatacyjnych napędu po badaniu cyklicznym jest analogiczna jak po ba 19 Przydatność mechanizmów z korbą ręczną do zastosowania w markizach wg PN-EN Wymaganie dotyczy oceny przydatności ręcznych mechanizmów korbowych jako samodzielnych je Wg osobnych wymagań można ocenić samodzielną przydatność przekładni i przegubu (sprawność, Metodyka samodzielnego badania przydatności ręcznych mechanizmów korbowych do zastosowani 20 / 22

21 Badania właściwości eksploatacyjnych prowadzi się metodami uniwersalnymi oraz kontroli wzrokowe 20 Komfort cieplny i wizualny wymagania fakultatywne Te właściwości markiz są traktowane jako uzupełnienie osiągów właściwych podanych w normie wyr - w zakresie komfortu cieplnego: g tot) współczynnika, pomocniczego promieniowania współczynnika słonecznego wymiany (całkowitej ciepła przenikalnośc i bezpoś - w zakresie komfortu wizualnego: regulacji dopływu światła, zapewnienia prywatności w nocy, konta Ocena tych właściwości jest zagadnieniem perspektywicznym. Jak dotąd brak ustanowionej normy e 4. Ocena zgodności Markizy, jako zasłony zewnętrzne, podlegają procedurze poświadczania i oceny zgodności, właściwej dla wyrobów objętych wymaganiami podstawowymi dyrektywy 89/106 Wyroby 21 / 22

22 budowlane i określonej w normie PN-EN 13561:2006, Załącznik ZA. (Ponadto zgodnie z Załącznikiem ZB norma EN w odniesieniu do markiz z napędem elektromechanicznym jest również zharmonizowana z wymaganiami podstawowymi dyrektywy 98/37 Bezpieczeństwo maszyn). W świetle dyrektywy 89/106 w przypadku markiz właściwością podstawową jest odporność na obciążenie wiatrem. Informacja o klasyfikacji tego wymagania powinna towarzyszyć oznakowaniu CE wyrobu. Markizy są objęte poświadczaniem zgodności według systemu 4. Warunkiem umieszczenia znaku CE, na odpowiedzialność producenta lub jego uprawnionego przedstawiciela, jest wystawienie deklaracji zgodności EC. Ocena zgodności markiz, stanowiąca podstawę poświadczenia zgodności, spoczywa na producencie i obejmuje w odniesieniu do właściwości podstawowych zakładową kontrolę produkcji i wstępne badanie typu. Brak jest obowiązkowego udziału strony trzeciej w ocenie zgodności markiz, jednak w miarę potrzeb, wskazane jest wykonywanie niezbędnych badań typu w laboratoriach zewnętrznych, wyspecjalizowanych w badaniach markiz. Zamiarem Komitetu CEN/TC33 jest rozszerzenie zakresu właściwości markiz objętych Mandatem M/101. Aczkolwiek obecnie jedyną właściwością podstawową dotyczącą markiz jest odporność na obciążenie wiatrem, to rosnąca konkurencja na rynku technik osłonowych sprawia, że dla producenta może mieć znaczenie legitymowanie się wynikami badań pełnego zakresu właściwości markiz wg normy wyrobu PN-EN mgr inż. Jacek Zawiejski Instytut Techniki Budowlanej Oddział Wielkopolski 22 / 22