SPIS TREŚCI CONTENTS STRESZCZENIA:

Transkrypt

1 SPIS TREŚCI CONTENTS Bogusław Szuba, Podziemny tunel przeciwpowodziowy alternatywą kanału ulgi w Nysie; Underground flood tunnel as an alternative to the relief channel in Nysa.107 Henryk Maciołek, Anetta Zielińska, Tadeusz Domarecki, Oddziaływanie azbestu na środowisko przyrodnicze i organizm człowieka; The impact of asbestos on people and the environment.112 Oksana Seroka-Stolka, Ekologiczna i społeczna odpowiedzialność biznesu w opinii przedsiębiorstw regionu częstochowskiego; Environmental and corporate social responsibility in the opinion of enterprises from the Częstochowa region.119 Bożena Gajdzik, Znaczenie kapitału ludzkiego w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy; The place of human capital in safety and health management systems.125 Alicja Jochymczyk, Mirosław Czapka, Wymagania kwalifikacyjne pracowników w działalności leczniczej.część I; Qualification requirements for workers in therapeutic activities. Part I.130 Miroslava Bilecová Rabajdová, Peter Urban, Andrea Grešová, Ján Varga, Kristína Gregová, Marek Stupák, Mária Mareková, Current and potential oncomarkers in diagnosing breast cancer; Obecnie używane i potencjalne markery nowotworowe w diagnostyce raka piersi.138 Antonina Nahorna, Genadiy Slabkyi, Age and seasonal peculiarities of premature death in men of the able-to-work age; Przypadki przedwczesnych zgonów mężczyzn w wieku produkcyjnym w powiązaniu z wiekiem i porą roku.143 Marek Ciechowski, Warunki społeczno-mieszkaniowe jako czynnik kształtujący zdrowotność ludności w II Rzeczpospolitej; Social and housing conditions as a factor affecting the health of the population in the Second Polish Republic. 146 Andrzej Myśliwiec, Andrzej Knapik, Edward Saulicz, Michał Kuszewski, Tomasz Wolny, Tomasz Poledniok, Ocena natężenia dolegliwości bólowych oraz jakości samopoczucia osób po 50 roku życia posiadających i nieposiadających psa; Assessment of pain intensity and quality of wellbeing of people over 50 years of age who own dogs and those who do not.150 STRESZCZENIA: Bogusław Szuba, Podziemny tunel przeciwpowodziowy alternatywą kanału ulgi w Nysie Artykuł podejmuje problem zabezpieczenia miasta Nysy przed skutkami powodzi. Nysa była miastem poszkodowanym w czasie powodzi w 1997 roku. W historii miasta powódź powtarzała się wielokrotnie. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy z 2009 roku przewiduje rezerwę terenu dla kanału obiegowego. Powstaje nowy, miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla kanału ulgi. Jednak przebieg kanału znacznie ogranicza rozwój miasta, stwarza problemy wywłaszczeń, prowadzi do konieczności budowy nowych mostów,

2 dezorganizuje przestrzeń. W artykule przedstawiono alternatywę dla kanału ulgi w postaci podziemnego tunelu. Koncepcja pozwala uniknąć ww. uciążliwości oraz zachować harmonijny rozwój przestrzenny miasta. Słowa kluczowe: zabezpieczenia przeciwpowodziowe, podziemne tunele przeciwpowodziowe Henryk Maciołek, Anetta Zielińska, Tadeusz Domarecki, Oddziaływanie azbestu na środowisko przyrodnicze i organizm człowieka Azbest pod względem chemicznym jest to uwodniony zespół krzemianów, z domieszką niektórych metali, wapnia, magnezu, aluminium, sodu i żelaza. Z uwagi na budowę, rozróżnia się dwie grupy azbestu: 1. Azbest serpentynowy tzw. azbest biały najczęściej stosowany w przemyśle, rolnictwie stanowi 93 % światowego zużycia azbestu. Jego włókna mają przekrój rurkowy o średnicy od 0,002 0,015 mikrona i długość do 60 mikronów. Są więc niedostrzegalne w mikroskopie świetlnym. 2. Azbest amfibolowy krokidolit zwany niebieskim azbestem należy do grupy tzw. amfiboli, które stanowią około 7% światowego rynku azbestowego. Ze względu na toksyczność i szkodliwość azbestu znajduje się na liście substancji działających rakotwórczo na człowieka, szczególnie w warunkach narażenia zawodowego. Wszystkie gatunki azbestu są karcynogenne rakotwórcze dla ludzi. Azbest jest pochłaniany przez układ oddechowy do organizmu. Okres utajony choroby nowotworowej spowodowanej wdychaniem pyłów azbestu wynosi od lat. Słowa kluczowe: azbest, gleba, szkodliwość, środowisko, człowiek Oksana Seroka-Stolka, Ekologiczna i społeczna odpowiedzialność biznesu w opinii przedsiębiorstw regionu częstochowskiego W artykule zaprezentowano wyniki badania ankietowego dotyczącego roli i korzyści jakie mogą osiągać firmy stosujące koncepcję ECSR. Badaniem objęto 15 przedsiębiorstw regionu częstochowskiego z sektora przemysłu oraz usług i handlu. Wyniki opracowano w ujęciu ilościowym i jakościowym z wykorzystaniem programu STATISTICA 9.1. Wyniki analizy wskazują, że ECSR traktowane jest jako narzędzie służące budowaniu dobrego wizerunku i reputacji firm na rynku oraz mające na celu podniesienie poziomu kultury organizacyjnej przedsiębiorstw. Badane firmy doceniają ECSR jako instrument, który pomaga w utrzymaniu dobrych relacji ze społecznościami lokalnymi, ale nie doceniają koncepcji ECSR, której implementacja przyczynia się do uzyskania przewagi konkurencyjnej. Słowa kluczowe: społeczna odpowiedzialność biznesu, ECSR, odpowiedzialność ekologiczna, przedsiębiorcy

3 Bożena Gajdzik, Znaczenie kapitału ludzkiego w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy W artykule wyeksponowano miejsce kapitału ludzkiego w systemach zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Dążenie przedsiębiorstw przemysłowych do produkcji bezwypadkowej jest możliwe, gdy postawi się na budowanie świadomości pracowników. Ludzie, którzy tworzą organizację i którzy chcą, aby była ona bezpieczna, muszą mieć wiedzę na temat zagrożeń w miejscu pracy i sposobów postępowania, aby wyeliminować potencjalne ryzyko utraty zdrowia lub życia. W systemach zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy pracownicy muszą uczestniczyć w szkoleniach oraz dzielić się wiedzą i doświadczeniem. Pracownicy, którzy sami poszukują możliwości rozwiązywania problemów doskonalą system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Rozważania teoretyczne wzbogacono przykładami z praktyki funkcjonowania przedsiębiorstw przemysłowych. Słowa kluczowe: system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, kapitał ludzki, wiedza Alicja Jochymczyk, Mirosław Czapka, Wymagania kwalifikacyjne pracowników w działalności leczniczej. Część I Zagadnienie kwalifikacji wymaganych do podejmowania pracy w ochronie zdrowia jest bardzo obszerne. Dlatego autorzy skupili się na wymaganiach jakie są stawiane lekarzom oraz lekarzom dentystom, ażeby ci mogli pracować w ochronie zdrowia. Treść artykułu obejmuje takie m.in. zagadnienia, jak: działalność lecznicza, prawo do wykonywania zawodu lekarza i lekarza dentysty oraz kształcenie ustawiczne lekarzy. Słowa kluczowe: działalność lecznicza, prawo wykonywania zawodu lekarza, prawo wykonywania zawodu lekarza dentysty, kwalifikacje pracowników ochrony zdrowia Miroslava Bilecová Rabajdová, Peter Urban, Andrea Grešová, Ján Varga, Kristína Gregová, Marek Stupák, Mária Mareková, Current and potential oncomarkers in diagnosing breast cancer Breast cancer is a very serious disease from both an economical and social point of view, because of its high incidence and mortality, as well as its prevalence. Genetic and epigenetic changes as well as the resultant deregulation of mechanisms that affect cellular processes are reflected in the final stage, like significant variability in phenotype. These changes have multiple factors in clinical, morphological but also molecular terms, and they greatly affect the possibility of accurate diagnosis of breast cancer in its early stages. Since no combination of clinical examination, mammography and ultrasonography together with CT and MRI can achieve 100 % sensitivity, clinical practice is supported with diagnostic methods based on the monitoring of tumour markers with the emphasis on molecular markers. This review describes the most common molecular markers already used for earlier clinical diagnostics and also proposes new possible markers from the tumour vascular markers group. Any new oncomarkers to improve diagnostic sensitivity and specificity will be of great benefit, and in clinical practice, they may provide an opportunity for early diagnostic and therapeutic intervention, and subsequently better prognosis for the patient as well.

4 Keywords: breast cancer, diagnostics, molecular markers, tumour vascular markers Antonina Nahorna, Genadiy Slabkyi, Age and seasonal peculiarities of premature death in men of the able-to-work age The study concerns the mortality in men of the able-to-work age as regards the cause of death and the season of the year. Seasonal and age risks of premature death among this cohort have been established. The risks cover diseases of the circulatory system during the spring period in the age group of and external factors in winter and in spring for the age group of The results obtained enable one to predict mortality in men of the able-to-work age residing in the southern regions of Ukraine and to make recommendations in terms of undertaking preventive measures. Keywords: men, able-to-work age, death rate, causes, season Marek Ciechowski, Warunki społeczno-mieszkaniowe jako czynnik kształtujący zdrowotność ludności w II Rzeczpospolitej W artykule dokonano analizy warunków społeczno-mieszkaniowych ludności w II Rzeczpospolitej, które w szczególny sposób wpływały na zdrowotność mieszkańców. Na podstawie zaproponowanej typologii wyznaczono obszary o różnej sytuacji socjalno-bytowej. Najbardziej korzystne warunki dla zdrowia ludności wykazano w powiatach w zachodniej części Polski oraz w dużych miastach. Najtrudniejsze warunki stwierdzono na wschodzie kraju, głównie w województwie wileńskim, nowogródzkim i poleskim. Słowa kluczowe: zdrowie, warunki mieszkaniowe, analfabetyzm, II Rzeczpospolita Andrzej Myśliwiec, Andrzej Knapik, Edward Saulicz, Michał Kuszewski, Tomasz Wolny, Tomasz Poledniok, Ocena natężenia dolegliwości bólowych oraz jakości samopoczucia osób po 50 roku życia posiadających i nieposiadających psa Wstęp Około 80% populacji w wieku poprodukcyjnym miewa problemy zdrowotne ze strony różnych narządów. Dolegliwości te nasilają się wraz z wiekiem, kiedy to człowiek ulega bradykinezji, pojawia się lęk przed podejmowaniem aktywności fizycznej, a w konsekwencji nadwaga, cukrzyca, choroby układu krążenia i inne schorzenia ustrojowe. Postanowiono zbadać, czy osoby posiadające psa, cechują się lepszym samopoczuciem oraz mniejszymi dolegliwościami bólowymi kręgosłupa w porównaniu z osobami nieposiadającymi psa. Materiał i metody W badaniach wzięło udział 100 osób w wieku od 50 do 81 lat, mieszkających w Piekarach Śląskich będących na emeryturze lub rencie, nie pracujących zawodowo, deklarujących swój stan zdrowia jako dobry, nie zgłaszających żadnych chorób przewlekłych. Osoby uczestniczące w badaniach zostały poproszone o wypełnienie kwestionariusza ankiety, w którym zapytano o płeć, wiek oraz o własną ocenę samopoczucia. Pacjent zaznaczał na osi miejsce, które najbardziej odpowiadało jego odczuciom. Wartość 0%, odpowiadała ocenie samopoczucia na najgorszym do wyobrażenia poziomie, zaś wartość 100%, odpowiadała sytuacji idealnej. Kolejnym obszarem badania było

5 natężenie dolegliwości bólowych zlokalizowanych w szyjnym i lędźwiowym odcinku kręgosłupa, w oparciu o kwestionariusz Oswestry. Wnioski Osoby posiadającej psa wskazały na lepsze samopoczucie niż osoby nieposiadające psa. W grupie osób posiadających psa stwierdzono niższe natężenie dolegliwości bólowych lędźwiowego odcinka kręgosłupa w porównaniu z osobami nie posiadającymi psa. Słowa kluczowe: aktywność fizyczna, zespoły bólowe kręgosłupa SUMMARY: Bogusław Szuba, Underground flood tunnel as an alternative to the relief channel in Nysa This article discusses the problem of protecting the city of Nysa against the effects of floods. Nysa was affected during a flood in Throughout the city's history flooding has occurred repeatedly. The Study of Conditions and Directions of the Spatial Planning of the Municipality from 2009 proposes a reserve area for a relief channel. A new local land use plan is being considered for this purpose. However, the course of the channel curbs city development, creates problems for expropriations, requires construction of new bridges, and disrupts land usage. The article presents an alternative to a relief channel - an underground tunnel. This concept detours the nuisances mentioned above and preserves the harmonious spatial development of the city. Keywords: flood safety barriers, underground flood tunnels Henryk Maciołek, Anetta Zielińska, Tadeusz Domarecki, The impact of asbestos on people and the environment Asbestos, in chemical terms, is a hydrated silicate band with an admixture of certain metals: calcium, magnesium, aluminum, sodium and iron. As regards its use in construction, there are two groups of asbestos: 1. Chrysotile asbestos, or white asbestos, the most widely used type in industry and agriculture represents 93% of asbestos consumption worldwide. Its fibers have a tubular cross section with a diameter of microns, and up to 60 microns. Therefore, they are invisible in light microscopy. 2. Amphibole asbestos, or crocidolite asbestos, also known as blue asbestos, belongs to the socalled amphibole group, which constitutes about 7% of the world's asbestos market. Due to its toxicity and harmfulness, asbestos is on the list of active substances carcinogenic to humans, especially in conditions of occupational exposure. In conclusion it should be emphasized that all types of asbestos are carcinogenic as it is absorbed by the body's respiratory system. The latency period of cancer caused by inhaling asbestos dust is between years. Keywords: asbestos, soil, harmfulness, environment, human

6 Oksana Seroka-Stolka, Environmental and corporate social responsibility in the opinion of enterprises from the Częstochowa region The article presents the results of a survey examining the role and the possible benefits to be gained by companies implementing the ECSR concept. The sample selection consisted of 15 enterprises from the Czestochowa region. The sample comprised companies from the manufacturing, service and trade sectors. The data were analysed using the program STATISTICA 9.1. The results of the survey showed that most of the companies researched treat ECSR as an instrument for bettering performance, building a good reputation on the market and also as a tool for improving the company's organisational culture. The companies in the study appreciate ECSR as an instrument which helps in maintaining good relations with local communities but unfortunately, respondents underestimate ECSR as a means of gaining a competitive advantage. Keywords: corporate Social Responsibility, ECSR, environmental responsiveness, entrepreneurs Bożena Gajdzik, The place of human capital in safety and health management systems This paper was written to show the important place human capital has in safety systems for enterprises. It is a basic component of the management process in a company. The key target of management is to reduce the number of accidents, but this is realized when enterprises build workers awareness. People create organizations and they can improve safety if they have knowledge about the system. Each workers activities should be realized properly (according to instructions, procedures and other documents). Therefore training is an important part of safety and health management systems. This paper consists of theoretical portion enriched by a case study. Keywords: safety and health management system, personal capital, knowledge Alicja Jochymczyk, Mirosław Czapka, Qualification requirements for workers in therapeutic activities. Part I The issue of qualifications required to work in the health care field is very extensive. Therefore, the authors have focused on the requirements imposed on physicians and dentists in order for them to work in their fields of health care and health protection. The contents of the article include therapeutic activities, the right to practice medicine as a physician and dentist, as well as continuing education for doctors. Keywords: therapeutic activities, right to practice as a physician, right to practice as a dentist, qualifications of health care professionals

7 Miroslava Bilecová Rabajdová, Peter Urban, Andrea Grešová, Ján Varga, Kristína Gregová, Marek Stupák, Mária Mareková, Obecnie używane i potencjalne markery nowotworowe w diagnostyce raka piersi Rak piersi jest bardzo poważną chorobą, zarówno z punktu widzenia ekonomicznego jak i społecznego, ze względu na dużą zachorowalność i umieralność, a także na zakres jego występowania. Zmiany genetyczne i epigenetyczne, jak również wynikająca z nich deregulacja mechanizmów, które wpływają na procesy komórkowe są odzwierciedlone w ostatnim stadium choroby, jak znaczna zmienność fenotypu. Zmiany te mają wiele przyczyn z punktu widzenia klinicznego, morfologicznego, ale również molekularnego oraz znacznie wpływają na możliwość dokładnego rozpoznania raka piersi w jego wczesnych fazach. Ponieważ żadna kombinacja badań klinicznych, mammografii i USG wraz z tomografią komputerową i obrazowaniem magnetycznorezonansowym nie może osiągnąć 100% czułości, praktyka kliniczna jest wspierana metodami diagnostycznymi opartymi na monitoringu markerów nowotworowych, ze szczególnym uwzględnieniem markerów molekularnych. Niniejsza recenzja opisuje najbardziej typowe markery molekularne wykorzystywane we wczesnej diagnostyce klinicznej, a także proponuje nowe potencjalne markery z grupy markerów nowotworowych TVMs. Wszelkie nowe markery nowotworowe poprawiające czułość i dokładność diagnostyki będą bardzo pomocne, a w praktyce klinicznej mogą pozwolić na wczesną diagnostykę i leczenie, co polepszy także rokowania pacjenta. Słowa kluczowe: rak piersi, diagnostyka, markery molekularne, markery nowotworowe TVMs Antonina Nahorna, Genadiy Slabkyi, Przypadki przedwczesnych zgonów mężczyzn w wieku produkcyjnym w powiązaniu z wiekiem i porą roku Praca zajmuje się śmiertelnością mężczyzn w wieku produkcyjnym w odniesieniu do przyczyny i pory roku, w którym nastąpił zgon. W grupie tej ustalono, iż istnieją zagrożenia dla życia związane z wiekiem i porą roku. Częstszą przyczyną przedwczesnej śmierci wiosną u osób pomiędzy 40 a 49 rokiem życia jest choroba układu krążenia, zaś zimą i wiosną u osób w przedziale wieku pomiędzy lat, wpływ czynników zewnętrznych. Wyniki umożliwiają przewidywanie śmiertelności mężczyzn w wieku produkcyjnym, zamieszkałym na południu Ukrainy, a także stworzenie zaleceń dotyczących profilaktyki. Słowa kluczowe: mężczyźni, wiek produkcyjny, śmiertelność, przyczyny, pory roku Marek Ciechowski, Social and housing conditions as a factor affecting the health of the population in the Second Polish Republic This article analyses the social and housing conditions in the Second Polish Republic, which had a particular influence on the health of inhabitants. On the basis of the proposed classification types, different social background and living conditions areas were designated. The most favourable conditions affecting the health of people were found in the western counties of Poland and in large cities. The most difficult conditions were found in the east part of the country, mainly in the provinces of Wilno, Nowogrodek and Polesie. Keywords: health, housing conditions, illiteracy, the Second Polish Republic

8 Andrzej Myśliwiec, Andrzej Knapik, Edward Saulicz, Michał Kuszewski, Tomasz Wolny, Tomasz Poledniok, Assessment of pain intensity and quality of well-being of people over 50 years of age who own dogs and those who do not Introduction About 80% of the population of post-working age experience various organ-related health problems. These ailments tend to intensify with age when a person develops bradykinesia and the fear of taking up physical activity appears, which in consequence leads to weight gain, diabetes, cardiovascular system diseases and other systemic diseases. It was decided to evaluate if it is characteristic for people who own dogs to be in a better state of well-being and experience less spine pain in comparison to people who do not own dogs. Material and methods The study involved 100 people ranging in age from 50 to 81 years living in Piekary Sląskie, retired or on a disability benefit, not working professionally, declared to be in good health, and reporting no chronic diseases. Those who took part in the research were asked to complete a questionnaire in which the respondents were asked to state their gender, age and to make a personal evaluation of their general state of well-being. The patients were to mark on an axis the point which most closely corresponded to their own assessments. The value of 0% represented the worst possible assessment of their general state of well-being, while 100% represented the ideal situation. Another area of the research concerned the intensification of cervical and lumbar spine pain and was evaluated by means of the Oswestry Disability Index. Conclusions People who own dogs showed to be in a better state of well-being than people who do not have dogs. In the group of people who owned dogs, a lower intensification of lumbar spine pain was observed, in comparison to people who do not have dogs. Keywords: physical activity, pain of spine