OCENA STANU SANITARNEGO I SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO W ROKU 2016

Transkrypt

1 PA STWOWA INSPEKCJA SANITARNA WOJEWÓDZKA STACJA SANITARNO-EPIDEMIOLOGICZNA OCENA STANU SANITARNEGO I SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO W ROKU 2016 Pozna, marzec rok rok

2 Spis tre ci Wst p.. 3 Sytuacja epidemiologiczna w zakresie chorób zaka nych... 6 Jako wody przeznaczonej do spo ycia Stan sanitarny obiektów u yteczno ci publicznej i k pielisk Stan sanitarny podmiotów wykonuj cych dzia alno lecznicz Warunki sanitarno-higieniczne rodowiska pracy 108 Higiena radiacyjna 120 Warunki sanitarne w szko ach i innych placówkach o wiatowo-wychowawczych. 128 Stan sanitarny obiektów ywno ci, ywienia i przedmiotów u ytku 140 Zapobiegawczy nadzór sanitarny Dzia alno w zakresie o wiaty zdrowotnej i promocji zdrowia Zako czenie.. 194

3 WST P Pa stwowa Inspekcja Sanitarna (PIS) powo ana jest do realizacji zada z zakresu zdrowia publicznego celem ochrony zdrowia ludzi przed niekorzystnym wp ywem szkodliwo ci i uci liwo ci rodowiskowych, zapobiegania powstawaniu chorób, w tym chorób zaka nych i zawodowych. W 2016 r. g ównym celem dzia alno ci PIS by o promowanie zdrowego stylu ycia, nadzór nad bezpiecze stwem ywno ci i ywienia oraz bezpiecze stwem zdrowotnym wody, przeciwdzia anie powstawaniu chorób poprzez sprawowanie zapobiegawczego i bie cego nadzoru sanitarnego. W woj. wielkopolskim zadania PIS (okre lone w przepisach prawa, w szczególno ci w ustawie z dnia 14 marca 1985 r. o Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej Dz. U. z 2015 r., poz. 1412, ze zm.) realizowa Wielkopolski Pa stwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny (WPWIS) oraz 31 Pa stwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych (PPIS). Realizuj c ustawowe obowi zki obj to nadzorem obiekty w tym: 1901 znajdowa o si pod bezpo rednim nadzorem WPWIS, a PPIS. Przeprowadzono kontroli sanitarnych, pobrano do bada laboratoryjnych próbek, wykonano bada, wydano decyzje administracyjne. Organy PIS zapewnia y skuteczn realizacj planowanych celów w zakresie ochrony zdrowia mieszka ców m.in. poprzez: prowadzenie zapobiegawczego i bie cego nadzoru sanitarnego w oparciu o jednolite zasady post powania zwi zane z wykonywaniem czynno ci kontrolnych, funkcjonowanie w dzia alno ci kontrolnej Systemu Zarz dzania (opartego na wymaganiach normy PN-EN ISO/IEC 17020:2012), kontynuowanie wdra ania procedur identyfikacji i oceny zagro e sanitarnoepidemiologicznych, a tak e systematyczne podnoszenie poziomu wykszta cenia zawodowego przez pracowników PIS, wykonywanie bada przez laboratoria wyposa one w nowoczesn, specjalistyczn aparatur, posiadaj ce (z wyj tkiem Laboratorium Bada Radiacyjnych Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Poznaniu) certyfikat akredytacji Polskiego Centrum Akredytacji, potwierdzaj cy spe nianie wymaga normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005. Gwarantuje to m.in. uzyskiwanie wiarygodnych wyników bada. 3

4 Laboratoria funkcjonuj ce w strukturach PIS woj. wielkopolskiego wykonuj w szerokim zakresie badania m.in. wody, ywno ci, kosmetyków, rodowiska pracy oraz diagnostyk bakteriologiczn, parazytologiczn, wirusologiczn i serologiczn. Od 2016 r. Pracowania Badania ywno ci Genetycznie Modyfikowanej wchodz ca w sk ad Laboratorium Badania ywno ci i Przedmiotów U ytku WSSE w Poznaniu uzyska a status zak adu in ynierii genetycznej. Realizuj c zadania zwi zane z zapobieganiem i zwalczaniem chorób zaka nych u ludzi, kontynuowano nadzór nad czynnym uodpornieniem populacji w ramach Programu Szczepie Ochronnych. Podejmowano równie dzia ania wobec osób uchylaj cych si od wykonania obowi zku szczepie ochronnych. Wypracowano jednolity tryb post powania w sprawach osób uporczywie unikaj cych szczepie. Przeprowadzono kontrole nadzorowanych podmiotów leczniczych pod k tem przygotowania do hospitalizacji pacjentów chorych na gryp oraz prowadzenia dzia a profilaktycznych w placówkach. Wdro ono, celem usprawnienia nadzoru nad chorobami zaka nymi, system elektronicznej rejestracji wywiadów dotycz cych zachorowa na wirusowe zapalenia w troby typu B i C. W 2016 r. w woj. wielkopolskim kontynuowano wspó prac z Wielkopolskim Urz dem Wojewódzkim w Poznaniu, Urz dem Marsza kowskim Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu, Komend Wojewódzk Policji w Poznaniu oraz Izb Celn w zakresie minimalizowania zagro e zdrowia publicznego stwarzanego przez rodki zast pcze tzw. dopalacze. Ograniczono dost pno rodków zast pczych w handlu poprzez szybk i skuteczn eliminacj punktów ich sprzeda y. Prowadzono dzia ania profilaktyczne i informacyjne podnosz ce wiedz i wiadomo spo eczn na temat wp ywu narkotyków i nowych substancji psychoaktywnych na funkcjonowanie organizmu ludzkiego. Realizowano m.in. autorski projekt edukacyjny Wiem nie bior! Jestem bezpieczny. W Pa stwowa Inspekcja Sanitarna woj. wielkopolskiego w 2016 r. uczestniczy a tak e w realizacji zada dotycz cych zapewnienia bezpiecze stwa sanitarno-epidemiologicznego uczestnikom wiatowych Dni M odzie y Kraków 2016 ( DM). Podejmowano dzia ania m.in. zapewniaj ce bezpiecze stwo ywno ci i ywienia, zapobiegaj ce wyst pieniu i rozprzestrzenianiu si chorób zaka nych oraz utrzymywanie w nadzorowanych obiektach w a- ciwego stanu sanitarno-higienicznego. Zadania te realizowane by y przede wszystkim przez WSSE w Poznaniu oraz PSSE w Gnie nie, Kaliszu, Koninie oraz Poznaniu miastach, w których odbywa y si Dni w Diecezjach towarzysz ce DM. 4

5 W 2016 r. WSSE w Poznaniu kontynuowa a dzia alno dydaktyczn ogó em przeszkolono 129 osób. Prowadzono: sta kierunkowy w zakresie higieny dla diagnostów laboratoryjnych (14 osób), kszta cenie w ramach specjalizacji w dziedzinie epidemiologii wg programu podstawowego (12 osób), praktyki studenckie dla studentów z: Uniwersytetu w Bradford, Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu oraz Politechniki Pozna skiej (103 osoby). W przedk adanej ocenie stanu sanitarnego i sytuacji epidemiologicznej woj. wielkopolskiego za 2016 r. uj to sytuacj epidemiologiczn w zakresie chorób zaka nych, wyniki nadzoru sanitarnego prowadzonego przez WSSE w Poznaniu oraz PSSE wskazuj c jednocze nie kierunki dalszych, skutecznych dzia a w celu utrzymania na dobrym poziomie stanu sanitarnego i sytuacji epidemiologicznej woj. wielkopolskiego. Ocena stanu sanitarnego i sytuacji epidemiologicznej województwa wielkopolskiego w roku 2016 jest równie dost pna w Biuletynie Informacji Publicznej WSSE w Poznaniu: oraz na za czonej do niniejszego opracowania p ycie CD. 5

6 I. SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA W ZAKRESIE CHORÓB ZAKA NYCH Podejmowane w 2016 r. dzia ania wynika y z aktualnej sytuacji epidemiologicznej i dotyczy y: zapobiegania epidemicznemu rozprzestrzenianiu si w podmiotach wykonuj cych dzia alno lecznicz drobnoustrojów wielolekoopornych (alarmowych), zapobiegania szerzeniu si zachorowa na gru lic pr tkuj c, zapobiegania szerzeniu si ognisk zachorowa wywo anych przez Neisseria meningitidis, rutynowego nadzoru nad realizacj Programu Szczepie Ochronnych i procesem dystrybucji szczepionek do przeprowadzania obowi zkowych szczepie ochronnych w placówkach medycznych. Istotnym zagro eniem dla zdrowia publicznego jest nadal realne ryzyko epidemicznego rozprzestrzeniania si patogenów alarmowych, a w szczególno ci pa eczek z rodziny Enterobacteriaceae wytwarzaj cych karbapenemazy Klebsiella pneumoniae typu NDM, KPC. Prowadzono aktywny nadzór nad wszystkimi zidentyfikowanymi przypadkami zaka e w ród pacjentów hospitalizowanych w szpitalach na terenie województwa. Trwa y prace powo anego Zespo u do spraw ograniczenia rozprzestrzeniania Klebsiella pneumoniae wytwarzaj cego karbapenemazy typu NDM na terenie Wielkopolski. W zwi zku z obserwowanym w 2016 r. brakiem weryfikacji laboratoryjnej podejrze zachorowa na ró yczk podj to dzia ania maj ce na celu wzmo enie nadzoru laboratoryjnego. Nawi zano wspó prac z lekarzami podstawowej opieki zdrowotnej i przekazano im wytyczne dotycz ce zalecanych bada (wirusologicznych i serologicznych) oraz zasad poboru prób do diagnostyki ró yczki (zgodnie z za o eniami programu eliminacji odry i ró yczki na wiecie). W 2016 r. kontynuowano wspó prac z Wielkopolskim Centrum Pulmonologii i Torakochirurgii, które rozpocz o kolejn edycj Programu Profilaktyki Gru licy. W jego ramach wykonywano badania testem IGRA (QuantiFERON-TBGold), które umo liwiaj wykrycie zaka enia pr tkiem gru licy osób nara onych na kontakt z chorymi pr tkuj cymi. W ramach prowadzonych dzia a przeciwepidemicznych badaniem tym obj to oko o 220 osób z kontaktu. 6

7 I.1. Sytuacja epidemiologiczna wybranych chorób zaka nych Sytuacj epidemiologiczn w zakresie wi kszo ci chorób zaka nych w woj. wielkopolskim mo na uzna za zadowalaj c. W przebiegu wi kszo ci chorób wieku dzieci cego obj tych programem szczepie obowi zkowych, zaobserwowano korzystn tendencj spadku zapadalno ci. Podobnie jak w 2015 r. wzrost odnotowano tylko w przypadku krztu ca. W 2016 r. zmniejszy a si liczba zachorowa na odr, wink, ró yczk i osp wietrzn. Analogicznie jak w 2015 r., w okresie szczytu zachorowa na gryp (od stycznia do marca), zaobserwowano znaczny wzrost zaka e górnych dróg oddechowych (grypa i podejrzenia zachorowa na gryp ). W ca ym 2016 r. zaobserwowano tendencj wzrostow zaka e (o ponad 59 tys. przypadków w porównaniu do 2015 r.). Liczba zachorowa na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i/lub mózgu o etiologii bakteryjnej wzros a o 12 przypadków (31 przypadków w 2015 r., 43 w 2016 r.). Liczba zachorowa na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu o etiologii wirusowej zwi kszy a si o 41 przypadków (z 62 w 2015 r. do 103 w 2016 r.). Rejestrowane na terenie Wielkopolski przypadki nie wyst powa y ogniskowo. W 2016 r. w Wielkopolsce zaobserwowano wzrost o 198 przypadków liczby zachorowa na borelioz (z 381 przypadków w 2015 r. do 579 w 2016 r.). Wspó czynnik zapadalno ci wyniós 16,7/100 tys. mieszka ców i nadal by przesz o 3-krotnie ni szy od krajowego (55,2/100 tys. mieszka ców). W ród ogó u zachorowa w 18 przypadkach stwierdzono nara enie zawodowe. Najwi cej zachorowa wyst pi o w grupach wiekowych: powy ej 60 lat 140 przypadków, przypadków. W grupie wiekowej lat wystapi y 93 przypadki, lat 90 przypadków, a lat 56 przypadków. Zarejestrowano równie 100 przypadków u dzieci i m odzie y w przedziale wielkowym W ród chorych 288 osób stanowi y kobiety, a 291 m czy ni. Hospitalizowano 100 osób (17,3%), pozosta ych 479 osób (82,7%) leczono ambulatoryjnie. Z powodu kontaktu ze zwierz tami podejrzanymi o w cieklizn, do szczepie zakwalifikowano 516 pacjentów (o 19 osób mniej ni w 2015 r.). Nie odnotowano adnego przypadku w cieklizny u zwierz t oraz zachorowa na w cieklizn u ludzi. I.1.1. Zatrucia i zaka enia pokarmowe Zaobserwowano nieznaczny wzrost cz sto ci wyst powania zatru pokarmowych w porównaniu do 2015 r. Liczba zachorowa w grupie zatru pokarmowych o etiologii bakteryj- 7

8 nej zwi kszy a si o 15%. W ród bakteryjnych zatru pokarmowych nadal dominowa y zachorowania wywo ane przez pa eczki Salmonella (99,8%). Odnotowano jeden przypadek (w 2015 r. 3) zatrucia jadem kie basianym toksyn botulinow. Zachorowanie sporadyczne wykazano jako przypadek mo liwy, w oparciu o objawy kliniczne (bez potwierdzenia laboratoryjnego). ywno ci podejrzan o spowodowanie zatrucia by a konserwa produkcji domowej (w dlina). Znacz co zmniejszy a si czna liczba zg oszonych do nadzoru zaka e jelitowych bakteryjnych i wirusowych (o 24,8%). W ogólnej liczbie udzia zaka e o etiologii bakteryjnej stanowi 13,2%, w których zidentyfikowanymi czynnikami etiologicznymi by y Clostridium difficile 375 przypadki (70,5%), Campylobacter 87 zachorowa (16,4%), pa eczki E. coli 49 zachorowa (9,2%), inne okre lone i nieokre lone 12 zachorowa (2,3%) oraz Yersinia 9 przypadków (1,7%). W porównaniu do 2015 r. liczba zaka e jelitowych o etiologii wirusowej zmniejszy a si o 25,5%. W grupie tej nadal najcz ciej wyst powa y zaka enia wywo ane rotawirusami (57,6%). Nie odnotowano (podobnie jak w 2015 r.) zatru toksynami grzybów truj cych. I Ogniska zatru i zaka e pokarmowych Zg oszono 32 ogniska zatru /zaka e pokarmowych (tak jak w 2015 r.), w tym 14 (44%), w których wyst pi y 2 lub 3 zachorowania. cznie zachorowa o 370 osób (o 230 mniej ni w 2015 r.), w tym 152 dzieci do 14 lat (41,1%). Hospitalizacji wymaga o 79 chorych (21,4%). Ogniska wyst pi y na terenie 15 powiatów przede wszystkim: pozna skiego (6), s upeckiego (5), kolskiego (4) i koni skiego (3). W ród miejsc spo ycia potraw b d cych no nikiem czynnika patogennego po ow stanowi y mieszkania prywatne (16 ognisk). W zak adach ywienia zbiorowego oraz produkuj cych ywno (restauracja, szko a, przedszkole, o rodek agroturystyczny, sala gastronomiczna, o rodek rekreacyjny, o rodek rehabilitacji dzieci, klasztor) dosz o do powstania 12 ognisk (37,5%). Jedno ognisko wyst pi o w zak adzie pracy po spo yciu potraw dostarczonych przez firm cateringow (3,1%), natomiast 2 ogniska w rodowisku szpitalnym (6,3%). W jednym ognisku nie ustalono miejsca spo ycia (zwi zane by o z pobytem wakacyjnym chorych poza miejscem zamieszkania). Podobnie jak w latach ubieg ych dominuj cym czynnikiem etiologicznym w ogniskach by y odzwierz ce pa eczki Salmonella Enteritidis (w jednym przypadku S. Typhimurium), które by y przyczyn 21 ognisk zatru pokarmowych (65,6% ognisk, 62,2% ogó u zachorowa ). Podejrzanymi no nikami zatru by y potrawy z udzia em jaj: ciasta 8

9 z kremem, sernik na zimno, legumina, ó tka utarte z cukrem, masa z ubitych bia ek z cukrem, jajecznica (w trzech ogniskach), nale niki, makaron z makiem oraz potrawa mi sna befsztyk tatarski. W trzech ogniskach w pobranych próbach ywno ci tj. w ciastach z kremem (tortach) oraz w surówce z marchwi potwierdzono laboratoryjnie obecno drobnoustroju. W sze ciu ogniskach wywo anych pa eczkami Salmonella nie ustalono no nika. W przypadku jednego ogniska odnotowanego w rodowisku przedszkolnym (powiat z otowski) z powodu zaka enia pa eczkami S. Enteritidis zachorowa y cznie 82 osoby, w tym 80 dzieci (w przedziale wiekowym 2-6 lat) oraz 2 doros e z personelu przedszkola. Hospitalizacji wymaga o 11 dzieci. Przeprowadzone w toku dochodzenia epidemiologicznego badania osób ze styczno ci potwierdzi y nosicielstwo w ród 26 dzieci i 20 osób z personelu. W ramach dzia a przeciwepidemicznych, organ pa stwowej inspekcji sanitarnej podj decyzj administracyjn o okresowym (na dwa tygodnie) unieruchomieniu przedszkola. Jedno ognisko 6-osobowe, które stwierdzono w szpitalu wywo a y bakterie z rodzaju Clostridium difficile. W 2016 r. zg oszono 3 ogniska zbiorowych zaka e jelitowych o etiologii wirusowej (potwierdzonej i prawdopodobnej), spo ród których jedno ognisko 5-osobowe wywo a y rotawirusy, natomiast w kolejnych dwóch przypadkach ognisk (6- i 3-osobowych) nie ustalono czynnika wirusowego. Jedno zbiorowe zaka enie jelitowe wywo ane rotawirusami wyst pi o w szpitalu, a pozosta e dwa w o rodku rehabilitacji dzieci i w domu. Nie zarejestrowano ognisk wywo anych norowirusami. W pozosta ych siedmiu ogniskach (37-, 24-, 22-, 14-, 10-, 9- i 4-osobowych) o prawdopodobnej etiologii zaka nej, w których nie ustalono czynnika infekcyjnego, ani te no- nika zaka e zachorowa o cznie 120 osób (32,4%). W 2016 r. (podobnie jak w latach ), w ród zara e o etiologii paso ytniczej nie zarejestrowano ani jednego ogniska w o nicy. Udzia zachorowa w ogniskach zbiorowych zatru i zaka e pokarmowych zarejestrowanych w woj. wielkopolskim w 2016 r. wed ug etiologii przedstawia rysunek 1. 9

10 Rys. 1. Struktura zbiorowych zatru /zaka e pokarmowych wed ug czynnika zaka nego w woj. wielkopolskim w 2016 r. 9; 2% 6; 2% 5; 1% 9; 2% 6; 2% 5; 1% 120; 33% 120; 33% 230; 62% 230; 62% Salmonella spp. Salmonella spp. czynnik zaka ny nieokre lony czynnik zaka ny nieokre lony czynnik wirusowy nieokre lony czynnik wirusowy nieokre lony Clostridium difficile rotawirusy Clostridium difficile rotawirusy I.1.2. Gru lica W 2016 r. (I-III kwarta ) odnotowano 163 zachorowania na gru lic. Liczba zg oszonych zachorowa by a ni sza ni w analogicznym okresie 2015 r. (173 zachorowania). Zarejestrowano 153 przypadki gru licy p ucnej oraz 10 postaci pozap ucnej. Wi kszo przypadków (90,2%) zosta a potwierdzona bakteriologicznie. Od kilku lat zauwa alna jest tendencja spadkowa zachorowa na gru lic (Tab.1). Tab. 1. Liczba zachorowa i zapadalno na gru lic w woj. wielkopolskim i Polsce w latach Województwo wielkopolskie Polska Lata liczba zachorowa zapadalno liczba zachorowa zapadalno , , , , , , , ,7 2016* *dane I-III kwarta 2016 rok (dane za ca y 2016 r. dost pne b d w maju 2017 r.) 10

11 I.1.3. Wirusowe zapalenia w troby W 2016 r. w woj. wielkopolskim zaobserwowano znaczny spadek (o 13%) liczby przypadków zachorowa na wirusowe zapalenia w troby (w ca ym kraju odnotowano wzrost zachorowa ). Liczba przypadków zachorowa na wirusowe zapalenie w troby typu A, B i C spad a, odnotowano nieznaczny wzrost udzia u wirusowych zapale w troby typu inne i nieokre lone. Rys. 2. Struktura zapadalno ci na wirusowe zapalenia w troby wed ug typów w latach w woj. wielkopolskim 14,00 12,00 10,00 12,03 11,74 9,86 10,96 Zapadalno na ,00 6,00 4,00 2, ,00 0,06 wzw A 0,03 wzw B ostre przewlek e i wzw C wg def. z roku ,06 0,03 0,00 0,06 wzw B+C inne i nieokre lone W przypadku wzw typu C wi ksza cz zaka e spowodowana by a wykonywaniem zabiegów medycznych z naruszeniem ci g o ci tkanek. W ród pracowników podmiotów leczniczych stwierdzono 13 przypadków zachorowa na wirusowe zapalenia w troby typu C. I Wirusowe zapalenie w troby typu A Odnotowano jeden przypadek zachorowania na wirusowe zapalenie w troby typu A (w 2015 r. 2). Wspó czynnik zapadalno ci w woj. wielkopolskim wyniós 0,03/100 tys. mieszka ców i by ni szy ani eli w 2015 r. (0,06/100 tys. mieszka ców) oraz ni szy ni krajowy (0,09/100 tys. mieszka ców). Zachorowanie dotyczy o mieszka ca miasta, który wcze niej nie 11

12 by uodporniony. W toku prowadzonego dochodzenia epidemiologicznego ustalono, i zaka enie wi za o si ze spo ywaniem surowych warzyw i owoców. Do zaka enia dosz o w Polsce. Pacjenta hospitalizowano. I Wirusowe zapalenie w troby typu B Zarejestrowano 343 zachorowania na wirusowe zapalenie w troby typu B. Wspó czynnik zapadalno ci w stosunku do 2015 r. zmniejszy si z 12,03/100 tys. mieszka ców do 9,86/100 tys. mieszka ców i jest nieznacznie ni szy ni wspó czynnik zapadalno ci dla Polski (9,92/100 tys. mieszka ców). Spo ród wszystkich przypadków 1 zachorowanie stanowi o zaka enie mieszane HBV i HCV. Zdecydowanie przewa a y zachorowania o charakterze przewlek ym (98%), natomiast zachorowania ostre dotyczy y 6 przypadków (2%). I Wirusowe zapalenie w troby typu C Zarejestrowano cznie 381 przypadków wirusowego zapalenia w troby typu C. Wspó czynnik zapadalno ci w stosunku do 2015 r. zmniejszy si z 11,74/100 tys. mieszka ców do 10,96/100 tys. mieszka ców. W Polsce wspó czynnik zapadalno ci wyniós 11,13/100 tys. mieszka ców. Ze wzgl du na brak szczepionki, jak równie preparatów do biernego uodpornienia przeciwko wzw typu C, istotne jest podejmowanie dzia a uniemo liwiaj cych szerzenie si zaka enia poprzez wdra anie i utrzymywanie wysokich standardów higienicznosanitarnych, zw aszcza w podmiotach leczniczych i innych miejscach wiadczenia us ug, w trakcie których dochodzi do naruszenia ci g o ci tkanek. I.1.4. Zachorowania na choroby zaka ne wieku dzieci cego Krztusiec dzi ki obowi zkowemu Programowi Szczepie Ochronnych, uznawany jest za chorob stopniowo ust puj c. Jednak e z uwagi na fakt, i odporno po szczepieniu przeciwko krztu cowi zanika po kilku latach od podania ostatniej dawki, pojawia si coraz wi cej przypadków zachorowa w ród dzieci w wieku szkolnym, m odzie y oraz osób doros ych po 20 roku ycia. Po gwa townym wzro cie liczby zachorowa w woj. wielkopolskim w 2012 r., unormowanej sytuacji epidemiologicznej w latach , w 2015 oraz 2016 r. nast pi ponowny, znaczny wzrost liczby przypadków zachorowa wywo anych bakteri Bordetella pertussis (Rys. 3). 12

13 Rys. 3. Liczba zachorowa na krztusiec w woj. wielkopolskim w latach Liczba zachorowa Przed 2012 r. obserwowano stabiln sytuacj epidemiologiczn zachorowa na krztusiec (liczba zachorowa nie przekracza a 100 przypadków rocznie). W 2012 r. odnotowano znacz cy wzrost zachorowa do 767 przypadków, co wskazywa o na wyst pienie tzw. epidemii wyrównawczej. W latach sytuacja epidemiologiczna krztu ca ponownie si ustabilizowa a, a liczba przypadków wynios a odpowiednio 191 i 133 zachorowania. Sytuacja ta uleg a zmianie w 2015 r., gdy liczba zachorowa znacz co wzros a do 498. W 2016 r. zarejestrowano 638 przypadków krztu ca tj. o 140 (28%) wi cej w porównaniu do 2015 r. Najwi cej przypadków wyst pi o w ród osób doros ych powy ej 20 roku ycia oraz u m odzie y szkolnej w przedziale wiekowym lat odpowiednio 211 i 167 zachorowa. W grupie dzieci najm odszych tj. 0-4 lat na krztusiec zachorowa o 107 osób. Najmniej zachorowa odnotowano w grupach wiekowych 5-9 lat oraz lat odpowiednio 87 i 66 przypadków. W 2016 r. zapadalno na krztusiec w woj. wielkopolskim wynios a 18,4/100 tys. (w 2015 r. 14,3/100 tys.). Hospitalizacji wymaga y 133 osoby, pozostali pacjenci leczeni byli ambulatoryjnie. W 2016 r. nast pi spadek liczby zachorowa na osp wietrzn. Wspó czynnik zapadalno ci wyniós 437,8/100 tys. i by ni szy o 23,9% w stosunku do 2015 r. (575/100 tys.). 13

14 Rys. 4. Liczba zachorowa na osp wietrzn w woj. wielkopolskim w latach Liczba zachorowa W porównaniu do 2015 r. odnotowano spadek liczby zachorowa na wink,. Wspó czynnik zapadalno ci wyniós 5,5/100 tys. w 2015 r. i 4,5/100 tys. w 2016 r. Rys. 5. Liczba zachorowa na wink w woj. wielkopolskim w latach Liczba zachorowa Zarejestrowano dwa zachorowania na odr (o 5 mniej ni w 2015 r.), które dotyczy y osób doros ych. Przypadki te by y powi zane epidemiologicznie. Z uwagi na nieustalenie importowanego ród a nara enia zachorowania te uznano za przypadki rodzime (Rys. 6). 14

15 Rys. 6. Liczba zachorowa na odr w woj. wielkopolskim i w Polsce w latach Liczba zachorowa Polska woj. wielkopolskie W 2016 r. zaobserwowano gwa towny spadek liczby zachorowa na ró yczk zarówno w Wielkopolsce jak i w Polsce. Wspó czynniki zapadalno ci w Wielkopolsce wyniós 2,8/100 tys., a w Polsce 3/100 tys. W woj. wielkopolskim zarejestrowano 96 przypadków zachorowa. Podobnie jak w latach poprzednich nie odnotowano ró yczki wrodzonej. 250 Zapadalno na ,1 9,2 20,0 6,8 2,

16 I.1.5. Zachorowania na gryp Na przestrzeni ostatnich lat zaobserwowano wzrost zachorowa oraz podejrze zachorowa na gryp. W 2016 r. w Wielkopolsce w porównaniu do 2015 r. zarejestrowano ponad 59 tys. wi cej przypadków zachorowa oraz podejrze grypy ( w 2016 r., w 2015 r.). Wspó czynnik zapadalno ci na 100 tys. mieszka ców w stosunku do 2015 r. wzrós o 10,7%, z 15705,8 do 17393,9 i by wy szy od wspó czynnika zapadalno ci dla Polski (11229,7/100 tys. mieszka ców). Rys. 8. Liczba zachorowa i podejrze zachorowa na gryp w woj. wielkopolskim w latach Liczba zachorowa I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII W okresie szczytu zachorowa na gryp tj. od stycznia do marca, cznie zarejestrowano przypadków zachorowa lub podejrze zachorowa na gryp sezonow. Laboratoryjne potwierdzenie zaka enia wirusem grypy uzyskano w 399 przypadkach zachorowa, z czego 315 dotyczy o osób hospitalizowanych (78,9%). Badania laboratoryjne wykaza y wyst powanie w populacji ogólnej wirusa grypy typu A, A/H1N1/v oraz B. Nadzór epidemiologiczny i wirusologiczny nad gryp prowadzony przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej sprawowany by w ramach programu Sentinel. W sezonie epidemicznym 2015/2016 do nadzoru Sentinel przyst pi o 59 lekarzy z 22 powiatów woj. wielkopolskiego. Koordynowano pobieranie i dostarczanie prób do diagnostyki wirusologicznej. W pierwszym kwartale 2016 r. (sezon epidemiczny grypy 2015/2016) w ramach zintegrowanego programu przebadano 154 próby, w 61 potwierdzono wirusa grypy, w II i III kwartale nie wyko- 16

17 nano bada, natomiast w IV kwartale (sezon epidemiczny grypy 2016/2017) w 2 próbach spo- ród 13 badanych uzyskano wynik potwierdzaj cy zaka enie wirusem grypy. Potwierdzenie laboratoryjne grypy w 2016 r. uzyskano cznie w 63 próbach (37,7%) z 167 zbadanych. I.1.6. Zachorowania na inwazyjn chorob meningokokow (IChM) Odnotowano 26 przypadków zachorowa na inwazyjn chorob meningokokow. Jest to niewielki wzrost zachorowa w porównaniu do 2015 r. (23 przypadki). Nie zaobserwowano adnego powi zania epidemiologicznego w ród osób, które zachorowa y. Inwazyjne zaka enia meningokokowe zarejestrowane w woj. wielkopolskim stanowi 16% zaka e ogólnokrajowych. Tab. 2. Liczba zachorowa i zapadalno na inwazyjn chorob meningokokow w woj. wielkopolskim i w Polsce w latach Lata Województwo wielkopolskie Polska liczba zachorowa zapadalno liczba zachorowa zapadalno , , , , , , , , , ,4 Spo ród wszystkich 26 przypadków zachorowa wywo anych przez przez Neisseria meningiti- meningitidis w 18 w przypadkach 18 przypadkach ustalono ustalono grup serologiczn. grup serologiczn. Najcz ciej identyfikowano Najcz ciej identyfikowano serogrup B serogrup 12 przypadków, B 12 przypadków, rzadziej C rzadziej 6 C przypadków. 6 przypadków. Porównywalnie z z ubieg ymi latami w 2016 r. dominuj c postaci kliniczn zaka e wywo anych przez Neisseria meningitidis by o zapalenie opon mózgowych i/lub mózgu (Tab. 3). 17

18 Tab. 3. Liczba zachorowa na inwazyjn chorob meningokokow wg postaci klinicznej w woj. wielkopolskim w latach Posta kliniczna Choroba meningokokowa inwazyjna: ogó em Zapalenie opon mózgowych i/lub mózgu Rok % % % % % 18 72% 19 79% 13 65% 19 82,6% 19 73% Posocznica 9 36% 16 66,7% 11 55% 12 52,1% 16 61,5% Zarejestrowano 17 przypadków zachorowa u osób poni ej 19 roku ycia, z czego 13 przypadków dotyczy o dzieci w grupie wiekowej 0-4 lata. Odnotowano równie 9 przypadków zachorowa u osób powy ej 20 roku ycia (Rys. 9). Rys. 9. Liczba zachorowa na inwazyjn chorob meningokokow w woj. wielkopolskim wg grup wiekowych w latach Liczba zachorowa ;4 5;9 10;14 15;19 20;29 30;39 40;49 50; Przedzia wiekowy I.1.7. Zaka enia HIV, zachorowania na AIDS Zarejestrowano 139 nowych zaka e wirusem HIV, potwierdzonych testem Western-Blot lub badaniem molekularnym, o 18 przypadków wi cej w porównaniu do 2015 r. Zaka enia dotyczy y g ównie osób m odych (57,6%) w przedziale wiekowym lat (43 przypadki) oraz lat (37 przypadków). Prawdopodobn droga transmisji wirusa by y kontakty homoseksualne (30) oraz ryzykowne kontakty heteroseksualne (2). W przypadku 107 pacjentów nie ustalono drogi zaka enia. Do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Pa stwowego Zak adu Higieny przekazano 6 raportów o zachorowaniu na AIDS (o 1 mniej ni w 2015 r.). Odnotowano 1 zgon z powodu AIDS. 18

19 Tab. 4. Liczba zaka e HIV i zachorowa na AIDS w woj. wielkopolskim wg p ci i wieku w 2016 r. Grupa wie- HIV AIDS wiekowa M K b/d M K b/d Niemowl ta Brak danych Razem Ogó em Rys. 10. Liczba zaka e HIV, zachorowa na AIDS oraz liczba zgonów z powodu AIDS w woj. wielkopolskim w latach Liczba zaka e /zachorowa HIV AIDS ZGONY I.1.8. Choroby przenoszone drog p ciow I Ki a W woj. wielkopolskim zarejestrowano 179 zachorowa na ki, spo ród których 75 przypadków stanowi a ki a wczesna, 2 ki a wrodzona i noworodków, 92 ki a nieokre lona i inne postaci ki y oraz 10 ki a pó na (Tab. 5). 19

20 Tab. 5. Liczba zachorowa i zapadalno na ki wg postaci klinicznej w woj. wielkopolskim i Polsce w latach Lata KI A Ki a wrodzona Ki a wczesna Ki a pó na, inna Objawowa Utajona Razem i nieokre lona Zasi g zach. zapad. zach. zapad. zach. zapad. zach. zapad. zach. zapad. Polska 32 8, , , , ,7 Wielkopolska ,3 19 0,6 63 1,8 6 0,2 Polska 16 4, , ,8 Wielkopolska ,4 14 0,4 Polska 20 5, , ,1 Wielkopolska 3 0, ,6 57 1,6 Polska 12 3, , ,5 Wielkopolska , ,9 Polska 16 4, , ,9 Wielkopolska 2 0, , ,93 I Rze czka W Wielkopolsce zarejestrowano 26 przypadków zachorowa na na rze czk (w (w r. 21), r. 21), w Polsce w Polsce za pi tnastokrotnie za wi cej wi cej 390 przypadków. 390 Rys. 11. Zapadalno na rze czk w woj. wielkopolskim i Polsce w latach ,5 2 2 Zapadalno na ,5 1 1,2 1,2 1,1 0,6 0,6 1,01 0,7 Polska Wielkopolska 0,5 0,4 0,

21 I Inne choroby przenoszone drog p ciow wywo ane przez Chlamydia Zarejestrowano prawie dwukrotnie mniej przypadków zaka e Chlamydia trachomatis, (36 zaka e w 2016 r., 69 w 2015 r.). Spo ród wszystkich zarejestrowanych, 31 stanowi y przypadki potwierdzone, natomiast 5 mo liwe. Rys. 12. Zapadalno na inne choroby przenoszone drog p ciow wywo ane przez Chlamydia w woj. wielkopolskim i Polsce w latach ,5 2 2 Zapadalno na ,5 1 0,8 0,8 0,6 1,04 0,6 0,6 Polska Wielkopolska 0,5 0,4 0,1 0, I.2. Nadzór epidemiologiczny nad zaka eniami szpitalnymi i drobnoustrojami alarmowymi Jednym z nadrz dnych celów polityki zdrowotnej w Unii Europejskiej jest monitorowanie i ograniczenie zagro e epidemiologicznych zwi zanych z zaka eniami wyst puj cymi w szpitalach i innych podmiotach leczniczych. Sytuacj epidemiologiczn nadzorowanych szpitali w zakresie wyst powania zaka e wywo anych przez drobnoustroje alarmowe opracowano w oparciu o raporty przekazywane przez placówki na podstawie 5 ust. 1 pkt 3 i ust. 2 pkt 3 rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2011 r. w sprawie listy czynników alarmowych, rejestrów zaka e szpitalnych i czynników alarmowych oraz raportów o bie cej sytuacji epidemiologicznej szpitala (Dz. U. Nr 294, poz. 1741) oraz Instrukcji G ównego Inspektora Sanitarnego z dnia 21 grudnia 21

22 2015 r., okre laj cej sposób sporz dzania zbiorczych raportów rocznych o sytuacji epidemiologicznej szpitali w 2015 r. 1 Analiz obj to cznie 80 raportów przes anych przez podmioty lecznicze 64 otrzymano od szpitali, a 16 od podmiotów b d cych poza struktur szpitali, z czego 3 od zak adów opieku czo-leczniczych oraz 13 ze stacji dializ ( czna liczba ó ek 842 i bada 4396). Dane epidemiologiczne uzyskano z 638 jednostek organizacyjnych o ró nym profilu o cznej liczbie ó ek b d cych w strukturze 64 placówek szpitalnych i 16 funkcjonuj cych odr bnie. Liczba hospitalizowanych pacjentów w tych placówkach (w porównaniu do 2014 r.) zmniejszy a si o 11%, z do Zmniejszeniu (o 16%) uleg a równie liczba bada mikrobiologicznych. Tab. 6. Liczba ó ek, hospitalizacji oraz bada mikrobiologicznych wykonywanych w podmiotach leczniczych wg raportów rocznych w woj. wielkopolskim w latach Liczba ROK ó ek Hospitalizacji Bada Bada / ó ko/rok Bada na pacjenta 0,3 0,4 0,3 Bada /100 hospitalizacji Podstawowym parametrem pozwalaj cym na obiektywne porównanie danych jest wska nik wykonywanych bada mikrobiologicznych. W 2015 r. w dalszym ci gu wska niki wykorzystania diagnostyki mikrobiologicznej w woj. wielkopolskim odbiega y znacz co od standardów obowi zuj cych w innych krajach Unii Europejskiej (gdzie w szpitalach o prawid owym systemie monitorowania wska niki wykonywanych bada powinny wynosi rednio minimum 50 bada / ó ko/rok lub 2 badania/pacjenta). W porównaniu do lat stopie wykorzystania diagnostyki mikrobiologicznej na terenie woj. wielkopolskiego spad, ale by nieznacznie wy szy od wyniku osi gni tego w 2012 r. Wska nik dotycz cy diagnostyki w 2015 r. wyniós rednio 16 bada / ó ko/rok oraz odpowiednio 0,3 badania/pacjenta. Analizuj c wykorzystanie diagnostyki mikrobiologicznej w poszczególnych oddzia ach, mo na stwierdzi, i sytuacja nie uleg a poprawie. Podobnie jak w latach poprzednich 1 Stosownie do przepisów 5 ust. 2 pkt. 3 obowi zuj cego rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2011 r. raporty okresowe (roczne) powinny by przekazywane w a ciwemu pa stwowemu inspektorowi sanitarnemu nie pó niej, ni do dnia 15 lutego nast pnego roku kalendarzowego. W zwi zku z powy szym analiza wyst powania zaka e szpitalnych w nadzorowanych podmiotach leczniczych w 2016 roku b dzie opracowana w kwietniu 2017 roku. 22

23 w miejscach, gdzie nacisk na kontrol pod k tem drobnoustrojów alarmowych jest najwi kszy, wska niki znacznie przewy sza y przytoczone powy ej normy. Nadal dobre wykorzystanie diagnostyki mikrobiologicznej odnotowano w oddzia ach intensywnej terapii doros ych, dzieci cych i noworodkowych (odpowiednio 135, 209 i 70 bada / ó ko/rok oraz 2,7, 8,8 i 2,2 badania/pacjenta), transplantologii (102 badania/ ó ko/rok, 3,5 badania/pacjenta) i oparzeniowych (29 bada / ó ko/rok, 2,3 badania/pacjenta). W 2015 r. stopie wykorzystania diagnostyki (wyra ony wska nikiem bada mikrobiologicznych przypadaj cych na ó ko/rok), przejawia tendencj spadkow a w 13 (59,1%) spo ród 22 jednostek szpitalnych, przy czym niekorzystne obni enie wyst pi o w oddzia ach intensywnej terapii doros ych (z 227 na 135 bada / ó ko/rok) oraz dermatologii (z 22 na 12 bada / ó ko/rok). Nieznaczny wzrost tego wska nika odnotowano w sze ciu oddzia- ach (27,3%). W trzech pozosta na poziomie z 2014 r. (13,6%). Nadal najni sze wska niki wykonywanych bada mikrobiologicznych/ ó ko/rok odnotowano w oddzia ach geriatrycznych cznie z zak adami opieku czo-leczniczymi b d cymi w strukturze oraz poza strukturami szpitala (1 badanie/ ó ko/rok) i psychiatrycznych (0,1 badania/ ó ko/rok). Rys. 13. Liczba bada mikrobiologicznych wykonywanych w podmiotach leczniczych wg typów oddzia ów w woj. wielkopolskim w latach Wska nik w przeliczeniu na ó ko szpitalne/rok norma UE Liczba bada

24 Rozpatruj c z kolei wska nik oznaczaj cy liczb bada mikrobiologicznych, przypadaj cych na jednego hospitalizowanego pacjenta, jak ju wspomniano wcze niej, nadal najlepiej wypada y oddzia y intensywnej terapii, przy czym wysoko powy ej normy: intensywnej terapii dzieci (8,8 bada /pacjenta), pó niej intensywnej terapii doros ych, oddzia y transplantologii i oparzeniowe (odpowiednio 2,7, 2,2 i 3,5, 2,3 badania/pacjenta). Intensywna terapia noworodków oscylowa a w granicach normy (2,2 badania/pacjenta). Na pozosta ych oddzia ach nie by a osi gana europejska granica 2 bada /pacjenta w tej grupie oddzia y zaka ne uzyska y najwy szy wska nik 1,1 badania/pacjenta. Najni sza liczba bada przypadaj cych na jednego pacjenta odnotowywana by a, podobnie jak w przypadku wska nika badanie/ ó ko/rok, w oddzia ach psychiatrycznych (0,01 bada /pacjenta). Rys. 14. Liczba bada mikrobiologicznych wykonywanych w podmiotach leczniczych wg typów oddzia ów w woj. wielkopolskim w latach Wska nik w przeliczeniu na 1 pacjenta 12 10, norma UE 10 8,8 8 Liczba bada ,4 2,7 2,6 2,2 0,3 0,5 0,2 0,2 0,2 0,4 1,2 0,7 1,1 0,1 0,3 0,3 0,8 0 0,2 0,1 0,1 0,4 0,3 0,4 0,1 0,1 0, ,1 0,1 0,2 3,9 3,5 3,1 2,3 2 0,5 0,5 0,4 0,1 0,4 Podobnie jak w latach poprzednich, w ród wybranych szczepów drobnoustrojów alarmowych wyst puj cych we wszystkich szpitalach dominowa y rotawirusy, które by y najcz stsz przyczyn biegunek szpitalnych zw aszcza dzieci (zapadalno 3,9/1000 pacjentów), raportowane g ównie przez oddzia y zaka ne (zapadalno 93/1000 pacjentów) oraz pediatrii (zapadalno 47,7/1000 pacjentów). 24

25 Podobnie jak w 2014 r. do cz sto odnotowano wyst powanie pa eczek Gram-ujemnych wytwarzaj cych beta-laktamazy o rozszerzonym spektrum substratowym (ES L) reprezentowanych przez Klebsiella spp., wyizolowanych u 1416 pacjentów (zapadalno 1,7/1000 pacjentów) przewa nie z oddzia ów intensywnej terapii doros ych (zapadalno 35,9/1000 pacjentów), hospicjów (zapadalno 13,1/1000 pacjentów) i transplantologicznych (zapadalno 11,3/1000 pacjentów) oraz E. coli wyizolowanych u 701 pacjentów (zapadalno 0,9/1000 pacjentów), najcz ciej z oddzia ów intensywnej terapii doros ych (zapadalno 7,8/1000 pacjentów) i dzieci (zapadalno 7,5/1000 pacjentów). Odnotowano równie pojawienie si szczepów pa eczek Enterobacteriaceae wytwarzaj cych karbapenemazy typu KPC. Szczepy te zidentyfikowano cznie u 3 pacjentów z oddzia ów intensywnej terapii doros ych (zapadalno 0,1/1000 pacjentów) i chirurgii (zapadalno 0,1/1000 pacjentów). W porównaniu do 2014 r. zmniejszy a si nieznacznie cz stotliwo wyst powania pa eczek niefermentuj cych Pseudomonas spp. i Acinetobacter spp. (zapadalno 0,6/1000 pacjentów), które posiadaj szczególn sk onno do przebywania i namna ania si w wilgotnym rodowisku szpitalnym. Drobnoustroje te najcz ciej koncentrowa y si w oddzia ach intensywnej terapii doros ych (zapadalno odpowiednio 15,5 i 17,3/1000 pacjentów), przy czym zaka enia Acinetobacter spp. najcz ciej wyst powa y w oddzia ach oparzeniowych (zapadalno 21,7/1000 pacjentów). Przypadki zaka e Clostridium difficile zidentyfikowano u 1036 pacjentów. W porównaniu do 2014 r. wska nik zapadalno ci wzrós o 44,4% (z 0,9/1000 pacjentów do 1,3/1000 pacjentów). Drobnoustrój ten najcz ciej wyst powa w oddzia ach geriatrycznych (zapadalno 12,4/1000 pacjentów) i zaka nych (zapadalno 8,4/1000 pacjentów). W porównaniu do 2014 r. cz stotliwo wyst powania zaka e S. aureus (MRSA) nie zmieni a si. Patogen ten wyhodowano u 534 pacjentów (zapadalno 0,7/1000 pacjentów), przy czym szczególnie nara one oddzia y to geriatria (zapadalno 29/1000 pacjentów) i intensywna terapia doros ych (zapadalno 8,8/1000 pacjentów). Szacunkowe wspó czynniki zapadalno ci drobnoustrojów w wybranych grupach oddzia- ów przedstawia tabela 7. 25

26 Tab. 7. Cz sto wyst powania drobnoustrojów alarmowych w wybranych oddzia ach podmiotów leczniczych wg raportów rocznych w woj. wielkopolskim w latach Wska nik liczby patogenów/1000 pacjentów Oddzia y Liczba Liczba pacjen- Klebsiella pacjentów spp. (ESBL) E. coli (ESBL) Acinetobacter spp. Clostridium difficile S. aureus (MRSA) Pseudomonas spp OIOM/OIT ,1 31,3 8,7 6,9 22,4 15 3,6 4,6 11,17 7,6 11,9 13,4 ZABIEGOWE DOROS YCH ,3 1,3 1,2 0,9 0,6 0,4 0,6 0,8 0,8 0,8 0,4 0,6 CHIRURGICZNE DZIECI CE ,4 0,2 0,6 0,5-0,1-0,1 0,6 0,7 - - NOWORODKOWE ,2 0,1 0,3 0, ,1 0,1 - - PO O NICTWO/ GINEKOLOGIA ,03 0,1 0,1-0,01-0,02 0,1 0,1-0,02 NIEZABIEGOWE/ WEWN TRZNE ,8 1,8 1,7 1,1 0,5 0,5 2,1 2,6 0,7 0,6 0,7 0,5 DZIECI CE ,5 0,6 0,9 1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,6 0,6 0,1 0,2 HEMATOLOGII/ ONKOLOGII ,6 0,5 0,4 0,1 0,1 0,06 0,6 0,5-0,1 0,2 0,1 TRANSPLANTOLOGII ,4 11,3 6,4 3,8 3,2 1,3 4,5 5-0,6 1,3 0,6 ZAKA NE ,2 1,5 1,6 0,4 0,1 0,1 11,7 8,4 0,5 0,5 0,1 0,2 ZOL/GERIATRIA ,6 4,5 5,5 5,8 4,1 1,1 3,6 6 2,1 0,9 3,6 1,1 I.2.1. Nadzór nad ogniskami zaka e szpitalnych W 2016 r. do nadzoru epidemiologicznego zg oszono 40 ognisk epidemicznych (o 6 wi cej ni w 2015 r.) z 23 (31,5% obj tych ewidencj ) podmiotów leczniczych. Zarejestrowano znacz cy wzrost (o 97 przypadków wi cej w porównaniu do 2015 r.) ogólnej liczby osób z zaka eniem i kolonizacj 304 osoby, uwzgl dniaj c w tym 58 osób z personelu. Potwierdzenie laboratoryjne czynnika etiologicznego uzyskano od 179 zaka onych pacjentów (72,8%) i od 20 zaka onych pracowników medycznych (34,5%). W ogniskach odnotowano 33 zgony, ale z powodu zidentyfikowanych czynników zaka nych tylko 5 (15%), dwukrotnie wi cej ni w 2015 r. W 35 przypadkach metodami laboratoryjnymi okre lono czynnik chorobotwórczy odpowiedzialny za wywo anie ogniska zaka enia szpitalnego. Najliczniejsz grup stanowi o dziewi ognisk wywo anych Clostridium difficile. W dalszej kolejno ci po cztery ogniska wywo a a bakteria Acinetobacter i rotawirusy, po trzy Pseudomonas aeruginosa (MBL), norowirusy oraz Sarcoptes scabiei ( wierzbowca ludzkiego), po dwa Klebsiella pneumoniae (ESßL, MBL typu NDM), Staphylococcus aureus (MRSA, szczep metycylinooporny o fenotypie oporno ci MLSB) i wirus grypy (podtyp A/H1N1) oraz po jednym Enterococcus faecium (VRE), Escherichia coli (ESßL) i Candida glabrata (szczep oporny na flukonazol). W pi ciu przypadkach nie uda o si, w warunkach laboratoryjnych, wyizolowa czynnika zaka nego. 26

27 Zbiorowe zaka enia dotyczy y oddzia ów: intensywnej opieki medycznej (13), wewn trznych (8), w tym dwóch z pododdzia em gastroenterologicznym i jednego z nadzorem kardiologicznym, pediatrycznych (5), w tym jednego chirurgii dzieci cej i jednego neurologii dzieci cej, chirurgii (5), opieki paliatywnej (2), kardiologii i pulmonologii i kardiochirurgii (2), hematologicznego niemowl cego (1), chirurgii noworodka (1), transplantologii (1), rehabilitacji (1) oraz ortopedii i traumatologii narz du ruchu (1). Odsetek chorych pochodz cych z tych ognisk przedstawia rysunek 15. Rys. 15. Liczba ognisk oraz struktura epidemicznych zaka e szpitalnych wg czynnika etiologicznego zarejestrowanych w woj. wielkopolskim w 2016 r. I.3. Programy wykorzenienia chorób zaka nych w Polsce W 2016 r. zg oszono 7 podejrze zachorowa na odr, o prawie po ow mniej ni w 2015 r. (16 przypadków). Wszystkie podejrzenia zosta y zg oszone w ramach programu WHO Eliminacja odry i ró yczki oraz zweryfikowane badaniami serologicznymi w laboratorium referencyjnym Zak adu Wirusologii NIZP-PZH. Prowadzona diagnostyka serologiczna w 1 przypadku potwierdzi a, a w 5 wykluczy a zachorowanie na odr. Uzyskano równie jeden wynik ujemny o warto ci granicznej zbli onej do warto ci wyniku dodatniego, przypadek ten, po analizie epidemiologicznej, uznano za zachorowanie prawdopodobne. Realizacja programu eliminacji poliomyelitis oparta jest na nadzorze nad wykonawstwem szczepie ochronnych, wspó pracy z o rodkami hospitalizuj cymi dzieci z ostrymi pora eniami 27

28 wiotkimi, monitorowaniu zg oszonych przypadków oraz przeprowadzaniu bada wirusologicznych w celu wykluczenia zaka enia poliowirusami. W 2016 r. w woj. wielkopolskim zarejestrowano 6 przypadków ostrego pora enia wiotkiego u dzieci do lat 14. W celu wykluczenia poliomyelitis, u 4 osób wykonano badanie wirusologiczne ka u w laboratorium referencyjnym Zak adu Wirusologii NIZP-PZH uzyskano wyniki ujemne. We wszystkich 6 przypadkach w rozpoznaniu ko cowym ustalono wyst pienie Zespo u Guillaina-Barrégo. I.4. Realizacja szczepie ochronnych Pa stwowa Inspekcja Sanitarna uczestniczy w realizacji Programu Szczepie Ochronnych (PSO) poprzez dystrybucj preparatów szczepionkowych oraz nadzór nad wykonawstwem szczepie. W 2016 r. kontynuowano nadzór nad czynnym uodpornieniem populacji w ramach PSO. Monitorowano warunki przechowywania oraz dystrybucji szczepionek. Realizacja PSO w woj. wielkopolskim prowadzona by a w 872 podmiotach, w tym: 35 oddzia ach noworodkowych, 716 gabinetach lekarzy rodzinnych, 115 innych placówkach np. domach dziecka, placówkach opieku czo-wychowawczych, gabinetach lekarzy opieki zdrowotnej oraz szpitalnych oddzia ach ratunkowych, a tak e w 6 szko ach. Nie stwierdzono nieprawid owo ci w zakresie transportu, przechowywania i przestrzegania terminów wa no ci szczepionek. Zarejestrowano 287 niepo danych odczynów poszczepiennych, o 52 przypadki wi cej ni w 2015 r. Najliczniejsz grup stanowi y odczyny po szczepieniu preparatem DTP przeciwko b onicy, t cowi, krztu cowi podawanemu dzieciom od 7 tygodnia do 2 roku ycia 68, nast pnie WZW 0,5 ml dla dzieci przeciwko wirusowemu zapaleniu w troby typu B 40, Infanrix IPV+HIB przeciwko b onicy, t cowi, krztu cowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b podawanemu dzieciom z przeciwwskazaniami i z nisk mas urodzeniow oraz wcze niakom 35, Act-Hib przeciw Haemophilus influenzae typu b 35 oraz IPV przeciwko poliomyelitis 27. Spad a (o 8 przypadków w porównaniu do 2015 r.) liczba odczynów po BCG przeciwko gru licy (z 33 na 25). W ród 287 osób, u których wystapi y niepo dane odczyny poszczepienne, u 29 zaklasyfikowano je jako powa ne (w 20 przypadkach zako czone hospitalizacj ), a u 5 jako ci kie (równie wymagaj ce hospitalizacji). 28

29 Nast pi wzrost niepo danych odczynów poszczepiennych zakwalifikowanych jako agodne. W grupie tej 51 osób wymaga o leczenia szpitalnego, które zako czy o si wyzdrowieniem, b d dalszym leczeniem w domu czy te obserwacj. W 2016 r. liczba dzieci niepoddanych obowi zkowi wykonania szczepie w ramach Programu Szczepie Ochronnych, wynios a 3322 osoby, co stanowi 0,5% dzieci i m odzie y od 1-19 roku ycia. W stosunku do 2015 r. zaobserwowano wzrost liczby osób niezaszczepionych, m.in. z powodów zdrowotnych oraz uporczywego uchylania si od obowi zku szczepie. Brak szczepie lub omijanie obowi zkowych dawek przyczynia si do zmniejszenia odporno ci populacyjnej, a co za tym idzie zwi ksza ryzyko zachorowa. Niemniej nale y podkre li, e poziom zaszczepienia populacji si gaj cy 95-98% sprawia, e równie osoby nieuodpornione, które nie mog by poddane szczepieniu (wskutek ci kich chorób stwierdzonych przez lekarza), korzystaj z ochrony jak daje istnienie powszechnych programów obowi zkowych szczepie ochronnych. W punkcie szczepie dzia aj cym przy WSSE w Poznaniu w 2016 r. wykonano 6207 szczepie zalecanych (w tym 534 przeciwko ó tej gor czce), potwierdzaj c je wydaniem mi dzynarodowych wiadectw szczepie lub krajowych za wiadcze. Szczepienia podano 3665 osobom wyje d aj cym za granic, jak i pozostaj cym w kraju. Tab. 8. Zachorowania na wybrane choroby zaka ne w woj. wielkopolskim w latach Lp. Jednostka chorobowa Rok 2014 Rok 2015 Rok 2016 l. zach. zap. l. zach. zap. l. zach. zap. 1 AIDS 10 0,29 7 0,20 6 0,17 2 Nowo wykryte zaka enia HIV 86 2, , ,00 3 Dur brzuszny Dury rzekome A, B i C , Salmonelozy ogó em 5 w tym zatrucia pokarmowe 6 Bakteryjne zatrucia pokarmowe (inne) ogó em 7 Bakteryjne zaka enia jelitowe (inne) ,78 18, ,61 21, ,83 25, , ,38 2 0, , , ,30 ogó em Wirusowe zaka enia jelitowe ogó em , , ,81 9 Czerwonka bakteryjna 4 0, ,03 10 Biegunki u dzieci do lat , , ,73 11 Krztusiec 133 3, , ,35 29

30 T ec ogó em 1 0, ,03 12 w tym noworodków Odra 68 1,96 7 0,20 2 0,06 Ró yczka , , ,76 14 w tym wrodzona Ospa wietrzna , , , winka (nagminne zapalenie przy- przyusznic) Ostre pora enia wiotkie u dzieci do 14 lat Zapalenie opon mózgowordzeniowych i/lub mózgu ogó em Inwazyjna choroba wywo ana przez Haemophilus influenzae ogó em w tym zapalenie opon i/lub mózgu Inwazyjna choroba wywo ana przez Streptococcus pneumoniae ogó em w tym zapalenie opon i/lub mózgu 229 6, , ,49 4 0,12 1 0,03 6 0, , , ,28 2 0,06 2 0,06 7 0,20 1 0,03 1 0,03 2 0, , , , , , ,52 21 Inwazyjna choroba meningokokowa ogó em 20 0, , ,75 Inwazyjna choroba meningokokowa 22 - zapalenie opon mózgowych 13 0, , ,55 i/lub mózgu Wirusowe zapalenie w troby w tym: 23 wzw typu A wzw typu B wzw typu C (wg definicji. przypad- przypadku z 2005r.) z 2005r.) wzw typu C (wg definicji. przypad- przypadku z 2009r. z / 2009r. 2014r.) / 2014r.) ,29 9,42 8,55 11, ,06 12,03-11, ,03 9,86-10,96 wzw typu B+C 7 0,20 2 0,06 1 0,03 wzw inne i nie okre lone 2 0, ,06 24 Zatrucia grzybami W o nica Borelioza (Choroba z Lyme) 311 8, , ,65 27 Grypa i podejrzenia grypy ogó em w tym grypa u dzieci (0-14 lat) , , , , , ,49 Grypa - ogó em 50 1, , ,47 28 w tym grypa u dzieci (0-14 lat) 10 1, , ,36 29 W cieklizna Styczno i nara enie na w ciekli- w cieklizn /potrzeba szczepie szczepie , , ,84 30

31 Podsumowanie 1. Sytuacj epidemiologiczn w zakresie wi kszo ci chorób zaka nych w woj. wielkopolskim mo na uzna za zadowalaj ca. 2. W 2016 r. zapadalno na gryp i zaka enia grypopodobne zwi kszy a si o 8% w porównaniu do 2015 r. W ca ym województwie zarejestrowano zachorowa i podejrze zachorowa na gryp, z czego wirusologicznie potwierdzono 399 przypadków. 3. Poprawie uleg a efektywno nadzoru nad gryp w systemie Sentinel. W sezonie epidemicznym 2015/2016 pobrano przesz o dwukrotnie wi cej prób (154) ni w 2014/2015 (60 prób). 4. Sytuacj epidemiologiczn w woj. wielkopolskim w zakresie zaka e Neisseria meningitidis mo na uzna za unormowan. W 2016 r. odnotowano nieznaczny wzrost zachorowalno ci na chorob meningokokow. Aktywnie zapobiegano epidemicznemu szerzeniu si zachorowa wywo anych przez Neisseria meningitidis prowadz c nadzór epidemiologiczny nad zachorowaniami oraz wspomagaj c dzia ania profilaktyczne w otoczeniu chorych. W ca ym województwie prowadzono szczegó ow i precyzyjn analiz zg aszanych zachorowa. 5. Z uwagi na brak swoistych dzia a zapobiegania zaka eniom HCV w drodze szczepie ochronnych, wiod cym problemem epidemiologicznym w zakresie chorób zaka nych s wirusowe zapalenia w troby typu C. Najwa niejsz metod prewencji w tym zakresie jest podejmowanie dzia a zmierzaj cych do poprawy standardów wykonywania wiadcze przebiegaj cych z naruszeniem ci g o ci tkanek, a tak e zwi kszenie dost pno ci do specjalistycznego poradnictwa i diagnostyki laboratoryjnej zaka e wirusami hepatotropowymi. 6. W stosunku do 2014 r. stopie wykorzystania diagnostyki mikrobiologicznej w placówkach szpitalnych woj. wielkopolskiego nieznacznie si zmniejszy. Badane wska niki, wynios y w 2015 r. odpowiednio 16 bada / ó ko/rok oraz 0,3 badania/pacjenta, nadal znacz co odbiegaj od norm europejskich. 7. W 2016 r. zg oszono do nadzoru wi ksz liczb ognisk epidemicznych wyst puj cych w podmiotach leczniczych (o 17,6%), co mo e wskazywa na nieprzestrzeganie przez personel medyczny procedur zapobiegaj cych zaka eniom i chorobom zaka nym. Stan ten mo e równie wiadczy o poprawie czu o ci nadzoru epidemiologicznego nad zaka eniami szpitalnymi i patogenami alarmowymi w placówkach. 31

32 8. W 2016 r. sytuacja epidemiologiczna Enterobacteriaceae wytwarzaj cych karbapenbemazy MBL typu NDM by a stabilna (podobnie jak w 2015 r.). Zarejestrowano 6 przypadków Klebsiella pneumoniae NDM-1, 2 przypadki Enterobacter cloacae NDM-1 oraz 2 przypadki Escherichia coli NDM W 2016 r. (tak jak w 2015 r.) wyst pi y 32 ogniska zatru /zaka e pokarmowych. W ród miejsc spo ycia potraw b d cych no nikiem czynnika patogennego 50% stanowi y: mieszkania prywatne oraz zak ady ywienia zbiorowego i produkuj ce ywno. W wi kszo ci ognik (71,9%) uda o si ustali czynnik etiologiczny. W 2016 r. zmniejszy a si o 2 (z 11 w 2015 r. do 9 w 2016 r.) liczba ognisk o niezidentyfikowanym czynniku zaka nym (pomimo wykonywanych w wi kszo ci przypadków bada diagnostycznych zleconych przez lekarzy). Zaobserwowano te spadek (o 94,9% w porównaniu do 2015 r.) zbiorowych zaka e jelitowych wywo anych przez wirusy. Nie odnotowano zaka e norowirusami. 32

33 II. JAKO WODY PRZEZNACZONEJ DO SPO YCIA Jednostki organizacyjne Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS) w 2016 r. sprawowa y nadzór nad jako ci wody przeznaczonej do spo ycia przez ludzi na podstawie art. 4 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2015 r. poz. 1412, ze zm.), art. 12 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod i zbiorowym odprowadzaniu cieków (Dz. U. z 2015 r. poz. 139, ze zm.) oraz rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie jako ci wody przeznaczonej do spo ycia przez ludzi (Dz. U. poz. 1989). Na obszarze woj. wielkopolskiego wodoci gi produkuj ce wod przeznaczon do spo ycia przez ludzi zasilane s z uj podziemnych czwarto- i trzeciorz dowych, z wyj tkiem 4 uj opartych o wody infiltracyjne funkcjonuj cych na rzecz 3 wodoci gów: wodoci gu pozna skiego (uj cie w Mosinie i na D binie), wodoci gu w Obornikach Wlkp. oraz wodoci gu w Kaliszu. Wody podziemne ujmowane z uj zlokalizowanych w Wielkopolsce charakteryzuj si raczej sta ym sk adem fizyko-chemicznym, który kszta tuj procesy hydrogeologiczne, fizyczne i biologiczne. Najcz ciej przekraczane s normy dotycz ce dopuszczalnych ilo ci elaza i manganu. Parametry te nie maj znaczenia zdrowotnego i nie stanowi zagro enia dla zdrowia ludzi, mog jedynie powodowa zmiany organoleptyczne wody. Uzdatnianie takiej wody jest stosunkowo proste, zazwyczaj przy zastosowaniu tradycyjnych uk adów napowietrzania i filtracji. W 2016 r. w ewidencji stacji sanitarno-epidemiologicznych znajdowa y si 1093 uj cia zasilaj ce wodoci gi zbiorowego zaopatrzenia w wod oraz wodoci gi zak adowe i lokalne. Wi kszo wodoci gów pracowa a w oparciu o jedno uj cie, które stanowi a jedna lub kilka studni eksploatowanych najcz ciej przemiennie. Wodoci gi o du ej produkcji wody (m.in. wodoci g jaroci ski, kaliski, ostrowski, pozna ski) oparte by y na kilku uj ciach np. wodoci g kaliski zasilany by z 9 uj, na których zlokalizowano cznie 50 studni, eksploatowano 46 z nich, z kolei wodoci g jaroci ski zasilano z 6 uj, na których zlokalizowanych by o 27 studni, eksploatowano 23 z nich. 33

34 Rys. 1. Uj cie wody Gruszczyn (wodoci g pozna ski) Studnie na uj ciach wodoci gowych by y w a ciwie oznakowane i zabezpieczone przed dost pem osób nieupowa nionych. W 2016 r. ich stan sanitarnotechniczny nie budzi zastrze e. Urz dzenia wodne by y regularnie konserwowane, studzienki kontrolne studni g binowych utrzymane czysto, wentylowane poprzez zainstalowane kominki, zabezpieczone siatkami przeciw owadom i gryzoniom, w azy by y szczelnie zamkni te. W 2016 r. w ewidencji stacji sanitarno-epidemiologicznych znajdowa o si 1056 wodoci gów. W ramach bie cego nadzoru sanitarnego nad jako ci wody przeznaczonej do spo ycia skontrolowano wszystkie wodoci gi oraz 2 studnie publiczne. Oceniane by y wodoci gi publiczne produkuj ce wod przeznaczon do zbiorowego zaopatrzenia ludno ci oraz wodoci gi zak adowe i lokalne produkuj ce wod do spo ycia dla mniejszych grup ludno ci oraz produkuj ce wod do dzia alno ci handlowej lub publicznej. W woj. wielkopolskim obserwuje si sukcesywne zmniejszanie liczby ma ych urz dze wodnych o wydajno ci 100 m 3 /d. W 2016 r. zmniejszy a si równie liczba wodoci gów o produkcji m 3 /d. Obiekty zaopatrywane przez te wodoci gi pod czane by y do wi kszych obiektów wodnych, b d ulega y przekwalifikowaniu w zwi zku ze zwi kszeniem produkcji wody. Zmiany w poszczególnych grupach urz dze wodoci gowych w porównaniu do 2015 r. ilustruje rysunek 2. 34

35 Rys. 2. Zmiany w ewidencji wodoci gów w latach w woj. wielkopolskim Liczba urz dze wed ug ewidencji w woj. wielkopolskim > wielko produkcji w m 3 /dob Liczba urz dze wed ug ewidencji za rok 2015 Liczba urz dze wed ug ewidencji za rok 2016 W poszczególnych grupach produkcji uwzgl dniono urz dzenia wodoci gowe zarz dzane przez przedsi biorstwa wodoci gowe oraz inne podmioty zajmuj ce si zaopatrzeniem w wod m.in. szpitale, domy pomocy spo ecznej, gospodarstwa agroturystyczne, kolonie, obozy, zak ady karne, obiekty turystyczne oraz zak ady produkuj ce ywno. Spo ród zewidencjonowanych wodoci gów w woj. wielkopolskim 131 (12,4%) spe nia o kryteria wymaga do raportowania do Komisji Europejskiej. Raportowaniem obj te by y wszystkie wodoci gi produkuj ce wod przeznaczon do spo ycia przez ludzi w ilo ci powy ej 1000 m 3 /dob lub zaopatruj ce powy ej 5000 osób oraz wodoci gi obs uguj ce zak ady produkuj ce ywno przeznaczon na eksport (wymagania komisarzy FVO Food and Veterinary Office). Wszystkie wodoci gi raportowane do Komisji Europejskiej przebadano w pe nym zakresie parametrów zgodnie z rozporz dzeniem Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie jako ci wody przeznaczonej do spo ycia przez ludzi (Dz. U. poz. 1989). W jednym wodoci gu publicznym i w czterech wodoci gach obs uguj cych zak ady produkuj ce ywno raportowanych do Komisji Europejskiej wyst pi y przekroczenia parametrów manganu i elaza (wodoci gi w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim, koni skim, rawickim). Stwierdzone przekroczenia nie stanowi y zagro enia dla zdrowia odbiorców, powodowa y jedynie pogorszenie w a ciwo ci organoleptycznych wody. 35

36 Rys. 3. Stacja uzdatniania wody w Kole pomieszczenie hali filtrów Rys. 4. Stacja uzdatniania wody w Kole pomieszczenie hali filtrów separator p ytowy Lamella wraz ze zbiornikiem Lamellowym Badania jako ci wody przeznaczonej do spo ycia przez ludzi w zakresie monitoringu kontrolnego, przegl dowego, a tak e w ramach nadzoru sanitarnego (w sytuacji interwencji konsumentów, po przeprowadzonych dzia aniach naprawczych, usuni tych awariach itp.) wykonywane by y w Laboratorium Badania Wody i Gleby WSSE w Poznaniu oraz w laboratoriach PSSE w: Kaliszu, Koninie, Lesznie i Pile. Badania jako ci wody wykonywane by y równie w laboratoriach zewn trznych o udokumentowanym systemie jako ci bada zatwierdzonym przez organy PIS. Podstaw prawn oceny jako ci wody by o rozporz dzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie jako ci wody przeznaczonej do spo ycia przez ludzi (Dz. U. poz. 1989). Na podstawie wykonanych bada jako ci wody w 2016 r. stwierdzono, i w 1010 (95,6%) wodoci gach woda odpowiada a wymaganiom cytowanego rozporz dzenia, a w 46 (4,4%) wodoci gach stwierdzono warunkow przydatno wody do spo ycia, bez wp ywu na bezpiecze stwo zdrowotne konsumentów. W porównaniu do 2015 r. liczba wodoci gów produkuj cych wod o warunkowej przydatno ci do spo ycia zwi kszy a o 0,9 % (Rys. 5). 36

37 Rys. 5. Jako wody wodoci gowej w latach % 96,5% 95,6% 3,5% 4,4% 0% %wodoci gów produkuj cych wod odpowiadaj c wymaganiom %wodoci gów produkuj cych wod warunkowo odpowiadaj c wymaganiom W 2016 r. liczba ludno ci zaopatrywanej w wod (zgodnie z informacj przekazan przez producentów wody) wynios a 3424,4 tys., z czego 3382 tys. korzysta o z wody wodoci gowej spe niaj cej wymagania okre lone w rozporz dzeniu Ministra Zdrowia, natomiast 42,4 tys. ludno ci zaopatrywanej by o w wod warunkowo przydatn, której jako nie mia a wp ywu na bezpiecze stwo zdrowotne konsumentów (Rys. 6). Rys. 6. Zaopatrzenie ludno ci w wod odpowiadaj c i warunkowo odpowiadaj c wymaganiom rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. (Dz. U. poz. 1989) w 2016 r. 98,8% 1,2% % ludno ci zaopatrywanych w wod odpowiadaj c wymaganiom % ludno ci zaopatrywanych w wod warunkowo odpowiadaj c wymaganiom 37

38 Jako wody produkowanej przez wodoci gi by a kwestionowana najcz ciej ze wzgl du na przekroczenia dopuszczalnych warto ci parametrów fizykochemicznych, g ównie takich jak: mangan, elazo, m tno, które mog powodowa zmiany organoleptyczne wody. Parametry te nie maj znaczenia zdrowotnego i nie stanowi zagro enia dla zdrowia ludzi. W zwi zku z powy szym woda w wodoci gach o podwy szonych parametrach fizykochemicznych nie maj cych znaczenia zdrowotnego uznawana by a jako warunkowo przydatna do spo ycia. Jako wody produkowanej przez przedsi biorstwa wodoci gowe pod wzgl dem bakteriologicznym w woj. wielkopolskim odpowiada a podstawowym wymaganiom okre lonym w za czniku 1 cytowanego rozporz dzenia Ministra Zdrowia, w zakresie Escherichia coli i Enterokoków. Okresowo jako wody odbiega a od wymaga cytowanego rozporz dzenia Ministra Zdrowia ze wzgl du na zwi kszone ilo ci ogólnej liczby mikroorganizmów 22±2 C po 72h i bakterii grupy coli (bakterie te uznawane s za nieszkodliwe dla cz owieka). Ogólna liczba mikroorganizmów jest powszechnie stosowana do okre lenia mikrobiologicznej jako ci wody wykorzystywanej do celów gospodarczych, kontroli skuteczno ci uzdatniania wody oraz do oceny stopnia wtórnego jej zanieczyszczenia podczas dystrybucji sieci wodoci gow. Obecno w wodzie bakterii grupy coli powoduje nieodpowiednie jej uzdatnianie, wtórne zanieczyszczenie lub nadmierna zawarto substancji od ywczych w uzdatnionej wodzie. Oznaczanie liczby bakterii grupy coli mo e by zatem wykorzystywane jako wska nik efektywno ci uzdatniania i prawid owego stanu systemu rozprowadzaj cego wod czyst. W przypadku przekrocze dopuszczalnych parametrów bakteriologicznych lub fizykochemicznych przedsi biorstwa wodoci gowe mia y obowi zek podj cia dzia a naprawczych w celu poprawy jako ci wody. W takich sytuacjach organy PIS wydawa y komunikaty o zasadach u ytkowania wody do spo ycia. Przekazywane one by y w a ciwym samorz dom odpowiedzialnym za zbiorowe zaopatrzenie ludno ci w wod pitn, w celu podania ich do publicznej wiadomo ci konsumentów, a tak e ka dorazowo umieszczane by y na stronach internetowych WSSE i PSSE. Podejmowanie przez przedsi biorstwa wodoci gowe skutecznych dzia a zalecanych przez s u by sanitarne pozwala o na szybk popraw jako ci wody. Przedsi biorstwa wodoci gowo-kanalizacyjne i podmioty wykorzystuj ce wod pochodz c z indywidualnego uj cia jako cz dzia alno ci handlowej lub publicznej rozporz dzeniem Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie jako ci wody przeznaczonej do spo ycia przez ludzi (Dz. U. poz. 1989) zobligowane zosta y do wykonywania monitoringu kon- 38

39 trolnego i przegl dowego oraz wst pnego monitoringu substancji promieniotwórczych (nie pó niej ni w terminie 24 miesi cy od dnia wej cia w ycie rozporz dzenia). W 2016 r. na terenie woj. wielkopolskiego producenci wody wykonali pierwsze badania poziomu st enia substancji promieniotwórczych w 40 wodoci gach (w 8 przebadano wod surow, a w pozosta ych wod uzdatnion ). Wyniki bada wody nie wykaza y przekrocze substancji promieniotwórczych okre lonych w rozporz dzeniu Ministra Zdrowia. II.1. Wodoci gi o produkcji > m 3 /dob W grupie wodoci gów o najwi kszej wydajno ci znajduje si wodoci g pozna ski zaopatruj cy w wod mieszka ców z obszaru miasta Poznania i okolicznych gmin. Woda produkowana przez pozna ski system wodoci gowy by a w a ciwej jako ci. Wodoci g pozna ski oparty jest na 3 uj ciach: Uj cie Mosina-Krajkowo b d ce g ównym uj ciem dla miasta Poznania, zlokalizowane w zlewni rzeki Warty, które w 80% oparte jest na wodach podziemnych, a w 20% na wodach infiltracyjnych. Wody ujmowane s z 85 studni tworz cych barier tarasow i brzegow, 11 studni infiltracyjnych ujmuj cych wod z 4 stawów infiltracyjnych oraz z jednej studni promienistej infiltruj cej wod spod dna rzeki Warty poprzez systemy drenów. Uj cie mosi skie posiada strefy ochrony bezpo redniej i po redniej, w a ciwie oznakowane i ogrodzone. Ka da studnia jest wyposa ona w elektroniczny czujnik ruchu monitorowany systemem komputerowym, ponadto prowadzony jest monitoring objazdowy. Jednym z elementów zabezpieczenia uj cia jest równie stosowanie na Stacji Uzdatniania Wody w Mosinie biomonitoringu ma owego. Z uj cia w Mosinie woda t oczona jest do Stacji Uzdatniania Wody w Mosinie, gdzie podlega I i II stopniowi uzdatniania. Proces uzdatniania polega na napowietrzaniu wody surowej, która nast pnie jest zatrzymywana w komorze reakcji i podlega procesowi filtracji pospiesznej na z o ach antracytowo-piaskowych, ozonowaniu i stamt d trafia na filtry w glowe. Oczyszczona woda jest dezynfekowana dwutlenkiem chloru. Stosowana jest tak e dezynfekcja oparta na elektrolizie chlorku sodu, która wspomaga dezynfekcj dwutlenkiem chloru. Uzdatniona woda jest kierowana do sieci pozna skiego systemu wodoci gowego dwiema magistralami wschodni (bezpo rednio ze stacji) i zachodni (przez zbiorniki w Po egowie o cznej pojemno ci m 3 ). 39

40 Rys. 7. Stacja Uzdatniania Wody w Mosinie Uj cie D bi skie oparte jest po rednio o wod powierzchniow z rzeki Warty infiltrowan na 28 stawach infiltracyjnych i 6 os onowych, która zasila 305 studni. Teren uj cia jest ogrodzony, w a ciwie oznakowany i monitorowany ca odobowo poprzez patrole, co potwierdzaj zapisy w ksi ce przebiegu s u by. Woda z uj cia D bi skiego t oczona jest do Stacji Uzdatniania Wody przy ul. Wi niowej, gdzie poddawana jest procesom uzdatniania (od elazianiu, odmanganianiu i filtracji na filtrach pospiesznych). Oczyszczona woda dezynfekowana chlorem gazowym transportowana jest do 2 zbiorników terenowych wody czystej, a nast pnie przy u yciu pomp dystrybucyjnych t oczona do Pozna skiego Systemu Wodoci gowego. Rys. 8. Uj cie D bi skie stawy infiltracyjne 40

41 Uj cie Gruszczyn jest uj ciem wód podziemnych IV-rz dowych. Woda ujmowana jest z 9 studni g binowych zlokalizowanych na terenie wsi Gruszczyn i 8 studni na terenie wsi Promienko. Ka da studnia jest ogrodzona i odpowiednio oznakowana, ponadto posiada elektroniczny czujnik ruchu. Prowadzony jest monitoring objazdowy. Woda z uj cia t oczona jest do Stacji Uzdatniania Wody w Gruszczynie, gdzie jest poddawana napowietrzaniu, a nast pnie procesowi filtracji pospiesznej, poprzez z o e antracytowo-piaskowe oraz filtracji II 0 na filtrach w glowych. Dezynfekcja wody prowadzona jest przy u yciu chloru gazowego i dwutlenku chloru. Oczyszczona woda magazynowana jest w zbiorniku podziemnym wody czystej. W 2016 r. wykonano badania wody produkowanej przez wodoci g pozna ski podawanej do sieci oraz wody z sieci wodoci gowej, w ramach monitoringu kontrolnego (729 próbek) i badania przegl dowego (31 próbek). Jako wody nie by a kwestionowana pod wzgl dem parametrów fizykochemicznych i bakteriologicznych. Na podstawie bada wykonanych w ci gu ca ego roku uznano, i woda produkowana przez wodoci g pozna ski by a w a ciwej jako ci i zgodna z wymogami okre lonymi w rozporz dzeniu Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. II.2. Wodoci gi o produkcji m 3 /dob W grupie wodoci gów o produkcji wody m 3 /dob pod nadzorem s u b sanitarnych znajdowa y si 3 wodoci gi publiczne zaopatruj ce w wod Kalisz, Ostrów Wlkp. i Pi. Wodoci gi te stosowa y konwencjonalne metody uzdatniania, których ko cowym etapem by a dezynfekcja podchlorynem sodu. Uzdatnion wod gromadzono w zbiornikach wody czystej. Stan sanitarno-techniczny obiektów nie budzi zastrze e. Wodoci gi s profesjonalnie zarz dzane i zabezpieczone, studnie odpowiednio chronione, wyposa one w czujniki elektroniczne sygnalizuj ce otwarcie w azu. Dla wodoci gu kaliskiego jednym z elementów zabezpieczenia uj by o równie stosowanie biomonitoringu ma owego. 41

42 Rys. 9. Stacja Uzdatniania Wody LIS w Kaliszu biomonitoring ma owy Rys. 10. Stacja Uzdatniania Wody LIS w Kaliszu hala pomp W wodoci gu publicznym w Ostrowie Wlkp. w 2016 r. wyremontowano pompownie II-go stopnia oraz zako czono budow drugiego ruroci gu doprowadzaj cego wod surow na stacj uzdatniania. W ramach sprawowanego nadzoru wykonano badania jako ci wody produkowanej przez powy sze wodoci gi zarówno podawanej do sieci jak i wody z sieci wodoci gowej, w ramach monitoringu kontrolnego (509 próbek) i przegl dowego (29 próbek). Na podstawie wykonanych bada oceniono, i woda produkowana przez wodoci gi nale- ce do tej grupy by a w a ciwej jako ci i odpowiada a wymaganiom rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. II.3. Wodoci gi o produkcji m 3 /dob W woj. wielkopolskim w grupie wodoci gów o produkcji wody m 3 /dob znajdowa y si 73 wodoci gi (69 wodoci gów zbiorowego zaopatrzenia w wod oraz 4 wodoci gi zarz dzane przez inne podmioty ni przedsi biorstwa wodoci gowo-kanalizacyjne). 42

43 Rys. 11. Stacja Uzdatniania Wody we Wrze ni pompy mi dzyoperacyjne Wodoci gi nale ce do tej grupy stanowi 6,9% wszystkich zewidencjonowanych urz dze wodoci gowych i zaopatruj 1125,3 tys. ludno ci z woj. wielkopolskiego. W porównaniu do 2015 r. liczba obiektów produkuj cych wod zwi kszy a si o 3 wodoci gi. W 2016 r. w wodoci gach o produkcji m 3 /dob prowadzone by y modernizacje obiektów wodnych. W wodoci gu publicznym we Wrze ni zako czono przebudow stacji uzdatniania wody. Zakres modernizacji obejmowa m.in. zwi kszenie liczby filtrów do 11 (nowa hala filtrów), wymian z ó filtracyjnych i kaskad napowietrzaj cych wod, budow nowej pompowni IIIº i wymian pomp IIº, budow dodatkowego zbiornika kontaktowego, wymian automatyki i wizualizacji procesów technologicznych. Rys. 12. Wodoci g publiczny we Wrze ni nowo wybudowana cz Stacji Uzdatniania Wody Wrze nia 43

44 Uruchomiono nowy budynek stacji uzdatniania wody wodoci gu publicznego w Kole. Wdro ony plan modernizacji obejmowa budow hali filtrów (zainstalowano m.in. 8 filtrów samop ucz cych DynaSand) oraz zbiornika retencyjnego, modernizacj hali pomp, odstojnika oraz studni nr 1 i 2. Rys. 13. Jako wody wodoci gowej w latach w grupie wodoci gów o produkcji wody m 3 /dob 98,6% 100% 100% 1,4% 0% % wodoci gów o produkcji m3/dob dostarczaj cych wod odpowiadaj c wymaganiom % wodoci gów o produkcji m3/dob dostarczaj cych wod warunkowo odpowiadaj c wymaganiom W 2016 r. skontrolowano wszystkie urz dzenia wodoci gowe nale ce do tej grupy wodoci gów. Woda produkowana przez te wodoci gi by a w a ciwej jako ci i odpowiada a pod wzgl dem bakteriologicznym, wymaganiom cytowanego rozporz dzenia Ministra Zdrowia. II.4. Wodoci gi o produkcji wody m 3 /dob W 2016 r. w grupie urz dze wodoci gowych o produkcji wody m 3 /dob znajdowa o si 667 obiektów wodnych (622 wodoci gi zbiorowego zaopatrzenia w wod i 45 urz dze zarz dzanych przez inne podmioty ni przedsi biorstwa wodoci gowokanalizacyjne). W porównaniu do 2015 r. liczba obiektów z tej grupy zmniejszy a si o 2 urz dzenia wodoci gowe. 44

45 Rys. 14. Wodoci g publiczny Gozdowo hala filtrów Podobnie jak w latach poprzednich jest to najliczniejsza grupa stanowi ca 63,2% wszystkich zewidencjowanych i eksploatowanych urz dze wodoci gowych (w 2015 r. 62,6%) maj ca istotny udzia w zaopatrzeniu w wod mieszka ców woj. wielkopolskiego zaopatruj 1297 tys. ludzi. Skontrolowano wszystkie wodoci gi nale ce do tej grupy. Jako wody oceniono jako odpowiadaj c wymaganiom rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. w 642 wodoci gach (96,3%). Wod warunkowo przydatn do spo ycia dostarcza o 25 obiektów (3,7%). W porównaniu do 2015 r. liczba wodoci gów produkuj cych wod warunkowo przydatn do spo ycia zwi kszy a si o 1,9%. W omawianej grupie produkcyjnej jako wody odbiega a od wymaga pod wzgl dem fizykochemicznym i organoleptycznym. Do najcz ciej przekraczanych parametrów, podobnie jak 2015 r., nale a y mangan, elazo, m tno. Popraw jako ci wody stwierdzono w obiekcie wodoci gowym na terenie powiatu pleszewskiego, w którym w 2015 r. stwierdzono przekroczenia najwy szego dopuszczalnego st enia azotanów parametru maj cego znaczenie dla zdrowia. W 2016 r. w wyniku przeprowadzonych dzia aniach naprawczych wodoci g ponownie w czono do eksploatacji. Pod wzgl dem bakteriologicznym woda produkowana przez obiekty nale ce do tej grupy odpowiada a wymaganiom rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. 45

46 Rys. 15. Liczba wodoci gów [w %] o produkcji wody m 3 /dob warunkowo odpowiadaj cych wymaganiom rozporz dzenia, w których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych warto ci poszczególnych parametrów w odniesieniu do ogólnej liczby wodoci gów z tej grupy 3,5% 3,0% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,5% 1,0% 1,0% 0,5% 0,4% 0,1% 0,1% 0,0% Mangan elazo M tno Jon amonowy Chlorki Sód II.5. Wodoci gi o produkcji 100 m 3 /dob W grupie wodoci gów o produkcji wody 100 m 3 /dob pod nadzorem PIS znajdowa o si 312 urz dze wodoci gowych, w tym 202 wodoci gi zbiorowego zaopatrzenia w wod i 110 urz dze wodoci gowych zarz dzanych przez inne podmioty ni przedsi biorstwa wodoci gowo-kanalizacyjne. W porównaniu do 2015 r. liczba wodoci gów nale cych do tej grupy zmniejszy a si o 13 wodoci gów. Wodoci gi te stanowi 29,5% wszystkich zewidencjonowanych urz dze wodoci gowych (w 2015 r. 30,4%) i zaopatruj 86,5 tys. ludno ci woj. wielkopolskiego. Rys. 16. Wodoci g wiejski Wiele w gminie Przem t W 2016 r. skontrolowano wszystkie obiekty znajduj ce si w tej grupie. Badania jako ci produkowanej wody wykaza y, i 291 urz dze dostarcza o wod dobrej jako ci (odpowiadaj c wymaganiom rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r.), natomiast 21 obiektów wodoci gowych (6,7%) 46

47 produkowa o wod warunkowo przydatn do spo ycia. W porównaniu do 2015 r. odsetek wodoci gów produkuj cych wod odpowiadaj c wymaganiom cytowanego rozporz dzenia zwi kszy si o 0,7%. Do tej grupy urz dze wodoci gowych nale niewielkie wodoci gi, w których jako wody by a kwestionowana z uwagi na stosowanie niew a ciwych procesów uzdatniania. Najcz ciej przekraczanymi parametrami, podobnie jak w 2015 r. by y: mangan, elazo, m tno. W wodoci gu o produkcji wody 68,1 m 3 /dob, zaopatruj cym 302 osoby na terenie powiatu z otowskiego, jako wody w miesi cach pa dziernik-grudzie by a kwestionowana z uwagi na przekroczenia najwy szego dopuszczalnego st enia chromu, które maj znaczenie zdrowotne. Dokonano oceny ryzyka zdrowotnego i zobowi zano zarz dc wodoci gu do zapewnienia kobietom w ci y i dzieciom do lat 3 wody konfekcjonowanej oraz przywrócenia w a ciwej jako ci wody. Obiekt ten przy czono do innego, produkuj cego wod dobrej jako ci. W styczniu 2017 r. poinformowano konsumentów o rozpocz tym podawaniu do sieci wody w a- ciwej jako ci. Rys. 17. Liczba wodoci gów [w %] o produkcji wody 100 m³/dob warunkowo odpowiadaj cych wymaganiom rozporz dzenia, w których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych warto ci poszczególnych parametrów w odniesieniu do ogólnej liczby wodoci gów z tej grupy 5,0% 4,5% 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 3,8% 3,2% 1,3% 0,3% 0,3% 0,3% 0,0% Mangan elazo M tno Jon amonowy Chlorki Chrom Przewodno Pod wzgl dem bakteriologicznym jako wody w wodoci gach o produkcji 100 m 3 /dob oceniono jako odpowiadaj c wymaganiom rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. 47

48 II.6. Wodoci gi zaopatrywane w wod przez inne podmioty Pod nadzorem organów PIS, oprócz wodoci gów zbiorowego zaopatrzenia, znajdowa y si tak e obiekty wodne zarz dzane przez inne podmioty ni przedsi biorstwa wodoci gowokanalizacyjne. Dostarcza y one wod m.in. do o rodków wypoczynkowych, szpitali, zak adów karnych, jednostek wojskowych, domów pomocy spo ecznej, zak adów wykorzystuj cych wod do dzia alno ci handlowej i publicznej. W 2016 r. w tej grupie urz dze znajdowa o si 159 obiektów (15,1% wszystkich wodoci gów). W ramach nadzoru sanitarnego skontrolowano wszystkie urz dzenia. Omówiono je w poszczególnych grupach produkcyjnych. II.7. Studnie publiczne W 2016 r. w woj. wielkopolskim pod nadzorem PIS znajdowa o si 13 studni publicznych (w 2015 r. 14). Studni publiczn Wilcze obóz ZHP Wa brzych w powiecie wolszty skim przekszta cono w wodoci g lokalny. Skontrolowano 2 studnie publiczne pobrano 2 próbki wody do bada. W próbkach wody pochodz cych ze studni w Mi dzychodzie stwierdzono przekroczenia amoniaku, o czym powiadomiono w adze gminy. Studnie publiczne na terenie Wielkopolski pe ni g ównie funkcj awaryjnego ród a zaopatrzenia w wod lub dostarczaj wod sezonowo, jako ród o zaopatrzenia w wod m.in.: pól biwakowych, obozów harcerskich. 48

49 Podsumowanie 1. Sukcesywnie zmniejsza si liczba wodoci gów o produkcji wody 100 m 3 /dob wody. Spowodowane jest to przy czaniem tych obiektów do wi kszych wodoci gów lub zwi kszeniem produkcji wody, co skutkuje popraw jako ci wody dostarczanej odbiorcom. 2. W porównaniu do 2015 r. obserwuje si pogorszenie pod wzgl dem fizykochemicznym jako ci wody produkowanej przez wodoci gi (w 2015 r. 3,5%, w 2016 r. - 4,4% wodoci gów), mo e to by konsekwencj zmiany zapisów dotycz cych wymaga jako ci wody w obecnie obowi zuj cym akcie prawnym. W wodoci gach stwierdzano przekroczenia dopuszczalnych warto ci parametrów fizykochemicznych, g ównie takich jak: elazo, mangan, m tno, które mog powodowa zmiany organoleptyczne wody. Parametry te nie maj istotnego znaczenia w ocenie skutków zdrowotnych ludno ci. 3. W 2016 r. stwierdzano krótkotrwa e pogorszenie jako ci wody pod wzgl dem bakteriologicznym ze wzgl du na zwi kszone ilo ci ogólnej liczby mikroorganizmów 22±2 C po 72h i bakterii grupy coli nie maj cych istotnego znaczenia zdrowotnego. 4. W 2016 r. organy PIS równorz dnie z przedsi biorstwami wodoci gowokanalizacyjnymi i podmiotami wykorzystuj cymi wod pochodz c z indywidualnego uj cia jako cz dzia alno ci handlowej lub publicznej wykonywa y badania jako ci wody w zakresie monitoringu kontrolnego i przegl dowego zgodnie z wymogami rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. 49

50 III. STAN SANITARNY OBIEKTÓW U YTECZNO CI PUBLICZNEJ I K PIELISK III.1. Domy Pomocy Spo ecznej W W ewidencji PIS PIS woj. woj. wielkopolskiego w w 2016 r. r. znajdowa y si 203 obiekty (o 5 wi cej ni ni w 2015 w 2015 r.). r.). Nowe Nowe placówki powsta y na na terenie powiatów: gnie nie skiego, go, kaliskiego, pilskiego, szamotulskiego i i w growieckiego. Z Z ewidencji wykre lono 1 1 obiekt w w powiecie pozna skim. Rys. Rys. 1. Pa ac 1. Pa ac DPS DPS w Zimnowodzie w (powiat gosty ski) gosty skie- go, Skontrolowano 132 obiekty, z czego 4 (3%) oceniono negatywnie ze wzgl du na stan sanitarno-higieniczny i techniczny b d techniczny (w 2015 r. 2,4%). W 2016 r. negatywnie oceniono domy pomocy spo ecznej w Raszewach (powiat jaroci ski), D bnie (powiat pilski), Chojnie (powiat szamotulski) oraz Osieku (powiat rawicki). W dziewi ciu domach pomocy spo ecznej stwierdzono nieprawid owo ci m.in.: zabrudzone, zawilgocone ciany i sufity w pokojach mieszkalnych i na korytarzach, zniszczone drzwi, zniszczone pod ogi, zagrzybione ciany, fugi w brodzikach i przy wannach, skorodowane siedziska pod natryskami i grzejniki w pomieszczeniach sanitarnych, brak w a ciwego systemu wentylacji w palarni. 50

51 W 5 przypadkach stan sanitarno-techniczny poprawi si, w 4 obiektach ocenionych negatywnie trwa post powanie maj ce doprowadzi do usuni cia nieprawid owo ci. Popraw stanu egzekwowano poprzez wszcz cie post powania administracyjnego i wydanie decyzji b d wystosowanie pisma z art. 30 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2015 r. poz. 1412, ze zm.) sygnalizuj cego stwierdzone nieprawid owo ci podmiotowi odpowiedzialnemu za przestrzeganie wymaga. Tab. 1. Domy pomocy spo ecznej ocenione negatywnie pod wzgl dem sanitarno-higienicznym b d technicznym w latach Liczba Liczba obiek- Liczba %% obiektów oce- Liczba obiektów Liczba skontrolo- obiektów ocenio- Rok skontrolowanych ocenionych negatyw- wg ewidencji wanych obiektów ocenionych nych nega- obiektów negatywnie nie negatywnie , , Poprawi si stan sanitarno-techniczny DPS w Pleszewie. W latach ca kowicie zmodernizowano budynek g ówny, przeprowadzono tak e prace remontowe w dwóch innych budynkach. Wzros a liczba domów opieki dla osób starszych lub niepe nosprawnych prowadzonych w ramach dzia alno ci gospodarczej. W 2016 r. przyby o 5 nowych placówek zapewniaj cych ca odzienn opiek. Przewa nie s to obiekty niewielkie, kameralne, przeznaczone na pobyt od kilku do dwudziestu-kilku osób. Zdarza si, e opiek nad osobami starszymi, niepe nosprawnymi zajmuj si osoby lub fundacje, które nie posiadaj stosownych zezwole i prowadz swoj dzia alno nielegalnie. W przypadku interwencji organom PIS nie zawsze udaje si przeprowadzi kontrol nie zostaj wpuszczeni na teren obiektu. Wzywanie osób kieruj cych instytucj na przes uchanie (zgodnie z uprawnieniami wynikaj cymi z art. 25 ust 1 pkt 2 ustawy o PIS) celem zdobycia informacji i ustaleniem kolejnego terminu kontroli wyd u a czas za atwienia sprawy. Stan sanitarno-techniczny domów pomocy spo ecznej jest zró nicowany. Podobnie jak w latach poprzednich przeprowadzano w nich prace remontowe b d naprawcze. Zagospodarowywanie nowych pomieszcze celem zwi kszenia liczby miejsc w obiekcie by o opiniowane przez organy PIS. DPS w Zimnowodzie (powiat gosty ski) zaadaptowa nowe pomieszczenia, zyskuj c dodatkowe, dobrze zagospodarowane i bardzo estetycznie urz dzone miejsca (Rys. 2). 51

52 Rys. 2. Nowo urz dzone pokoje w DPS w Zimnowodzie (powiat gosty ski) Zwi kszenie liczby miejsc poprzez zagospodarowanie nowych pomieszcze mia o miejsce równie w DPS w Gnie nie, Wieleniu i G bicach (powiat czarnkowsko-trzcianecki) oraz Zakrzewie Kotlinie (powiat jaroci ski). DPS w Zakrzewie, który od kilku lat przygotowywa si do zmiany lokalizacji, ze wzgl du na konieczno zwrotu pa acu w a cicielom, przeniós si do nowo wybudowanego obiektu w Kotlinie projektowanego z przeznaczeniem na dom pomocy spo ecznej. Budynki DPS s przystosowane dla potrzeb osób niepe nosprawnych: maj zainstalowane podjazdy, windy, podno niki schodowe i wannowe, pochwyty i por cze w pomieszczeniach sanitarnych oraz ci gach komunikacyjnych, odpowiedni szeroko pozwalaj c na swobodne poruszanie si wózków inwalidzkich oraz system przyzywowo-alarmowy s u cy do przywo ywania personelu. Rys. 3. Pomieszczenie hydroterapii w DPS w Kotlinie (powiat jaroci ski) Pensjonariusze maj mo liwo korzystania z ró nych form terapii zaj ciowej m.in.: zaj muzycznych, plastycznych, warsztatów stolarskich, kulinarnych, komputerowych, ceramicznych. Wi kszo DPS zapewnia równie zaj cia rehabilitacji ruchowej (kinezyterapii), niektóre fizykoterapii, a tak e hydroterapii. Sprz ty, z których korzystaj mieszka cy w ramach rehabilitacji (rowerki treningowe, bie nie, drabinki, pi ki, materace) oraz fizykoterapii 52

53 (lasery, lampy solux, kozetki) s dezynfekowane przy u yciu odpowiednich preparatów w aerozolu b d chusteczkami nas czonymi rodkiem biobójczym. Wanny i wirówki do masa u wodnego dezynfekowane s po ka dym u yciu preparatami biobójczymi o szerokim spektrum dzia- ania. Stan sanitarno-porz dkowy domów pomocy spo ecznej nie budzi zastrze e. Wiele placówek posiada o procedury sprz tania, dezynfekcji pomieszcze i sprz tów. Okre lone s strefy czysto- ci, dla których stosowany jest odr bny sprz t np. cierki w ró nych kolorach. Sprz taniem w DPS zajmuje si personel placówek, poza jedn placówk (powiat gosty ski), w której us ugi w zakresie utrzymania czysto ci wiadczy a firma zewn trzna. W obiektach dla osób niepe nosprawnych intelektualnie sprz tanie odbywa si pod okiem opiekunów, jako trening przysposabiaj cy do ycia w spo eczno ci b d, jako element terapii zaj ciowej. W obiektach oferuj cych pomoc w sytuacjach kryzysowych, korzystaj ce z placówek osoby same sprz taj pokoje, a tak e cz ci wspólne (np. kuchnie, sanitariaty) wed ug ustalonych dy urów. W obiektach tych zatrudniony by tak e personel sprz taj cy. Placówki zaopatrywane s w wod produkowan przez wodoci gi sieciowe b d z w asnych wodoci gów lokalnych, której jako jest kontrolowana przez organy PIS. W wi kszo ci przypadków woda odpowiada a wymaganiom okre lonym w rozporz dzeniu Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie jako ci wody przeznaczonej do spo ycia (Dz. U. poz. 1989). Poprawi a si jako wody przeznaczonej do spo ycia produkowanej przez wodoci g lokalny DPS w D bnie (powiat pilski). W poprzednich latach wyst powa y tam przekroczenia parametrów fizyko-chemicznych takich jak: m tno, mangan, elazo. Placówka przeprowadzi a prace naprawcze (m.in. wymian z ó ) uzyskuj c wod o jako ci odpowiadaj cej wymaganiom przepisów prawa. W 2016 r. kontynuowano badania wody ciep ej z instalacji wewn trznej w kierunku bakterii z rodzaju Legionella. Stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej warto ci m.in. w DPS w Poznaniu przy ul. Bukowskiej, ul. Ugory i ul. Konarskiego, w DPS w Kobylej Górze (powiat ostrzeszowski), w DPS w eczkach i w DPS w Pi ce-zamy linie (powiat mi dzychodzki), w DPS w Rzadkowie i w DPS w Falmierowie (powiat pilski), w DPS w Pleszewie, w DPS w lesinie (powiat koni ski), w DPS w Koninie, w DPS w Kole, w DPS w Kotlinie (powiat jaroci ski), w DPS w Strza kowie (powiat s upecki) oraz w Zak adzie Piel gnacyjno- Opieku czym w Czapurach (powiat pozna ski). W niektórych obiektach post powanie administracyjne trwa ju kolejny rok, w innych zosta o wszcz te, co ma na celu popraw jako ci wody ciep ej, a tym samym zapewnienie bezpiecze stwa zdrowotnego pensjonariuszy. Po przeprowadzonych dzia aniach poprawi a si jako wody w 6 obiektach, w pozosta ych pla- 53

54 cówkach trwaj prace naprawcze. Poprawi a si równie jako wody ciep ej w DPS w Strza kowie (powiat s upecki) i w DPS w Zimnowodzie (powiat gosty ski) w porównaniu do 2015 r. Rys. 4. Segregacja bielizny brudnej w DPS w Kotlinie (powiat jaroci ski) Nie stwierdzono ra cych nieprawid owo ci w post powaniu z brudn i czyst bielizn. Brudna bielizna po cielowa oraz bielizna mieszka ców w wi kszo ci przypadków przechowywana by a w wydzielonych pomieszczeniach (tzw. brudownikach). Czysta odzie mieszka ców przechowywana by a w szafach w pokojach, natomiast czysta bielizna po- cielowa w magazynach czystej bielizny po cielowej lub w wydzielonych, zamykanych szafach. W przypadku, gdy podczas kontroli stwierdzono przechowywanie brudnej bielizny w azienkach ogólnodost pnych, zalecono wydzielenie innego miejsca na ten cel (magazynek brudnej bielizny), ewentualnie wynoszenie bielizny bezpo rednio do w asnej pralni. Placówki, które zlecaj pranie bielizny firmom zewn trznym posiada y podpisane umowy na wykonywanie us ug pralniczych, a tak e potwierdzenia wiadcz ce o ich wykonaniu. Pralnie obs uguj ce DPS posiadaj opinie sanitarne wydane przez w a ciwych terenowo pa stwowych powiatowych inspektorów sanitarnych. W DPS posiadaj cych w asn pralni zachowywano rozdzia dróg bielizny brudnej i czystej oraz rozdzia czasowy poszczególnych czynno ci. Pranie poddawano procesom dezynfekcji (termicznej b d chemicznej poprzez zastosowanie odpowiednich rodków pior codezynfekuj cych). W domach pomocy spo ecznej znajduj si wydzielone pomieszczenia pomocnicze do prania i suszenia, wyposa one w pralki automatyczne, z których mog korzysta pensjonariusze pod nadzorem opiekunów. Opiek piel gniarsk sprawowa y zatrudnione w placówkach piel gniarki, w nielicznych przypadkach mieszka cy byli dowo eni do o rodków zdrowia. W ca odobowych DPS znajdowa- y si gabinety piel gniarskie b d zabiegowe, w których udzielano wiadcze 54

55 z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (m.in. pomiar ci nienia t tniczego, podawanie leków oraz insuliny). Placówki mia y opracowane i wdro one procedury post powania z odpadami niebezpiecznymi (infekcyjnymi). W przypadku us ug piel gniarskich wiadczonych przez podmiot zewn trzny (grupowa praktyka piel gniarska lub niepubliczny zak ad opieki zdrowotnej), gospodarowanie odpadami niebezpiecznymi le a o w jego gestii, co potwierdzone by o stosownymi porozumieniami. Placówki zawiera y umow na wywóz odpadów niebezpiecznych (w przypadku ich wytwarzania przez DPS) z firm posiadaj c odpowiednie zezwolenie na prowadzenie tego rodzaju dzia alno- ci. Podczas kontroli sanitarnych nie stwierdzono nieprawid owo ci w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi oraz post powania z nieczysto ciami p ynnymi. Tereny wokó domów pomocy spo ecznej utrzymane s w odpowiednim stanie sanitarnotechnicznym oraz porz dkowym, z nasadzon ro linno ci ozdobn. Rys. 5. DPS w Psarskim (powiat remski) III.1.1. Bloki ywienia w domach pomocy spo ecznej W 2016 r. w woj. wielkopolskim pod nadzorem PIS znajdowa y si 143 bloki ywienia w domach opieki spo ecznej (w 2015 r. 140). Skontrolowano 87 obiektów, w tym 55 oceniono na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego (1 obiekt by niezgodny z wymaganiami). Ogó em 55

56 przeprowadzono 96 kontroli, w wyniku których wydano 4 decyzje administracyjne oraz na o ono 2 mandaty o cznej kwocie 400 z. Placówki realizowa y ywienie w oparciu o w asny blok ywienia (69,2%) lub us ugi cateringowe (w 2016 r. 30,8%, w 2015 r. 26,4%). W ród nadzorowanych obiektów 95% wdro y o zasady GMP/GHP, a 63,6% system HACCP. W wi kszo ci skontrolowanych bloków ywienia uk ad pomieszcze i poszczególnych stanowisk zapewnia funkcjonalno i umo liwia rozdzielenie dróg technologicznych i czynno ci czystych od brudnych. W wielu obiektach ze wzgl du na lokalizacj w kilku budynkach lub z uwagi na niesprawno ruchow mieszka ców przygotowane posi ki by y dystrybuowane wind lub wózkiem metalowym z kuchni centralnej do innych miejsc. W niektórych obiektach mieszcz cych si w zabytkowych pa acach bloki ywienia zlokalizowane by y w cz ci piwnicznej np. w DPS w Falmierowie, w DPS w Srebrnej Górze oraz w DPS w Psarach. Tylko magazyny lub niektóre pomieszczenia bloku ywienia zlokalizowane by y w cz ci piwnicznej m.in. w DPS w Chodzie y, DPS w Zimnowodzie, w DPS w Rogowie, w DPS w Kobylej Górze, w DPS w ob enicy, w DPS w Baszkowie, w Dziennym DPS nale cym do MOPS w Pile, w Pilskim Centrum Pomocy Bli niemu Monar-Markot. W tych blokach ywienia posi ki lub towary transportowane by y w zamykanych i oznakowanych pojemnikach chroni cych przed zanieczyszczeniem i utrat temperatury posi ku. Stwierdzono wystarczaj c liczb umywalek do mycia r k, zaopatrzonych w rodki do mycia oraz higienicznego osuszania. Wyposa enie w urz dzenia i sprz t ze stali nierdzewnej, umo liwiaj ce prowadzenie w a ciwego procesu technologicznego z zachowaniem zasad higieny by o wystarczaj ce. Zachowana by a bie ca czysto wyposa enia, a stan techniczny nie budzi zastrze e. Sprz t produkcyjny i pomocniczy by prawid owo sk adowany. Pomieszczenia do obróbki, zmywalnie, magazyny oraz miejsca do dezynfekcji jaj by y odpowiednio wyposa one. Sprz t, naczynia sto owe i produkcyjne by y sukcesywnie wymieniane. W kilku obiektach stwierdzono brak odpowiednich warunków do przebierania si personelu, a tak e brak wydzielonego miejsca do przechowywania sprz tu do sprz tania i rodków czysto- ci. 56

57 Transport posi ków odbywa si w odpowiednich warunkach higieniczno-sanitarnych przy u yciu wózków, wind, zatwierdzonych rodków transportu, a tak e pojemników zabezpieczaj cych przed zanieczyszczeniem. Stwierdzane uchybienia dotyczy y m.in. niesprawno ci sprz tu lub braku niezb dnego wyposa enia, zniszczonego sprz tu kuchennego i naczy sto owych, braku wiedzy na temat u ytkowania sprz tu (u ytkowanie na wietlacza UV bez monitorowania ywotno ci lamp), przechowywania w bloku ywienia nieu ywanego sprz tu oraz niezwi zanych z dzia alno ci przedmiotów. W wielu skontrolowanych obiektach funkcjonowa y dost pne ca odobowe kuchenki oddzia owe przeznaczone do samodzielnego przygotowywania posi ków np. w DPS w Chodzie y, w DPS w Marsza kach, w DPS w Poznaniu, przy ul. Konarskiego, w DPS w Kobylej Górze, w DPS w ob enicy. Kuchenki oddzia owe by y odpowiednio umeblowane i wyposa one w sprz t i urz dzenia, a ich stan techniczny nie budzi zastrze e. W 2016 r. ogólny stan techniczny i sanitarny bloków ywieniowych w domach pomocy spo ecznej odpowiada wymaganiom. Obiekty by y w dobrym stanie technicznym oraz posiada y doprowadzenie bie cej ciep ej i zimnej wody, odpowiedni wentylacj, o wietlenie oraz zabezpieczenie przed szkodnikami. Nieprawid owo ci stwierdzono m.in. w DPS w Nowej Wsi, w DPS w Chodzie y, w DPS w ob enicy, w DPS w Pleszewie, w DPS w eczkach, w DPS w Rogowie, w Domu Opieki dla Starszych i Niepe nosprawnych w Starym Mie cie. Najcz stsze uchybienia w zakresie stanu technicznego dotyczy y niew a ciwego stanu powierzchni cian, pod óg, sufitów, okien, drzwi oraz powierzchni urz dze i sprz tu, braku odpowiedniej wentylacji pomieszcze, os on na lampach i w a ciwego zabezpieczenia pomieszcze przed szkodnikami (m.in. uszkodzone, nieszczelne siatki zatrzymuj ce owady lub ich brak). Nieprawid owo ci by y usuwane na bie co. III.2. Noclegownie dla bezdomnych Pod nadzorem sanitarnym w 2016 r. znajdowa y si 22 noclegownie (w 2015 r. 21). Do ewidencji w czono noclegowni w Pile Ogólnopolskie Stowarzyszenie Arka Noego. Obiekt posiada 18 miejsc urz dzonych w 3 pokojach: 2 dla m czyzn i 1 dla kobiet. W 19 skontrolowanych obiektach stwierdzono zadowalaj cy stan sanitarno-techniczny, poza noclegowni Miejskiego O rodka Pomocy Spo ecznej w Kole. Obiekt ten w 2015 r. zosta oceniony jako z y i pomimo wykonania nakazów decyzji w 2016 r. podczas ostatniej kontroli 57

58 sanitarnej stwierdzono brudne ciany oraz uszkodzon wyk adzin w pokojach mieszkalnych. Nieprawid owo ci te skutkowa y wszcz ciem post powania administracyjnego. Wyposa enie noclegowni (szafy na odzie, tapczany, stoliki, krzes a, szafki) jest skromne, sprz ty cz sto s wyeksploatowane. W dwóch obiektach w Gnie nie i w Pile oraz Schronisku dla Bezdomnych w Lesznie przeprowadzane by y remonty. Schronisko i Noclegownia dla Bezdomnych w Koninie zmieni o lokalizacj i obecnie zaj o nowo wyremontowane pomieszczenia zaadaptowane po funkcjonuj cej tam izbie wytrze wie. Na parterze budynku urz dzona jest noclegownia na miejsca, a na pi trze znajduj si pomieszczenia schroniska na 16 miejsc sta ych. Noclegownie wiadcz pomoc dla bezdomnych w obiektach ca orocznych lub wy cznie w okresie zimowym zapewniaj c cznie przesz o 900 miejsc. W razie konieczno ci organizowano dodatkowe miejsca do spania. Obiekty dysponowa y wieloosobowymi pomieszczeniami mieszkalnymi (oddzielne dla kobiet i m czyzn), azienkami z zapewnionymi rodkami higieny (myd em, r cznikami, papierem toaletowym) oraz magazynami czystej i brudnej bielizny, kuchni, a tak e pomieszczeniami gospodarczymi. Osobom bezdomnym poza noclegiem oferowano wy ywienie, k piel, zmian bielizny. W 14 noclegowniach pranie odbywa o si we w asnym zakresie rodkami dost pnymi w obiekcie, pozosta e 5 zleca o us ug pralni zewn trznej. Utrzymanie porz dku i czysto ci w obiektach nale a o do przebywaj cych w nich osób. Budynki noclegowni by y skanalizowane, zaopatrywane w wod dobrej jako ci z wodoci gów publicznych, posiada y umowy na odbiór odpadów komunalnych. III.3. Hotele, motele, pensjonaty W 2016 r. pod nadzorem PIS znajdowa y si 393 obiekty (o 2 wi cej ni w 2015 r.). Skontrolowano % (252 hotele, 31 moteli i 26 pensjonatów). Przedmiotem kontroli sanitarnych by stan sanitarno-techniczny, post powanie z bielizn brudn i czyst, zaopatrzenie w rodki czysto ci, dezynfekcja pomieszcze, urz dze i sprz tów, dost pno rodków higienicznych (papieru toaletowego, r czników jednorazowego u ycia lub suszarek do r k, myd a), gospodarka odpadami i nieczysto ciami p ynnymi, czysto i porz dek w obiektach i ich otoczeniu oraz przestrzeganie zapisów ustawy o ochronie zdrowia przed nast pstwami u ywania tytoniu. W czasie kontroli s u by sanitarne zwraca y szczególn uwag w a cicielom kontrolowanych obiektów na potrzeb bada wody ciep ej w kierunku obecno ci bakterii z rodzaju Legionella, informuj c jednocze nie o zagro eniach zwi zanych z obecno ci tej bak- 58

59 terii w instalacji wody ciep ej. Ciep a woda u ytkowa badana by a we w asnym zakresie przez w a cicieli 7 obiektów (w tym 1 badanie dotyczy o wody pobranej z natrysków przy basenie hotelowym). W ramach dzia a nadzorowych badania wody ciep ej przeprowadzono w 12 hotelach (w 9 w Poznaniu, w Czarnkowie, S upcy i Z otowie). W 3 obiektach stwierdzono obecno bakterii z rodzaju Legionella. Wydano zalecenia podj cia dzia a naprawczych, co zosta o wykonane w przypadku 2 hoteli, natomiast w 1 obiekcie kontrolny pobór wody przewidziano na 2017 r. Negatywnie oceniono 1 hotel w Gnie nie (podobnie jak w 2015 r.) w zwi zku ze stwierdzonymi uchybieniami dotycz cymi: braku zamków w kabinach ust powych, wentylacji mechanicznej w w z ach sanitarnych, dokumentacji zdrowotnej pracowników, ladów ple ni i zniszczonych fug w kabinach prysznicowych, p kni na suficie w pokojach mieszkalnych oraz niewystarczaj cego zapasu po cieli czystej. Wydano decyzj, a nast pnie z powodu nie wykonania wszystkich nakazów decyzji, wystosowano upomnienie. Wydano 8 zawiadomie w trybie art. 30 ustawy o PIS oraz 7 zalece pokontrolnych. Najcz ciej kwestionowano nieprawid owy stan sanitarno-techniczny mebli, cian i sufitów w pokojach mieszkalnych i ci gach komunikacyjnych oraz brak rodków dezynfekcyjnych, rozdzia u dróg bielizny brudnej i czystej, w a ciwie urz dzonego magazynu przechowywania bielizny czystej. W jednym obiekcie osoby winne zaniedba zosta y ukarane mandatem na kwot 300 z (w hotelu w Poznaniu za brudne posadzki w pomieszczeniach magazynu bielizny czystej i brudnej, na korytarzu oraz si owni). W kontrolowanych obiektach przestrzegano zapisów ustawy o ochronie zdrowia przed nast pstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Tab. 2. Ocena obiektów w latach Rok Liczba Liczba obiektów obiektów skontro- Liczba Liczba obiektów obiektów ocenionych jako jako z e z e (%) (%) mandatów (kwota) (kwota) Liczba Liczba wystawionych man- skontrolowanych (%) (%) ocenionych (89%) 0 1 (200 z ) (86%) 1 (0,3%) 2 (400 z ) (79%) 1 (0,3%) 1 (300 z ) 59

60 III.4. Kempingi, schroniska m odzie owe, pola biwakowe oraz inne obiekty wiadcz ce us ugi hotelarskie W 2016 r. na terenie woj. wielkopolskiego zewidencjonowano 873 obiekty (o 7 wi cej ni w 2015 r.). Skontrolowano 509 obiektów (58%): 16 kempingów, 3 schroniska m odzie owe, 22 pola biwakowe oraz 468 innych obiektów, w których wiadczone s us ugi hotelarskie. Standard i zakres us ug oferowanych w obiektach hotelarskich by zró nicowany. Wi kszo pokoi mieszkalnych posiada a odr bne zespo y higieniczno-sanitarne, odpowiednio zaopatrzone w rodki higieniczne. Teren wokó o rodków wypoczynkowych i pól namiotowych by o wietlony i ogrodzony, wyposa ony w dostateczn liczb koszy na odpady na bie co opró nianych. Wydzielone by y stanowiska pod przyczepy kempingowe lub namioty, udost pniano toalety i azienki wyposa one w myd o i r czniki jednorazowego u ycia. Na terenie obiektów urz dzono boiska do gry w pi k oraz miejsca rekreacyjne. W 2016 r. z y stan stwierdzono w 5 obiektach. Wydano 2 decyzje administracyjne, zawiadomienie w trybie art. 30 ustawy o PIS oraz 2 mandaty karne na czn kwot 600 z. Kontrole sprawdzaj ce zaplanowano na 2017 r. W obiekcie noclegowym w Prze mierowie (powiat pozna ski) przeprowadzono kontrol sanitarn sprawdzaj c wykonanie zalece pokontrolnych z 2015 r., która nie wykaza a poprawy stanu sanitarno-higienicznego obiektu. Ponownie stwierdzono brak zachowania rozdzia u dróg obiegu bielizny czystej i brudnej w obiekcie. W a ciciela ukarano mandatem karnym na kwot 200 z oraz obci ono kosztami przeprowadzonej kontroli (decyzja op atowa). Nieprawid owo ci zosta y usuni te, co wykaza a kontrola sprawdzaj ca. Popraw stanu sanitarno-technicznego stwierdzono w gospodarstwie agroturystycznym w Lednogórze (powiat gnie nie ski) oraz o rodku wczasowym w Giewartowie (powiat s upecki). W zwi zku z interwencj przeprowadzono kontrol sanitarn w Hotelu Pracowniczym w powiecie pozna skim, w wyniku której stwierdzono nieprawid owo ci dotycz ce bie cego stanu sanitarnego. W a ciciela ukarano mandatem karnym w wysoko ci 200 z. Wydano zalecenia pokontrolne oraz obci ono kosztami przeprowadzonej kontroli. Kontrola sprawdzaj ca wykaza a wykonanie zalece. Nieprawid owy stan sanitarno-techniczny stwierdzono ponadto w 5 obiektach, w których polepszenie warunków uzyskano w zwi zku z wystosowanymi zaleceniami. W ramach dzia a nadzorowych przeprowadzono badania wody ciep ej w kierunku bakterii z rodzaju Legionella w O rodku Rehabilitacyjnym dla Dzieci w Z otowie oraz obiekcie noclegowym w Poznaniu. Nie stwierdzono obecno ci bakterii w ciep ej wodzie u ytkowej. 60

61 Tab. 3. Ocena obiektów w latach Liczba Liczba obiektów obiektów skontro- Liczba Liczba obiektów obiektów ocenio- Liczba wystawionych Rok skontrolowanych (%) (%) ocenionych nych jako jako z e z e (%) (%) mandatów (kwota) (65%) 2 (0,4%) 7 (1050 z ) (63%) 4 (0,7%) 4 (800 z ) (58%) 5 (1%) 4 (1000 z ) III.5. Zak ady fryzjerskie, kosmetyczne, tatua u, odnowy biologicznej oraz inne zak ady, w których wiadczonych jest cznie wi cej ni jedna z wy ej wymienionych us ug W 2016 r. na terenie woj. wielkopolskiego znajdowa y si 6143 obiekty, które wykonywa y us ugi z zakresu fryzjerstwa, kosmetyki, tatua u i odnowy biologicznej (w porównaniu do 2015 r. ich liczba wzros a o 295). Kontroli poddano 3170 zak adów (51,6%). Najwi ksz grup w ród zak adów uj tych w ewidencji stanowi y zak ady fryzjerskie (46,4% ), natomiast najmniejsz zak ady tatua u (1%). Rys. 6. Skontrolowane zak ady znajduj ce si w ewidencji PSSE w 2016 r fryzjerskie kosmetyczne tatua u odnowy biologicznej inne zak ady liczba zak adów w ewidencji liczba obiektów skontrolowanych Tab. 4. Skontrolowane zak ady znajduj ce si w ewidencji PSSE w 2016 r. Typ zak adów Liczba zak adów Liczba Liczba zak adów zak adów skon- % skontrolowanych w ewidencji skontrolowanych obiektów Fryzjerskie ,2 Kosmetyczne ,6 Tatua u ,1 Odnowy biologicznej ,9 Inne zak ady, w których wiadczona jest wi cej ni z ww. us ug RAZEM ,6 61

62 Rys. 7. Liczby poszczególnych grup obiektów w latach fryzjerskie kosmetyczne tatua u odnowy biologicznej inne zak ady W 2016 r. w 3172 skontrolowanych zak adach przeprowadzono 3297 kontroli, negatywnie oceniono 15 (w 2015 r. 28), w tym 9 ze wzgl du na stan sanitarno-higieniczny, 4 ze wzgl du na z y stan techniczny i 2 ze wzgl du na z y stan sanitarno-higieniczny i techniczny. Na o ono 24 mandaty karne na czn kwot 3850 z (w 2015 r. 57 mandatów karnych na czn kwot 9750 z ), wydano 62 decyzje op atowe za kontrole sanitarne, w których stwierdzono uchybienia oraz wystosowano 3 zawiadomienia w trybie art. 30 ustawy o PIS. Najcz ciej stwierdzano: brak nale ytej czysto ci blatu roboczego i pomieszcze zak adu, rodków s u cych do dezynfekcji narz dzi fryzjerskich, urz dze s u cych do sterylizacji narz dzi b d umów potwierdzaj cych wykonywanie tych zabiegów, rozdzia u mi dzy czystymi, a u ywanymi narz dziami fryzjerskimi i kosmetycznymi. Tab. 5. Liczba obiektów ze stwierdzonym z ym stanem sanitarnym w 2016 r. Typ zak adów Liczba Liczba skontrolo- Liczba obiektów skontrolowanych ze ze stwierdzonym z ym z ym sta- skontrolowanych zak adów zak adów stanem: sanitarno- higieniczno- technicznym higienicznym sanitarnym i technicznym Fryzjerskie Kosmetyczne Tatua u Odnowy biolo biologicznej Inne zak ady RAZEM

63 W czasie kontroli zak adów kosmetycznych organy PIS zwraca y uwag na posiadanie i stosowanie procedur zapewniaj cych ochron przed zaka eniami i chorobami zaka nymi zgodnie z zapisem art. 16 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zaka- e i chorób zaka nych u ludzi (Dz. U. z 2016 r. poz. 1866, ze zm.) Powy szy zapis zobowi zuje osoby, które prowadz dzia alno w bran y niemedycznej i podejmuj czynno ci, w trakcie wykonywania których dochodzi do naruszenia ci g o ci tkanek ludzkich do opracowania, wdro enia i stosowania procedur, zapewniaj cych ochron przed zaka eniami i chorobami zaka nymi. Procedury te powinny zawiera informacje na temat zasad stosowania sprz tu poddawanego sterylizacji wykorzystywanego w przypadkach naruszenia ci g o ci tkanek ludzkich, sposobów przeprowadzenia dezynfekcji skóry i b on luzowych oraz dekontaminacji pomieszcze i urz dze. Brak procedur nale a do najcz ciej stwierdzanych w czasie kontroli uchybie, co skutkowa o wydawaniem zalece zobowi zuj cych do ich natychmiastowego opracowania i wdro enia. Rys. 8. Salon Spa w Poznaniu Podczas kontroli zak adów kosmetycznych, które w dalszym ci gu stosowa y aparaty kulkowe, pracownicy PIS informowali o braku metod potwierdzaj cych skuteczno dezynfekcji lub sterylizacji narz dzi w tych urz dzeniach. Podkre lano, i zalecan metod sterylizacji narz dzi wielokrotnego u ycia jest sterylizacja par wodn w nadci nieniu (poprzez autoklawowanie). Zak ady kosmetyczne, które nie posiada y sterylizatorów zleca y sterylizacj u ywanych narz dzi firmom zewn trznym (gabinetom stomatologicznym lub podmiotom leczniczym). Tylko w nielicznych przypadkach stwierdzano brak na terenie zak adów urz dze s u cych do steryli- 63

64 zacji narz dzi b d umów potwierdzaj cych wykonywanie zabiegów. W przypadku uchybie nak adano mandat karny. Najcz ciej powtarzaj cym si uchybieniem w trakcie kontroli zak adów fryzjerskich by- a nieprawid owa dezynfekcja sprz tu i narz dzi. Brak rodka s u cego do dezynfekcji stwierdzono w niektórych obiektach w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim, gnie nie skim oraz pozna skim. Odnotowano równie nieprawid owy sposób przechowywania czystych narz dzi fryzjerskich. No yczki, maszynki do strzy enia w osów znajdowa y si w szufladach z innym, wykorzystywanym wcze niej sprz tem. Podczas kontroli pracownicy PIS zwracali uwag na przestrzeganie zapisów ustawy z dnia 9 listopada 1995 roku o ochronie zdrowia przed nast pstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 298, ze zm.). Zgodnie z art. 5 ust. 1a ustawy w a- ciciel lub zarz dzaj cy obiektem, w którym obowi zuje zakaz palenia wyrobów tytoniowych i palenia papierosów elektronicznych jest zobowi zany umie ci w widocznym miejscu odpowiednie oznaczenie s owne i graficzne informuj ce o zakazie palenia wyrobów tytoniowych na danym terenie. W wyniku przeprowadzanych kontroli nie stwierdzono nieprawid owo ci w tym zakresie. Wi kszo zak adów wiadcz cych us ugi w zakresie fryzjerstwa, kosmetyki, tatua u i odnowy biologicznej stosuje bielizn jednorazowego u ytku. Bielizna wielokrotnego u ytku, sk adowana by a w wydzielonych, opisanych, zamykanych pojemnikach lub specjalnie przeznaczonych do tego celu szafach lub pó kach. Po u yciu bielizn wielorazowego u ytku przekazywano do prania pralniom us ugowym lub sporadycznie prano we w asnym zakresie. W nielicznych przypadkach, w wyniku kontroli stwierdzono stosowanie zniszczonych r czników oraz jednorazowych pelerynek fryzjerskich do obs ugi kilku klientów. Na o ono 24 mandaty karne. W zak adach wiadcz cych us ugi fryzjerskie, kosmetyczne, tatua u i odnowy biologicznej najcz ciej stwierdzano wentylacj grawitacyjn. Wentylacja mechaniczna znajdowa a si zazwyczaj w toaletach dla personelu i klientów oraz w pomieszczeniach przeznaczonych do przechowywania sprz tów i rodków czysto ciowych. Obiekty charakteryzuj ce si wy szym standardem wiadczenia us ug wyposa one by y w klimatyzacj. Skontrolowane podmioty posiada y dokumentacj zawieraj c aktualne przegl dy przewodów kominowych i urz dze klimatyzacyjnych. ród em zaopatrzenia w wod by y przede wszystkim wodoci gi publiczne b d ce pod sta ym nadzorem s u b sanitarnych. 64

65 Odpady komunalne gromadzone by y w pojemnikach lub w kontenerach, sukcesywnie opró nianych przez wyspecjalizowane firmy i wywo one na wysypiska odpadów. III.6. Obiekty komunikacji publicznej Spo ród 177 obiektów komunikacji publicznej (w 2015 r. wykazano 179 obiektów), 40 stanowi y dworce autobusowe, 127 dworce i stacje kolejowe, 1 port lotniczy oraz 9 przystani jednostek p ywaj cych. Dworce autobusowe oraz dworce i stacje kolejowe stanowi y 94,4% ogó u obiektów komunikacji publicznej. Skontrolowano 131 obiektów (74%). aden obiekt nie zosta oceniony negatywnie. Obiekty w powiatach gnie nie skim i pozna skim zosta y dodatkowo skontrolowane w zwi zku z organizowanymi w lipcu 2016 r. wiatowymi Dniami M odzie y w Krakowie. Rys. 9. Odsetek obiektów skontrolowanych 21% 5% 1% dworce i stacje kolejowe dworce autobusowe przystanie jednostek p ywaj cych port lotniczy 73% Zlikwidowano: przysta statków spacerowych Bia a Dama i Karolinka na rzece Warcie w starym porcie w Poznaniu, przystanek kolejowy w Boszkowie (powiat leszczy ski), dworzec autobusowy w Pyzdrach (powiat wrzesi ski), przystanek autobusowy w Po ajewie (powiat czarnkowsko-trzcianecki). Oddano do u ytku 2 przystanki kolejowe w powiecie pozna skim. Kontrolowano stan sanitarno-techniczny pomieszcze ogólnodost pnych zwi zanych z odpraw podró nych: poczekalni, toalet, tuneli, peronów oraz pomieszcze s u bowych i s u bowego zaplecza sanitarnego. Stwierdzane podczas kontroli nieprawid owo ci, najcz ciej dotyczy y 65

66 m.in. zabrudzonych i zawilgoconych cian i sufitów, zniszczonej i brudnej elewacji budynków, zniszczonej nawierzchni peronów i ubytków tynku. Usuni cie nieprawid owo ci egzekwowano w drodze post powania administracyjnego. Tab. 6. Ocena obiektów transportu autobusowego i kolejowego w latach Rok Dworce autobusowe Liczba obiek- % obiektów Liczba obiektów obiektów ocenionych skontrolowanych wg ewidencji negatywnie Dworce i stacje kolejowe Liczba obiek- Liczba obiektów obiektów skontrolowanych wg ewidencji % obiektów ocenionych negatywnie , W latach aden z obiektów nie otrzyma oceny negatywnej. Do poprawy stanu sanitarno-higienicznego obiektów komunikacji publicznej w woj. wielkopolskim przyczyniaj si przeprowadzane przez zarz dców obiektów prace remontowe. Rys. 10. Zintegrowane Centrum Komunikacyjne W growiec Zako czono remont dworca kolejowego w W growcu. Do u ytku podró nych oddano hol, poczekalni, toalety oraz przej cie podziemne z 3 windami. W wyremontowanym obiekcie wydzielono przestrze, do której przeniesiono dworzec autobu- sowy, tworz c w ten sposób Zintegrowane Centrum Komunikacyjne w W growcu. W pozosta ych obiektach komunikacji publicznej prowadzono drobne remonty m.in. w obiektach kolejowych w Gnie nie, Ko cianie, Czempiniu i Starym Bojanowie (powiat ko- cia ski), Lesznie, Nowym Tomy lu, Opalenicy (powiat nowotomyski), Poznaniu (Pozna Garbary, Pozna Wola, Pozna Wschód, Pozna Antoninek, Pozna Górczyn, Pozna Junikowo, Pozna Strzeszyn, Pozna Staro ka) oraz w Swarz dzu, Gol czewie, Promnie, Pobiedziskach (powiat pozna ski). 66

67 Cz ciowo wyremontowany w 2015 r. dworzec kolejowy w Ostrzeszowie, nadal wymaga napraw i remontów. W woj. wielkopolskim w dalszym ci gu znajduj si obiekty kolejowe o niskim standardzie (m.in. w powiecie pozna skim i leszczy skim). Obiekty te s stare, wyeksploatowane, pozbawione toalet, bie cej wody dla podró nych czy wiat peronowych. Istniej dworce kolejowe, w których toalety znajduj si w budynkach usytuowanych w pobli u dworca. Przy braku toalet stacjonarnych, dworce wyposa a si w przeno ne kabiny sanitarne typu TOI-TOI. Rys. 11. Przysta na rzece Gwdzie (powiat pilski) Przystanie rzeczne Marina (powiat czarnkowsko-trzcianecki, powiat koni ski i powiat pilski) to obiekty o wysokim standardzie oraz bardzo dobrym stanie sanitarnotechnicznym. Zastrze e nie budzi równie stan sanitarno-techniczny przystani statku spacerowego Anna Maria na jeziorze Kórnickim (powiat pozna ski). Port Lotniczy Pozna - awica zlokalizowany w Poznaniu, przy ul. Bukowskiej 285 utrzymany by we w a ciwym stanie sanitarnym. Stan sanitarny hal przylotów i odlotów oraz w z ów sanitarnych nie budzi zastrze e. Na terenie obiektów komunikacji publicznej obowi zuje zakaz palenia tytoniu i wyrobów tytoniowych wywieszone by y stosowne informacje oraz piktogramy. III.7. Ust py publiczne oraz toalety ogólnodost pne W ewidencji s u b sanitarnych woj. wielkopolskiego w 2016 r. znajdowa o si 211 ust pów publicznych (w 2015 r. 205) oraz 39 toalet ogólnodost pnych, czyli takich, które usytuowane by y w budynkach u yteczno ci publicznej m.in. w urz dach, kinach, galeriach handlowych, na dworcach autobusowych i kolejowych. Powsta o 15 nowych szaletów publicznych w powiatach: k pi skim (1), ko cia skim (1), pilskim (8), pozna skim (4) i remskim (1). W ród nowych obiektów s toalety o wysokim standardzie z dost pno ci dla osób niepe nosprawnych, jak równie ust py tymczasowe, nieskanalizowane, przeno ne typu TOI-TOI. 67

68 Zlikwidowano toalety w powiecie kolskim (1), pilskim (1), pozna skim (2), remskim (1) oraz wykre lono z ewidencji 4 toalety w powiecie pozna skim. Skontrolowano 171 ust pów publicznych, z czego 6 oceniono negatywnie (3,5%). Jako z e pod wzgl dem sanitarno-higienicznym i technicznym oceniono obiekty w powiatach: gnie nie skim, obornickim, ostrowskim i pozna skim. Nieprawid owo ci dotyczy y m.in. zniszczonych, pop kanych, zawilgoconych powierzchni cian i sufitów, uszkodzonych p ytek pod ogowych, skorodowanej armatury sanitarnej oraz braku ciep ej wody. Trwa post powanie administracyjne, wszcz te w 2014 r., dotycz ce toalety publicznej zlokalizowanej w podziemiach na Rynku w Ostrowie Wlkp. Prace zwi zane z tym obiektem wymagaj usuni cia cz ci nawierzchni Rynku, celem wykonania izolacji zewn trznej konstrukcji. Zako czenie prac zosta o wyznaczone na koniec 2016 r. Obecnie funkcjonuje cz toalety, która utrzymana jest w dobrym stanie sanitarno-higienicznym. Problem techniczny wyst puje w ust pie publicznym na Rynku w Obornikach brak mo liwo- ci pod czenia ciep ej wody do obiektu. Przewidziana jest przebudowa Rynku oraz likwidacja obiektu. Trwa post powanie administracyjne. W 2015 r. ze wzgl du na niew a ciwy stan cian i pod óg wszcz to post powanie administracyjne dotycz ce toalety w Poznaniu, przy ul. Racjonalizatorów, które umorzono, z uwagi na zmian w a ciciela obiektu. Kolejna decyzja, na o ona na nowego w a ciciela nie zosta a wykonana. Wydano upomnienie, sprawa jest w toku. W Skorz cinie (powiat gnie nie ski) zakwestionowano stan techniczny 3 szaletów, które wymagaj kompleksowych prac modernizacyjnych. PPIS w Gnie nie wystosowa zawiadomienie do w adz samorz dowych. Stan techniczny obiektów nie uleg poprawie. W trakcie przeprowadzanych kontroli w innych ust pach publicznych stwierdzano uchybienia sanitarno-higieniczne oraz sanitarno-techniczne, które po wydaniu zalece pokontrolnych zosta y usuni te (m.in. w powiatach: gnie nie skim, koni skim, nowotomyskim). Wiele obiektów nadal jest remontowanych i modernizowanych (m.in. w powiecie szamotulskim i wolszty skim). Wi kszo toalet publicznych oraz ogólnodost pnych w Poznaniu by a oceniona pozytywnie. W Poznaniu przyby y ust py publiczne: przy ul. Czartoria, Ewangelicznej oraz Meteorytowej. Ust py ogólnodost pne, które funkcjonuj w galeriach i centrach handlowych, kinach, stadionach, MOP przy autostradzie, cechuj si wysokim standardem, du funkcjonalno ci, a tak e estetyk. Niektóre toalety wyposa ane zosta y dodatkowo w kabiny dla dzieci, pokoje dla rodziców, które umo liwiaj czynno ci piel gnacyjne (przewijanie, karmienie dzieci). Ust py 68

69 ogólnodost pne czyszczone by y wielokrotnie w ci gu dnia, co potwierdzaj odpowiednie zapisy w dokumentacji. III.8. K pieliska i miejsca wykorzystywane do k pieli W sezonie k pielowym 2016 r. w ewidencji znajdowa o si 27 k pielisk raportowanych do Komisji Europejskiej i 96 miejsc wykorzystywanych do k pieli. Tab. 7. Liczba k pielisk i miejsc wykorzystywanych do k pieli w latach Miejsca Miejsca wykorzystywane do k pieli, do w K pieliska, Liczba Liczba miejsc miejsc wyko- Liczba Liczba k pie- wykorzystywane Rok Rok ewi- w których woda wykorzystywanych do k pielisk których k pieli, woda w których odpowiada a woda odpowiada a wymaganiom ewidencji odpowiada a wy- do k pieli w ewidencji wymaganiom (%) w ewidencji wymaganiom (%) (%) , Tab. 8. K pieliska na terenie woj. wielkopolskiego w sezonie k pielowym 2016 r. Powiat Liczba k pielisk Nazwa k pieliska Nazwa akwenu k - k pieliskowego Klasyfikacja jakojako ci wody czarnkowski 1 Lubasz Jezioro Du e jezioro Du e doskona a gnie nie ski 2 Winiary jezioro Winiary doskona a Skorz cin jezioro Niedzi giel doskona a K pielisko Gminnego O rodka Sportu ko cia ski 1 i Rekreacji w Nowym jezioro Woniejskie doskona a D bcu nad j. Woniejskim K pielisko Osieczna leszczy ski 1 ul. Gosty ska 5a jezioro oniewskie dostateczna K pielisko na Jeziorze M y skim w Prusimiu Pla a Pla a Miejska nad nad Jezio- Jeziorem Jaroszewskim mi dzychodzki 4 K pielisko na Jeziorze Kwileckim w Orzeszkowie K pielisko na jeziorze Kuchennym w Prusimiu jezioro M y skie doskona a jezioro Jaroszewskie doskona a jezioro Kwileckie doskona a jezioro Kuchenne nieklasyfikowane K pielisko Miejskie Ob- obornicki 1 zbiornik wodny doskona a Oborniki ostrowski 1 LIDO staw Szperek doskona a K pielisko OSiR przy ul. ostrzeszowski 1 rzeka Strzegowa doskona a K pielowej w Ostrzeszowie 69

70 pilski 2 P otki jezioro P otki doskona a Piaszczyste jezioro Piaszczyste doskona a pleszewski 1 Go uchów rzeka Ciemna doskona a pozna ski 6 Malta jezioro Malta dobra Strzeszyn jezioro Strzeszy skie doskona a Rusa ka jezioro Rusa ka dostateczna Kiekrz Krzy owniki jezioro Kierskie dobra K pielisko w Niepruszewie nad j. Niepruszewskim k p. Akwen Tropicana w Owi skach jezioro Niepruszewskie zbiornik wodny w Owi skach doskona a doskona a szamotulski 1 azienki jezioro Pniewskie dostateczna K pielisko nad jeziorem remski 1 jezioro Jaros awskie doskona a Jaros awskim w growiecki 4 K pielisko Miejskie W growiec jezioro Durowskie doskona a K pielisko Kobylec jezioro Kobyleckie doskona a K pielisko Kamienica jezioro Kalisza skie dobra K pielisko Kozielsko jezioro St puchowskie dobre W 2016 r. w woj. wielkopolskim nie zorganizowano nowych k pielisk. Z powodów formalnych k pielisko przy Jeziorze Karczownik (powiat chodzieski), które funkcjonowa o w poprzednich latach nie zosta o uruchomione. K pieliska i miejsca wykorzystywane do k pieli na terenie woj. wielkopolskiego w wi kszo ci zorganizowane by y na jeziorach (22 k pieliska 81,5 %), pozosta e na stawach, rzekach oraz sztucznych zbiornikach wodnych. W sezonie k pielowym Pa stwowa Inspekcja Sanitarna dokona a oceny jako ci wody we wszystkich k pieliskach i miejscach wykorzystywanych do k pieli. Wykonano cznie 120 bada jako ci wody z k pielisk (w tym 31 w ramach kontroli urz dowej) oraz 218 bada jako ci wody w miejscach wykorzystywanych do k pieli. 70

71 Rys. 12. K pieliska i miejsca wykorzystywane do k pieli zorganizowane na jeziorach, zbiornikach, rzekach oraz stawach w 2016 r. miejsca wykorzystywane do k pieli jeziora k pieliska 22 5 zbiorniki wodne,stawy, rzeki,stawy Zarówno w k pieliskach jak i miejscach wykorzystywanych do k pieli nie wyst pi y przekroczenia wska ników mikrobiologicznych Escherichia coli i Enterokoków. Stwierdzano zakwity sinic: k pielisko Winiary (powiat gnie nie ski), k pielisko Lido (powiat ostrowski), k pielisko w Niepruszewie nad jeziorem Niepruszewskim (powiat pozna ski), k pielisko Go uchów (powiat pleszewski), miejsce wykorzystywane do k pieli Zborowo nad jeziorem Niepruszewskim (powiat pozna ski). Jako wody we wszystkich k pieliskach, na koniec sezonu k pielowego odpowiada a wymogom rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 kwietnia 2011 r. w sprawie prowadzenia nadzoru nad jako ci wody w k pielisku i w miejscu wykorzystywanym do k pieli (Dz. U. z 2016 r. poz. 1602). Organy PIS corocznie dokonuj oceny jako ci wody w k pieliskach na podstawie wymaga okre lonych w cytowanym rozporz dzeniu Ministra Zdrowia. W 2016 r. przeprowadzono klasyfikacj jako ci wody w k pieliskach na podstawie 4-letnich bada. W zale no ci od wyników bada jako wody w k pieliskach klasyfikowano jako: niedostateczn, dostateczn, dobr, doskona. W woj. wielkopolskim sezon k pielowy trwa od 15 czerwca do 30 wrze nia 2016 r. Corocznie (od 1 stycznia 2013 r.) Pa stwowa Inspekcja Sanitarna prowadzi i aktualizuje internetowy serwis k pieliskowy (zgodnie z art. 163c ust. 3 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne Dz. U. z 2015 r. poz. 469, ze zm.), który w sezonie k pielowym jest ród em informacji na temat: lokalizacji k pielisk, czasu trwania sezonu k pielowego, bie cej oceny jako ci wody w k pieliskach, informacji o zakazie k pieli wraz ze wskazaniem przyczyn zakazu, infrastrukturze (np. rodzaju wywieszonej flagi, wyznaczonych strefach w wodzie, mo liwo ci 71

72 cumowania sprz tu wodnego, pomostu, natryskach, obowi zuj cych zakazach, informacji na temat miejsc wyznaczonych do rekreacji i sportu, regulaminu k pielisk i tablic informacyjnych oraz przebieralni, punktu czerpania wody czy toalet). Serwis k pieliskowy udost pnia tak e dane administratorów oraz dane powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych nadzoruj cych k pieliska. Link do serwisu k pieliskowego umieszczony jest na stronie WSSE w Poznaniu oraz na stronie G ównego Inspektora Sanitarnego. Dodatkowo, w trakcie trwania sezonu, na stronie internetowej WSSE w Poznaniu publikowane by y komunikaty o jako ci wody w k pieliskach i miejscach wykorzystywanych do k pieli z obszaru woj. wielkopolskiego. Rys. 13. Miejsce wykorzystywane do k pieli Wielkopolska Rudno (powiat wolszty ski) We wszystkich k pieliskach nadzorowanych przez organy PIS w woj. wielkopolskim jako wody odpowiada a wymaganiom okre lonym w cytowanym rozporz dzeniu Ministra Zdrowia. W dalszym ci gu obserwuje si niepokoj c proporcj mi dzy liczb miejsc wykorzystywanych do k pieli (96), a liczb k pielisk (27), które spe niaj wszystkie obowi zuj ce wymagania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/7/WE. K piel w nich by a w pe ni bezpieczna, a jako wody podlega a sta ej kontroli w czasie trwania sezonu k pielowego. Miejsca wykorzystywane do k pieli docelowo maj s u y jako miejsca okazjonalnie wykorzystywane podczas zorganizowanego krótkotrwa ego wypoczynku letniego (obozy harcerskie, o rodki wypoczynkowe, campingi, gospodarstwa agroturystyczne itp.). Osoby k pi ce si w tych miejscach robi to na w asn odpowiedzialno. 72

73 III.9. P ywalnie Zgodnie z 8 rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2015 r. w sprawie wymaga, jakim powinna odpowiada woda na p ywalniach (Dz. U. poz. 2016) zarz dzaj cy p ywalniami w okresie 6 miesi cy od dnia og oszenia cytowanego rozporz dzenia tj. od czerwca 2016 r. zostali zobowi zani do dostosowania, do okre lonych w nim wymaga. Rozporz dzenie na o y o na zarz dców p ywalni m.in. obowi zek prowadzenia i dokumentowania wewn trznej kontroli jako ci wody. Zarz dzaj cy p ywalniami w uzgodnieniu z organami PIS ustalali harmonogramy poboru próbek wody z p ywalni w ramach kontroli wewn trznej. W harmonogramach okre lono cz stotliwo pobierania próbek wody dla parametrów wskazanych w rozporz dzeniu w zakresie mikrobiologicznym i w szerokim zakresie fizykochemicznym, które dotychczas nie by o przedmiotem kontroli. W 2016 r. na terenie woj. wielkopolskiego w ewidencji PIS znajdowa o si 100 p ywalni. Wykre lono z ewidencji dwie p ywalnie: basen k pielowy Obiekt Sportowy przy ul. Staszica 1a w remie oraz p ywalni letni Wielspin w O rodku Rehabilitacyjno-Wypoczynkowy przy ul. Wysokiej 8 w Puszczykowie (powiat pozna ski). Oddano do u ytku 3 nowe obiekty basenowe. Tab. 9. Liczba obiektów basenowych w latach Rok Liczba Liczba obiek- Obiekty Obiekty oce- Liczba obiektów obiektów ocenione ocenione jako jako z e skontrolowanych w ewidencji jako z e z e (%) % Rys. 14. Wykaz p ywalni w woj. wielkopolskim w 2016 r. p ywalnie na terenie woj. wielkopolskiego: 100 kryte: 64 odkryte: 20 parki wodne: 16 73

74 W Koninie oddano do u ytku basen przy Szkole Podstawowej Nr 3 sk adaj cy si z jednej niecki. W powiecie nowotomyskim oddano do eksploatacji p ywalni w Hotelu Navigator w Zb szyniu sk adaj c si z dwóch niecek wyposa onych w urz dzenia wytwarzaj ce aerozol wodno-powietrzny (w tym jacuzzi) oraz p ywalni w Pa acu w W sowie posiadaj c jedn nieck. Wszystkie nowo oddane p ywalnie zosta y ocenione jako dobre pod wzgl dem sanitarnotechnicznym. Rys. 15. Park wodny Planty (powiat pleszewski) Skontrolowano wszystkie obiekty basenowe. Ich stan sanitarno-techniczny uleg poprawie. Dwa obiekty oceniono negatywnie (w powiecie szamotulskim i pleszewskim). W 22 obiektach basenowych przeprowadzono remonty i modernizacje. Prace dotyczy y przede wszystkim: remontów niecek, toalet, odmalowania cian i sufitów w szatniach, w halach basenowych i pomieszczeniach pomocniczych, odnowienia kraw dzi niecek, wymiany fug i p ytek, a tak e modernizacji procesów uzdatniania wody (m.in. wymiany filtrów, monta u urz dze dezynfekcyjnych np. lamp UV) oraz przystosowania systemów cyrkulacji do kontroli jako ci wody. P ywalnie zaopatrywano w wod pochodz c z sieci wodoci gów publicznych (93%). W wi kszo ci wyposa one by y w automatyczne systemy oczyszczania i cyrkulacji wody, sys- 74

75 temy automatycznego dozowania rodków dezynfekcyjnych oraz automatyczne stacje kontroli parametrów tj. ph, potencja redox, chlor wolny, chlor zwi zany. Nie wszyscy zarz dzaj cy prowadzili w ramach kontroli wewn trznej badania jako ci wody z systemu cyrkulacji ze wzgl du na brak przystosowanej instalacji do poboru wody. Nie w ka dym obiekcie basenowym wykonywane by y badania jako ci wody w ramach kontroli wewn trznej, jak równie nie wszystkie parametry poddawane by y kontroli. Próbki wody nie w ka dym przypadku by y pobierane z cz stotliwo ci wymagan rozporz dzeniem Ministra Zdrowia. Pa stwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni w zwi zku ze sprawowanym bie cym nadzorem sanitarnym wydali 12 decyzji administracyjnych. Z uwagi na z jako wody oraz stwierdzone nieprawid owo ci, wystosowano do w a cicieli basenów 23 zawiadomienia (zgodnie z art. 30 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej). W 2016 r. PIS wykona a 1095 bada jako ci wody (4237 próbek) w ramach kontroli urz dowej jako ci wody w basenach. W 313 przebadanych próbkach (7,4%) stwierdzono zanieczyszczenie wody wykorzystywanej do celów k pielowych. Najcz ciej stwierdzano przekroczenia ogólnej liczby mikroorganizmów w 36 0 C (niechorobotwórczych), rzadziej Pseudomonas aeruginosa oraz Escherichia coli. W zakresie fizyko-chemicznym przede wszystkim stwierdzano przekroczenia parametrów: m tno, chloroform, suma THM oraz chloru wolnego i zwi zanego. Utrzymanie parametrów fizyko-chemicznych na poziomie okre lonym w cytowanym rozporz dzeniu Ministra Zdrowia jest du ym problemem dla zarz dzaj cych p ywalniami. Dzia ania naprawcze zmierzaj ce do poprawy jako ci wody najcz ciej dotyczy y przegl du technicznego, regulacji procesów uzdatniania oraz przeprowadzenia skutecznej dezynfekcji wody w niecce i instalacji technologicznej obiegu wody. III.10. Ha as komunalny W 2016 r. organy PIS prowadzi y 16 spraw dotycz cych uci liwo ci ha asowych w miejscu zamieszkania (o 5 wi cej ni w 2015 r.). Spo ród zg oszonych interwencji, 7 nie nale- a o do kompetencji organów sanitarnych, poniewa dotyczy y ha asu rodowiskowego (o czym informowano zainteresowane osoby b d przekazywano sprawy w a ciwym organom). ród em ha asu by y urz dzenia i maszyny zamontowane w zak adach handlowous ugowych takich jak sklepy spo ywcze, lokale gastronomiczne oraz urz dzenia instalacyjne budynków (w ze cieplny, kot ownia, instalacja wentylacyjna i klimatyzacyjna, basen k pielowy, brama gara owa). Przeprowadzono 17 wizji, w tym 4 kontrole pomiarowe. 75

76 Na podstawie przeprowadzonych pomiarów wystawiono 1 tytu wykonawczy do egzekucji administracyjnej oraz na o ono grzywn w celu przymuszenia zobowi zuj c do wykonania nakazu decyzji PPIS w Poznaniu wydanej w 2015 r. W 3 przypadkach stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych warto ci poziomu d wi ku okre lonego w normie PN-87/B-02151/02. Sprawy przekazywano do w a ciwego powiatowego inspektora nadzoru budowlanego w celu prowadzenia dalszego post powania administracyjnego. Tab. 10. Sprawy zwi zane z uci liwo ciami ha asowymi w latach Rok Rok Liczba Liczba przeprowa- Liczba Liczba przeprowa- Liczba wydanych Liczba interwencji przeprowadzonych wizji przeprowadzonych pomiarów Liczba wydanych Liczba interwencji decyzji wizji pomiarów decyzji Podsumowanie 1. Stan sanitarno-techniczny domów pomocy spo ecznej jest porównywalny do 2015 r. Stan sanitarno-higieniczny nie budzi zastrze e s u b sanitarnych. 2. Na terenie woj. wielkopolskiego powstaje coraz wi cej domów opieki dla osób starszych prowadzonych w ramach dzia alno ci gospodarczej. 3. Wzrós odsetek obiektów ocenionych jako z e w grupie obiektów hotelarskich (z 0,7% w 2015 r. do 1% w 2016 r.). 4. Brak aktualnego przepisu wykonawczego dotycz cego zak adów fryzjerskich, kosmetycznych, tatua u i odnowy biologicznej utrudnia prawid owe sprawowanie nadzoru nad t grup obiektów. 5. Ogólny stan obiektów komunikacji publicznej w woj. wielkopolskim (w tym szczególnie kolejowych) poprawia si g ównie dzi ki przeprowadzanym remontom. 6. Odsetek ust pów publicznych ocenionych negatywnie wyniós 3,5% (2015 r. 2,8%). 7. Z roku na rok wzrasta liczba ust pów publicznych o dobrym standardzie, dostosowanych dla osób niepe nosprawnych. Pomimo tego, nadal w wielu powiatach ich liczba jest niewystarczaj ca zw aszcza na terenach turystycznych i rekreacyjnych oraz przy cmentarzach. 76

77 8. Nie wszyscy zarz dzaj cy p ywalniami prowadzili w ramach kontroli wewn trznej badania jako ci wody wprowadzanej do niecki basenowej z systemu cyrkulacji. 9. W niektórych obiektach basenowych nie prowadzono bada jako ci wody w ramach kontroli wewn trznej lub nie wszystkie parametry zosta y oznaczone. Zarz dzaj cy p ywalniami nie zawsze dokonywali poboru próbek wody z wymagan rozporz dzeniem Ministra Zdrowia cz stotliwo ci. 10. Du ym problem dla zarz dzaj cych p ywalniami jest utrzymanie parametrów fizykochemicznych wody na poziomie okre lonym w rozporz dzeniu Ministra Zdrowia (Dz. U. poz. 2016). 11. Zwi kszy a si liczba interwencji dotycz cych uci liwo ci ha asowych (z 11 w 2015 r. do 16 w 2016 r.). 77

78 IV. STAN SANITARNY PODMIOTÓW WYKONUJ CYCH DZIA ALNO LECZNICZ Kontrole przestrzegania przepisów prawnych w podmiotach wykonuj cych dzia alno lecznicz przeprowadzano w oparciu o rozporz dzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie szczegó owych wymaga, jakim powinny odpowiada pomieszczenia i urz dzenia podmiotu wykonuj cego dzia alno lecznicz (Dz. U. poz. 739). Zgodnie z ustaw z dnia 15 kwietnia 2011 r. o dzia alno ci leczniczej, podmioty, które nie spe niaj wymaga rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r., a przygotowa y programy dostosowawcze mog dostosowa pomieszczenia i urz dzenia do tych wymaga do dnia 31 grudnia 2017 r. Przy ocenie podmiotów wykonuj cych dzia alno lecznicz wzi to pod uwag wyniki kontroli sanitarnych przeprowadzonych w 2016 r. w zakresie oceny bie cego stanu sanitarnotechnicznego, post powania zapobiegaj cego szerzeniu si zaka e i chorób zaka nych w warunkach szpitalnych oraz kontroli realizacji wymogów dotycz cych ogólnych przepisów bezpiecze stwa i higieny pracy, stosowania substancji i mieszanin chemicznych, nara enia pracowników na czynniki o dzia aniu rakotwórczym i szkodliwe czynniki biologiczne. W 2016 r. w ewidencji Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej znajdowa y si 8732 podmioty wykonuj ce dzia alno lecznicz, z czego skontrolowano 3174 (36,3%). Z y stan sanitarny stwierdzono w 97 podmiotach 3,1% (w 2015 r. 2,9%). W wyniku przeprowadzonych kontroli wydano 558 decyzji administracyjnych, na o ono 42 mandaty karne i 3 grzywny w celu przymuszenia do wykonania obowi zków na o onych decyzj. Ponadto, zgodnie z art. 30 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2015 r. poz. 1412, ze zm.) wystosowano 38 zawiadomie o stwierdzonych nieprawid owo ciach. Rozpatrzono tak e 37 interwencji, które dotyczy y naruszenia obowi zuj cych przepisów prawnych. 78

79 Tab. 1. Dzia alno kontrolna w podmiotach wykonuj cych dzia alno lecznicz w 2016 r. Rodzaj placówki Rodzaj wykonywanej dzia alno ci leczniczej Liczba w ewidencji Liczba skontrolowanych Ze stwierdzonym z ym stanem Podmioty lecznicze Stacjonarne i ca odobowe wiadczenia zdrowotne (szpitalne oraz inne ni szpitalne) Ambulatoryjne wiadczenia zdrowotne (przychodnie, o rodki zdrowia, poradnie, zak ady bada diagnostycznych) Ogó em Indywidualna, Indywidualna specjalistyczna oraz grupowa praktyka lekarska Praktyki zawodowe Indywidualna, Indywidualna specjalistyczna oraz grupowa praktyka lekarzy dentystów Indywidualna, Indywidualna specjalistyczna oraz grupowa praktyka piel gniarska inne Ogó em Podmioty wykonuj ce dzia alno lecznicz ogó em

80 IV.1. Szpitale W ewidencji PIS w 2016 r. znajdowa y si 103 szpitale, w tym 30 jednodniowych. Spo ród 79 skontrolowanych w 38 (48,1%) stwierdzono z y stan (Tab. 2). Negatywn ocen uzyska y podmioty, w których stwierdzono nieprawid owo ci w zakresie stanu sanitarnego lub technicznego, naruszaj ce obowi zuj ce przepisy prawne, co skutkowa o wszcz ciem post powania administracyjnego lub na o eniem grzywny. Tab. 2. Liczba szpitali w latach Rok Liczba szpitali Liczba Liczba skontrolowanych skontrolowanych Ze stwierdzonym z ym stanem (%) (38,3%) (44,1%) (48,1%) W 2016 r. do ewidencji PIS wpisano 3 szpitale: OPTEGRA POLSKA Sp. z o.o. w Poznaniu, przy ul. Wenecja skiej 8, Onkologiczny Niepubliczny ZOZ ONKO-MED w Lesznie, przy ul. Królowej Jadwigi 4, Klinik Jednego Dnia w Rakoniewicach, przy ul. Ogrodowej 11 (powiat grodziski). Wykre lono 4 szpitale: Ortomedyk w Puszczykowie, przy ul. Kraszewskiego 11 (powiat pozna ski), LEXUM Europejskie Kliniki Okulistyczne w Poznaniu, przy ul. Abpa Baraniaka 88, MED-LUX w Prze mierowie, przy ul. Rynkowej 63 (powiat pozna ski), NZOZ Centrum Diagnostyki Okulistycznej MEDIGROUP Sp. z o.o. w Poznaniu, przy ul. Unii Lubelskiej 1. IV.1.1. Stan sanitarno-techniczny szpitali W 2016 r. zwi kszy si odsetek szpitali ze z ym stanem sanitarno-technicznym, oceniono tak 48,1% obiektów (w 2015 r. 44,1%). Pozytywn ocen uzyska o 51,9% skontrolowanych placówek szpitalnych. Najlepszy stan sanitarno-techniczny stwierdzono w szpitalach jednodniowych, w ród 23 skontrolowanych, jako z e oceniono 4 (szpitale powiatu pozna skiego). Prace remontowe i modernizacyjne by y systematycznie prowadzone w 30,4% skontrolowanych szpitali. 80

81 Podmioty, które uzyska y dotacje, wykona y inwestycje zwi zane z rozbudow szpitala b d kompleksow modernizacj komórek organizacyjnych w istniej cych budynkach np.: w Szpitalu Powiatowym w Chodzie y oddano do u ytku nowy budynek przeznaczony na Oddzia Rehabilitacji Ogólnoustrojowej, który zosta przeniesiony z Szamocina oraz Zak ad Rehabilitacji Ambulatoryjnej (Rys. 1). Rys. 1. Szpital w Chodzie y Oddzia Rehabilitacji Ogólnoustrojowej w SP ZOZ w Grodzisku Wlkp. oddano do eksploatacji nowo wybudowany budynek szpitala, w którym funkcjonuj dostosowane do wymogów rozporz dzenia Ministra Zdrowia pomieszczenia Oddzia u Po o niczo-ginekologicznego z Blokiem Porodowym, Noworodkowego i Internistyczno-Kardiologicznego oraz Poradni Specjalistycznych. Przebudowano tak e pomieszczenia Bloku Operacyjnego, Oddzia u Anestezjologii i Intensywnej Terapii oraz zaadaptowano pomieszczenia planowane na Oddzia Chirurgiczny, 81

82 Rys. 2. Szpital w Grodzisku Wlkp. Oddzia Po o niczo-ginekologiczny z Blokiem Porodowym w SP ZOZ w Obornikach rozbudowano budynek, zmodernizowano i powi kszono Blok Operacyjny oraz przeniesiono do dostosowanych pomieszcze Oddzia Ginekologiczno- Po o niczy z Zespo em Porodowym, w Szpitalu Specjalistycznym w Pile zaadaptowano cz szpitala na Punkt Przyj Planowych dla pacjentów oraz rozpocz to sukcesywn wymian sufitów na oddzia ach, w Ars Medical Sp. z o.o. w Pile zako czono prace rozbudowy budynku g ównego o nowe skrzyd o. Rys. 3. Ars Medical Sp. z o.o. w Pile hybrydowa sala operacyjna, Centralna Sterylizatornia Prowadzono prace remontowe i modernizacyjne w placówkach szpitalnych np.: w Szpitalu w Puszczykowie przeprowadzono kompleksowy remont Oddzia u Otorynolaryngologicznego i Rehabilitacji Kardiologicznej oraz wybudowano nowy szyb windowy i czniki mi dzy wind, a poszczególnymi oddzia ami, 82

83 w Pleszewskim Centrum Medycznym Sp. z o.o. zmodernizowano pomieszczenia Zak adu Opieku czo-leczniczego, Oddzia u Medycyny Paliatywnej, Oddzia u Rehabilitacji Ogólnoustrojowej oraz Oddzia u Ortopedii i Traumatologii Narz du Ruchu, w NZOZ Centrum Medycznym HCP w Poznaniu uruchomiono nowy Oddzia Leczenia Ran z sal zabiegow, w Szpitalu Klinicznym w Poznaniu, przy ul. Przybyszewskiego 49 zmodernizowano Klinik Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewn trznych, w Szpitalu Powiatowym we Wrze ni uruchomiono w nowym budynku Blok Porodowy, Pracownie Endoskopii, Diagnostyki Kardiologicznej oraz EEG i USG oraz Oddzia Neonatologiczny, w ZZOZ w Ostrowie Wlkp. wyremontowano Oddzia Psychiatryczny oraz cz Oddzia u Internistycznego, w SP ZOZ Wojewódzkim Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych Dziekanka w Gnie nie zako czono remont Oddzia u Detoksykacyjnego dla uzale nionych od alkoholu nr 1 oraz Oddzia u Leczenia Uzale nie nr 17, w Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym w Lesznie wyremontowano m.in. Blok Porodowy, Oddzia Onkologiczny oraz azienki na Oddziale Urologicznym i Wewn trznym. Na czas prowadzenia remontów ograniczano czasowo przyj cia pacjentów lub przenoszono dzia alno oddzia u do wydzielonego miejsca w innym oddziale. Bardzo rzadko przerywano udzielanie wiadcze lub zawieszano czasowo dzia alno. Rozpocz to równie, celem dostosowania do aktualnych przepisów prawnych budow nowych obiektów np. w Szpitalu Klinicznym w Poznaniu, przy ul. Szpitalnej, w Szpitalu Wojewódzkim w Poznaniu, przy ul. Juraszów, w NZOZ Centrum Medycznym HCP w Poznaniu oraz w SP ZOZ w Wolsztynie i w ZZOZ w Ostrowie Wlkp. Spo ród 79 skontrolowanych szpitali nieprawid owo ci dotycz ce stanu sanitarnotechnicznego stwierdzono w 39 szpitalach, co skutkowa o wydaniem 101 decyzji administracyjnych. Najcz ciej stwierdzano: Niew a ciwy stan sanitarno-techniczny: powierzchni cian, sufitów, pod óg i futryn drzwiowych w szczególno ci na salach chorych i korytarzach oddzia ów oraz w toaletach dla pacjentów, mebli, sprz tów i wyposa enia oddzia ów, kabin i brodzików prysznicowych w pomieszczeniach higieniczno-sanitarnych dla pacjentów. 83

84 Brak: pomieszcze higieniczno-sanitarnych przystosowanych dla osób niepe nosprawnych, bezszczelinowego po czenia cian z pod og na salach chorych i korytarzach oddzia ów, izolatki spe niaj cej wymagania rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r. na oddziale dzieci cym, brudownika wyposa onego w p uczk -dezynfektor lub urz dzenie do dekontaminacji basenów i kaczek oraz w wentylacj mechaniczn wyci gow na oddzia ach, pomieszczenia przeznaczonego dla po o nic i noworodków w pierwszych godzinach ycia, po porodach powik anych, w którym zapewnia si mo liwo obserwacji bezpo redniej lub przy u yciu kamer wyposa onych w funkcje autostartu, w Zespole Porodowym. Nieprawid owo ci stwierdzone by y m.in. w Wojewódzkim Szpitalu Dziekanka w Gnie nie, w Szpitalu Powiatowym w Chodzie y, w ZOZ w Gnie nie, w SP ZOZ w K pnie, Kole, Turku, w Szpitalach Klinicznych w Poznaniu przy ul. D ugiej, Polnej, 28 czerwca 1956 r. oraz Szpitalnej.. IV.1.2. Utrzymanie czysto ci pomieszcze i porz dku w otoczeniu szpitali W 2016 r. nadzór, w ramach kontroli wewn trznych, nad utrzymaniem czysto ci, stosowaniem procedur lub planów higieny w obiekcie sprawowa y zespo y ds. zwalczania zaka e szpitalnych, piel gniarka naczelna i/lub epidemiologiczna (wspó pracuj ca z kierownikiem firmy sprz taj cej, gdy szpital zatrudnia do sprz tania podmiot zewn trzny). Utrzymaniem czysto ci w 53% skontrolowanych placówek zajmowa si personel placówek, w 42% specjalistyczne firmy sprz taj ce. W 5% stosowano system mieszany tzn. utrzymaniem czysto ci zajmowa a si zarówno firma zewn trzna, jak i pracownicy obiektu. We wszystkich placówkach do sprz tania stosowano specjalne zestawy mobilne uzupe niane w miar potrzeby m.in. w mopy, rodki myj ce i dezynfekcyjne. Podczas kontroli stwierdzano brak odpowiednio wyposa onych pomieszcze porz dkowogospodarczych przeznaczonych do prawid owego post powania ze sprz tem po u yciu (mycie, dezynfekcja, suszenie, konserwacja, przechowywanie). Profesjonalne firmy zewn trzne dysponuj ce specjalistycznym sprz tem do sprz tania korzysta- y z pomieszcze najcz ciej zlokalizowanych w cz ci piwnicznej szpitali. 84

85 Szpitale w Ostrzeszowie i Grodzisku Wlkp. posiada y urz dzenie do dezynfekcji pomieszcze metod zamg awiania. Cz szpitali np. w K pnie, Ostrowie Wlkp., Wolsztynie, Pleszewie stosowa a automatyczne dozowanie rodków dezynfekcyjnych. W czasie kontroli stwierdzano: brudn zakurzon powierzchni aparatu do znieczule, zagrzybione ciany w centralnym pomieszczeniu porz dkowym, brudne, zakurzone kratki wentylacyjne, owady i zanieczyszczenia w os onach lamp o wietleniowych, niedoczyszczone miejsca trudnodost pne (naro niki pomieszcze, prowadnice drzwi przesuwanych np. wind, miejsca za meblami), zabrudzone pomieszczenia azienki, toalety, czasowo zanieczyszczone ci gi komunikacyjne (zapiaszczone maty, niedoczyszczone schody), zbyt rzadko wymieniane maty w pobli u prowadzonych remontów, blokowanie azienek pacjentów w celu przygotowania zestawów do sprz tania (brak pomieszcze gospodarczych), nieczytelno oznakowania stosowanych rodków dezynfekcyjnych, brudne krzes a, zalegaj ce kartony oraz zakurzone pod ogi w pokojach chorych. Uchybienia te pojedynczo stwierdzano w Szpitalach w Poznaniu (3), Kaliszu, Pile, Chodzie y, Obornikach, Ostrzeszowie, S upcy, Szamotu ach i Turku. Trudno ci w uzyskaniu odpowiedniego poziomu higieny w pomieszczeniach w sposób ci g y spowodowane by y g ównie: brakiem odpowiedniej liczby personelu, co wp ywa o na nadmierne obci enie obowi zkami osób sprz taj cych i nie nad anie w wykonywaniu bie cych prac, uszkodzon, z ubytkami powierzchni pomieszcze i wyposa enia (równie mebli), których mycie i dezynfekcja jest czasoch onne i ma o skuteczne, usterkami i b dami w planach higieny i procedurach np. dotycz cych cz stotliwo ci wykonywania poszczególnych czynno ci, b dami i zaniedbaniami osób wykonuj cych czynno ci porz dkowe i brakiem odpowiedniego nadzoru i szkole. Czysto bie ca szpitali, poza nielicznymi wyj tkami, by a zachowana. IV.1.3. Nadzór epidemiologiczny nad szpitalami W 2016 r. nadzorem epidemiologicznym obj to 101 (77,7%) podmiotów leczniczych udzielaj cych stacjonarnych i ca odobowych wiadcze zdrowotnych (szpitalne i inne ni szpitalne), spo ród 130 uj tych w ewidencji: 78 szpitali (76,5%), w tym 22 jednodniowe (75,9%), 8 zak adów piel gnacyjno-opieku czych (100%), 85

86 4 zak ady opieku czo-lecznicze (66,7%), 3 zak ady rehabilitacji leczniczej (100%), 4 hospicja (80%), oraz 4 inne podmioty lecznicze (66,7%). Kontrole szpitali dotyczy y dzia a zapobiegaj cych szerzeniu si zaka e i chorób zaka nych ze szczególnym uwzgl dnieniem antyseptyki, dezynfekcji, sterylizacji oraz nadzoru nad zaka eniami szpitalnymi. W 40 placówkach (51,3%) stwierdzono nieprawid owo ci i uchybienia, w tym w 3 szpitalach jednodniowych (13,6%). Najcz ciej dotyczy y one: dezynfekcji (33 szpitale), obszaru kontroli funkcjonowania systemu zapobiegania i zwalczania zaka e i chorób zaka nych (29 szpitali), sterylizacji (18 szpitali) oraz antyseptyki (15 szpitali). Rys. 4. Odsetek szpitali, w których stwierdzono nieprawid owo ci wg obszarów nadzoru w woj. wielkopolskim w 2016 r. Dezynfekcja 42,3% System zapobiegania i zwalczania zaka e oraz chorób zaka nych 37,2% Sterylizacja 23,1% Antyseptyka 19,2% 0% 20% 40% 60% Ocen szpitali w zakresie przeprowadzania dezynfekcji sprz tu i narz dzi wielokrotnego u ycia (m.in. wyposa enia w urz dzenia myj co-dezynfekuj ce), stosowanych systemów i rozwi za sterylizacyjnych oraz wykorzystania urz dze sterylizacyjnych opracowano na podstawie danych uzyskanych ze wszystkich 101 szpitali (99% b d cych w ewidencji), spo ród których 78 skontrolowano w 2016 r., 17 w 2015 r., 2 w 2014 r., a 4 poddano wizji przy odbiorze. Jeden szpital jednodniowy nie zosta uwzgl dniony w ocenie, gdy od 2013 r. jego dzia alno jest zawieszona. 86

87 IV Dezynfekcja W 93 szpitalach (92,1%) narz dzia oraz sprz t wielokrotnego u ycia poddawane by y jednoetapowej b d wieloetapowej dezynfekcji ró nego poziomu, przeprowadzanej w poszczególnych jednostkach organizacyjnych placówki (dezynfekcja manualna) lub scentralizowanych systemach centralnych lub lokalnych sterylizatorniach (dezynfekcja manualna i maszynowa). Procesów dezynfekcyjnych nie wykonywa o 8 szpitali, które stosowa y wy cznie sprz t jednorazowego u ycia. Najwi kszy problem na etapie przygotowania narz dzi do sterylizacji wyst pi w 26 placówkach, które nie posiada y sterylizatorni wyposa onych w myjnie-dezynfektory oraz nie korzysta y z us ug placówek posiadaj cych takie rozwi zania wi kszo z nich to szpitale jednodniowe (61,5%). Procesy dezynfekcyjne wykonywane by y wówczas w poszczególnych jednostkach organizacyjnych placówek tylko metod manualn jedno lub wieloetapow. Niektóre szpitale (7 placówek) nieposiadaj ce scentralizowanych systemów (centralne lub lokalne sterylizatornie) w obr bie bloków operacyjnych b d porodowych, w których stosowane narz dzia ulegaj najwi kszemu zanieczyszczeniu materia em biologicznym, wprowadzi y zasad dwustopniowej dezynfekcji z wykorzystaniem myjni-dezynfektorów b d cych na wyposa eniu i obs uguj cych tylko te jednostki. W porównaniu do 2015 r., zwi kszy a si o 3 placówki liczba szpitali posiadaj cych myjnie-dezynfektory. Na wyposa eniu 54 szpitali by o 95 urz dze (o 8 wi cej ni w 2015 r.): 76 myjni przelotowych (56 z funkcj wydruku parametrów, 20 bez funkcji wydruku), 19 nieprzelotowych (10 z funkcj wydruku parametrów, 9 z zapisem r cznym). Wi kszo myjni (53) to urz dzenia, których data produkcji nie przekroczy a 10 lat. Do dezynfekcji stosowano wy cznie preparaty zarejestrowane i dopuszczone do obrotu przez Urz d Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Uchybienia w zakresie dezynfekcji stwierdzono w 33 placówkach 42,3% (Rys. 5). 87

88 Rys. 5. Odsetek nieprawid owo ci w zakresie dezynfekcji w szpitalach woj. wielkopolskiego w 2016 r. 8% 6% Nieprawid owo ci w zakresie zapewnienia mo liwo ci mycia i dezynfekcji pomieszcze i urz dze wymagaj cych utrzymania aseptyki i wyposa enia tych pomieszcze (w tym meble) Nieprawid owo ci w zakresie wykonywania, kontroli oraz dokumentowania procesów dezynfekcji 11% 40% Nieprawid owo ci w zakresie pojemników na roztwory u ytkowe preparatów dezynfekcyjnych 16% Nieprawid owo ci w zakresie stosowania preparatów dezynfekcyjnych 19% Nieprawid owo ci w zakresie zapewnienia szczelno ci transportu wewn trznego oraz przechowywania i zabezpieczenia sprz tu poddawanego tylko dezynfekcji Nieprawid owo ci w zakresie opracowania procedur dotycz cych dezynfekcji materia ów, narz dzi i sprz tu wielokrotnego u ycia IV Sterylizacja Prawie po owa szpitali (47,5%) procesy sterylizacji przeprowadza a w Centralnych sterylizatorniach w asnych (35 szpitali) lub znajduj cych si w strukturach innych placówek (13 szpitali). Lokalne sterylizatornie, w których równie wykonywano dezynfekcj i sterylizacj, nie zawsze posiada y odr bno stref i ich rozdzia luzami (w 12 szpitalach). Punkty sterylizacji, do których dostarczany by sprz t czysty, najcz ciej ju przygotowany do sterylizacji znajdowa y si w 33 szpitalach. W niektórych placówkach, posiadaj cych sterylizatornie obs uguj ce ca y obiekt (centralna, lokalna, punkt sterylizacji) lub korzystaj cych z us ug centralnych sterylizatorni innych podmiotów, w wybranych jednostkach organizacyjnych utworzono dodatkowo punkt sterylizacji (10 szpitali), stanowisko sterylizacji gabinetowej (3 szpitale) lub lokaln sterylizatorni (1 szpital). Wykonywano tam dezynfekcj i sterylizacj na potrzeby w asnej jednostki bloku operacyjnego, porodowego, oddzia u okulistycznego. Nadal najbardziej rozpowszechnion form sterylizacji w placówkach lecznictwa stacjonarnego by a sterylizacja parowa (autoklawowanie). W porównaniu do 2015 r. ogólna liczba sterylizatorów zwi kszy a si o 6 urz dze. W 2016 r. procesy sterylizacji przeprowadzano cznie w 195 urz dzeniach sterylizacyjnych. 88

89 Rys. 6. Liczba eksploatowanych urz dze sterylizacyjnych w szpitalach woj. wielkopolskiego w latach W ród tych urz dze : 150 stanowi y autoklawy (76,9% wszystkich urz dze sterylizacyjnych), 5 z nich posiada o dodatkow funkcj sterylizacji formaldehydem. Prawie wszystkie autoklawy by y pró niowe (93,3%) oraz posiada y monitoring przebiegu procesu w postaci wydruku automatycznego (84%), ponad po owa z nich by a przelotowa (59,3%), 31 to sterylizatory niskotemperaturowe. Spo ród nich 18 stanowi y urz dzenia wykorzystuj ce plazm (58,1%), 10 tlenek etylenu (32,3%), a 3 formaldehyd (9,7%). Sterylizacja niskotemperaturowa plazmowa by a dost pna w 16 szpitalach, na tlenek etylenu w 10, a formaldehydowa w 2 placówkach, 14 urz dze typu kasetowego STATIM, gdzie czynnikiem sterylizuj cym by a para, znajdowa o si przy bloku operacyjnym, porodowym oraz oddziale okulistycznym. Wi kszo placówek korzysta a z materia ów sterylnych przygotowywanych we w asnym zakresie. Nieprawid owo ci w obszarze sterylizacji stwierdzono w 18 szpitalach 23,1% (Rys. 7). 89

90 Rys. 7. Odsetek nieprawid owo ci w zakresie sterylizacji w szpitalach woj. wielkopolskiego w 2016 r. 11% Nieprawid owo ci w zakresie przechowywania materia ów sterylnych 12% 14% 46% Nieprawid owo ci w zakresie kontroli skuteczno ci procesów sterylizacji Nieprawid owo ci w zakresie opracowania i wdro enia procedur dotycz cych sterylizacji materia ów, narz dzi i sprz tu wielokrotnego u ycia 17% Nieprawid owo ci w zakresie transportu materia ów ska onych i sterylnych mi dzy sterylizatorni a jednostkami organizacyjnymi szpitala Inne nieprawid owo ci w zakresie sterylizacji IV Antyseptyka W trakcie przeprowadzonych kontroli sprawdzono równie placówki pod k tem prawid owo ci stosowania zasad antyseptyki. Nieprawid owo ci wyst pi y w 15 szpitalach, 19,2% (Rys. 8). Rys. 8. Odsetek nieprawid owo ci w zakresie antyseptyki w szpitalach woj. wielkopolskiego w 2016 r. Nieprawid owo ci w zakresie wyposa enia stanowisk do higieny r k 12% 16% 40% Nieprawid owo ci w post powaniu z dozownikami na rodek myj cy i dezynfekuj cy oraz opakowaniami rodków antyseptycznych uzupe nianymi z opakowa zbiorczych Brak stanowisk do higieny r k 32% Nieprawid owo ci w zakresie przestrzegania ustalonych procedur higieny r k 90

91 IV Kontrola funkcjonowania systemu zapobiegania i zwalczania zaka e i chorób zaka nych W obszarze sprawowanego nadzoru nad funkcjonowaniem systemu zapobiegania i zwalczania zaka e i chorób zaka nych nieprawid owo ci stwierdzono w 29 placówkach (37,2% skontrolowanych). G ównie dotyczy y one: dzia alno ci komitetu kontroli zaka e szpitalnych (brak powo ania, niepe ny sk ad najcz ciej brak lekarza medycyny pracy, brak przypisania zada, sporadyczne oraz nieudokumentowane spotkania), braku wdro enia oraz niew a ciwego nadzoru nad procedurami systemu zapobiegania i zwalczania zaka e i chorób zaka nych (m.in. niezapoznanie si pracowników z procedur oraz brak dokumentacji potwierdzaj cej zapoznanie si personelu z procedurami i instrukcjami, nieznajomo procedur), dzia alno ci zespo u kontroli zaka e szpitalnych (niepe ny sk ad, niewykonywanie wszystkich obowi zuj cych przepisami prawa zada, sporadyczne oraz niedokumentowane spotkania), prowadzenia kontroli wewn trznej (brak procedury, niepe ny zakres, cz stotliwo, brak dokumentacji z kontroli lub niezgodne z wymogami prawa opracowanie pokontrolnego raportu), monitorowania i rejestracji zaka e szpitalnych procedury okre laj cej definicje i kryteria rozpoznawania oraz post powania w zaka eniach (brak procedury, brak udokumentowania zapoznania si przez personel) oraz prowadzenia rejestrów szpitalnych, braku aktualizacji procedur w tym obszarze, braku prowadzenia szkole o tematyce zapobiegania i zwalczania zaka e i chorób zaka nych oraz dokumentacji potwierdzaj cej prowadzenie szkole (Rys. 9). 91

92 Rys. 9. Odsetek nieprawid owo ci w zakresie funkcjonowania systemu zapobiegania i zwalczania zaka e i chorób zaka nych w szpitalach woj. wielkopolskiego w 2016 r. Nieprawid owo ci w zakresie prowadzenia kontroli wewn trznych 13% 7% 7% 26% Nieprawid owo ci w zakresie wdro enia oraz nadzoru nad procedurami systemu zapobiegania i zwalczania zaka e i chorób zaka nych Nieprawid owo ci w zakresie dzia alno ci komitetu kontroli zaka e szpitalnych Nieprawid owo ci w zakresie dzia alno ci zespo u kontroli zaka e szpitalnych Nieprawid owo ci w zakresie monitorowania i rejestracji zaka e szpitalnych 13% 19% Brak aktualizacji procedur Nieprawid owo ci w zakresie prowadzenia szkole 15% IV.1.4. Zaopatrzenie w wod Wi kszo skontrolowanych placówek szpitalnych zaopatrywana by a w wod z wodoci gów sieciowych publicznych. Pozosta e (ok. 30%) posiada y w asne uj cia lokalne, gdzie dodatkowe ród o wody stanowi przy cze do wodoci gu publicznego. W ZZOZ w Ostrowie Wlkp. przeprowadzono modernizacj stacji uzdatniania wody. Do czasu zako czenia prac, szpital zaopatrywany by w wod z miejskiej sieci wodoci gowej. W 2016 r. czasowo wy czono z u ytkowania: wodoci g lokalny SPZOZ w S upcy (z uwagi na obecno bakterii z grupy coli) oraz wodoci g lokalny w Pleszewskim Centrum Medycznym (z powodu awarii pompy g binowej). Placówki te czasowo zaopatrywane by y w wod z wodoci gu publicznego. Wy czono z eksploatacji w asne uj cie wody Szpitala Powiatowego w Jarocinie i od 2015 r. szpital zaopatrywany jest w wod pochodz c z miejskiej sieci wodoci gowej. SP ZOZ w Obornikach oraz Grodzisku Wlkp. korzystaj z nowych zbiorników przep ywowych, które jednocze nie stanowi dla tych szpitali rezerwowe ród o zaopatrzenia w wod. Bez rezerwowego ród a zaopatrzenia w wod funkcjonowa o 25 skontrolowanych obiektów szpitalnych. Zainstalowane zbiorniki retencyjno-przep ywowe stanowi ce rezerwowe ród o wody posiada o 21 (oko o 30%) skontrolowanych obiektów szpitalnych. 92

93 Nie zg aszano przerw w zaopatrywaniu obiektów w bie c wod ciep i zimn. W wi kszo ci skontrolowanych obiektów jako wody przeznaczonej do spo ycia odpowiada a wymaganiom zawartym w przepisach prawnych w zakresie parametrów fizykochemicznych i bakteriologicznych. W 2016 r. próbki wody ciep ej z instalacji wewn trznej pobrano w ramach kontroli urz dowej do badania w kierunku bakterii z rodzaju Legionella w 45 (60%) obiektach szpitalnych. W kilku placówkach, w których próbki pobierane by y te w latach poprzednich nadal prowadzono post powanie administracyjne maj ce na celu wyegzekwowanie poprawy jako ci wody ciep ej. Pod koniec 2016 r. jako wody ciep ej nie odpowiada a wymogom przepisów prawa w 23 obiektach szpitalnych, z czego w 10 ska enie wody w instalacji oceniono jako wysokie. Dzia ania naprawcze podejmowane przez szpitale to m.in. dezynfekcja termiczna, dezynfekcja chemiczna dwutlenkiem chloru, zmiana st enia substancji dezynfekuj cej lub zmiana lokalizacji punktu dozowania dwutlenku chloru, przegl d instalacji wody ciep ej, wymiana elementów instalacji. IV.1.5. ywienie pacjentów w szpitalach W 2016 r. PIS sprawowa a nadzór nad bezpiecze stwem ywienia oraz warunkami higieniczno-sanitarnymi w 92 szpitalnych blokach ywienia, w tym 61 dzia a o w systemie cateringowym (66,3%, w 2015 r. 61,5%). Ogó em przeprowadzono 114 kontroli i rekontroli (w 2015 r. 97), w tym 3 kontrole interwencyjne. Skontrolowano 72 bloki ywienia (w tym 41 dzia aj cych w oparciu o catering). Podczas urz dowych kontroli szpitalnych bloków ywienia sprawdzono bie cy stan sanitarno-higieniczny oraz techniczny. Wydano 3 decyzje administracyjne (w placówkach, które nie korzysta y z us ug firm cateringowych) nakazuj ce usuni cie stwierdzonych nieprawid owo- ci. Najcz ciej stwierdzano nast puj ce uchybienia: zawilgocone, z zaciekami sufity i ciany w kuchniach g ównych z wykwitami ple ni i uszcz c si farb, ciany i pod ogi z licznymi ubytkami, zniszczone i zu yte wyposa enie kuchni, brak siatek przeciw owadom w oknach, obecno szkodników, niew a ciwe przechowywanie odpadów komunalnych, osuszanie sprz tu pomocniczego w niew a ciwy sposób, 93

94 brak odzie y ochronnej dla pracowników. Stan sanitarno-techniczny szpitalnych bloków ywienia by zró nicowany. Sukcesywnie modernizowane by y pomieszczenia bloków ywienia. W cz ci obiektów istnia a konieczno przeprowadzenia generalnych remontów z wymian wyeksploatowanego d ugoletnim u ytkowaniem sprz tu kuchennego. Zasady dobrej praktyki higienicznej (GHP) i dobrej praktyki produkcyjnej (GMP) wdro- ono w 97,8%, za system HACCP w 52,2% obiektów (w 2015 r. 50,5%) przede wszystkim w placówkach, w których odbywa si pe na produkcja gastronomiczna. W 2016 r. ocen sposobu ywienia pacjentów obj to 39 placówek (w 2015 r. 17), w tym 12 dzia aj cych w systemie cateringowym, ocenie teoretycznej poddano 36 jad ospisów i 8 zestawie dekadowych. Jako nieprawid owe oceniono 16 jad ospisów (44,4%) oraz 2 zestawienia dekadowe (25%). Wzrost liczby ocenianych jad ospisów i zestawie by efektem przeprowadzonej na pocz tku 2016 r. wspólnej akcji Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej oraz Pa stwowej Inspekcji Handlowej, której przedmiotem by a zarówno ocena warunków przygotowywania posi ków dla pacjentów w szpitalach, jak i ich jako ci. W zakresie kwestii dotycz cych jako ci posi ków stwierdzano m.in. niedostateczny udzia warzyw i owoców, brak produktu b d cego dobrym ród em bia ka zwierz cego w posi kach podstawowych, du cz stotliwo poda y w dlin o niskiej warto ci od ywczej, niski udzia ryb i ich przetworów w posi kach, powtarzalno produktów spo ywczych, du y udzia produktów wzdymaj cych, brak ró norodno ci pieczywa. Na terenie woj. wielkopolskiego w 2016 r. funkcjonowa o 14 kuchenek mlecznych, z czego skontrolowano 6 (42,9%). Zasady GHP i GMP wdro ono w 13 obiektach, w 6 HACCP. Nie stwierdzono uchybie sanitarno-technicznych, nie wydano decyzji administracyjnych oraz nie na o ono mandatów. W przypadku stwierdzenia nieprawid owo ci o niskim stopniu ryzyka wydawano dora ne zalecenia ich usuni cia. Do karmienia niemowl t coraz cz ciej u ywane by y gotowe preparaty p ynne w jednorazowych butelkach z jednorazowym smoczkiem. Prawid owo realizowano procedury post powania z produktami przeznaczonymi do ywienia wcze niaków, noworodków i niemowl t. 94

95 IV.1.6. Gromadzenie i unieszkodliwianie odpadów medycznych Wszystkie skontrolowane placówki mia y opracowane i wdro one procedury post powania z odpadami medycznymi. Nieprawid owo ci stwierdzono w 15 placówkach (19%) spo ród 79 skontrolowanych (w 2015 r. 39,7%). Kwestionowano: Niew a ciwe warunki magazynowania odpadów medycznych w przeznaczonych do tego celu pomieszczeniach lub urz dzeniach: z y stan sanitarno-techniczny magazynu odpadów (m. in. zniszczone oraz zabrudzone powierzchnie umywalki w Szpitalu Powiatowym w Chodzie y oraz umywalki, pojemników na myd o i zamra arki na o yska w Szpitalu Miejskim w Poznaniu, zniszczon i przybrudzon powierzchni cian pomieszczenia magazynowania w: ZZOZ w Ostrowie Wlkp., NZOZ w Puszczykowie, SP ZOZ w Wolsztynie, Zespolonym Szpitalu w Kaliszu; z y stan sanitarny pod ogi w Szpitalu Specjalistycznym w Pile oraz drzwi wej ciowych w Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym w Kaliszu), zbyt wysok temperatur magazynowania odpadów medycznych (m. in. na skutek awarii urz dzenia ch odniczego w Szpitalu Powiatowym w Wyrzysku), przechowywanie worków z odpadami przed wywozem do unieszkodliwienia w zamykanych pojemnikach na zapleczu szpitala (w Prywatnej Lecznicy CERTUS w Poznaniu), brak dost pu do wody oraz ustawienie kontenera ch odniczego bezpo rednio na bruku (w Centrum Medycznym HCP w Poznaniu). Warunki transportu wewn trznego odpadów. Niezgodny z procedur sposób opisywania worków i pojemników na odpady. Rys. 10. Liczba placówek szpitalnych, w których stwierdzono uchybienia w zakresie post powania z odpadami medycznymi 2 6 transport magazynowanie procedura 11 95

96 Standard pomieszcze magazynowania odpadów by zró nicowany. W zwi zku z rozbudow SPZOZ w Obornikach uleg y poprawie warunki magazynowania odpadów medycznych. Pomieszczenia w przyziemiu nowego budynku zagospodarowano na potrzeby magazynowania odpadów oraz mycia i dezynfekcji wózków i rodków transportu wewn trznego. W Szpitalu Powiatowym we Wrze ni wyremontowano i wyposa ono w ch odziark, zamykane pojemniki i umywalk pomieszczenia do magazynowania odpadów. Magazyn odpadów w Szpitalu Powiatowym w Ko cianie przeniesiono do pomieszcze, w których zapewniono mo liwo mycia i dezynfekcji wózków transportowych. Do ma o funkcjonalnych zaliczy mo na pomieszczenia magazynowania odpadów m in. w ZZOZ w Gnie nie (dost p po stromych schodach, na których zainstalowano rozk adan platform z mo liwo ci wtoczenia i wyprowadzenia po szynach pojemników z odpadami), w SPZOZ w Grodzisku Wlkp. (wej cie do magazynu z niskim progiem), w SPZOZ w Szamotu ach (magazyn pe ni jednocze nie funkcj pomieszczenia mycia i dezynfekcji wózków do transportu, przy czym nie mo na tam wyodr bni miejsca tzw. cz ci czystej). Wi kszo placówek szpitalnych do transportu wewn trznego odpadów stosowa a zamykane wózki transportowe lub pojemniki. R czne przenoszenie odpadów, w tym w obr bie bloków operacyjnych nadal stwierdzano w 6 placówkach. Z uwagi na uwarunkowania architektoniczne (brak windy, strome schody) odpady przenoszone by y r cznie w podwójnych workach foliowych w szpitalach mieszcz cych si w starych budynkach w SZOZ nad Matk i Dzieckiem w Poznaniu, przy ul. Krysiewicza i Nowowiejskiego oraz w nowo wybudowanym obiekcie SPZOZ w Grodzisku Wlkp. W zwi zku ze stwierdzonymi nieprawid owo ciami wydawano decyzje administracyjne lub zalecenia. Wszystkie placówki za wyj tkiem Szpitala Specjalistycznego w Pile (przy którym funkcjonuje spalarnia odpadów) oddawa y odpady do unieszkodliwienia firmom zewn trznym. IV.1.7. Pralnictwo i gospodarka bielizn szpitaln Wi kszo szpitali (ponad 90%), podobnie jak w latach poprzednich, korzysta a z us ug pralni zewn trznych wiadcz cych kompleksowe us ugi prania, transportu, naprawy oraz wynajmu bielizny szpitalnej. Na terenie woj. wielkopolskiego funkcjonuj 2 du e pralnie zlokalizowane w Luboniu (powiat pozna ski) oraz P powie (powiat gosty ski), które posiadaj barier higieniczn oraz stosuj nowoczesn technologi bezdotykowej identyfikacji bielizny opart o system RFID (Radio-Frequency Identification). 96

97 W szpitalu we Wrze ni wdro ono we wspó pracy z pralni, zautomatyzowany system wydawania i zwrotu odzie y roboczej, oparty o technologi RFID. Pralnie w Luboniu i P powie obs uguj cz podmiotów leczniczych, pozosta e szpitale korzystaj z us ug innych pralni komercyjnych. W asn pralni posiada 5 szpitali: Wielospecjalistyczny Szpital Miejski im. J. Strusia z ZOL SPZOZ w Poznaniu, Szpital Kliniczny im. K. Jonschera UM w Poznaniu, Szpital Specjalistyczny w Pile, Szpital Powiatowy w Jarocinie oraz w Trzciance. Pralnie te (z wyj tkiem pralni w Szpitalu Klinicznym im. K. Jonschera UM w Poznaniu) posiadaj barier higieniczn z podzia em na stref brudn oraz czyst. Cz pralni szpitalnych funkcjonuje bez generalnego remontu od wielu lat widoczne s lady eksploatacji i zu ycia pomieszcze i sprz tu (m.in. w szpitalu w Pile). Post powanie z bielizn szpitaln reguluj opracowane i wdro one procedury higieniczne. W pojedynczych przypadkach zalecano ich aktualizacj. Stwierdzane w czasie kontroli uchybienia w post powaniu z bielizn szpitaln w wi kszo ci dotyczy y: z ego stanu sanitarno-technicznego magazynów bielizny czystej lub brudnej m.in. w: ZZOZ w Ostrowie Wlkp., w SP ZOZ w Turku, w Szpitalu Klinicznym UM im. H. wi cickiego w Poznaniu, w NZOZ Centrum Medycznym HCP w Poznaniu, zniszczonych powierzchni mebli w magazynie bielizny w pralni szpitalnej w Wielospecjalistycznym Szpitalu Miejskim z ZOL w Poznaniu, w Szpitalu Specjalistycznym w Pile, niew a ciwego przechowywania bielizny czystej na oddzia ach np. w pomieszczeniu Pro-Morte w Szpitalu Klinicznym UM im. H. wi cickiego w Poznaniu, na wózkach w ci gu korytarzowym z uwagi na brak miejsca w magazynie w NZOZ Centrum Medycznym HCP w Poznaniu, braku zabezpieczenia brudnej bielizny przed dost pem osób nieupowa nionych w Szpitalu Powiatowym w Wyrzysku, w SP ZOZ w Wolsztynie, S upcy i K pnie, niew a ciwego stanu bielizny brudne podwieszki do wicze w Zak adzie Rehabilitacji w Kiekrzu, zniszczona po ciel lub niedopasowane wielko ci prze cierad a w SPZOZ w Turku i Puszczykowie. W zwi zku ze stwierdzonymi nieprawid owo ciami wydawano decyzje administracyjne lub stosowne zalecenia. 97

98 IV.2. Inne ni szpitalne podmioty lecznicze udzielaj ce stacjonarnych i ca odobowych wiadcze zdrowotnych W 2016 r. skontrolowano 20 (spo ród 26 uj tych w ewidencji) placówek innych ni szpitale, w których udzielane s wiadczenia zdrowotne stacjonarne i ca odobowe, w tym 4 zak ady opieku czo-lecznicze, 7 zak adów piel gnacyjno-opieku czych, 3 zak ady rehabilitacji leczniczej, 3 hospicja oraz 3 inne placówki: Zak ad Leczenia Uzale nie w Charcicach (powiat mi dzychodzki), O rodek Leczenia Uzale nie i Psychoterapii ARCUS w Gol czewie oraz Katolicki O rodek Wychowania i Terapii Uzale nie Caritas Archidiecezji Pozna skiej Wierzenica w Kobylnicy (oba z powiatu pozna skiego). W 2016 r. Zak ad Opieku czo-leczniczy przy ul. Grobla 26 w Poznaniu oraz O rodek Rehabilitacyjny dla Dzieci przy ul. Sanatoryjnej 2 w Kiekrzu zosta y przy czone do Szpitala Wojewódzkiego w Poznaniu przy ul. Juraszów 7/19. Wszystkie skontrolowane podmioty zosta y ocenione jako dobre pod wzgl dem stanu sanitarno-technicznego i higienicznego. W czasie kontroli sanitarnych nie stwierdzono istotnych uchybie. W 2016 r. Zak ad Opieku czo-leczniczy i Rehabilitacji Medycznej w Poznaniu w ramach projektu Poprawa jako ci opieki nad osobami niesamodzielnymi, z zaburzeniami psychicznymi i niepe nosprawnymi intelektualnie rozbudowa i wyremontowa Fili w Owi skach. Wybudowano nowy, czterokondygnacyjny budynek (przeznaczony na 80 ó ek) z wewn trznym dziedzi cem, po czony z istniej cym ju budynkiem przeszklonym cznikiem. W starym budynku po remoncie zlokalizowano sale terapeutyczne (Rys. 11). Rys. 11. Nowy budynek Oddzia u Opieku czo-leczniczego Psychiatrycznego w Owi skach 98

99 Znaczna cz placówek spe ni a wymagania rozporz dzenia Ministra Zdrowia np. Zak ad Opieku czo-leczniczy w Z otowie, O rodek Leczenia Uzale nie i Psychoterapii ARCUS w Gol czewie, Katolicki O rodek Wychowania i Terapii Uzale nie Caritas w Kobylnicy, Zak ad Leczenia Uzale nie w Charcicach. W niektórych placówkach na bie co prowadzone s prace remontowo-modernizacyjne celem poprawy stanu sanitarno-technicznego np. w: Wielkopolskim Towarzystwie Stwardnienia Rozsianego i Udaru Mózgu, Neurorehabilitacyjnym NZOZ w Michorzewie (powiat nowotomyski), O rodku Opieki Pozaszpitalnej Hospicjum Mi osiernego Samarytanina w W growcu, Centrum Rehabilitacji w Osiecznej (powiat leszczy ski). IV.3. Placówki Lecznictwa Ambulatoryjnego W 2016 r. w ewidencji znajdowa y si 8603 placówki lecznictwa ambulatoryjnego, z czego skontrolowano 3075 (35,7%). Z y stan stwierdzono w 59 obiektach 1,9% (Tab. 3). Negatywn ocen uzyska y podmioty, w których stwierdzono nieprawid owo ci w zakresie stanu sanitarnego lub technicznego, naruszaj ce obowi zuj ce przepisy prawne, co skutkowa o wszcz ciem post powania administracyjnego lub na o eniem grzywny. Tab. 3. Dzia alno kontrolna w placówkach lecznictwa ambulatoryjnego w 2016 r. Rodzaj placówki lecznictwa ambulatoryjnego Liczba w ewidencji Liczba skontrolowanych Ze z ym stanem (%) Podmioty lecznicze wykonuj ce ambulatoryjne (2,6%) Podmioty lecznicze wykonuj ce ambulatoryjne (2,6%) wiadczenia zdrowotne wiadczenia zdrowotne Dzia alno Dzia alno lecznicza lecznicza wykonywana wykonywana przez przez praktyki zawodowe Ogó em (1,9%) prak (1,3%) Skontrolowano 1398 podmiotów wykonuj cych ambulatoryjne wiadczenia zdrowotne, Skontrolowano 1398 podmiotów wykonuj cych ambulatoryjne wiadczenia zdrowotne, negatywnie oceniono 37 2,6% (w 2015 r. 35 2,3%). negatywnie oceniono 37 2,6% (w 2015 r. 35 2,3%). Natomiast grupie praktyk zawodowych z y stan sanitarno-techniczny stwierdzono Natomiast w grupie praktyk zawodowych z y stan sanitarno-techniczny stwierdzono 22 (1,3%) obiektach 1677 skontrolowanych (w 2015 r. 31 1,7%). w 22 (1,3%) obiektach z 1677 skontrolowanych (w 2015 r. 31 1,7%). 99

100 Tab. 4. Odsetek placówek ze z ym stanem sanitarno-technicznym w latach Rok Podmioty lecznicze wykonuj ce ambulatoryjne wiadczenia zdrowotne ze z ym stanem w % Praktyki zawodowe ze z ym stanem w % ,4% 3,1% ,7% 1,5% ,3% 1,7% ,6% 1,3% Wydano 394 decyzje administracyjne, rozpatrzono 17 interwencji, wystosowano 34 zawiadomienia o stwierdzonych nieprawid owo ciach zgodnie z art. 30 ustawy o Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej oraz na o ono 38 mandatów karnych. Stan sanitarno-higieniczny oraz techniczny skontrolowanych obiektów udzielaj cych wiadcze zdrowotnych by zró nicowany. Stwierdzane uchybienia najcz ciej dotyczy y: braku bezpo redniego po czenia gabinetu bada ginekologicznych z pomieszczeniem higieniczno-sanitarnym wyposa onym dodatkowo w bidet, niew a ciwie zorganizowanej sterylizatorni, braku w pomieszczeniu wykonywania bada lub zabiegów umywalki do mycia r k, dozownika z myd em w p ynie i ze rodkiem dezynfekcyjnym oraz pojemnika z r cznikami jednorazowego u ycia i na zu yte r czniki, niew a ciwego stanu sanitarno-technicznego cian, sufitów i pod óg w pomieszczeniach placówki, braku po cze cian z pod ogami w sposób umo liwiaj cy w a ciwe mycie i dezynfekcj, niew a ciwego stanu sanitarno-technicznego wyposa enia pomieszcze m.in. mebli, sprz tów. Cz placówek, w których stwierdzano nieprawid owo ci wykona a drobne prace w celu doprowadzenia do w a ciwego stanu sanitarno-technicznego np. malowa a ciany, sufity, montowa a nowe listwy przypod ogowe, wymienia a materia obiciowy sprz tu i mebli. 100

101 Rys. 12. Gabinet Stomatologiczny w Turku W skontrolowanych placówkach lecznictwa ambulatoryjnego utrzymanie bie cej czysto ci i porz dku, poza sporadycznymi przypadkami, nie budzi o zastrze e. Utrzymaniem czysto ci zajmowali si pracownicy zatrudniani przez w a cicieli placówek, sami w a ciciele lub administratorzy budynków. Nieliczne podmioty lecznicze, w szczególno ci zlokalizowane w przychodniach, korzysta y w tym zakresie z us ug firm zewn trznych. Zaopatrzenie w rodki czysto ciowe i dezynfekcyjne oceniono jako wystarczaj ce. Do przechowywania rodków dezynfekcyjnych i myj cych oraz sprz tu do sprz tania wydzielone by y oddzielne pomieszczenia gospodarcze lub zamykane szafy porz dkowe. W czasie kontroli, równie interwencyjnych, kwestionowano: zniszczone pomoce i udogodnienia do rehabilitacji, brak procedur, zakurzone luksfery cienne, brudne aluzje ochraniaj ce przed nadmiernym nas onecznieniem, kratki wentylacyjne w pomieszczeniach, sprz t do utrzymania czysto ci (mopy, wiadra z odciskaczem, szczotki), wyposa enie gabinetów jak równie pomieszcze higieniczno-sanitarnych u ytkowanych przez ró ne podmioty medyczne zlokalizowane w jednym budynku; przeterminowane rodki dezynfekcyjne. Uchybienia te stwierdzano m.in. w obiektach w powiecie: gnie nie skim, kaliskim, koni skim, pozna skim i remskim. W zwi zku ze stwierdzonymi uchybieniami na o ono 12 mandatów karnych oraz wydano 9 decyzji administracyjnych. Ka dorazowo sprawdzano usuni cie nieprawid owo ci. Placówki lecznictwa ambulatoryjnego zaopatrywane by y w wod z wodoci gów sieciowych publicznych, a w przypadku lokalizacji w budynkach szpitalnych posiadaj cych w asne uj cie, zaopatrzenie w wod pochodzi o z wodoci gu lokalnego. W ciep wod zaopatrywane by y przez sie ciep ownicz miejsk, kot ownie w asne c.o. oraz podgrzewacze elektryczne. 101

102 W 2016 r. stwierdzono przekroczenia parametrów fizykochemicznych w wodoci gach w Wieleniu Po udniowym, Po ajewie, Tarnówku (miejscowo M ynkowo) zaopatruj cych placówki na terenie powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego. Z uwagi na przekroczenia warto ci manganu, woda zosta a uznana jako warunkowo zdatna do spo ycia. Post powanie z bielizn czyst i brudn regulowane jest przez opracowane i wdro one procedury. Tylko w 3 obiektach (1 na terenie powiatu tureckiego oraz 2 s upeckiego) zalecono weryfikacj i aktualizacj procedury. Bielizna z placówek lecznictwa ambulatoryjnego prana by a w pralniach us ugowych, ale tak e we w asnym zakresie (w domu lub w wyodr bnionych pomieszczeniach na terenie obiektu), co nie jest zalecane przez s u by sanitarne. Stosowano tak- e bielizn jednorazowego u ytku, któr po u yciu traktowano jako odpad medyczny. Nie stwierdzano istotnych nieprawid owo ci w post powaniu z bielizn czyst i brudn (podobnie jak w 2015 r.). Uchybienia w zakresie post powania z odpadami medycznymi stwierdzono w pojedynczych placówkach lecznictwa otwartego w oko o 3% skontrolowanych przychodni i praktyk zawodowych (w 2015 r. 2,6%). Etapy, na których najcz ciej dochodzi o do naruszenia zasad w a ciwego post powania z odpadami medycznymi przedstawia rysunek Rys. 13. Liczba placówek lecznictwa ambulatoryjnego, w których stwierdzono uchybienia w zakresie post powania z odpadami medycznymi 11 6 segregacja 14 gromadzenie w miejscu wytwarzania transport magazynowanie procedury

103 Uchybienia najcz ciej dotyczy y: magazynowania (w 25 placówkach). Odpady medyczne z placówek lecznictwa ambulatoryjnego najcz ciej magazynowane by y w przeno nych urz dzeniach ch odniczych (lodówkach) lub oddawane do specjalnych pomieszcze przystosowanych do tego celu znajduj cych si na terenie wi kszych placówek (szpitali, przychodni). Kwestionowano m. in.: przepe nione, brudne lodówki na odpady medyczne, niew a ciw temperatur przechowywania odpadów, brak monitorowania temperatury w lodówce, brudne ciany w pomieszczeniu magazynowym, przepe nione zbiorcze pojemniki, wykorzystywanie lodówki na odpady tak e do innych celów. W miejscu wytwarzania odpadów medycznych stwierdzono: stosowanie worków o niew a ciwej kolorystyce do gromadzenia odpadów, brak opisu na workach i pojemnikach, przechowywanie odpadów na stanowisku pracy powy ej 72 godzin, zbieranie ostrych odpadów w pojemnikach, do których wrzucano te odpady papierowe, przepe nione pojemniki ze strzykawkami powy ej 2/3 obj to ci, braku dokumentacji potwierdzaj cej przekazanie odpadów medycznych do zak adu utylizacji (w 14 podmiotach), procedur (w 11 placówkach). We wszystkich placówkach opracowane by y procedury post powania z odpadami. Zalecano ich aktualizacj oraz weryfikacj z uwagi np. na opisany nieprawid owy tryb post powania zwi zany z ig ami po dokonanej iniekcji. IV.3.1. Nadzór epidemiologiczny nad placówkami leczenia ambulatoryjnego W 2016 r. w ramach prowadzonego nadzoru epidemiologicznego kontrolami obj to 3030 placówek lecznictwa ambulatoryjnego spo ród 8603 uj tych w ewidencji (35,2%): podmioty lecznicze wykonuj ce ambulatoryjne wiadczenia (przychodnie/o rodki zdrowia/poradnie/ambulatoria z izb chorych, lecznice, zak ady bada diagnostycznych i medyczne laboratoria diagnostyczne, zak ady rehabilitacji leczniczej i inne) skontrolowano 1304 obiekty spo ród 2931 uj tych w ewidencji (44,5%), praktyki zawodowe (indywidualne praktyki lekarskie, lekarzy dentystów i piel gniarskie, indywidualne specjalistyczne praktyki lekarskie, lekarzy dentystów i piel gniarskie, grupowe praktyki lekarskie, lekarzy dentystów i piel gniarskie skontrolowano 1726 obiektów spo ród 5672 uj tych w ewidencji (30,4%). 103

104 IV Dezynfekcja W wi kszo ci skontrolowanych podmiotów lecznictwa ambulatoryjnego (97,2%) nie stwierdzono nieprawid owo ci w zakresie dezynfekcji. Uchybienia wyst pi y w 84 podmiotach, (2,8%) najcz ciej dotyczy y one: braku lub niekompletno ci opracowania procedur w zakresie dezynfekcji materia ów, narz dzi i sprz tu wielokrotnego u ycia, opracowaniu niezgodnym z obowi zuj cymi przepisami prawa, wytycznymi, standardami oraz innymi dokumentami zwi zanymi z procesami dezynfekcji (w 50 placówkach 1,7%), stosowania preparatów dezynfekcyjnych braku preparatu dezynfekcyjnego, przekroczonego terminu wa no ci, oceny spektrum biobójczego preparatu, stosowanie go niezgodnie z przeznaczeniem (w 20 placówkach 0,7%), nieprawid owo ci w zakresie wykonywania procesów dezynfekcji (w 14 placówkach 0,5%), niezapewnienia atwo zmywalnych powierzchni i sprz tów (w 12 placówkach 0,4%), nieprawid owo ci w zakresie u ywanych pojemników na roztwory u ytkowe preparatów dezynfekcyjnych (w 11 placówkach 0,4%). W wi kszo ci placówek dokumentowano wszystkie wykonane procesy dezynfekcji oraz w sposób poprawny przechowywano i archiwizowano wyniki tej dokumentacji. IV Antyseptyka Uchybienia zwi zane z antyseptyk r k stwierdzono w 55 placówkach (1,8%). W 39 placówkach kontrole wykaza y nieprawid owo ci w wyposa eniu stanowisk do higieny r k (m.in. brak myd a, rodka dezynfekcyjnego lub pojemników na r czniki jednorazowe), uszkodzone lub zanieczyszczone dozowniki na myd o lub rodek do dezynfekcji r k, nieprzestrzeganie terminów wa no ci stosowanych preparatów antyseptycznych. W 17 skontrolowanych podmiotach stwierdzono brak lub niekompletno opracowania procedury higienicznego lub chirurgicznego mycia r k. IV Sterylizacja W 1278 placówkach (42,2%) stosowano wy cznie sprz t jednorazowego u ytku. Ponadto znaczna cz skontrolowanych podmiotów posiada a w swoich strukturach stanowiska sterylizacji gabinetowej (28,1%), punkty sterylizacji (8,8%) oraz lokalne sterylizatornie (0,8%). Pozosta e korzysta y z us ug centralnych b d lokalnych sterylizatorni, punktów sterylizacji lub stanowisk sterylizacji gabinetowej innych placówek, w ramach zawartych umów. W 310 podmiotach (10,2%) nie by stosowany ani sprz t jednorazowego ani wielorazowego 104

105 u ytku (przewa nie w zak adach rehabilitacji leczniczej lub gabinetach lekarskich specjalizacji niezabiegowych). W obiektach lecznictwa ambulatoryjnego wykorzystywano 1155 urz dze sterylizacyjnych, w tym tyko jeden sterylizator na tlenek etylenu. Pozosta e urz dzenia to autoklawy. W adnym ze skontrolowanych podmiotów lecznictwa ambulatoryjnego nie wykorzystywa o si sterylizatorów na suche gor ce powietrze, formaldehyd, kwas nadoctowy czy sterylizatorów plazmowych (Tab. 5). Tab. 5. Liczba eksploatowanych urz dze sterylizuj cych w placówkach lecznictwa ambulatoryjnego woj. wielkopolskiego w latach Rok Autoklawy Sterylizatory na suche gor ce powietrze Sterylizatory na tlenek etylenu Sterylizatory inne (np. formaldehyd, plazma, kwas nadoctowy) Podczas przeprowadzonych kontroli nieprawid owo ci, w zakresie sterylizacji odnotowano w 65 placówkach (2,1%). Najcz ciej stwierdzano: nieprawid owe przechowywanie sprz tu medycznego i materia u po sterylizacji (przechowywanie bez zabezpieczenia, w przepe nionych szufladach, uszkodzone opakowania sprz tu sterylnego, brak rozdzia u sprz tu sterylnego od niesterylnego), przekroczone terminy wa no ci wysterylizowanego sprz tu i materia ów lub brak daty sterylizacji na pakietach, brak zachowania prawid owego ci gu technologicznego zapewniaj cego jednokierunkowy ruch post powy, nieprawid owo ci w zakresie kontroli chemicznej i biologicznej procesów sterylizacji zbyt ma liczb stosowanych wska ników, niew a ciwe miejsce ich umieszczania w komorze sterylizatora, zbyt nisk cz stotliwo przeprowadzania kontroli biologicznej oraz brak kontroli chemicznej procesów sterylizacji. IV System zapobiegania i zwalczania zaka e i chorób zaka nych Nieprawid owo ci stwierdzono w 76 placówkach lecznictwa ambulatoryjnego (2,5%). Najcz ciej (70 placówek) dotyczy y one braku dokumentu reguluj cego kwestie kontroli 105

106 wewn trznej przeprowadzania i dokumentowania wyników niezgodnie z obowi zuj cymi przepisami prawa. Ponadto, w 9 placówkach odnotowano nieprawid owo ci w zakresie procedury dotycz cej zapobiegania zaka eniom i chorobom zaka nym. W wi kszo ci skontrolowanych podmiotów nie stwierdzono nieprawid owo ci w zakresie stosowania rodków ochrony indywidualnej i zbiorowej. Placówki lecznictwa ambulatoryjnego wyposa one by y w dostosowan do rodzaju wiadczonych us ug oraz odpowiedni do wyst puj cych zagro e, liczb i rodzaj rodków ochrony osobistej. Nieprawid owo ci w tym zakresie stwierdzono jedynie w 3 podmiotach. Podsumowanie 1. W 2016 r. negatywnie oceniono 38 szpitali spo ród 79 skontrolowanych (o 8 wi cej ni w 2015 r.). 2. W 30,4% skontrolowanych szpitali prowadzone by y prace remontowe i modernizacyjne maj ce na celu popraw stanu sanitarno-technicznego, a tak e dostosowanie pomieszcze i urz dze do wymogów przepisów prawa. 3. Nieprawid owo ci dotycz ce stanu sanitarno-technicznego stwierdzono w 50% szpitali. 4. Bez rezerwowego ród a zaopatrzenia w wod funkcjonowa o 25 (40%) obiektów szpitalnych skontrolowanych w 2016 r. 5. Jako wody ciep ej nie odpowiada a wymaganiom przepisów prawa w 23 obiektach szpitalnych spo ród 45 skontrolowanych (w 10 obiektach ska enie wody w instalacji bakteriami z rodzaju Legionella oceniono jako wysokie). 6. Zmniejszy si w porównaniu do 2015 r. odsetek szpitali, w których stwierdzono nieprawid owo ci w zakresie post powania z odpadami medycznymi (w 2016 r. 19%, w 2015 r. 39,7%). 7. Centraln sterylizatorni posiada o 35 szpitali (w 2015 r. 34 szpitale). Wzros a o 3 liczba szpitali wyposa onych w myjnie-dezynfektory (54 placówki), a ogólna liczba tych urz dze w 2016 r. wynios a 195 (o 8 wi cej ni w 2015 r.). 8. Zmniejszy si w porównaniu do 2015 r. odsetek skontrolowanych szpitali, w których stwierdzono nieprawid owo ci w zakresie funkcjonowania systemu zapobiegania i zwalczania zaka e i chorób zaka nych (o 3,1%), antyseptyki (o 1,6%) oraz sterylizacji (o 0,5%). Zwi kszy si natomiast odsetek placówek z nieprawid owo ciami w zakresie dezynfekcji (o 3,4%). 106

107 9. Odsetek placówek lecznictwa ambulatoryjnego ocenionych jako z e utrzymuje si na podobnym poziomie jak w 2015 r. i wynosi 1,9%. 10. Uchybienia w zakresie post powania z odpadami medycznymi stwierdzono w oko o 3% skontrolowanych przychodni i praktyk zawodowych (w 2015 r. 2,6%). 11. Zmniejszy si procent nieprawid owo ci zwi zanych z nieprzestrzeganiem re imu przeciwepidemicznego. Uchybienia w tym zakresie stwierdzono w 163 placówkach 5,4% (w 2015 r. 5,9%). 12. W placówkach lecznictwa ambulatoryjnego w obszarze nadzoru epidemiologicznego najwi cej nieprawid owo ci stwierdzono w zakresie dotycz cym opracowania i stosowania procedur kontroli wewn trznej oraz przeprowadzania jej zgodnie z obowi zuj cymi przepisami prawa. Odnotowano wi cej ni w 2015 r. nieprawid owo ci w zakresie opracowania procedur dotycz cych dezynfekcji materia ów, narz dzi i sprz tu wielokrotnego u ycia. Zmniejszy a si natomiast liczba placówek, w których stwierdzono nieprawid owo ci w zakresie antyseptyki r k oraz sterylizacji. 107

108 V. WARUNKI SANITARNO-HIGIENICZNE RODOWISKA PRACY V.1. Dzia alno kontrolna w ramach bie cego nadzoru sanitarnego W ewidencji pionu higieny pracy stacji sanitarno-epidemiologicznych woj. wielkopolskiego w 2016 r. znajdowa y si zak ady (o 31 mniej ni w 2015 r.), w których zatrudnionych by o pracowników. Najwi ksz liczb stanowi y zak ady ma e, zatrudniaj ce do 50 pracowników 85%. Rys. 1. Struktura zatrudnienia w nadzorowanych zak adach pracy w latach Liczba zak adów w ewidencji do 9 pracowników pracowników pracowników r r. 251 i wi cej pracowników V.1.1. Kontrole w ramach bie cego nadzoru sanitarnego Przeprowadzono 5283 kontrole sanitarne w 4124 zak adach, w których zatrudnionych by o cznie pracowników. Nadzorem sanitarnym obj to 33% zewidencjonowanych obiektów (w 2015 r. 38%). Zgodnie z wytycznymi G ównego Inspektora Sanitarnego przeprowadzono kontrole warunków pracy w zak adach produkuj cych tworzywa sztuczne. Szczególn uwag zwracano na warunki pracy pracowników nara onych na rt i jej zwi zki oraz osoby zatrudnione przy pracach zwi zanych z usuwaniem b d zabezpieczeniem wyrobów zawieraj cych azbest. Sprawdzano przestrzeganie przez pracodawców przepisów okre laj cych wymagania higieniczne i zdrowotne w zak adach pracy, stan sanitarny pomieszcze pracy oraz zaplecze higieniczno-sanitarne, wykonywanie bada i pomiarów czynników szkodliwych i uci liwych dla zdrowia w rodowisku pracy, przeprowadzenie profilaktycznych bada lekarskich, a tak e wyposa enie pracowników w rodki ochrony indywidualnej. 108

109 Podobnie jak w 2015 r. najwi cej kontroli przeprowadzono w zakresie wprowadzania do obrotu i stosowania substancji chemicznych i ich mieszanin (Rys. 2). Rys. 2. Kontrole w ramach bie cego nadzoru sanitarnego w latach Ogó em Substancje i mieszaniny chemiczne Czynniki biologiczne Czynniki rakotwórcze Produkty biobójcze Prekursory narkotyków kat. 2 i 3 Detergenty r. 2016r V.1.2. Nara enie na czynniki szkodliwe dla zdrowia W 1769 zak adach b d cych w ewidencji pionu higieny pracy stwierdzono przekroczenia najwy szych dopuszczalnych st e (NDS) i nat e (NDN) czynników szkodliwych dla zdrowia. Najwi cej odnotowano w powiecie pozna skim (285) i k pi skim (129). W porównaniu do 2015 r. odnotowano 1% wzrost liczby zak adów, w których stwierdzono przekroczenia normatywów higienicznych. Ogó em w warunkach przekroczenia normatywów higienicznych pracowa o osób (w 2015 r ), g ównie w zak adach przemys u drzewnego, meblarskiego, spo ywczego, gumowego, samochodowego, metalowego i surowców niemetalicznych. Podobnie jak w 2015 r., najwi cej pracowników nara onych by o na ponadnormatywny ha as (85% ogó u nara onych) i py y przemys owe (7%) (Rys. 3). Wielu pracowników eksponowanych by o na oddzia ywanie kilku czynników szkodliwych jednocze nie. 109

110 Rys. 3. Liczba osób pracuj cych w przekroczeniach najwy szych dopuszczalnych st e (NDS) i nat e (NDN) czynników szkodliwych dla zdrowia w latach Ogó em nara onych Ha as Py y Drgania Czynniki chemiczne Mikroklimat gor cy i zimny r r. W 2016 r. wydano 26 decyzji administracyjnych nakazuj cych obni enie poziomu czynników szkodliwych dla zdrowia na stanowiskach pracy oraz wprowadzenie programów dzia a organizacyjno-technicznych zmierzaj cych do obni enia nadmiernego poziomu ha asu i drga mechanicznych. Pracodawcy podejmowali ró nego rodzaju dzia ania techniczne oraz organizacyjne w celu ograniczenia nara enia pracowników np. wprowadzali automatyzacj i hermetyzacj procesów produkcyjnych, instalowali nowe systemy ochron zbiorowych (tj. wentylacje miejscowe lub odci gi). W przypadkach, gdy unikni cie lub wyeliminowanie nara enia jest niemo liwe za pomoc rodków technicznych i organizacyjnych, zobowi zywano pracodawców do przeprowadzania regularnych pomiarów rodowiska pracy oraz zapewnienia pracownikom atestowanych i odpowiednio dobranych rodków ochrony indywidualnej. V.1.3. Post powanie administracyjne i egzekucyjne Podobnie jak w 2015 r., najwi cej nieprawid owo ci stwierdzono w zakresie pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia (w 377 zak adach), wprowadzania do obrotu oraz stosowania substancji i mieszanin chemicznych (375), z ego stanu sanitarno-higienicznego pomieszcze (367) oraz oceny ryzyka zawodowego (223) (Rys. 4). Znaczn cze stwierdzonych uchybie przedsi biorcy likwidowali w trakcie kontroli lub bezpo rednio po wszcz ciu post powania administracyjnego. 110

111 Rys. 4. Najistotniejsze uchybienia stwierdzone w skontrolowanych obiektach w latach pomiary czynników szkodliwych substancje i mieszaniny chemiczne ocena ryzyka zawodowego z y stan sanitarno-higieniczny rejestry czynników szkodliwych czynniki biologiczne badania lekarskie czynniki rakotwórcze i mutagenne produkty biobójcze r r Wydano 496 decyzji administracyjnych (w 2015 r. 501) zawieraj cych 1160 nakazów (w 2015 r. 1333). W ród nich 196 dotyczy o poprawy warunków pracy. Podobnie jak w 2015 r. najwi cej nakazów dotyczy o przeprowadzenia bada i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia (215), wprowadzania do obrotu i stosowania substancji chemicznych i ich mieszanin (165) oraz sporz dzenia lub uzupe nienia oceny ryzyka zawodowego (112). Ponadto wydano 456 decyzji p atniczych. W zwi zku z niewykonaniem przez pracodawców cz ci na o onych obowi zków wydano 21 upomnie, wystawiono 6 tytu ów wykonawczych oraz 21 postanowie o na o eniu grzywny na kwot z. Dodatkowo, w trakcie kontroli, na o ono 10 mandatów na czn sum 2550 z. Nie wydano decyzji unieruchamiaj cych stanowiska pracy lub zak ad. V.1.4. Nadzór nad czynnikami rakotwórczymi i mutagennymi w rodowisku pracy W ewidencji stacji sanitarno-epidemiologicznych woj. wielkopolskiego w 2016 r. znajdowa y si 973 zak ady, w których pracownicy mieli kontakt z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o dzia aniu rakotwórczym lub mutagennym w rodowisku pracy. Najliczniejsz grup stanowi y zak ady zajmuj ce si sprzeda detaliczn oraz napraw samochodów (benzen), produkcj wyrobów z drewna (py drewna twardego) oraz podmioty lecznicze (promieniowanie jonizuj ce i tlenek etylenu). Przeprowadzono 489 kontroli sanitarnych w 352 zak adach (w 2015 r. 347 w

112 obiektach). W kontakcie z czynnikiem rakotwórczym lub mutagennym pracowa o 8520 osób, w tym 3660 kobiet. Nieprawid owo ci stwierdzone w 42 zak adach najcz ciej dotyczy y: braku rejestrów prac w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o dzia aniu rakotwórczym lub mutagennym oraz rejestrów pracowników zatrudnionych przy tych pracach. Nie wszyscy pracodawcy przekazali Wielkopolskiemu Pa stwowemu Wojewódzkiemu Inspektorowi Sanitarnemu coroczn informacj o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach lub procesach technologicznych o dzia aniu rakotwórczym lub mutagennym. W zakresie czynników rakotwórczych lub mutagennych wydano 12 decyzji administracyjnych. Przeprowadzone kontrole wykaza y, i zak ady stosuj ce czynniki rakotwórcze czyni y starania zmierzaj ce do ich eliminacji. W zakresie minimalizacji nara enia wprowadzano ró ne formy wentylacji, jak równie automatyzacj i hermetyzacj procesów produkcji. Najcz ciej jednak i najpowszechniej stosowano rodki ochrony osobistej. Podejmowano równie próby eliminacji czynnika rakotwórczego lub mutagennego ze rodowiska pracy poprzez zmiany produktów wykorzystywanych w dzia alno ci przemys owej. V.1.5. Nadzór nad szkodliwymi czynnikami biologicznymi W ewidencji stacji sanitarno-epidemiologicznych woj. wielkopolskiego znajdowa y si 2544 zak ady, w których pracownicy s potencjalnie eksponowani na szkodliwe czynniki biologiczne. Do najbardziej nara onych grup zawodowych nale pracownicy zatrudnieni w podmiotach leczniczych, laboratoriach diagnostycznych, zak adach produkcji spo ywczej, rolnictwie, le nictwie, zak adach gospodarki odpadami. Przeprowadzono 1028 kontroli sanitarnych w 839 obiektach, w których na dzia anie szkodliwych czynników biologicznych potencjalnie eksponowanych by o pracowników, w tym z 3 grupy zagro enia (m.in. WZW typu B, WZW typu C). Najcz ciej kontrolowane by y zak ady produkuj ce artyku y spo ywcze oraz podmioty lecznicze i laboratoria diagnostyczne. Podczas przeprowadzonych kontroli nieprawid owo ci stwierdzono w 75 zak adach. Do najcz ciej stwierdzanych uchybie nale a y brak oceny ryzyka zawodowego dotycz cego czynników biologicznych, rejestru prac i rejestru pracowników pracuj cych w nara eniu na czynniki biologiczne z 3 grupy zagro enia, procedur i instrukcji oraz przeprowadzenia szkole pracowników. W zwi zku z powy szym wydano 20 decyzji administracyjnych. Przeprowadzone kontrole wykaza y, i pracodawcy podejmuj szereg dzia a 112

113 profilaktycznych zmniejszaj cych nara enie pracowników m.in. zapewniaj rodki ochrony indywidualnej, rodki do odka ania skóry, opracowuj procedury i instrukcje bezpiecznego post powania ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi. Proponuj pracownikom równie profilaktyczne szczepienia ochronne (np. przeciw WZW typu B). W ramach nadzoru nad mikroorganizmami i organizmami genetycznie modyfikowanymi w 2016 r. przeprowadzono 9 kontroli na wniosek Ministra rodowiska o wydanie opinii w zakresie okre lonym w art. 15c ust. 2 ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz. U. z 2015 r., poz. 806) w zwi zku ze z o onymi przez podmioty wnioskami o wydanie zezwolenia na prowadzenie zak adu in ynierii genetycznej. Wydano 16 pozytywnych opinii. V.1.6. Nadzór nad substancjami chemicznymi i ich mieszaninami. W ramach nadzoru nad substancjami i mieszaninami chemicznymi wprowadzanymi do obrotu oraz stosowanymi w dzia alno ci zawodowej w 2016 r. przeprowadzono 3228 kontroli, co stanowi 61% ogó u wykonanych kontroli (w 2015 r. 3502). Podczas kontroli zwracano uwag na przestrzeganie przepisów ustawy z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U. z 2015 r. poz. 1203) oraz rozporz dze wykonawczych do ustawy. Egzekwowano obowi zek posiadania spisu stosowanych i produkowanych substancji i mieszanin chemicznych oraz aktualnych kart charakterystyki, wprowadzania do obrotu prawid owo oznakowanych produktów, prawid owego oznakowania magazynów, ruroci gów i miejsc przechowywania chemikaliów. Informowano i przypominano równie o przestrzeganiu przepisów rozporz dzenia (WE) nr 1907/2006 (REACH) oraz rozporz dzenia (WE) nr 1272/2008 (CLP). Podczas monitoringu zak adów zwracano równie uwag na przestrzeganie przepisów ustawy z dnia 9 pa dziernika 2015 r. o produktach biobójczych (Dz. U. poz. 1926, ze zm.). W ramach nadzoru bie cego prowadzono kontrole w zakresie wprowadzania do obrotu produktów biobójczych g ównie pod k tem zakazu stosowania substancji czynnych, które nie mog wchodzi w ich sk ad. W 2016 r. przeprowadzono 567 kontroli u producentów produktów biobójczych oraz dystrybutorów, podczas których w 5 podmiotach stwierdzono wprowadzane do obrotu produktów biobójczych bez wymaganego pozwolenia. W zwi zku ze stwierdzonymi nieprawid owo ciami z zakresu substancji i mieszanin chemicznych, produktów biobójczych i prekursorów narkotyków kat. 2 i 3 wydano 114 decyzji administracyjnych. Najcz ciej stwierdzone nieprawid owo ci w zakresie chemikaliów przy wprowadzaniu do obrotu to b dne karty charakterystyki oraz nieprawid owe 113

114 oznakowanie na etykietach. Natomiast u stosuj cych to brak spisu stosowanych substancji i mieszanin chemicznych, brak oraz b dne karty charakterystyki. W ramach realizowanego w 2016 r. projektu REACH-EN-FORCE-4 opracowanego przez Europejsk Agencj Chemikaliów w Helsinkach (którego za o eniem by nadzór nad przestrzeganiem przez producentów, importerów oraz wy cznych przedstawicieli stosowania ogranicze dotycz cych produkcji, wprowadzania do obrotu i stosowania niektórych niebezpiecznych substancji chemicznych, mieszanin i wyrobów) przeprowadzono 13 kontroli u 2 importerów, 9 dalszych u ytkowników i 2 dystrybutorów. Stwierdzono, i 17 produktów wprowadzanych jest do obrotu zgodnie z przepisami, nie wykryto w nich substancji podlegaj cym ograniczeniom. Niezgodno stwierdzono w przypadku 1 produktu, w którym wykryto obecno ftalanów powy ej 0,1%. W 2016 r. na terenie woj. wielkopolskiego substancje i mieszaniny chemiczne wprowadza o do obrotu 1698 podmiotów (o 71 wi cej ni w 2015 r.), w tym: 68 producentów, 11 importerów, 269 formulatorów oraz 1350 dystrybutorów. Liczba dystrybutorów zwi kszy a si o 32 podmioty, formulatorów o 36, a importerów o 7. Nieznacznie, bo o 4, zmniejszy a si liczba producentów (Tab. 1). Mo e to wynika z faktu, i cz wprowadzanych do obrotu substancji podlega obowi zkowi rejestracji, a co za tym idzie ponoszeniem dodatkowych kosztów przez przedsi biorców. Tab. 1. Liczba wprowadzaj cych do obrotu substancje i mieszaniny chemiczne w woj. wielkopolskim Rok Ogó em Producenci Dalsi u ytkownicy formulatorzy Importerzy Dystrybutorzy (producenci mieszanin) Dodatkowo na terenie województwa dzia a o 537 podmiotów odpowiedzialnych za wprowadzanie do obrotu produktów biobójczych (z czego 68 odpowiedzialnych by o za pierwsze wprowadzanie) oraz 23 wprowadzaj cych do obrotu prekursory narkotyków kategorii 2 i 50 kategorii 3. Substancje i mieszaniny chemiczne stosowa o w swojej dzia alno ci 6170 podmiotów gospodarczych. W zwi zku z mniejsz liczb kontroli akcyjnych oraz systematyczn popraw przestrzegania przez przedsi biorców przepisów ustawy o substancjach chemicznych i ich mieszaninach w zakresie wprowadzania do obrotu chemikaliów w 2016 r. odnotowano spadek kontroli dotycz cych chemikaliów (o 8% w stosunku do 2015 r.). 114

115 V.2. Choroby zawodowe W 2016 r. na terenie woj. wielkopolskiego stwierdzono 150 przypadków chorób zawodowych (w 2015 r. 187), a w 105 przypadkach orzeczono o braku podstaw do jej uznania (w 2015 r. 104). Liczba nowo stwierdzonych chorób, w porównaniu do 2015 r. zmniejszy a si o 37 przypadków (20%). W strukturze chorób zawodowych dominowa y przewlek e choroby narz du g osu spowodowane nadmiernym wysi kiem g osowym 46 przypadków (30,7%), pylice p uc 23 przypadki (15,3%) oraz obustronny trwa y odbiorczy ubytek s uchu 17 przypadków (11,3%). czny udzia trzech wy ej wymienionych grup chorób wynosi 57,3% ogó u stwierdzonych chorób zawodowych. Najwi kszy spadek (o 28 przypadków) odnotowano w chorobach narz du g osu (w 2015 r. 74 przypadki, w 2016 r. 46) oraz chorób op ucnej lub osierdzia wywo anych py- em azbestu o 11 przypadków (w 2015 r. 25, w 2016 r. 14). Szczególn uwag zwraca wzrost stwierdzanych chorób zawodowych odnotowany w przewlek ych chorobach obwodowego uk adu nerwowego wywo anych sposobem wykonywania pracy (w 2015 r. 6 przypadków, w 2016 r. 13 przypadków) oraz obustronnym trwa ym odbiorczym ubytkiem s uchu (w 2015 r. 11 przypadków, w 2016 r. 17 przypadków). Rys. 5. Struktura stwierdzonych chorób zawodowych w latach w woj. wielkopolskim Ogó em Obustronny trwa y odbiorczy ubytek s uchu Przewlek e choroby obwodowego uk adu nerwowego Choroby op ucnej lub osierdzia wywo ane py em azbestu Choroby narz du g osu Pozosta e r r. Analogicznie do 2015 r., w grupie chorób zaka nych i inwazyjnych zdecydowanie przewa a a borelioza (9 przypadków 75% w tej grupie). Wirusowe zapalenie w troby typu C orzeczono w 2 przypadkach, w jednym stwierdzono mykobakterioz. 115

116 Tab. 2. Choroby zaka ne i inwazyjne stwierdzone w latach w woj. wielkopolskim Rok WZW typu B WZW typu C Gru lica Borelioza Pozosta e Razem Najwi cej stwierdzonych chorób zawodowych odnotowano w powiatach: pozna skim (30 przypadków 20% ogó u stwierdze ), gnie nie skim (23 przypadki co stanowi 15,3% ogó u stwierdze ), koni skim (10 przypadków 6,6% ogó u stwierdze ) oraz pilskim (10 przypadków co stanowi 6,6% ogó u stwierdze ). Dotyczy y one g ównie przewlek ych chorób narz du g osu spowodowanych nadmiernym wysi kiem g osowym (za wyj tkiem powiatu gnie nie skiego, gdzie najcz ciej stwierdzano choroby azbestozale ne oraz powiatu koni skiego, gdzie najcz - ciej stwierdzano choroby ubytku s uchu). V.3. Nadzór nad rodkami zast pczymi Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdzia aniu narkomanii (Dz. U. z 2016 r., poz. 224, ze zm.) ustanawia zakaz wytwarzania, przywozu i wprowadzania do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej rodków zast pczych (tzw. dopalaczy) i nowych substancji psychoaktywnych. Zgodnie z art. 4 pkt 27 tej ustawy, pod poj ciem rodka zast pczego nale y rozumie produkt zawieraj cy co najmniej jedn now substancj psychoaktywn lub inn substancj o podobnym dzia aniu na o rodkowy uk ad nerwowy, który mo e by u yty zamiast rodka odurzaj cego lub substancji psychotropowej lub w takich samych celach jak rodek odurzaj cy lub substancja psychotropowa, których wytwarzanie i wprowadzanie do obrotu nie jest regulowane na podstawie przepisów odr bnych; do rodków zast pczych nie stosuje si przepisów o ogólnym bezpiecze stwie produktów. W celu realizacji zada wynikaj cych z przedmiotowej ustawy, na terenie woj. wielkopolskiego prowadzony by sta y monitoring obecno ci w obrocie rodków zast pczych lub produktów, co do których zachodzi o podejrzenie, e mog by rodkami zast pczymi. Dopalacze wprowadzane do obrotu w 2016 r. by y oferowane m.in. jako imitacja produktu rozpa ki do pieca czy dodatku do piasku, imitacje mchu irlandzkiego b d sztucznego puchu wie ego do makiet modelarskich, talizmany i amulety. Handel tego typu produktami to przewa nie problem du ych o rodków miejskich. Na terenie woj. wielkopolskiego wyst pi on g ównie na terenie 4 powiatów m.in. w Koninie, Lesznie, Poznaniu i Turku. 116

117 W 2016 r. w zakresie rodków zast pczych przeprowadzono 135 kontroli. W wyniku 36 zatrzymano produkty, co do których zachodzi o podejrzenie, e zawieraj rodki zast pcze. Zabezpieczono 4721 sztuk produktów (z czego 4132 PIS, 589 policja). Do bada pobrano 104 próbki dopalaczy (w 2015 r. 598), które przekazano do instytutów badawczych celem okre lenia ich sk adu jako ciowego. Wyniki bada przedmiotowych próbek potwierdzi y obecno substancji o dzia aniu psychoaktywnym. W wyniku prowadzonych post powa wydano 223 decyzje administracyjne (w 2015 r. 71), z czego 92 dotyczy y nakazu zatrzymania oraz wycofania z obrotu podejrzanych produktów oraz 36 decyzji (w 2015 r. 30) dotycz cych nakazu zaprzestania prowadzenia dzia alno ci w pomieszczeniach lub obiektach s u cych wprowadzaniu lub wytwarzaniu produktu, co do którego zachodzi podejrzenie, e jest on rodkiem zast pczym lub now substancj psychoaktywn. W my l art. 52a ust. 1 ustawy o przeciwdzia aniu narkomanii Kto wytwarza lub wprowadza do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej rodek zast pczy, podlega karze pieni nej w wysoko ci od do z. Pa stwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni w woj. wielkopolskim w 2016 r. wydali cznie 62 decyzje o na o eniu kary pieni nej na czn kwot z (w 2015 r. 34 decyzje na kwot z ). W 2016 r. Wydzia Bezpiecze stwa i Zarz dzania Kryzysowego Wielkopolskiego Urz du Wojewódzkiego w Poznaniu zg osi 256 podejrze zatru rodkami zast pczymi (w 2015 r. 569). Najwi cej przypadków odnotowano w ród pacjentów w wieku powy ej 25 roku ycia (63) oraz pomi dzy 19 a 24 rokiem ycia (51), w 97 przypadkach brak by o mo liwo ci sklasyfikowania grupy wiekowej ze wzgl du na brak danych (Rys. 6). 117

118 Rys. 6. Przypadki podejrzenia zatru rodkami zast pczymi wiek <15 wiek wiek Wiek >25 brak danych 63 W 2016 r. Pa stwowa Inspekcja Sanitarna woj. wielkopolskiego aktywnie wspó pracowa a z organami Izby Celnej oraz Policji w ramach kontroli obiektów wprowadzaj cych do obrotu rodki zast pcze oraz przesy ki, co do których istnieje podejrzenie, i stwarzaj zagro enie dla zdrowia lub ycia ludzi. Skutkowa o to szybkim wykrywaniem osób podejrzanych o wytwarzanie oraz wprowadzanie do obrotu dopalaczy. W porównaniu do 2015 r. wzmo ono nadzór PIS nad obiektami, w których podejrzewano wprowadzanie do obrotu rodków zast pczych m.in. ograniczaj c ich dost pno w handlu. Dzi ki temu liczba hospitalizowanych osób, które zatru y si dopalaczami zmniejszy a si o 55% w stosunku do 2015 r. Podsumowanie 1. W ewidencji pionu higieny pracy znajdowa o si zak adów (o 31 mniej ni w 2015 r.), w których zatrudnionych by o ogó em pracowników. Wi kszo stanowi y zak ady ma e, zatrudniaj ce do 50 pracowników. Skontrolowano 4124 obiekty (33% zewidencjonowanych). W zwi zku ze stwierdzonymi nieprawid owo ciami wydano 496 decyzji administracyjnych zawieraj cych 1160 nakazów. Podobnie jak w 2015 r. najwi cej uchybie dotyczy o wprowadzania do obrotu oraz stosowania substancji i mieszanin chemicznych, braku aktualnych pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia oraz oceny ryzyka zawodowego. 118

119 2. W 1769 obiektach b d cych w ewidencji pionu higieny pracy stwierdzono przekroczenia najwy szych dopuszczalnych st e (NDS) i nat e (NDN) czynników szkodliwych dla zdrowia (g ównie w zak adach przemys u drzewnego, meblarskiego, spo ywczego, gumowego, samochodowego, metalowego i surowców niemetalicznych). Najwi cej odnotowano w powiecie pozna skim (285) i k pi skim (129). W porównaniu do 2015 r. odnotowano 1% wzrost liczby zak adów, w których stwierdzono przekroczenia normatywów higienicznych. 3. W 2016 r. na terenie woj. wielkopolskiego substancje i mieszaniny chemiczne wprowadzi o do obrotu 1698 podmiotów (o 71 wi cej ni w 2015 r.), w tym: 68 producentów, 11 importerów, 269 formulatorów oraz 1350 dystrybutorów. O 32 podmioty zwi kszy a si liczba dystrybutorów, o 36 liczba formulatorów i o 7 importerów. Zmniejszy a si natomiast (o 4) liczba producentów. 4. Na terenie województwa stwierdzono 150 chorób zawodowych, co stanowi 20% spadek w stosunku do 2015 r. 5. W strukturze chorób zawodowych dominowa y przewlek e choroby narz du g osu spowodowane nadmiernym wysi kiem g osowym (30,7%), pylice p uc (15,3%) oraz obustronny trwa y odbiorczy ubytek s uchu (11,3%). Odnotowano spadek stwierdzonych przewlek ych chorób narz du g osu spowodowanych nadmiernym wysi kiem g osowym (o 28 przypadków w stosunku do 2015 r.) lub osierdzia wywo anych py em azbestu (o 11 przypadków). 6. W 2016 r. na terenie woj. wielkopolskiego przeprowadzono 135 kontroli z zakresu rodków zast pczych, w 36 zatrzymano produkty, co do których zachodzi o podejrzenie, e zawieraj rodki zast pcze. Ogó em wydano 223 decyzje administracyjne, z czego 92 dotyczy y nakazu zatrzymania oraz wycofania z obrotu podejrzanych produktów (w 2015 r. 71 wydanych decyzji) oraz 36 decyzji dotycz cych nakazu zaprzestania prowadzenia dzia alno ci w pomieszczeniach lub obiektach s u cych wprowadzaniu lub wytwarzaniu produktu, co do którego zachodzi uzasadnione podejrzenie, e jest on rodkiem zast pczym lub now substancj psychoaktywn (w 2015 r. 30). 7. W 2015 r. wzmo ono nadzór nad obiektami, w których podejrzewano wprowadzanie do obrotu rodków zast pczych. Wynikiem tego by spadek o 55% (w stosunku do 2015 r.) liczby hospitalizowanych osób, które si nimi zatru y oraz zmniejszona liczba sklepów stacjonarnych z podejrzanymi produktami. 119

120 VI. Higiena Radiacyjna VI.1. Nadzór nad ród ami promieniowania jonizuj cego Na terenie woj. wielkopolskiego w 2016 r. do celów medycznych stosowano 1789 aparatów rentgenowskich w 1473 gabinetach i pracowniach rentgenowskich oraz w pomieszczeniach poza pracowniami rtg (wzrost o 3,4% stosowanych aparatów w stosunku do 2015 r.). W 2016 r. zaopiniowano pozytywnie 152 projekty lokalizacji aparatów rentgenowskich (w 2015 r. 142). Ka dy wniosek o wydanie/zmian zezwolenia na uruchomienie pracowni czy stosowanie aparatu rentgenowskiego rozpatrywany by po przeprowadzeniu kontroli sprawdzaj cej spe nienie warunków ochrony radiologicznej w obiekcie, ze szczególnym uwzgl dnieniem ochrony pracowników i osób postronnych, a tak e przeprowadzeniu pomiarów dozymetrycznych sprawdzaj cych skuteczno zastosowanych os on sta ych. W 2016 r. wydano 233 decyzje zezwalaj ce na stosowanie aparatów rentgenowskich oraz 76 decyzji zezwalaj cych na uruchomienie pracowni rentgenowskich. Rys. 1. Udzia procentowy wydanych decyzji zezwalaj cych dla poszczególnych zastosowa aparatów rentgenowskich oraz pracowni rentgenowskich Aparaty ogólnodiagnostyczne 25% 16% 2% Aparaty mammograficzne 5% 1% Aparaty stomatologiczne Tomografy komputerowe 51% Aparaty densytometryczne Pracownie rtg Ponadto wydano 141 decyzji uchylaj cych i wygaszaj cych zezwolenia na stosowanie aparatów rentgenowskich i 40 na pracownie. Uchylanie zezwole zwi zane by o ze zmian jednostki organizacyjnej stosuj cej aparat, a tak e z likwidacj wyeksploatowanych aparatów. W 2016 r. spo ród stosowanych aparatów najwi cej wymieniono tomografów komputerowych 26,6%, aparatów mammograficznych 15,3%, densytometrycznych 11,1%, ogólnodiagnostycznych 9,2% i stomatologicznych 5,8%. 120

121 Rys. 2. Porównanie liczby wydanych decyzji zezwalaj cych oraz uchylaj cych i wygaszaj cych zezwolenia w latach dla poszczególnych zastosowa aparatów rentgenowskich Decyzje zezwalaj ce 2015 Decyzje uchylaj ce i wygaszaj ce 2015 Decyzje zezwalaj ce 2016 Decyzje uchylaj ce i wygaszaj ce Dla zapewnienia ochrony radiologicznej pacjenta, jednostki udzielaj ce wiadcze zdrowotnych z zakresu bada zwi zanych z ekspozycj na promieniowanie jonizuj ce winny: posiada system zarz dzania jako ci wiadczonych us ug medycznych w zakresie bada, stosowa w a ciwe procedury post powania medycznego, zapewni odpowiedni personel, dysponowa odpowiednimi urz dzeniami do wykonywania bada rentgenodiagnostycznych. Proces wydawania zgód na udzielanie wiadcze zdrowotnych zwi zanych z nara eniem na promieniowanie jonizuj ce przedstawiono na rysunku

122 Rys. 3. Proces wydawania zgód na prowadzenie dzia alno ci zwi zanej z nara eniem na promieniowanie jonizuj ce W zwi zku z opublikowaniem 10 listopada 2015 r. obwieszczenia Ministra Zdrowia, zmieniaj cego tre ci obowi zuj cych (zgodnie z wymogami art. 33g ust. 5 ustawy Prawo atomowe) wzorcowych procedur radiologicznych (diagnostyki obrazowej i radiologii zabiegowej) jednostki wyst powa y z wnioskiem o wydanie zgody na udzielanie wiadcze zdrowotnych. W 2016 r. nast pi 6,5-krotny wzrost (w stosunku do 2015 r.) wydanych zgód. Wydano: 85 zgód na wykonywanie 4953 radiologicznych procedur medycznych (w tym 4687 z zakresu rentgenodiagnostyki, 35 paliatywnego leczenia chorób nowotworowych z wykorzystaniem produktów radiofarmaceutycznych oraz 231 radiologii zabiegowej), 2 opinie z zakresu radioterapii onkologicznej. 122

123 Rys. 4. Liczba wybranych procedur medycznych, na które wydano zgody w latach Liczba procedur 2015 Liczba procedur Rentgenodiagnostyka Radiologia zabiegowa Aparatura jest systematycznie modernizowana oraz wymieniana. Wi kszo obecnie stosowanych aparatów rtg by a wyprodukowana po 2006 r. Rys. 5. Udzia procentowy stosowanych aparatów w zale no ci od lat produkcji aparatu Lata produkcji do 1995 Lata produkcji Lata produkcji Densytometryczne 33,0% 60% Tomografy komputerowe 22,2% 74,1% Stomatologiczne 2,1% 10,9% 89,1% Mammograficzne 1,7% 28,8% 69,5% Ogólnodiagnostyczne 2,1% 21,5% 76,4% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% Najcz ciej stosowano urz dzenia z obrazowaniem cyfrowym, co umo liwia przedstawianie obrazu na ekranie komputera, zapisywanie go na no nikach cyfrowych, elektroniczn transmisj, a przede wszystkim podnosi jako diagnostyczn wykonywanych bada i zmniejsza dawk promieniowania dla pacjenta. 123

124 Rys. 6. Podzia aparatów ze wzgl du na sposób obrazowania obrazowanie analogowe obrazowanie po redniocyfrowe obrazowanie cyfrowe Densytometryczne 100,0% Tomografy komputerowe 100,0% Aparaty Stomatologiczne 19,3% 19,2% 61,5% Mammograficzne 42,4% 57,6% Ogólnodiagnostyczne 27,1% 21,4% 51,5% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% W 2016 r. w ramach sprawowanego nadzoru zapobiegawczego (przed uruchomieniem pracowni i aparatu rtg) oraz bie cego (w trakcie eksploatowania aparatów i pracowni) przeprowadzono 551 kontroli. Skontrolowano 508 pracowni i gabinetów rtg oraz 613 zestawów rentgenowskich. Dzia ania nadzorowe koncentrowa y si nad zapewnieniem w a ciwego systemu ochrony radiologicznej ze szczególnym naciskiem na jako obrazowania. Przy 333 aparatach wykonano kontrolne pomiary dozymetryczne, a przy 54 zestawach rentgenowskich sprawdzaj ce testy fizycznych parametrów pracy. Wykonano równie 316 testów fizycznych parametrów pracy. Otrzymane wyniki testów by y zgodne z wymaganiami. Rys. 7. Zestawienie dotycz ce liczby stosowanych w woj. wielkopolskim aparatów rtg do liczby aparatów skontrolowanych, liczby aparatów, przy których wykonano pomiary dozymetryczne oraz testy w zakresie kontroli jako ci w 2016 r. aparaty zewidencjonowane aparaty skontrolowane w 2016 aparaty przy których wykonano pomiary dozymetryczne oraz testy w zakresie kontroli jako ci Ogólnodiagnostyczne i densytometryczne Mammografy Stomatologiczne Tomografy komputerowe 124

125 Nieprawid owo ci stwierdzane podczas kontroli dotyczy y braku: wykonywania testów w zakresie kontroli jako ci aparatów rtg z wymagan cz stotliwo- ci (42%), orzecze lekarskich o braku przeciwwskaza do pracy w nara eniu na promieniowanie jonizuj ce (34%), inspektora ochrony radiologicznej (8%), szkole z zakresu ochrony radiologicznej pacjenta (8%), wykonywania zdj rentgenowskich przez osob bez wymaganych kwalifikacji (8%). Podczas kontroli zalecano dzia ania maj ce na celu wzmocnienie ochrony radiologicznej pracowników, pacjentów poddawanych dzia aniu promieniowania i osób postronnych. Rys. 8. Procentowy rozk ad nieprawid owo ci wyst puj cych przy stosowaniu promieniowania rentgenowskiego do celów diagnostyki medycznej stwierdzonych podczas kontroli w 2016 r. Zdj cia rentgenowskie wykonywa a osoba bez wymaganych kwalifikacji 8% 8% Brak wykonywania testów w zakresie kontroli jako ci aparatów rtg z wymagan cz stotliwo ci 34% 42% Brak inspektora ochrony radiologicznej 8% Brak orzeczenia lekarskiego Brak wymaganych szkole VI.2. Kontrola ska e promieniotwórczych W 2016 r. w ramach Systemu Bezpiecze stwa ywno ci oraz w ramach monitoringu ywno ci i komponentów rodowiska opracowanym przez Pa stwow Agencj Atomistyki wykonano 88 oznacze aktywno ci cezu-137 i strontu-90. Zawarto ci cezu-137 i strontu-90 w produktach ywno ciowych i próbkach rodowiskowych utrzymuj si na tym samym poziomie od wielu lat. Otrzymywane wyniki s wielokrotnie ni sze od limitów przyj tych przez Uni Europejsk 370 Bq/kg dla mleka i jego przetworów oraz 600 Bq/kg dla pozosta ych produktów. 125

126 Tab. 1. Wyniki oznacze aktywno ci izotopu cezu-137 lp. Rodzaj próbki (produkt) Przedzia warto ci aktywno ci cezu-137 wyra one w Bq/kg lub Bq/l 1 Mleko p ynne lub w proszku 0,16-0,72 2 Mi so wo owina lub wieprzowina 0,25-0,79 3 Ryby ryby s odkowodne lub ryby morskie 0,28-1,0 4 Drób 0,33-0,84 5 Jaja 0,12-0,54 6 Zbo a pszenica lub yto 0,21-0,66 7 Ziemniaki 0,18-0,41 8 Warzywa marchew, cebula, buraki 0,13-0,44 9 Owoce jab ka, borówka ameryka ska 0,18-0,38 10 Woda wodoci gowa <0,1 11 Woda powierzchniowa rzeka lub jezioro <0,1 Tab. 2. Wyniki oznacze aktywno ci izotopu strontu-90 lp. Rodzaj próbki (produkt) Przedzia warto ci aktywno ci strontu-90 wyra one w Bq/kg lub Bq/l 1 Mleko p ynne lub w proszku 0,02-0,07 2 Mi so wieprzowina 0,03 3 Zbo a pszenica lub yto 0,04-0,13 4 Ziemniaki 0,04 5 Warzywa cebula 0,04 6 Woda powierzchniowa rzeka lub jezioro <0,01 VI.3. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym niejonizuj cy w rodowisku pracy W 2016 r. nadzorem obj to 1230 róde rozpraszaj cych do rodowiska promieniowanie elektromagnetyczne, przy których wyst puj strefy ochronne pola elektromagnetycznego w miejscach dost pnych dla pracowników. Przy obs udze tych róde pracowa o 4758 pracowników w warunkach ekspozycji dopuszczalnej. W drugim pó roczu 2016 r. przeprowadzano spotkania ze s u bami bhp celem wypracowania i wdro enia nowych zasad systemu oceny ekspozycji lub nara enia na pole elektromagnetyczne rozpoznane w miejscu pracy. 126

127 Rys. 9. Liczba róde pola elektromagnetycznego (wg ewidencji i skontrolowanych), w otoczeniu których wyst puj strefy ochronne w miejscach dost pnych dla pracowników wraz z podaniem liczby pracowników zatrudnionych i poziomem ich ekspozycji (W>1 ekspozycja nadmierna, 0,5<W<1 ekspozycja warunkowo dopuszczalna, W<1 ekspozycja bezpieczna) wg zasad obowi zuj cych do czerwca 2016 r. Liczba urz dze wg ewidencji Liczba skontrolowanych urz dze Liczba osób W<0,5 0,5 W 1 W> Medycyna Przemys Radiokmunikacja Inne VI.4. Zdarzenia radiacyjne W 2016 r. na terenie spalarni odpadów komunalnych czterokrotnie dosz o do w czenia si alarmu na bramce radiometrycznej podczas przyjmowania transportu odpadów mieszanych komunalnych. Spo ród tych zdarze trzy zosta y zakwalifikowane jako zdarzenia radiacyjne o zasi gu nie wykraczaj cym poza teren zak adu. Podsumowanie 1. Pomimo stwierdzanych nieprawid owo ci i uchybie nie zanotowano przypadków nadmiernego nara enia na promieniowanie jonizuj ce pracowników, pacjentów czy osób postronnych. 2. Monitoring ywno ci oparty o okre lanie zawarto ci izotopów: cez-137 i stront-90 w produktach ywno ciowych od kilku lat nie wykazuje zmian poziomu. 3. Egzekwowanie systematycznego wykonywania oceny jako ci zestawów rentgenowskich wyra nie wp ywa na zapewnienie ci g ej dobrej jako ci obrazowania rentgenowskiego. 4. Na terenie woj. wielkopolskiego odnotowano trzy zdarzenia radiacyjne. Pracownicy czy osoby postronne nie by y nara one na nadmiern ekspozycj na promieniowanie jonizuj ce. 127

128 VII. WARUNKI SANITARNE W SZKO ACH I INNYCH PLACÓWKACH O WIATOWO-WYCHOWAWCZYCH VII.1. Informacje wst pne W 2016 r. na terenie woj. wielkopolskiego nadzorem obj to 4245 placówek nauczania i wychowania, w tym: obki i kluby dzieci ce, przedszkola i inne formy wychowania przedszkolnego, szko y wszystkich typów, warsztaty szkolne i centra szkolenia zawodowego, domy dziecka, bursy i internaty, domy studenckie, placówki z pobytem dziennym i ca odobowym, placówki rekreacyjne oraz uczelnie wy sze (Rys.1, 2). Rys. 1. Placówki pod nadzorem pionu higieny dzieci i m odzie y na terenie woj. wielkopolskiego w 2016 r. szko y ró nych szko y ró nych typów typów inne 144 placówki placówki kszta cenia ustawicznego kszta cenia ustawicznego placówki placówki rekreacyjne rekreacyjne 118 uczelnie uczelnie wy sze wy sze Rys. 2. Typy szkó na terenie woj. wielkopolskiego w 2016 r. przedszkola/inne formy formy wychowania przedszkolnego placówki wychowania placówki wychowania pozaszkolnego pozaszkolnego placówki wsparcia placówki wsparcia dziennego dziennego obki/kluby obki/kluby dzieci ce dzieci ce placówki placówki z z pobytem pobytem ca odobowym ca odobowym ponadgimnazjalne szko y licea ogólno-zawodowkszta c ce 9 61 gimnazja 248 szko y specjalne 4 szko y szko y specjalne policealne ponadgimnazjalne szko y zawodowe zespo y szkó szko y policealne 20 przedszkola 260 szko y podstawowe 721 licea ogólnokszta c ce 136 gimnazja 353 szko y podstawowe

129 W zakresie przestrzegania przepisów okre laj cych wymagania dotycz ce higieny i stanu sanitarnego pomieszcze oraz sprz tu u ywanego w placówkach o wiatowych i wypoczynku skontrolowano 3114 placówek sta ych (73,4% placówek b d cych w ewidencji) oraz 1035 turnusów w czasie trwania wypoczynku (41% turnusów uj tych w elektronicznej bazie wypoczynku Ministerstwa Edukacji Narodowej). W ramach nadzoru przeprowadzono 4516 kontroli placówek nauczania i wychowania, oceniaj c ich stan sanitarny pod wzgl dem posiadanej infrastruktury, bie cej czysto ci i porz dku, warunków do utrzymania higieny osobistej uczniów, dost pno ci do profilaktycznej opieki medycznej, przechowywania substancji chemicznych i ich mieszanin oraz organizacji do ywiania. Dokonano równie oceny warunków pobytu dzieci i m odzie y w tych placówkach (ergonomia stanowiska pracy ucznia, higiena pracy umys owej, mo liwo pozostawienia cz ci podr czników i przyborów szkolnych). VII.2. Stan techniczny budynków W porównaniu do 2015 r. stan techniczny obiektów, w których prowadzona by a dzia alno dydaktyczno-wychowawcza utrzymywa si na tym samym poziomie (Rys. 3, 4, 5 i 6). Budynki w z ym stanie technicznym, wymagaj ce kapitalnego lub cz ciowego remontu to 0,8% skontrolowanych placówek (w 2015 r. 0,7%). Najwi cej spo ród nich stanowi y: szko y podstawowe 6 (1%), przedszkola 6 (0,6%), zespo y szkó 6 (1,2%). Rys Przedszkole z z Oddzia ami Specjalnymi Specjalnymi pro- prowadzone przez przez Zgromadzenie Sióstr Sióstr Mi osierdzia w. Karola w. Karola Boromeusza w K pnie w K pnie Rys. 4. obek Gminny i Przedszkole w Perzowie 129

130 Rys. 5. Zespó Szkó Gminy Ko cian, Przedszkole i i Szko a Podstawowa w Bonikowie Rys. 6. Gimnazjum w Kr kowach VII.3. Warunki do utrzymania higieny osobistej w placówkach nauczania i wychowania W 2016 r placówek zapewni o w a ciwe warunki do utrzymania higieny osobistej, co stanowi o 98,1% skontrolowanych (w 2015 r. 97,1%) (Rys. 7, 8 i 9). Rys. 8. Pomieszczenia sanitarne Przedszkolu z Oddzia ami Specjalnymi prowadzonym przez Zgromadzenie Sióstr Mi osierdzia w. Karola Boromeusza w K pnie Rys. 7 i 8. Pomieszczenia sanitarne w Przedszkolu z Oddzia ami Specjalnymi prowadzonym przez Zgromadzenie Sióstr Mi osierdzia w. Karola Boromeusza w K pnie Rys. 9. Warunki do utrzymania higieny osobistej w placówkach o wiatowych woj. wielkopolskiego w 2016 r liczba placówek, w których stwierdzono w a ciwe warunki do utrzymania higieny osobistej liczba placówek, w których stwierdzono niew a ciwe warunki do utrzymania higieny osobistej 130

131 Uchybienia odnotowano w 58 (1,9%) skontrolowanych placówkach (w 2015 r. 2,9%). Stwierdzono niew a ciwy stan techniczny sanitariatów (w 45 placówkach), brak dost pu do ciep ej bie cej wody (w 7 placówkach), brak wyposa enia w rodki do utrzymania higieny (w 4 placówkach) oraz zaniedbania czysto ci i porz dku (w 4 placówkach) (Rys. 10). Rys. 10. Niew a ciwe warunki do utrzymania higieny osobistej w placówkach o wiatowych woj. wielkopolskiego w 2016 r. brak bie cej ciep ej wody brak wyposa enia w rodki higieny osobistej zaniedbania czysto ci i porz dku niew a ciwy stan techniczny W porównaniu do 2015 r. zmniejszy a si liczba placówek, w których stwierdzono ponadnormatywn liczb uczniów przypadaj c na urz dzenia ust powe: w w 2016 r. r (3,8%), w w r. r (4,3%). W 2016 r. skontrolowano 6 placówek o wiatowo-wychowawczych posiadaj cych sanitariaty zewn trzne, w tym 1 szko podstawow, 1 gimnazjum, 1 placówk wychowania pozaszkolnego oraz 3 zespo y szkó. Wszystkie by y skanalizowane i zwodoci gowane, z dost pem do bie cej, ciep ej wody, w bardzo dobrym stanie sanitarno-technicznym, ogrzewane, wi kszo po kapitalnych remontach. VII.4. Infrastruktura do prowadzenia zaj wychowania fizycznego W 2016 r. skontrolowano 1401 szkó pod k tem zapewnienia warunków do prowadzenia zaj wychowania fizycznego (Rys. 11, 12). Rys. 11. Sala gimnastyczna w Zespole Szkó w Kruchowie Rys. 12. Boisko sportowe Publicznej Szko y Podstawowej Podstawowej Marii im. Konopnickiej Marii Konopnickiej w Jastrowiu w im. Jastrowiu 131

132 W wyniku kontroli w 158 placówkach (11,3% skontrolowanych) stwierdzono brak infrastruktury do prowadzenia zaj wychowania fizycznego (w 2015 r. 139 placówek). Najwi cej spo ród nich stanowi y: szko y podstawowe 50, gimnazja 43, zespo y szkó 27 oraz szko y policealne 15. Stwierdzono spadek liczby szkó, w których niezale nie od posiadanej infrastruktury zaj cia wychowania fizycznego odbywa y si na korytarzach, w 2016 r. 98 szkó (7% skontrolowanych), w 2015 r. 108 szkó (8% skontrolowanych). W 602 szko ach (43% skontrolowanych) uczniowie mieli mo liwo skorzystania z innych form wychowania fizycznego np. z zaj na basenie, boisku i stadionie sportowym, hali sportowej, sali gimnastycznej, si owni i w klubie fitness (Tab. 1). Tab. 1. Liczba placówek o wiatowych woj. wielkopolskiego korzystaj cych z infrastruktury do prowadzenia zaj wychowania fizycznego poza placówk w latach Rok sala gimnastyczna hala sportowa si ownia / fitness klub / inna sala specjalistyczna basen boisko /stadion sportowy Spo ród skontrolowanych 1401 szkó, jedynie 603 (43%) posiada o natryskownie, z czego 7 (1,2%) z nich nieczynnych (w 2015 r. 1,1%), a 110 (18,2%) z ró nych powodów nieu ywanych (w 2015 r. 17,8%). Z informacji uzyskanych podczas kontroli infrastruktury do prowadzenia zaj wychowania fizycznego wynika, i natryski wykorzystywane by y g ównie po dodatkowych zaj ciach 321 placówek (53,2% skontrolowanych) posiadaj cych natryskownie. Sporadycznie, po zaj ciach wychowania fizycznego natryskownie wykorzystywane by y w 151 szko ach (25% skontrolowanych), natomiast zawsze po zaj ciach wychowania fizycznego z natrysków korzystali uczniowie zaledwie w 14 szko ach (2,3% skontrolowanych). VII.5. Warunki pobytu dzieci i m odzie y w placówkach nauczania i wychowania W ramach sprawowanego nadzoru sanitarnego w 2016 r. dokonano oceny dostosowania mebli do wzrostu uczniów, zwracaj c tak e uwag na oznakowanie mebli, odpowiednie ich zestawienie i stan techniczny (Rys. 13 i 14). 132

133 Rys. 13. Sala zaj w Zespole Szkolno- Przedszkolnym Przedszkolnym w Miel ynie w Miel ynie Rys. 14. Sala zaj w Publicznej Szkole Podstawowej im. Marii Konopnickiej w Krajence Oceny dostosowania mebli do wzrostu uczniów dokonano w: 154 przedszkolach 8145 stanowisk, 129 szko ach podstawowych 7864 stanowiska, 85 zespo ach szkó 7605 stanowisk, 19 gimnazjach 2153 stanowiska, 1 liceum ogólnokszta c cym 40 stanowisk. Niedostosowane meble stwierdzono w: 17 szko ach podstawowych 110 stanowisk (w 2015 r. 20 szkó podstawowych, 148 stanowisk), 15 zespo ach szkó 132 stanowiska (w 2015 r. 9 zespo ów szkó, 114 stanowisk), 10 przedszkolach 133 stanowiska (w 2015 r. 31 przedszkoli, 479 stanowisk), 2 gimnazjach 33 stanowiska (w 2015 r. 2 gimnazja, 36 stanowisk), 1 liceum ogólnokszta c cym 10 stanowisk (w 2015 r. 1 liceum ogólnokszta c ce, 43 stanowiska). Przyczynami niew a ciwego dostosowania mebli szkolnych do wzrostu uczniów by y: przemieszczanie si uczniów z sal dydaktycznych (brak w asnych klas przeznaczonych tylko dla jednego oddzia u), brak zró nicowania wielko ci mebli szkolnych, nieodpowiednie zestawienie stolików i krzese, wyposa enie szkó w stare meble szkolne. W porównaniu do 2015 r. ogólna liczba oddzia ów, w których dzieci i m odzie korzysta- y z niedostosowanych do wzrostu mebli szkolnych zmniejszy a si (Rys.15). Rys. 15. Procent oddzia ów, w których meble nie s dostosowane do wzrostu uczniów w latach ,4% 6,8%

134 Podczas bie cej kontroli placówek o wiatowo-wychowawczych ocenie poddano rozk ady zaj lekcyjnych, zwracaj c uwag na potrzeb równomiernego obci enia zaj ciami w poszczególnych dniach tygodnia. W 2016 r. stwierdzono niezgodno tygodniowego rozk adu zaj lekcyjnych z zasadami higieny w 10,3% (w 2015 r. 12,5%) skontrolowanych oddzia ów, w tym: 36% oddzia ów liceów ogólnokszta c cych (w 2015 r. 34,4%), 13,8% oddzia ów w zespo ach szkó (w 2015 r. 19,2%), 7,3% oddzia ów szkó podstawowych (w 2015 r. 6,6%) oraz 5,4% oddzia ów gimnazjów (w 2015 r. 6,3%). Analiza planów lekcji pod wzgl dem higienicznym w odniesieniu do 2015 r. wykaza a popraw o 2,2% (Rys. 16). Rys. 16. Procent oddzia ów, w których stwierdzono niezgodno tygodniowego rozk adu zaj lekcyjnych z zasadami higieny w latach ,5% 12,5% 10,3% 10,3% W 2016 r. sprawdzono tak e mo liwo pozostawienia w szkole cz ci podr czników i przyborów szkolnych. Oceny dokonano w 1744 placówkach, w tym w: 1040 szko ach podstawowych, 526 gimnazjach, 69 liceach ogólnokszta c cych, 109 ponadgimnazjalnych szko ach zawodowych funkcjonuj cych samodzielnie b d w zespo ach szkó. W wyniku kontroli stwierdzono, i nie zapewniono mo liwo ci pozostawienia podr czników i i przyborów szkolnych w 0,1% w 0,1% skontrolowanych szkó szkó podstawowych (w (w 2015 r. r. 2,4%), 1% gimnazjów (w 2015 r. 2,7%), 4,3% liceów ogólnokszta c cych (w 2015 r. 10,5%) oraz 5,5% ponadgimnazjalnych szkó zawodowych (w 2015 r. 7,3%). Z powy szego zestawienia wynika, i w porównaniu do 2015 r. popraw zaobserwowano we wszystkich typach szkó (Rys. 17). Rys. 17. Procent szkó, w których nie zapewniono mo liwo ci pozostawienia cz ci podr czników i przyborów szkolnych w latach ,5% 7,3% 2,4% 2,7% 0,1% 1,0% 4,3% 5,5% Szko y podstawowe Gimnazja Licea ogólnokszta c ce Szko y ponadgimnazjalne

135 VII.6. Posiadanie przez szko y i inne placówki o wiatowo-wychowawcze certyfikowanych mebli i sprz tu sportowego W 2016 r. skontrolowano cznie 3220 przedszkoli i szkó ró nych typów pod k tem posiadania certyfikowanych mebli szkolnych i przedszkolnych. Stwierdzono, i 81 (2,5%) placówek skontrolowanych posiada o wy cznie meble bez certyfikatów (w 2015 r. 3,2% skontrolowanych), natomiast w 2111 (65,6%) 5 placówkach skontrolowanych (w 2015 r. 66% skontrowanych) wykazano, i wszystkie meble posiada y certyfikaty (Rys. 18). Rys. 18. Posiadanie przez placówki o wiatowe certyfikowanych mebli (%) 65,5% 65,6% meble nie posiadaj ce certyfikatów meble nie posiadaj ce certyfikatów do 25 % certyfikowanych do 25 % certyfikowanych mebli mebli do 50 do % 50 certyfikowanych % mebli 2,5% mebli 2,5% powy ej 50 % certyfikowanych powy ej 50 % mebli certyfikowanych mebli 20,9% 100% certyfikowanych mebli 20,9% 2,7% 8,4% 2,7% 100% certyfikowanych mebli 8,4% Najwi kszy odsetek placówek, w których wszystkie meble posiada y certyfikaty stanowi- y ponadgimnazjalne szko y zawodowe oraz przedszkola, najgorzej pod tym wzgl dem sytuacja przedstawia a si w zespo ach szkó (Tab. 2). Tab. 2. Posiadanie przez placówki o wiatowe certyfikatów na meble Procent placówek skontrolowanych, w których stwierdzono: Rodzaj placówek meble nie posiadaj ce certyfikatów Odsetek mebli z certyfikatami wynosi do 25% do 50% powy ej 50% 100% Przedszkola 1,8% 1,6% 5,6% 13,4% 77,6% Szko y Szko y podstawowe podstawowe 2,5% 3,2% 9,1% 27,1% 57,6% Gimnazja 3,7% 4,7% 7,3% 21,7% 62,7% Licea Licea ogólno- ogólnokszta c ce Ponadgimnazjalne szko y zawodowe 14,3% 14,3% brak 14,3% 57,1% brak brak brak 16,7% 83,3% Szko y policealne 5,9% 0 11,8% 5,9% 76,5% Zespo y szkó 3,2% 3,4% 14,0% 28,1% 51,3% 135

136 W 2016 r. skontrolowano cznie 2787 przedszkoli i szkó ró nych typów pod k tem certyfikowanego sprz tu sportowego. W wyniku kontroli stwierdzono, i 118 (4,2%) placówek skontrolowanych posiada o sprz t i urz dzenia sportowe bez certyfikatów (w 2015 r. 5,7% skontrolowanych), natomiast w 1766 (63,4%) placówkach skontrolowanych (w 2015 r. 62% skontrolowanych) wszystkie urz dzenia i sprz t sportowy posiada y certyfikaty (Rys. 19). Rys. 19. Posiadanie przez placówki o wiatowe certyfikowanego sprz tu sportowego (%) urz dzenia i sprz t sportowy nie posiadaj ce certyfikatów 63,4% do 25 % urz dze i sprz tu posiadaj cego certyfikaty 21,2% 7,4% 4,2% 3,8% do 50 % urz dze i sprz tu posiadaj cego certyfikaty powy ej 50 % urz dze i sprz tu posiadaj cego certyfikaty 100% urz dze i sprz tu posiadaj cego certyfikaty Pomimo poprawy nadal wiele szkó korzysta z mebli i sprz tu sportowego nie posiadaj cych certyfikatów. VII.7. Nadzór nad substancjami chemicznymi i ich mieszaninami Spo ród 1787 skontrolowanych szkó 306 (17,1%) posiada o substancje chemiczne i ich mieszaniny (w 2015 r. 24,3%). Nadzór nad substancjami chemicznymi i ich mieszaninami obejmowa m.in. sposób przechowywania, w a ciwe oznakowanie, posiadanie kart charakterystyki i aktualnego wykazu substancji chemicznych i ich mieszanin, wyposa enie w rodki ochrony indywidualnej i rodki do udzielania pierwszej pomocy. W wyniku przeprowadzonych kontroli stwierdzono brak aktualnego spisu substancji chemicznych (w 4 placówkach), brak wymaganych kart charakterystyki substancji i preparatów chemicznych oraz brak oznakowania b d oznakowanie niezgodne z przepisami (w 18 placówkach), przechowywanie substancji chemicznych i ich mieszanin w niezamkni tych pomieszczeniach (w 3 placówkach). 136

137 VII.8. Do ywianie dzieci i m odzie y W 2016 r. w 1076 szko ach (89,5% skontrolowanych) zapewniono uczniom mo liwo spo- ywania ciep ego posi ku (w 2015 r. 77,3% skontrolowanych), w tym w 530 wy cznie posi ków jednodaniowych. Z do ywiania w szko ach korzysta o ogó em dzieci i m odzie y. W 145 szko ach (12,1% skontrolowanych) organizowano niadania dla 4721 dzieci (w 2015 r. 14,8% placówek), natomiast osobom z 884 szkó (73,5% skontrolowanych) wydawano napoje (w 2015 r. 68% placówek). Zmniejszy a si liczba uczniów korzystaj cych z posi ków dofinansowanych z w 2015 r. do w 2016 r. VII.9. Wypoczynek dzieci i m odzie y W czasie trwania zimowego i letniego wypoczynku pracownicy Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej woj. wielkopolskiego przeprowadzili 1039 kontroli i skontrolowali 1035 turnusów (494 formy wyjazdowe i 541 w miejscu zamieszkania), na których wypoczywa o uczestników. Nieprawid owo ci stwierdzono w odniesieniu do 60 turnusów (5,8% skontrolowanych) w 2015 r. 3,3 % skontrolowanych. VII.10. Post powanie administracyjne W 2016 r. w zakresie higieny dzieci i m odzie y wydano, podobnie jak w 2015 r. 228 decyzji merytorycznych, które dotyczy y m.in. poprawy stanu sanitarno-higienicznego pomieszcze dydaktycznych, sanitariatów, ci gów komunikacyjnych, warunków do utrzymania higieny osobistej, warunków do prowadzenia zaj wychowania fizycznego, a tak e ogrodzenia oraz nawierzchni dróg i przej. W ramach prowadzonego nadzoru nad placówkami nauczania i wychowania oraz placówkami wypoczynku dzieci i m odzie y na o ono 15 mandatów karnych (w 2015 r. 14 mandatów) na kwot 2000 z. Ponadto wystosowano 112 wyst pie pokontrolnych do organów prowadz cych oraz dyrektorów celem podj cia przez nich dzia a zmierzaj cych do poprawy stanu sanitarno-higienicznego podleg ych im placówek (Rys. 20). 137

138 Rys. 20. Liczba decyzji merytorycznych z podzia em na poszczególne typy placówek w latach Podsumowanie 1. Liczba budynków w z ym stanie technicznym w porównaniu do 2015 r. utrzymywa a si na tym samym poziomie, co wskazuje na to, i niezb dne jest kontynuowanie remontów, modernizacji i innych prac remontowych maj cych na celu popraw warunków pobytu uczniów i wychowanków w placówkach o wiatowo-wychowawczych i opieku czych. 2. Zmniejszy a si liczba placówek nauczania i wychowania, w których stwierdzono niew a ciwy stan techniczny sanitariatów, brak wyposa enia w podstawowe rodki do utrzymania higieny osobistej, zaniedbania czysto ci i porz dku. 3. Zmniejszy a si liczba placówek, w których stwierdzono ponadnormatywn liczb uczniów przypadaj c na urz dzenia ust powe. 4. Na terenie woj. wielkopolskiego w 2016 r. skontrolowano 6 placówek o wiatowowychowawczych posiadaj cych sanitariaty zewn trzne. Wszystkie by y skanalizowane, zwodoci gowane, z dost pem do ciep ej bie cej wody, w bardzo dobrym stanie sanitarno-technicznym, ogrzewane i wi kszo po kapitalnym remoncie. 5. W 2016 r. spad a liczba szkó, w których zaj cia z wychowania fizycznego prowadzone by y na korytarzach. Mimo to infrastruktura do prowadzenia tych zaj jest nadal niewystarczaj ca. 138

139 6. Zmniejszy a si liczba oddzia ów, w których dzieci i m odzie korzysta y z mebli niedostosowanych do ergonomii. 7. Zaledwie 8 szkó nie zapewni o uczniom mo liwo ci pozostawienia w szkole cz ci podr czników i przyborów szkolnych. 8. Zmniejszy a si liczba oddzia ów, w których stwierdzono niezgodno tygodniowego rozk adu zaj lekcyjnych z zasadami higieny, tj. potrzeb równomiernego obci enia zaj ciami w poszczególnych dniach tygodnia. 9. Zwi kszy a si liczba turnusów wypoczynku, podczas trwania których odnotowano nieprawid owo ci, co jest wynikiem regulacji prawnych, wykluczaj cych mo liwo kontroli kwalifikacyjnej ze strony PIS. 139

140 VIII. STAN SANITARNY OBIEKTÓW YWNO CI, YWIENIA I PRZEDMIOTÓW U YTKU VIII.1. Zakres nadzoru sanitarnego W 2016 r. w ewidencji obiektów w woj. wielkopolskim znajdowa o si ogó em zak adów ywno ciowo- ywieniowych (w 2015 r ), w tym: 6999 obiektów produkcji ywno ci, w tym m.in.: 165 przetwórni owocowo-warzywnych, 464 piekarnie i 329 ciastkar, obiekty obrotu ywno ci, w tym m.in.: sklepów spo ywczych (408 super i hipermarketów) i 1183 magazyny hurtowe, 6820 obiektów ywienia zbiorowego typu otwartego, w tym m.in.: 3936 zak adów ma ej gastronomii, 3694 zak ady ywienia zbiorowego typu zamkni tego, w tym m.in.: 92 bloki ywienia w szpitalach, 892 sto ówki szkolne, 1211 sto ówek w przedszkolach, 143 bloki ywienia w domach opieki spo ecznej, 2831 rodków transportu ywno ci, 459 wytwórni i miejsc obrotu przedmiotami u ytku, w tym 104 wytwórnie materia ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ywno ci. Rys. 1. Stoisko owoce-warzywa w markecie Liczba zarejestrowanych obiektów w 2016 r., w porównaniu do 2015 r. zwi kszy a si o 1600 zak adów. Znaczny wzrost liczby nowych obiektów znajduj cych si w rejestrach pa stwowych powiatowych inspektorów sanitarnych woj. wielkopolskiego wynika ze wzmo onej rejestracji podmiotów prowadz cych produkcj podstawow lub sprzeda bezpo redni. W nadzorowanych obiektach przeprowadzono kontrole i rekontrole sanitarne. Wiele z nich w zwi zku z powiadomieniami w systemie RASFF (116 notyfikacji w 2016 r.) 140

141 o wyst powaniu na rynku produktów niebezpiecznych i konieczno ci monitorowania sposobu post powania podmiotów gospodarczych z t ywno ci. Przeprowadzono 953 (w 2015 r. 920) tzw. kontroli weekendowych w okresie letnim maj cych na celu podniesienie poziomu bezpiecze stwa ywno ci i stanu higienicznego obiektów prowadz cych obs ug ruchu turystycznego w dni wolne od pracy. Rys. 2. Ruchomy punkt gastronomiczny W post powaniu pokontrolnym wydano 1672 decyzje nakazuj ce usuni cie stwierdzonych uchybie, w tym 51 decyzji unieruchomienia zak adu lub jego cz ci i 40 decyzji zakazu wprowadzania rodków spo ywczych do obrotu. Ka da decyzja merytoryczna wydana w zwi zku ze stwierdzeniem nieprawid owo ci techniczno-porz dkowych by a zwi zana z wydawaniem decyzji p atniczych obci aj cych podmioty gospodarcze kosztami przeprowadzonych kontroli, w trakcie których stwierdzono te uchybienia. Ogó em, w pionie ywno ci i ywienia wydano we wszystkich grupach obiektów 6213 decyzji p atniczych. Winnych zaniedba higieniczno-porz dkowych ukarano 1495 mandatami na czn kwot z. Prowadzono nadzór nad 239 obiektami produkcji, konfekcjonowania i obrotu kosmetykami, w tym nad 30 zak adami produkuj cymi i 4 zak adami konfekcjonuj cymi, w których dokonywano oceny warunków produkcji, dokumentacji i znakowania opakowa jednostkowych kosmetyków. Do bada laboratoryjnych pobrano 94 próbki kosmetyków. W 2016 r. odsetek obiektów ywno ciowo- ywieniowych niezgodnych z wymaganiami wyniós 3,1% (w 2015 r. 3%). 141

142 Rys. 3. Stan sanitarny obiektów ywno ci wyra ony odsetkiem zak adów niezgodnych w latach Stan sanitarny nadzorowanych obiektów oceniany by przez organy PIS w oparciu o jednolite procedury urz dowej kontroli ywno ci oraz materia ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ywno ci uwzgl dniaj cymi przepisy w zakresie wymaga higienicznych. Rys. 4. Pomieszczenie kuchni w przedszkolu Zgodnie z wymaganiami prawa ywno- ciowego przedsi biorcy bran y spo ywczej s zobowi zani do zapewnienia bezpiecze stwa produkowanej i wprowadzanej do obrotu ywno ci poprzez stosowanie zasad dobrej praktyki higienicznej (GHP), dobrej praktyki produkcyjnej (GMP) oraz wdro enie i utrzymywanie kontroli wewn trznej w zak adach w oparciu o zasady systemu HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Points Analiza Zagro e i Krytyczne Punkty Kontroli). Odsetek zak adów niezgodnych z wymaganiami utrzyma si na poziomie zbli onym do 2015 r. i wyniós 3,1% (2015 r. 3%). Pogorszenie stanu sanitarnego odnotowano w wytwórniach octu, majonezu i musztardy, wytwórniach lodów i automatach do lodów, ciastkarniach oraz przetwórniach owocowo-warzywnych. W pozosta ych ocenianych grupach obiektów stan sanitarny uleg poprawie lub pozosta na tym samym poziomie (Tab. 1). 142

143 Tab. 1. Stan sanitarny obiektów ywno ci, ywienia i przedmiotów u ytku w latach Nr w Mz-48 Rodzaj obiektów % obiektów o z ym stanie sanitarnym Ró nica (wzrost lub spadek %) * Wytwórnie lodów 1,9 3,6 1,7 02 Automaty do lodów 1,7 2,3 0,6 03 Wytwórnie t. ro linnych i mieszanin t. zwierz cych z ro linnymi 0,0 0,0 0,0 04 Piekarnie 4,7 3,9-0,8 05 Ciastkarnie 1,1 4,5 3,4 06 Przetwórnie owocowo-warzywne i grzybowe 0,0 1,0 1,0 07 Browary i s odownie 0,0 0,0 0,0 08 Wytwórnie napojów bezalkoholowych i rozlewnie piwa 0,0 0,0 0,0 09 Wytwórnie naturalnych wód mineralnych, wód ródlanych i sto owych 16,7 0,0-16,7 10 Zak ady garma eryjne 8,9 4,9-4,0 11 Zak ady przemys u zbo owo-m ynarskiego 0,0 0,0 0,0 12 Wytwórnie makaronów 0,0 0,0 0,0 13 Wytwórnie wyrobów cukierniczych 0,0 0,0 0,0 14 Wytwórnie koncentratów spo ywczych 0,0 0,0 0,0 15 Wytwórnie octu, majonezu i musztardy 0,0 25,0 25,0 16 Wytwórnie chrupek, chipsów i pra ynek 0,0 0,0 0,0 17 Wytwórnie suplementów diety 0,0 0,0 0,0 18 Wytwórnie rodków spo ywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego 0,0 0,0 0,0 19 Wytwórnie substancji dodatkowych 0,0 0,0 0,0 20 Cukrownie 0,0 0,0 0,0 21 Inne wytwórnie ywno ci 0,0 3,1 3,1 22 Sklepy spo ywcze 4,3 4,3 0,0 23 Kioski spo ywcze 1,1 1,3 0,2 24 Magazyny hurtowe 2,2 1,9-0,3 25 Obiekty ruchome i tymczasowe 5,0 0,0-5,0 26 rodki transportu ywno ci 0,0 0,0 0,0 27 Inne obiekty obrotu ywno ci 0,0 1,9 1,9 28 Zak ady ywienia zbiorowego otwarte 3,1 2,9-0,2 28a Zak ady ma ej gastronomii 2,6 2,4-0,2 29 Zak ady ywienia zbiorowego zamkni te 0,4 0,9 0,5 30 Razem (obiekty ywno ci i ywienia) 3,0 3,2 0,2 31 Wytwórnie materia ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ywno ci 0,0 0,0 0,0 32 Miejsca obrotu materia ami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z ywno ci 0,0 0,0 0,0 33 Razem (obiekty przedmiotów u ytku) 0,0 0,0 0,0 34 O g ó e m obiekty obj te nadzorem 3,0 3,1 0,1 * Ró nica -1,0 wskazuje na 1% popraw stanu sanitarnego, a 1,0 na pogorszenie stanu sanitarnego o 1%. 143

144 Zestawienie podstawowych wska ników dzia alno ci nadzorowej w latach przedstawia tabela 2 oraz rysunek 5. Tab. 2. Podstawowe wska niki dzia alno ci nadzorowej w latach Rodzaj danych Liczba obiektów wg ewidencji % obiektów z wdro onymi zasadami GHP/GMP * % obiektów z wdro onym systemem HACCP * Liczba obiektów skontrolowanych % obiektów ocenionych * Liczba kontroli Wska nik cz stotliwo ci Liczba decyzji Liczba decyzji wstrzymania dzia alno ci Liczba mandatów Wysoko redniego mandatu / z / Liczba wniosków do s du Liczba wniosków o na o enie kar pieni nych Odsetek obiektów z ych ogó em Liczba pobranych próbek ywno ci i przedmiotów u ytku Odsetek próbek kwestionowanych * - w odniesieniu do obiektów wg ewidencji ,4 25, , , , , ,9 24, , , , , ,9 25, , , , ,1 Rys. 5. Podstawowe wska niki nadzorowe w latach Liczba pobranych próbek yw no ci i przedm. u ytku Liczba decyzji Liczba obiektów skontrolowanych Liczba mandatów Liczba kontroli Liczba obiektów w g ew idencji VIII.2. Najcz ciej stwierdzane uchybienia w najbardziej znacz cych grupach obiektów VIII.2.1. Sklepy spo ywcze W 2016 r. zarejestrowano sklepów spo ywczych, z których skontrolowano 7046 (53,4%), wska nik obiektów niezgodnych w porównaniu do 2015 r. nie zmieni si 144

145 i wyniós 4,3%. Sklepy spo ywcze to nadal najwi ksza grupa nadzorowanych zak adów stanowi ca 30,4% ogó u obiektów wg ewidencji. Rys. 6. Stoisko z pieczywem w markecie Stan techniczny i porz dkowy by zró nicowany. W nowych, du ych sklepach, dobrze ocenianych pod wzgl dem wyposa enia sal sprzeda y, zdarza y si przypadki sprzeda y artyku ów spo ywczych o niew a ciwej jako ci zdrowotnej lub stwierdzano z y stan higieniczny w pomieszczeniach. W wielu dotychczas istniej cych sklepach brak by o dostatecznej powierzchni magazynowej, co uniemo liwia o zapewnienie prawid owych warunków przechowywania i segregacji rodków spo ywczych. Uchybienia higieniczne odnotowywano zarówno w ma ych jak i du ych sklepach. Najcz ciej stwierdzane niezgodno ci w grupie sklepów spo ywczych to: nieprawid owy stan techniczny pomieszcze (pod óg, cian, sufitów, okien lub drzwi), przechowywanie ywno ci nietrwa ej poza urz dzeniami ch odniczymi, a produktów nieopakowanych w sposób nara aj cy na zanieczyszczenie, sprzeda rodków spo ywczych bez oznakowania lub niew a ciwie oznakowanych, obecno na pó kach sklepowych przeterminowanych rodków spo ywczych, nieprawid owe technicznie oraz niehigienicznie utrzymane pomieszczenia socjalne, wyst powanie gryzoni i innych szkodników ywno ciowych (niedostateczne zabezpieczenie zak adów przed szkodnikami), zatrudnianie osób bez aktualnych orzecze lekarskich. W 2016 r. przeprowadzono 9881 kontroli sanitarnych, wydano 738 decyzji administracyjnych, z których 12 dotyczy o wstrzymania dzia alno ci sklepu z uwagi na antysanitarne warunki w zak adzie i prowadzenie dzia alno ci bez uzyskania zatwierdzenia przez PPIS, a 21 zakazu wprowadzania do obrotu rodka spo ywczego. Decyzje administracyjne zobowi zywa y m.in. do: doprowadzenia do w a ciwego stanu sanitarnego brudnych cian, zniszczonych posadzek, stolarki drzwiowej czy okiennej, zapewnienia bie cej ciep ej i zimnej 145

146 wody, prawid owych warunków sprzeda y rodków spo ywczych nieopakowanych, mycia r k i drobnego sprz tu, skutecznej wentylacji i zabezpieczenia przed szkodnikami, opracowania instrukcji dobrych praktyk higienicznych, utrzymywania w odpowiednim stanie wózków i koszy zakupowych. W ponad 91% (12017) ewidencjonowanych sklepów spo ywczych zosta y opracowane i wdro one procedury i instrukcje dobrej praktyki higienicznej, natomiast w 4441 sklepach (33,6%) wdro ono zasady systemu HACCP. W grupie sklepów posiadaj cych wdro ony system analizy zagro e i krytycznych punktów kontroli HACCP 8,6% (383 obiekty) stanowi y hiper- i supermarkety. Rys. 7. Uchybienia higieniczne na zapleczu sklepu spo ywczego Za nieprzestrzeganie wymaga dotycz cych zachowania czysto ci i porz dku oraz higieny sprzeda y na o ono 911 mandatów na sum z. Do bada laboratoryjnych pobrano w sklepach 4636 próbek rodków spo ywczych, z których 312 (6,7%) zakwestionowano. VIII.2.2. Kioski spo ywcze Spo ród 888 ewidencjonowanych kiosków spo ywczych skontrolowano 248, przeprowadzaj c w nich 296 kontroli sanitarnych. Ocen sanitarn wykonano w 158 kioskach, jako niezgodne z wymaganiami oceniono 2 (1,3%) (w 2015 r. 1,1%). Wykazywane nieprawid owo ci to: niezapewnienie bie cej ciep ej wody oraz pod czenia do kanalizacji, brak wystarczaj cej liczby urz dze ch odniczych, oferowanie do sprzeda y artyku ów spo ywczych o niew a ciwej jako ci zdrowotnej lub nieprawid owo oznakowanych, zatrudnianie personelu bez aktualnych orzecze lekarskich. Zastrze enia budzi równie ogólnie z y stan techniczny kiosków brudne ciany, uszkodzone drzwi, pod ogi. 146

147 W grupie kiosków spo ywczych 804 obiekty (90,5%) posiada y wdro one zasady dobrej praktyki higienicznej (GHP). Stwierdzone uchybienia dotycz ce stanu sanitarnego kiosków by y powodem wydania 13 decyzji administracyjnych. Decyzje dotyczy y m.in. pod czenia zak adu do kanalizacji oraz zapewnienia bie cej ciep ej wody, a tak e zapewnienia prawid owych warunków mycia r k i drobnego sprz tu. Na o ono 14 mandatów na kwot 2750 z za niezachowanie czysto ci i porz dku, niehigieniczne prowadzenie sprzeda y, nieprawid owe warunki przechowywania atwo psuj cych si rodków spo ywczych. VIII.2.3. Magazyny hurtowe W ewidencji uj to 1183 magazyny hurtowe, spo ród których skontrolowano 532 zak ady. Przeprowadzono 1015 kontroli sanitarnych, w tym 376 kontroli kompleksowych po czonych z ocen zak adów. Ocen zak adu niezgodnego z wymaganiami otrzyma o 7 (1,9%) magazynów (w 2015 r. 2,2%). Najcz ciej wyst puj ce nieprawid owo ci to: z y stan techniczny pomieszcze (uszkodzone posadzki, nieszczelne drzwi i okna, brudne ciany), brak porz dku w magazynie m.in. zanieczyszczone opakowania, nie ad w otoczeniu, nieskuteczna wentylacja lub jej brak, brak prowadzonych zapisów wymaganych przez instrukcje GHP. Na o ono 21 mandatów na sum 6400 z. Wydano 46 decyzji administracyjnych dotycz cych g ównie poprawy warunków technicznych w zak adach. Ze wzgl du na istotne zagro enia dla bezpiecze stwa przechowywanej ywno ci w 3 magazynach wstrzymano dzia alno handlow. Za stwierdzone nieprawid owo ci WPWIS na o y kar pieni n w 4 obiektach. VIII.2.4. Targowiska Kontynuowano nadzór nad obiektami usytuowanymi na targowiskach (sklepy i kioski spo ywcze, zak ady gastronomiczne, stragany z ywno ci, obiekty ruchome i tymczasowe), które traktowano jako odr bne podmioty gospodarcze prowadz ce samodzieln dzia alno. W rejestrach obiektów znajdowa o si m.in. 105 kiosków zlokalizowanych na targowiskach sprzedaj cych mi so (oceniono 39) oraz 168 kiosków sprzedaj cych inne rodki 147

148 spo ywcze (oceniono 39). Za niezgodny z wymaganiami uznano 1 kiosk sprzedaj cy inne rodki spo ywcze. Na targowiskach prowadzono m.in. kontrole w zakresie sprzeda y grzybów. Stwierdzono g ównie sprzeda wie ych grzybów hodowlanych i w znacznie mniejszych ilo ciach grzybów suszonych posiadaj cych atest grzyboznawcy. VIII.2.5. Piekarnie Nadzorem obj to 464 zak ady, skontrolowano 418, w których przeprowadzono 641 kontroli sanitarnych. Wska nik obiektów niezgodnych wyniós 3,9 (w 2015 r. 4,7). Z przeprowadzonych ocen sanitarnych wynika, e w piekarniach powtarza y si takie nieprawid owo ci jak: niefunkcjonalno i z y stan techniczny pomieszcze, z y stan techniczny maszyn i urz dze, nieprawid owe mycie pojemników transportowych, obecno szkodników zbo owo-m cznych i nieskuteczna ochrona zak adu przed szkodnikami. Cz sto stwierdzanym uchybieniem by y zabrudzenia, zawilgocenia cian i sufitów oraz niew a- ciwy stan posadzek. Kontrole interwencyjne (18) prowadzone by y g ównie w zwi zku ze skargami konsumentów na jako produktów lub na niew a ciwy stan sanitarny w zak adach. Rys. 8. Pomieszczenia zak adu piekarskiego Poziom techniczno-higieniczny piekarni jest zró nicowany, wci wiele zak adów rzemie lniczych mie ci si w starych, zaadaptowanych budynkach, w których trudne jest prowadzenie gruntownych prac remontowych i modernizacyjnych. W post powaniu pokontrolnym wydano 121 decyzji administracyjnych zobowi zuj cych w a cicieli obiektów do poprawy stanu sanitarno-technicznego, m.in. do prawid owego zabezpieczenia zak adu przed dost pem szkodników, naprawy posadzek, cian i sufitów, poprawy skuteczno ci wentylacji. 148

149 W drodze decyzji nakazywano równie opracowanie i wdro enie w pe nym zakresie instrukcji GHP/GMP oraz systemu HACCP, a tak e prawid owe znakowanie gotowego wyrobu. Unieruchomione zosta y 3 zak ady z powodu wyst powania gryzoni, braku czysto ci i porz dku w pomieszczeniach, a tak e niezachowania higieny procesu produkcyjnego. W zakresie stosowania systemów jako ci 459 obiektów (98,9%) posiada wdro one zasady dobrej praktyki higienicznej, w tym 397 piekar (85,6%) stosuje zasady systemu HACCP. VIII.2.6. Ciastkarnie W rejestrach znajdowa o si 329 zak adów ciastkarskich, skontrolowano 297 obiektów, ocen sanitarn niezgodny z wymaganiami uzyska o 11 (4,5%) ciastkar (w 2015 r. 1,1%). Rys. 9. Ciastkarnia pomieszczenie deserowni Najcz ciej odnotowywane niezgodno ci w ciastkarniach: ogólnie niezadowalaj cy stan sanitarno-techniczny (brudne, zniszczone ciany), nieprawid owe magazynowanie surowców, pó produktów, opakowa i wyrobów gotowych, wyst powanie artyku ów spo ywczych niew a ciwej jako ci lub przeterminowanych, zatrudnianie personelu bez aktualnych orzecze lekarskich, obecno szkodników ywno ciowych. 149

150 Rys. 10. Uchybienia higieniczne w zak adzie ciastkarskim W celu poprawy stanu sanitarnego w ciastkarniach, po przeprowadzonych 426 kontrolach sanitarnych, wydano 50 decyzji administracyjnych i na o ono 31 mandatów na sum 6900 z. Powy sze sankcje zastosowano ze wzgl du na z e warunki higieniczne stwierdzane w zak adach, m.in. niezachowanie higieny produkcji, ogólny nieporz dek, brudny sprz t i urz dzenia b d ce wyposa eniem zak adu, wykorzystywanie do produkcji surowców po up ywie terminu przydatno ci do spo ycia, obecno szkodników ywno ciowych. Spo ród pobranych 322 próbek wyrobów w ciastkarniach 12 (3,7%) zosta o zakwestionowanych. VIII.2.7. Przetwórnie owocowo-warzywne i grzybowe Nadzorem sanitarnym obj to 165 przetwórni owocowo-warzywnych i grzybowych, kontrole przeprowadzono w 119 obiektach. Oceniono wg arkusza oceny 101 przetwórni, w jej wyniku 1 zak ad zosta uznany za niezgodny z wymaganiami. Najcz ciej odnotowywane nieprawid owo ci w tej grupie obiektów to: wyeksploatowane technicznie maszyny i urz dzenia, niefunkcjonalno i z y stan techniczny pomieszcze (posadzki, drzwi, ciany, okna), nieskuteczne zabezpieczenie przed szkodnikami, nieprawid owe, le usytuowane lub wyposa one szatnie. Odsetek zak adów posiadaj cych wdro one zasady dobrych praktyk GHP/GMP wynosi 97,6%, a zasady systemu HACCP wdro y o 83% spo ród wszystkich ewidencjonowanych przetwórni owocowo-warzywnych. VIII.2.8. Zak ady ywienia zbiorowego typu otwartego Nadzorem sanitarnym obj to 6820 obiektów (m.in. ogólnodost pne restauracje, bary, kawiarnie, bistra, puby, sma alnie, pijalnie itp.), skontrolowano 3851, ocen sanitarn przeprowadzono w 2578 zak adach. Ogó em ocen zak adu niezgodnego z wymaganiami otrzyma y

151 obiekty 2,9% (w 2015 r. 3,1%). W tej grupie obiektów 3936 stanowi y zak ady ma ej gastronomii, z których skontrolowano 1966 (49,9%). Ocen sanitarn niezgodny z wymaganiami uzyska o 2,4% ogó u ocenionych zak adów ma ej gastronomii (w 2015 r. 2,6%). G ówne nieprawid owo ci w zak adach ywienia zbiorowego otwartego: niefunkcjonalno pomieszcze, z e wyposa enie i zbyt ma a powierzchnia przygotowalni do wst pnej obróbki surowców, brak ci g o ci a cucha ch odniczego, nieskuteczna wentylacja, obecno szkodników ywno ciowych (insektów, gryzoni). Rys. 11. Pomieszczenia kuchenne baru szybkiej obs ugi W zakresie systemów zapewnienia bezpiecze stwa ywno ci w zak adach ywienia zbiorowego otwartego 91,6% (6246) obiektów posiada o wdro one zasady dobrej praktyki higienicznej, natomiast w podgrupie zak adów ma ej gastronomii wska nik ten wynosi 92,2% (3628 obiektów). W ród 2602 zak adów ywienia zbiorowego otwartego posiadaj cych funkcjonuj cy system HACCP, 913 to zak ady ma ej gastronomii. Przeprowadzono 5000 kontroli sanitarnych (w tym 199 interwencyjnych) wydano 384 decyzje administracyjne (w 15 przypadkach decyzje wstrzymania dzia alno ci), w 295 przypadkach na o ono mandaty karne na sum z. Spo ród pobranych do bada 163 próbek rodków spo ywczych 10 (6,1%) zakwestionowano. VIII.2.9. Zak ady ywienia zbiorowego typu zamkni tego W 2016 r. nadzorem obj to 3694 obiekty ywienia zbiorowego typu zamkni tego (w 2015 r. 3538). W ocenie sanitarnej za niezgodne z wymaganiami uznano 0,9% zak adów (w 2015 r. 0,4%), w tym 11,1% w grupie sto ówek w domach wczasowych, 6,3% w zak adach us ug cateringowych i 0,5% sto ówek w przedszkolach. 151

152 Tab. 3. Stan sanitarny wybranych zak adów ywienia zbiorowego typu zamkni tego Liczba Liczba Obiekty % obiektów % obiektów obiektów obiektów niezgodnych niezgodnych ocenionych ocenionych Zak ady ywienia zbiorowego typu typu zamkni tego ogó- ogó em , ,9 w tym m.in. sto ówki pracownicze sto ówki w zak adach us ug cateringowych ,7 2, ,3 sto ówki w innych zak adach ywienia 113 0,8 93 1,1 sto ówki szkolne 426 0, ,3 sto ówki w przedszkolach 619 0, ,5 Stwierdzano: niewystarczaj c liczb urz dze ch odniczych, nieprawid ow funkcjonalno pomieszcze (np. brak wydzielonej zmywalni naczy sto- owych i wynikaj ce z tego nieprawid owe mycie naczy sto owych i kuchennych), u ywanie do produkcji wyeksploatowanych urz dze oraz zniszczonego sprz tu i naczy. Przeprowadzono 2472 kontrole sanitarne, w post powaniu pokontrolnym wydano 96 decyzji administracyjnych. Spo ród pobranych do bada 41 próbek ywno ci zakwestionowano 2 (4,9%). VIII.3. Ogólna ocena obiektów ywno ci i ywienia Stan sanitarno-higieniczny obiektów ywno ci i ywienia nadzorowanych przez organy Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej w woj. wielkopolskim by zró nicowany. Dzia a y zarówno obiekty nowoczesne, jak i zak ady stare, bez mo liwo ci poprawy funkcjonalno ci (np. zlokalizowane w zwartej zabudowie miast), obiekty du e (408 super i hipermarketów) oraz ma e (np. wiejskie sklepy i kioski). Stan sanitarny i techniczny obiektów ywno ci i ywienia uleg poprawie przede wszystkim dzi ki wdra aniu przez przedsi biorców systemów jako ci w zak adach (Rys. 12), jak równie systematycznym i konsekwentnym kontrolom prowadzonym przez pracowników PIS. 152

153 Rys. 12. Obiekty posiadaj ce wdro one zasady dobrej praktyki higienicznej/produkcyjnej, b d dzia aj ce zgodnie z systemem HACCP w 2016 r. Obiekty posiadaj ce wdro one zasady Dobrej Praktyki Higienicznej/Produkcyjnej, b d dzia aj ce zgodnie z systemem HACCP w 2016 roku [%] 31,1 43,5 25,4 % obiektów z wdro onymi zasadami GHP/GMP % obiektów z wdro onym systemem HACCP % obiektów, w których nie wdro ono zasad GHP/GMP, ani systemu HACCP VIII.4. Stan sanitarny rodków transportu ywno ci Rys. 13. Pojazd do przewozu ciast Transport rodków spo ywczych podlega regulacjom prawa ywno ciowego, musi spe nia wymagania zawarte w rozporz dzeniu (WE) Nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny rodków spo ywczych. Zak ady produkuj ce ywno dysponuj na ogó w asnymi rodkami transportu. Cz zak adów korzysta z us ug specjalistycznych firm transportowych. Do wi kszo ci obiektów obrotu ywno ci towar dowo ony jest przez producentów, hurtowników b d us ugowo przez specjalistyczne firmy transportowe. W 2016 r. sprawowano nadzór nad 2831 rodkami transportu ywno ci (w 2015 r. 2491). Zatwierdzono 874 rodki transportu (w 2015 r. 745) stanowi ce samodzielny zak ad lub b d ce na wyposa eniu zak adu produkcji lub obrotu ywno ci. W 907 skontrolowanych rodkach transportu (w 2015 r. 959) przeprowadzono cznie 973 kontrole i rekontrole (w 2015 r. 980), w tym 1 kontrol interwencyjn. Wydano 9 decyzji administracyjnych (w 2015 r. 5), które dotyczy y poprawy stanu sanitarnohigienicznego stwierdzonego podczas kontroli rodków transportu. 153

154 Podczas kontroli przedsi biorców sprawdzano m.in.: przestrzeganie obowi zuj cych przepisów prawa, zapewnienie odpowiednich warunków przewozu: odpowiednia temperatura skrzyni adunkowej, przewidywany czas transportu, wilgotno, czysto rodka transportu i przestrzeni adunkowej, sposób za adowania zapobiegaj cy zanieczyszczeniu artyku ów spo ywczych, zapewnienie odpowiedniego sprz tu i wyposa enia (termometry, termografy itp.), zabezpieczenie adunku przed uszkodzeniami opakowa, stan zbiorczych i jednostkowych opakowa, prowadzenie dokumentacji, szkolenia pracowników, badania lekarskie i kontrola higieny osobistej pracowników, prawid owe i czytelne oznakowanie przewo onych towarów, oznakowanie rodków transportu w przypadkach okre lonych przez prawo, identyfikowalno towaru. W 2016 r. wdro one zasady GHP/GMP odnotowano w 2051 obiektach (72,4%), a system HACCP w 101 (3,6%) zak adach transportu. Niektóre nowozatwierdzone rodki transportu nie posiada y opracowanych procedur i instrukcji w takich przypadkach podmioty gospodarcze zosta y zobowi zane do usuni cia stwierdzonych nieprawid owo ci. W 2016 r. na podstawie arkusza oceny zak adu sklasyfikowano 115 pojazdów (w 2015 r. 75), wszystkie uznano za zgodne z wymaganiami. Stan sanitarno-techniczny i higieniczny rodków transportu utrzymuje si na tym samym, dobrym poziomie. Zg oszone do zatwierdzenia rodki transportu cz sto s pojazdami nowymi, w dobrym stanie technicznym, co umo liwia w a ciwy sposób dostarczenia ywno ci do odbiorcy. VIII.5. Jako zdrowotna rodków spo ywczych W 2016 r. Laboratoria Badania ywno ci i Przedmiotów U ytku w woj. wielkopolskim zbada y ogó em 6092 próbki rodków spo ywczych, w tym: 5298 próbek krajowych rodków spo ywczych, 561 próbek rodków spo ywczych z Unii Europejskiej, 233 próbki rodków spo ywczych importowanych z krajów trzecich. Ponadto zbadano 73 próbki przyj te w ramach interwencji klientów oraz w ogniskach zatru pokarmowych. 154

155 Próbki pobierane by y w ramach urz dowej kontroli ywno ci, monitoringu krajowego oraz Unii Europejskiej, nadzoru nad importem, w wyniku interwencji klientów oraz w ogniskach zatru pokarmowych. Rys. 14. LB ipu WSSE w Poznaniu Rys Pracownia Aparatury Specjalnej WSSE Pracownia Chemiczna w w Poznaniu W porównaniu do 2015 r. jako zdrowotna krajowych rodków spo ywczych wyra ona procentem kwestionowanych próbek uleg a nieznacznemu pogorszeniu o 0,7% (z 7,2% w 2015 r. na 7,9% w 2016 r.). Rys. 16. Liczba zbadanych próbek i odsetek próbek kwestionowanych w latach rodki spo ywcze ogó em rodki spo ywcze krajowe rodki spo ywcze importowane % próbek zakwestionowanych % próbek zakwestionowanych % próbek zakwestionowanych 155

156 Jako zdrowotna importowanych rodków spo ywczych w latach ulega a znacznej poprawie. W 2016 r. nast pi o zmniejszenie wska nika kwestionowanych próbek ywno ci importowanej w stosunku do 2015 r. o 2,9%, z poziomu 7,3% do 4,4% (Tab. 4). Tab. 4. Jako zdrowotna rodków spo ywczych w latach rodki spo ywcze w w tym tym importowane razem krajowe (z (z UE UE i i spoza UE) UE) Rok Liczba Liczba pró- % próbek Liczba Liczba pró- % próbek Liczba Liczba próbek % próbek % próbek zabek próbek zbada- zakwestio- próbek zbada- zakwestionowanych zbadanych nowanych zbadanych nowanych bek próbek zbada- zakwestio- zbadanych , ,1 9, , ,7 9, ,7 10, , ,6 7, , ,2 7, ,3 7, , ,9 7, ,4 4,4 W tabeli 5 przedstawiono kwestionowane próbki w poszczególnych grupach rodków spo ywczych w latach Tab. 5. Próbki zdyskwalifikowane w wybranych grupach rodków spo ywczych Rodzaj próbek badanych Odsetek próbek kwestionowanych ogó em Wyroby garma eryjne i i kulinarne 22,9 16,1 16,1 18,1 18,1 8,8 8,8 18,7 18,7 Wody mineralne i i napoje bezalkoholowe 8,1 8,1 9,6 9,6 12,4 12,4 7,7 7,7 14,7 14,7 Suplementy diety 12,8 15,4 15,4 13,6 13,6 14,3 14,3 14,8 14,8 Mleko i przetwory mleczne 9,6 9,6 15,2 15,2 8,5 8,5 13,3 13,3 13,8 13,8 Mi so, podroby i i przetwory mi sne 9,1 9,1 8,0 8,0 1,6 1,6 8,5 8,5 7,6 7,6 Majonezy, musztardy, sosy 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 3,7 3,7 0 0 rodki spo ywcze specjalnego przeznaczenia y- ywieniowego 16,7 16,4 16,4 17,4 17,4 6,2 6,2 8,2 8,2 Drób, podroby i i produkty drobiarskie, jaja i i ich ich przetwory 7,6 7, ,9 6,9 11,8 11,8 6 6 Grzyby 8,8 8,8 8,1 8, ,1 6,1 11,5 11,5 Ryby, owoce morza i i ich przetwory 12,5 4,3 4,3 8,5 8,5 7,3 7,3 13,9 13,9 Wyroby cukiernicze i i ciastkarskie 3,8 3,8 2,4 2,4 1,5 1,5 3,2 3,2 2,4 2,4 Warzywa, w tym str czkowe 4,4 4,4 1,8 1,8 2,3 2,3 2,4 2,4 2,8 2,8 Ziarno zbó i i przetwory zbo owo -m czne 1,5 1,5 8,8 8, ,5 4,5 3,6 3,6 U ywki, herbatki owocowe i i zio owe 5,1 5,1 3,5 3,5 0,0 0,0 8,0 8,0 2,2 2,2 Owoce 4,3 4,3 6,5 6,5 3,3 3,3 6,8 6,8 0,8 0,8 Zio a, przyprawy 19,0 6,3 6,3 11,4 11,4 6,6 6,6 2,3 2,3 T uszcze ro linne 8,3 8,3 3,8 3,8 9,8 9,8 3,6 3,6 2 2 Koncentraty spo ywcze 5,3 5,3 2,1 2,1 1,9 1, Razem rodki spo ywcze 9,2 9,2 9,9 9,9 8,1 8,1 7,2 7,2 7,4 7,4 156

157 Rys. 17. Próbki zdyskwalifikowane w wybranych grupach rodków spo ywczych w latach Koncentraty spo ywcze T uszcze ro linne Zio a, przyprawy Rodzaj próbek badanych. Owoce U ywki, herbatki owocowe i zio owe Ziarno zbó i przetwory zbo owo m czne Warzywa, w tym str czkowe Wyroby cukiernicze i ciastkarskie Ryby, owoce morza i ich przetwory Grzyby Drób, podroby i prod. drobiarskie, jaja i ich przetwory rodki spo. specjalnego przeznaczenia ywieniowego 2016 r r r r r. Majonezy, musztardy, sosy Mi so, podroby i przetwory mi sne Mleko i przetwory mleczne Suplementy diety Wody mineralne i napoje bezalkoholowe Wyroby garma eryjne i kulinarne Odsetek próbek kwestionowanych ogó em. Najwi kszy spadek kwestionowanych próbek w 2016 r. w stosunku do 2015 r. zanotowano w nast puj cych grupach rodków spo ywczych: owoce o 6%, drób, podroby i produkty drobiarskie, jaja i ich przetwory o 5,8%, kawa, herbata, kakao, herbatki owocowe i zio owe o 5,8%, zio a, przyprawy o 4,3%, t uszcze ro linne o 1,6%, ziarno zbó i przetwory zbo owo-m czne o 0,9%, mi so, podroby i przetwory mi sne o 0,9%, wyroby cukiernicze i ciastkarskie o 0,8%. Wzrost wska nika kwestionowanych próbek w 2016 r. w stosunku do 2015 r. stwierdzono w grupach: wyroby garma eryjne i kulinarne o 9,9%, wody mineralne i napoje bezalkoholowe o 7%, ryby, owoce morza i ich przetwory o 6,6%, grzyby o 5,4%, rodki spo ywcze specjalnego przeznaczenia ywieniowego o 2%, mleko i przetwory mleczne o 0,5%, suplementy diety o 0,5%, 157

158 warzywa o 0,4%. W 2016 r. odsetek próbek kwestionowanych ogó em zwi kszy si o 0,2%. G ówne przyczyny kwestionowania rodków przedstawia tabela 6. Tab. 6. G ówne przyczyny kwestionowania rodków spo ywczych w latach Rok % próbek kwestionowanych ogó em nieprawid owe parametry mikrobiologiczne w tym % próbek kwestionowanych za: nieprawid owe cechy or- niew a ciwe parametry ganolep- organo- znakowanie chemiczne leptyczne zanieczyszczenia bio- biologiczne ,2 3,2 0,6 9,1 0,8 4, ,9 4,6 0,3 8,1 1,6 10, ,1 3,5 0,5 6,8 0,8 1, ,2 2,7 0,5 6,9 1,0 4, ,4 3,1 0,6 7,0 0,5 0,9 Niew a ciwe znakowanie niezgodne z obowi zuj cymi przepisami by o nadal jedn z g ównych przyczyn kwestionowania badanych próbek rodków spo ywczych. Odsetek próbek kwestionowanych za ten parametr zwi kszy si nieznacznie (o 0,1%) i utrzymuje si w dalszym ci gu na wysokim poziomie (7%). Odnotowano nieznaczny wzrost o 0,1% (w 2015 r. 0,5% ) próbek kwestionowanych, w których oznaczano parametry chemiczne i znaczny spadek o 0,5% (w 2015 r. 1%) próbek kwestionowanych ze wzgl du na niew a ciwe cechy organoleptyczne. Zmniejszy si odsetek próbek kwestionowanych badanych w kierunku zanieczyszcze biologicznych o 3,6%. Najcz ciej stwierdzane uchybienia w znakowaniu rodków spo ywczych to: podana na etykiecie tylko nazwa handlowa produktu bez podania rodzaju lub kategorii ywno ci, nieczytelne napisy, stosowana zbyt ma a czcionka o kolorze zbli onym do koloru t a, b dy literowe, j zykowe, brak podania w a ciwej funkcji technologicznej w deklarowanym wykazie sk adników dodatków do ywno ci np. substancji konserwuj cych, s odz cych, barwników, witamin, nazwa rodka spo ywczego i/lub elementy graficzne sugeruj ce inny lub lepszy sk ad produktu, informacja podana na etykiecie rodka spo ywczego podkre laj ca jego szczególne walory, 158

159 niedok adne, niepe ne t umaczenie na j zyk polski etykiet importowanych rodków spo ywczych, oznakowanych w j zyku obcym. Rys. 18. LB ipu WSSE w Poznaniu - Pracownia Mikrobiologii Jako mikrobiologiczna zbadanych rodków spo- ywczych uleg a nieznacznemu pogorszeniu. W porównaniu do 2015 r. odsetek próbek kwestionowanych zwi kszy si o 0,4% (z 2,7% w 2015 r. do 3,1% w 2016 r.). Z 4097 próbek zbadanych mikrobiologicznie, ze wzgl du na obecno bakterii Salmonella i Listeria monocytogenes zakwestionowano 52 (1,3%). Najcz ciej kwestionowane z uwagi na niedopuszczalne zanieczyszczenia mikrobiologiczne produkty w latach przedstawia tabela 7. Tab. 7. Grupy rodków spo ywczych najcz ciej kwestionowanych pod wzgl dem mikrobiologicznym w latach Grupa produktów % próbek kwestionowanych mikrobiologicznie Wyroby cukiernicze i ciastkarskie 2,1 1,0 0,7 1,3 0,9 Mleko i przetwory mleczne 5,8 11,5 10,3 7,3 8,2 Drób, produkty drobiarskie, jaja i ich przetwory 1,0 9,2 1,7 7,6 3,8 Wyroby garma eryjne i kulinarne 6,5 2,7 1,1 0,0 4,3 159

160 Rys. 19. Najcz ciej kwestionowane pod wzgl dem mikrobiologicznym grupy rodków spo ywczych w latach r r r. 2015r r. 2 0 Wyroby cukiernicze i ciastkarskie Mleko i przetwory mleczne Drób, produkty drobiarskie, jaja i ich przetwory Wyroby garma eryjne i kulinarne W kierunku wykrywania organizmów genetycznie zmodyfikowanych i identyfikacji modyfikacji genetycznej zbadano cznie 191 próbek rodków spo ywczych, w tym 41 próbek zosta o pobranych na terenie woj. wielkopolskiego, natomiast 150 próbek pochodzi o z województw: dolno l skiego, kujawsko-pomorskiego, lubuskiego, opolskiego i zachodniopomorskiego. Rys. 20. LB ipu WSSE w Poznaniu Pracownia Badania ywno ci Genetycznie Modyfikowanej Do bada pobierano próbki rodków spo- ywczych mog cych potencjalnie zawiera GMO, takich jak: mi so, podroby i i przetwory mi sne, drób, podroby i produkty drobiarskie, przetwory zbo owe, wyroby ciastkarskie, warzywa, koncentraty spo ywcze oraz rodki spo ywcze specjalnego przeznaczenia ywieniowego. W 2016 r. r. kwestionowano 1 próbk 1 próbk z grupy wyrobów cukierniczych i ciastkarskich produkcji z krajowej, grupy w której wyrobów stwierdzono cukierniczych obecno i soi ciastkarskich Roundup Ready produkcji w ilo ci krajowej, 72,2 w % której ± 22,6%. stwierdzono Przekroczona obecno zosta a soi Roundup dopuszczalna Ready zawarto w ilo ci 72,2 (powy ej % ± 0,9%) 22,6%. organizmów Przekroczona modyfikowanych zosta a dopuszczalna genetycznie zawarto wymagaj ca (powy ej oznakowania 0,9%) organizmów produktu. modyfikowanych genetycznie wymagaj ca oznakowania produktu. 160

161 Zgodnie z planem poboru próbek rodki spo ywcze badano równie w kierunku: zawarto ci metali szkodliwych dla zdrowia, zawarto ci mykotoksyn, zawarto ci histaminy, pozosta o ci azotanów w warzywach oraz produktach dla dzieci, zawarto ci dodatków do ywno ci takich jak: substancje s odz ce, substancje konserwuj ce, barwniki syntetyczne, fosforany, zawarto ci dodanych witamin, sk adników mineralnych (m.in.: wit. C, wapnia, magnezu, potasu, miedzi, jodu, elaza, cynku), zawarto ci kwasów t uszczowych omega-3, zawarto ci zwi zków polarnych w t uszczach sma alniczych. W zakresie wymienionych parametrów jako zdrowotna zbadanych próbek (1785) nie budzi a wi kszych zastrze e cznie w tej grupie bada zakwestionowano 11 próbek (0,6%). Ponadto zbadano 73 próbki w ramach skarg i interwencji klienta, w tym 52 próbki pobrane w ogniskach zatru pokarmowych. W badaniu mikrobiologicznym zakwestionowano 4 próbki, w tym 2 z obecno ci Salmonelli. Badania próbek ywno ci w kierunkach: pestycydy, 3-MCPD, napromienianie, wwa (benzo(a)piren), furan, izomery trans kwasów t uszczowych, akryloamid i gluten, zgodnie z wytycznymi do planu pobierania próbek ywno ci na 2016 r., by y wykonywane w laboratoriach innych wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych. cznie zbadano 519 takich próbek (w 2015 r. 482). VIII.5.1. Ocena spraw za atwianych w systemie RASFF 2 W 2016 r. Wielkopolski Pa stwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny otrzyma z Krajowego Punktu Kontaktowego i od pa stwowych wojewódzkich inspektorów sanitarnych 116 powiadomie o niebezpiecznych produktach ywno ciowych. Do najcz ciej wyst puj cych rodzajów zagro e zg aszanych w 2016 r. w ramach systemu RASFF nale a y zanieczyszczenia chemiczne ywno ci 84 powiadomienia. Stwierdzano obecno niezadeklarowanych, niedozwolonych sk adników w suplementach diety i rodkach specjalnego przeznaczenia 39 przypadków. Niezadeklarowana obecno alergenów (mleko, orzechy, migda y, dwutlenek siarki) by a przyczyn 4 powiadomie w systemie, dotyczy a takich produktów jak: czekolada, produkty czekoladowe i rodzynki. 2 RASFF Rapid Alert System for Food and Feed (system szybkiego ostrzegania o niebezpiecznych produktach ywno ciowych i paszach). 161

162 Zawy ona zawarto metali ci kich (Pb, Cd, As, Co) dotyczy a 5 przypadków zg osze (kluski ry owe, woda ródlana niegazowana, materia y i wyroby przeznaczone do kontaktu z ywno ci ). Przekroczenie dopuszczalnego poziomu obecno ci mykotoksyn (aflatoksyny B1, ochratoksyna A, suma aflatoksyn) odnotowano w 5 przypadkach (pieczywo chrupkie, rodzynki, pasta pistacjowa, przyprawa chili). Innym zagro eniem zwi zanym z chemicznym zanieczyszczeniem ywno ci zg aszanym w ramach systemu RASFF by o stwierdzenie przekrocze poziomu substancji konserwuj cych w moreli suszonej i napoju niegazowanym o smaku poziomkowym 2 przypadki. Stwierdzenie zawy onego poziomu sumy WWA i benzo(a)pirenu, w takich produktach jak gruszki suszone, czekolada mleczna, Zio a Mnicha herbata na odchudzanie, szprot w dzony, suplement diety by o przyczyn 6 powiadomie. Zawy ony poziom migracji formaldehydu i pierwszorz dowych amin aromatycznych w materia ach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z ywno ci by przyczyn 2 powiadomie, zbyt wysoki poziom jodanu potasu w soli kuchennej 3. Stwierdzenie obecno ci w mi sie wieprzowym pozosta o ci antybiotyków by o powodem 2 powiadomie. Przekroczenie dopuszczalnego poziomu barwników w ikrze rybiej z gromadnika, koncentracie napoju by o przyczyn 2 powiadomie. W pojedynczych przypadkach powiadomienia dotyczy y m.in. stwierdzenia obecno ci alkaloidów tropanowych skopolaminy i atropiny w m ce jaglanej, przekroczenie dopuszczalnego poziomu migracji pierwszorz dowych amin aromatycznych w y ce do spaghetti, zawy onego poziomu kwasu nikotynowego, synefryny w suplementach diety. Obecno pestycydów w ywno ci by a przedmiotem 9 powiadomie w systemie (owoce Physalis, papryka zielona, broku mro ony, kapusta peki ska, owoce pomelo, seler korzeniowy, korze chrzanu, szpinak wie y). Zagro enia fizyczne wyst pi y, w takich produktach jak: batony nugatowe, czekolada, sok pomara czowy, kaszka manna, kó eczka niadaniowe (obecno od amków plastiku, obecno fragmentów metalu, bomba opakowa ) wydano 6 powiadomie. Przyczyn skierowania 26 powiadomie by o zagro enie mikrobiologiczne (w 15 przypadkach stwierdzono zanieczyszczenie pa eczkami Salmonella, w 2 przypadkach Listeri monocytogenes i bakteriami Clostridium redukuj cymi siarczyny, w 4 przypadkach bakteriami z grupy coli, w 1 przypadku zanieczyszczenie bakteriami Pseudomonas aeruginosa, Campylobacter jejuni, Enterococous faecinum). Dotyczy o to takich produktów jak: kolendra mielona, filet z piersi kurczaka, metka cebulowa, woda ródlana, woda mineralna, pieprz czarny mielony, smalec ze sma on cebul, filet z makreli z pieprzem, przyprawa curry, pomidor rzymski mini, bazylia suszona, suplement diety, jaja kurze wie e, proszek jajeczny. 162

163 W ramach systemu RASFF przes ano 4 powiadomienia alarmowe/informacyjne wystawione przez 4 PPIS woj. wielkopolskiego, dotyczy y: przyprawa curry obecno pa eczek Salmonella enteritidis, kapusta peki ska przekroczenie dopuszczalnego poziomu dimetoatu, jaja kurze wie e obecno pa eczek Salmonella (2 powiadomienia),. Wszystkie powiadomienia otrzymane z Krajowego Punktu Kontaktowego RASFF w G ównym Inspektoracie Sanitarnym w Warszawie by y bezzw ocznie przekazywane wraz z komentarzem i ewentualnymi wskazówkami, co do ich realizacji, do odpowiednich PSSE. Na podstawie oceny ryzyka podejmowano dzia ania zapewniaj ce wyeliminowanie zagro enia. Monitorowano wycofywanie produktów z rynku, a w razie konieczno ci wydawano decyzje nakazuj ce, podejmowano dzia ania wyja niaj ce i zaradcze stosownie do stanu faktycznego. W ramach monitorowania produktów zg aszanych do systemu RASFF na bie co ledzono powiadomienia umieszczane na stronach internetowych RASFF WINDOW. VIII.6. Jako zdrowotna przedmiotów u ytku Tab. 8. Nadzór nad produkcj i obrotem przedmiotów u ytku Grupa obiektów obiektów wg ewidencji obiektów skontrolowanych Liczba kontroli pobranych próbek zdyskwalifikowanych próbek 1. Zak ady produkuj ce i konfekcjonuj ce kosmetyki 2. Zak ady produkcji kosmetyków (bez konfekcjonowania) 3. Zak ady konfekcjonuj ce kosmetyki (bez produkcji) 4. Obiekty obrotu kosmetykami 5. Wytwórnie materia ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ywno ci 6. Miejsca obrotu materia ami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z ywno ci Razem

164 VIII.6.1. Kosmetyki W woj. wielkopolskim w 2016 r. nadzorowano 30 zak adów produkuj cych i konfekcjonuj cych kosmetyki (w 2015 r. 25). W 2016 r. kontynuowano dzia ania informacyjne w stosunku do przedsi biorców bran y kosmetycznej o konieczno ci rejestracji produktu kosmetycznego w bazie CPNP (Cosmetic Products Notification Portal) przed wprowadzeniem takiego produktu do obrotu na rynek europejski zgodnie z przepisami Rozporz dzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotycz cego produktów kosmetycznych. Rys. 21. Wytwórnia kosmetyków W 2016 r. skontrolowano 21 zak adów produkuj cych i konfekcjonuj cych kosmetyki. W trakcie kontroli obiektów oceniano przede wszystkim warunki produkcji (w 16 obiektach), zgodno dokumentacji kosmetyków (w 15 zak adach) i oznakowania opakowa jednostkowych (w 19 obiektach). W 2 skontrolowanych obiektach stwierdzono b dy w zakresie znakowania niezgodne z wymaganiami zawartymi w obowi zuj cych przepisach prawnych, a w 1 zak adzie odnotowano nieprawid owo ci w zakresie dokumentacji. Nie odnotowano obiektów niespe niaj cych wymaga w zakresie warunków produkcji. Na terenie woj. wielkopolskiego nie wyst powa y zak ady produkcji kosmetyków bez konfekcjonowania. W 2016 r. skontrolowano 4 zak ady konfekcjonuj ce kosmetyki (bez produkcji) spo ród 5 obiektów znajduj cych si w ewidencji. W trakcie kontroli dokonano oceny w zakresie: warunków produkcji (w 1 obiekcie), dokumentacji (w 4 obiektach) i oznakowania opakowa jednostkowych kosmetyków (w 3 obiektach). Skontrolowano 84 z 204 (w 2015 r. 106 z 211) zarejestrowanych obiektów obrotu kosmetykami (sklepy i hurtownie). W trakcie kontroli dokonano przede wszystkim oceny w zakresie oznakowania opakowa jednostkowych kosmetyków w 60 obiektach, spo ród których w 7 obiektach stwierdzono nieprawid owo ci w zakresie znakowania. Kontroli poddano takie produkty kosmetyczne jak: kremy do twarzy, podk ady barwi ce, rodki do demakija u, ele pod prysznic, zmywacze do paznokci, myd a toaletowe i dezodoryzuj ce, kremy i dezodoranty do stóp, ele do higieny intymnej, rodki do piel gnacji w osów (farby, 164

165 kremy koloryzuj ce, szampony, maski, od ywki oraz p yny do trwa ej ondulacji), pasty do z bów, dezodoranty, produkty do piel gnacji dla dzieci i niemowl t (szampony, ele do mycia cia a i w osów 2 w 1, chusteczki nawil aj ce, ele i p yny do k pieli, balsamy do cia a, oliwki, kremy piel gnacyjno-ochronne oraz hipoalergiczne). Podczas kontroli tych obiektów w wi kszo ci przypadków nie stwierdzano niezgodno ci. Niektóre wykazane nieprawid owo ci dotyczy y m.in. braku wgl du do: aktualnego wyniku badania wody u ywanej w zak adzie, jako surowca do produkcji produktów kosmetycznych, raportów z oceny bezpiecze stwa wyprodukowanych produktów kosmetycznych (zgodnie z za cznikiem 1 do Rozporz dzenia 1223/2009 z dnia r.). W 2016 r. w systemie RAPEX (Europejski System Wczesnego Ostrzegania o Produktach Niebezpiecznych) nie zg oszono kosmetyków, które mog y stwarza zagro enie dla zdrowia lub ycia konsumentów (np. zosta y wprowadzone do obrotu bez wymaganego zg oszenia, b d te zawiera y substancje niedozwolone do stosowania w kosmetykach). Wielkopolski Pa stwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w 2016 r. nie zg asza do systemu RAPEX informacji o niebezpiecznych produktach kosmetycznych. W ramach realizacji zasadniczych przedsi wzi w 2016 r. prowadzono nadzór nad kosmetykami (ze szczególnym uwzgl dnieniem wyrobów przeznaczonych dla dzieci oraz wybielaczy do z bów) badaj c wyroby znajduj ce si w obrocie i kontroluj c zak ady produkcyjne. W trakcie kontroli pobrano do bada laboratoryjnych 94 próbki kosmetyków. Badano nast puj ce produkty: farby i szampony do w osów, zmywacze do paznokci, ele do mycia twarzy i pod prysznic, myd a toaletowe i dezodoryzuj ce, mleczka i toniki do demakija u (2 w 1), balsamy i mleczka do skóry, toniki do mycia twarzy, zestawy do wybielania z bów, pasty do z bów, kosmetyki dla dzieci (szampony, kremy ochronne, ele do mycia cia a i w osów, pasty do z bów, p yny do k pieli). adna z przedmiotowych próbek nie zosta a zdyskwalifikowana (w 2015 r. zakwestionowano 6 próbek). W 2016 r. dokonano oceny zgodno ci o wiadcze stosowanych przy produktach kosmetycznych z kryteriami dotycz cymi ich uzasadniania okre lonymi w rozporz dzeniu (WE) 655/2013 z dnia 10 lipca 2013 r. Kontynuowano realizacj kontroli dotycz cych oceny o wiadcze stosowanych na opakowaniach kosmetyków oraz w ich prezentacji. Ocenie poddano 203 o wiadczenia (w 2015 r. 188), za niezgodne ze wspólnymi kryteriami uznano 40, w tym 25 jako o wiadczenia mog ce mie potencjalny niekorzystny skutek dla zdrowia konsumentów. 165

166 VIII.6.2. Materia y i wyroby przeznaczone do kontaktu z ywno ci W 2016 r. na terenie woj. wielkopolskiego zarejestrowane przez organy PIS by y 104 zak ady produkuj ce materia y i wyroby przeznaczone do kontaktu z ywno ci (zwane dalej zak adami materia ów i wyrobów), spo ród których skontrolowano 40 podmiotów. Do ewidencji wpisanych by o 355 miejsc obrotu materia ami i wyrobami, kontrol obj to 72 obiekty. W 2016 r. przyby o 6 zak adów produkcyjnych oraz 17 punktów sprzeda y hurtowej i detalicznej. Na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego oceniono 34 zak ady produkcyjne oraz 28 miejsc obrotu, nie stwierdzono przedsi biorstw niezgodnych z wymaganiami. Podczas przeprowadzonych kontroli producentów zwracano uwag na posiadane atesty dla poszczególnych surowców wykorzystywanych do produkcji oraz aktualne wyniki bada produktów finalnych, b d cych podstaw do wystawienia dokumentu Deklaracji zgodno ci w my l art. 16 Rozporz dzenia (WE) 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 pa dziernika 2004 r. w sprawie materia ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ywno ci. Kontrolowano prawid owo oznakowania opakowa jednostkowych i zbiorczych zgodnie z wymaganiami cytowanego rozporz dzenia. W trakcie inspekcji nadzorowanych zak adów sprawdzano wdro enie zasad dobrej praktyki produkcyjnej GMP w odniesieniu do materia- ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ywno ci, do stosowania których obliguje rozporz dzenie Komisji (WE) Nr 2023/2006 z dnia 22 grudnia 2006 r., a tak e bie cy stan sanitarno-higieniczny tych miejsc. Przeprowadzone kontrole wykaza y, i zasady dobrej praktyki produkcyjnej zosta y wdro one w 57 obiektach produkcyjnych oraz 91 miejscach obrotu. Ponadto 17 zak adów produkcyjnych oraz 3 hurtownie sprzedaj ce materia y i wyroby przeznaczone do kontaktu z ywno ci stosowa y dodatkowo system jako ci oparty o zasady HACCP, nie wymagany prawem. W 2016 r. wzros a o 20 liczba podmiotów posiadaj cych wdro one systemy zapewniaj ce bezpiecze stwo wprowadzanych do obrotu towarów. Rys. 22. LB ipu WSSE w Poznaniu Pracownia Badania Przedmiotów U ytku W 2016 r. przeprowadzono 419 kontroli w 72 obiektach obrotu materia ami i wyrobami. Zwracano szczególn uwag na oznakowanie materia ów i wyrobów wprowadzanych do obrotu w sklepach, posiadanie przez przedsi biorców prowadz cych sprzeda hurtow pisemnej deklaracji zgodno ci towarów, stwierdzaj cej i spe niaj one 166

167 wymagania przepisów maj cych wobec nich zastosowanie (art. 16 rozporz dzenia (WE) 1935/2004) oraz wdro enie zasad dobrej praktyki produkcyjnej GMP. Do bada laboratoryjnych pobrano 104 próbki w ramach urz dowej kontroli i monitoringu materia ów i wyrobów ( adna z pobranych próbek nie zosta a zakwestionowana). Przedstawiciele PIS na terenie woj. wielkopolskiego prowadzili dzia ania zwi zane z wyja nianiem oraz wycofywaniem w miejscach obrotu kwestionowanych materia ów i wyrobów, które by y przedmiotem powiadomie zg oszonych w systemie RASFF. Powodem kwestionowania tych artyku ów by y przekroczenia dopuszczalnych limitów migracji metali ci kich o owiu, kadmu i niklu. Rys. 23. Przyk ady wyrobów do kontaktu z ywno ci zg oszonych do systemu RASFF w 2016 r. Dane dotycz ce ogólnej liczby próbek materia ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ywno ci zbadanych w Laboratorium Badania ywno ci i Przedmiotów U ytku WSSE w Poznaniu, pobranych we wszystkich grupach obiektów w latach przedstawia tabela 9. Tab. 9. Jako zdrowotna materia ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ywno ci w latach Liczba w tym % kwestionowanych % w tym krajowe import zbadanych ogó em Rok próbek kwestionowanych krajowe import ,5 0 2, VIII.7. Ocena sposobu ywienia Ocen ywienia prowadzono w ramach nadzoru nad obiektami ywienia zbiorowego zamkni tego (m.in. domy opieki spo ecznej, domy dziecka, obki, przedszkola, szko y). W 2016 r. w woj. wielkopolskim w 1001 zak adach ywienia zbiorowego zamkni tego dokonano 1040 ocen ywienia, w ramach których przeanalizowano 962 jad ospisy i 78 zestawie 167

168 dekadowych. Negatywne oceny uzyskano w 254 przypadkach, w tym w 233 jad ospisach i 21 zestawieniach dekadowych, co stanowi 24,4% wszystkich ocen (w 2015 r. 21,7%). Najwi cej ocen zosta o przeprowadzonych w sto ówkach szkolnych i przedszkolnych 79,4% ogólnej liczby. W tej grupie obiektów zakwestionowano 24,8% jad ospisów i zestawie dekadowych, wi cej ni w 2015 r. (21,8%). VIII.7.1. ywienie w jednostkach systemu o wiaty W 2016 r. w ramach sprawowanego nadzoru nad ywieniem w jednostkach systemu o wiaty stwierdzono nieprawid owo ci m.in.: stosowanie produktów o zbyt wysokiej zawarto ci cukru, t uszczu lub soli, stosowanie przypraw z dodatkiem soli oraz glutaminianu sodu, brak ró norodno ci podawanych produktów zbo owych, zbyt cz ste podawanie potraw sma onych, brak drugiego posi ku dla dzieci przebywaj cych do 5 godzin w przedszkolu, niezgodno podawanych posi ków z wymaganiami aktualnych norm ywienia (normy te nie s uj te w adnym akcie prawnym, w zwi zku z tym mog by stosowane jedynie pomocniczo przy planowaniu ywienia). W niektórych przedszkolach, z uwagi na nisk stawk ywieniow ok. 3-6 z, podawano tylko jeden lub dwa posi ki (szczególnie w wiejskich oddzia ach pi ciogodzinnych). Rys. 24. Pomieszczenie jadalni w przedszkolu W 2016 r. w placówkach o wiatowych obserwowano wdra anie zdrowych nawyków ywieniowych i pozytywnych zmian takich jak m.in. serwowanie owoców lub po ywnych kanapek na podwieczorek zamiast s odyczy, podawanie kasz i pieczywa razowego, a do posi ków wody, zamiast napojów s odzonych. VIII.7.2. ywienie w innych obiektach ywienia zbiorowego zamkni tego Jad ospisy oraz zestawienia dekadowe by y urozmaicone, planowane w zale no ci od potrzeb danej grupy osób. Odst pstwem od tej regu y by y zak ady us ug cateringowych, 168

169 w których stwierdzono wzrost ocen negatywnych do 26 ocen, w przypadku 13 jad ospisów (50%) stwierdzono nieprawid owo ci (w 2015 r. w 23%). Najcz stsze nieprawid owo ci stwierdzane we wszystkich typach obiektów dotyczy y: zbyt niskiego udzia u lub ca kowitego braku: warzyw i owoców (szczególnie w postaci surowej), produktów stanowi cych ród o pe nowarto ciowego bia ka zwierz cego, produktów zbo owych pe noziarnistych, nasion ro lin str czkowych suchych, a tak e braku urozmaicenia w doborze produktów z tych grup, braku informacji o alergenach w posi kach lub ich podania w niew a ciwej formie. Informacje o stwierdzonych nieprawid owo ciach przekazywano w formie zalece osobom kieruj cym zak adami i firmom cateringowym przygotowuj cym posi ki oraz udzielano instrukta y uk adania jad ospisów. Z powodu braku uregulowa prawnych dotycz cych jako ci ywienia w obiektach ywienia zbiorowego zamkni tego s to jedyne narz dzia s u ce poprawie ywienia. Podsumowanie 1. W 2016 r. w ewidencji obiektów w woj. wielkopolskim znajdowa o si ogó em zak adów ywno ciowo- ywieniowych, o 1600 zak adów (3,8%) wi cej ni 2015 r. Sklepy spo ywcze to najwi ksza grupa nadzorowanych zak adów stanowi a 30,4% ogó u obiektów. 2. Wska nik niezgodnych obiektów ywno ci i ywienia utrzymuje si na niskim poziomie, m.in. dzi ki wdra aniu systemów jako ci w przedsi biorstwach (68,9% zak adów wdro y o zasady dobrej praktyki higienicznej/produkcyjnej, a 25,4% ewidencjonowanych zak adów dzia a o równie zgodnie z zasadami systemu HACCP), a tak e systematycznym i konsekwentnym kontrolom prowadzonym przez organy Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej. Odnotowano nieznaczny wzrost odsetka obiektów niezgodnych (o 0,1%) w porównaniu do 2015 r. 3. Jako zdrowotna rodków spo ywczych w 2016 r. wyra ona odsetkiem kwestionowanych próbek ywno ci w stosunku do 2015 r. nieznacznie si pogorszy a o 0,2%, (w 2015 r. 7,2%, a w 2016 r. 7,4%). Najwi kszy spadek wska nika kwestionowanych próbek ywno ci odnotowano w grupach: owoce, drób, podroby i produkty drobiarskie, kawa, herbata, kakao, herbatki owocowe i zio owe, t uszcze ro linne, ziarno zbó i przetwory zbo owo-m czne, mi so, podroby i przetwory mi sne, wyroby cukiernicze i ciastkarskie. Najwi kszy wzrost tego wska nika wyst pi w grupach: wyroby garma eryjne, wody mineralne i napoje bezalkoholowe, ryby, owoce

170 morza i ich przetwory, grzyby, rodki spo ywcze specjalnego przeznaczenia ywieniowego, mleko i przetwory mleczne, suplementy diety, warzywa. Jedn z g ównych przyczyn dyskwalifikowania badanych próbek rodków spo ywczych by o znakowanie niezgodne z obowi zuj cymi przepisami (7%). 4. W zakresie oceny jako ci ywienia w 2016 r. dokonano analizy 962 jad ospisów i 78 zestawie dekadowych w 1001 obiektach. Wi kszo ocenionych jad ospisów by a zgodna z zasadami racjonalnego ywienia, jednak w 233 przypadkach zosta y ocenione jako nieprawid owe. 170

171 IX. ZAPOBIEGAWCZY NADZÓR SANITARNY Zapobiegawczy nadzór sanitarny na terenie woj. wielkopolskiego realizuje zadania maj ce na celu zapewnienie warunków higienicznych i zdrowotnych w uzgadnianej dokumentacji projektowej, ustaleniach opiniowanych dokumentów strategicznych, opiniowanych przedsi wzi ciach w ramach oceny oddzia ywania przedsi wzi cia na rodowisko oraz podczas uczestniczenia w dopuszczeniu do u ytkowania obiektów budowlanych. Dzia ania Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS) w zakresie zapobiegawczego nadzoru sanitarnego prowadzone w 2016 r. na terenie woj. wielkopolskiego dotyczy y w szczególno ci budynków podmiotów wykonuj cych dzia alno lecznicz, opieki spo ecznej, o wiaty, wychowania, nauki, administracji publicznej, obiektów turystycznych, handlowych, us ugowych i produkcyjnych, zak adów fryzjerskich i kosmetycznych oraz przedsi wzi zwi zanych z budow lub modernizacj dróg, linii kolejowych, linii elektroenergetycznych i stacji bazowych telefonii komórkowej. Realizuj c zadania w zakresie zapobiegawczego nadzoru sanitarnego na terenie woj. wielkopolskiego w 2016 r. zajmowano stanowisko razy (w 2015 r ), w tym organy PIS wyda y stanowisk (w 2015 r ) w formie decyzji, postanowienia, opinii sanitarnej lub pisma, a rzeczoznawcy ds. sanitarno-higienicznych, dzia aj cy pod nadzorem Wielkopolskiego Pa stwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego (WPWIS) uzgodnili 6123 dokumentacje projektowe pod wzgl dem wymaga higienicznych i zdrowotnych i (w (w r. r. 5699). Rys. 1. Liczba stanowisk zaj tych w zakresie zapobiegawczego nadzoru sanitarnego na terenie woj. wielkopolskiego w latach liczba stanowisk r. 2016r. 171

172 Oddzia Zapobiegawczego Nadzoru Sanitarnego WSSE w Poznaniu w 2016 r. rozpatrywa 4864 sprawy, co stanowi niewielki wzrost w stosunku do liczby 4800 spraw, które wp yn y w 2015 r. (Rys. 2). Rys. 2. Liczba spraw rozpatrywanych przez Oddzia Zapobiegawczego Nadzoru Sanitarnego WSSE w Poznaniu w latach liczba spraw r. 2016r. Ponadto zaj 2079 stanowisk (w 2015 r. 2169), wydaj c 276 decyzji merytorycznych, 396 decyzji p atniczych, 26 postanowie, 1177 opinii sanitarnych, 204 pisma oraz uczestniczy w 12 kontrolach. Tab. 1. Liczba zaj tych stanowisk oraz przeprowadzonych kontroli przez Oddzia Zapobiegawczego Nadzoru Sanitarnego WSSE w Poznaniu w latach r r. decyzje merytoryczne wydane I instancji decyzje p atnicze decyzje wydane II instancji 2 0 postanowienia opinie sanitarne pisma SUMA zaj tych stanowisk kontrole Pa stwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni dzia aj cy na terenie woj. wielkopolskiego w 2016 r. w zakresie zapobiegawczego nadzoru sanitarnego zaj li cznie stanowisk w formie decyzji, postanowienia, opinii sanitarnej lub pisma, co stanowi niewielki spadek o 0,7% w odniesieniu do liczby stanowisk z 2015 r. (11390). Wydali 144 decyzje merytoryczne, 2731 decyzji p atniczych, 1027 postanowie oraz 7408 innych stanowisk. Ponadto przeprowadzili 2217 kontroli. 172

173 Tab. 2. Liczba zaj tych stanowisk (obejmuj cych decyzje i postanowienia) oraz przeprowadzonych kontroli przez komórki organizacyjne zapobiegawczego nadzoru sanitarnego powiatowych stacji sanitarnoepidemiologicznych woj. wielkopolskiego w latach r r. decyzje merytoryczne decyzje p atnicze postanowienia SUMA decyzji i postanowie inne stanowiska (opinie sanitarne, pisma) SUMA zaj tych stanowisk kontrole Pracownicy pionu zapobiegawczego nadzoru sanitarnego uczestnicz w post powaniach zwi zanych z ochron rodowiska pod k tem identyfikacji zagro e dla zdrowia ludzi w sprawach opiniowania i uzgadniania w ramach strategicznej oceny oddzia ywania na rodowisko oraz opiniowania w ramach oceny oddzia ywania przedsi wzi cia na rodowisko. Przedmiotow kwesti reguluje ustawa z dnia 3 pa dziernika 2008 r. o udost pnianiu informacji o rodowisku i jego ochronie, udziale spo ecze stwa w ochronie rodowiska oraz o ocenach oddzia ywania na rodowisko (Dz. U. z 2016 r., poz. 353, ze zm.), w której przywo ane zosta y organy PIS. Ponadto w zakresie opiniowania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gmin oraz studiów uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, pa stwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego przywo uje ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2016 r., poz. 778, ze zm.). Dzia alno w zakresie strategicznej oceny oddzia ywania na rodowisko obejmowa a uzgodnienia dotycz ce odst pienia od przeprowadzania strategicznej oceny oddzia ywania na rodowisko, uzgodnienie zakresu i stopnia szczegó owo ci informacji wymaganych w prognozie oddzia ywania na rodowisko oraz opiniowanie projektu dokumentu wraz z prognoz oddzia ywania na rodowisko. Organy PIS woj. wielkopolskiego w 2016 r. zaj y cznie 1576 stanowisk (w 2015 r. 1581) w ramach strategicznej oceny oddzia ywania na rodowisko, w tym dotycz cych opiniowania projektów studium uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Opinie do projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz studiów uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego dotyczy y obszarów 226 gmin woj. wielkopolskiego. Do innych, najcz ciej opiniowanych i uzgadnianych dokumentów w ramach strategicznej oceny oddzia ywania na rodowisko zalicza si : programy ochrony rodowiska, plany gospodarki odpadami, programy usuwania azbestu, strategie rozwoju, plany zaopatrzenia w ciep o i plany gospo- 173

174 darki niskoemisyjnej dla poszczególnych miast, gmin i powiatów woj. wielkopolskiego oraz plany urz dzenia lasów dla nadle nictw woj. wielkopolskiego,. W trakcie opiniowania projektów studium uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gminy szczególn uwag zwracano na sposób zaopatrzenia w wod pitn, gospodark ciekow i odpadami, sposób zaopatrzenia w ciep o oraz ewentualne konflikty pomi dzy funkcj mieszkaniow, a funkcj przemys ow czy komunikacyjn. Dzia alno w zakresie oceny oddzia ywania przedsi wzi cia na rodowisko obejmowa a wydanie opinii, co do potrzeby przeprowadzenia oceny oddzia ywania przedsi wzi cia na rodowisko, w sprawie zakresu raportu o oddzia ywaniu przedsi wzi cia na rodowisko, w sprawie uzgodnienia warunków realizacji przedsi wzi cia przed wydaniem decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach i przed wydaniem postanowienia przez regionalnego dyrektora ochrony rodowiska w sprawie uzgodnienia warunków realizacji przedsi wzi cia w ramach ponownej oceny oddzia ywania na rodowisko. Liczba zajmowanych stanowisk przez organy PIS w ramach oceny oddzia ywania przedsi wzi cia na rodowisko w 2016 r. wynios a 2129, co stanowi wzrost o 6%, do liczby 2009 stanowisk wydanych w 2015 r. Podczas opiniowania w ramach oceny oddzia ywania przedsi wzi cia na rodowisko szczególn uwag zwracano na ewentualne negatywne oddzia ywanie przedsi wzi na rodowisko pod k tem oddzia ywania na zdrowie ludzi, które wi e si z emisj ha asu, promieniowania elektromagnetycznego, zanieczyszcze powietrza (w tym emisj odorów). Organy Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej oraz rzeczoznawcy do spraw sanitarnohigienicznych dzia aj cy pod nadzorem WPWIS uzgadniaj pod wzgl dem wymaga higienicznych i zdrowotnych dokumentacje projektowe dotycz ce w szczególno ci budowy oraz zmiany sposobu u ytkowania obiektów budowlanych, rzadziej nowych materia ów i procesów technologicznych przed ich zastosowaniem w produkcji i budownictwie. Rzeczoznawcy do spraw sanitarno-higienicznych uzgodnili pozytywnie 6123 dokumentacje projektowe pod wzgl dem wymaga higienicznych i zdrowotnych (w 2015 r. 5699). Organy PIS w 2016 r. uzgodni y 782 dokumentacje projektowe pod wzgl dem wymaga higienicznych i zdrowotnych, z czego pozytywn opini uzyska o 778 projektów (w 2015 r. 663 dokumentacje, w tym 657 pozytywnych opinii). Organy PIS woj. wielkopolskiego w 2016 r. wyda y 347 stanowisk, z czego WPWIS 304 stanowiska dotycz ce zastosowania rozwi za innych ni okre lone w obowi zuj cych przepisach prawnych, w tym zgód na odst pienie od przepisów, zaj tych 174

175 na podstawie: rozporz dzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1422), rozporz dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrze nia 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpiecze stwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, ze zm.), rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie szczegó owych wymaga, jakim powinny odpowiada pomieszczenia i urz dzenia podmiotu wykonuj cego dzia alno lecznicz (Dz. U. z 2012 r. poz. 739) oraz na podstawie innych przepisów. Przedmiotowe stanowiska wydano w sprawach wyra enia zgody na zani on wysoko pomieszcze, usytuowanie poziomu pod ogi pomieszcze poni ej poziomu terenu, zastosowanie o wietlenia wy cznie wiat em sztucznym w pomieszczeniach sta ej pracy, opiniowania proponowanych rozwi za w zakresie odleg o ci pokryw i wylotów wentylacji ze zbiorników bezodp ywowych na nieczysto ci ciek e oraz odleg o ci miejsc na pojemniki i kontenery na odpady sta e od okien i drzwi budynków oraz od granicy z s siedni dzia k. Ponadto opiniowano dokumentacje projektowe w zakresie proponowanych rozwi za zamiennych. Organy PIS w ramach zapobiegawczego nadzoru sanitarnego w 2016 r. zajmowa y stanowiska w drodze decyzji dotycz cych spe nienia wymaga, jakim powinny odpowiada pomieszczenia i urz dzenia podmiotu wykonuj cego dzia alno lecznicz na podstawie art ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o dzia alno ci leczniczej (Dz. U. z 2016 r., poz. 1638). W 2016 r. WPWIS wyda 27 decyzji, natomiast PPIS woj. wielkopolskiego 475 decyzji w sprawie spe nienia wymaga, jakim powinny odpowiada pomieszczenia i urz dzenia podmiotu wykonuj cego dzia alno lecznicz. Wp ywa to pozytywnie na jako nowych pomieszcze, w których s wiadczone us ugi medyczne na terenie woj. wielkopolskiego. Organy PIS w 2016 r. zaj y 1670 stanowisk na podstawie art. 56 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, w zwi zku z art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej oraz 1 sprzeciw przeciwko uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego zak adu pracy lub innego obiektu budowlanego na podstawie art. 28 ustawy o PIS. Uczestniczono w dopuszczeniu do u ytkowania obiektów budowlanych dotycz cych w szczególno ci budynków podmiotów wykonuj cych dzia alno lecznicz, opieki spo ecznej, o wiaty, wychowania, nauki, administracji publicznej, obiektów turystycznych, obiektów handlowych, zak adów fryzjerskich i kosmetycznych. Spo ród najciekawszych obiektów budowlanych, które zosta y odebrane na terenie woj. wielkopolskiego wymieni mo na Centrum Handlowe Posnania. 175

176 Rys. 3. Centrum Handlowe Posnania Zapobiegawczy nadzór sanitarny uczestniczy w opiniowaniu projektów os on sta ych gabinetów wyposa onych w aparaty rtg wydanych na podstawie rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 21 sierpnia 2006 r. w sprawie szczegó owych warunków bezpiecznej pracy z urz dzeniami radiologicznymi (Dz. U. Nr 180, poz. 1325). WPWIS w 2016 r. zaopiniowa 151 projektów os on sta ych gabinetów wyposa onych w aparaty rentgenowskie. Dzia alno ta przyczyni a si do zwi kszenia dost pno ci aparatury diagnostycznej na terenie woj. wielkopolskiego obejmuj cej aparaty rentgenowskie, densytometry rentgenowskie oraz mammografy, przy zapewnieniu bezpiecznego u ytkowania urz dze radiologicznych dla pacjentów, lekarzy i personelu medycznego. 176

177 Organy PIS na obszarze woj. wielkopolskiego w 2016 r. przeprowadzi y 2229 kontroli obiektów, w tym 22 obiektów w trakcie budowy m.in. Szko Podstawow nr 2 w Plewiskach oraz Hotel IBIS Pozna Pó noc w Suchym Lesie. Rys. 4. Szko a Podstawowa nr 2 w Plewiskach 177

178 Rys. 5. Hotel IBIS Pozna Pó noc w Suchym Lesie Podsumowanie 1. Organy PIS na terenie woj. wielkopolskiego zaj y cznie stanowisk w ramach sprawowanego zapobiegawczego nadzoru sanitarnego. 2. Rzeczoznawcy ds. sanitarno-higienicznych, dzia aj cy pod nadzorem WPWIS uzgodnili pod wzgl dem wymaga higienicznych i zdrowotnych 6123 dokumentacje projektowe. 3. Wielkopolski Pa stwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w 2016 r. zaj cznie 2106 stanowisk (w tym 2079 zaj tych przez Oddzia Zapobiegawczego Nadzoru Sanitarnego, a 27 przez Oddzia Higieny Komunalnej WSSE w Poznaniu). 4. Pa stwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni dzia aj cy na terenie woj. wielkopolskiego w zakresie zapobiegawczego nadzoru sanitarnego w 2016 r. zaj li cznie stanowisk w formie decyzji, postanowienia, opinii sanitarnej lub pisma. 178

179 X. DZIA ALNO W ZAKRESIE O WIATY ZDROWOTNEJ I PROMOCJI ZDROWIA X.1. Informacje wst pne Dzia ania podejmowane w 2016 r. na rzecz umacniania zdrowia wynika y z potrzeb zdrowotnych spo ecze stwa oraz sytuacji epidemiologicznej w woj. wielkopolskim. Dotyczy y one przede wszystkim promowania zdrowego stylu ycia g ównie racjonalnego od ywiania i aktywno ci fizycznej, a tak e profilaktyki tytoniowej, HIV/AIDS oraz chorób nowotworowych. X.2. Realizacja dzia a profilaktyczno-edukacyjnych X.2.1. Profilaktyka HIV/AIDS Dzia alno informacyjno-edukacyjna prowadzona w rodowisku m odzie y szkó gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych oraz dla ogó u spo- ecze stwa zwi zana z profilaktyk zaka e HIV wynika a z Krajowego Programu Zapobiegania Zaka eniom HIV i Zwalczania AIDS na lata W jego ramach realizowano ró norodne dzia ania: 1.Kampani multimedialn (we wspó pracy z Krajowym Centrum ds. AIDS) Co Was czy? Zrób test na HIV. Zach ca a ona do poznania swojego statusu serologicznego oraz upowszechnia a informacje na temat HIV/AIDS i sposobów zmniejszania ryzyka zaka enia. 2.Projekt edukacji rówie niczej M odzie owi Liderzy Zdrowia kontra HIV (MLZ kontra HIV), którego celem by o podniesienie poziomu wiedzy na temat HIV/AIDS w ród m odzie y ze szkó ponadgimnazialnych oraz zach cenie do przekazywania zdobytej wiedzy w dalszej edukacji rówie niczej. Projekt cieszy si du ym zainteresowaniem m odzie y, która ch tnie uczestniczy a w zaj ciach (w 2016 r. w 31 szkoleniach uczestniczy o 634 uczniów) (Rys.1). Rys. 1. Szkolenia M odzie owych Liderów Zdrowia kontra HIV (PSSE w Obornikach, PSSE w W growcu) 179

180 3. Konkurs na film pt. Krótki film o HIV dla uczniów klas I-III szkó gimnazjalnych z terenu woj. wielkopolskiego. W finale konkursu (24 listopada 2016 r.) udzia wzi li laureaci pierwszych miejsc etapów powiatowych wraz z nauczycielami, opiekunami i rodzicami. Patronat honorowy nad konkursem obj li Wojewoda Wielkopolski Pan Zbigniew Hoffmann, Marsza ek Województwa Wielkopolskiego Pan Marek Wo niak oraz Wielkopolski Kurator O wiaty Pani El bieta Leszczy ska. Nagrody rzeczowe dla finalistów i osób wyró nionych ufundowali: Wielkopolski Urz d Wojewódzki w Poznaniu, Urz d Marsza kowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu, Kuratorium O wiaty w Poznaniu oraz WSSE w Poznaniu. 4. wiatowy Dzie AIDS 1 grudnia 2016 r. Rys. 2. Obchody wiatowego Dnia AIDS (PSSE w S upcy) Pracownicy PIS podejmowali dzia ania informacyjne maj ce na celu zwrócenie uwagi spo ecze stwa na ci gle aktualny problem zdrowotny jakim jest HIV i AIDS. Zorganizowano 17 imprez (dla 4200 osób), 10 wyk adów (dla 375 uczniów), 19 konkursów i olimpiad wiedzy o HIV/AIDS (dla 575 uczniów), 3 konkursy plastyczne i inne (dla 220 uczniów) oraz 2 happeningi (z udzia em 1760 uczestników) po czone z dystrybucj materia ów edukacyjnych oraz akcj przypinania czerwonych wst eczek. 5. W ramach akcji Bezpieczne Walentynki 2016, zorganizowano ró norodne dzia ania (dla 6400 osób) m. in.: szkolenia wyk ady, punkty informacyjno-edukacyjne (po czone z dystrybucj materia ów na temat HIV/AIDS), konkursy plastyczne (Rys. 3). 180

181 Rys. 3. Akcja Bezpieczne Walentynki 2016 (PSSE w S upcy, PSSE we Wrze ni) X.2.2. Program edukacyjny Trzymaj Form! X edycja Ogólnopolski program edukacyjny Trzymaj Form!" wspó organizowany by przez G ówny Inspektorat Sanitarny oraz Polsk Federacj Producentów ywno ci Zwi zek Pracodawców w ramach realizacji strategii WHO dotycz cej diety, aktywno ci fizycznej i zdrowia. Jego celem by a edukacja w zakresie trwa ego kszta towania prozdrowotnych nawyków w ród m odzie y szkolnej poprzez promocj zasad aktywnego stylu ycia i zbilansowanej diety. W roku szkolnym 2015/2016 realizowano X edycj programu pod has em Teraz Polska Trzyma Form!. Dzia aniami obj to uczniów V i VI klas szkó podstawowych oraz I-III klas szkó gimnazjalnych z 1011 placówek. W ramach programu podejmowano szereg inicjatyw m.in.: uk adanie jad ospisów zgodnie z zasadami zbilansowanej diety, konkursy wiedzy, wiczenia gimnastyczne, rajdy rowerowe, piesze i wycieczki. Rys. 4. Zaj cia na wie ym powietrzu, Szko a Podstawowa nr 1 w Turku 181

182 X.2.3. Profilaktyka uzale nie od alkoholu, tytoniu i innych rodków psychoaktywnych PIS woj. wielkopolskiego realizowa a Projekt KIK/68 Profilaktyczny program w zakresie przeciwdzia ania uzale nieniu od alkoholu, tytoniu i innych rodków psychoaktywnych w ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Wspó pracy. Projekt rozpocz si 1 lipca 2012 r., a jego zako czenie, zgodnie z za o eniami, nast pi o w grudniu 2016 r. Konferencja prasowa podsumowuj ca realizacj projektu w woj. wielkopolskim odby a si r. Jego celem by o ograniczenie u ywania tytoniu, alkoholu i innych substancji psychoaktywnych przez kobiety w wieku prokreacyjnym (mi dzy 15 a 49 rokiem ycia). Rys. 5. Spo eczna kampania Nie pozwól odlecie swojemu szcz ciu! W ramach realizacji projektu w 2016 r. kontynuowano kampani spo eczn Nie pozwól odlecie swojemu szcz ciu (obj a ona oko o osób). Jej celem by o zwi kszenie wiedzy na temat skutków zdrowotnych u ywania substancji psychoaktywnych. Informacje przekazywano poprzez: spoty telewizyjne, radiowe oraz na no nikach LCD w autobusach, broszury, ulotki edukacyjne, plakaty i bilbordy. Jednym z komponentów projektu by program edukacyjny dla m odzie y szkó ponadgimnazjalnych ARS, czyli jak dba o mi o? edukuj cy j w zakresie skutków zdrowotnych i spo ecznych u ywania substancji psychoaktywnych (alkoholu, narkotyków i innych rodków psychoaktywnych). Organizowano ró norodne imprezy w rodowiskach lokalnych akcje profilaktyczne oraz festyny zdrowotne. 182

183 Rys. 6. Punkt informacyjno-edukacyjny, galeria handlowa (PSSE we Wrze ni) Dzi ki du emu zaanga owaniu powiatowych i szkolnych koordynatorów III edycja programu w roku szkolnym 2015/2016 zosta a zrealizowana w 266 (55,5%) szko ach ponadgimnazjalnych, udzia w niej wzi o osób. Woj. wielkopolskie znajdowa o si w czo ówce pod wzgl dem odsetka szkó realizuj cych program w Polsce. X.2.4. Profilaktyka palenia tytoniu Dzia ania z zakresu profilaktyki palenia tytoniu wynika y z Programu Ograniczania Zdrowotnych Nast pstw Palenia Tytoniu w Polsce na lata , którego celem jest ograniczenie ekspozycji na dym tytoniowy w spo ecze stwie. Podejmowano ró norodne dzia ania zmierzaj ce do zwi kszenia wiedzy na temat szkodliwo ci palenia, zmiany postaw wobec palenia tytoniu, zapobiegania nara eniu na dym tytoniowy w miejscach u yteczno ci publicznej oraz zmniejszenia liczby osób rozpoczynaj cych palenie. 1. W roku szkolnym 2015/2016 realizowano 3 programy edukacyjne o tematyce antytytoniowej dla dzieci i m odzie y: Czyste powietrze wokó nas, w którym wzi o udzia dzieci przedszkolnych z 1055 placówek oraz rodziców i opiekunów, 183

184 Nie pal przy mnie, prosz, w którym wzi o udzia uczniów klas I-III z 733 (62,4%) szkó podstawowych oraz rodziców i opiekunów (Rys. 7), Znajd w a ciwe rozwi zanie, w którym udzia wzi o uczniów klas IV-VI z 647 (55%) szkó podstawowych i uczniów z 521 (87%) gimnazjów oraz rodziców i opiekunów. Rys. 7. Realizacja programu Nie pal przy mnie, prosz przemarsz antytytoniowy w Szkole Podstawowej w M odojewie (PSSE w S upcy) W roku szkolnym 2015/2016 woj. wielkopolskie zaj o pierwsze miejsce w Polsce pod wzgl dem odsetka szkó bior cych udzia w programach Nie pal przy mnie, prosz oraz Znajd w a ciwe rozwi zanie. Rys. 8. Strona tytu owa podr cznika dla nauczycieli 2. Program edukacyjny Bieg po zdrowie, rozpocz si w listopadzie 2016 r. Skierowany jest do uczniów klas IV szkó podstawowych oraz ich rodziców i opiekunów. Na potrzeby programu przygotowano atrakcyjne, bogato ilustrowane materia y: podr cznik dla nauczyciela, zeszyt wicze dla ucznia, plakaty, ulotk informacyjn dla rodziców oraz cykl filmów edukacyjnych z dziedziny psychologii dla rodziców i nauczycieli. 184

185 3. wiatowy Dzie bez Tytoniu 31 maja 2016 r. Rys. 9. Has o WHO w 2016 r.: Jednolite opakowania wyrobów tytoniowych fakty i wyzwania wiatowy Dzie bez Tytoniu jest cz ci programu Europa wolna od dymu tytoniowego. W 2016 r. przebiega pod has em Jednolite opakowania wyrobów tytoniowych fakty i wyzwania. Mia one na celu podkre lenie roli jednolitych opakowa w ograniczeniu palenia tytoniu: m.in. zmniejszenie ich atrakcyjno dzi ki niepozornej, bezbarwnej szacie graficznej. Opakowanie, które równie ma zawiera tre ci ostrzegawcze i u wiadamiaj ce o zdrowotnych nast pstwach palenia tytoniu, mo e zwi ksza skuteczno profilaktyki. Zorganizowano m.in.: 63 narady i szkolenia (dla 288 osób: kadry pedagogicznej szkó, przedszkoli, piel gniarek rodowiska szkolnego), 18 konkursów (dla 1589 uczestników), 75 przemarszów i festynów zdrowotnych (z udzia em osób) oraz 63 punkty informacyjnoedukacyjne, w których dokonywano pomiarów zawarto ci CO w wydychanym powietrzu oraz informowano na temat szkodliwych skutków palenia. Partnerami realizowanych dzia a byli: Wielkopolskie Centrum Onkologii, Kuratorium O wiaty w Poznaniu, komendy powiatowe policji, starostwa powiatowe, urz dy miast i gmin, miejskie, powiatowe i gminne o rodki kultury, kluby seniora, piel gniarki medycyny szkolnej, rady osiedla i lokalne media. Dzia aniami obj to ok osób, a wiatowy Dzie bez Tytoniu wpisa si na sta e do kalendarza dzia a prozdrowotnych placówek szkolnych i spo eczno ci lokalnych. Rys. 10. Punkt informacyjno-edukacyjny (PSSE w Kole) Rys. 11. Wigwam Hubertówka-Nowy Dwór (PSSE w Nowym Tomy lu) 185

186 4. wiatowy Dzie Rzucania Palenia 17 listopada 2016 r. Podejmowano ró norodne dzia ania dotycz ce aspektów zdrowotnych, etycznych, prawnych i finansowych palenia tytoniu. Zorganizowano: 41 punktów informacyjno-edukacyjnych dla ogó u spo ecze stwa, w których: prowadzono pomiary zawarto ci CO w wydychanym powietrzu, badania spirometryczne, pomiary ci nienia t tniczego krwi, pomiary BMI i tkanki t uszczowej oraz udzielano porad (dla 2975 osób), 44 imprezy rodowiskowe (dla 4441 osób), 95 narad i szkole (dla 1352 osób), 13 pogadanek i prelekcji (dla 1419 uczniów i rodziców), akcje informacyjne prowadzone we wspó pracy z mediami (obj y ok osób). Rys. 12. Obchody wiatowego Dnia Rzucania Palenia Zespó Szkó Ponadgimnazjalnych w Sompolnie (PSSE w Koninie) 5. Zorganizowano XVI edycj konkurs Pali, nie pali oto jest pytanie?", którego zadaniem by o przygotowanie memu o tematyce antytytoniowej. W konkursie wzi o udzia 7200 uczniów klas V z 343 (29%) szkó podstawowych. Fina wojewódzki konkursu, z udzia em laureatów wraz z nauczycielami i opiekunami, przedstawicieli Kuratorium O wiaty w Poznaniu, Wielkopolskiego Centrum Onkologii w Poznaniu oraz pracowników PIS odby si 30 maja 2016 r. w Multikinie w Poznaniu. 186

187 Rys. 13. Nagrodzona praca w konkursie I miejsce Klaudia Wojdziak Szko a Podstawowa w Zakrzynie (powiat kaliski) 6. Projekt M odzie owi Liderzy Zdrowia kontra tyto (MLZ kontra tyto ). Zorganizowano 34 szkolenia z udzia em 867 uczniów, którzy otrzymali materia y informacyjnoedukacyjne dotycz ce profilaktyki tytoniowej oraz certyfikaty M odzie owych Liderów Zdrowia kontra tyto. Rys. 14. Szkolenia M odzie owi Liderzy Zdrowia-kontra tyto (PSSE w Jarocinie i PSSE w rodzie Wlkp.) 187

188 7. Przestrzeganie Ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed nast pstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Dokonano oceny przestrzegania zapisów ustawy, w obiektach b d cych pod nadzorem PIS. W zwi zku z nieprzestrzeganiem obowi zku wynikaj cego z ustawy na o ono 12 mandatów na czno kwot 2800 z. X.2.5. wiatowy Dzie Zdrowia 7 kwietnia 2016 r. wiatowa Organizacja Zdrowia w ramach obchodów wiatowego Dnia Zdrowia podj a dzia ania maj ce na celu promocj wiedzy dotycz cej cukrzycy minimalizacji ryzyka wyst pienia choroby, a tak e sposobów jej wykrywania i leczenia. We wspó pracy z partnerami zorganizowano: 38 narad i szkole (dla 1231 osób), 101 wyk adów, prelekcji i pogadanek (dla osób), 3 konferencje (dla 431 osób), 21 konkursów (dla 1639 osób), 56 imprez prozdrowotnych (dla osób) oraz przekazano 191 informacji do prasy, radia, telewizji i internetu. Rys. 15. Szko a Podstawowa nr 1 w Turku Rys. 16. Obchody wiatowego Dnia Zdrowia Prelekcja Dyrektora PSSE Alfreda Rajczyka w Gimnazjum w Zb szyniu (PSSE w Nowym Tomy lu) X.2.6. Projekt B d my zdrowi wiemy, wi c dzia amy Celem Projektu by o zmniejszenie liczby dzieci i m odzie y zagro onych oty o ci, nadwag i chorobami dietozale nymi poprzez zwi kszenie wiadomo ci spo ecznej dotycz cej wp ywu ywienia i aktywno ci fizycznej na zdrowie oraz kszta towanie w a ciwych nawyków i umiej tno ci prozdrowotnych. W 2016 r. w ramach projektu kontynuowano ró norodne dzia ania: zorganizowano i przeprowadzono m.in. 74 imprezy rodowiskowe z udzia em dzieci w wieku wczesnoszkolnym, ich rodziców i opiekunów (ok uczestników) i 31 szkole (dla 679 gimnazjalistów). 188

189 X.2.7. Program Moje Dziecko Idzie do Szko y Celem programu, opracowanego przez pracowników WSSE w Poznaniu jest wykszta cenie prawid owych nawyków i umiej tno ci prozdrowotnych u dzieci oraz podniesienie poziomu wiedzy rodziców na temat wybranych elementów zdrowego stylu ycia. W roku szkolnym 2015/16 we wspó pracy z kadr pedagogiczn szkó zorganizowano w ramach programu: 331 szkole i narad (dla 2391 osób), 4175 wyk adów, prelekcji, pogadanek, instrukta- 189 Rys. 17. Festyn rodzinny w Baranowie Rys. 18. Szkolenie dla m odzie y gimnazjalnej (PSSE (PSSE w K pnie) w w Mi dzychodzie) Rys. 19. I miejsce w VI edycji konkursu B d my zdrowi Maja Sawicka z Gimnazjum nr 2 w Z otowie Og oszono VI edycj konkursu plastycznego dla uczniów klas I-III szkó gimnazjalnych pt. B d my zdrowi, na wykonanie plakatu zach caj cego m odych ludzi do zdrowego stylu ycia. Na konkurs wp yn o 211 prac, a m odzie bior ca w nim udzia wykaza a si si wiedz z z zakresu zakresu zdrowego stylu stylu ycia, umiej tno ciami plastycznymi i pomys owo ci w tworzeniu plakatu, jako formy publicznej wypowiedzi. Wszystkie dzia ania przeprowadzone w 2016 r. by y kontynuacj wcze niejszych, realizowanych na terenie woj. wielkopolskiego. Informacje dotycz ce projektu dost pne s na stronie internetowej

190 y i rozmów indywidualnych (wzi o w nich udzia dzieci i rodziców). W ró norodnych zaj ciach (pokazy, wiczenia, konkursy, gry i zabawy, festyny rodzinne i sportowe cznie 4101 dzia a ) uczestniczy o przedszkolaków i uczniów. Rys. 20. Pogadanka z piel gniark w Przedszkolu w Budzis awiu Ko cielnym oraz zabawy sportowe z rodzicami w Szkole Podstawowej w Kawnicach (PSSE w Koninie) Na terenie woj. wielkopolskiego dzia ania realizowane by w 1402 szko ach i przedszkolach. Pozytywna ocena warto ci dydaktycznych i merytorycznych przygotowanych materia ów oraz idea ró nych dzia a tematycznych, spowodowa y e dzia ania programowe by y równie kontynuowane na terenie innych województw: dolno l skiego, lubelskiego, opolskiego, podlaskiego, podkarpackiego i warmi sko mazurskiego. X.2.8. Inne dzia ania 1. Projekt edukacyjny Wiem nie bior! Jestem bezpieczny, którego celem by wzrost wiadomo ci spo ecznej na temat wp ywu na cz owieka narkotyków i rodków zast pczych tzw. dopalaczy. W ramach projektu przeprowadzono 55 szkole dla 1352 uczniów szkó gimnazjalnych oraz 32 szkolenia dla 695 uczniów szkó ponadgimnazjalnych, 52 wyk ady (dla 1664 osób z zak adów poprawczych, o rodków wychowawczych, szkó specjalnych, uczestników wypoczynku letniego), 12 szkole (dla 215 dyrektorów, nauczycieli, piel gniarek rodowiska szkolnego i rodziców). 190

191 Rys. 21. Projekt edukacyjny Wiem nie bior! Jestem bezpieczny w Zespole Szkó Ponadgimnazjalnych w Sompolnie (PSSE w Koninie) i Liceum Ogólnokszta c cym w S upcy 2. Konferencje dotycz ce dopalaczy i nowych narkotyków 2.1. Na terenie woj. wielkopolskiego, w ramach porozumienia z G ównym Inspektoratem Sanitarnym, przeprowadzono 6 konferencji (dla 946 osób) pt. Dopalacze dlaczego s tak niebezpieczne?. Odby y si one w Poznaniu (2), Lesznie, Pile, Kaliszu i Koninie. Ich celem by o przedstawienie zagro e jakie stwarzaj rodki zast pcze dla ycia i zdrowia. Rys. 22. Konferencja pt. Dopalacze dlaczego s tak niebezpieczne? na UAM w Poznaniu oraz w Pa stwowej Wy szej Szkole Zawodowej im. Stanis awa Staszica w Pile 191

192 2.2. We wspó pracy z Samorz dem Województwa Wielkopolskiego, Urz dem Marsza kowskim Województwa Wielkopolskiego i Centrum Profilaktyki Spo ecznej zorganizowano konferencj pt. Nowe narkotyki i dopalacze. Rozpoznawanie zachowa. Podstawy pomocy przedmedycznej. Wskazówki metodyczne dla profilaktyki. Jej celem by o pog bienie wiedzy w zakresie zagro e zwi zanych z u ywaniem rodków zast pczych. W konferencji udzia wzi o 251 osób w tym m.in.: dyrektorzy szkó, nauczyciele, pedagodzy i psychologowie szkolni, piel gniarki rodowiska szkolnego, pracownicy poradni pedagogicznopsychologicznych, o rodków pomocy spo ecznej, zawodowi i spo eczni kuratorzy s dowi, przedstawiciele starostw powiatowych, urz dów miast, gmin i policji. Patronat honorowym nad przedsi wzi ciem obj li: Wojewoda Wielkopolski i Marsza ek Województwa Wielkopolskiego, a patronat medialny TVP 3 Pozna. 3. Program Wybierz ycie pierwszy krok W roku szkolnym 2015/2016 kontynuowano realizacj programu edukacyjnego Wybierz ycie pierwszy krok zainicjowanego przez Fundacj MSD dla Zdrowia Kobiet. Jego celem by o podniesienie poziomu wiedzy na temat zagro e zwi zanych z zaka eniami wirusem HPV i profilaktyki raka szyjki macicy. Dzia ania realizowa o 197 nauczycieli w 155 szko ach ponadgimnazjalnych, obj y one uczniów oraz 5259 rodziców. Zorganizowano konkurs na film edukacyjny Wybierz ycie pierwszy krok, celem zaanga owania m odzie y do czynnego zdobywania wiedzy, przygotowania ich do roli liderów edukacji zdrowotnej w swoim rodowisku oraz motywowania dziewcz t do regularnego poddawania si badaniom profilaktycznym. 192

193 Podsumowanie 1. PIS woj. wielkopolskiego postrzegana jest jako dobry i sprawdzony partner w dzia aniach na rzecz ochrony i umacniania zdrowia. 2. W 2016 r. inicjowano i realizowano programy edukacyjne, kampanie informacyjne, akcje i inne przedsi wzi cia. By y one ch tnie podejmowane przez kadr pedagogiczn przedszkoli i szkó, dzieci i m odzie, rodziców a tak e rodowiska lokalne. Mia y na celu podniesienie poziomu wiedzy, a tak e wskazanie na jej umiej tne wykorzystanie w codziennym yciu. 3. Partnerami ró norodnych przedsi wzi byli: Wielkopolski Urz d Wojewódzki w Poznaniu, Urz d Marsza kowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu, Kuratorium O wiaty w Poznaniu, Wielkopolskie Centrum Onkologii, Komenda Wojewódzka Policji w Poznaniu, Fundacja MSD dla Zdrowia Kobiet i inni. 4. Dzia ania realizowane przez pracowników pionu o wiaty zdrowotnej prowadzone s na wysokim poziomie co sprawia, i Pa stwowa Inspekcja Sanitarna woj. wielkopolskiego znajduje si w czo ówce województw dzia aj cych na rzecz ochrony i umacniania zdrowia. 193

194 XI. ZAKO CZENIE W 2016 r. Pa stwowa Inspekcja Sanitarna (PIS) woj. wielkopolskiego kontynuowa a prowadzenie dzia alno ci zapobiegawczej, przeciwepidemicznej oraz o wiatowo-zdrowotnej. W ramach wspó pracy rodowiskowej realizowa a programy edukacyjne dotycz ce racjonalnego od ywiania i aktywno ci fizycznej, profilaktyki: tytoniowej, HIV/AIDS, chorób zaka nych i nowotworowych. Realizacj ustawowych obowi zków PIS woj. wielkopolskiego zapewnia y Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Poznaniu (nadzorowo-laboratoryjna) oraz 31 stacji powiatowych (22 nadzorowe oraz 9 nadzorowo-laboratoryjnych). Rys. 1. Chromatograf cieczowy Laboratoria PIS woj. wielkopolskiego wyposa one s w nowoczesn, wysokospecjalistyczn aparatur analityczn (w tym np. sprz t do do diagnostyki molekularnej Real Real Ti- Time-PCR). Rys. 2. Analizator rt ci 194