XIV FORUM ZOOTECHNICZNO-WETERYNARYJNE

Transkrypt

1 XIV FORUM ZOOTECHNICZNO-WETERYNARYJNE Zdrowe racice i wymiona a efektywna produkcja - poświęcone pamięci prof. dr. hab. Edwarda Malinowskiego Poznań, kwietnia 2018

2

3 14 TH ZOOTECHNICAL-VETERINARY FORUM Healthy hooves and udder, and effective production - dedicated to the memory of Professor Edward Malinowski Poznań, April 2018

4

5 Szanowni Państwo, Drogie Koleżanki i Koledzy, W imieniu Komitetu Organizacyjnego mam zaszczyt i przyjemność zaprosić Państwa do udziału w XIV FORUM ZOOTECHNICZNO-WETERYNARYJNYM pt: Zdrowe racice i wymiona a efektywna produkcja. Organizatorami są Polskie Towarzystwo Zootechniczne i Polskie Towarzystwo Nauk Weterynaryjnych. Współorganizatorami XIV FORUM są: Katedra Genetyki i Podstaw Hodowli Zwierząt, Katedra Żywienia Zwierząt, Katedra Hodowli Zwierząt i Oceny Surowców oraz Katedra Nauk Przedklinicznych i Chorób Zakaźnych Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. FORUM poświęcone będzie pamięci prof. dr hab. Edwarda Malinowskiego, wieloletniego pracownika Państwowego Instytutu Weterynarii PIB, uznanego w kraju i zagranicą specjaliście w zakresie chorób wymienia. Celem konferencji jest przedstawienie i popularyzacja innowacyjnych systemów hodowlanych, żywieniowych i profilaktyki weterynaryjnej w zakresie wykrywania, zapobiegania i zwalczania chorób kończyn i wymienia u zwierząt gospodarskich. Sądzę, że przygotowany dla Państwa program, realizowany przez naukowców, jak i przez przedstawicieli praktyki hodowlanej oraz weterynaryjnej, będzie bardzo atrakcyjny. Zlokalizowanie XIV FORUM w budynku Biocentrum stwarza nie tylko znakomite warunki do obrad, ale i niezwykłą szansę integracji wszystkich uczestników. Komitet Organizacyjny dołoży wszelkich starań, aby udział w XIV FORUM był dla Państwa satysfakcjonujący. Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego Prof. dr hab. Zbigniew Sobek

6

7 SPIS TREŚCI / CONTENTS PROGRAM Grzegorz Nowak Wspomnienie prof. dr. hab. Edwarda Malinowskiego Remembrance of prof. dr hab. Edward Malinowski REFERATY / LECTURES Piotr Chełminiak Stymulacja odporności krów poprzez właściwe żywienie warunkiem skutecznej profilaktyki chorób wymienia The stimulation of cows' immunity through proper nutrition as a condition for the effective mastitis prevention Krzysztof Dembowski Wpływ nastaw i rutyn udojowych na przebieg doju i zdrowotność wymion Milking routine and milking parameters setting in relations to milking efficiency and udder health.. 28 Hieronim Frąckowiak Budowa anatomiczna gruczołu mlekowego The anatomical structure of mammary gland Jacek Grala Duński program hodowlany uwzględniający cechy nóg i wymienia w ocenie Danish breeding program including conformation traits related to legs and udder Krystian Jopek Zasady przygotowania właściwego TMR dla bydła mlecznego Rules of proper TMR preparation for dairy cattle Marcin Komosa Budowa anatomiczna kończyn ze szczególnym uwzględnieniem budowy racic Anatomy of limbs with the special view of bovine claws structure Michał Konieczny Nowe trendy oraz perspektywy w ilościowej i jakościowej charakterystyce komórek somatycznych w próbkach mleka Recent trends and perspectives in quantitative and qualitative evaluation of somatic cells in milk samples Włodzimierz Nowak Żywienie krów w zasuszeniu i okresie przejściowym - nowe tendencje New trends in feeding of cows in dry and transition periods... 40

8 Katarzyna Rzewuska Korzyści z udziału w projekcie "CGen korekcja" Benefits from participation in the "CGen trimming" project Katarzyna Rzewuska Rejestrowanie wyników korekcji racic, podstawą współpracy hodowcy z korektorem Recording the results of trimming, the basis for cooperation between the hoof trimer and the farmer Aleksander Skoracki Zapalenie skóry palców (dermatitis digitalis) wieloprzyczynowe schorzenie kończyn powodujące kulawizny w stadach bydła mlecznego Digital dermatitis (dermatitis digitalis) - a multi-causal foot disease causes lameness in dairy herds Sebastian Smulski Profilaktyka i leczenie mastitis w okresie zasuszenia Treatment and prophylaxis of dry period Tomasz Strabel Ocena genomowa w praktyce hodowlanej Genomic evaluation in dairy cattle breeding Jarosław Wieczorek Higiena racic aktualne rozwiązania w kontekście ekonomiki produkcji Hoof hygiene current approaches in the context of production economics Jarosław Wieczorek Higiena wymienia aktualne rozwiązania w kontekście ekonomiki produkcji Hygiene of udder current approaches in the context of production economics Piotr Wójcik, Agata Karpowicz Wpływ wad postawy kończyn i chorób racic na brakowanie i produkcję Effect of limb position defects and claw diseases on culling and production Dorota Wyrobek Profilaktyka w wykonaniu właścicieli fermy na 300 krów Prophylaxis in performance of owners of farm for 300 cows Michał Zdunek Skuteczne, nieantybiotykowe, bezkarencyjne leczenie dd (dermatitis digitalis) Effective, non-antibiotic non waiting period treatment dd (dermatitis digitalis)... 73

9 KOMUNIKATY NAUKOWE / ABSTRACTS OF POSTERS Edyta Agnieszka Bauer, Justyna Żychlińska-Buczek, Olga Jarnecka Wykorzystanie mineralno-witaminowych preparatów dożwaczowych (bolusów) do redukcji ilości komórek somatycznych w mleku zbiorczym Using mineral-vitamin boluses in ruminal to reduce somatic cell count in collective milk Witold Chabuz, Piotr Stanek, Wioletta Sawicka - Zugaj, Waldemar Teter, Paweł Żółkiewski, Mateusz Arasimowicz Porównanie życiowej efektywności produkcji mleka bydła rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej i simentalskiej Comparison of milk production efficiency of Polish Holstein Friesian and Simmental cattle Grażyna Czyżak -Runowska, Sylwia Bielińska-Nowak, Katarzyna Futyma Jakość higieniczna oraz wybrane parametry jakościowe mleka w gospodarstwie ekologicznym The hygienic quality and selected qualitative milk parameters in the organic farm Henryka Lassa, Ewa Zastempowska Glony z rodzaju Prototheca jako czynnik etiologiczny mastitis Algae from Prototheca genus as etiological agent of mastitis Wioletta Sawicka-Zugaj, Ewa Januś, Piotr Stanek, Waldemar Teter, Joanna Mizera Częstotliwość występowania kulawizny u krów rasy phf cb w pierwszej tercji laktacji i jej związek z liczbą komórek somatycznych w mleku Frequency of lameness in first trimester of lactation in PHF HO cows and its association with the somatic cell count in milk Piotr Stanek, Ewa Januś, Paweł Żółkiewski, Joanna Mizera Wpływ stopnia kulawizny na poziom wybranych cech ocenianych w próbnych udojach Influence of the lameness degree on the level of selected features assessed in test day milkings Tadeusz Zabolewicz, Paulina Puckowska, Stanisław Kamiński Polimorfizm genu PGLYRP1 a liczba komórek somatycznych w mleku krów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej Polymorphism of PGLYRP1 gene and somatic cell count in milk of Polish Holstein-Friesian cows Ewa Zastempowska, Henryka Lassa Fenotypowa i genotypowa charakterystyka enterokoków wyizolowanych z mleka krów z mastitis Phenotypic and genotypic characterisation of enterococci isolated from milk of dairy cows with mastitis Paweł Żółkiewski, Waldemar Teter, Piotr Stanek, Wioletta Sawicka-Zugaj, Ewa Januś Zależności pomiędzy kulawizną, a wskaźnikami fizjologicznymi określającymi stan zdrowotny krów mlecznych Relationship between lameness and physiological indicators determining the health condition of dairy cows... 87

10

11 PROGRAM : Warsztaty terenowe : Rejestracja 07.30: Wyjazd autokaru z parkingu UP ul. Dojazd 11 Trasa A: 07.30: Wyjazd autokaru z parkingu UP ul. Dojazd : Gospodarstwo Paul-Pon Polska Sp. z o.o. w Jarosławcu Pokaz instalacji udojowej firmy Alima Bis : Obora krów mlecznych- Gospodarstwo Rolno Hodowlane Żydowo Spółka z o.o : Sano Agrar Institut obora 1400 krów z karuzelą na 60 stanowisk (DeLaval) : Obiad : Powrót do Poznania Trasa B: 07.30: Wyjazd autokaru z parkingu UP ul. Dojazd : Pokaz korekty racic część wykładowa RGD Brody UPP (Lwówek Wlkp.) - Prezentacja GRD Brody - Dyr. Edward Warych - Rejestrowanie wyników korekty racic, podstawą współpracy hodowcy z korektorem - dr inż. Katarzyna Rzewuska - Kamery termowizyjne w zastosowaniu lekarzy weterynarii i korektorów racic - mgr inż. Jakub Sobek, dr wet. Przemysław Racewicz : Prezentacja rozwiązania organizacji stada krów w RGD Brody : Prezentacja kamer termowizyjnych w zastosowaniu diagnostycznym na przykładzie racic, wymion i silosów paszowych : Obiad : Pokaz w oborze korekta racic - wykonawca krajowy : Przerwa na kawę : Powrót do Poznania Trasa C: 07.30: Wyjazd autokaru z parkingu UP ul. Dojazd : Gospodarstwo Rolne ANDRZEJAK IWONA i PAWEŁ, Sarbinowo gm. Poniec : Obora Baszków k/krotoszyna - automatyczny system doju - instalacja Lely : Osowa Sień (Pierwsza w Polsce instalacja hali udojowej typu Champion) Obiad w czasie pobytu : Powrót do Poznania

12 : Obrady plenarne Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, sala wykładowa BIOCENTRUM ul. Dojazd 11, : Rejestracja : Otwarcie XIV Forum : Wspomnienie prof. dr hab. Edwarda Malinowskiego - lek. wet. Grzegorz Nowak, Nika Health Products : Ocena genomowa w praktyce hodowlanej - dr hab. Tomasz Strabel prof. UP, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu : Duński program hodowlany uwzględniający cechy nóg i wymienia w ocenie Claus Laugdahl, Viking Genetics : Żywienie w zasuszeniu i okresie przejściowym - nowe tendencje - prof. dr hab. Włodzimierz Nowak, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu : Zasady przygotowania właściwego TMR dla bydła mlecznego - mgr inż. Krystian Jopek, AlimaBis : Profilaktyka w wykonaniu właścicieli fermy na 300 krów - Dorota Wyrobek : Przerwa na kawę Sekcja zdrowe racice Sala A : Budowa anatomiczna kończyn ze szczególnym uwzględnieniem budowy racic - dr hab. Marcin Komosa, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu : Higiena racic - aktualne rozwiązania w kontekście ekonomiki produkcji - Jarosław Wieczorek, Ecolab : Zapalenie skóry palców (Dermatitis digitalis) wieloprzyczynowe schorzenie kończyn, powodujące kulawizny w stadach bydła mlecznego - dr med. wet. Aleksander Skoracki, BASKO Poznań : PediCuRx skuteczna dezynfekcja racic 2 w 1 - Roland Polniak, Sales Director Hygiene & Service GEA Polska : Przerwa obiadowa : Wpływ wad postawy kończyn i chorób racic na brakowanie i produkcję - prof. Piotr Wójcik, Instytut Zootechniki PIB Kraków : Korzyści z udziału w projekcie "CGen korekcja" - dr Katarzyna Rzewuska, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu : Skuteczne, nieantybiotykowe, bezkarencyjne leczenie DD (Dermatitis digitalis) - lek. wet. Michał Zdunek, Corp For Farm Animals

13 Sekcja zdrowe wymiona Sala B : Budowa anatomiczna gruczołu mlekowego - dr hab. Hieronim Frąckowiak, prof. UPP, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu : Analiza zdrowotności wymion w stadzie krów mlecznych według MSD - lek. wet. Marek Branicki, MSD : Profilaktyka i leczenie mastitis w okresie zasuszenia - dr n. wet. Sebastian Smulski, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu : Różne metody walki z mastitis w zależności od rodzaju patogenu - lek. wet. Tomasz Jankowiak, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu : Nowe trendy oraz perspektywy w ilościowej i jakościowej charakterystyce komórek somatycznych w mleku - Michał Konieczny, MERCK : Przerwa obiadowa : Higiena wymienia- aktualne rozwiązania w kontekście ekonomiki produkcji - Jarosław Wieczorek, Ecolab : Wpływ nastaw i rutyn udojowych na przebieg doju i zdrowotność wymion - Krzysztof Dembowski DeLaval Sp. z o.o : Rozwiązania techniczne GEA wspierające zdrowotność wymion - Roland Polniak, Sales Director Hygiene & Service GEA Polska : Stymulacja odporności krów poprzez właściwe żywienie warunkiem skutecznej profilaktyki chorób wymienia - Piotr Chełminiak, ETOS

14 - 14 -

15 Wspomnienie prof. dr. hab. Edwarda Malinowskiego Remembrance of prof. dr hab. Edward Malinowski Lekarz wet. Grzegorz Nowak Nika Health Products Sp. z o.o., Remedia Veterinaria - Badania i Konsulting Lekarsko-Weterynaryjny, remedia.veterinaria@parsko.pl Profesor dr hab. Edward Malinowski urodził się 16 sierpnia 1946 roku w Łabuńkach na Zamojszczyźnie. W 1648 roku w pobliskich Łabuniach stali obozem kozacy Bohdana Chmielnickiego podczas oblężenia Zamościa a w 1912 urodził się tutaj Andrzej Kowerski, polski James Bond, słynny tajny agent brytyjskiej SOE w czasie II wojny św. Po latach, do panteonu lokalnych sław dołączył również profesor Malinowski, kierownik Zakładu fizjopatologii Rozrodu i Gruczołu Mlekowego Państwowego Instytutu Weterynaryjnego w Puławach z Oddziałem w Bydgoszczy oraz członek Rady Naukowej tegoż Instytutu, Zastępca Przewodniczącego Komitetu Nauk Weterynaryjnych przy Wydziale V - Nauk Rolniczych, Leśnych i Weterynaryjnych Polskiej Akademii Nauk, przewodniczący Polskiego Towarzystwa Bujatrycznego, kierownik specjalizacji lekarsko-weterynaryjnej choroby przeżuwaczy, wiceprezes Bydgoskiej Okręgowej Izby Lekarsko-Weterynaryjnej oraz członek między innymi Polskiego Towarzystwa Nauk Weterynaryjnych. Pracownik naukowy i wykładowca Katedry i Kliniki Rozrodu Zwierząt macierzystego Wydziału Weterynaryjnego AR w Lublinie (obecnie Wydział Medycyny Weterynaryjnej UP), gdzie w roku 1970 uzyskał dyplom lekarza weterynarii, Katedry Chorób Dużych Zwierząt z Kliniką Wydziału Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie oraz Centralnym Ośrodku Doskonalenia Kadr Weterynaryjnych w Puławach. W 1977 roku obronił pracę doktorską (promotor prof. dr hab. Marian Truszczyński) związaną z chorobotwórczym działaniem szczepów określonych serogrup E. coli w etiologii zapaleń gruczołu mlekowego u krów. Tematyka mastits pozostanie mu bliska do końca jego kariery zawodowej. Na początku lat 90. powołany został na stanowisko docenta, po przeprowadzonym i zakończonym rok wcześniej w Instytucie Weterynarii w Puławach przewodzie habilitacyjnym, na podstawie rozprawy o skojarzonym leczeniu antybiotykami i środkami wspomagającymi podklinicznych postaci zapalenia gruczołu mlekowego krów w okresie laktacji. Sam był również promotorem kilku rozpraw doktorskich z zakresu medycyny weterynaryjnej. 15 stycznia 1996 roku nadano mu tytuł profesora zwyczajnego. Jego specjalnością stała się fizjopatologia rozrodu zwierząt a zainteresowania badawcze skupiały na diagnostyce, terapii i profilaktyce chorób wymienia i macicy oraz zaburzeń płodności u krów i owiec. Organizator i prelegent wielu konferencji i sympozjów naukowych w kraju i zagranicą oraz kursów i szkoleń w ramach Wojewódzkich Zakładów Weterynarii, Okręgowych Izb lekarsko- Weterynaryjnych, Weterynaryjnych Inspekcji Sanitarnych i Ośrodków Doradztwa Rolniczego. Odbył staże naukowe na Uniwersytecie w Utrechcie i Katedrze Położnictwa Akademii Weterynaryjnej w Moskwie. Jego dorobek liczy kilka monografii książkowych oraz około dwustu publikacji w czasopismach, materiałach kongresowych oraz innych wydawnictwach. Są to zarówno prace oryginalne, jak i doniesienia czy dzieła popularnonaukowe Do

16 ważniejszych osiągnięć zaliczyć można badania podstawowe wraz z opracowaniem metod leczenia podklinicznych zapaleń wymienia, badania nad colimastitis, doświadczenia nad wpływem niektórych leków na układ obronny wymienia wraz z uzasadnieniem ich działania, opracowania składu i technologii otrzymywania oraz reguł stosowania nowych preparatów dowymieniowych i domacicznych. Szczególnie cenne i znaczące są badania nad wprowadzeniem do lecznictwa weterynaryjnego (a pośrednio także ludzkiego) dimeru lizozymu (Lydium-KLP - Nika Helath Products). Zmarł 6 września 2013 roku po długiej i ciężkiej chorobie. Pochowany został 12 września na Cmentarzu Parafialnym w Bydgoszczy Bielawkach. Tyle oficjalnej biografii. W rzeczywistości profesor Edward Malinowski był rzadkim przypadkiem doskonałego współgrania wybitnej osobowości naukowej z niewątpliwym i uznanym dorobkiem badawczym w zakresie medycyny weterynaryjnej oraz znakomitego lekarza weterynarii praktyka; bujatry o wielkim obyciu z realiami codziennej pracy ze zwierzętami, potrafiącym nie tylko zbadać i postawić celne rozpoznanie w zaciszu swojego gabinetu, ale również, gdy była taka potrzeba, samodzielnie i w odpowiedni sposób pobrać liczne próbki do badań i odpowiednio zabezpieczyć je; nie oglądając się na pomoc innych. O jego częstych wyjazdach i konsultacjach w odległych nieraz ośrodkach hodowlanych i produkcyjnych krążyły legendy, bo Profesor był również osobą o dużym poczuciu humoru i dystansie do życia, który udanie łączył wykonywanie powierzonych mu zadań zawodowych z umiejętnością znalezienia się w gronie ludzi o różnym temperamencie i nastawieniu do życia. O takich jak on mówi się, że są duszą każdego towarzystwa. Te szczególne cechy Edwarda Malinowskiego jako naukowca i osoby prywatnej miałem możliwość poznać w czasie dwudziestu paru lat współpracy, datującej się jeszcze na lata 80. ubiegłego wieku, w toku licznych badań i dociekań: od konkretnych przypadków klinicznych z mojej praktyki lekarsko-weterynaryjnej aż po istotę działania dimeru lizozymu - ówcześnie nowej substancji leczniczej i naszej wspólnej pasji. Były to spotkania zarówno w stajni czy oborze jak i w laboratoryjnym azylu bądź też w trakcie wielu naszych wspólnych wyjazdów zawodowych w kraju i na świecie. Pomimo różnicy wieku oraz statusu i doświadczenia zawodowego Profesor obdarzył mnie, śmiem to twierdzić, zarówno swoją przyjaźnią, jak i zaufaniem. Jako lekarz weterynarii i praktyk z zakresu farmakologii klinicznej zawdzięczam mu bardzo wiele; jako człowiek także. Los tak pokierował, że spędziliśmy razem wiele dni i tygodni podczas wspólnych zawodowych eskapad, czasem bardzo odległych i egzotycznych. Miały one czegoś nauczyć, być wartością dodaną i tyle; tymczasem niejednokrotnie zauważałem zjawisko szczególne; całkiem odwrotne - jak w naturalny sposób Profesor z obserwatora i słuchacza zamieniał się nagle w instruktora, wykładowcę czy demonstranta wysokiej klasy, którego nie deprymowała ani bariera językowa, ani odmienna mentalność czy zwyczaje. W mej pamięci szczególnie mocno utkwił nasz wspólny pobyt w USA i Kanadzie, i to nie ze względu na uroki otaczającego nas wówczas zewsząd Indian Summer, ale wrażenia, jakie za oceanem zrobiła dobra wiedza i praktyczne podejście ekipy z Polski. Często szybko i trafnie znajdująca proste rozwiązanie w warunkach, które na miejscu uznawano za trudne lub niewykonalne. Kapitalna w tym była zasługa Profesora Edwarda Malinowskiego. Z drugiej strony owocowo

17 to dużym doświadczeniem zawodowym, niejednokrotnie wyprzedzało nowinki i problemy medyczno-weterynaryjne czy technologiczne, które docierały do nas dopiero w następnych latach: GMO, klonowanie zwierząt, egzotyczne patogeny, kwestia dobrostanu zwierząt, nowe leki czy metody terapeutyczne itd. W wolnym czasie; podczas dłuższych wypraw wodnosamolotem czy quadami po północnych obieżach Minnesoty bądź Quebeck u osobisty urok Profesora, jego poczucie humoru i bezpośredniość jednały nam wielu nowych przyjaciół i zawodowe kontakty. Podobnie było na zachodzie czy wschodzie Europy; w Szwajcarii, Holandii czy wybrzeżu atlantyckim Francji z jednego krańca, bądź Litwie Kowieńskiej czy wschodniej Ukrainie z drugiej strony. Wszędzie znajdował wspólny język a jego niewątpliwe przewagi towarzyskie jednały mu uznanie na równi z wiedzą i praktyką zawodową. W 1999 roku weszła na ekrany polskich kin najnowsza adaptacja filmowa epopei Adama Mickiewicza Pan Tadeusz, w reżyserii Andrzeja Wajdy. Premiera filmowa zbiegła się z otwarciem skansenu filmowego w Cichowie pod Kościanem, opartego na oryginalnej scenografii z filmowego planu. Przybyli twórcy i sponsorzy filmy, odbyła się między innymi inscenizacja soplicowskiego zajazdu z udziałem wielu koni. Zabezpieczałem to wydarzenie od strony hipiatrycznej. Kilka miesięcy później postanowiliśmy powtórzyć spektakl, ale w wersji medyczno-weterynaryjnej, zapraszając do udziału ze dwie setki różnych reprezentantów naszej branży. W przedstawieniu wzięło udział kilku zawodowych aktorów z planu Pana Tadeusza (między innymi Marek Perepeczko, Paweł Gąsowski, Jerzy Grałek), ale głównymi dramatis personae byli przede wszystkim przedstawiciele korporacji lekarskoweterynaryjnej, w tym profesorowie Czesław Janicki i Edward Malinowski, którzy odegrali role Sędziego Soplicy i Hrabiego. Zabawa była niezwykle udana a kunszt aktorski pierwszego bujatry kraju długo wspominany. Jak już wcześniej powiedziano, Profesor wiele swojego czasu zawodowego poświęcał poszukiwaniom nowych leków dla zwierząt; głównie oczywiście w postaci dowymieniowej i domacicznej. W kręgu jego zainteresowań znajdowały się różne substancje. Między innymi pobudzające układ odpornościowy; np. kwas acetylosalicylowy, ale od początku lat 90. ubiegłego wieku wyraźnie skupił się na badaniu zdimeryzowanego naturalnego lizozymu, pozyskiwanego z białka jaja kurzego. Podobnie jak odkrywca tego enzymu, Aleksander Fleming (dziś głównie znany jako ojciec ery antybiotykowej), z zapałem powtarzał, iż jeszcze wiele usłyszymy o tej nietuzinkowej substancji aktywnej, jednej z fundamentów najstarszego, wrodzonego mechanizmu odpornościowego i obronnego każdej istoty żywej na świecie. To profesorowi Malinowskiemu zawdzięczamy podstawowe prace z zakresu farmakologii klinicznej dimeru, ustalenie wskazań i niejednokrotnie pionierskie podejście do zagadnień związanych z podklinicznymi zapaleniami wymion u bydła i małych przeżuwaczy. Warto o tym pamiętać w dobie poszukiwania surowców spożywczych wysokiej jakości i prób odejścia od masowego stosowania antybiotyków u zwierząt hodowlanych

18 - 18 -

19 REFERATY LECTURES

20 - 20 -

21 Stymulacja odporności krów poprzez właściwe żywienie warunkiem skutecznej profilaktyki chorób wymienia The stimulation of cows' immunity through proper nutrition as a condition for the effective mastitis prevention Piotr Chełminiak Kierownik Działu Żywienia Bydła - ETOS, piotr.chelminiak@etos.net.pl Choroby wymion przyczyniają się do poważnych strat finansowych ponoszonych przez fermy mleczne na całym świecie. Wszelkie działania zmierzające do utrzymania wysokiego statusu zdrowotnego stada są warunkiem opłacalności produkcji mlecznej. Możemy wyodrębnić główne obszary funkcjonowania fermy, które istotnie wpływają na status immunologiczny utrzymywanych zwierząt. Należą do nich: schemat organizacyjny fermy, warunki utrzymania zwierząt i żywienie. Wszystkie wymienione aspekty mają wpływ na występowanie głównego winowajcy spadku odporności krów - stresu. Skupmy się jednak na żywieniu, który ma spore znaczenie w stymulacji odporności krów i przez to na ograniczenie występowania m.in. chorób wymienia. Podstawowe zasady dotyczące wysokiej jakości zadawanych pasz, stabilnych kiszonek, kontroli ilości pobranej suchej masy, właściwej długości stołu paszowego, czystych i sprawnych poideł o odpowiedniej wydajności, są często powtarzane w elementarzu pracy hodowcy i producenta mleka. Nie sposób jednak o nich nie wspomnieć omawiając ten temat. Do znanych interakcji żywienia z produkcją i statusem odporności zaliczamy właściwy bilans energii, aminokwasów, kwasów tłuszczowych, składników mineralnych i witamin. To również właściwe poziomy NDF fizycznie efektywnego i skrobi pozwalające ograniczyć częstotliwość i długość występowania spadków ph żwacza poniżej 5,8. Sprawny układ odpornościowy wymaga odpowiedniej ilości energii do swojego funkcjonowania. W dawce krów po porodzie musimy zadbać o odpowiedni poziom węglowodanów łatwo ulegających hydrolizie i fermentacji, takich jak skrobia fermentacyjna (min. 21% s.m. dawki) czy cukry (sacharoza, fruktany). W zagęszczeniu energetycznym dawki pomocne jest również stosowanie tłuszczów chronionych, zwłaszcza w pierwszych tygodniach po porodzie. Kluczowe są jednak działania zmierzające do zwiększania pobrania suchej masy dawki przez krowy. Okres okołoporodowy jest najważniejszy. Około 80% incydentów chorobowych pojawiających się podczas wczesnej laktacji (do 42 dnia) powiązanych jest z okresem zasuszenia. Dotyczy to również częstotliwości występowania mastitis. Jeśli okres ten zostanie prawidłowo przygotowany, wówczas dalsza laktacja przebiegać będzie bez większych powikłań. Strategia żywienia powinna polegać na niedopuszczeniu do tego, aby w okresie zasuszenia znajdowały się krowy nadmiernie otłuszczone z BCS >3,50. Jeszcze kilka lat temu przyjmowano BCS 3,75 jako wartość graniczną, której krowy zasuszone nie powinny przekroczyć. Dzisiejsze obserwacje wskazują, że było to założenie błędne. Najlepiej, aby kondycja w tej grupie utrzymywała się w przedziale 3,0-3,5 w skali BCS (1-5). Krowy zbyt tłuste radykalnie obniżają pobranie suchej masy TMR nawet już 2 tygodnie przed porodem

22 Brak apetytu, niskie pobranie suchej masy powodują nadmierną mobilizację tłuszczu tkankowego i otłuszczenie wątroby. Następstwem jest ketoza, która skutkuje wysokim udziałem niezestryfikowanych kwasów tłuszczowych (NEFA) i kwasu β-hydroksymasłowego (BHBA) we krwi. Rys. 1 Wpływ niezestryfikowanych kwasów tłuszczowych w krwioobiegu krów na częstotliwość występowania incydentów chorobowych w stadzie. Badania wykazują, że ketozie i przemieszczeniu trawieńca bardzo często towarzyszy mastitis (Oltenacu i Ekesbo, 1994, Emanuelson i inni, 1993). Co ciekawe, krowy z otłuszczoną wątrobą wykazują spowolnioną reakcję układu odpornościowego wymienia w przypadku zakażenia bakteriami coli (Hill i inni, 1985). Następnym bardzo poważnym zjawiskiem mającym wpływ na dalsze użytkowanie krowy są występujące w okresie okołoporodowym zaburzenia związane z gospodarką wapniem. Działania prewencyjne zmierzające do ograniczenia występowania klinicznych i podklinicznych form hipokalcemii są zalecane w żywieniu krów zasuszonych ok. 2-3 tygodnie przed porodem (close-up). Polegają one na wprowadzeniu tzw. protokołu DCAB mającego na celu kontrolę bilansu kationowo-anionowego dawki (DCAB). Zalecane DCAB wynosi od -50 do -100 meq/1 kg suchej masy TMR. Wartości te można uzyskać poprzez stosowanie soli anionowych. Należy przy tym kontrolować zawartości Ca <55 g lub >150 g dziennie, K<1,5% s.m. (lub możliwie najniższy poziom), Mg 0,4% s.m., S 0,4% s.m., Cl w zależności od bilansu kationowo-anionowego. Wskazane jest, aby odczyn moczu, który jest indykatorem zakwaszenia metabolicznego krów w tym okresie mieścił się w przedziale 6-6,8. Tylko takie wartości gwarantują poziom Ca we krwi powyżej 8,8 mg/dl. Od kilku lat prowadzone są badania nad wpływem serotoniny (hormonu szczęścia) na gospodarkę wapniem u krów w okresie przejściowym. Proces ten nie jest do końca poznany, jednak są pierwsze pozytywne efekty stosowania prekursorów serotoniny w dawkach okresu przygotowawczego. Należy jednak poczekać na dalsze doniesienia z ośrodków badawczych. Niedostateczny poziom wapnia przyczynia się do upośledzenia funkcjonowania mięśni gładkich co spowalnia także proces zamykania zwieraczy strzyków, ułatwiając przy tym

23 inwazję patogenów do ich kanałów. Prawdopodobieństwo wystąpienia mastitis u krowy cierpiącej na gorączkę mleczną wzrasta 8,1 - krotnie oraz szansa, że będzie to zapalenie wywołane przez Escherichia coli wzrasta 9 krotnie (Curtis i inni, 1983). Czop keratynowy to naturalna fizyczna i bakteriobójcza bariera przed wniknięciem patogenów przez strzyk do wymienia. Jego jakość i wytwarzana ilość uzależnione są między innymi od bilansu białkowego dawki, cynku i witaminy A. Wpływ na aktywność komórek fagocytujących ma wiele składników pokarmowych takich jak cynk, miedź, selen, witaminy A i E. Podczas badań nad wpływem podwyższonej suplementacji witaminą E i selenem na 3 tyg. przed porodem zaobserwowano obniżenie liczby występowania ostrych zapaleń wymion, ich łagodniejszy przebieg oraz krótszy czas trwania (Smith i inni, 1984, Erskine i inni,1987, Weiss i inni 1997). Obydwa składniki (wit. E i selen) znane są jako silne antyoksydanty. W wyniku stresu oksydacyjnego, który jest również częściową odpowiedzią układu immunologicznego na ingerencję patogenów, powstają wolne rodniki i reaktywny tlen. Organizm stara się detoksyfikować je tak szybko jak to możliwe, ponieważ utrzymujące się ich wysokie poziomy uszkadzają błony komórkowe oraz przerywają nici DNA/RNA. Stosowanie wspomnianych antyoksydantów staje się koniecznością. Należy jednak zwrócić uwagę, że opisane w literaturze pożądane pozytywne działanie dotyczy alfa-tokoferolu, który jest najbardziej aktywny z wszystkich 8 występujących form witaminy E. Krowy, u których koncentracja witaminy E w surowicy krwi utrzymuje się poniżej 3,0 µg/ml są 9,4-krotnie bardziej narażone na zakażenie wymienia. Poziom IgG w surowicy krwi wzrasta liniowo wraz ze wzrostem witaminy E. Gruczoł mleczny przenosi alfa-tokoferol z tłuszczu mlecznego na neutrofile podczas infekcji (mastitis) i uwalnia go więcej z krwioobiegu. Ogólnym zaleceniem w żywieniu krów zasuszonych jest utrzymanie podaży witaminy E na poziomie 1000 j.m. dziennie. Wiele badań wskazuje jednak na korzystne efekty stosowania w okresie 3 tygodni przed porodem dawek dziennych wit. E na poziomie 2000 a nawet 4000 mg. Ilość stosowanego Se w dawce często wynosi 0,4-0,45 ppm, jednak poziom 0,3 ppm wydaje się wystraczający. Można również rozważyć stosowanie form organicznych selenu. Badania wskazują również, że witamina A podawana razem z β karotenem skutecznie ograniczają występowanie zapaleń wymienia (Chew i inni, 1982). Obecnie w okresie przygotowania do laktacji stosuje się ok j.m. wit. A dziennie, natomiast zalecenia dotyczące β karotenu mieszczą się w granicach od 300 do nawet 600 mg dziennie. W czasie laktacji zalecany poziom witaminy A wynosi j.m. dziennie, natomiast minimalna skuteczna dawka β karotenu podawana w pierwszym miesiącu laktacji powinna wynosić mg. Na szczególną uwagę w kontekście odporności wymienia zasługują 2 mikroelemnety cynk i miedź. Cynk jest aktywnym komponentem ponad 90 metaloenzymów i ma znaczący wpływ na ekspresję genów oraz wzrost komórkowy. Podsumowanie 12 doświadczeń obejmujących zagadnienie suplementacji cynku wskazuje na ograniczenie o 1/3 ilości komórek somatycznych w mleku (Socha i Tomlinson, 2002). Zgodnie z NRC 2001, krowy w ciąży powinny otrzymywać około 300 mg Zn/dzień. Miedź wpływa na przebieg fagocytozy, lecz jego wpływ na sygnalizację międzykomórkową i odporność humoralną jest różna. Obecne rekomendacje to poziom ppm suchej masy dawki

24 Omawiając zalecane poziomy makro i mikroelementów w żywieniu, należy pamiętać o wzajemnych interakcjach występujących między nimi. Ne zawsze więcej znaczy lepiej. Nieuzasadnione podwyższanie ilości jednego z pierwiastków ze względów choćby marketingowych, może skutkować ograniczeniem biodostępności pozostałych. Przekroczenie zalecanych bezpiecznych poziomów będzie dla zwierząt również toksyczne. Powinniśmy zwracać uwagę na zawartość minerałów w wodzie pitnej. Dla przykładu, podwyższona zawartość molibdenu w wodzie może kolidować z absorpcją miedzi. Ostatnie lata przyniosły wiele interesujących doniesień z zakresu stosowania chronionych metioniny i choliny w żywieniu krów mlecznych. Stosowanie metioniny i choliny w okresie przygotowawczym na 3 tygodnie przed porodem przyczynia się do poważnego ograniczenia występowania chorób. Zdarzenie Kontrola Chroniona metionina (RPM) Chroniona cholina (RPC) Chroniona metionina + chroniona cholina (RPM + RPC) Zatrzymanie łożyska Mastitis Przemieszczenie trawieńca Problemy z macicą Gorączka mleczna Dystocja Ketoza 5 a 2 b 3 b 0 c 3 a 1 b 1 b 0 b 4 a 1 b 0 b 0 b 3 a 0 b 0 b 0 b 4 a 2 b 2 b 0 c 5 a 2 b 2 b 0 c 3 a 1 b 1 b 0 b Choroby nóg/racic Tabela 1. Wpływ chronionej żwaczowo metioniny (i choliny) na zdrowie podczas wczesnej laktacji (RPC chroniona cholina 60 g, RPM chroniona metionina 18 g; Ardalan i inni, 2010). Metionina w przeciwieństwie do choliny jest skuteczniejsza w zapobieganiu otłuszczeniu wątroby mimo tego, że obydwie substancje są donorami grup metylowych potrzebnych do tego procesu. Metionina łagodzi również stres oksydacyjny oraz w porównaniu z choliną, w większym stopniu wzmacnia fagocytozę neutrofili oraz powoduje wzrost albumin w osoczu krwi. To wszystko przyczynia się do wzrostu pobrania suchej masy krów w pierwszych tygodniach laktacji karmionych metioniną w okresie przygotowawczym

25 Rys.2 Wpływ chronionej metioniny na pobranie suchej masy przez krowy po porodzie W praktyce, rekomenduje się stosowanie obydwu dodatków (metioniny i choliny) w żywieniu grup w okresie przygotowawczym (close-up) oraz w pierwszych tygodniach laktacji. W żywieniu krów mlecznych, podobnie jak w żywieniu drobiu czy trzody chlewnej, zwracamy również uwagę na stosunek metioniny i lizyny do energii metabolicznej dawki. Poziom ten w przypadku metioniny powinien zawierać się w zakresie 1,10-1,15g metioniny/1 Mcal EM. Zakres ten dotyczy krów w przygotowaniu (close-up) oraz krów w fazie laktacji. Niektóre doniesienia sugerują stosowanie kwasów Ω3 i Ω6 w żywieniu krów mlecznych. Cel żywieniowy to stosunek przyswajalnych kwasów Ω6:Ω3<5:1. Kwasy Ω3 mają działanie antyzapalne oraz wspomagają regenerację tkanek. Znaczenie jakości stosowanych pasz w świetle zachowania wysokiego statusu zdrowotnego zwierząt powinna być wszystkim znane. Zagrzybione pasze zanieczyszczone mykotoksynami to nadal spory problem na wielu gospodarstwach. Działanie immunosupresyjne mykotoksyn ma bezpośrednie odzwierciedlenie we wszystkich parametrach produkcyjnych stada. Niektóre gatunki pleśniowe grzybów takie jak Aspergillus fumigatus, powszechnie występujący w sianokiszonkach, kiszonkach i sianie, mogą powodować zapalenia grzybicze płuc, poronienia i stany zapalne wymion (Puntenney i inni, 2003). Zbiór zielonek w odpowiedniej fazie, prawidłowa konserwacja i przechowywanie leżą u podstaw ograniczania ekspozycji zwierząt na szkodliwe działanie mykotoksyn. Do dobrej praktyki możemy zaliczyć również stosowanie prewencyjne wielokomponentowych eliminatorów mykotoksyn wraz ze skarmianą paszą. Podsumowując, w dawkach dla krów zasuszonych w przygotowaniu do laktacji (close-up) podstawą powinny być dobrej jakości, smakowite pasze włókniste, natomiast zawartość aminokwasów w podobnej proporcji jak dla krów w laktacji Wspomniane dodatki takie jak chronione metionina i cholina, opcjonalnie kapsułkowany β karoten oraz wyższe wartości witaminy E są dobrą inwestycją w zdrowie stada i wysokie wyniki produkcyjne. Stosowanie soli anionowych w okresie przygotowawczym jest skutecznym sposobem zapobiegania hipokalcemii. Skuteczność tej metody została udokumentowana w recenzji 22 publikacji przeprowadzonej i opublikowanej w Journal of Dairy Science w 2006 roku

26 Żywienie mineralne krów w okresie zasuszenia powinno być zgodne z zaleceniami NRC W dawkach krów laktacyjnych dbamy o wysoką zawartość węglowodanów fermentacyjnych, odpowiednią pulę amoniaku i rozgałęzionych aminokwasów dla populacji żwacza. Dodatek białka typu by-pass zwiększa pulę białka metabolizowanego w jelicie uzupełniając jego ewentualne niedobory. Chronione tłuszcze pozwalają pokryć zapotrzebowanie na energię metaboliczną, zwłaszcza na początku laktacji przy niższym pobraniu suchej masy i wysokiej produkcji. Stosowanie chronionej metioniny pomaga utrzymać zalecany stosunek metioniny do energii metabolicznej oraz przyczynia się również do zwiększonej syntezy białka oraz tłuszczu mlecznego, choć mechanizm ten nie został jeszcze dokładnie poznany. Żywienie mineralno - witaminowe krów laktacyjnych stosujemy zgodnie z zaleceniami NRC Ważnym jest, aby czerpać z najnowszej wiedzy w zakresie wspomagania układu odpornościowego krów nie tylko w obszarze żywienia, lecz w całkowitym podejściu do zarządzania stadem, dziennej rutyny i stosunku do zwierząt podczas czynności na fermie. Ograniczenie stresu jest kluczowe w osiągnięciu wysokiego statusu zdrowotnego zwierząt, poprawy długości użytkowania i wysokiej produkcji. Piśmiennictwo: Oltenacu, P.A. and I. Ekesbo Epidemiological study of clinical mastitis in dairy cattle. Vet. Res. 25: Emanuelson, U., P.A. Oltenacu and Y.T. Grohn Nonlinear mixed model analyses of five production disorders of dairy cattle. J. Dairy Sci. 76: Hill, A.W., I.M. Reid and R.A. Collins Influence of liver fat on experimental Escherichia coli mastitis in periparturient cows. Vet Rec. 117: Weaver SR, Laporta J, Moore SA, Hernandez LL. Serotonin and calcium homeostasis during the transition period. Curtis, C.R., H.N. Erb, C.J. Sniffen, R.D. Smith, P.A. Powers, M.C. Smith, M.E. White, R.B. Hillman, and E.J. Pearson Association of parturient hypocalcemia with eight periparturient disorders in Holstein cows. J. Am. Vet. Med. Assoc. 183:559. Smith, K.L., J.H. Harrison, D.D. Hancock, D.A. Todhunter and H.R. Conrad Effect of vitamin E and selenium supplementation on incidence of clinical mastitis and duration of clinical symptoms. J. Dairy Sci. 67: Erskine, R.J., R.J. Eberhardt, L.J. Hutchinson and R.W. Scholz Blood selenium concentrations and glutathione peroxidase activities in dairy herds with high and low somatic cell counts. JAVMA 190: Hogan, J.S., K.L. Smith, W.P. Weiss, D.A. Todhunter and W.L. Shockey Relationships among vitamin E, selenium, and bovine blood neutrophils. J. Dairy Sci. 73: Weiss, W.P., J.S. Hogan, D.A. Todhunter and K.L. Smith Effect of vitamin E supplementation in diets with a low concentration of selenium on mammary gland health of dairy cows. J. Dairy Sci. 80:

27 Chew, B.P., L.L. Hollen, J.K. Hillers and M.L. Heriugson Relationship between vitamin A and beta-carotene in blood plasma and milk and mastitis in Holsteins. J. Dairy Sci. 65: Socha, M. and D. Tomlinson Improving mastitis management through trace mineral nutrition. ZinPro Technical Service Bulletin. Ardalan M, Rezayazdi K, Dehghan-Banadaky M. Effect of rumen-protected choline and methionine on physiological and metabolic disorders and reproductive indices of dairy cows. J Anim Physiol Anim Nutr (Berl) Dec;94(6):e doi: /j x. Puntenney S. B., Wang Y., Forsberg N. E Mycotic infections in livestock: recent insights and studies on etiology, diagnostics and prevention of hemorrhagic bowel syndrome. pp In: Southwest Animal Nutrition and Management Conference Proceedings

28 Wpływ nastaw i rutyn udojowych na przebieg doju i zdrowotność wymion Milking routine and milking parameters setting in relations to milking efficiency and udder health Krzysztof Dembowski Menadżer Konwencjonalnych Systemów Doju, DeLaval Sp. z o.o., krzysztof.dembowski@delaval.com Dojenie krów za pomocą dojarki mechanicznej może być potencjalnym zagrożeniem dla zdrowia wymion jeśli nie przebiega prawidłowo. Dlatego bardzo ważny jest odpowiedni dobór poszczególnych elementów dojarki oraz przyjęcie najwłaściwszych rutyn udojowych. Od czasu wdrożenia dojarki mechanicznej do powszechnego użytku, prowadzi się wiele badań naukowych zmierzających do ustalenia najwłaściwszych nastaw - poziomu podciśnienia, pulsacji, budowy aparatów udojowych, gum strzykowych oraz średnicy rurociągów i przewodów mlecznych. Badaniom polega także ustalenie najwłaściwszych rutyn udojowych, w celu ograniczenia negatywnego wpływu dojarki mechanicznej na zdrowie wymienia a także w celu usprawnienia i skrócenia doju krów. Bardzo ważnym momentem w doju krowy jest właściwa stymulacja i moment założenia aparatu udojowego na wymię. Stymulacją na ogół jest bodziec dotykowy związany z czynnością oczyszczenia strzyków i przeddojenia w określonym, powtarzalnym czasie przed założeniem aparatu udojowego. Ten czas wynika z poznanego i szczegółowo opisanego już ponad 50 lat temu mechanizmu działania oksytocyny. Stymulacją jest także założenie aparatu udojowego jeśli pominie się poprzedzające czynności, lecz wtedy ryzykuje się stresogenny tzw. pustodój na początku dojenia. Obecnie większość rekomendacji popartych badaniami wskazuje na potrzebę właściwej stymulacji na ok sekund przed podłączeniem aparatu udojowego. Bardzo ważnym momentem doju jest jego zakończenie. Chodzi tu o ustalenie w którym momencie przerwać dój i zdjąć aparat udojowy. Określa to limit przepływu mleka do zakończenia doju wyrażony w kg lub litrach/min (ang. Take off limit). To pojęcie może być użyte w gospodarstwach które posiadają przynajmniej precyzyjny miernika mleka a w praktyce także urządzenie do automatycznego zdjęcia aparatu na podstawie odczytu przepływu mleka. Taki sprzęt jest obecnie w Polsce dość powszechnie stosowany w przedsiębiorstwach rolnych i coraz częściej w większych gospodarstwach rodzinnych. Limit zdejmowania może być zmieniany w sterowniku stanowiska udojowego lub programie zarządzania stadem. W Polsce najczęściej stosowany jest dość niski limit: 0,2-0,3 kg/minutę. Niestety, dość często dojący nawet tak niski limit obniżają w przekonaniu ze zwiększają wydajność przedłużając dój. Jest to błędne podejście zwiększające ryzyko mastitis i zmniejszające wydajność pracy. Badania wskazują że ustalenie limitu zdejmowania w stadzie krów HF na poziomie 0,5 kg min w doju dwukrotnym i 0,8 kg/min w doju trzykrotnym nie powodują istotnych spadków wydajności krów, skracają dój o ponad 1 minutę i przyczyniają się do poprawy zdrowotności wymion. Wzrokowa ocena i ustalenie optymalnego czasu zakończenia doju nie jest możliwa. Firma DeLaval w zakresie konwencjonalnych systemów udojowych posiada w ofercie rozwiązania zarówno do obór wolnostanowiskowych - sterowniki MPC z miernikami

29 MM27BC), jak i do obór uwięziowych jednostki MU umożliwiające precyzyjne ustalenie limitu zdjęcia, oraz automatyczne zdjęcie aparatu na podstawie przepływu mleka. W każdej z powyższych aplikacji można zastosować rozwiązanie Duovac, obniżające podciśnienie robocze i skracające fazę ssania w momencie gdy przepływ mleka jest poniżej określonego limitu, co łagodzi negatywne skutki pustodoju. Roboty udojowe DeLaval VMS oraz automatyczna dojarnia karuzelowa DeLaval AMR posiadają funkcję doju ćwiartkowego. DeLaval jest jedyną na rynku światowym firmą która w doju ćwiartkowym wykorzystuje precyzyjne mierniki mleka z dokładnością uznawaną przez ICAR (błąd pomiaru poniżej 2%), co pozwala na precyzyjne określenie limitu zdjęcia także dla poszczególnych ćwiartek wymienia

30 Budowa anatomiczna gruczołu mlekowego The anatomical structure of mammary gland Hieronim Frąckowiak Zakład Anatomii Zwierząt Instytutu Zoologii, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, hierofro@up.poznan.pl Gruczoł mlekowy, czyli gruczoł sutkowy (mamma), u samic przeżuwaczy i konia określany mianem wymię (uber) to wyspecjalizowany gruczoł ssaków i człowieka. Gruczoł ten jest wytworem powłoki wspólnej, gdyż rozwinął się ze zmodyfikowanego gruczołu potowego. Obecność gruczołu mlekowego wyróżnia ssaki Mammalia wśród pozostałych gromad kręgowców. Gruczoł sutkowy u obu płci rozwija się w okresie prenatalnym z nabłonkowych zawiązków, które wrastają do mezenchymy z liniowych entodermalnych zgrubień czyli listewek mlecznych. Gruczoł mlekowy składa się z trzonu sutka i brodawki sutkowej. Po urodzeniu gruczoł sutkowy męski i żeński mają mały trzon i krótką brodawkę. U samic od momentu pierwszej rui, a następnie w trakcie ciąży gruczoł sutkowy ulega dalszemu rozwojowi i osiąga strukturę, która umożliwia rozpoczęcie laktacji. Trzon sutka to kompleks sutkowy utworzony z jednego lub większej liczby połączonych płatów gruczołowych. Struktura miąższu trzonu sutka jest zróżnicowana na nabłonkową tkankę gruczołową, tworząca pęcherzyki mlekowe i śródmiąższowa tkankę łączną, która zawiera nerwy, naczynia krwionośne i chłonne. Pęcherzyki mlekowe utworzone są przez laktocyty czyli komórki nabłonka jednowarstwowego sześciennego, oddzielone od siebie przegrodami łącznotkankowymi, w których przebiegają włókna nerwowe i naczynia krwionośne. Pęcherzyki mlekowe otaczają komórki mioepiteliane czyli komórki koszyczkowe zaopatrzone w receptory oksytocyny. W sutku ponadto znajduje się układ transportujący, który obejmuje system przewodów mlecznych i zatok. Pęcherzyki mlekowe odpowiedzialne są za syntezę, magazynowanie i wydzielanie mleka. System transportujący i magazynujący gromadzi i magazynuje część wytworzonego mleka w okresach pomiędzy dojem lub ssaniem. System ten zapoczątkowują przewody śródpłacikowe, które łączą się w przewody międzypłatowe uchodzące do zatoki mlecznej ułożonej w części gruczołowej i brodawkowej sutka. Znamiennym jest, że 12 godzin po doju mleko zatokowe u krowy stanowi 20%, u owcy 50%, u kozy nawet 80%, a u klaczy tylko 5%. Przedstawiony sposób gromadzenia mleka wpływa na pozyskiwanie mleka w trakcie ssania i dojenia. Mleko zatokowe dostępne jest od razu, a mleko zawarte w pęcherzykach mlekowych można pozyskać dopiero po usunięciu mleka zatokowego. Brodawka sutkowa, czyli strzyk zakończona jest zwieraczem. Gruczoł mlekowy jest bogato ukrwiony. Krew zasobna w składniki odżywcze i tlen dopływa z aorty brzusznej za pośrednictwem tętnicy biodrowej zewnętrznej, która przedłuża się w tętnicę sromową zewnętrzną. Powrót krwi z gruczołu mlekowego zapewnia żyła sromowa zewnętrzna, która za pośrednictwem żyły biodrowej zewnętrznej zespala się z żyłą główną doogonową. Odpływu krwi z gruczołu mlekowego do serca może zachodzić alternatywną drogą za pośrednictwem żyły nabrzusznej powierzchownej doogonowej, która przechodzi w żyłę nabrzuszną powierzchowną doczaszkową (ryc. 1) przechodzącą do jamy piersiowej przez dołki mleczne. W jamie piersiowej żyła nabrzuszna powierzchowna doczaszkowa zespala się z żyłą piersiową wewnętrzną, która uchodzi do żyły głównej donczaszkowej

31 Chłonka gruczołu mlekowego przepływa przez węzły chłonne sutkowe. Gruczoł unerwiony jest przez włókna czuciowe, współczulne i przywspółczulne, które do sutków rozmieszczonych w okolicy brzusznej i pachwinowej doprowadzają gałęzie skórne nerwów biodrowo-podbrzusznego, biodrowo pachwinowego i płciowo-udowego.. Sutki w okolicy pachwinowej dodatkowo są unerwione przez gałęzie sutkowe odchodzące od gałęzi skórnej dalszej nerwu sromowego i nerwu płciowo-udowego. Wyjątek stanowi rozmieszczenie sutków po obu stronach osi kręgosłupa na bocznej powierzchni ciała u nutrii. Liczba sutków jest zróżnicowana od 2 u owcy, kozy i klaczy, 4 u bydła, 14 u lochy, 8 do 12 u suki oraz 8 u kotki. Na brodawce sutkowej u poszczególnych gatunków samic znajduje się różna liczba otworów poczynając od jednego u krowy, owcy i kozy, dwóch u klaczy i lochy lub kilku u samic zwierząt drapieżnych. Umieszczone na brodawce sutkowej otwory świadczą o liczbie kompleksów sutkowych i należących do nich drogach systemu transportującego mleko w trzonie sutka. Gruczoł sutkowy wyposażony jest w aparat podwieszający utworzony przez blaszkę boczną i przyśrodkową powięzi od których odchodzą liczne listewki podwieszające. Rozwój morfologiczny i różnicowanie się gruczołu mlekowego, zachodzi podczas mammogenezy. Rozpoczęcie wytwarzania i wydzielania mleka to laktogeneza. Dodatkową funkcją gruczołu mlekowego jest kolostrogeneza. czyli wytwarzanie siary. Utrzymanie laktacji określane jest jako galaktopoeza. Zaprzestanie wytwarzania mleka czyli zasuszenie gruczołu mlekowego, polega na inwolucji i uwstecznieniu tkanki produkującej mleko. Powyższe stadia funkcjonalne gruczołu mlekowego regulują specyficzne kompleksy hormonalne. Ryc. 1 Żyła nabrzuszna doczaszkowa powierzchowna (żyła podskórna brzucha) (Vena epigastrica superficialis cranialis s. subcutanea abdominis) Piśmiennictwo: Engelhardt W. (2011): Fizjologia zwierząt domowych. T.II. Galaktyka Łódź König H., E,, Liebich H.G. (2010): Anatomia zwierząt domowych. Kolorowy atlas i podręcznik. Galaktyka Łódź Schaller O. (1992): Illustrated Veterinary Anatomical Nomenclature. Ferdinand Enke Verlag. Stuttgart

32 Duński program hodowlany uwzględniający cechy nóg i wymienia w ocenie Danish breeding program including conformation traits related to legs and udder Jacek Grala PH Konrad, j.grala@phkonrad.pl Kulawizny spowodowane chorobami racic to jedne z największych wyzwań stojących przed hodowlą krów mlecznych. Choroby racic są jedną z trzech głównych przyczyn uboju: po płodności i chorobach wymienia. Problemy z racicami nie tylko powodują ból i cierpienie bydła mlecznego, ale także mają ogromny wpływ na ekonomikę produkcji mleka w gospodarstwach. Koszty z tym związane są ogromne. Jeśli Twoim celem jest posiadanie zdrowych, wysokowydajnych i niewidocznych krów, które pozostają w stadzie przez kilka laktacji, zdrowie racice to ważny problemem, którego nie możesz ignorować. Istnieje wiele czynników, które mają wpływ na zdrowotność racic i zapobieganie ich chorobom. Korekcja jest głównym zabiegiem stosowanym przez hodowców bydła mlecznego w leczeniu i zapobieganiu chorobom racic. Środowisko ma również duży wpływ na zdrowie racic. Dobre żywienie oraz różne środki zapobiegawcze (np. kąpiele nóg, wodorotlenek wapnia). Jednak czynniki genetyczne odgrywają również kluczową rolę w radzeniu sobie z chorobami racic. Czy hodowla może poprawić zdrowie kopyta? Odpowiedź jest zdecydowana TAK! Choroby racic są dziedziczne. Chociaż odziedziczalność jest niska w porównaniu z innymi cechami bo wynosi tylko 4%, potwierdzono, że istnieje wystarczająca zmienność w populacji. Badania pokazują, że występowanie chorób racic jest znacznie niższe u potomstwa buhajów o wysokich wartościach hodowlanych dla cechy zdrowotności racic. Przebywając w tych samych warunkach środowiskowych, niektóre krowy będą miały problemy z racicami, a inne nie. Co więcej, niektóre krowy będzie się leczyć szybciej i skuteczniej, podczas gdy u innych proces leczenia będzie długotrwały a często nie da się tych krów wyleczyć całkowicie. Praca hodowlana to długofalowe rozwiązanie Dobre zarządzanie i poprawa stanu środowiska to ważne, ale krótkoterminowe rozwiązania problemów zdrowotnych związanych z racicami. Praca hodowlana to ważne długofalowe rozwiązanie, a dobrą wiadomością jest to, że to rozwiązanie jest wolne od jakiegokolwiek wysiłku! Trzeba tylko uwzględnić zdrowie racic w swojej strategii hodowlanej, trzymać się planu i polegać na NTM (Nordic Total Merit Index), aby wybrać buhaje, które mają silne geny dla zdrowotności racic, w połączeniu z innymi cechami, które są ważne dla twojego stada. Rozwiązanie trwałe i długofalowe Kiedy prowadzisz pracę hodowlaną w kierunku poprawy zdrowotności racic, inwestujesz w przyszłość swojego stada. Zmniejszasz częstotliwość występowania chorób w każdym następnym pokoleniu, więc inwestycja będzie się opłacać coraz bardziej z każdym pokoleniem. Udoskonalenie genetyczne, które osiągasz, jest trwałą i pożądaną poprawą, która kumuluje się w następnych pokoleniach. Indeks Hoof Health (Zdrowotność Racic) został dodany do indeksu NTM w 2011 r., Natomiast rejestracja danych z korekcji racic dotycząca występowania chorób rozpoczęła się już w 2003 r

33 Kraje skandynawskie jako pierwsze na świecie wprowadziły wskaźnik zdrowotności racic. Mając prawie 15 lat doświadczenia w hodowli dla poprawy zdrowotności racic, jesteśmy bardzo dumni z naszych osiągnięć. Indeks Hoof Health opisuje genetyczną zdolność córek buhaja do wyższej odporności na choroby racic. Indeks ten obejmuje 10 chorób racic zgrupowanych w 7 grupach. Korelacje z innymi cechami w indeksie NTM Zdrowie i dobrostan krów mlecznych to złożony system, w którym wszystko wchodzi w interakcje. Korelacja między zdrowiem racic i NTM wynosi 35% dla rasy holsztyńskofryzyjskiej Oznacza to dla rasy HF, gdy indeks NTM rośnie o jedną jednostkę, zdrowotność racic ulega poprawie 0,35 indeksu zdrowotności racic. Długowieczność - 38% Krowy o zdrowych nogach żyją i produkują mleko dłużej w stadzie. Płodność córek, ogólny stan zdrowia i zdrowe wymiona są kluczowymi czynnikami długowieczności. Długowieczna krowa jest zdrową, bezproblemową krową o wyższej wydajności życiowej. Zdrowie ogólne - 25% Krowy o mocnych kopytach są mniej podatne na inne choroby, takie jak zaburzenia rozrodu i choroby metaboliczne. Płodność córek - 23% Choroby racic mają negatywny wpływ na płodność bydła mlecznego. Za każdym razem, gdy krowa mleczna ma problemy z poruszaniem się, nie zajście w ciążę lub utrata ciąży jest bardziej prawdopodobna a to powoduje to wyższe koszty reprodukcji oraz stratę w opłacalności produkcji mleka w gospodarstwie. Wycielenia - 21% Trudne wycielenia mają negatywny wpływ na zdrowie krowy i śmiertelność cieląt w trakcie następnych porodów. Zdrowotność wymion - 11% Krowy zdrowszych racicach mają wyższą odporność na zapalenie wymienia Za naszym indeksem Hoof Health znajduje się ogromna ilość wiarygodnych danych. Indeks Hoof Health oblicza się na podstawie zapisów dotyczących korekcji racic wykonanych trzech pierwszych laktacjach. Oprócz danych dotyczących 10 chorób, które są zbierane przez ludzi wykonujących korekcje racic, wszystkie inne choroby są rejestrowane przez lekarzy weterynarii. Od 2012 zgromadzono informacje o 4 milionach zabiegów korekcji racic uwzględniając występowanie chorób racic występujących u krów

34 Zasady przygotowania właściwego TMR dla bydła mlecznego Rules of proper TMR preparation for dairy cattle Krystian Jopek P.P.H.U A-LIMABIS SP. Z O.O. ul. 27 Grudnia 5, Środa Wielkopolska, Dział Maszyn Rolniczych, krystian.jopek@alimabis.com.pl Efektywna, pod względem produkcyjnym oraz ekonomicznym hodowla bydła mlecznego stawia przed hodowcami coraz trudniejsze wyzwania żywieniowe. Niewątpliwie jednym z tych wyzwań jest właściwe przygotowanie TMR-u. TMR (total mixed ration) czyli system żywienia krów mlecznych, zapewniający podanie wszystkich składników żywieniowych w jednej dawce, w odpowiednim czasie. W znaczący sposób odróżnia się od konwencjonalnego sposobu żywienia krów mlecznych, który polega na podawaniu poszczególnych pasz, objętościowych oraz treściwych osobno, w pewnych odstępach czasowy. Do najważniejszych zalet TMR-u można zaliczyć: zadanie wszystkich pasz w ten sposób, że krowa nie ma możliwości wybrania jednego składnika pozwala na 100% pokrycie zapotrzebowania pokarmowego zwierząt o danej wydajności (białko, energia, witaminy oraz minerały) możliwość skarmiania większej gamy pasz co w konsekwencji może prowadzić do redukcji kosztów żywienia lepsze dopasowanie dawki do wymagań indywidualnych krowy co wpływa pozytywnie na przemiany w żwaczu zwiększenie wydajności mlecznej oraz redukcja pracochłonności zachowanie regularności i powtarzalności w zadawaniu pasz Jaki powinien być TMR? Stosując technologię żywienia TMR-em, należy pamiętać o kilku najważniejszych zasadach, które powinny być stosowane, w trakcie przygotowywania paszy. powinien być odpowiednio zbilansowany powinien posiadać odpowiedni skład granulometryczny powinien być powtarzalny Z punku widzenia technologicznego, TMR o odpowiedniej strukturze, czyli składzie granulometryczny oraz o odpowiednim poziomie powtarzalności, gwarantuje dobrze dobrany oraz odpowiednio funkcjonujący wóz paszowy wyposażony w precyzyjny system wagowy. Bardzo często bywa tak, że odpowiednio zbilansowania dawka pokarmowa w teorii nie przynosi zmierzonego efektu produkcyjnego w praktyce. W takich sytuacjach, należy zwrócić szczególną uwagę na system zadawania paszy

35 Zastosowanie wozu paszowego daje również możliwość stosowania systemu PMR (Partly Mixed Ration). Jak wskazuje nazwa w tym systemie na stół paszowy trafia częściowa dawka paszy tzw. podstawa. Pozostała część dawka jest podawana krowie w różny sposób. Najprostszy to podanie z ręki spotykane w systemach uwięziowych lub ze stacji paszowej czy robota w przypadku wolnostanowiskowego budynku inwentarskiego. PMR posiada dwie ważne zalety. Pierwsza z nich to brak konieczności tworzenia kilku grup żywieniowych. Kolejna to możliwość indywidualnego żywienia krowy. Zastosowanie stacji paszowej daje możliwość premiowania zwierzęcia w zależności od wydajności mlecznej. To prowadzi z kolei do bardziej efektywnego zużycia paszy treściwej. Kolejnym bardzo ważnym parametrem w żywienia w technologii TMR/PMR jest częstotliwość zadawania. W praktyce bardzo często, ze względu na ograniczenie pracochłonności mamy do czynienia z jednokrotnym żywieniem w ciągu dnia. Należy wtedy pamiętać o tak zwanym podgarnianiu paszy, które niewątpliwie wpływa pozytywnie na ilość pobranej paszy przez zwierzęta. Większa częstotliwość od 2 nawet do 4 razy dziennie,wpływa jeszcze lepiej na spożycie paszy, ponieważ krowy mają dostęp do świeżej paszy i znacznie chętniej ją pobierają. Oczywiście krotność zadawania paszy należy dostosować do pory roku czy uwarunkowań ekonomicznych. Latem, gdy TMR jest znacznie bardziej narażony na tzw. zagrzewanie zaleca się przyrządzać mieszankę co najmniej 2 razy dziennie. W literaturze fachowej możemy spotkać bardzo rozbieżne informacje mówiące o odpowiednim składzie granulometrycznym TMR-u. Rozbieżności są zapewne spowodowane uwarunkowaniami klimatycznymi, czy też innymi aspektami hodowlanymi. Najczęściej stosowanym badaniem jest tak zwana próba sit. Próba ta, polega na mechanicznym oddzieleniu poszczególnych frakcji TMR-U (Tabela nr.1) Tabela nr 1. Zalecany udział frakcji o różnych rozmiarach cząsteczek paszy w dawce (Gołębiewski, 2016) Kolejnym bardzo istotnym czynnikiem, który bardzo mocno wpływa na strukturę TMR-u jest wilgotność czy też zawartość suchej masy. W obecnych zaleceniach możemy znaleźć informację, mówiącą o tym że sucha masa TMR powinna mieścić się w przedziale 40-50%. W przypadku, gdy TMR cechuje się zbyt małą zawartością suchej masy, stosuje się zwiększoną ilość słomy, aby zachować odpowiedną strukturę. Z kolei w sytuacji odwrotnej często stosuje się wodę czy też melasę. Odpowiednia wilgotność TMR nie tylko zwiększa smakowitość całej dawki dla krów, ale zapobiega także osypywaniu się drobnych frakcji paszy treściwej, co ma miejsce w przypadku zbyt suchej mieszanki

36 Kolejność wsypywania paszy do wozu paszowego, który jest bezpośrednio odpowiedzialny za odpowiednie pocięcie oraz wymieszanie paszy jest bardzo istotne. Załadunek wozu paszowego, należy rozpocząć od tych składników, które cechują się najmniejszą gęstością i posiadają najdłuższe frakcje. Wymagają one najdłuższego czasu obróbki, aby osiągnęły oczekiwaną długość. jak np. słoma czy siano-kiszonka. Kolejnymi ładowanymi składnikami powinny być kiszona z kukurydzy czy wysłodki buraczane, które nie wymagają długiego czasu cięcia, jednak ze względu na dość wysoki ciężar właściwy, powodują przyciśnięcie składników bardziej objętościowych, a w konsekwencji ich efektywne cięcie i mieszanie. Kolejne składniki to pasza treściwa oraz dodatki mineralno-witaminowe czy tez woda lub melasa, jeżeli jest to konieczne. Reasumując, odpowiednie przygotowanie TMR to nie tylko wysiłek jaki należy włożyć bezpośrednio w uprawę roślin przeznaczonych na paszę poprzez dobór odpowiednich odmian, zabiegów agrotechnicznych, terminu oraz technologii zbioru czy też w końcu sposobu magazynowania. Dobry TMR nie kończy się także przy wyborze odpowiedniej paszy treściwej czy dodatkach. Dobry TMR to również umiejętność podania paszy o odpowiedniej strukturze oraz powtarzalności. Wiąże się to przede wszystkim z umiejętnością odpowiedniego reagowania na zmieniające się parametry paszy objętościowych. Nieodzownym elementem będącym na samym końcu łańcucha technologicznego jest odpowiednio dobrany, trwały i pracujący ekonomicznie wóz paszowy

37 Budowa anatomiczna kończyn ze szczególnym uwzględnieniem budowy racic Anatomy of limbs with the special view of bovine claws structure Marcin Komosa Zakład Anatomii Zwierząt, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, mkomosa@up.poznan.pl Racica stanowi zakończenie III i IV palca przeżuwaczy, stąd w jej opisie anatomicznym nie należy ograniczać się jedynie do opisu samej puszki rogowej. Struktury anatomiczne leżące wewnątrz niej to zarówno elementy kostne, jak również tkanki miękkie, w tym skóra właściwa wraz z warstwą rozrodczą naskórka. To właśnie blaszki naskórkowe (lamellae epidermales) pokrywające obszar paliczków dalszych (kości racicznych) są strukturą, która produkuje róg wewnętrzny ściany rogowej, a ponadto w niezwykle mocny sposób integruje puszkę rogową z paliczkami. Znamienne jest, że zawiązki racic formują się w życiu prenatalnym bardzo wcześnie, bo już w 34 dniu po zapłodnieniu obserwuje się rowki między paliczkami w kończynie piersiowej, a w 38 dniu w kończynie miednicznej (Evans i Sack 1973). Warto podkreślić, iż te właśnie cechy są ujęte w kanonie struktur pomocnych w ocenie rozwoju płodu (Ryc.1). Ryc. 1. Embrion bydła w 45 dniu po zapłodnieniu w owodni. a) racica kończyny piersiowej, b) racica kończyny miednicznej paliczki w tym dniu już są rozdzielone na końcach, c) raciczka. Spośród struktur anatomicznych zarówno kończyny piersiowej jak i miednicznej, szczególną rolę pełnią naczynia krwionośne, dzięki którym następuje podaż tlenu i substancji odżywczych do skóry właściwej wewnątrz racicy. System naczyniowy jest w związku z tym bardzo rozbudowany w obrębie palców bydła, gdyż jego sprawność warunkuje zdrowotność rogu racic. Głównym naczyniem tętniczym zaopatrującym palce kończyny piersiowej jest tętnica dłoniowa wspólna palców III, natomiast palce kończyny miednicznej otrzymują krew dzięki tętnicy grzbietowej śródstopia III oraz tętnicom podeszwowym wspólnym palców (Ashdowne i wsp. 2011). Skóra właściwa okrywająca powierzchnie ścienne członów palcowych dalszych zespala się bezpośrednio z okostną, stanowiąc silnie ukrwioną i delikatną strukturę. Evans H.E., Sack W.O. 1973: Prenatal development of domestic and laboratory mammals: Growth curves, external features and selected references. Anat., Histol., Embryol. 2: Ashdown R., Done S., Barnett S., Baines E. 2011: Atlas anatomii przeżuwaczy. Elsevier, Wrocław, str

38 Nowe trendy oraz perspektywy w ilościowej i jakościowej charakterystyce komórek somatycznych w próbkach mleka Recent trends and perspectives in quantitative and qualitative evaluation of somatic cells in milk samples Michał Konieczny Merck Sp. z o.o., Al. Jerozolimskie 142B, Warszawa, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, ul. Wojska Polskiego 28, Poznań, michal.konieczny@merckgroup.com Stabilność procesów przetwórstwa żywności w przemyśle spożywczym zależy w dużej mierze od opracowania skutecznych narzędzi do szybkiego wykrywania różnego rodzaju zakłóceń w obrębie surowca oraz w trakcie procesu technologicznego. W przemyśle mleczarskim niezależnie od skażenia mikrobiologicznego, kontroli wymaga występowanie komórek gruczołu mlekowego i leukocytów stanowiących marker zakażenia wymiona. Poszukiwanie metod monitorujących liczebność komórek somatycznych w mleku krów staje się istotnym zagadnieniem w tej gałęzi przemysłu. Metody pomiaru pojedynczych komórek, tzw. single cell analysis, pozwalają na obrazowanie pełnej złożoności i różnorodności populacji komórek, których obecność i procentowy udział w mleku pozwala wnioskować o zaawansowaniu stanu chorobowego rozwijającego się w obrębie gruczołu mlekowego, a skutkującego obniżeniem jakości mleka. Do takich metod należy cytometria przepływowa, która pozwala jednocześnie uzyskać statystycznie istotne dane o zróżnicowaniu struktury populacji wykrywanych komórek. W ten sposób wczesna detekcja nadmiernej liczby komórek somatycznych w mleku umożliwia szybką reakcję w postaci izolacji zwierząt wykazujących zmiany chorobowe. Rosnące zainteresowanie przemysłu rolno-spożywczego cytometrią przepływową uzasadnia potrzebę systematycznych badań w kierunku poszukiwania nowych obszarów aplikacji w licznych branżach tego ważnego sektora gospodarki. Najnowsze zdobycze cytometrii przepływowej w postaci instrumentów wyposażonych w moduł mikroskopowy umożliwiają bezpośrednią korelację uzyskanych wyników z morfologią analizowanych komórek. W ten sposób cytometria z bioobrazowaniem stanowi narzędzie analityczne o niespotykanych dotąd możliwościach oceny struktury populacji na poziomie pojedynczej komórki. W tym aspekcie interesująca jest również analiza komórek tworzących tzw. aglomeraty. Cytometria z bioobrazowaniem podnosi potencjał analityczny i zdolność wykrywania kompleksowości funkcjonalnej i strukturalnej w obrębie aglomeratów komórkowych, co zwiększa precyzję oznaczeń. Obecnie stosowane metody opierają się na wykorzystaniu podstawowych barwników fluorescencyjnych, które wyodrębniają komórki od nie komórkowego tła, nie dając pełnej informacji o rodzaju występujących komórek. Dlatego wykorzystując rutynowe podejście do oceny jakości mleka nie jest możliwe rozróżnianie komórek gruczołu mlekowego od leukocytów. Z punktu widzenia oceny zawartości aglomeratów komórek somatycznych w próbkach mleka analiza z wykorzystaniem cytometru z bioobrazowaniem stanowi wartość dodaną w postaci zwiększenia precyzji oznaczeń. Detekcja aglomeratów komórkowych

39 pozwala uzyskać bardziej wiarygodne dane dotyczące całkowitej liczby komórek stanowiących marker zakażenia wymiona. W ten sposób nowe narzędzie analityczne umożliwia opracowanie współczynników korygujących wyniki uzyskane z wykorzystaniem rutynowo stosowanych oznaczeń. Wysoka czułość, możliwość wieloparametrycznej analizy dziesiątek tysięcy komórek i duża szybkość generowania danych, poszerzona o precyzyjną analizę morfologii komórek, czyni cytometry z bioobrazowaniem unikatowym narzędziem do wykorzystania na wielu etapach produkcji żywności. To wszystko składa się na poprawę precyzji i wiarygodności wyników oceny jakości mleka. Warto zaznaczyć, że analogiczne opracowania dotyczące wykrywania agregatów białkowych zostały już stworzone i skutecznie wprowadzone m.in. do przemysłu farmaceutycznego

40 Wstęp Żywienie krów w zasuszeniu i okresie przejściowym - nowe tendencje New trends in feeding of cows in dry and transition periods Włodzimierz Nowak Katedra Żywienia Zwierząt, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, nowakwl@up.poznan.pl O prawidłowej zdrowotności krów decyduje szereg czynników jednak wydaje się, że pierwszoplanowe znaczenie ma żywienie krów w okresie okołoporodowym, czyli ostatnie 3 tygodnie zasuszenia (close-up) oraz pierwsze trzy, cztery tygodnie laktacji (okres fresh). Prawidłowe żywienie krów w pierwszym okresie zasuszenia, obejmujące utrzymanie odpowiedniej kondycji (max BCS 3,25), dostosowanie żywienia mineralno-witaminowego i odpowiednie przygotowanie zarówno organizmu krowy jak i mikroorganizmów żwacza przed wycieleniem do intensywnego żywienia po wycieleniu. Ma decydujący wpływ na występowanie chorób metabolicznych i utrzymanie dobrej zdrowotności krów w pierwszych tygodniach laktacji. Występujący w tym okresie deficyt glukozy we krwi oraz nadmierny spadek masy ciała po wycieleniu wskutek nadmiernego uruchamiania rezerw tłuszczowych z organizmu są jedną z podstawowych przyczyn pogorszenia się wskaźników płodności i pogorszenia opłacalności produkcji mleka. Nadmiernie ujemny bilans energii po wycieleniu opóźnia rozpoczęcie aktywności jajników, zmniejsza liczbę cyklów rujowych oraz wydłuża okres przestoju poporodowego. Zanotowano dodatnią korelację pomiędzy największym negatywnym bilansem energii, a wystąpieniem pierwszej poporodowej owulacji. Deficyt energii wpływa ujemnie na gospodarkę hormonalną, pogarsza sekrecję LH, progesteronu oraz jest przyczyną nieprawidłowego rozwoju pęcherzyków Graafa. Bezpośredni mechanizm oddziaływania niedoboru energii na wskaźniki rozrodu nie jest poznany do końca. Jednak prawdopodobnie ujemny bilans energii nie wpływa bezpośrednio na funkcje jajników. Z nowszych badań wynika, że poziom energii istotnie różnicuje termin pojawiania się pierwszych po wycieleniu pęcherzyków jajnikowych, pęcherzyka dominującego oraz owulacyjnego. Ma również wpływ na rozmiary tych struktur, czas pojawiania się pierwszej poporodowej rui i skuteczność zabiegów inseminacyjnych. Fizjologiczny poziom insuliny i insulino zależnego czynnika (IGF-I) stymuluje produkcję estradiolu przez komórki ziarniste pęcherzyka jajnikowego. Na poziomie molekularnym poziom energii wpływa na ekspresję mrna kodującego komponenty systemu insulino zależnego czynnika wzrostu, a zmiany te wpływają bezpośrednio na biodostępność wewnątrzpęcherzykowego IGF. Poziom energii wywiera także wpływ na ilość i jakość oocytów oraz skład płynu pęcherzykowego, który odgrywa istotną rolę w procesie ostatecznego dojrzewania oocytów, których jakość koreluje ze skutecznością zabiegów inseminacyjnych. Z licznych badań wynika, że współczesne krowy wysokowydajne mają istotnie opóźniony termin pierwszej poporodowej owulacji. U krów o wysokiej wydajności, u których obserwuje się ponadto znaczny ubytek masy po wycieleniu, negatywny bilans pomiędzy poziomem energii a poporodową aktywnością jajników zaznacza się szczególnie silnie. Mechanizm zaburzeń dynamiki pęcherzyków jajnikowych po wycieleniu nie jest dokładnie poznany. Pewną rolę w mechanizmie kontroli pęcherzyka dominującego

41 (PD) przypisuje się insulino zależnemu czynnikowi (IGF-I) oraz poziomowi glukozy. Wzrost poziomu energii w dawce pokarmowej powoduje wzrost koncentracji we krwi hormonu wzrostu (GH), stężenia insuliny i IGF-I, a także uwalniania FSH oraz LH, które są odpowiedzialne za wynurzanie się pierwszych po wycieleniu fal pęcherzykowych oraz uwolnienie komórki jajowej. Należy również podkreślić, że niedobór energii sprzyja występowaniu zatrzymania łożyska a także niektórych chorób metabolicznych głównie ketozy. W okresie przejściowym następują dynamiczne zmiany statusu fizjologicznego, metabolicznego, hormonalnego organizmu krowy, który przygotowuje się do porodu i laktacji. Prawidłowy przebieg okresu przejściowego zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób metabolicznych, poprawia odporność i wyniki produkcyjne w całej laktacji. Metabolizm w okresie przejściowym 1. Energia - glukoza Końcowy okres ciąży i początek laktacji to okres największej dysproporcji pomiędzy zapotrzebowaniem na glukozę i możliwością jej syntezy. Większość glukozy syntetyzowana jest w procesie glukoneogenezy, a podstawowymi prekursorami są propioniany (30-50%), glukogenne aminokwasy, alanina i kwas glutaminowy (15-25%), maślany i glicerol (20-25%). Glukoza syntetyzowana jest przede wszystkim w wątrobie, dlatego jej prawidłowe funkcjonowanie warunkuje utrzymanie dobrej zdrowotności krów. Metabolizmem węglowodanów i glukoneogenezą sterują hormony: insulina, glukagon, kortyzol, adrenalina i hormon wzrostu. Zmniejszenie syntezy glukozy oraz ograniczenie sekrecji insuliny zwiększa mobilizację tłuszczu zapasowego i dodatkowo obciąża funkcjonowanie wątroby. Ograniczenie ujemnego bilansu energetycznego krowy w pierwszych tygodniach laktacji oraz zwiększenie zawartości glukozy w surowicy krwi można uzyskać przez stymulację fermentacji typu propionowego, a przez to wzmożoną glukoneogenezę w wątrobie lub przez zwiększenie podaży węglowodanów niestrukturalnych trawionych w jelicie. Syntezie kwasu propionowego w żwaczu sprzyja większa podaż łatwo rozkładanej skrobi w żwaczu, dodatek glikolu propylenowego, sacharozy, propionianu wapniowego oraz stymulatorów jonoforowych np. monensyny. Wzrost zawartości glukozy we krwi przez zwiększenie syntezy kwasu propionowego w żwaczu jest kosztowne, napotyka na trudności techniczne (podawanie glikolu), a nadmierne dawki łatwo fermentujących węglowodanów mogą być przyczyną kwasicy metabolicznej. Dlatego coraz częściej podkreśla się możliwość ograniczenia ujemnego bilansu energii. Można to uzyskać poprzez wprowadzenie do dawki pokarmowej krowy będącej w okresie przejściowym węglowodanów niestrukturalnych (skrobi), które w mniejszym stopniu ulegają degradacji w żwaczu, a są dobrze trawione w jelicie i stanowią dla krowy dodatkowe źródło glukozy. 2. Energia - wolne kwasy tłuszczowe Aby pokryć bardzo duże zapotrzebowanie związane ze stresem okołoporodowym i syntezą mleka w gruczole mlecznym na energię, glukozę i aminokwasy w pierwszych tygodniach laktacji, krowy uwalniają tłuszcz zapasowy w postaci wolnych kwasów tłuszczowych (WKT). WKT mogą być wykorzystane jako źródło energii dla tkanek, prekursor syntezy tłuszczu

42 w mleku, ulegać utlenieniu w wątrobie do trójglicerydów, które są transportowane we krwi jako lipoproteina o bardzo małej gęstości (VLDL). Możliwości syntezy trójglicerydów jak i również ich transportu z wątroby jako VLDL są ograniczone, dlatego ich nadmiar jest akumulowany w wątrobie powodując jej stłuszczenie. Ponadto, w wyniku częściowego utlenienia wolnych kwasów tłuszczowych powstaje kwas acetylooctowy, który rozpada się na aceton i kwas β-hydroksymasłowy. Nagromadzenie we krwi tych związków (zwanych ciałami ketonowymi) odpowiedzialne jest za powstanie ketozy. Zwiększona koncentracja estrogenu przed wycieleniem pogłębia problemy związane z nadmierną akumulacją tłuszczu w wątrobie. Stłuszczenie wątroby wpływa negatywnie na funkcjonowanie wątroby a przede wszystkim na możliwości syntezy glukozy i detoksykacji amoniaku. Koncentracja WKT wzrasta dwukrotnie od około 14 dnia przed wycieleniem aby uzyskać najwyższy poziom w pierwszym i drugim dniu po wycieleniu. Koncentracja WKT wraca do niskiego poziomu w 3 tygodniu laktacji. Poziom WKT w surowicy krwi jest bardzo dobrym wskaźnikiem mobilizacji rezerw tłuszczowych, który należy brać pod uwagę w ocenie żywienia w okresie przejściowym. Badania przeprowadzone na Uniwersytecie Michigan wykazały, że poziom WKT w surowicy krwi 2 tygodnie po wycieleniu był skorelowany z występowaniem chorób metabolicznych w okresie okołoporodowym. Również nadmierny poziom WKT przed wycieleniem wskazywał jednoznacznie na większe prawdopodobieństwo wystąpienia większości chorób metabolicznych (oprócz gorączki) po wycieleniu. 3. Hipokalcemia Większość chorób metabolicznych krów mlecznych (subkliniczna kwasica, ketoza, skręt trawieńca) spowodowana jest błędami w żywieniu podstawowym a przede wszystkim w nieprawidłowej ilości i jakości węglowodanów strukturalnych i skrobi. W etiologii hipokalcemii pierwsze miejsce zajmują błędy żywienia mineralnego głownie w okresie zasuszenia i pierwszych dniach laktacji. Utrzymanie dużej koncentracji wapnia w surowicy krów po wycieleniu oprócz minimalizacji ujemnego bilansu energii należy zaliczyć do podstawowych zasad żywienia krów wysoko wydajnych w okresie okołoporodowym. Porażenie poporodowe rejestruje się tylko u kilku procent wycielonych krów (USA 3.45%, Europa %, Australia %) jakkolwiek, u około 50% krów koncentracja Ca we krwi jest poniżej rekomendowanej. Subkliniczna postać hipokalcemii może być pośrednią przyczyną pogorszenia wskaźników płodności i jest bramą ułatwiającą transfer czynników chorobotwórczych. Należy podkreślić, że znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia skrętu trawieńca zmniejszając, ograniczając ruchliwość żwacza i trawieńca. Hipokalcemia zmniejsza pobudliwość nerwową i kurczliwość wielu mięśni, opóźniając inwolucję oraz zwiększając ryzyko zakażenia gruczołu mlekowego drobnoustrojami chorobotwórczymi przez pogorszenie kurczliwości zwieracza strzyka. Kolejnymi negatywnym efektami towarzyszącym obniżeniu Ca we krwi są ograniczenie pobrania suchej masy dawki pokarmowej a przez to pogłębienie ujemnego bilansu energii po wycieleniu, pogorszenie odporności oraz zatrzymanie łożyska natomiast czynnikiem sprzyjającym nasileniu się problemów jest zbyt dobra kondycja krów BCS>

43 Najmniejszą koncentrację Ca we krwi obserwuje się między 12 i 24 h po wycieleniu i dlatego to właśnie pierwsza doba laktacji jest najlepsza do oceny zagrożenia hipokalcemią w stadzie. Średnio u 50% krów wieloródek i 25% pierwiastek stężenie wapnia we krwi jest zbyt niskie. Właściwą profilaktyką i zarządzaniem stadem ten bardzo duży udział krów zagrożonych hipokalcemią można ograniczyć o połowę a występowanie przypadków klinicznych zmniejszyć do 1%. Koncentracja Ca we krwi mniejsza niż 1.4 mmol/dcm 3 wskazuje na kliniczną, a mmol/ dcm 3 na subkliniczną postać hipokalcemii. Właściwa koncentracja wapnia we krwi >7 d laktacji oscyluje od mmol/dcm 3 raczej sporadycznie przekraczając w tym okresie maksymalny poziom. W zasuszeniu zapotrzebowanie na Ca jest małe i związane przede wszystkim z rozwojem płodu. Rozpoczęcie produkcji mleka o stabilnej i dużej zawartości wapnia lawinowo zwiększa zapotrzebowanie na ten makroelement. Niestety zwiększenie podaży Ca w dawce pokarmowej po wycieleniu najczęściej okazuje się niewystarczające. W tej sytuacji zdecydowanie najważniejszym elementem profilaktyki staje się sterowanie żywieniem mineralnym krowy w okresie zasuszenia którego celem podstawowym jest przygotowanie do bezpiecznej mobilizacji zmagazynowanych wcześniej rezerwy Ca z tkanek (przede wszystkim z kości) oraz poprawienie wchłaniania wapnia z dawki pokarmowej. Mobilizacja wapnia z kości oraz jego resorpcja regulowana jest przez parathormon wytwarzany w przytarczycach. Czynnikiem warunkującym wrażliwość przytarczyc na wahania stężenia wapnia w surowicy krwi jest aktywny metabolit witaminy D (1.25 dihydroksycholekalcyferolu), który stymuluje również wchłanianie Ca z jelit, a także wchłanianie zwrotne jonów wapnia w nerkach. Niewystarczające uruchamianie rezerw wapniowych z kości oraz słabe wchłanianie wapnia z dawki pokarmowej są uznawane jako podstawowe przyczyny zespołu chorób związanych z hipokalcemią. Zasuszenie i okres przejściowy aktualne tendencje Optymalizacja zarządzania żywieniem w okresie przejściowym - BCS po wycieleniu ograniczenie do minimum liczby grup żywieniowych i przegrupowań w zasuszeniu i laktacji 1 dawka dla krów w całym okresie zasuszenia system uproszczony 1 grupa w laktacji zmiana dawki z trans po (fresh) na TMR 1 bez przegrupowania 2 dawki pokarmowe w laktacji trans po (fresh) i TMR1 z przegrupowaniem - skrócenie okresu zasuszenia do 6 tygodni (model 4+2) - rezygnacja z okresu zasuszenia wstępne badania - Holandia i USA - mniejsza od aktualnie rekomendowanej koncentracja energii w okresie przejściowym przed wycieleniem (okres trans przed wycieleniem) - programy wspomagające zarządzanie stadem - ocena strukturalności dawki pokarmowej fizycznie efektywny NDF profilaktyka podklinicznej kwasicy żwacza

44 - precyzyjne programy optymalizujące dawkę pokarmową, koordynacja rozkładu białka i węglowodanów, maksymalizacja syntezy białka mikrobiologicznego - skład chemiczny dawek - NIRS nowe możliwości Monitorowanie chowu w okresie przejściowym - przeżuwanie, mobilność - kondycja BCS on line - wczesne diagnozowanie podklinicznej kwasicy żwacza skład chemiczny mleka kwasy tłuszczowe - synteza białka mikrobiologicznego w żwaczu - skład chemiczny mleka - wczesne diagnozowanie podklinicznej kwasicy żwacza bolusy żwaczowe - wczesne diagnozowanie podostrej kwasicy na podstawie grubości żwacza - poziom Ca w surowicy po wycieleniu w warunkach terenowych - zawartość potasu krew, mocz, mleko - ph moczu - temperatura on line - przewidywanie wystąpienia zaburzeń metabolicznych na podstawie zachowania krów w okresie przed przejściowym przed wycieleniem Monitorowanie dobrostanu (rekomendacje) - dostęp do stołu paszowego 77 cm - ograniczenie przegrupowań w okresie przejściowym, szczególnie od -10 do -3d (przed wycieleniem) - minimalna liczba przegrupowanych zwierząt 3 szt - ustanowienie hierarchii w grupie około -10d (przed wycieleniem) - przegrupowanie długotrwałe zmniejszenie wydajności (do kilku tygodni) - miękka ściółka separat, piasek - ograniczenie oczekiwania przed dojem - odpoczynek, leżenie >10 h - <15% krów stojących - profesjonalna korekcja racic - temp. w budynku max +5 C temp. zewnętrznej - temp. krowy w laktacji od -5 C do +15 C - wilgotność 50-70% - pylistość jako wskaźnik słabej wentylacji - minimalizacja przebywania w kojcu wycieleniowym do 24 h, wycielenie just on time - obserwacja krów w okresie fresh - dostęp do poideł (6 cm/szt)

45 Doskonalenie profilaktyki hipokalcemii - analiza zawartości K w paszach - dostosowanie strategii do zawartości K w paszach - doskonalenie diagnostyki - sole anionowe w okresie close-up Chów i hodowla bydła mlecznego w 2067r W lutym 2018r. w Journal of Dairy Science opublikowano artykuł przeglądowy przedstawiający wizję produkcji mleka w 2067 ( Learning from the future - A vision for dairy farms and cows in 2067 Britt i in.) Najważniejsze prognozy: - zwiększenie liczby ludności do 10.5 mld. w 2067 pogłębi niedobór żywności w tym również mleka i produktów mleczarskich - zwiększenie konsumpcji mleka z 87 do 119 kg na 1 osobę - średnia wydajność roczna wzrośnie z 2405 do 4531 kg - wydajność roczna w USA w > kg - kontynuacja konsolidacji produkcji mleka - USA, UE i Nowa Zelandia - czynniki ograniczające: ziemia użytkowana rolniczo i woda - zwiększenie zawartości tłuszczu i białka - selekcja genomowa!! - skrócenie odstępu pokoleń do 8 miesięcy - poprawa zdrowotności (płodność, odporność) - poprawa wykorzystania paszy - ograniczenie stresu w okresie przejściowym - epigenetyka środowisko odchów, dojrzewanie oocytów - sterowanie mikrobiomem przewodu pokarmowego - automatyzacja i monitoring - pasze kukurydza wieloletnia, poprawa rozkładu w żwaczu i strawności całkowitej NDF - poprawa dobrostanu - wstępne zagęszczanie mleka na fermie

46 Korzyści z udziału w projekcie "CGen korekcja" Benefits from participation in the "CGen trimming" project Katarzyna Rzewuska Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka; Centrum Genetyczne, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu; Katedra Genetyki i Podstaw Hodowli Zwierząt, k.rzewuska@cgen.pl CGen korekcja jest projektem realizowanym przez Centrum Genetyczne Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka. Jest to pierwszy w Polsce, zakrojony na tak szeroką skalę program ukierunkowany na poprawę zdrowotności racic krów mlecznych. Jego cel zostanie osiągnięty poprzez genetyczne doskonalenie odporności na schorzenia racic, a także udostępnianie korektorom oraz hodowcom wiedzy i narzędzi ułatwiających zarządzanie. Centralnym punktem projektu jest bezpłatna aplikacja internetowa CGen korekcja służąca do łatwej i szybkiej rejestracji zdarzeń podczas korekcji racic. Jest ona udostępniana bezpłatnie wszystkim uczestnikom projektu, zarówno korektorom jak i hodowcom. Bezpośrednio po zakończeniu wizyty można wygenerować zestawienie pokorekcyjne. Automatycznie wyliczana jest liczba założonych opatrunków oraz procent krów z chorymi racicami. Raport może zostać uzupełniony przez korektora o zalecenia dla hodowcy, stając się podstawą stałej współpracy. W ramach aplikacji CGen korekcja korektor i hodowca mają dostęp do zgłoszeń archiwalnych. Możliwość wyświetlania historii wykonanych korekcji oraz zarejestrowanych dla danego zwierzęcia chorób znacząco ułatwia zdiagnozowanie nawracających problemów. Pozwala także na weryfikację skuteczności podjętego leczenia oraz indywidualne podejście do każdego przypadku. Rejestrowanie danych na poziomie stada jest pomocne zwłaszcza podczas poszukiwania czynników ryzyka występujących w gospodarstwie. W tym przypadku istotne jest prawidłowe diagnozowanie schorzeń, a także wiedza z zakresu przyczyn ich występowania. Korektorzy odpowiedzialni za rejestrowanie danych przy użyciu aplikacji włączeni zostali w cykl szkoleń. W jego ramach zostali zapoznani z międzynarodowym standardem rozpoznawania schorzeń zebranym w "ICAR Atlas Zdrowia Racic". Poszerzana jest także ich wiedza z zakresu anatomii racic, etiologii schorzeń, zalecanych metod terapii oraz profilaktyki czy bezpieczeństwa epidemiologicznego stad i roli jaką korektorzy odgrywają w ograniczaniu rozprzestrzeniania schorzeń infekcyjnych. Uczestnicy projektu, jako dobrze wyszkoleni i doświadczeni specjaliści są w stanie przywrócić racicom prawidłowy kształt oraz podjąć odpowiednie działania interwencyjne w przypadku wystąpienia schorzeń. Tym samym stanowią wsparcie dla hodowców objętych programem poprawy zdrowotności racic. W przyszłości dodatkową korzyścią dla hodowcy będzie możliwość wyboru zwierząt wyróżniających się zdrowotnością racic, co doprowadzi do zredukowania liczby zachorowań i zwiększenia rentowności produkcji mleka. Zostanie to wdrożone po opracowaniu oceny wartości hodowlanej odporności na schorzenia racic, co stanowi jeden z kluczowych celów projektu CGen korekcja

47 Rejestrowanie wyników korekcji racic, podstawą współpracy hodowcy z korektorem Recording the results of trimming, the basis for cooperation between the hoof trimer and the farmer Katarzyna Rzewuska Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka; Centrum Genetyczne, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu; Katedra Genetyki i Podstaw Hodowli Zwierząt, k.rzewuska@cgen.pl Hodowca zarządzając stadem bydła mlecznego podejmuje wiele decyzji, wymagających kompleksowego spojrzenia na wszystko co się dzieje w gospodarstwie. Ze względu na zwiększającą się lawinowo ilość informacji w wielu dziedzinach związanych zarówno z bieżącą działalnością gospodarstwa, jak i bezpośrednio z produkcją mleka, hodowcy nawiązują współpracę ze specjalistami posiadającymi szczegółową wiedzę z danego zakresu (np. uprawa, żywienie, rozród, hodowla, czy leczenie i profilaktyka). To oni w sposób profesjonalny obsługują stado ponosząc odpowiedzialność za wykonywaną pracę. Jednakże aby ich działania były w pełni efektywne, nie mogą być podejmowane w oderwaniu od pozostałych elementów podlegających zarządzaniu. Łącznikiem jest oczywiście hodowca, który jako jedyny ma całościowy pogląd na sytuację w stadzie. Korzystanie z usług specjalistów przynosi oczekiwane efekty pod warunkiem dobrej komunikacji i bieżącego przepływu informacji, które po przekazaniu hodowcy są wspólnie omawiane i analizowane. Dzięki temu mogą się one stać podstawą podejmowanych przez hodowcę decyzji. Podobnie dzieje się w przypadku współpracy z korektorem racic, który dokonuje przeglądu stada i odnotowuje uwagi dotyczące stanu zdrowia racic każdej ze sztuk poddanych korekcji. W zeszłym roku w Polsce pojawiły się nowe możliwości w zakresie rejestrowania i przetwarzania wyników korekcji, które znacznie zwiększają użyteczność danych i ułatwiają ich wykorzystanie przez hodowcę. Mowa tu o wytworzonej przez Centrum Genetyczne Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka aplikacji internetowej CGen korekcja przeznaczonej do rejestrowania danych dotyczących zdrowotności racic. W trakcie pracy korektor rejestruje zdiagnozowane przypadki schorzeń. Aby te dane mogły zostać efektywnie wykorzystane przez hodowcę muszą zostać przetworzone i zaprezentowane w czytelnej postaci. Taką rolę pełnią zestawienia pokorekcyjne generowane w ramach aplikacji CGen korekcja. Podsumowanie przedstawiające jakie schorzenia występują w stadzie najczęściej pozwala wnioskować o przyczynach i zdiagnozować źródło występowania problemów. Jednakże przekazane hodowcy informacje pozwalają na znacznie więcej. Na ich podstawie możliwe jest zorganizowanie pracy związanej ze zdejmowaniem opatrunków zgodnie z zaleceniem korektora, a także ocena skuteczności podjętych przez korektora działań terapeutycznych. Niezwykle istotny jest stały dostęp do aktualnych informacji dla każdej krowy, które można uzyskać natychmiast po wyszukaniu danego zwierzęcia w aplikacji. Jednocześnie na bazie gromadzonych danych archiwalnych można śledzić trendy, a kompletne i rzetelne zapisy pozwalają na ocenę postępów w ograniczaniu występowania kulawizny

48 Podejmowanie decyzji przez hodowcę wymaga dostępu do informacji, a podstawą dokładnych i wyczerpujących informacji są rzetelnie rejestrowane dane. Z tego względu, korektorzy racic biorący udział w projekcie CGen korekcja są szkoleni z zakresu rozpoznawania schorzeń i ich rejestrowania zgodnie ze standardem międzynarodowym zatwierdzonym przez ICAR ( ICAR Atlas Zdrowia Racic ). Narzędzie do gromadzenia tych danych, umożliwiające hodowcy łatwy i szybki dostęp do czytelnie zestawionych informacji, stanowi aplikacja CGen korekcja udostępniana hodowcom, których stada są objęte oceną użytkowości

49 Zapalenie skóry palców (dermatitis digitalis) wieloprzyczynowe schorzenie kończyn powodujące kulawizny w stadach bydła mlecznego Digital dermatitis (dermatitis digitalis) - a multi-causal foot disease causes lameness in dairy herds Aleksander Skoracki BASKO Aleksander Skoracki, ul. Strzeszyńska 33/207; Poznań, skoracki@basko-vet.com Zapalenie skóry palców (dermatitis digitalis, w skrócie DD), zwane też chorobą Mortellaro, albo pospolicie chorobą truskawkową lub truskawkową czy malinową piętą, znane jest od dziesiątków lat. W 1974 roku Cheli i Mortellaro po raz pierwszy opisali tę chorobę, stąd też często używane jej określenie - choroba Mortellaro. Nikt wówczas nie przypuszczał, że ta jednostka chorobowa, już w kilkadziesiąt lat później, będzie najczęściej występującym na całym świecie problemem koń-czyn u krów w oborach o intensywnej produkcji mleka. Zapalenie skóry palców znane jest w USA i Europie oraz w wielu innych częściach świata. W Europie rozpowszechniło się bardzo szybko, w tym również w Polsce. W Nowej Zelandii pierwsze przypadki wykryto dopiero w 2012 roku. Moż-na powiedzieć, że brak jest w zasadzie terytoriów, na którym nie występowałoby DD, choć spotyka się stada, w których ta choroba występuje w bardzo ograniczonym stopniu. Wskaźnik zakażenia w poszczególnych stadach jest bardzo różny i obejmuje od 5-90% stada. Zwykle jednak prewalencja w obrębie stada jest poniżej 10%. W więcej niż 95% gospodarstw w krajach o intensywnym chowie bydła mlecznego prowadzi się walkę z dermatitis digitalis. W stadach krów mlecznych w Wielkiej Brytanii choroba ta zajmuje drugie miejsce po mastitis pod względem wysokości strat, co szacowane jest na kwotę od 30 do 65 mln funtów rocznie. Dermatitis digitalis jest chorobą o wieloczynnikowej etiologii, z silnym udziałem czynnika bakteryjnego, co potwierdza duża skuteczność antybiotykoterapii oraz spadek zachorowań po poprawie warunków zoohigienicznych. Z patologicznie zmienionych miejsc na skórze izolowanych jest wiele czynników bakteryjnych, ale tymi najbardziej podejrzewanymi o wywoływanie DD są krętki z rodzaju treponema, rodziny Spirochaetaceae. Typowe zmiany mają charakter brodawczycowatych owrzodzeń z charakterystyczną czerwonawą granulacją naskórka, otoczone białawym, keratynowym, paskowatym zgrubieniem. Szczególnie uciążliwe są masowe pojawiania się DD w formie nieregularnych wykwitów skórnych pomiędzy skórą, a rogiem racicowym. Powoduje to różnego stopnia bolesność i kulawizny. W ocenie objawów i klasyfikacji zmian chorobowych DD wykrystalizował się tzw. model M- stadiów, w którym wyróżnia się takie stadia jak M-1, M-2, M-3, M-4 i M-4.1. Choroba ma tendencję do sinusoidalnego przebiegu w endemicznie zakażonych stadach. Indykatorem pojawiania się nowej fali choroby są krowy w stadium M-4.1, u których dochodzi do rozwoju stadium M-2. W leczeniu parenteralnym stosuje się głównie oksytetracyklinę lub ceftiofur w połączeniu z niesteroidowymi lekami przeciw-zapalnymi. W antybiotykowym leczeniu miejscowym dużą skuteczność wykazują tetracykliny, linkomycyna, linkomycyna ze spektomycyną lub erytromycyna. Znaczne ograniczenie pojawiania się stadiów M-2 w stadzie zapewnia poprawa warunków higienicznych w oborze, wczesna kontrola jałówek przed wycieleniem, 2-3 krotnie w roku przeprowadzana korekcja racic w stadzie oraz kąpie-le racic przed lub w trakcie pojawiania się nowej fali zachorowań. Choroba występuje zarówno

50 w oborach alkierzowych, jak również wolnostanowiskowych i dotyczy najczęściej kończyn tylnych, ale opisywane były także zmiany na kończynach przednich. Duże znaczenie profilaktyczne przypisuje się zapewnieniu odpowiedniej higieny w oborze, szczególnie na wysokości racic, oraz kontroli racic u jałówek, przed pierwszym wycieleniem. Dotychczas brak skutecznych szczepionek ograniczających występowanie tej choroby u bydła

51 Profilaktyka i leczenie mastitis w okresie zasuszenia Treatment and prophylaxis of dry period Sebastian Smulski Katedra Chorób Wewnętrznych i Diagnostyki, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, sebastian.smulski@up.poznan.pl Zasuszeniową terapię antybiotykową opracowano 80 lat temu do zwalczania i profilaktyki letniego zapalenia wymienia. Antybiotykoterapia w zasuszeniu stała się następnie integralną częścią 5 - punktowego programu, który został opracowany w National Institute for Research in Dairying (UK) do zwalczania zakaźnych zapaleń wymienia. Podczas 30 lat obowiązywania tego planu w wielu krajach wielokrotnie spadł odsetek krów z mastitis, obniżyła się średnia liczba komórek somatycznych w produkowanym mleku i prawie całkowicie wyeliminowano zakażenia spowodowane przez paciorkowca bezmleczności. Jednak w tym samym czasie wzrosła liczba przypadków zapaleń wywołanych przez bakterie środowiskowe do 61,4% wśród ogółu postaci klinicznych. Pomimo tych zmian stosowanie preparatów opatrzonych znakiem DC (Dry Cow), czyli przeznaczonych do terapii w zasuszeniu, pozostało bez zmian na całym świecie. Okres zasuszenia pozwala na szerokie zastosowanie antybiotyków bez obawy o zanieczyszczenie nimi mleka konsumpcyjnego. Głównym celem do uzyskania w tym czasie jest maksymalnie zdrowe wymię w następnej laktacji. W postępowaniu DC wykorzystuje się też: tylmikozynę, cefapirynę, pirlimycynę i ceftiofur, cefalonium, gentamycynę i enrofloksacynę lub neomycynę z erytromycyną. Wady antybiotykoterapii w zasuszeniu Podstawową wadą tej metody jest długi okres, nawet kilkumiesięczny, kiedy krowy chore oczekują na leczenie. Toczący się w tym czasie proces zapalny zagraża zakażeniem innym krowom w stadzie, a często ulega zaostrzeniu i przechodzi w postać kliniczną. Mleko od krów chorych, w tym zakażonych np. gronkowcem złocistym, przeznaczane jest do sprzedaży. Kolejne wady to: niepotrzebne podawanie antybiotyków krowom zdrowym (z wyjątkiem selektywnej terapii zasuszeniowej - SDCT), narastanie oporności na antybiotyki, a także oddziaływanie immunosupresyjne, czego następstwem są ciężkie postacie mastitis po porodzie. Leczenie typu DC nie jest korzystne w zapobieganiu nowym zakażeniom w okresie ostatnich 2 tygodniu przed porodem, kiedy stężenie antybiotyku pozostaje poniżej MIC (minimalne stężenie hamujące) dla drobnoustrojów środowiskowych, a układ immunologiczny krowy ulega supresji. Oprócz wyżej wymienionych wad postępowanie profilaktyczno - lecznicze typu DC nie może być stosowane w nieskończoność, gdyż jego efektywność posiada pewne granice. Nie bez znaczenie jest też fakt, że niektórzy autorzy kwestionują konieczność masowego leczenia profilaktycznego. Użycie antybiotyków poza zwalczaniem zapaleń wywiera efekt etyczny wobec zwierząt, gdyż poprawia dobrostan zwierząt. Antybiotyki przyczyniają się do redukcji cierpienia stwarzając zwierzętom bardziej komfortowe warunki funkcjonowania, a ponadto są odpowiedzialne za likwidację patogenów, które stanowią zagrożenie dla człowieka (foodborn pathogens). Stosowanie alternatyw w stosunku do antybiotyków przynosi wciąż mniejsze korzyści niż

52 samo stosowanie antybiotyków. Rosnącą alternatywą są i będą mechanizmy oparte na poprawie zarządzania zwierzętami, obniżaniu ich wydajności przed zasuszeniem, stosowaniem szczepień, probiotyków czy wzmocnieniem selekcji genetycznej krów pod kątem odporności na mastitis. Antybiotykoterapia w zasuszeniu jest wciąż mocnym fundamentem kontroli mastitis lecz warto ograniczać użycie antybiotyków, a w to miejsce wprowadzać metody pozwalające prowadzić produkcję mleczną w oparciu o naturalne mechanizmy

53 Ocena genomowa w praktyce hodowlanej Genomic evaluation in dairy cattle breeding Tomasz Strabel Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Katedra Genetyki i Podstaw Hodowli Zwierząt, ul. Wołyńska 33, Poznań; Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka, Centrum Genetyczne, ul. Kłosowa 17, Poznań, strabel@man.poznan.pl, t.strabel@cgen.pl Selekcja genomowa bydła mlecznego stała się rzeczywistością także dla krów i jałówek rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej. Do genotypowania zachęca coraz niższa cena za usługę i korzyści jakie z niej wypływają. Głównym motorem postępu genetycznego była przez wiele lat selekcja buhajów. Selekcja genomowa zmieniła w tym zakresie kilka elementów. Po pierwsze obniżyła wiek selekcji buhajów, dzięki czemu ich ocena jest tańsza i nie wymaga testowania na potomstwie. Obniżyła się dokładność oceny co wymaga zmiany strategii wykorzystania nasienia najlepszych samców. Pokolenia buhajów szybko wymieniają się, kolejne młode buhaje szybko zastępują starsze na najwyższych pozycjach miejsc rankingowych. Wartość hodowlana buhajów urodzonych w kolejnych latach rośnie dwa razy szybciej niż przed wdrożeniem oceny genomowej, z czego główne korzyści czerpią hodowcy i producenci mleka. Ocena genomowa jeszcze więcej zmieniła w selekcji samic. Hodowca wybierając na bazie indeksu rodowodowego samicę do genotypowania pozna jej wartość hodowlaną, obliczoną w praktyce z taką samą dokładnością jak ocenia się buhajów. To zupełnie nowa jakość w pracy hodowlanej. Można powiedzieć, że istnieją trzy stopnie wtajemniczenia jeśli chodzi o korzystanie z możliwości jakie daje selekcja genomowa samic. 1. Selekcja tylko kilku pojedynczych samic w stadzie. Przy tym podejściu inwestycja w nową technologię jest najmniejsza ale i korzyści także są mocno ograniczone. Strategia może być interesująca dla najlepszych pod względem indeksu rodowodowego sztuk. Hodowca zapozna się z nową technologią ale ma niewielkie szanse na znalezienie najlepszej w skali kraju samicy. Dobór zgenotypowanej sztuki będzie dokładniejszy. 2. Selekcja grupy wybranych najlepszych samic. Jeśli samica po ocenie genomowej okaże się wybitna w skali całej populacji powinna zostać matką buhajów. To otwiera okno do współpracy ze stacjami unasieniania i możliwość uzyskania korzyści jeśli urodzi się buhajek o wysokiej wartości hodowlanej. Dodatkowo hodowca pozna które sztuki są najlepsze i może kryć je nasieniem sortowanym buhajów o najwyższej wartości hodowlanej. Dzięki temu podniesie wartość hodowlaną sztuk remontowych. 3. Selekcja genomowa wszystkich jałówek. Taka strategia daje najwięcej korzyści ponieważ pozwala precyzyjnie zidentyfikować najlepsze i najgorsze jałówki. Najlepsze powinny być kojarzone z najlepszymi buhajami. Jeśli będzie to nasienie sortowane zwiększy szanse na sprzedaż dodatkowych jałówek hodowlanych w przyszłości i uzyskanie dodatkowych korzyści finansowych. Grupa najgorszych jałówek powinna zostać sprzedana ze stada co wpłynie na poprawę wyniku ekonomicznego stada: zwiększy przychody z dodatkowej produkcji mleka i obniży koszty utrzymania i remontu stada w niedalekiej przyszłości

54 Jest szereg dodatkowych korzyści z selekcji genomowej samic, z których w Polsce dostępna jest możliwość dokładniejszego doboru. Warto też wspomnieć o tym, że w przypadku genotypowania całych stad, w tym także krów można stworzyć populacje referencyjne, które ułatwiają doskonalenie nowych cech, np. zdrowotności racic. W takich sytuacjach organizacje hodowlane często dopłacają do selekcji genomowej obniżając hodowcy cenę genotypowania. Korzystają z tego bardziej zaangażowani hodowcy oraz wszyscy korzystający z postępu

55 Higiena racic aktualne rozwiązania w kontekście ekonomiki produkcji Hoof hygiene current approaches in the context of production economics Jarosław Wieczorek ECOLAB sp. z o.o., Jaroslaw.Wieczorek@ecolab.com Od 1970 r. odsetek krów mlecznych ubijanych ze względu na choroby racic gwałtownie rośnie. Choroby racic i kończyn są trzecią najczęstszą przyczyną strat w gospodarstwach mlecznych, tuż po chorobach wymion i niepłodności. Przyczyną 80% przypadków kulawizn są schorzenia racic, przy czym 80% tych schorzeń występuje na racicy tylnej zewnętrznej lub na racicy przedniej wewnętrznej (LANDMANN, 2011). Częste skutki kulawizny to zmniejszenie produkcji mleka (ETTEMA et al., (2007, NUTTER & MOFFIT, 1990), wzrost liczby komórek somatycznych (VAARST et al., 1998, YERUHAM et al., 2000), wzrost zachorowań na zapalenie wymion (PEELER et al., 1994, GRÖHN et al., 1988), wzrost zachorowań na zapalenie błony śluzowej macicy (BADURAR et al., 1992), wzrost zachorowań na ketozę (HEUER et al., 1999) oraz zaburzenia płodności (BADURA et al., 1992, HULTGREN et al., 2004, MELENDEZ et al., 2003). Straty finansowe z tym związane szybko sięgają ok. 700 euro na krowę mleczną. Zasadniczo kulawizny spowodowane schorzeniami racic można podzielić na niezakaźne choroby racic i następcze choroby zakaźne racic. Klasyczne choroby niezakaźne to ochwat, modzel, wrzód podeszwy (tzw. Zespół Rusterholza), zmiany w obrębie ściany, choroba linii białej, podwójna podeszwa, owrzodzenia górnej partii podeszwy oraz pęknięcia ściany. Przyczyn tych chorób należy upatrywać w zaburzeniach metabolicznych, w nieprawidłowym przycinaniu racic lub jego braku lub w aspektach technicznych obory. Następcze choroby zakaźne racic to gnicie rogu, zapalenie skóry przestrzeni międzypalcowych oraz zapalenie skóry palców. Ponieważ choroby te wynikają z oddziaływania określonych czynników oraz pozostają w związku z niedoborem odporności i z pewnym oddziaływaniem drobnoustrojów, pełen sukces profilaktyczny jest możliwy wyłącznie poprzez konsekwentne utrzymywanie higieny racic. Higiena racic to nie jedyny warunek utrzymania odpowiedniego poziomu zdrowia racic. Inne kwestie, jak odżywianie, zapas wody, technologia stosowana w miejscu pobytu zwierząt, ogólny stan zdrowia, klimat obory, przycinanie racic, uwarunkowania genetyczne oraz poziom higieny w oborze, również mają zasadnicze znaczenie dla skuteczności działań profilaktycznych. Dlatego też zawsze niezbędne jest stosowanie podejścia całościowego. Gnicie rogu i zapalenie skóry palców są powodowane głównie przez wilgotność, warunki beztlenowe wywoływane przyleganiem obornika oraz silnym oddziaływaniem drobnoustrojów. Dlatego też powyższe przyczyny będą leżeć w centrum działań na rzecz higieny racic. Przede wszystkim należy ograniczyć do minimum przyleganie obornika poprzez utrzymywanie czystości w obszarach wolnostanowiskowych. W związku z tym, niezależnie od posadzki, w oborze powinien być zawsze zainstalowany zgarniacz obornika. Istnieje wiele rodzajów zgarniaczy, np. urządzenia przenośne i mocowane na stałe. Jeżeli mamy do czynienia z systemem zainstalowanym na stałe, czas przeznaczony na czyszczenie powinien

56 odpowiadać długości obszaru wymagającego czyszczenia. Czyszczenie powierzchni należy zazwyczaj zapewniać w odstępach dwugodzinnych. Jeżeli będące w użytku systemy zgarniające są stare i nie uwzględniają częstotliwości czyszczenia co dwie godziny, należy dodatkowo korzystać z urządzeń przenośnych. W tym kontekście szczególnej uwagi wymaga również przestrzeń za boksem. Krowy często stoją przednimi nogami w boksie, a tylnymi bezpośrednio za boksem. W efekcie nagromadzenie obornika jest tu bardzo wysokie, a co za tym idzie istnieje znaczne ryzyko jego przylegania do racic. Dlatego też obornik z tych miejsc należy usuwać nie rzadziej niż dwa razy dziennie. Przejścia na powierzchniach nieobjętych działaniem zgarniacza również wymagają czyszczenia kilka razy dziennie. W przypadku braku innych opcji prace należy wykonywać ręcznie. Dla uzyskania pożądanego rezultatu niezmiernie ważna jest również budowa zgarniacza. Ogólnie preferuje się zgarniacze zabudowane niż zgarniacze z dwoma składającymi się łapami. Zgarniacze zabudowane przemieszczają się w oborniku w taki sposób, że krowa ma możliwość przejścia nad obornikiem, a nie przez niego. Ogranicza to maksymalnie przyleganie obornika do racic. Obok instalacji urządzeń zgarniacza należy również zatroszczyć się o kanały gnojowe, do których wpada obornik. W przeciwnym wypadku powstanie ściana z obornika, przez którą krowy będą zmuszone przechodzić kilka razy dziennie. Przedstawiono to na rysunku 1. Rysunek 1: Zgarniacz na posadzce z płyt bez kanału gnojowego W prawidłowym usuwaniu obornika niezmiernie istotna jest powierzchnia posadzki. W przypadku nierówności lub nachyleń powierzeni w nowej oborze istnieje znaczne ryzyko, że zgarniacz nie usunie obornika. Sytuację taką pokazano na rysunku 2. Rysunek 2: nachylona posadzka z wzorem w romby

57 liczba komórek somatycznych x 1000/ml produkcja mleka [kg/d] XIV Forum Zootechniczno-Weterynaryjne, Poznań kwietnia 2018 Kolejnym istotnym elementem w zakresie higieny racic jest obniżenie poziomu wilgoci na racicy. Z jednej strony efekt ten można uzyskać poprzez utrzymywanie wysokiego poziomu czystości w obszarze wolnostanowiskowym. Klimat w oborze jest tu istotny, ponieważ dobra cyrkulacja powietrza umożliwia szybsze schnięcie posadzek, redukując poziom wilgotności. Na rysunku 3 pokazano dobry efekt schnięcia na nachylonej posadzce. Rysunek 3: Nachylona posadzka o korzystnych właściwościach w zakresie schnięcia Z drugiej strony czas, przez który krowa leży w boksie wpływa znacząco na schnięcie racic. W kilku badaniach naukowych wykazano, że stosunek ilościowy krów do boksów powinien wynosić 1:1. W przeciwnym wypadku nastąpi spadek produkcji mleka oraz wzrost liczby komórek somatycznych, jak widać na rysunku 4. liczba komórek somatycznych produkcja mleka wskaźnik ilości krów [%] Rysunek 4: Liczba komórek somatycznych oraz produkcja mleka w zależności od wskaźnika ilości krów

58 Powyższe dotyczy również zdrowia racic. Tylko przy stosunku ilościowym krów do boksów wynoszącym 1:1 każda krowa ma możliwość położenia się w boksie, gdy tylko zechce. Wówczas krowa może decydować, kiedy chce ulżyć swoim narządom ruchu i położyć racice na suchej powierzchni. Jednak znaczenie dla akceptacji boksów ma nie tylko ich ilość, ale również atrakcyjność. Główne kryteria atrakcyjności to: rozmiar, umiejscowienie uwięzi, grubość warstwy podłoża (twardość), głębokość, wilgotność, czystość i klimat. Przy uwzględnieniu wszystkich powyższych aspektów, krowy leżą ok godzin dziennie. W tym czasie racice są odciążone i mogą schnąć. Sytuację optymalną przedstawiono na rysunku 5. Rysunek 5: Akceptacja boksów w oborze W celu wiązania wilgoci na racicach często używa się wapna. Należy jednak podchodzić do tego bardzo ostrożnie. Niejednokrotnie efektem stosowania wapna mogą być twarde beztlenowe warstwy na racicach. Warstwy te odpowiadają za powstawanie suchych i nieelastycznych przestrzeni między palcami. Ponadto wapno prowadzi do wysychania całej skóry. Dlatego też można w ten sposób szybko osiągnąć efekt odwrotny do zamierzonego. Ostatnim istotnym aspektem higieny racic jest redukcja oddziaływania drobnoustrojów poprzez codzienne zapewnianie czyszczenia i dezynfekcji racic. Czyszczenie może odbywać się zarówno za pomocą automatycznych systemów czyszczących przy udziale wody lub szczotek zamiast wody (Rys. 6), jak i ręcznie przy użyciu węża. Racice należy czyścić codziennie, dzięki czemu zgromadzone na nich zanieczyszczenia będą odchodzić z łatwością, warstwy beztlenowe nie zdążą powstać, a siedliska drobnoustrojów ulegną zniszczeniu. W zależności od poziomu zanieczyszczenia racic w gospodarstwie, pierwszym krokiem powinno być jednorazowe umycie myjką wysokociśnieniową. Kolejny proces to dezynfekcja, która ma sens tylko pod warunkiem uprzedniego wyczyszczenia racic. W przeciwnym wypadku roztwór dezynfekcyjny dociera tylko do powierzchni warstw obornika na racicach, a nie do drobnoustrojów znajdujących się bezpośrednio na powierzchni racicy. Proces dezynfekcji również może być wspomagany przez systemy automatyczne. Systemy te mogą być zintegrowane z systemami czyszczenia bądź stanowić odrębne systemy. Dezynfekcję można także przeprowadzić ręcznie. Klasycznym rozwiązaniem jest kąpiel racic w baseniku (Rys. 7) lub ręczny oprysk racic z zastosowaniem np. opryskiwacza plecakowego. W kąpieli racic w baseniku wykorzystuje się głównie produkty płynne. Należy mieć na

59 uwadze, że po krowach konieczne jest przygotowanie nowego roztworu kąpielowego o objętości ok. 200 l. Oprócz kąpieli w płynie istnieją również tzw. kąpiele suche racic, bazujące na tlenkach/wodorotlenkach/tetrawodorotlenkach wapnia i magnezu. Trzeba jednak pamiętać, że kąpiele suche racic niosą ze sobą to samo ryzyko, co intensywne stosowanie wapna w boksach. Obornik przylegający do racic w połączeniu z produktem do kąpieli suchej skutkuje powstawaniem twardych warstw oraz przesuszeniem. Dlatego też ogólnie nie doradza się tego wariantu. Rysunek 6: System czyszczenia racic za pomocą szczotek Rysunek 7: Kąpiel racic w baseniku betonowym Aby ograniczyć oddziaływanie drobnoustrojów na racice należy stosować wyłącznie zarejestrowane produkty biobójcze, niezależnie od sposobu ich aplikacji. Posiadają one w swoim składzie substancje aktywną w postaci np. aldehydu glutarowego lub kwasu nadoctowego. Produkty zawierające powyższe substancje aktywne znajdują się w wykazie prowadzonym przez właściwy urząd w każdym kraju. Surowców takich, jak siarczan miedzi nie wolno stosować w kąpiel racic. Nie są one wpisane na listę środków biobójczych. Ponadto nie dopuszcza się stosowania środków biobójczych w celach profilaktycznych lub leczniczych. W takim wypadku można korzystać wyłącznie z zarejestrowanych leków weterynaryjnych. Jak dotąd nie ma zarejestrowanego leku weterynaryjnego do kąpieli racic. Dlatego też weterynarze mogą wydawać recepty na siarczan miedzi i formalinę. Konieczne jest jednak przestrzeganie przy tym specjalnych warunków. Należy prowadzić dokumentację oraz stosować okresy karencji dla mleka zgodnie z wymogami dla danego zabiegu. Ponadto w tym wypadku formalinę i siarczan miedzi trzeba zakupić w aptece. Roztwory do kąpieli zawierające miedź należy zagospodarować tak, jak odpady specjalne. Przy zakupie zarejestrowanych środków biobójczych należy mieć na uwadze zgodność z normami w zakresie biogazu i środowiska, zgodność materiałową, dostosowanie do skóry i rogu, skuteczność dezynfekcji w niskich temperaturach oraz skuteczność czyszczenia. Znak jakości DLG produktów do higieny racic może być pomocny w znalezieniu wyrobów spełniających powyższe wymagania. Znak ten mogą otrzymać wyłącznie produkty, które pomyślnie przeszły badania DLG pod kątem zgodności materiałowej, odpowiedniości dla skóry i rogu oraz skuteczności dezynfekcyjnej w niskich temperaturach. Produkt HoofSmart

60 Bath firmy Ecolab był jednym z pierwszych środków do pielęgnacji kopyt, które otrzymały pozytywną ocenę DLG. Same kąpiele racic nie wystarczą, by zapobiec następczym chorobom zakaźnym racic. Stanowią one jednak skuteczne narzędzie utrzymywania higieny racic, wspomagające profilaktykę. Oprócz higieny racic należy mieć na uwadze również inne kwestie. W profilaktyce chorób wywoływanych konkretnymi czynnikami należy zawsze stosować podejście holistyczne. Efekty środków poprawy poziomu zdrowia racic, jak np. stosowania nowej kąpieli racic, można ocenić wyłącznie poprzez kompleksowe dokumentowanie wszelkich chorób racic zaobserwowanych u krów podczas przycinania racic przed zmianą i po zmianie środka

61 Higiena wymienia aktualne rozwiązania w kontekście ekonomiki produkcji Hygiene of udder current approaches in the context of production economics Jarosław Wieczorek ECOLAB sp. z o.o., Jaroslaw.Wieczorek@ecolab.com Krowa towarzyszy nam już od kilku tysięcy lat. Co ciekawe, mastitis również. Mastitis po niepłodności jest drugim czynnikiem powodującym największe brakowanie ze stad mlecznych. Nie można więc lekceważyć tego zjawiska prowadzącego do znacznych strat ekonomicznych zarówno dla hodowcy ale także dla przetwórców. Słowo Mastitis pochodzi od mastos co po grecku znaczy pierś oraz itis określającego zapalenie czegoś. Co może być przyczyną powstania zapalenia wymienia?. Najczęściej jest to wynik zakażenia przez drobnoustroje, głównie bakterie ale także przez drożdże i grzyby, uraz lub uszkodzenie mechaniczne, podrażnienie przez różnego rodzaju substancje chemiczne. Stopień zapalenia może być bardzo szeroki- od postaci podklinicznych po kliniczne o zróżnicowanym stopniu przebiegu w zależności od stopnia reakcji na czynnik drażniący. Zatem stawiam pytanie kto jest temu winien? Odpowiedz jest prosta człowiek. A konkretnie nasze lenistwo, lekceważenie oczywiście w połączeniu z brakiem wiedzy. Zatem będę powtarzał do znudzenia: Higiena doju to jeden z podstawowych elementów profilaktyki zdrowotnej. W temperaturze 37 C, w optymalnych warunkach, liczba enterobakterii podwaja się co 20 minut. Po 10 godzinach liczba bakterii to zarazków w jednym mililitrze śliny zarazków/cm 2 na skórze, w niektórych miejscach nawet więcej. 100 milionów zarazków w jednym miligramie kału! Ogólnie rzecz biorąc, liczba zarazków w danym organizmie znacznie przekracza liczbę komórek, z których ten organizm się składa. Garść faktów: u 1/4 krów występuje podkliniczne zapalenie wymienia u 1/5 krów widoczne są objawy klinicznego zapalenia wymienia 10% ćwiartek jest stale zakażonych Zapalenie wymienia = stan zapalny = w większości przypadków obrona przed agresją o podłożu zakaźnym

62 Zasady higieny doju: Przestrzegaj kolejności doju: pierwiastki, krowy świeżo ocielone, reszta stada. Krowy chore należy doić jako ostatnie, by nie dopuścić do przenoszenia się bakterii na pozostałe osobniki. Zatem co należy robić? Przed dojem: Zdjęcie osłonki z strzyku jeśli jest. Przedzdajanie. Oczyszczenie i zdezynfekowanie strzyku. Wytarcie do sucha strzyku. Nigdy nie stosuj tego samego ręcznika dla kilku krów. Założenie zdezynfekowanego aparatu udojowego na strzyk po ok. maksymalnie 1-1,5 minuty od rozpoczęcia przedzdajania. Między dojem: Odłącz podciśnienie przed zdjęciem aparatu. Zdezynfekuj aparat udojowy przed założeniem na następny strzyk nowej krowy Po doju: Zanurz strzyki w skutecznym preparacie dezyfekującym natychmiast po zakończeniu doju. Umyj i zdezynfekuj sprzęt udojowy. Schłodź mleko jak najszybciej < 10 C. Regularnie serwisuj sprzęt/wymieniaj gumy i przewody udojowe. Upewnij się, że krowy pozostają w pozycji stojącej przez ok 30 minut po doju. Kontroluj podciśnienie Zalecenia ogólne: Sprawdzaj ważność używanych produktów- etykieta. Czytaj informacje zawarte na etykiecie produktu. Załóż segregator na karty charakterystyki używanych produktów. Kupuj środki z sprawdzonych źródeł, zarejestrowane w Polsce. Chemia to skuteczne narzędzie ale może być b. niebezpieczna jeśli nie stosujemy jej zgodnie z zaleceniami producenta

63 Pamiętaj o właściwym stężeniu % stosowanych środków. Pamiętaj o odpowiedniej temperaturze- na końcu obiegu. Pamiętaj o koniecznym czasie działania środka. Pamiętaj o właściwym przechowywaniu środków chemicznych. Sprawdzaj przebieg doju, nie zajmuj się innymi czynnościami. Dlaczego trzeba o to dbać? Proszę bardzo: Za: dr inż. Tomasz Soukup Kolejny element aspektu higieny wymienia to legowisko gdzie krowa spędza ok. 80% całego czasu. Ale to temat na inne doniesienie

64 Wpływ wad postawy kończyn i chorób racic na brakowanie i produkcję Effect of limb position defects and claw diseases on culling and production Piotr Wójcik, Agata Karpowicz Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy, Zakład Hodowli Bydła, ul. Krakowska 1, Balice, piotr.wojcik@izoo.krakow.pl Schorzenia racic u bydła mlecznego, obok problemów z rozrodem oraz mastitis, są od lat główną przyczyną przedwczesnego brakowania zwierząt. Stanowią one przyczynę znacznych strat ekonomicznych gospodarstw mlecznych poniesionych z tytułu kosztów leczenia, obowiązkowej karencji na mleko, gorszego wykorzystania pasz i spadku kondycji, obniżonej wydajności oraz problemów z rozrodem. Uważane są za jedne z najbardziej kosztownych schorzeń w hodowli i chowie krów mlecznych, znacznie ograniczających ich rentowność (Stefański, 2012; Wilczek-Jagiełło, 2017 za Żukowski, 2009). Szacuje się, że z ich powodu co roku (Rzewuską i in., 2017) wydatki związane z występowaniem klinicznych przypadków schorzeń racic u bydła rasy holsztyńsko-fryzyjskiej w Europie sięgają ponad 100 Euro, zaś stanów przewlekłych i zaawansowanych trzykrotnie więcej. Dane dotyczące kosztów ponoszonych z tytułu występowania różnych schorzeń racic przez gospodarstwa w Stanach Zjednoczonych zaprezentowano w poniższej tabeli (Gołębiewski i Janda, 2015). Tabela 1. Efekt różnych chorób racic na przychód w gospodarstwie Przychód netto Przypadki kulawizn % leczonych przypadków kulawizn (wszystkich) Średni koszt kulawizn (USD) Średni koszt na przypadek (USD) Brak kulawizn Wszystkie przypadki Zapalenie skóry palca i zanokcica Tylko wrzód podeszwy Wrzód podeszwy i 393,75 zanokcica Tylko zapalenie skóry palca Wrzód podeszwy i zapalenie skóry palca Tylko zanokcica 4, Nieprawidłowości w budowie nóg i racic oraz ich schorzenia w istotny sposób wpływają zarówno na zmniejszenie liczby laktacji i skrócenie okresu użytkowania krów jak i długość ich życia (Cramer, 2009; Sawa i in., 2014). Z etycznego punktu widzenia, konsekwencją złego

65 stanu racic jest narażenie krów na znaczny dyskomfort i cierpienie. Powtarzające się zaniedbania w tym zakresie mogą być uznawane za nieprzestrzeganie przepisów o ochronie zwierząt w zakresie dobrostanu oraz niezapewnienie krowom jednej z pięciu podstawowych wolności wolności od bólu i cierpienia (Godyń, 2013). Nieleczone lub leczone w sposób niewłaściwy przyczyniają się do powstawania poważnych powikłań dla zdrowia zwierzęcia, takich jak zakażenia, obrzęki i ropnie powstające w obrębie stawów, ścięgien, pośladków i kręgosłupa. Prowadzą często do powstawania zapaleń wymienia oraz dróg rodnych, mogących skutkować poronieniami, które ostatecznie zmuszają hodowcę do wybrakowania problematycznego zwierzęcia (Stefański, 2012). W badaniach Twardonia i in. (2001) wykazano, że bakterie takie jak gronkowiec złocisty, Pseudomonas aeruginosa czy Arcanobacterium puogenes stwierdzane w miejscu ognisk ropnych w racic, obecne są również w 76% przypadków wydzielin zapalnych pochodzących z chorego wymienia oraz macicy. Szacuje się, że u krów chorych na kulawizny prawdopodobieństwo wystąpienia schorzeń jajników wzrasta o 20%, zaś przypadków endometritis wzrost ten jest 2.5 krotny. Efektem tych problemów jest opóźniona inwolucja macicy, pogorszenie wskaźników zapładnialności, wydłużenie okresu międzyciążowego. Potwierdzają to wyniki badań Nałęcz- Tarwackiej i Jędrzejek (2012), na podstawie których wykazano, że w stadzie 220 szt. krów rasy PHF cysty jajnikowe występowały najczęściej u zwierząt dotkniętych wrzodem podeszwy (13,3%), zaś endometritis najczęściej towarzyszyło krowom z truskawkową piętą (47,06% przypadków). W tabeli poniżej podano wpływ chorób palców na częstość występowania schorzeń dróg rodnych (Nałęcz-Tarwacka i Jędrzejek, 2012). Tabela2. Wpływ chorób palców na częstość występowania schorzeń dróg rodnych Wybrane choroby Liczba Schorzenia dróg rodnych palców chorych endometritis Cysty jajnikowe krów Liczba % Liczba chorych % chorych sztuk sztuk Zapalenie skóry palca ,06 3 8,82 Zapalenie skóry szpary , międzyracicowej Wrzód podeszwowy Rusterholza , ,33 Według informacji podanych przez Cha i in. (2010) konsekwencją występowania zanokcicy w u bydła mlecznego w USA jest spadek zdolności rozrodczych sięgający 50%. W tabeli poniżej podano wpływ rodzaju schorzenia racic na wydajność, parametry rozrodu i koszty leczenia (Janda i Gołębiewski, 2015)

66 Tabela 3. Rodzaj choroby i jej wpływ na wydajność, obniżoną płodność i koszty leczenia (Cha i in., 2010) Rodzaj choroby Koszt na przypadek (w USD) Spadek wydajności Obniżona płodność Koszt leczenia Wrzód podeszwy 82,97 71,84 61,25 Zapalenie skóry palca 35,41 41,37 56,18 Zanokcica 33,54 54,16 33,00 W badaniach Olechowicza i Jaśkowskiego (2015) również wykazano, że czas wystąpienia pierwszej rui po porodzie był dłuższy u krów kulejących w porównaniu ze sztukami, które nigdy nie kulały, aczkolwiek różnice te nie były statystycznie istotne. Nie wykazano natomiast wpływu stopnia kulawości na pozostałe parametry rozrodu. W badaniach Skrzypka i in. (2015) przeprowadzonych na 140 krowach rasy PHF odmiany HO o przeciętnej wydajności na poziomie kg, utrzymywanych w oborze uwiązowej, na stanowiskach ścielonych słomą, z dwukrotnie w ciągu dnia usuwanym obornikiem badano częstotliwość występowania różnych schorzeń racic w zależności od wydajności, fazy laktacji, wieku krów oraz udziału puli genowej rasy PHF. W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział poszczególnych chorób racic u krów w badanej grupie. Tabela 4. Występowanie chorób racic u badanych krów (Skrzypek i in., 2015) Choroba Liczba krów % Ogólna liczba krów ,0 Krowy z chorobami racic* 85 60,7 Nadżerki piętek 58 41,4 Wrzód podeszwy 33 23,6 Choroba białej linii 16 11,4 Zanokcica 5 3,6 Ochwat 5 3,6 Limaks 4 2,9 *u 25 krów wystąpiły co najmniej 2 choroby Częstotliwość występowania wybranych chorób racic badała też Tarwacka i Jędrzejek (2012). W stadzie 220 krów rasy PHF odmiany HO o średniej wydajności kg mleka występowanie choroby DD stwierdzono u 16% stada, zanokcicy 10% krów w stadzie, zaś wrzodu podeszwy u 7% zwierząt. Stwierdzono, że wrzód podeszwy oraz zapalenie skóry palca występowały jedynie w kończynach tylnych

67 Tabela 5. Częstość występowania wybranych chorób racic w kończynach przednich i tylnych Choroba Kończyna prawa tylna Kończyna lewa tylna Kończyna prawa przednia Kończyna lewa przednia Liczba % Liczba % Liczba % Liczba % krów krów krów krów Wrzód 9 4, , podeszwowy Zapalenie skóry 22 10, , palca Zapalenie skóry 9 4, ,45 3 1,36 2 0,91 szpary międzyracicowej Razem 40 18, ,09 3 1,36 2 0,91 Oprócz czynników środowiskowych, również wady występujące w budowie nóg i racic sprzyjają powstawaniu ich schorzeń. Zasięg występowania schorzeń racic w globalnej hodowli bydła mlecznego szacuje się na 30 do 70% (Skrzypek i in., za Cramer i in. 2008). Poprawny pokrój u bydła, w tym prawidłowa budowa i ustawienie nóg oraz racic wpływają zmniejszają prawdopodobieństwo występowania ich schorzeń, zapewniają też możliwość uzyskania od zwierząt maksymalnych wartości produkcyjnych oraz sprzyjają wydłużeniu czasu ich użytkowania. W roku 2007 PFHBiPM do indeksu selekcyjnego buhajów rasy HF wprowadziła podindeks nogi i racice. W badaniach Topolskiego i in. (2015) przeprowadzonych (na podstawie danych z SYMLEK) w populacji buhajów rasy PFH odmiany HO, urodzonych w latach , stwierdzono, że najczęściej występującymi defektami były wady w budowie kończyn, które stwierdzono u 15,23% populacji, z czego u 2,5% zwierząt był to defekt poważny. W ocenie typu i budowy krów rasy PHF kategoria nogi i racice stanowi 25% oceny ogólnej, zaś u bydła rasy RP użytkowanego mlecznie 20%, zaś użytkowanego w kierunku mięsno-mlecznym 10%. Na podstawie badań Pawliny i in. (2008) przeprowadzonych na 1943 pierwiastkach rasy PHF odmiany czarno-białej stwierdzono, że istnieje ujemna korelacja pomiędzy oceną postawy nóg tylnych z tyłu, kąta ustawienia racic i lokomocji a wskaźnikami użytkowości mlecznej (tabela poniższa). Wykazano także istnienie wysokiej korelacji fenotypowej pomiędzy oceną lokomocji a oceną kąta ustawienia racic (r = 0.60) i postawy nóg tylnych z tyłu (r = 0.50), między oceną postawy nóg tylnych z tyłu jak i oceną kąta ustawienia nóg (r = 0.50)

68 Tabela 6. Korelacje fenotypowe między cechami pokrojowymi a cechami użytkowości mlecznej (Pawlina i in., 2008). Cechy Wydajność mleka Wydajność tłuszczu Wydajność tłuszczu Postawa nóg -0.09** -0.09** -0.07** tylnych z tyłu Kąt ustawienia racic -0.10** -0.12** -0.09** Lokomocja -0.08** -0.08** -0.07** **istotne przy poziomie p 0,01 Na podstawie analizy współzależności pomiędzy cechami pokroju a efektywnością użytkowości życiowej i długowiecznością w populacji aktywnej krów na Kujawach i Pomorzu, przeprowadzonej przez Sawa i in. (2014) wykazano, że budowa nóg i racic, obok budowy wymienia, mają największy wpływ na długość użytkowania oraz liczbę laktacji. Również badania firmy Viking Genetics wskazują na pozytywną korelację pomiędzy wartością hodowlaną oszacowaną dla zdrowotności racic a długowiecznością (Kon, 2009). W badaniach niemieckich (za Żukowski, 2006) przeprowadzonych na 1225 młodych buhajach stwierdzono znaczne różnice fenotypowe w zakresie wymiarów i racic i cech ich budowy. Największe różnice dotyczyły wysokości piętki racicy (0,8 cm), twardości rogu (7 punktów) i szerokości szpary racicy (3,7 punktu). Stwierdzono silną zależność pomiędzy wysokością piętki racicy a szerokością jej szpary (0,79) oraz tworzeniem się limaksu (0,77). W badaniach podkreślono dodatnią, wysoko istotną korelację pomiędzy oceną buhajów na podstawie ich córek pod względem budowy nóg i racic, a długowiecznością krów współczynnik r=0,25. W mniejszym stopniu dziedziczona jest cecha przekątnej racicy i długość jej przedniej krawędzi. Dane udostępnione przez PFHBiPM w roku 2016, dotyczące wyników oceny typu i budowy, w tym średnie oceny za kategorię nogi i racice, u pierwiastek ras PHF, SM i RP, przeprowadzone w latach przedstawiono w poniższych tabelach 7-9. Tabela 7. Średnie oceny pierwiastek rasy PHF za nogi i racice w ocenie ogólnej w latach Rok Kategoria oceny nogi i racice ocena ogólna ,5 79, ,6 79, ,7 79,9 PHF HO ,9 80, ,1 80,2 PHF RW ,6 79, ,8 79,8-68 -

69 Tabela 8. Średnie oceny pierwiastek rasy SM zanogi i racice w ocenie ogólnej w latach Rok Kategoria oceny nogi i racice ocena ogólna ,6 79, ,7 79, ,1 79, ,3 80, ,3 80,2 Tabela 9. Średnie oceny pierwiastek rasy RP zanogi i racicew ocenie ogólnej w latach Rok Kategoria oceny nogi i racice ocena ogólna ,4 78, ,3 79, ,8 78, ,8 78, ,5 78,6 Z analizy danych zaprezentowanych w powyższych tabelach można wnioskować, że pierwiastki rasy RP uzyskują wyższą ocenę w kategorii nogi i racice w porównaniu do rasy PHF, a nawet SM. Wynika to zapewne z mocniejszej budowy kośćca kończyn i silniejszych racic u tej rasy, sposobu jej użytkowania (prowadzony wypas wpływający na poprawę zdrowotności racic), mniejszej wydajności oraz mniejszej częstotliwości występowania chorób metabolicznych. Potwierdzają to wyniki analiz Topolskiego i in. (2017) przeprowadzonych na 1581 szt. krów rasy RP objętych programem ochrony zasobów genetycznych, urodzonych w latach i ocenionych pod względem cech opisowych dla budowy nóg i racic (dane z systemu SYMLEK) przeciętnie dobra budowa nóg i racic (80,78 pkt, przy SD=4,34) oraz pozytywny trend w udoskonalaniu w kolejnych latach urodzeń cech związanych z budową nóg i racic (jako cecha opisowa), jak i wartości oszacowanych trendów fenotypowych z zakresie wymienionych cech. Dla populacji rasy simentalskiej w badaniach Jarneckiej i Jagusiaka (2017) na podstawie danych z systemu SYMLEK wykazano duże korelacje genetyczne między cechami pokroju nóg i racic, były one jednak niekorzystne. Korzystne trendy stwierdzono tylko w przypadku racic i postawy nóg tylnych w widoku z tyłu. Jeśli chodzi o różnice rasowe, dostępna literatura wskazuje na znacznie rzadsze występowanie chorób kończyn i racic u bydła rasy jersey w porównaniu z rasą HF (Skrzypek, 2001) - różnice w poziomie brakowania ze względu na choroby kończyn wynoszą -10%: dla rasy jersey poziom brakowania to 5%, dla rasy HF odmiany HO 10%. Uwarunkowane jest to różnicami genetycznymi u rasy HF wytrzymałość układu kostno-stawowo-więzadłowego i rogu racicowego jest dużo niższa

70 Literatura: 1. CHA E., HERTL J.A., BAR D., GROHN Y.T., 2010 The cost of different types of lameness in dairy cows calculated by dynamic programming. Preventive Veterinary Medicine, October 1:97 (1), CRAMER G., LISSEMORE K., GUARD C., LESLIE K., KELTON D., 2009 The association between foot lesions and culling risk in Ontario Holstein cows. Journal of Dairy Science, 92: CRAMER G., LISSEMORE K., GUARD C., LESLIE K., KELTON D., 2008 Herd- and cow-level prevalence of foot lesions in Ontario dairy cattle. Journal of Dairy Science, 91: GODYŃ D., 2013 Zastosowanie termografii w ocenie stanu zdrowotnego kończyn u zwierząt gospodarskich. Roczniki Naukowe Zootechniki, T. 40, z. 1, GOŁĘBIEWSKI M., JANDA M., 2015 Środowiskowe uwarunkowania kulawizn oraz ich konsekwencje ekonomiczne i produkcyjne. (W) Biblioteka MODR Mazowsze, Zdrowotność bydła. 6. JARNECKA O., JAGUSIAK W., 2017 Konstrukcja indeksu pokroju nóg i racic bydła simentalskiego. Materiały Konferencyjne LXXXII Zjazdu Naukowego Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego, Poznań, KON B., 2009 Ładne nogi nie znaczy zdrowsze. Hoduj z głową: bydło, styczeń-luty, NAŁĘCZ-TARWACKA T., JĘDRZEJEK D., 2012 Influence of the selected hoof dideases on reproduction parameters of polish HF cows. Acta Scientiarum Polonorum, 11(4), OLECHOWICZ J., JAŚKOWSKI J.M., 2015 Associations between different degrees of lamenes in early lactation and the fertility of dairy cows. Medycyna Weterynaryjna, 71 (1), PAWLINA E., PANKOWSKI M., KRUSZYŃSKI W., 2008 Ocena cech pokrojowych i ich związku z użytkowością mleczną krów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, 567, RZEWUSKA K., GINDERA A., BĄCZKIEWICZ K., STRABEL T., 2017 Projekt CGen Korekcja poprawa zdrowotności racic w populacji krów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej. Materiały Konferencyjne LXXXII Zjazdu Naukowego Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego, Poznań, SAWA A., BOGUCKI M., KRĘŻEL-CZOPEK S., NEJA W., 2014 Wpływ pokroju na efektywność życiowej użytkowości krów. Materiały Konferencyjne LXXIX Zjazdu Naukowego Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego, Siedlce, SKRZYPEK R., BIAŁOŃ K., SKRZYPEK K., 2015 Czynniki ryzyka w występowaniu chorób racic u wysokowydajnych krów mlecznych. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, 610, SKRZYPEK R., 2001 Charakterystyka cech funkcjonalnych u bydła rasy jersey. Przegląd Hodowlany, 69 (10), STEFAŃSKI P., 2013 Infekcyjne schorzenia racic nadal aktualne. Hodowca bydła, 181 (1), TOPOLSKI P., SOSIN-BZDUCHA E., SZYMIK B., 2017 Analiza fenotypowa cech budowy nóg i racic w populacji krów prasy polskiej czerwonej objętych programem ochrony zasobów genetycznych. Materiały Konferencyjne LXXXII Zjazdu Naukowego Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego, Poznań, TOPOLSKI P., SZYMIK B., JAGUSIAK W., SKARWECKA M., 2015 Częstość występowania wad pokroju w populacji buhajów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej. Materiały Konferencyjne XXIII Szkoły Zimowej Hodowców Bydła, Zakopane, TWARDOŃ J., SAMBORSKI Z., DEJNEKA G.J., DZIĘCIOŁ M., 2001 Wpływ schorzeń palców na układu rozrodczego i gruczołu mlekowego u krów. Medycyna Weterynaryjna, 57 (9), WILCZEK-JAGIEŁŁO A., 2017 Brakowanie krów proces, który można ograniczyć. Hodowca Bydła, 231 (9), ŻUKOWSKI K., 2008 Schorzenia racic u bydła. Model szacowania oczekiwanego postępu w stanie zdrowia racic u bydła mlecznego na drodze selekcji. Wiadomości Zootechniczne, R. XLVI, 2, ŻUKOWSKI K., 2006 Schorzenia racic u bydła. Cechy racic u bydła rasy Holsztyn niemiecki w ocenie osobniczej młodych buhajów oraz korelacje z wartościami hodowlanymi w ocenie tych buhajów na potomstwie. Wiadomości Zootechniczne, R. XLIV, 3,

71 Profilaktyka w wykonaniu właścicieli fermy na 300 krów Prophylaxis in performance of owners of farm for 300 cows Dorota Wyrobek Gospodarstwo Rolne Dorota i Grzegorz Wyrobek, Ślizów Syców, agro-wyrobek@wp.pl Gospodarstwo znajduje się w miejscowości Ślizów w woj. dolnośląskim. W jego skład wchodzi 330 ha UR z dominującym udziałem gleb klasy IV i V. Właścicielami gospodarstwa zostaliśmy w 2013 r. Stan budynków inwentarskich pochodzących z lat 70-tych oraz problemy z fachową siłą roboczą wpłynęły na podjęcie decyzji o konieczności modernizacji gospodarstwa pod kątem stworzenia jak najlepszych warunków dla zwierząt z jednoczesnym podniesieniem komfortu pracy załogi przy możliwości maksymalizacji produkcji i minimalizacji zatrudnienia z nadzieją na wzrost wydajności produkcji. Zgodnie z wytyczonymi celami w 2014 r. rozpoczęliśmy budowę nowoczesnego w pełni zautomatyzowanego cielętnika z trzema stacjami odpajania, stacją pogodową i szeregiem towarzyszących urządzeń. Po zakończeniu tej inwestycji w 2015 r. rozpoczęliśmy budowę obory wolnostanowiskowej na 320 szt. krów dojnych wyposażoną w początkowo 4 roboty udojowe firmy Lely (obecnie 5 szt.) oraz w pełni zautomatyzowany system żywienia Lely Vector wraz z szeregiem urządzeń towarzyszących. W 04/2016 rozpoczęliśmy produkcję w nowym obiekcie. Początkowo liczba krów dojnych wynosiła 140 szt., gdzie dzisiaj po dwóch latach wynosi 320 szt. Wzrost wyników produkcyjnych po przejściu do nowego obiektu przerósł nasze najśmielsze oczekiwania. Produkcja na przestrzeni zaledwie 1 mc wzrosła z 24 na 32 l/szt., gdzie obecnie wynosi 36,5 l/szt. Na uwagę zasługuje fakt, iż 1/2 stada stanowią mieszańce dwu lub trójrasowe (montbeliard i szwedzka czerwona), a udział pierwiastek z uwagi na ciągłe powiększanie stada jest nadal wysoki i wynosi 36%. Na tak szybki i znaczny wzrost wydajności produkcji miało wpływ wiele czynników, począwszy od poprawy warunków środowiskowych, zastosowania wysoko idącej precyzji żywienia, ale przede wszystkim umożliwienie zwierzętom skorzystania z komfortu wielokrotnego doju w ciągu doby z pełną swobodą dostępu do niego, z zachowaniem bardzo wysokiej higieny przez zastosowanie robotów udojowych. Oprócz wzrostu wydajności krów mlecznych zaobserwowaliśmy znaczny wzrost zdrowotności stada, skuteczności inseminacji i wszystkich z tym związanych wskaźników, a tym samym znaczny spadek kosztów związanych z obsługą weterynaryjną. Utrzymanie tak wysokiego poziomu zdrowotności stada stało się możliwe dzięki programowi zarzadzania stadem, który pozwala na ciągłe monitorowanie wielu parametrów życiowych i produkcyjnych zwierząt i umożliwia bardzo wczesne wykrycie ewentualnych stanów chorobowych. Dodatkowo w trosce o wysoką zdrowotność stada prowadzonych jest szereg działań profilaktycznych w zakresie utrzymania wysokiego statusu zdrowotnego racic i wymion, co pozwala na zredukowanie stopnia brakowania zwierząt z tego tytułu do minimum, podnosząc w znaczny sposób efektywność produkcji. Ponadto, na uwagę zasługuje fakt, iż dzięki zastosowaniu automatycznego systemu żywienia Lely Vector wszystkie grupy żywieniowe otrzymują PMR wielokrotnie w ciągu dnia, a krowy mleczne 7-8 krotnie, co pozwala na uzyskanie wysokiej smakowitości i świeżości PMR-u oraz wzrost jego pobrania

72 Reasumując, wprowadzenie najnowszych technologii produkcji bydła mlecznego i zapewnienie zwierzętom doskonałych warunków środowiskowych wpłynęło w znaczący sposób na wzrost wydajności produkcji oraz zdrowotności stada, a tym samym na znaczną poprawę efektywności produkcji i jej opłacalności

73 Skuteczne, nieantybiotykowe, bezkarencyjne leczenie DD (dermatitis digitalis) Effective, non-antibiotic non-waiting period treatment DD (dermatitis digitalis) Michał Zdunek Zdrowe Racice Sp. z O.O./Corp For Farm Animals, michalzdunek@gmail.com Od czasu wykrycia przez Alexandra Fleminga peniciliny G (1928) minęło już 90 lat. Była to jedna z najważniejszych przyczyn znacznego wydłużenia długości życia ludzi. Ta skuteczna oręż w zwalczaniu mikroorganizmów w nowoczesnym społeczeństwie stosowana jest na przemysłową i niewyobrażalna skalę. W leczeniu zwierząt antybiotyki są stosowane w/g NIK tak szeroko, iż instytucja ta bije na alarm. Mikroorganizmy z biegiem lat poprzez dobór naturalny (w tym wypadku nie do końca naturalny) i wykształcone mechanizmy, w coraz większej ilości przypadków wykazują oporność. Jak pokazuje praktyka w przypadku krętków (Treponema) powodujących Dermatitis digitalis oporność występuje dość często. Pojawiają się nowe pomysły na skuteczne związki chemiczne które mogły by być użyte w medycynie. Szeroko komentowany był przykład badań amerykańskiego zespołu Monique van Hoek z George Mason University. Stworzył on syntetyczny odpowiednik waraniego peptydu, nazwany roboczo DRGN-1. Jak wykazały doświadczenia na myszach, wspomaga on gojenie ran zakażonych szczególnie odpornymi na antybiotyki szczepami bakterii Pseudomonas aeruginosa oraz Staphlyococcus aureus. Jednak antybiotyki to nie wszystkie substancje efektywnie hamujące rozwój mikroorganizmów. Są inne, które nie mają istotnej wady antybiotyku-okresu karencji. Jest to sposób leczenia pewny i stosowany szeroko w świecie, również w Polsce. Substancjami czynnymi są chelaty Zn i Cu. Porównanie skuteczności Hoof Fit Gel (chelaty Zn i Cu) z CTC SPRAY (Chlorowodorek chlortetracykliny). Wnioski: Intra Hoof-fit Żel jest 1,57 razy skuteczniejszy niż CTC spray