Załącznik do Uchwały Nr XXX/190/2017 Rady Gminy Stupsk z dnia 19 lipca 2017 roku. Program rewitalizacji dla Gminy Stupsk na lata

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały Nr XXX/190/2017 Rady Gminy Stupsk z dnia 19 lipca 2017 roku Program rewitalizacji dla Gminy Stupsk na lata

2 Projekt współfinansowany ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna Niniejszy dokument sporządzono zgodnie z zasadą partnerstwa i partycypacji w ścisłym porozumieniu i przy współpracy z samorządem gminnym i przedstawicielami społeczności lokalnej. Zamawiający: Gmina Stupsk ul. Henryka Sienkiewicza Stupsk Wykonawca: EKODIALOG Maciej Mikulski ul. Stępińska 48/58 lok Warszawa Skład autorski: Maciej Mikulski Marta Stelmach-Orzechowska Joanna Sikorska Strona 2

3 Spis treści 1. Wstęp Uwarunkowania prawne i podstawowe definicje Nawiązanie do dokumentów strategicznych i planistycznych gminy Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stupsk Strategia Rozwoju Gminy Stupsk Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Stupsk Metodologia prac nad Programem rewitalizacji Diagnoza stanu, czynników i zjawisk kryzysowych oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych Strefa społeczna Strefa gospodarcza Strefa przestrzenno funkcjonalna Infrastruktura komunikacyjna Infrastruktura mieszkaniowa Infrastruktura społeczna i kulturalna Strefa techniczna i środowiskowa Zaopatrzenie w ciepło, energię i gaz Odnawialne źródła energii i efektywność energetyczna Gospodarka wodno ściekowa Gospodarka odpadami Dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe Wnioski z przeprowadzonej diagnozy czynników i zjawisk kryzysowych Obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji Założenia Programu rewitalizacji dla Gminy Stupsk Projekty rewitalizacyjne Projekty główne Projekty uzupełniające Mechanizmy zapewnienia komplementarności Mechanizmy włączenia interesariuszy System wdrażania i realizacji System monitorowania, ewaluacji i aktualizacji Literatura Załącznik nr 1. Raport z konsultacji społecznych Strona 3

4 Spis tabel Tabela 1. Liczba ludności wg. faktycznego miejsca zamieszkania w latach Tabela 2. Liczba ludności wg. miejsca zameldowania i liczba gospodarstw domowych w gminie Stupsk w roku 2015 zgodnie z podziałem na obręby ewidencyjne Tabela 3. Liczba ludności wg. struktury wiekowej w roku 2010 i Tabela 4. Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w ogóle ludności w latach Tabela 5. Udział ludności w wieku produkcyjnym w ogóle ludności w latach Tabela 6. Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ogóle ludności w latach Tabela 7. Liczba urodzeń żywych na 1000 ludności w latach Tabela 8. Liczba zgonów na 1000 ludności w latach Tabela 9. Przyrost naturalny na 1000 ludności w latach Tabela 10. Beneficjenci pomocy społecznej w latach Tabela 11. Rodzaje pomocy/świadczeń społecznych udzielonych mieszkańcom gminy Stupsk w latach Tabela 12. Pomoc udzielana osobom niepełnosprawnym w gminie Stupsk w latach Tabela 13. Pracujący ogółem na 1000 mieszkańców w latach Tabela 14. Struktura bezrobotnych w gminie Stupsk w latach Tabela 15. Liczba założonych Niebieskich Kart mieszkańcom gminy Stupsk w latach Tabela 16. Przestępstwa stwierdzone w latach Tabela 17. Przestępstwa i wykroczenia odnotowane w 2015r. na terenie gminy Stupsk w podziale na obręby Tabela 18. Struktura gospodarstw rolnych na terenie gminy Stupsk Tabela 19. Liczba podmiotów gospodarczych w latach Tabela 20. Podmioty gospodarki narodowej w Gminie Stupsk w latach Tabela 21. Rodzaje działalności gospodarczych na terenie gminy Stupsk Tabela 22. Podmioty gospodarcze nowo zarejestrowane w latach Tabela 23. Podmioty gospodarcze wyrejestrowane w latach Tabela 24. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym w latach Tabela 25. Zestawienie ilości podmiotów gospodarczych oraz aktywnych gospodarstw rolnych na terenie gminy Stupsk z podziałem na obręby ewidencyjne Tabela 26. Sieć komunikacyjna na terenie gminy Stupsk z uwzględnieniem kategorii drogi i rodzaju nawierzchni Tabela 27. Zestawienie dróg publicznych gminnych o nawierzchni utwardzonej i nieutwardzonej na terenie gminy Stupsk z podziałem na obręby ewidencyjne Tabela 28. Mieszkania na 1000 mieszkańców w latach Tabela 29. Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania w m 2 w latach Tabela 30. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę w latach Tabela 31. Zasoby mieszkaniowe, których właścicielem jest Gmina Stupsk Tabela 32. Liczba dzieci pobierających naukę w szkołach podstawowych na terenie gminy Stupsk w roku szkolnych 2015/ Tabela 33. Nauczyciele zatrudnieni w szkołach podstawowych na terenie gminy Stupsk w roku szkolnym 2015/ Tabela 34. Liczba uczniów w Gimnazjum im. Jana Pawła II w Stupsku w roku szkolnym 2015/ Tabela 35. Nauczyciele zatrudnieni w Gimnazjum im. Jana Pawła II w Stupsku w roku szkolnym 2015/ Strona 4

5 Tabela 36. Liczba urodzeń dzieci, które zostaną objęte obowiązkiem szkolnym na terenie gminy Stupsk Tabela 37. Planowana liczba uczniów Szkół Podstawowych na terenie gminy Stupsk w roku szkolnych do roku Tabela 38. Planowana liczba uczniów Gimnazjum im. Jana Pawła II w Stupsku w roku szkolnych do roku Tabela 39. Obiekty i urządzenia użyteczności publicznej, których właścicielem jest Gmina Stupsk Tabela 40. Emisja CO 2 w roku 2014 w gminie Stupsk w podziale na źródła powstawania Tabela 41. Stan rozwoju energetyki odnawialnej w gminie Stupsk (stan na marzec 2016r.) Tabela 42. Charakterystyka zaopatrzenia w wodę na terenie gminy Stupsk w latach Tabela 43. Przydomowe oczyszczalnie w gminie Stupsk Tabela 44. Zestawienie ilości wyrobów zawierających azbest na terenie gminy Stupsk z podziałem na obręby ewidencyjne Tabela 45. Zestawienie form ochrony przyrody objętych ochroną prawna na terenie gminy Stupsk Tabela 46. Zbiorcze zestawienie analizowanych wskaźników w strefie społecznej Tabela 47. Zbiorcze zestawienie analizowanych wskaźników w strefie gospodarczej, funkcjonalno przestrzennej i techniczno - środowiskowej Tabela 48. Zbiorcze zestawienie występowania ilości zjawisk kryzysowych w poszczególnych sferach Tabela 49. Zasięg przestrzenny obszaru zdegradowanego Tabela 50. Zasięg przestrzenny obszaru rewitalizacji Tabela 51. Komplementarność problemowa projektów rewitalizacyjnych wynikających z Programu rewitalizacji dla Gminy Stupsk na lata Tabela 52. Indykatywne ramy finansowe w odniesieniu do projektów rewitalizacyjnych wynikające z Programu rewitalizacji dla Gminy Stupsk na lata Tabela 53. Zestawienie wskaźników monitorowania i ewaluacji Programu rewitalizacji Spis wykresów Wykres 1. Ludność wg. faktycznego miejsca zamieszkania w latach na terenie gminy Stupsk. 17 Wykres 2. Udział ludności w wieku przedprodukcyjny, produkcyjnym i poprodukcyjnym w ogóle ludności w latach Wykres 3. Udział rodzin, którym przyznano zasiłki z pomocy społecznej w stosunku do łącznej ilości rodzin, w gminie, którym przyznano świadczenie [%] Wykres 4. Udział rodzin, którym przyznano zasiłki z pomocy społecznej w stosunku do średniej ilości rodzin, którym przyznano zasiłki na terenie gminy Wykres 5. Udział rodzin, którym przyznano zasiłki z pomocy społecznej w liczbie gospodarstw domowych [%] Wykres 6. Udział długotrwale bezrobotnych korzystających z pomocy społecznej w liczbie mieszkańców [%] Wykres 7. Udział bezrobotnych korzystających z pomocy społecznej w stosunku do łącznej ilości osób bezrobotnych otrzymujących świadczenie z tego tytułu [%] Wykres 8. Liczba bezrobotnych korzystających z pomocy społecznej w stosunku do średniej ilości bezrobotnych korzystających ze świadczeń na terenie gminy [%] Wykres 9. Udział rodzin dotkniętych problemem alkoholowym w liczbie gospodarstw domowych [%] Wykres 10. Przestępstwa stwierdzone (oszacowane na podstawie danych GUS BDL) na terenie gminy Stupsk w latach Wykres 11. Udział popełnionych przestępstw i wykroczeń w liczbie ludności [%] Strona 5

6 Wykres 12. Saldo podmiotów nowo zarejestrowanych i wyrejestrowanych na terenie gminy Stupsk w latach Wykres 13. Udział podmiotów gospodarczych w liczbie ludności [%] Wykres 14. Wskaźnik jakości dróg - długość dróg gminnych nieutwardzonych do długości dróg gminnych ogółem [%] Wykres 15. Udział przydomowych oczyszczalni w liczbie gospodarstw domowych [%] Wykres 16. Ilość wyrobów zawierających azbest z podziałem na obręby w stosunku do średniej w skali gminy [m 2 ] Wykres 17. Ilość wyrobów zabierających azbest w stosunku do ilości azbestu ogółem [%] Spis rysunków Rysunek 1. Położenie gminy Stupsk na tle podziału administracyjnego Polski Rysunek 2. Zasięg przestrzenny zdiagnozowanych zjawisk kryzysowych w strefie społecznej Rysunek 3. Zasięg przestrzenny zdiagnozowanych zjawisk kryzysowych w strefie gospodarczej Rysunek 4. Sieć komunikacyjna na terenie gminy Stupsk Rysunek 5. Zasięg przestrzenny zdiagnozowanych zjawisk kryzysowych w strefie funkcjonalno przestrzennej Rysunek 6. Zasięg przestrzenny zdiagnozowanych zjawisk kryzysowych w strefie techniczno - środowiskowej Rysunek 7. Formy ochrony przyrody na terenie gminy Stupsk (bez pomników przyrody) Rysunek 8. Obszar zdegradowany wyznaczony na obszarze gminy Stupsk (opracowanie własne) Strona 6

7 1. Wstęp Przemiany społeczno-gospodarcze na przestrzeni ostatniego ćwierćwiecza wywołane procesem globalizacji oraz transformacją ustrojową i wyzwaniami gospodarki wolnorynkowej spowodowały szereg niekorzystnych zjawisk i procesów na obszarach jednostek samorządu takich jak degradacja tkanki materialnej oraz narastające problemy w sferach społecznej i gospodarczej. W takiej sytuacji szczególnego znaczenia zaczęło nabierać planowanie oraz realizacja kompleksowych projektów rewitalizacyjnych, obejmujących sferę przestrzenną, społeczną, gospodarczą, środowiskową i kulturową, a tym samym odpowiadających na indywidualny zestaw zidentyfikowanych problemów, czynników i zjawisk kryzysowych występujących na danym obszarze. Program rewitalizacji dla Gminy Stupsk na lata to wieloletni program działań w sferze społecznej, gospodarczej, ekonomicznej, przestrzennej, infrastrukturalnej, środowiskowej, kulturowej, zmierzający do wyprowadzenia obszarów zdegradowanych ze stanu kryzysu oraz stworzenia warunków do ich zrównoważonego rozwoju, stanowiący narzędzie planowania, koordynowania i integrowania różnorodnych aktywności w ramach rewitalizacji. Program Rewitalizacji dla Gminy Stupsk na lata został opracowany w oparciu o założenia Narodowego Planu Rewitalizacji 2022, w oparciu o Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata oraz na podstawie Instrukcja dotycząca przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenia ładu przestrzennego. Głównym celem realizacji Programu rewitalizacji dla Gminy Stupsk na lata jest wyprowadzenie ze stanu kryzysowego poprzez usunięcie zjawisk, które spowodowały jego degradację. Rewitalizacja obejmuje przemiany zdegradowanych terenów w głównych aspektach: rozwój społeczny (zapobieganie patologiom społecznym: przestępczości, marginalizacji, wykluczenie), rozwój gospodarczy (tworzenie nowych miejsc pracy, rozpowszechnianie aktywności gospodarczej), rozwój infrastrukturalno-przestrzenny, techniczny i środowiskowy. Rewitalizacja zakłada optymalne wykorzystanie specyficznych uwarunkowań danego obszaru oraz wzmacnianie jego lokalnych potencjałów (w tym także kulturowych) i jest procesem wieloletnim, prowadzonym przez interesariuszy (m.in. przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, właścicieli nieruchomości, organy władzy publicznej, etc.) tego procesu, w tym przede wszystkim we współpracy z lokalną społecznością. Działania służące wspieraniu procesów rewitalizacji prowadzone są w sposób spójny: wewnętrznie (poszczególne działania pomiędzy sobą) oraz zewnętrznie (z lokalnymi politykami sektorowymi, np. transportową, energetyczną, celami i kierunkami wynikającymi z dokumentów strategicznych i planistycznych). Program rewitalizacji dla Gminy Stupsk na lata ma charakter otwarty, co oznacza, iż intencją władz gminy było stworzenie funkcjonalnego dokumentu, który w przyszłości będzie monitorowany i modyfikowany. Jest to dokument o charakterze strategicznym, będący odpowiedzią na potrzeby prorozwojowe zgłaszane przez mieszkańców gminy oraz partnerów instytucjonalnych i podmioty gospodarcze zainteresowane współpracą z samorządem w rozwiązywaniu najistotniejszych z punktu widzenia społeczności lokalnej problemów. Wraz z pojawianiem się kolejnych wspólnych projektów, dokument będzie uzupełniany, tak by stał się narzędziem wspierania rozwoju gminy. Pozwoli to na stworzenie na bazie tego dokumentu platformy współpracy między gminą, jej mieszkańcami i innymi podmiotami zainteresowanymi nawiązaniem takiej współpracy. Program rewitalizacji dla Gminy Stupsk na lata opracowany został z wykorzystaniem modelu ekspercko-partycypacyjnego, polegającego na możliwie szerokim udziale wszystkich interesariuszy w pracach nad Programem, przy jednoczesnym zaangażowaniu ekspertów zewnętrznych, odpowiadających między innymi za współudział w prowadzeniu procesu konsultacji społecznych oraz opracowaniu dokumentu pn. Program rewitalizacji dla Gminy Stupsk. Strona 7

8 2. Uwarunkowania prawne i podstawowe definicje Podstawą prawną przygotowania Programu rewitalizacji dla Gminy Stupsk na lata jest Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016r., poz. 446 tj. ze zm.). Zgodnie z art. 18 ust. 2 pkt 6 cytowanej Ustawy do zadań Rady Gminy należy uchwalanie programów gospodarczych. Dokumentem wskazującym zasady przygotowywania projektów realizujących cele i procesy rewitalizacji są opracowane przez Ministra Rozwoju Wytyczne Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata Wytyczne określają, jak należy rozumieć pojęcie rewitalizacji w odniesieniu do działań współfinansowanych ze środków EFRR, EFS, FS w perspektywie finansowej , wskazują instrumenty realizacji projektów rewitalizacyjnych w ramach programów operacyjnych oraz zapewniają ich spójność oraz kompleksowość. W Wytycznych sformułowano warunki, jakie muszą spełnić projekty rewitalizacyjne, by zostały zakwalifikowane do wsparcia ze środków z UE, a tym samym otrzymywały preferencje (ułatwienia w konkursach, szansa na pozakonkursowe nabory, profilowanie kryteriów wyboru projektów). Szczególny nacisk został położony na odpowiednim przygotowaniu programów rewitalizacji, aby w sposób kompleksowy (łączący sferę społeczną, gospodarczą, infrastrukturalną i środowiskową) i skoordynowany wyprowadzać obszary zdegradowane z zapaści oraz podnieść jakość życia osób mieszkających na nich. Wytyczne Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata definiują podstawowe zagadnienia związane z prowadzeniem procesu rewitalizacji: Rewitalizacja to kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno-funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji. Rewitalizacja zakłada optymalne wykorzystanie specyficznych uwarunkowań danego obszaru oraz wzmacnianie jego lokalnych potencjałów (w tym także kulturowych) i jest procesem wieloletnim, prowadzonym przez interesariuszy (m.in. przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, właścicieli nieruchomości, organy władzy publicznej, etc.) tego procesu, w tym przede wszystkim we współpracy z lokalną społecznością. Działania służące wspieraniu procesów rewitalizacji prowadzone są w sposób spójny: wewnętrznie (poszczególne działania pomiędzy sobą) oraz zewnętrznie (z lokalnymi politykami sektorowymi, np. transportową, energetyczną, celami i kierunkami wynikającymi z dokumentów strategicznych i planistycznych). Dla prowadzenia rewitalizacji wymagane są: a. uwzględnienie rewitalizacji jako istotnego elementu całościowej wizji rozwoju gminy; b. pełna diagnoza służąca wyznaczeniu obszaru rewitalizacji oraz analizie dotykających go problemów; diagnoza obejmuje kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzennofunkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe; c. ustalenie hierarchii potrzeb w zakresie działań rewitalizacyjnych; d. właściwy dobór narzędzi i interwencji do potrzeb i uwarunkowań danego obszaru; e. zsynchronizowanie działań w sferze społecznej, gospodarczej, przestrzennofunkcjonalnej, technicznej, środowiskowej; f. koordynacja prowadzonych działań oraz monitorowanie i ewaluacja skuteczności rewitalizacji; g. realizacja wynikającej z art. 5 ust. 1 rozporządzenia ogólnego zasady partnerstwa polegającej na włączeniu partnerów w procesy programowania i realizacji projektów rewitalizacyjnych w ramach Strona 8

9 programów operacyjnych oraz konsekwentnego, otwartego i trwałego dialogu z tymi podmiotami i grupami, których rezultaty rewitalizacji mają dotyczyć. Stan kryzysowy stan spowodowany koncentracją negatywnych zjawisk społecznych (w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym), współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer: a. gospodarczej (w szczególności w zakresie niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw), b. środowiskowej (w szczególności w zakresie przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia, ludzi bądź stanu środowiska), c. przestrzenno-funkcjonalnej (w szczególności w zakresie niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, deficytu lub niskiej jakości terenów publicznych), d. technicznej (w szczególności w zakresie degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz braku funkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska). Skalę negatywnych zjawisk odzwierciedlają mierniki rozwoju opisujące powyższe sfery, które wskazują na niski poziom rozwoju lub dokumentują silną dynamikę spadku poziomu rozwoju, w odniesieniu do wartości dla całej gminy. Obszar zdegradowany obszar, na którym zidentyfikowano stan kryzysowy. Dotyczy to najczęściej obszarów miejskich, ale także wiejskich. Obszar zdegradowany może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic pod warunkiem stwierdzenia sytuacji kryzysowej na każdym z podobszarów. Obszar rewitalizacji - obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechującego się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, o których mowa w pkt 2, na którym, z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się prowadzić rewitalizację. Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, lecz nie może obejmować terenów większych niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkałych przez więcej niż 30% mieszkańców gminy. W skład obszaru rewitalizacji mogą wejść obszary występowania problemów przestrzennych, takich jak tereny poprzemysłowe (w tym poportowe i powydobywcze), powojskowe lub pokolejowe, wyłącznie w przypadku, gdy przewidziane dla nich działania są ściśle powiązane z celami rewitalizacji dla danego obszaru rewitalizacji. Program rewitalizacji inicjowany, opracowany i uchwalony przez radę gminy, na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 446 t.j. ze zm.), wieloletni program działań w sferze społecznej oraz gospodarczej lub przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej lub środowiskowej, zmierzający do wyprowadzenia obszarów rewitalizacji ze stanu kryzysowego oraz stworzenia warunków do ich zrównoważonego rozwoju, stanowiący narzędzie planowania, koordynowania i integrowania różnorodnych aktywności w ramach rewitalizacji (np. lokalne programy rewitalizacji, miejskie programy rewitalizacji), Projekt rewitalizacyjny projekt w rozumieniu art. 2 pkt 18 ustawy, wynikający z programu rewitalizacji, tj. zaplanowany w programie rewitalizacji i ukierunkowany na osiągnięcie jego celów albo Strona 9

10 logicznie powiązany z treścią i celami programu rewitalizacji, zgłoszony do objęcia albo objęty współfinansowaniem UE z jednego z funduszy strukturalnych albo Funduszu Spójności w ramach programu operacyjnego. Wynikanie projektu rewitalizacyjnego z programu rewitalizacji oznacza zatem albo wskazanie (wymienienie) go wprost w programie rewitalizacji albo określenie go w ogólnym (zbiorczym) opisie innych, uzupełniających rodzajów działań rewitalizacyjnych. W celu wprowadzenia zasad przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego przygotował Instrukcję dotycząca przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenia ładu przestrzennego. Instrukcja ta skierowana jest przede wszystkim do władz samorządów lokalnych w województwie mazowieckim, odpowiedzialnych za opracowanie i wdrożenie programów rewitalizacji, a także wszystkich innych osób i podmiotów, które są zainteresowane kreowaniem zmian na zdegradowanych przestrzeniach wskazanych do rewitalizacji. Strona 10

11 3. Nawiązanie do dokumentów strategicznych i planistycznych gminy 3.1. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stupsk Kształtowanie przestrzeni z uwzględnieniem uwarunkowań i wymagań funkcjonalnych, społecznogospodarczych, środowiskowych i kulturowych zapewniają plany zagospodarowania przestrzennego oraz studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Dla obszaru gminy Stupsk obowiązuje Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Stupsk przyjęte Uchwałą Nr X/49/2015 Rady Gminy Stupsk z dnia 31 sierpnia 2015 roku. Celem Studium jest określenie polityki przestrzennej gminy, w tym lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego. W zakresie zagospodarowania przestrzennego Studium ustala następujące kierunki działań: zachowanie i rozwój wykształconych funkcji dla poszczególnych obszarów i jednostek osadniczych: rozwój miejscowości Stupsk i Konopki jako wielofunkcyjnych ośrodków mieszkaniowousługowych z obiektami działalności gospodarczej, zachowanie i aktywizacja funkcji mieszkaniowo-usługowej w Wyszynach Kościelnych, Dąbku, Strzałkowie, wykorzystanie lokalnych zasobów rolniczej przestrzeni produkcyjnej, uzupełniania przestrzeni rolniczej o nowe tereny lasów i zadrzewień oraz wód powierzchniowych, modernizacja układu komunikacyjnego. a ponadto: kierunki i wskaźniki dotyczące zagospodarowania oraz użytkowania terenów kierunki i zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego kierunki i zasady kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej kierunki i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury kierunki rozwoju komunikacji i infrastruktury technicznej Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stupsk w sposób ogólny wskazuje problemy społeczne, gospodarcze i przestrzenno-funkcjonalne. W Studium odniesiono się do warunków i jakości życia mieszkańców, wskazano tu, że gmina jest terenem odpływowym. Powodem migracji ludności z gminy jest nagromadzenie się szeregu niekorzystnych zjawisk w sferze społecznej, technicznej i ekonomicznej, szczególnie w mniejszych miejscowościach. Identyfikuje się tu problemy bezrobocia lub niskich dochodów, a co za tym idzie wykluczenia społecznego. W sferze technicznej, degradacja dotyczy niskiego poziomu realizacji inwestycji służących społeczeństwu wynikające ze słabej sytuacji finansowej gminy. Konsekwencją tego jest niewystarczająca infrastruktura służąca rekreacji i kulturze oraz ogólnej aktywności społecznej. W Studium wskazuje się na brak Gminnego Ośrodka Kultury, który jest jednym z ważniejszych elementów infrastruktury społecznej, pozwalający na integrację lokalnej społeczności oraz oddzielnych urządzeń w zakresie sportu. Program rewitalizacji dla gminy Stupsk uwzględnia zdiagnozowane w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Stupsk problemy natury społeczno gospodarczej, technicznej, przestrzennego - funkcjonalnej i środowiskowej. Założeniem Programu rewitalizacji, tak samo jak założeniem Studium jest m.in. stworzenie warunków przestrzennych dla rozwoju gospodarczego, poprawa warunków zamieszkiwania m.in. poprzez Strona 11

12 aktywizacje funkcji mieszkaniowo usługowej, doposażenie terenów osadniczych w zakresie infrastruktury technicznej, poprawa powiązań komunikacyjnych zewnętrznych i wewnętrznych itp. Założenia Programu rewitalizacji są więc zgodne z zapisami zawartymi w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Stupsk Strategia Rozwoju Gminy Stupsk Gmina Stupsk nie posiada opracowanej Strategii Rozwoju Gminy w związku z czym nie odniesiono się do jej zapisów Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Stupsk Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Stupsk została przyjęta Uchwały nr XIX/118/2016 Rady Gminy Stupsk z dnia 29 czerwca 2016 roku. Okres obowiązywania Strategii to lata Celem głównym stworzenia Strategii Rozwiązywania Problemów społecznych dla Gminy Stupsk jest poprawa jakości życia mieszkańców poprzez zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, publicznego, dążenie do integracji społecznej oraz tworzenie równych szans rozwoju społecznego wszystkim mieszkańcom. Proponowane rozwiązania przy współpracy z lokalnymi partnerami mają służyć eliminacji negatywnych zjawisk społecznych oraz zrównoważonemu rozwojowi gminy. W Strategii wyznaczono następujące cele strategiczne: pomoc osobom bezrobotnym; podejmowanie działań na rzecz osób i rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej; zapobieganie wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych i starszych; profilaktyka uzależnień i przeciwdziałanie przestępczości; organizacja alternatywnego spędzania czasu wolnego. Realizacja celów strategicznych będzie możliwa poprzez wyznaczone cele operacyjne tj.: Cel operacyjny 1: Wspieranie osób w zwiększaniu szans na rynku pracy. Cel operacyjny 2: Działania na rzecz osób i rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej. Cel operacyjny 3: Zapobieganie wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych i starszych. Cel operacyjny 4: Rozwój zintegrowanego systemu profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień. Cel operacyjny 5: Promowanie i wspieranie aktywności sportowej, kulturalnej, artystycznej wśród dzieci i młodzieży oraz rodzinnego spędzania wolnego czasu. Program rewitalizacji jest dokumentem, który tak jak Strategia ma wspierać rozwiązywanie problemów społeczno gospodarczych. Wyznaczone w Programie rewitalizacji cele identyfikują się z zapisami Strategii i są z nimi zgodne. Strona 12

13 4. Metodologia prac nad Programem rewitalizacji Zgodnie z Instrukcją dotyczącą przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenia ładu przestrzennego, do analizy w ujęciach przestrzennym, społecznym i gospodarczym oraz środowiskowym jednostkami są miejskie jednostki urbanistyczne. W przypadku Gminy Stupsk do diagnozy czynników i zjawisk kryzysowych przyjęto inny typ jednostki obręby ewidencyjne, uwzględniając fakt, że wyznaczone do analizy jednostki są wyznaczone w sposób odpowiadający istniejącym powiązaniom funkcjonalnym. Poniżej przedstawiono podział administracyjny gminy Stupsk z podziałem na obręby ewidencyjne. Diagnoza stanu Gminy Stupsk została przeprowadzona na podstawie dostępnych danych statystycznych w sferze społecznej, gospodarczej, przestrzenno funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej. Do analizy wykorzystano przede wszystkim dane Urzędu Gminy Stupsk, Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, Powiatowego Urzędu Pracy w Mławie oraz dane Głównego Urzędu Statystycznego. W każdej ze sfer przeanalizowano zestaw wskaźników, odnosząc wartości z poziomu gminnego do poziomu powiatu, województwa i kraju, otrzymując obraz sytuacji gminy względem uwarunkowań zewnętrznych. Do analiz czynników i zjawisk kryzysowych w skali gminy wybrano następujący zestaw wskaźników: Liczba ludności wg. faktycznego miejsca zamieszkania w latach Liczba ludności wg. struktury wiekowej w roku 2010 i 2015 Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w ogóle ludności w latach Udział ludności w wieku produkcyjnym w ogóle ludności w latach Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ogóle ludności w latach Udział ludności w wieku przedprodukcyjny, produkcyjnym i poprodukcyjnym w ogóle ludności w latach Liczba urodzeń żywych na 1000 ludności w latach Liczba zgonów na 1000 ludności w latach Przyrost naturalny na 1000 ludności w latach Beneficjenci pomocy społecznej w latach Rodzaje pomocy/świadczeń społecznych udzielonych mieszkańcom gminy Stupsk w latach Pomoc udzielana osobom niepełnosprawnym w gminie Stupsk w latach Pracujący ogółem na 1000 mieszkańców w latach Struktura bezrobotnych w gminie Stupsk w latach Liczba założonych Niebieskich Kart mieszkańcom gminy Stupsk w latach Przestępstwa stwierdzone w latach Liczba podmiotów gospodarczych w latach Podmioty gospodarcze nowo zarejestrowane w latach Podmioty gospodarcze wyrejestrowane w latach Saldo podmiotów nowo zarejestrowanych i wyrejestrowanych na terenie gminy Stupsk w latach Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym w latach Mieszkania na 1000 mieszkańców w latach Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania w m2 w latach Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę w latach Strona 13

14 Liczba dzieci pobierających naukę w szkołach podstawowych na terenie gminy Stupsk w roku szkolnych 2015/2016 Nauczyciele zatrudnieni w szkołach podstawowych na terenie gminy Stupsk w roku szkolnym 2015/2016 Liczba uczniów w Gimnazjum im. Jana Pawła II w Stupsku w roku szkolnym 2015/2016 Nauczyciele zatrudnieni w Gimnazjum im. Jana Pawła II w Stupsku w roku szkolnym 2015/2016 Liczba urodzeń dzieci, które zostaną objęte obowiązkiem szkolnym na terenie gminy Stupsk Planowana liczba uczniów Szkół Podstawowych na terenie gminy Stupsk w roku szkolnych do roku 2020 Planowana liczba uczniów Gimnazjum im. Jana Pawła II w Stupsku w roku szkolnych do roku 2020 W pracy nad delimitacją obszarów zdegradowanych przeprowadzono analizy wskaźnikowe tj. przeanalizowano dane liczbowe dla całej gminy w podziale na jednostki przestrzenne (tj. obręby ewidencyjne), odniesiono nominalne wartości wskaźników do liczby mieszkańców lub liczby gospodarstw danej jednostki, obliczono średnie arytmetyczne dla wskaźników w skali gminy i odniesiono do nich wartości wskaźników z poszczególnych jednostek. Jako występowanie zjawiska kryzysowego przyjęto wartości wskaźnika mniej korzystne niż średnia dla gminy Stupsk. W ramach diagnozy szczegółowej czynników i zjawisk kryzysowych zróżnicowania wewnątrzgminnego wzięto pod uwagę cztery wskaźniki w sferze społecznej, jeden wskaźnik w sferze gospodarczej, jeden wskaźnik w strefie przestrzenno funkcjonalnej oraz trzy wskaźniki w sferze techniczno środowiskowej. Wskaźniki występowania zjawisk kryzysowych ze strefy społecznej tj.: udział długotrwale bezrobotnych korzystających z pomocy społecznej w liczbie mieszkańców [%]; udział rodzin, którym przyznano zasiłki z pomocy społecznej w liczbie gospodarstw domowych [%]; udział osób dotkniętych problemem alkoholowym w liczbie ludności [%]; udział popełnionych przestępstw i wykroczeń w liczbie ludności [%]. Wskaźniki występowania zjawisk kryzysowych ze strefy gospodarczej tj.: poziom przedsiębiorczości [%]. Zróżnicowano występowanie tego zjawiska w tej strefie na: brak zjawiska kryzysowego (poziom przedsiębiorczości powyżej średniej dla gminy) występowanie zjawiska kryzysowego (poziom przedsiębiorczości poniżej średniej dla gminy) Wskaźniki występowania zjawisk kryzysowych ze strefy przestrzenno - funkcjonalnej tj.: występowanie wystarczającej infrastruktury społecznej. Zróżnicowano występowanie zjawiska w tej strefie na: brak zjawiska kryzysowego (infrastruktura społeczna i kulturalna jest wystarczająca) średnie zjawisko kryzysowe (infrastruktura społeczna i kulturalna jest, ale jest niewystarczająca) wysokie zjawisko kryzysowe (brak niezbędnej infrastruktury społecznej i kulturalnej) Wskaźniki występowania zjawisk kryzysowych ze strefy techniczno -środowiskowej tj.: ilość wyrobów zawierających azbest z podziałem na obręby w stosunku do średniej w skali gminy [m 2 ] rozwiązanie systemu gospodarki ściekowej (udział przydomowych oczyszczalni w liczbie gospodarstw [%] rozwiązanie systemu gospodarki ściekowej (wyposażenie w kanalizację: 0- brak kanalizacji, 1 jest kanalizacja). Strona 14

15 Zasięg przestrzenny zdiagnozowanych zjawisk kryzysowych został przedstawiony na rysunkach zamieszczonych w tekście. Mając na uwadze, że obszar zdegradowany odznacza się koncentracją negatywnych zjawisk, przyjęto, że obszar zdegradowany powinien charakteryzować się co najmniej trzema negatywnymi zjawiskami społecznymi mierzonymi wskaźnikami. Wiąże się to z zasadą koncentracji, zgodnie z którą działania powinny być prowadzone na obszarach o istotnym znaczeniu dla gminy, obejmujących całość lub część obszaru zdegradowanego i dotkniętych szczególną koncentracją problemów i negatywnych zjawisk kryzysowych przyjęcie dwóch wskaźników oznaczałoby współwystępowanie tych zjawisk. W wyniku analizy wybrano obszary, w których zidentyfikowano co najmniej trzy negatywne zjawiska w sferze społecznej. Kolejnym etapem było zweryfikowanie, czy potencjalne obszary zdegradowane (wyłonione z analizy wskaźników społecznych) charakteryzują się negatywnymi zjawiskami w pozostałych sferach tj. gospodarczej, przestrzenno funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej. W tym celu wybrano wskaźniki w sferach przestrzenno funkcjonalnej i techniczno środowiskowej (wskaźniki dotyczące zarówno sfery technicznej jak i środowiskowej). Do analizy wybrano jednostki cechujące się przynajmniej jednym zjawiskiem kryzysowym w którejkolwiek ze sfer. Strona 15

16 5. Diagnoza stanu, czynników i zjawisk kryzysowych oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych Gmina Stupsk jest gminą wiejską o powierzchni 118 km 2 (GUS, 2015r.) położoną w północnozachodniej części województwa mazowieckiego i środkowo-wschodniej części powiatu mławskiego. Graniczy z gminami: od północy z gminą Szydłowo, od wschodu z gminą Grudusk, od południa z gminami Regimin i Strzegowo, od zachodu z gminą Wiśniewo. Gmina Stupsk jest gminą wiejską, administracyjnie podzieloną na 25 sołectw: Bolewo, Budy Bolewskie, Dąbek, Dunaj, Jeże, Konopki, Krośnice, Morawy, Olszewo-Bołąki, Olszewo-Borzymy, Olszewo-Grzymki, Pieńpole, Rosochy, Strzałkowo, Stupsk, Sułkowo- Kolonia, Wola Szydłowska, Wola-Kolonia, Wyszyny Kościelne, Zdroje, Żmijewo Kościelne, Żmijewo-Gaje, Żmijewo-Kuce, Żmijewo-Ponki, Żmijewo-Trojany. Rysunek 1. Położenie gminy Stupsk na tle podziału administracyjnego Polski Źródło: opracowanie własne 5.1. Strefa społeczna Ludność i demografia Gmina Stupsk zgodnie z danymi za rok 2015 zamieszkiwało osób. Mieszkańcy gminy stanowili w tym okresie 0,1% ludności całego województwa mazowieckiego oraz 6,7% ludności powiatu mławskiego. W porównaniu do roku 2010, liczba mieszkańców gminy spadła o 3,2% (średnia dla całego województwa to 1,5%, a dla kraju -0,2%). Strona 16

17 Tabela 1. Liczba ludności wg. faktycznego miejsca zamieszkania w latach Jednostka terytorialna Dynamika osoba osoba osoba osoba osoba osoba 15/10 Polska ,2% Mazowieckie ,5% Powiat mławski ,6% Stupsk ,2% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata Śledząc dynamikę zmiany liczby mieszkańców gminy w okresie ostatnich 5 lat, wyraźnie widać stały trend spadkowy, przy czym, największy spadek liczby ludności nastąpił w roku 2010 (o 60 osób). Wykres 1. Ludność wg. faktycznego miejsca zamieszkania w latach na terenie gminy Stupsk Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata Sołectwa Gminy Stupsk są pomiędzy sobą bardzo zróżnicowane pod względem liczby ludności. Wg. danych wg. miejsca zameldowania w roku 2015 najwięcej osób zamieszkuje sołectwo Stupsk (780 osób), Konopki (777 osób) i Wyszyny Kościelne (505 osób), z kolei najmniej sołectwo Pieńpole (6 osób), Żmijewo Kościelna (32 osoby) i Sułkowo Kolonia (33 osoby). Sieć osadnicza gminy pod względem zaludnienia jest nierównomiernie rozłożona, około 72% jednostek osadniczych, to miejscowości małe o zaludnieniu do 200 osób, gdzie zamieszkuje ok. 30% mieszkańców gminy. Tabela 2. Liczba ludności wg. miejsca zameldowania i liczba gospodarstw domowych w gminie Stupsk w roku 2015 zgodnie z podziałem na obręby ewidencyjne L.p. Obręb ewidencyjny Liczba ludności [os.] Liczba gospodarstw domowych [szt.] 1. Bolewo Budy Bolewskie Dąbek Dunaj Jeże Konopki Krośnice Morawy Olszewo Bołąki Olszewo Borzymy Strona 17

18 11. Olszewo Grzymki Pieńpole Rosochy Strzałkowo Stupsk Sułkowo Kolonia Wola Szydłowska Wola Kolonia Wyszyny Kościelne Zdroje Żmijewo Kościelne Żmijewo Gaje Żmijewo Kuce Żmijewo Ponki Żmijewo Trojany Razem: Źródło: dane z Urzędu Gminy, stan na koniec 2015r. O zasobach ludnościowych świadczy nie tylko liczba ludności, ale również jej struktura wiekowa. Z punktu widzenia rozwoju każdej gminy bardzo ważna jest struktura według ekonomicznych grup wieku. Istotnymi wskaźnikami, pomocnymi w ocenie sytuacji demograficznej, jest udział ludności według ekonomicznych grup wieku. Wyróżniamy: wiek przedprodukcyjny - przedział wiekowy obejmujący osoby, które nie ukończyły 18. lub 15. roku życia w zależności od przyjętej klasyfikacji; jest to wiek, w którym ludzie zazwyczaj nie podejmują pracy z powodu kształcenia się lub nie mogą być zatrudnieni na mocy przepisów kodeksu pracy ze względu na zbyt niski wiek, wiek produkcyjny przedział wiekowy, w którym ludzie zazwyczaj podejmują pracę. W zależności od przyjętej klasyfikacji wiek produkcyjny obejmuje: kobiety między 15. lub 18. a 59. rokiem życia oraz mężczyzn między 15. lub 18. a 64. rokiem życia. wiek poprodukcyjny - przedział wiekowy, w którym człowiek zwykle kończy już pracę zawodową; zgodnie z najczęściej stosowaną klasyfikacją w wieku poprodukcyjnym znajdują się kobiety w wieku 60 lat i więcej oraz mężczyźni w wieku 65 lat i więcej 1. Największa liczba ludności w roku 2015 przypada na przedział wiekowy 70 i więcej, z kolei najmniejsza na wiek lat. W roku 2015 widoczny jest spadek liczby ludności w wieku od najmłodszego do 29 lat, w wieku lat i w wieku 70 i więcej, przy jednoczesnym wzroście liczby ludności najmłodszej mającej od 30 do 39 lat i 50 do 64 lat. Największa różnica w liczebności zaznacza się w trzech kategoriach wiekowych: lat, lat, lat. Spadek odnotowano w przedziałach wiekowych lat i lat, z kolei wzrost w wieku lat. Spadek w tych grupach wyniósł odpowiednio 21, 0 i 22,9 %, a wzrost 32,4%. 1 Strona 18

19 Tabela 3. Liczba ludności wg. struktury wiekowej w roku 2010 i i więcej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym w skali Polski w 2015 roku zmniejszyła się w stosunku do roku 2010 o 4,9% i wynosiła ok. 6,9 mln. Z kolei w województwie mazowieckim odnotowano niewielki wzrost liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym. W 2015 roku liczba ta wynosiła ok. 994 tys., co stanowiło 18,6% ludności, a więc o 0,7% więcej niż w 2010 roku. Duży spadek ludności w wieku przedprodukcyjnym odnotowano w powiecie mławskim w 2015 roku spadek o 11,2% w stosunku do roku W gminie Stupsk, w roku 2015 zamieszkiwało jedynie 957 osób w wieku przedprodukcyjnym, co stanowiło 19,3% ogółu ludności gminy i wskazuje na spadek rzędu 15,8 % w stosunku do 2010 roku. Tabela 4. Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w ogóle ludności w latach Jednostka terytorialna Dynamika % % % % % % 2015 [%] Polska 18,8 18,5 18,3 18,2 18,0 18,0-4,9 Mazowieckie 18,7 18,6 18,6 18,5 18,5 18,6 0,7 Powiat mławski 20,8 20,4 20,0 19,6 19,2 19,0-11,2 Stupsk 21,6 21,1 20,4 20,0 19,5 19,3-15,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata Strona 19

20 Liczba ludności w wieku produkcyjnym w skali Polski w 2015 roku zmniejszyła się w stosunku do roku 2010 o 3,5% i wynosiła ok. 24 mln. Również w województwie mazowieckim odnotowano spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym. W 2015 roku liczba ta wynosiła ok. 3,3 mln., co stanowiło 61,4% ludności, a więc o 2,0% mniej niż w 2010 roku. Spadek ludności w wieku produkcyjnym odnotowano również w powiecie mławskim w 2015 roku spadek o 1,8% w stosunku do roku W gminie Stupsk, w roku 2015 zamieszkiwało osób w wieku produkcyjnym, co stanowiło 63,1% ogółu ludności gminy i wskazuje na spadek rzędu 1,3 % w stosunku do 2010 roku. Z roku na rok udział procentowy ludności w wieku produkcyjnym wzrasta przy jednoczesnym spadku ogólnej liczby mieszkańców. W wyniku czego obserwujemy rosnący udział procentowy liczby ludności produkcyjnej w ogóle ludności na terenie gminy Stupsk w przedziale czasowym , jednak odnosząc się do dynamiki zmian ilości ludności na przestrzeni lat to jest to tendencja spadkowa, ponieważ ilość ludności w wieku produkcyjnym w rzeczywistości maleje. Tabela 5. Udział ludności w wieku produkcyjnym w ogóle ludności w latach Jednostka terytorialna Dynamika % % % % % % 2015 [%] Polska 64,4 64,2 63,9 63,4 63,0 62,4-3,5 Mazowieckie 63,5 63,3 62,9 62,4 62,0 61,4-2,0 Powiat mławski 62,9 62,9 62,9 62,9 62,9 62,7-1,8 Stupsk 61,9 62,0 62,4 62,6 63,2 63,1-1,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym w skali Polski w 2015 roku zwiększyła się w stosunku do roku 2010 o 14,3% i wynosiła ok. 7,5 mln. Również w województwie mazowieckim odnotowano wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym. W 2015 roku liczba ta wynosiła ok. 1,0 mln., co stanowiło 20,0% ludności, a więc o 13,0% więcej niż w 2010 roku. Wzrost ludności w wieku poprodukcyjnym odnotowano również w powiecie mławskim w 2015 roku wzrost o 9,2% w stosunku do roku W gminie Stupsk, w roku 2015 zamieszkiwało 879 osób w wieku poprodukcyjnym, co stanowiło 17,7% ogółu ludności gminy i wskazuje na wzrost rzędu 3,6 % w stosunku do 2010 roku. Tabela 6. Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ogóle ludności w latach Jednostka terytorialna Dynamika % % % % % % 2015 [%] Polska 16,8 17,3 17,8 18,4 19,0 19,6 14,3 Mazowieckie 17,7 18,1 18,6 19,0 19,5 20,0 13,0 Powiat mławski 16,3 16,7 17,1 17,5 17,9 18,3 9,2 Stupsk 16,5 16,8 17,2 17,4 17,3 17,7 3,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata Struktura wiekowa w gminie Stupsk przedstawiona została na poniższym wykresie. Widoczny jest znaczny malejący udział ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym przy wzroście ludności w poprodukcyjnym. W całej gminie występuje tendencja spadkowa jeśli chodzi o ogólną liczbę mieszkańców. Biorąc pod uwagę powyższe zestawienia odnoszące się do dynamiki zmian na przestrzeni lat ilość ludności produkcyjnej nie wzrasta (tendencja spadkowa tj. -1,3%). Jak wynika z danych przedstawionych na poniższym wykresie w gminie Stupsk w roku 2015 ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiła 19,3%, produkcyjnym 63,1%, zaś poprodukcyjnym 17,7%. Strona 20

21 Wykres 2. Udział ludności w wieku przedprodukcyjny, produkcyjnym i poprodukcyjnym w ogóle ludności w latach wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny 16,5 16,8 17,5 17,4 17,3 17,7 61,9 62,0 62,4 62,6 63,2 63,1 21,6 21,1 20,4 20,0 19,5 19, Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata Spadek liczby urodzeń żywych na 1000 ludności (porównując lata 2010 i 2015) nastąpił we wszystkich analizowanych jednostkach terytorialnych. Największy miał miejsce na obszarze gminy Stupsk o 2,6. W powiecie wskaźnik urodzeń żywych w 2015 roku w stosunku do roku 2010 zmalał o 0,9, w województwie mazowiecki o 0,8 a w skali kraju o 1,1. W całej gminie wartość omawianego wskaźnika w 2015r. wynosił 7,9, i był niższy niż wskaźnik dla Polski, województwa i powiatu. Tabela 7. Liczba urodzeń żywych na 1000 ludności w latach Jednostka terytorialna Polska 10,7 10,1 10,0 9,6 9,7 9,6 Mazowieckie 11,6 10,9 10,8 10,4 10,7 10,8 Powiat mławski 10,6 11,3 9,4 9,6 9,8 9,7 Stupsk 10,5 10,8 9,3 9,9 10,0 7,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata Wzrost liczby zgonów na 1000 ludności (porównując lata 2010 i 2015) nastąpił we wszystkich analizowanych jednostkach terytorialnych. Największy miał miejsce na obszarze powiatu mławskiego o 1,03. W gminie Stupsk wskaźnik zgonów w 2015 roku w stosunku do roku 2010 wzrósł o 0,99, w województwie mazowiecki o 0,14 a w skali kraju o 0,44. W całej gminie wartość omawianego wskaźnika w 2015r. wynosił 11,52, i był wyższy niż wskaźnik dla Polski, województwa i powiatu. Tabela 8. Liczba zgonów na 1000 ludności w latach Jednostka terytorialna Polska 9,83 9,75 9,99 10,06 9,78 10,27 Mazowieckie 10,16 10,06 10,29 10,22 10,05 10,30 Powiat mławski 10,45 11,84 10,81 11,99 11,28 11,48 Stupsk 10,53 13,93 12,86 12,14 11,63 11,52 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata Strona 21

22 We wszystkich analizowanych jednostkach terytorialnych, oprócz województwa mazowieckiego odnotowuje się ujemny przyrost naturalny, stanowiący różnicę pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów. Analizując dane za rok 2015 widzimy, że przyrost naturalny jest najniższy w gminie Stupsk (-3,6), w powiecie mławskim (-1,8), a w skali kraju (-0,7), z kolei dodatni w województwie (0,5). Tabela 9. Przyrost naturalny na 1000 ludności w latach Jednostka terytorialna Polska 0,9 0,3 0,0-0,5 0,0-0,7 Mazowieckie 1,4 0,8 0,5 0,2 0,7 0,5 Powiat mławski 0,2-0,6-1,4-2,4-1,5-1,8 Stupsk 0,0-3,1-3,6-2,2-1,6-3,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata Podsumowując przeprowadzone analizy można zauważyć, że społeczeństwo na terenie gminy Stupsk, starzeje się, tak jak obserwuje się to w skali powiatu mławskiego, województwa mazowieckiego i w skali kraju. Zmiany zachodzące w strukturze wiekowej mieszkańców, bez podjęcia odpowiednich działań profilaktycznych, mogą pociągać za sobą problemy związane z rynkiem pracy (spadek ilości osób w wieku produkcyjnym) lub spadkiem zapotrzebowania na usługi szkolne w kolejnych latach, w związku ze spadkiem liczby osób w wieku przedprodukcyjnym. Może to mieć negatywne konsekwencje w postaci spowolnienia rozwoju gospodarczej gminy i osłabienia rynku pracy lub konieczności racjonalizacji szkół, których utrzymanie będzie nieefektywne w stosunku do liczby uczniów do nich uczęszczających. Z kolei skutkiem większej liczby osób w wieku poprodukcyjnym może być nasilenie się problemów społecznych dotykających osoby starsze oraz wzrost wydatków Gminy w zakresie opieki społecznej. Aby Gmina Stupsk mogła się rozwijać i zwiększać swoją przewagę konkurencyjną w stosunku do innych gmin, musi przede wszystkim podejmować działania zmierzające do dalszego pozyskiwania nowych mieszkańców (zwłaszcza osób młodych i młodych rodzin) oraz dostosowywania panujących warunków do potrzeb osób starszych. Aby to osiągnąć, należy przede wszystkim zwiększyć atrakcyjność zawodową i mieszkaniową terenów gminy poprzez wsparcie zatrudnienia, przygotowanie terenów atrakcyjnych dla inwestorów oraz rozwój podstawowej infrastruktury. Dlatego w ramach działań rewitalizacyjnych przewidziano m.in. prowadzenie działań mających na celu aktywizację zawodowa i społeczna osób bezrobotnych, nieaktywnych zawodowo i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz wsparcie w rozwoju lokalnej przedsiębiorczości, działania na rzecz aktywizacji i integracji społecznej oraz rozwój działalności kulturalnej, artystycznej, sportowej, rekreacyjnej i edukacyjnej wśród dzieci i młodzieży oraz dorosłych w tym budowę lub modernizacje obiektów służących takiej aktywności, ale również realizację zadań m.in. w zakresie uporządkowania gospodarki ściekowej, poprawy infrastruktury technicznej. Planowanym celem niniejszych zadań jest zachęcanie obecnych, jak i potencjalnych mieszkańców do osiedlania się na tym terenie. Efektem zaplanowanych działań będzie większy przyrost naturalny oraz mniejsze saldo migracji, a w konsekwencji wzrost liczby mieszkańców Gminy. Jednocześnie wraz z podjęciem działań na rzecz zwiększania atrakcyjności społeczno ekonomicznej osób młodych, Gmina powinna również dążyć do rozwoju usług skierowanych do starszych grup wiekowych. Konieczne jest tutaj podejmowanie działań mających na celu aktywizację społeczną, która umożliwi integrację mieszkańców w rożnym wieku oraz będzie zapobiegać wykluczeniu społecznemu. Strona 22

23 Pomoc społeczna Zadania własne gminy oraz zadania zlecone z zakresu opieki społecznej prowadzi Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Stupsku. Celem działania GOPS jest umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości, wspieranie ich w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb, umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka oraz w miarę możliwości doprowadzenie ich do życiowego usamodzielnienia oraz integracji ze środowiskiem. W poniższych zestawieniach przedstawiono beneficjentów pomocy społecznej tj. gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej oraz liczbę osób w gospodarstwach domowych korzystająca z pomocy społecznej. Gospodarstwo domowe korzystające z pomocy społecznej, to takie, które otrzymało pomoc pieniężną, rzeczową lub w formie usług za pośrednictwem ośrodka pomocy społecznej zgodnie z Ustawą z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2016 r., poz. 930). Warunkiem przyznania pomocy jest zaistnienie jednego z problemów wymienionych w Ustawie. W przypadku świadczeń pieniężnych podstawowym warunkiem ich przyznania jest kryterium dochodowe. Osoby w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej, określane także jako beneficjenci środowiskowej pomocy społecznej, to wszyscy członkowie gospodarstw domowych, (oraz osoby bezdomne), które otrzymały jakąkolwiek pomoc za pośrednictwem ośrodka pomocy społecznej. Zbiorowość obejmuje zatem świadczeniobiorców, czyli osoby, na które była wystawiona decyzja przyznająca świadczenie oraz członków ich rodzin z którymi pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym. Liczba gospodarstw korzystająca z pomocy społecznej ulega wahaniom, co jest widoczne na szczeblach wszystkich jednostek administracyjnych. W skali kraju, województwa i powiatu nastąpił spadek ilości udzielonych świadczeń rodzinom odpowiednio o 11,4%, 9,0% i 8,1%. Można więc stwierdzić, ze sytuacja rodzin uległa poprawie w roku 2015 w stosunku do lat poprzednich. Podobnie w gminie Stupsk, gdzie sytuacja rodzin korzystających z pomoc społecznej uległa poprawie w tym zakresie (spadek ilości gospodarstw korzystających z pomocy społecznej o 0,5%), jednak mniej korzystnie niż na szczeblu powiatowym, wojewódzkim i krajowym. W odniesieniu do liczby osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w roku 2015 ilość beneficjentów pomocy społecznej spadła o 0,4% w stosunku do roku Jednak odnosząc to do skali regionalnej i ogólnopolskiej, to w ośrodkach wyższego szczebla sytuacja jest zdecydowanie lepsza. W skali kraju ilość osób korzystająca ze świadczeń socjalnych spadła o 17,4%, w województwie o 15,0% a w powiecie 8,8%. Tabela 10. Beneficjenci pomocy społecznej w latach Jednostka terytorialna Dynamika 2015/2013 [%] Liczba rodzin korzystająca z pomocy społecznej Polska ,4 Mazowieckie ,0 Powiat mławski ,1 Stupsk ,5 Liczba osób w rodzinach korzystająca z pomocy społecznej Polska ,4 Mazowieckie ,0 Powiat mławski ,8 Stupsk ,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS i Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata , lata Strona 23

24 W roku 2015 na terenie gminy Stupsk 466 rodzinom przyznano pomoc społeczną. Największą pulę zasiłków stanowiły zasiłki dla bezrobotnych (27,7% ogółu przyznanych zasiłków), ubóstwo 27,0%, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego 14,4%, długotrwała lub ciężka choroba 9,0%, alkoholizm 7,9%, niepełnosprawność 7,7%, a najmniejszą przemoc w rodzinie 3,9%, potrzeba ochrony macierzyństwa i wielodzietności 2,4%. Nie przyznano zasiłków w zakresie sieroctwa, bezdomności, trudności w przystosowaniu do życia po wyjściu z zakładu karnego, narkomanii i zdarzeń losowych. Wzrost w ilości udzielanej pomocy społecznej nastąpił w przypadku przemocy w rodzinie (o 44,4%), bezrobocia (o 5,4%), alkoholizmu (o 5,4%), ubóstwa (o 4,0%), długotrwałej i ciężkiej choroby (o 2,4%). Spadek odnotowano w zakresie bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego (-9,0%). Poniżej zestawienie ilości rodzin, które otrzymały świadczenie z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Tabela 11. Rodzaje pomocy/świadczeń społecznych udzielonych mieszkańcom gminy Stupsk w latach Rodzaj zasiłku/świadczenia Dynamika 2015/2013 [%] Ubóstwo ,0 Sieroctwo Bezdomność Bezrobocie ,4 Niepełnosprawność Długotrwała lub ciężka choroba ,4 Przemoc w rodzinie ,4 Potrzeba ochrony macierzyństwa lub wielodzietności Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego ,0 Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego Alkoholizm ,4 Narkomania Zdarzenie losowe Źródło: opracowanie własne na podstawie Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata Z powyższych danych wynika, iż najpoważniejsze problemy występujące na terenie gminy Stupsk to: bezrobocie, ubóstwo, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego, długotrwała choroba, trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, alkoholizm, niepełnosprawność. Należy zaznaczyć, iż problemy te na ogół nie występują w izolacji od siebie, ale są ze sobą połączone np. bezrobocie z alkoholizmem lub bezrobocie z długotrwałą chorobą. Problemy te niosą za sobą poważne skutki społeczne dla ludności, z których najczęstszym jest ubóstwo. Wielu mieszkańców Gminy Stupsk boryka się z problemami społecznymi, co znajduje odzwierciedlenie w liczbie beneficjentów pomocy społecznej. Zjawiska takie jak bezrobocie i ubóstwo z jednej strony są wynikiem określonych procesów społeczno gospodarczych, z drugiej zaś same potrafią generować nowe problemy w postaci uzależnień czy przemocy w rodzinie. Ich rozwiązanie wymaga kompleksowego podejścia do zastanej rzeczywistości, ze szczególnym uwzględnieniem osób, które zagrożone są wykluczeniem społecznym. Jak pokazują dotychczasowe doświadczenia łatwo stać się beneficjentem systemu pomocy społecznej, o wiele trudniej jednak powrócić na drogę samodzielności i odpowiedzialności za byt własny i losy rodziny. Dlatego konieczne jest podejmowanie działań profilaktycznych, terapeutycznych oraz edukacyjnych. Przyczyną wielu problemów społecznych jest bezrobocie dlatego konieczne są również działania, zmierzające do jego ograniczenia (szkolenia, staże, Strona 24

25 praktyki itp.). W wielu przypadkach osoby korzystające z pomocy społecznej zagrożone są wykluczeniem społecznym. Dlatego konieczne jest podejmowanie działań mających na celu aktywizację społeczną, która umożliwi integrację mieszkańców w rożnym wieku i dotkniętych różnymi problemami. W 2015 r. w przypadku ubóstwa zasiłki przyznano 27,0% ogólnej liczbie osób, którym przyznano zasiłki. Ubóstwo jest to stan, w którym społeczności brakuje środków finansowych na zaspokojenie podstawowych potrzeb, uznawanych w danej społeczności za niezbędne. Pod pojęciem podstawowe potrzeby, poza spełnieniem takich potrzeb jak: wyżywienie, ubranie kryją się takie potrzeby jak: opłaty mieszkaniowe, leczenia, uzyskania wykształcenia itp. Ubóstwo jest oprócz bezrobocia głównym powodem przyznawania przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Stupsku pomocy w formie zasiłków celowych, okresowych i pomocy żywnościowej. Powodem są małe szanse na zatrudnienie osób bezrobotnych i niski poziom wykształcenia. Obserwuje się zjawisko utrwalania się dziedziczenia ubóstwa, co w konsekwencji prowadzi do degradacji pod względem materialnym i społecznym. Szybkie wykrywanie i docieranie do rodzin znajdujących się na skraju ubóstwa oraz intensywna praca socjalna przyczynia się do zapobiegania utrwalania się biernych postaw. W 2015 r. w przypadku bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego zasiłki przyznano 14,4% ogólnej liczbie osób, którym przyznano zasiłki. Większość osób korzystających z pomocy społecznej to osoby, które cechuje niezaradność życiowa, a także niezaradność w wychowywaniu dzieci oraz w prowadzeniu gospodarstwa domowego i nieracjonalne dysponowanie budżetem domowym. Rodziny mają problemy w pełnieniu ról rodzicielskich, małżeńskich oraz problemy wychowawcze. W środowisku rodzinnym przejawiają się w zachowaniach agresywnych, łamaniem przez dzieci i młodzież panujących norm i obyczajów. Na dobre stosunki między rodzicami a dziećmi wpływa atmosfera wychowawcza w domu, sytuacja finansowa i zdrowotna, stopień wykształcenia rodziców oraz wpływ środowiska. W rodzinach gdzie występują w/w problemy, brakuje umiejętności tworzenia właściwego klimatu życia rodzinnego, przekazywania właściwych wzorców i dawania rodzinie poczucia bezpieczeństwa, obdarzania dzieci troskliwą opieką. W wielu przypadkach dzieci z tych rodzin pozostawione są same sobie, większość czasu wolnego spędzają na podwórku wśród rówieśników i często mają problemy w szkole. Problemy opiekuńczo wychowawcze, przemoc w rodzinie, wielokrotnie są przyczyną umieszczania dzieci i młodzieży w placówkach opiekuńczo wychowawczych lub resocjalizacyjnych. W 2015 r. w przypadku alkoholizmu zasiłki przyznano 7,9% ogólnej liczbie osób, którym przyznano zasiłki. Grupę dysfunkcyjną, która objęta jest pomocą ze strony systemu pomocy społecznej, stanowią osoby uzależnione od alkoholu i narkotyków. Nadużywanie alkoholu i narkomania ma znaczący wpływ na wiele dziedzin życia społecznego, w tym na system opieki zdrowotnej, społecznej, na ekonomię i bezpieczeństwo mieszkańców gminy. Z problemem nadużywania alkoholu czy zażywania środków odurzających pracownicy Ośrodka spotykają się od wielu lat. Niepokojącym jest jednak fakt wzrastania liczby osób uzależnionych od alkoholu i obniżania wieku pierwszego z nim kontaktu. W wielu środowiskach daje się zauważyć zjawisko dziedziczenia alkoholizmu. Alkoholizm to częsta przyczyna interwencji sądu w sprawy opiekuńczo-wychowawcze. Praca z tak zaburzonymi klientami jest bardzo trudna, długotrwała i często skazana na niepowodzenie. Narkomania charakteryzuje się tzw. głodem narkotycznym, przymusem zażywania środków odurzających, chęcią zdobycia narkotyku za wszelką cenę i wszystkimi dostępnymi sposobami. Jednym z najczęściej stosowanych działań mających na celu przeciwdziałanie alkoholizmowi i narkomanii jest profilaktyka, która ma na celu m. in. informowanie o ich szkodliwych następstwach. Tylko właściwie dobrane programy profilaktyczne mogą się przyczynić do odrzucenia niewłaściwych zachowań. Powinny one ukazywać postawy społecznie akceptowane, wzorce alternatywne wobec subkultury alkoholowej i narkomańskiej. Wobec tego programy profilaktyczne nie powinny się koncentrować na straszeniu i proponowaniu abstynencji, ale na informowaniu o Strona 25

26 mechanizmach uzależnienia, na rozwijaniu umiejętności odpowiedzialnego podejmowania decyzji, a także umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych oraz na sprzyjaniu rozwojowi osobowości. Alkoholizm i narkomania są jednymi z przyczyn wzrostu przestępczości, która ma negatywny wpływ na funkcjonowanie lokalnej społeczności. Przestępczość dotyczy zarówno osób dorosłych jak i nieletnich. W 2015 r. w przypadku niepełnosprawności zasiłki przyznano 7,7% ogólnej liczbie osób, którym przyznano zasiłki. Ilość rodzin, którym przyznano zasiłki z tytułu niepełnosprawności w 2015r. wynosiła 36. Ze świadczeń korzystało 80 osób. W odniesieniu do roku 2010 ilość osób korzystająca z zasiłku w rodzinach wzrosła o 5%. Tabela 12. Pomoc udzielana osobom niepełnosprawnym w gminie Stupsk w latach Kategoria Dynamika 2015/2013 [%] Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach Źródło: opracowanie własne na podstawie Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata Osoba niepełnosprawna to osoba, której sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie funkcji społecznych. Osoba niepełnosprawna różni się od innych osób wyłącznie niepełnosprawnością, posiada orzeczenie o stopniu niepełnosprawności. W dzisiejszych czasach niepełnosprawność uważana jest za szczególnie istotny problem społeczny. Obserwacje pracowników Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Stupsku pozwalają stwierdzić, że sytuacja tej grupy społecznej jest bardzo trudna. Osoby niepełnosprawne mają problemy ze znalezieniem pracy. Dużym problemem są bariery architektoniczne, przykładem może być funkcjonujący na terenie gminy ośrodek zdrowia, który nie posiada rozwiązań technicznych przeznaczonych dla inwalidów. Problemem w środowisku wiejskim jest także edukacja osób niepełnosprawnych od chwili urodzenia aż do ukończenia szkoły. Osoby ciężko lub długotrwale chore narażone są na wykluczenie społeczne oraz borykają się z utrudnionym dostępem do specjalistycznej opieki medycznej, wysokimi kosztami procesu leczenia oraz często brakiem środków finansowych w wyniku pozostawania bez pracy. Problemy związane z niepełnosprawnością i długotrwałą chorobą, to również zapotrzebowanie na usługi społeczne, specjalistyczne usługi opiekuńcze, terapię, uczestnictwo w ośrodkach wsparcia. Grupami korzystającymi z pomocy z powodu niepełnosprawności i długotrwałej choroby są również osoby uzależnione, chore psychicznie. Zgodnie z danymi z Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Stupsku w 2015r. łącznie na terenie gminy w zakresie pomocy społecznej przyznano zasiłki 109 rodzinom, co stanowi 6,3% ilości gospodarstwo domowych korzystających ze świadczenia. Na podstawie danych przekazanych przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Stupsku przeanalizowano sytuację na terenie obrębów ewidencyjnych, zestawiając średnie charakteryzujące poszczególne jednostki obręby ewidencyjne z wartością dla gminy. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Stupsku najwięcej wsparcia udzielił rodzinom z obrębach ewidencyjnych: Konopki (14,68%), Stupsk (12,84%) Strzałkowo (12,84%), a w następnej kolejności w obrębach ewidencyjnych Bolewo (5,50%), Żmijewo Gaje (2,75%), Żmijewo Kościelne (2,5%), Wola Szydłowska (2,75%), Sułkowo Kolonia (2,75%) i Rosochy (2,75%). W większych obrębach jak Konopki problem ten będzie większy z uwagi na większą ilość mieszkańców. Należy jednak wziąć pod uwagę ilość zasiłków przyznanych rodzinom w stosunku do ilości gospodarstw w danym obrębie, co przedstawia poniższy wykres. Strona 26

27 Wykres 3. Udział rodzin, którym przyznano zasiłki z pomocy społecznej w stosunku do łącznej ilości rodzin, w gminie, którym przyznano świadczenie [%] Konopki 14,68 Stupsk 12,84 Strzałkowo 12,84 Bolewo 5,5 Żmijewo - Gaje 2,75 Żmijewo Kościelne 2,75 Wola Szydłowska 2,75 Sułkowo - Kolonia 2,75 Rosochy 1,83 Źródło: opracowanie własne Poniższy wskaźnik dla gminy odnosi się do średniej ilości rodzin w gminie, którym przyznano zasiłki z pomocy społecznej. Wartość wskaźnika dla gminy wynosi 4. Na poniższym wykresie widać, że dla prezentowanych obrębów ewidencyjnych wskaźnik był wyższy niż średnia dla gminy. Niewiele poniżej wartości średniej odnotowano w obrębach ewidencyjnych Wola Szydłowska, Żmijewo Gaje, Żmijewo Kościelne, Sułkowo- Kolonia i Rosochy. Wykres 4. Udział rodzin, którym przyznano zasiłki z pomocy społecznej w stosunku do średniej ilości rodzin, którym przyznano zasiłki na terenie gminy Wskaźnik dla Gminy: Konopki Stupsk Strzałkowo Bolewo Wola Szydłowska Żmijewo Gaje Żmijewo Kościelne Sułkowo Kolonia Rosochy Źródło: opracowanie własne Analizując dane statystyczne w odniesieniu do pomocy społecznej należy wziąć pod uwagę ilość zasiłków przyznanych rodzinom w stosunku do ilości gospodarstw w danym obrębie ewidencyjnym, co przedstawia poniższy wykres. Analizując dane statystyczne, liczby rodzin, którym przyznano zasiłek oraz ilości gospodarstw wskazuje się, że największa koncentracja zjawiska (powyżej średniej w gminie) występuje w obrębach ewidencyjnych: Sułkowo Kolonia (16,67%), Bolewo (16,22%), Żmijewo Gaje (14,29%), Żmijewo Kościelne (13,04%), Strzałkowo (10,07%), Rosochy (8,33%), Wola Szydłowska (7,50%), Konopki (6,61%) i Stupsk (6,54%). Strona 27

28 Wykres 5. Udział rodzin, którym przyznano zasiłki z pomocy społecznej w liczbie gospodarstw domowych [%] Wskaźnik dla Gminy: Sułkowo Kolonia Bolewo Żmijewo Gaje Żmijewo Kościelne Strzałkowo Rosochy Wola Szydłowska Konopki Stupsk 6,30 8,33 7,5 6,61 6,54 10,07 14,29 13,04 16,67 16,22 Źródło: opracowanie własne Bezrobocie i rynek pracy Z analizy rynku pracy przeprowadzonej przez Powiatowy Urząd Pracy w Mławie w 2014 roku wynika, że najliczniejszą grupę osób bezrobotnych stanowią osoby młode do 34 roku życia, to aż 48% ogółu bezrobotnych. W grupie tej znacząca ilość to osoby do 30 roku życia, które stały się nową grupą docelową działań w realizowanych przez Urząd programach aktywizacji zawodowej. W tym przedziale wiekowym było ok. 35% ogólnej liczby zarejestrowanych. Najwięcej młodych osób zamieszkuje tereny wiejskie. Aż 39,6% omawianej grupy stanowią długotrwale bezrobotni. Struktura osób młodych pod względem posiadanego doświadczenia również nie wypada korzystnie. Aż 40% wszystkich osób do 30 roku życia nie posiada doświadczenia zawodowego. Pod względem wykształcenia przeważają osoby, które ukończyły licea ogólnokształcące, szkoły policealne i technika, z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej oraz wyższym. Drugą co do wielkości grupę stanowią osoby powyżej 50 roku życia (24,37% ogółu). Aż 66% procent omawianej grupy stanowią osoby pozostające w rejestrze powyżej 12 miesięcy. Struktura pod względem doświadczenia zawodowego charakteryzuje się przeważającą liczbą bezrobotnych, którzy posiadają staż powyżej 10 lat. Najwięcej, bo aż 58% osób po 50 roku życia posiada wykształcenie średnie i zasadnicze zawodowe. Są to zawody, na które nie ma już zapotrzebowania na lokalnym rynku pracy. Dlatego też trudno jest takie osoby zaktywizować. Wśród bezrobotnych nieznacznie przeważają kobiety jest ich 51,4 % oraz osoby zamieszkałe na terenach wiejskich stanowią one 56,4 % ogółu bezrobotnych. Relacje ilościowe bezrobotnych analizowane ze względu na poziom wykształcenia pokazują, że przeważają osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz gimnazjalnym i poniżej. Liczną grupę stanowią osoby z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym. Należy zwrócić również uwagę na to, że osobom posiadającym wyższe wykształcenie coraz trudniej jest odnaleźć się na rynku pracy. Dane statystyczne wskazują, że liczba osób pracujących na 1000 mieszkańców gminy wzrosła o 5,9% w stosunku do roku Sytuacja w gminie przedstawia się korzystnie z uwagi na to, że w skali powiatu, województwa i kraju pracujących przybyło odpowiednio o 2,3%, 3,9% i 3,9%. Strona 28

29 Tabela 13. Pracujący ogółem na 1000 mieszkańców w latach Jednostka terytorialna Dynamika 2015/2010 [%] Polska ,9 Mazowieckie ,9 Powiat mławski ,3 Stupsk ,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata W roku 2015 na terenie gminy bez pracy pozostawało 238 osób. W stosunku do lat poprzednich nastąpił spadek o 25,4%. Największą ilość bezrobotnych odnotowano w roku 2013, w kolejnych latach ilość bezrobotnych stopniowo malała. Zdecydowany spadek nastąpił w przypadku osób długotrwale bezrobotnych, w porównaniu do roku 2010 ilość osób długotrwale bezrobotnych zmniejszyła się o 36,7%. Zmniejszyła się również ilość osób bezrobotnych z prawem do zasiłku o 6,3% w stosunku do roku Zasiłek dla bezrobotnych udzielany jest na okres 6 miesięcy lub 12 miesięcy w zależności od stopy bezrobocia w skali powiatu. Mniejsza ilość osób pobierających zasiłek może świadczyć o znalezieniu pracy lub po prostu utracie prawa do zasiłku. Tabela 14. Struktura bezrobotnych w gminie Stupsk w latach Kategoria Dynamika 2015/2013 [%] Ogółem [os.] ,4 Długotrwale bezrobotni [os.] ,7 Bezrobotni z prawem do zasiłku [os.] ,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata Bezrobocie jest problemem o dużym znaczeniu społecznym, który oprócz wymiaru ekonomicznego ma duże znaczenie społeczne i psychologiczne, jest czynnikiem powodującym nie tylko ubóstwo ale i wykluczenie społeczne w obszarze rynku pracy. Analizując dane statystyczne w odniesieniu do bezrobocia należy wziąć pod uwagę udział długotrwale bezrobotnych korzystających z pomocy społecznej w stosunku do ilości mieszkańców danego obrębu, co przedstawia poniższy wykres. Zgodnie z danymi z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Stupsku w 2015r. łącznie na terenie Gminy zarejestrowano jest 47 osób długotrwale bezrobotnych korzystających z pomocy społecznej. Analizując dane statystyczne, liczby bezrobotnych, którym przyznano zasiłek oraz ilości mieszkańców danego obrębu wskazuje się, że największa koncentracja zjawiska długotrwałego bezrobocia (powyżej średniej dla gminy 0,95%) występuje w obrębach ewidencyjnych: Żmijewo Gaje (6,38%), Bolewo (4,58%), Żmijewo Kościelne (3,13%), Sułkowo Kolonia (3,03%), Rosochy (2,68%), Strzałkowo (1,17%) i Konopki (1,16%). Poniżej średniej dla gminy notowano w obrębie Stupsk (0,77%). Strona 29

30 Wykres 6. Udział długotrwale bezrobotnych korzystających z pomocy społecznej w liczbie mieszkańców [%] Wskaźnik dla Gminy: Żmijewo Gaje Bolewo Żmijewo Kościelne Sułkowo Kolonia Rosochy Wola Szysłowska Strzałkowo Konopki Stupsk 0,95 1,64 1,17 1,16 0,77 3,13 3,03 2,68 4,58 6,38 Źródło: opracowanie własne Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Stupsku najwięcej wsparcia udzielił bezrobotnym w obrębach ewidencyjnych: Konopki (19,15%), Stupsk (12,77%), Bolewo (12,77%), Strzałkowo (10,64%), Żmijewo Gaje (6,38%), Rosochy (6,38%), Wola Szydłowska (4,26%), Żmijewo Kościelne (2,13%) i Sułkowo Kolonia (2,13%). Wykres 7. Udział bezrobotnych korzystających z pomocy społecznej w stosunku do łącznej ilości osób bezrobotnych otrzymujących świadczenie z tego tytułu [%] Konopki Stupsk Bolewo Strzałkowo Żmijewo Gaje Rosochy Wola Szydłowska Żmijewo Kościelne Sułkowo Kolonia 2,13 2,13 4,26 6,38 6,38 10,64 12,77 12,77 19,15 Źródło: opracowanie własne Poniższy wskaźnik dla gminy odnosi się do średniej ilości osób pozostających bez pracy, którym przyznano zasiłki z pomocy społecznej. Wartość wskaźnika dla gminy wynosi 2. Na poniższym wykresie widać, że dla prezentowanych obrębów wskaźnik był wyższy niż średnia dla gminy, oprócz obrębu Żmijewo Kościelne i Sułkowo Kolonia. Strona 30

31 Wykres 8. Liczba bezrobotnych korzystających z pomocy społecznej w stosunku do średniej ilości bezrobotnych korzystających ze świadczeń na terenie gminy [%] Wskaźnik dla Gminy: Konopki Stupsk Bolewo Strzałkowo Rosochy Żmijewo Gaje Wola Szydłowska Żmijewo Kościelne Sułkowo Kolonia Źródło: opracowanie własne Bezrobocie w Gminie Stupsk ma wiele przyczyn i jest zjawiskiem złożonym. Podstawową jego przyczyną jest ograniczona liczba miejsc pracy u miejscowych pracodawców. Ponadto niskie kwalifikacje, brak wykształcenia, wyuczona bezradność często dziedziczona po rodzicach sprzyjają wysokiemu odsetkowi tego zjawiska. Grupy narażone na bezrobocie w większej skali niż przeciętnie to: młodzież, osoby niepełnosprawne, osoby o niskich kwalifikacjach, kobiety oraz osoby starsze, po 50 roku życia. Istotny problem w Gminie stanowi bezrobocie wśród ludzi młodych. Bezpośrednio z problemem bezrobocia powiązany jest relatywnie niski poziom wykształcenia. Nieefektywne i małe gospodarstwa rolne nie zapewniają wystarczających środków finansowych, jednak dla większości zatrudnionych w rolnictwie możliwość zatrudnienia poza nim jest trudna z uwagi na niedostosowanie kompetencji do oczekiwań potencjalnych pracodawców i rynku pracy. Wielu z nich nie znajduje pracy i z tego powodu zmuszeni są rejestrowania się w Powiatowym Urzędzie Pracy. Bardzo często ograniczają się tylko do złożenia podpisu, biernie czekając na pracę. W związku z tym, konieczne jest podejmowanie działań mających na celu uświadomienie, że w poszukiwaniu pracy najważniejsza jest aktywność, próba wychodzenia wyzwaniom naprzeciw. Istotnym problemem są także wyjazdy za granicę w poszukiwaniu pracy (zwłaszcza młodych ludzi), co prowadzi do spadku liczby mieszkańców Gminy. Trzeba też zauważyć, że dane statystyczne Powiatowego Urzędu Pracy nie do końca odzwierciedlają faktyczną sytuację w sferze bezrobocia na terenie Gminy Stupsk. Oprócz faktycznie stwierdzonej liczby osób bezrobotnych, wiele jest osób, które nie są zarejestrowane. Wiele osób pracuje na czarno, inne wyjeżdżają za granicę. Należy zaznaczyć, że brak pracy lub jej utrata jest przyczyną wielu bardzo niepokojących zjawisk społecznych (tj. dysfunkcji społecznych), a także czynnikiem skutecznie ograniczającym popyt wewnętrzny. Trudna sytuacja finansowa gospodarstw domowych dotkniętych bezrobociem wymusza także ograniczenie wydatków związanych z nauką i kształceniem. Problem ten jest często w rodzinie czynnikiem konfliktowym i nasilającym patologie społeczne, takie jak nadużywanie alkoholu, zdobywanie środków pieniężnych nielegalnymi sposobami, np. kradzież, itp. Zmiany w rodzinie spowodowane bezrobociem zależą w dużej mierze od struktury rodziny, stanu dotychczasowego zagospodarowania materialnego, kondycji zdrowotnej członków rodziny oraz środowiska lokalnego. Z powodu trudnej sytuacji materialnej rodziny, dzieci popadają w sytuacje konfliktowe w szkole z wychowawcami i nauczycielami. Odbija się to wszystko bardzo silnie na postawach dzieci i młodzieży, na ich zachowanie oraz wartościowanie zjawisk i osób. Długotrwałe występowanie tych efektów bezrobocia w konsekwencji wpłynie bezpośrednio na wzrost wydatków Gminy Stupsk na pomoc społeczną w zakresie likwidacji lub minimalizacji tych zjawisk, Strona 31

32 jak również na pogorszenie wizerunku i atrakcyjności osiedleńczej oraz inwestycyjnej Gminy. Konieczne jest zatem podejmowanie działań, zmierzających do ograniczenia bezrobocia (szkolenia, staże, praktyki itp.). Aktywizacja osób bezrobotnych przyczyni się do zmniejszenia liczby mieszkańców dotkniętych ubóstwem i innymi negatywnymi zjawiskami społecznymi. Przełoży się to z kolei na spadek liczby beneficjentów pomocy społecznej. Uzależnienia i przemoc Zgodnie z art. 41 ust. 1 Ustawy z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2015 r, poz ze zm.) prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz integracji społecznej osób uzależnionych od alkoholu należy do zadań własnych gminy. Realizacja zadań, o których mowa powyżej, prowadzona jest w postaci Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, uchwalonego corocznie przez Radę Gminy. Celem Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych jest stworzenie spójnego systemu działań na terenie gminy, dotyczących ograniczenia i zmiany struktury spożycia napojów alkoholowych, zapobieganie powstawaniu szkód zdrowotnych i społecznych spowodowanych nadmiernym spożywaniem alkoholu oraz likwidację skutków nadużywania alkoholu w tym zmniejszenie skali zjawiska przemocy w rodzinie, zwiększenie skuteczności ochrony ofiar przemocy w rodzinie, zwiększenie dostępności do pomocy oraz zwiększenie skuteczności działań interwencyjnych. Realizacją zadań wynikających z Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zajmuje się Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Łącznie na terenie gminy Stupsk wg. stanu na rok 2015 odnotowano 37 rodzin dotkniętych problemem alkoholowym. Rodziny te pobierają świadczenia społeczne w związku z tym problemem. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U poz. 224) nakłada na organy jednostek samorządu terytorialnego zadania z zakresu zapobiegania i interwencji. Przeciwdziałanie narkomanii realizuje się przez odpowiednie kształtowanie polityki społecznej, gospodarczej, oświatowo-wychowawczej i zdrowotnej, a w szczególności poprzez: działalność wychowawczą, edukacyjną, informacyjną i zapobiegawczą, leczenie, rehabilitację i reintegrację osób uzależnionych, ograniczenie szkód zdrowotnych i społecznych. Według ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, narkomania to stałe lub okresowe zażywanie w celach nie medycznych środków odurzających lub substancji psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstaje uzależnienie. W ramach Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii przewiduje się następujące kierunki działań: 1. Zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od narkotyków oraz osób zagrożonych tym uzależnieniem. 2. Udzielanie rodzinom z problemami uzależnienia od narkotyków pomocy psychologicznej, psychospołecznej i prawnej, a w szczeg6lnosci ochrony przed przemocą. 3. Prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej, w szczególności dla dzieci i młodzieży. Pomoc społeczna osobom uzależnionym i rodzinom osób uzależnionych dotkniętych ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Realizację Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii prowadzi Wójt Gminy poprzez Gminną Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Strona 32

33 Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na rok 2016 oraz Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii na 2016 rok został przyjęty Uchwalą Nr XIV/76/15 Rady Gminy Stupsk z dnia 29 grudnia 2015 r. Instytucje zaangażowane w rozwiązywaniu problemów związanych z różnego rodzaju uzależnieniami to: Urząd Gminy; Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej; Punkt konsultacyjny do spraw przeciwdziałania narkomanii; Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych; Policja, Straż Gminna; Szkoły Podstawowe; Gimnazjum; Gminna Biblioteka Publiczna. Przeciwdziałanie przemocy jest przedmiotem wspólnej działalności przedstawicieli pomocy społecznej, Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, policji, oświaty, ochrony zdrowia. Podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się w oparciu o procedurę Niebieskiej Karty. Procedura "Niebieskie Karty" to instytucjonalne narzędzie służące do przeciwdziałania przemocy w rodzinie wprowadzona Ustawą z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2015r. poz. 1390). W 2010r. został opracowany Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata dla Gminy Stupsk przyjęty Uchwałą Nr XX/128/2016 Rady Gminy Stupsk z dnia 17 sierpnia 2016 roku. Ponadto w Gminie powołany został Gminny Zespół Interdyscyplinarny do spraw Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie przy Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Stupsku w skład którego wchodzi 10 osób. Są to przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Policji, oświaty, Straży Gminnej i kurator sądowy. Główne cele Zespołu Interdyscyplinarnego to pomoc osobom i rodzinom dysfunkcyjnym w przezwyciężeniu problemów, efektywne podejmowanie działań interwencyjnych i pomocowych w momencie zaistniałego problemu, rozpowszechnianie informacji o instytucjach, osobach i możliwościach udzielenia pomocy w środowisku lokalnym. Łącznie na terenie gminy Stupsk zostało założonych 8 Niebieskich Kart, wg. danych za rok Najwięcej kart na przestrzeni lat wydała Policja, w 2015r. było to 7 kart, stanowiących 87,5% wszystkich wydanych kart. Jeśli chodzi o dynamikę zmian to widoczna jest tendencja spadkowa. W stosunku do 2010r. ilość wydanych kart ogółem spadła o 62,5%. Tabela 15. Liczba założonych Niebieskich Kart mieszkańcom gminy Stupsk w latach Instytucja zakładająca Niebieskie Karty Dynamika 2015/2010 [%] Policja ,1 GOPS Oświata ,0 Służba Zdrowia GKRPA Razem ,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata Strona 33

34 Ważnym problemem na terenie Gminy Stupsk jest problem uzależnień. Zgodnie z danymi z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Stupsku w 2015r. łącznie na terenie Gminy odnotowano 37 rodzin dotkniętych problemem alkoholowym, co stanowi 2,18% ogólnej liczby gospodarstw domowych. Powyżej wskaźnika dla gminy odnotowano problem z alkoholem w rodzinach w obrębach Żmijewo Kościelne (13,04%), Sułkowo Kolonia (5,56%), Bolewo (5,41%), Żmijewo Gaje (4,76%), Rosochy (4,17%), Strzałkowo (2,88%), Stupsk (2,80%), Wola Szydłowska (2,50%). Nieco poniżej średniej notowano w obrębie Konopki (2,07%). Wykres 9. Udział rodzin dotkniętych problemem alkoholowym w liczbie gospodarstw domowych [%] Wskaźnik dla Gminy: Żmijewo Kościelne Sułkowo Kolonia Bolewo Żmijewo Gaje Rosochy Strzałkowo Stupsk Wola Szydłowska Konopki 2,18 2,88 2,80 2,50 2,07 5,56 5,41 4,76 4,17 13,04 Źródło: opracowanie własne Wartość przedstawiona na powyższym wykresie odnosi się tylko do osób pobierających świadczenie socjalne, być może osób posiadających problem z alkoholem jest więcej, jednak z uwagi na to że jest to temat wrażliwy, osoby z tym problemem mogą się nie ujawniać. Uzależnienie od alkoholu i innych używek pociąga za sobą wiele negatywnych skutków, które odbijają się w dużym stopniu na prawidłowe funkcjonowanie rodzin. Z problemem tym społeczeństwo spotyka się od wielu lat. Proces ten rozwija się diametralnie, wzrasta liczba osób uzależnionych od alkoholu i obniża się wiek pierwszego kontaktu z alkoholem. W konsekwencji dochodzi do zaburzeń komunikacji między członkami rodziny, pojawia się bieda, bezrobocie, problemy wychowawcze i zdrowotne a także inne uzależnienia czy też wchodzenie w konflikt z prawem. Kłopoty związane z alkoholem ma nie tylko osoba uzależniona, ale również osoby z najbliższego otoczenia alkoholika, związane z nim emocjonalnie, uczuciowo i ekonomicznie. Rodzina staje się przez alkoholizm niewydolna wychowawczo, cechuje ją zaburzona struktura wewnętrzna. To często rodzina uboga nie będąca w stanie zaspokoić podstawowych potrzeb życiowych dziecka, które narażone jest na przekazywanie doświadczeń, powodujących zaburzenia w jego rozwoju. Przestępczość Na terenie gminy Stupsk za stan bezpieczeństwa publicznego odpowiada Posterunek Policji w Szydłowie podlejący pod Komendę Powiatową w Mławie. Na terenie gminy Stupsk w roku 2015 wg. danych szacunkowych stwierdzono łącznie 67 przypadków przestępstwa. Największy udział miały przestępstwa o charakterze kryminalnym, które stanowiły 64,2% wszystkich popełnionych przestępstw oraz przestępstwa przeciw mieniu 44,8% popełnionych przestępstw, najmniej było z kolei przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu 1,5%. Szacuje się, że w roku 2015 popełniono mniej przestępstw o 14,9% mniej niż w roku 2014, o 101,5% mniej niż w roku 2013 i o 61,2% mniej niż w roku Podobnie sytuacja przestawiała się w pozostałych jednostkach administracyjnych. W powiecie mławskim 64,4% stanowiły przestępstwa kryminalne, a 45,0% przestępstwa przeciw mieniu. W województwie Strona 34

35 mazowieckim udział przestępstw przedstawia się następująco: 70,1% przestępstw kryminalnych i 58,8% przestępstw przeciw mieniu, a w skali kraju 65,3% przestępstw kryminalnych i 55,0% przestępstw przeciw mieniu. Rokiem, w którym odnotowano najwięcej przestępstw był rok W roku 2015 popełniono mniej przestępstw o 101,4% mniej w powiecie mławskim, o 24,2% mniej w województwie mazowieckim i o 33,0% mniej w Polsce niż w roku Tabela 16. Przestępstwa stwierdzone w latach Jednostka terytorialna Przestępstwa ogółem: Polska Mazowieckie Powiat mławski Stupsk* Przestępstwa kryminalne: Polska Mazowieckie Powiat mławski Stupsk* Przestępstwa gospodarcze: Polska Mazowieckie Powiat mławski Stupsk* Przestępstwa drogowe: Polska Mazowieckie Powiat mławski Stupsk* Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu: Polska Mazowieckie Powiat mławski Stupsk* Przestępstwa przeciwko mieniu: Polska Mazowieckie Powiat mławski Stupsk* * Główny Urząd Statystyczny udostępnia statystyki przestępstw jedynie dla powiatów, dlatego prezentowane dane są wartościami szacunkowymi bazującymi na ilości mieszkańców powiatu oraz mieszkańców gminy Stupsk. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata ; dane dla gminy Stupsk pochodzą z portalu - dane oszacowane na podstawie danych GUS, lata Strona 35

36 Wykres 10. Przestępstwa stwierdzone (oszacowane na podstawie danych GUS BDL) na terenie gminy Stupsk w latach Źródło: dane oszacowane na podstawie danych GUS BDL, lata Tabela 17. Przestępstwa i wykroczenia odnotowane w 2015r. na terenie gminy Stupsk w podziale na obręby Liczna odnotowanych przestępstw i wykroczeń L.p. Obręb ew. wykroczenia (ujawnione przestępstwa przez funkcjonariuszy Posterunku Policji w Szydłowie) 1. Bolewo Budy Bolewskie Dąbek Dunaj Jeże Konopki Krośnice Morawy Olszewo Bołąki Olszewo Borzymy Olszewo Grzymki Pieńpole Rosochy Strzałkowo Stupsk Sułkowo Kolonia Wola Szydłowska Wola Kolonia Wyszyny Kościelne Zdroje Żmijewo Kościelne Żmijewo Gaje Żmijewo Kuce 0 0 Strona 36

37 Liczna odnotowanych przestępstw i wykroczeń L.p. Obręb ew. wykroczenia (ujawnione przestępstwa przez funkcjonariuszy Posterunku Policji w Szydłowie) 24. Żmijewo Ponki Żmijewo Trojany 0 0 Razem: Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Posterunku Policji w Szydłowie Istotnym problemem natury społecznej jest poziom bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zgodnie z danymi z Posterunku Policji w Szydłowie w 2015r. łącznie na terenie Gminy odnotowano 121 przestępstw i wykroczeń, z czego 23 stanowiły przestępstwa, a 98 wykroczenia. Liczba przestępstw i wykroczeń popełnionych w skali gminy wynosi 2,49% ogólnej liczby ludności. Powyżej wskaźnika dla gminy odnotowano problem z przestępczością w obrębach Żmijewo Kościelne (9,38%), Bolewo (6,87%), Stupsk (4,49%), Konopki (3,47%), Wola Szydłowska (3,28%). Poniżej średniej wskaźnik przestępczości odnotowano w obrębach Żmijewo - Gaje (2,13%), Strzałkowo (2,10%), Sułkowo Kolonia (0,00%), Rosochy (0,00%). Wykres 11. Udział popełnionych przestępstw i wykroczeń w liczbie ludności [%] Wskaźnik dla Gminy: Żmijewo Kościelne Bolewo Stupsk Konopki Wola Szydłowska Żmijewo Gaje Strzałkowo Sułkowo-Kolonia Rosochy 0,00 0,00 2,49 2,13 2,10 3,47 3,28 4,49 6,87 9,38 Źródło: opracowanie własne Aktywność społeczna Społeczeństwo obywatelskie obejmuje zasadniczo dwa obszary: po pierwsze obywatelską aktywność zbiorową, tj. działalność organizacji pozarządowych, wspólnot sąsiedzkich, lokalnych, samorządowych, czy nawet subkulturowych, formalnych i nieformalnych grup oraz ruchów społecznych oraz, po drugie, obywatelskie postawy oraz indywidualną aktywność i świadomość obywatelską mieszkańców. W celu wspierania aktywności społecznej potrzebna jest infrastruktura społeczna. W gminie nie ma Domu Kultury, który pełni rolę centrum kulturalnych wydarzeń i spotkań pozwalających na integrację społeczna oraz zapewniających miejsce spędzania czasu wolnego. W szczególności taka potrzeba istnieje w miejscowościach o dużym skupisku ludzi np. Konopkach. W aktywność społeczną mieszkańców gminy zaangażowane są następujące organizację, skupione głównie w Konopkach. Są to m.in. Koło Emerytów i Rencistów Siwy włos w Konopkach Strona 37

38 Klub Sportowy Konopianka Konopki Koło Gospodyń Wiejskich w Konopkach Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Konopki Ochotnicza Straż Pożarna Konopki Obecnie organizacje prowadzą działalność dostosowaną do możliwości finansowych. Często jest ona ograniczona czynnikami o charakterze technicznym, społecznym czy finansowych. Wszystkie organizacje współpracują z urzędem gminy, jednak często wsparcie, które może zaoferować gmina nie jest wystarczające. W opinii przedstawicieli organizacji, Konopki są miejscowością, która posiada niewykorzystany potencjał. Respondenci zaznaczyli, że inne miejscowości w gminie mają wyremontowane świetlice wiejskie, tymczasem Konopki, gdzie znajduje się siedziba wielu organizacji pozarządowych nie mają przestrzeni na działania ani funduszy na zaadaptowanie obiektu na ten cel. Ponadto jako główne przyczyny blokujące swobodny rozwój i działalność organizacji pozarządowych respondenci wskazywali: niewystarczające środki finansowe na działanie, brak możliwości i umiejętności pozyskiwania środków zewnętrznych, trudności związane z rozliczeniem i księgowością, konieczność inwestowania środków w infrastrukturę, a nie w działania merytoryczne brak współpracy organizacji pozarządowych na terenie gminy, brak współpracy z lokalnym biznesem, który mógłby wesprzeć działania organizacji poprzez sponsoring brak warunków lokalowych do prowadzenia różnorodnych działań brak zainteresowania lokalnej społeczności współpracą i uczestnictwem w proponowanych działaniach, brak aktywności lokalnej społeczności. Poniżej przedstawiono zasięg przestrzenny analizowanych zjawisk kryzysowych. Strona 38

39 Rysunek 2. Zasięg przestrzenny zdiagnozowanych zjawisk kryzysowych w strefie społecznej Źródło: opracowanie własne 5.2. Strefa gospodarcza Stupsk jest gminą typowo rolniczą o niewielkim potencjale przemysłowym i usługowym. Najliczniejszą grupę podmiotów prowadzących działalność gospodarczą o charakterze handlowym, usługowym i produkcyjnym stanowią osoby fizyczne. Działalność tych podmiotów oparta jest głównie na samozatrudnieniu właściciela i jego rodziny, a tylko w minimalnym stopniu na zatrudnieniu pracowników najemnych. W zasadzie tylko nieliczni przedsiębiorcy (prowadzący działalność gospodarczą jako osoby fizyczne) oraz dwa podmioty gospodarcze działające w formie spółek i dzierżawca majątku po byłym PGR dają zatrudnienie większej liczbie osób, a usługi, produkcja i przetwórstwo tych podmiotów świadczone są na rynek ponad lokalny. Podobnie sytuacja wygląda w rolnictwie, dominują gospodarstwa indywidualne, na ogół nie zatrudniające pracowników. Obszar gminy Stupsk to krajobraz typowo rolniczy, w strukturze użytkowanie dominują użytki rolne (80%), w szczególności grunty orne (56%), poza tym znaczną powierzchnie zajmują grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione (18%). Struktura użytkowania gruntów wskazuje na dominującą rolę produkcji rolnej w strukturze gospodarczej gminy. Wykorzystanie gruntów na cele rolnicze jest zróżnicowane przestrzennie. Udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni gruntów poszczególnych sołectw wynosi od ok. 35% we wsi Pieńpole do ok. 94% we wsi Olszewo Borzymy, co wynika głównie z rozmieszczenia terenów leśnych. Zintegrowany wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej obliczony przez IUNG Puławy dla gminy Stupsk wynosi 51,6 punktów (w skali 100-punktowej), wobec wskaźnika najwyższego występującego w gminach powiatu mławskiego - 58,7 punktów gm. Wiśniewo. Strona 39

40 Gmina Stupsk charakteryzuje się glebami słabymi jakościowo. Grunty orne dobre i średnie jakościowo zaliczane do klas III-IV stanowią ok. 42% ogółu gruntów ornych. W układzie przestrzennym gminy najkorzystniejsza dla rolnictwa struktura gruntów ornych (duże płaty gleb kl. III-IV) występuje we północno-zachodniej części gminy (Wyszyny Kościelne, Zdroje, Dunaj, Dąbek) oraz północno - wschodniej (Żmijewo Trojany, Olszewo Grzymki). Grunty orne słabe jakościowo kl. V-VI stanowią ok. 58,0% i dominują w południowej części gminy (Sułkowo Kolonia, Bolewo, Budy Bolewskie, Rosochy, Konopki, Morawy). Struktura użytków zielonych wg klas bonitacyjnych odznacza się przewagą łąk i pastwisk średnich jakościowo - ok. 69% to kl. III i IV. Użytki zielone słabe jakościowo (przewaga kl. V i VI) występują w dużym rozdrobnieniu. Przestrzenne zróżnicowanie jakości terenów użytkowanych rolniczo wskazuje, że koncentracja terenów najbardziej przydatnych dla produkcji rolnej występuje w północnej i zachodniej części gminy, natomiast na pozostałym obszarze skupione są grunty słabe i bardzo słabe jakościowo. Dominującą formą własności jest sektor gospodarki indywidualnej, do którego należy ok. 90% użytków rolnych w gminie. Według danych ze spisu rolnego 2010r. na obszarze gminy było 609 gospodarstw rolnych, w tym 528 o powierzchni powyżej 1 ha. Średnia powierzchnia indywidualnego gospodarstwa wynosiła w gminie 16,15 ha (w tym 14,03 ha użytków rolnych) i była wyższa w porównaniu do wartości powiatu mławskiego 15,01 ha, w tym 12,87 ha użytków rolnych. Ogółem na terenie gminy Stupsk funkcjonuje 609 gospodarstw rolnych. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego na terenie gminy wynosi ok. 16 ha. Strukturę obszarową gospodarstw rolnych w gminie Stupsk wg danych spisu rolnego 2010r. przedstawia poniższa tabela. Tabela 18. Struktura gospodarstw rolnych na terenie gminy Stupsk Gospodarstwa rolne Liczba Powierzchnia [ha] Ogółem: ,69 do 1 ha włącznie 80 67, ha , ha , ha ,05 15 ha i więcej ,96 Źródło danych: Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych Powszechny Spis Rolny 2010, GUS Na terenie gminy Stupsk dominują gospodarstwa powyżej 1 ha (86%), a wśród nich najczęściej spotykanymi są te o areale 15 ha i więcej (32%). Taka struktura wskazuje, że gospodarstwa nie są rozdrobnione co dobrze wpływa na efektywność ekonomiczną i produkcyjną. Na terenie gm. Stupsk w produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż, które zajmują ok. 87% powierzchni zasiewów (wg spisu rolnego 2010r.) W grupie roślin zbożowych przeważa uprawa żyta i mieszanek zbożowych. Pod uprawę ziemniaków przeznaczane jest tylko ok. 3% pow. zasiewów (ok. 150ha). W produkcji zwierzęcej przeważa chów bydła i trzody chlewnej. Stan pogłowia zwierząt gospodarskich wg spisu rolnego 2010r przedstawiał się następująco: bydło ogółem 6,2 tys. szt., w tym krowy 3,3 tys. szt. trzoda chlewna 4,9 tys. szt. drób 69,5 tys. szt. Obsada zwierząt na 100 ha użytków rolnych wynosiła: bydło 64,4 szt. (powiat mławski 56,0 szt.), trzoda chlewna 51,2 szt. (powiat 62,7 szt.). Wielkości te świadczą o wyższym poziomie produkcji zwierzęcej, szczególnie w zakresie chowu bydła niż średnio w powiecie mławskim. Ponadto dane spisu rolnego wskazują, że chów zwierząt gospodarskich prowadzi 64 % gospodarstw rolnych. Strona 40

41 W gminie Stupsk w 2015 roku działalność gospodarczą prowadziło 261 podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON. Była to największa ilość podmiotów zarejestrowanych w odniesieniu do przestrzeni lat Ogólna dynamika zmian w latach była dodatnia i wynosiła 14,2%. Oznacza to, że na przestrzeni ostatnich 5 lat liczba przedsiębiorstw zwiększyła się o 37 podmiotów. Dodatnia dynamika zmian jest szczególnie istotna, biorąc pod uwagę dane ogólnopolskie i regionalne, bowiem w Polsce zanotowano w tym czasie wzrost o 6,6%, w województwie mazowieckim o 11,1%, a w powiecie mławskim o 5,0%. Gmina Stupsk wypada więc lepiej w porównaniu do powiatu mławskiego, województwie mazowieckim i w kraju. Tabela 19. Liczba podmiotów gospodarczych w latach Jednostka terytorialna Dynamika 2015/2010 [%] Polska ,6 Mazowieckie ,1 Powiat mławski ,0 Stupsk ,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata W przeważającej większości podmioty gospodarcze reprezentują sektor prywatny, w roku 2015 było ich 96%, a pozostałe 4% stanowiły podmioty sektora publicznego. W poniższej tabeli przedstawiono szczegółową strukturę podmiotów gospodarczych w gminie Stupsk na przestrzeni lat Tabela 20. Podmioty gospodarki narodowej w Gminie Stupsk w latach ROK sektor publiczny - ogółem sektor publiczny - państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego sektor prywatny - ogółem sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą sektor prywatny - spółki handlowe sektor prywatny - spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego sektor prywatny - spółdzielnie sektor prywatny - stowarzyszenia i organizacje społeczne PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny, dane za lata Jak wynika z powyższych danych największą liczbę w sektorze prywatnym stanowią osoby fizyczne prowadzące własną działalność gospodarczą. Ilość spółek handlowych sektora prywatnego nie przekracza 6% wszystkich podmiotów gospodarczych w gminie. Wynika z tego, że w gminie Stupsk jest tendencja do zakładania mikro i makro przedsiębiorstw w formie jednoosobowych działalności gospodarczych. Rozwój mikro i makro przedsiębiorstw jest zjawiskiem korzystnym z uwagi na większą konkurencyjność, szybkość reagowania na potrzeby rynku oraz nowe dynamiczne miejsca pracy. Poniżej w tabeli przedstawiono rodzaje działalności wg PKD2007, jakie były zarejestrowane na terenie gminy Stupsk w roku 2010 i Rolnictwem, leśnictwem, łowiectwem i rybactwem (sekcja A) w 2015 roku zajmowało się 10,7% ogólnej liczby podmiotów. W tym samym sektorze w roku 2010 działalność prowadziło 10,3% podmiotów. Znaczny odsetek przedsiębiorców działa w sektorze handlu hurtowego i detalicznego, naprawy pojazdów samochodowych, włączając motocykle (sekcja G) tj. 25,7% podmiotów w roku 2015 i 27,7% podmiotów w roku Podobnie w sektorze budownictwa (sekcja F), gdzie w 2015 roku działalność prowadziło 13,0% podmiotów, a w roku ,6% podmiotów oraz sektorze przetwórstwa przemysłowego Strona 41

42 (sekcja C) w roku 2015 roku działalność prowadziło 11,5% podmiotów, a w roku ,9% podmiotów. Odsetek przedsiębiorstw w 2015 roku działających w sektorze przemysłu i budownictwa (sekcje B-F) wynosi w gminie 25,7% wszystkich firm, co oznacza, że działalnością taką zajmowała się niemal co czwarta firma. Dla porównania w roku 2010 w tych sektorach łącznie działało 25,4% podmiotów. W Gminie Stupsk przeważają jednak podmioty prowadzące działalność usługową (sekcje G-U) tj. w 2015 roku taką działalność prowadziło 63,6% podmiotów, a w roku ,7%. Tabela 21. Rodzaje działalności gospodarczych na terenie gminy Stupsk Nazwa sekcji wg PKD Ilość podmiotów A. Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo B. Górnictwo i wydobywanie 1 2 C. Przetwórstwo przemysłowe D. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 1 0 E. Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją 0 1 F. Budownictwo G. Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle H. Transport, gospodarka magazynowa I. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 5 6 J. Informacja i komunikacja 3 5 K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 6 6 L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 0 3 M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 10 9 N. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 3 6 O. Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 7 7 P. Edukacja 5 6 Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 6 7 R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 2 3 S. Pozostała działalność usługowa T. Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby U. Organizacje i zespoły eksterytorialne 0 0 Ogółem sektor publiczny i prywatny Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny, w roku 2010 i 2015 Tempo i kierunek zmian jest zróżnicowana w skali regionu i Polski. Dynamika zmian przedsiębiorstw nowo zarejestrowanych pokazuje mniej stabilną sytuację w gminie, biorąc pod uwagę jednostki administracyjne wyższego szczebla. W roku 2015 odnotowano mniej o 40% ilości nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych niż w roku Zgodnie z poniższymi danymi statystycznymi sytuacja gminy Stupsk w tym zakresie jest gorsza w porównaniu z powiatem, województwie i obszarem całej Polski. Strona 42

43 Tabela 22. Podmioty gospodarcze nowo zarejestrowane w latach Jednostka terytorialna Dynamika 2015/2010 [%] Polska ,7 Mazowieckie ,0 Powiat mławski ,5 Stupsk ,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata Wskaźnik wyrejestrowania przedsiębiorstw na terenie gminy był zdecydowanie niższy niż w powiecie mławskim (-11,4%), województwie mazowieckim (26%) i w skali kraju (18,7%). Oznacza to, że na terenie gminy likwidowanych było relatywnie mniej przedsiębiorstw niż w innych jednostkach. W gminie najwięcej przedsiębiorstw zlikwidowano w roku 2014, w pozostałych jednostkach był to rok Tabela 23. Podmioty gospodarcze wyrejestrowane w latach Jednostka terytorialna Dynamika 2015/2010 [%] Polska ,7 Mazowieckie ,0 Powiat mławski ,4 Stupsk ,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata Zgodnie z powyższymi danymi saldo podmiotów nowo zarejestrowanych w stosunku do podmiotów wyrejestrowanych było dodatnie we wszystkich analizowanych latach. W 2015 roku wynosił 8, co oznacza że o 8 przedsiębiorstw więcej zarejestrowano niż wykreślono na terenie gminy Stupsk. Wykres 12. Saldo podmiotów nowo zarejestrowanych i wyrejestrowanych na terenie gminy Stupsk w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata Wskaźnik osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym wskazuje na relatywnie niski poziom przedsiębiorczości mieszkańców gminy (ok. 6 osoby na 100 osób w wieku produkcyjnym prowadziło działalność gospodarczą w 2015 roku). Dla porównania w powiecie mławskim były to ok. 9 osób, w województwie mazowieckim ok. 15 osób a w skali kraju ok. 12 osób. Patrząc na dynamikę zmian w latach to w gminie Stupsk była ona największa bo o 15,7% wzrosła ilość osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, a więc więcej niż w jednostkach wyższego szczebla. Przekładając to na dane liczbowe nastąpił wzrost o 1 osobę (w roku 2015 w stosunku do roku 2010). A zatem nie można mówić o znacznym wzroście przedsiębiorczości w skali Strona 43

44 gminy. Podobnie w skali pozostałych jednostek administracyjnych, w powiecie nie przybyło takich osób (wskaźnik 0,3 osoby), w województwie mazowieckim przybyło ok. 1 osoby, w Polsce przebyło ok. 1 osoby (wskaźnik 0,5 osoby). Tabela 24. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym w latach Jednostka terytorialna Dynamika 2015/2010 [%] Polska 11,9 11,6 11,9 12,1 12,2 12,4 4,3 Mazowieckie 14,5 14,1 14,5 14,9 15,0 15,3 5,1 Powiat mławski 8,5 8,1 8,1 8,4 8,6 8,8 3,3 Stupsk 5,4 5,8 6,0 6,2 6,1 6,4 15,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata Gospodarcza aktywność mieszkańców gminy Stupsk znacząco różni się w zależności od obrębów. Dane Urzędu Gminy wskazują, że na terenie gminy Stupsk w 2015r. działało 186 podmiotów gospodarczych z sektora pozarolniczego i 302 aktywne gospodarstwa rolne. Tabela 25. Zestawienie ilości podmiotów gospodarczych oraz aktywnych gospodarstw rolnych na terenie gminy Stupsk z podziałem na obręby ewidencyjne L.p. Obręb ew. Liczba podmiotów działalności gospodarczej poza rolnictwem Liczba aktywnych gospodarstw rolnych 1. Bolewo Budy Bolewskie Dąbek Dunaj Jeże Konopki Krośnice Morawy Olszewo Bołąki Olszewo Borzymy Olszewo Grzymki Pieńpole Rosochy Strzałkowo Stupsk Sułkowo Kolonia Wola Szydłowska Wola Kolonia Wyszyny Kościelne Zdroje Żmijewo Kościelne Żmijewo Gaje Żmijewo Kuce Żmijewo Ponki Żmijewo Trojany 1 11 Razem: Źródło: dane z Urzędu Gminy, stan na koniec 2015r. Strona 44

45 Na terenie gminy Stupsk w 2015r. działalność pozarolniczą prowadziło 186 podmiotów, a działalność rolniczą 302 podmioty. Najwięcej podmiotów zarejestrowano w Konopkach (60), mniej Stupsku (26), Wyszynach Kościelnych (17), Dąbku (11) i Bolewie (8). Pomimo tego, że Stupsk i Konopki są obrębami o podobnej licznie mieszkańców, więcej podmiotów zarejestrowano w Konopkach. Czynnikiem mającym wpływ na rozwój gospodarczy jest przedsiębiorczość mieszkańców, którą wskazano jako stosunek ilości podmiotów gospodarczych do ilości mieszkańców danego obrębu co przedstawia poniższy wykres. Średni wskaźnik poziomu przedsiębiorczości w skali gminy wynosi 3,77%. Dla obrębów Konopki, Żmijewo Gaje, Żmijewo Kościelne, Bolewo, Wola Szydłowska wskaźnik udziału podmiotów gospodarczych w liczbie ludności jest wyższy niż 3,77%, a dla pozostałych obrębów tj. Stupsk, Rosochy, Strzałkowo i Sułkowo - Kolonia jest niższy niż 3,77%. Wykres 13. Udział podmiotów gospodarczych w liczbie ludności [%] Wskaźnik dla Gminy: Konopki Żmijewo Gaje Żmijewo Kościelne Bolewo Wola Szydłowska Stupsk Rosochy Strzałkowo Sułkowo Kolonia 0,00 1,40 2,68 3,33 3,77 6,38 6,25 6,11 5,74 7,72 Źródło: opracowanie własne Na obszarach wiejskich liczba podmiotów gospodarczych skoncentrowana jest wokół większych miejscowości gminnych, zatem sytuacja gospodarcza w obrębach wybranych do analizy jest w większości przypadków lepsza patrząc przez pryzmat całej gminy. Strefa gospodarcza jest jednak ściśle powiązana ze strefą społeczną, zatem problemy w tej strefie w sposób bezpośredni oddziałują na poziom społeczny. Mimo danych statystycznych, problem bezrobocia, jak również pełnego rynku pracy jest obecny, zarówno w mniejszych jak i większych sołectwach. Analizują strefę społeczną pod kątem zdiagnozowania czynników kryzysowych stwierdza się występowanie zjawisk kryzysowych w tej strefie w obrębach Stupsk, Rosochy, Strzałkowo i Sułkowo - Kolonia. Poniżej przedstawiono zasięg przestrzenny analizowanych zjawisk kryzysowych. Strona 45

46 Rysunek 3. Zasięg przestrzenny zdiagnozowanych zjawisk kryzysowych w strefie gospodarczej Źródło: opracowanie własne 5.3. Strefa przestrzenno funkcjonalna Infrastruktura komunikacyjna Nadrzędny układ dróg w gminie stanowi droga wojewódzka i drogi powiatowe. Przez teren gminy, z północy na południe, przebiega droga wojewódzka: nr 615 Mława-Ciechanów. Droga ta stanowi podstawowe powiązanie kołowe zewnętrzne przede wszystkim z sąsiednim miastem powiatowym Mławą, z Ciechanowem oraz z drogą krajową nr 7 i nr 60 i nr 50 w kierunku Płońska i Warszawy. Drogi te są utwardzone, o nawierzchni bitumicznej. Są to jednak drogi o wąskich jezdniach i często bez poboczy. Stan techniczny tych dróg jest stosunkowo słaby. Drogi gminne (20 dróg oraz 15 ulic w Konopkach i 11 ulic w Stupsku) o łącznej długości ok. 53,5 km stanowią uzupełnienie układu drogowego i obsługują mniejsze wsie oraz zabudowę rozproszoną. Drogi te mają w większości nawierzchnię utwardzoną bitumiczną i brukową. W zakresie komunikacji zbiorowej głównym przewoźnikiem jest PKS, obsługujący większość miejscowości na terenie gminy. Przez obszar gminy przebiega magistralna linia kolejowa E-65 Warszawa Gdańsk. Mieszkańcy korzystają z linii kolejowej (poza przystankami na terenie gminy) poprzez przystanki w Krośnicach, Konopkach, Stupsku i Wyszynach Kościelnych oraz poprzez stacje w Mławie i Ciechanowie. Łącznie na terenie gminy Stupsk znajduje się 126,025 km dróg. Długość dróg powiatowych wynosi 59,335 km, z kolei dróg gminnych łącznie znajduje się 53,355 km dróg gminnych, z czego 31,12% stanowią drogi nieutwardzone. Stan techniczny istniejących dróg jest niezadowalający, większość dróg wymaga modernizacji. Strona 46

47 Tabela 26. Sieć komunikacyjna na terenie gminy Stupsk z uwzględnieniem kategorii drogi i rodzaju nawierzchni. Kategoria drogi Drogi krajowe Brak - Drogi wojewódzkie Nr ,335 Drogi powiatowe Łącznie drogi powiatowe, z czego: 59,335 o nawierzchni utwardzonej 59,335 o nawierzchni nieutwardzonej 0,00 Drogi gminne Łącznie drogi gminne, z czego: 53,355 o nawierzchni utwardzonej 36,753 o nawierzchni nieutwardzonej 16,602 Razem 126,025 Źródło: dane z Urzędu Gminy Stupsk, stan na koniec 2015r. Długość drogi [km] Tabela 27. Zestawienie dróg publicznych gminnych o nawierzchni utwardzonej i nieutwardzonej na terenie gminy Stupsk z podziałem na obręby ewidencyjne L.p. Obręb ew. Szacowana długość Szacowana długość dróg publicznych Łączna długość dróg publicznych gminnych o dróg publicznych gminnych o nawierzchni gminnych (w km) nawierzchni nieutwardzonej utwardzonej (w km) (w km) 1. Bolewo 1,411 1, Budy Bolewskie Dąbek 3, , Dunaj 1, , Jeże 1,818 1, Konopki 7,095 7, Krośnice 2,703 2, Morawy Olszewo Bołąki 1,739 1, Olszewo Borzymy Olszewo Grzymki 1,906 1, Pieńpole 2,113 0,913 1, Rosochy 1,391 1, Strzałkowo 4,214 1,240 2, Stupsk 6,847 4,602 2, Sułkowo Kolonia Wola Szydłowska 0, , Wola Kolonia 2,659 2, Wyszyny Kościelne 4,041 4, Zdroje 3,117 2,802 0, Żmijewo Kościelne 0,174 0, Żmijewo Gaje 2,620 0,455 2, Żmijewo Kuce 2,024 0,326 1, Żmijewo Ponki Żmijewo Trojany 1,828 1,478 0,350 Razem: 53,355 36,753 16,602 Źródło: dane z Urzędu Gminy Stupsk, stan na koniec 2015r. Strona 47

48 Rysunek 4. Sieć komunikacyjna na terenie gminy Stupsk Źródło: opracowanie własne na podstawie Openstreetmap Sieć dróg gminnych (publicznych i wewnętrznych) stanowi uzupełnienie układu podstawowego. Drogi te zapewniają dostępność z sieci podstawowej terenów zainwestowania, zapewniają również bezpośrednią obsługę terenów głównie mieszkaniowych, usługowych, sportowo-rekreacyjnych itd. W gminie 31,12% dróg pozostaje nieutwardzonych. W niektórych obrębach duży odsetek stanowią drogi nieutwardzone. Powyżej wskaźnika w skali gminy (31,12%) występuje w obrębach Wola Szydłowska (100%), Żmijewo- Gaje (82,63%) i Strzałkowo (70,57%). Nawet w miejscowości Stupsk, która jest centrum życia gminy znajduje się 32,79% dróg nieutwardzonych, a więc powyżej wskaźnika dla gminy (32,79%).W pozostałych obrębach drogi są utwardzone. Strona 48

49 Wykres 14. Wskaźnik jakości dróg - długość dróg gminnych nieutwardzonych do długości dróg gminnych ogółem [%] Wskaźnik dla Gminy: Wola Szydłowska Żmijewo Gaje Strzałkowo Stupsk Bolewo Konopki Sułkowo - Kolonia Żmijewo Kościelne Rosochy 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 31,12 32,79 70,57 82,63 100,00 Źródło: opracowanie własne Dla dróg istniejących utwardzonych podstawowym mankamentem jest ich niezadowalający, czasami wręcz zły stan techniczny, jak również nienormatywne (zaniżone) parametry techniczne (szerokość jezdni, szerokość w liniach rozgraniczających, brak segregacji ruchu pieszego i kołowego), zwykle dla dróg budowanych kilkadziesiąt lat wcześniej, w oparciu o inne przepisy lub w przypadku braku dostępności terenu np. wynikających z własności terenu. Dostępność komunikacyjna do terenów mieszkaniowych, usługowych i innych jest jednym z podstawowych parametrów świadczących o poziomie i warunkach życia mieszkańców. Aby zapewnić właściwy standard życia oraz zapobiec wyludnieniu terenu istotna jest inwestycja w infrastrukturę komunikacyjną Infrastruktura mieszkaniowa Miejscowość Stupsk pełni rolę głównego ośrodka obsługi ludności gminy. Dominuje tu zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, mieszkaniowo-usługowa i usługowa. Nieliczna zabudowa zagrodowa związana z gospodarstwami rolnymi znajduje się wśród zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej. Poza ośrodkiem gminnym stosunkowo dużo terenów zabudowanych występuje w miejscowości Konopki Dąbek i Wyszyny Kościelne. Dominuje tu rozproszona zabudowa zagrodowa. W większości wsi występuje zabudowa zagrodowa z zabudową mieszkaniową- jednorodzinną zlokalizowana najczęściej wzdłuż głównych dróg. Zmiany zachodzące w rolnictwie spowodowały, że część obiektów gospodarczych w siedliskach rolniczych (m.in. stodoły, budynki inwentarskie) przestały pełnić swoją funkcję i często adaptowane są na inne cele np. mieszkaniowe, usługowe. W gminie Stupsk w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2015 roku znajdowało się 305,1 mieszkań, co było wartością niższą niż w powiecie mławskim (337,3 mieszkań na 1000 mieszkańców), województwie (410,1 mieszkań) i kraju (367,3 mieszkań). Sytuacja w zakresie mieszkalnictwa poprawia się w roku na rok, co widać we wszystkich jednostkach administracyjnych. Wskaźnik mieszkań przypadający na 1000 mieszkańców wzrósł o 5,5% w gminie, 6,6% w powiecie, 4,5% w województwie i 4,8% w skali kraju. Najlepsza sytuacja jest więc w powiecie mławskim. Strona 49

50 Tabela 28. Mieszkania na 1000 mieszkańców w latach Jednostka terytorialna Dynamika 2015/2010 [%] Polska 349,6 352,6 356,1 359,9 363,4 367,3 4,8 Mazowieckie 391,7 394,6 398,5 402,3 406,2 410,1 4,5 Powiat mławski 315,1 319,3 323,0 329,1 333,2 337,3 6,6 Stupsk 288,4 293,5 296,5 300,4 303,9 305,1 5,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata Również w zakresie powierzchni użytkowej mieszkań widoczny jest ich stopniowy wzrost z roku na rok. W gminie Stupsk w roku 2015 przeciętna powierzchnia mieszkania wynosiła 85,3 m 2, co jest wartością wyższą niż w powiecie mławskim (77,6 m 2 ), województwie (71,7 m 2 ) i kraju (73,6 m 2 ). Zwykle mniejsze mieszkania są charakterystyczne dla miast, większe natomiast dla terenów wiejskich. Najwyższy wzrost wskaźnika odnotowano w województwie i w skali kraju po 1,8%, niewiele mniejszy w gminie Stupsk o 1,2%. Najgorsza sytuacja przestawiała się w powiecie, wzrost o 0,5%. Tabela 29. Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania w m 2 w latach Jednostka terytorialna Dynamika 2015/2010 [%] Polska 72,3 72,6 72,8 73,1 73,4 73,6 1,8 Mazowieckie 70,6 70,9 71,2 71,5 71,7 71,9 1,8 Powiat mławski 77,2 77,3 77,5 77,5 77,6 77,6 0,5 Stupsk 84,3 84,5 84,9 85,0 85,2 85,3 1,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata W zakresie powierzchni użytkowej mieszkań przypadający na 1 osobę widoczna jest poprawa w tym zakresie na wszystkich szczeblach administracji, w perspektywie 5 lat. W gminie Stupsk w roku 2015 przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w przeliczeniu na 1 osobę wynosiła 26,0 m 2, co jest wartością najniższą w regionie i kraju. Wyższa wartość wskaźnika występuje w powiecie mławskim (26,2 m 2 ), województwie (29,5 m 2 ) i kraju (27,0 m 2 ). Najwyższy wzrost wskaźnika na przełomie lat odnotowano powiecie mławskim 7,3%, a zaraz potem w gminie Stupsk, bo o 6,5%. W pozostałych jednostkach wartość wskaźnika wzrosła o 6,4% w województwie i 6,3% w skali kraju. Tabela 30. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę w latach Jednostka terytorialna Dynamika 2015/2010 [%] Polska 25,3 25,6 25,9 26,3 26,7 27,0 6,3 Mazowieckie 27,6 28,0 28,4 28,8 29,1 29,5 6,4 Powiat mławski 24,3 24,7 25,0 25,5 25,8 26,2 7,3 Stupsk 24,3 24,8 25,2 25,5 25,9 26,0 6,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bank Danych Lokalnych, GUS, lata Poziom i jakość życia należy rozpatrywać w powiązaniu z zagadnieniami marginalizacji społecznej, nieodłącznie związane są z wielkością dochodów, a częściowo również z wiekiem ludności. Poziom życia odnosi się również do warunków mieszkaniowych charakteryzowane choćby poprzez parametry wielkościowe mieszkań, ich wyposażenie w infrastrukturę techniczną oraz sprzęty trwałego użytkowania. Gorszy z reguły stan techniczny mieszkań wynika z nałożenia się na siebie co najmniej kilku czynników. Niskie dochody mieszkańców uniemożliwiają podejmowanie prywatnych inicjatyw z zakresu prac remontowych, co wpływa na ogólną estetykę danej miejscowości. Niski standard domów lub Strona 50

51 mieszkań, braki w infrastrukturze technicznej jak np. słaba dostępność komunikacyjna, brak infrastruktury kanalizacyjnej, zdegradowana przestrzeń publiczna sprawia, że osoby o wyższym statusie materialnym przenoszą się w inne miejsce, natomiast mieszkańcy, których nie stać na lepsze warunki, z konieczności w nich pozostają. Dochodzi zatem do wystąpienia zjawiska segregacji przestrzennej, czyli do nierównomiernego rozmieszczenia ludzi należących do różnych grup społecznych wśród ogółu mieszkańców określonej jednostki. Sytuacja społeczno-ekonomiczna danej jednostki w dużym stopniu zależy od stosunku mieszkańców do ich miejsca zamieszkania, jeśli identyfikują się oni ze swoim zespołem mieszkaniowymi i jego otoczeniem, istnieje większa szansa, że nawet jeśli status materialny mieszkańców ulegnie poprawie nie wyprowadzą się oni w inne miejsce. Gmina posiada w swoich zasobach jedynie mieszkania komunalne, wg. stanu na 2015 rok do dyspozycji było 18 mieszkań komunalnych o łącznej powierzchni użytkowej 847,11 m 2. Gmina nie posiada w swoich zasobach mieszkań socjalnych. Stan techniczny istniejących zasobów komunalnych jest średni w 50%, słaby w 30%, i 20% dobry. Obiekty o słabym stanie technicznym wymagają niezbędnych prac modernizacyjnych (m.in. ocieplanie, wymiany pokryć dachowych, ogrzewania lub wyposażenia w niezbędną infrastrukturę techniczną). Dalsze użytkowanie bez poprawy ich stanu będzie skutkowało postępującą degradacją obiektów. Tabela 31. Zasoby mieszkaniowe, których właścicielem jest Gmina Stupsk L.p. Lokalizacja zasobu Liczba mieszkań Łączna po wierzchnia użytkowa mieszkań w m 2 Rodzaj lokali mieszkalnych [komunalne/ socjalne] 1. Bolewo Komunalne Podstawowa charakterystyka zasobu [stan techniczny, wskazanie potrzeb modernizacyjnych itp.] Stan techniczny słaby do sprzedaży 2. Dunaj Komunalne Stan techniczny słaby 3. Konopki, ul. Kredytowa ,80 Komunalne Stan techniczny średni 4. Konopki, ul. Kredytowa Komunalne Stan techniczny dobry 5. Konopki, ul. Kolejowa ,31 Komunalne Stan techniczny średni Stupsk, ul. M Konopnickiej 11 Stupsk, ul. M. Konopnickiej Komunalne Stan techniczny średni 1 42 Komunalne Stan techniczny dobry 8. Wola Szydłowska 2 63 Komunalne Stan techniczny słaby, niezbędna renowacja i remont 9. Wyszyny Kościelne Komunalne Stan techniczny średni 10. Wyszyny Kościelne Komunalne Stan techniczny średni Suma: , Źródło: dane z Urzędu Gminy Stupsk, stan na koniec 2015r. Z przedstawionych wyników można wnioskować, że jest potrzeba tworzenia mieszkań komunalnych, ponieważ obecna ilość mieszkań komunalnych nie zaspokaja potrzeb gminy. Ponadto istotną jest stan techniczny obiektów zarówno elewacja zewnętrza, przestrzeń wokół obiektu jak również poziom wyposażenia w infrastrukturę techniczną mieszkań Infrastruktura społeczna i kulturalna Miejscowość Stupsk stanowi centrum usług administracji, oświaty, wychowania przedszkolnego i handlu. Funkcje uzupełniającą stanowią większe miejscowości tj. Konopki, Dąbek i Wyszyny Kościelne. Zlokalizowane tu placówki usługowe (oświaty, ochrony zdrowia, handlu) obsługują również mieszkańców z okolicznych miejscowości. Strona 51

52 Infrastruktura opieki zdrowotnej Obsługę ludności gminy Stupsk w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej zapewnia przychodnia tj. Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej ALFA w Konopkach (3 lekarzy w tym stomatolog) oraz punkt apteczny również w Konopkach. W zakresie hospitalizacji chorych i poszkodowanych poradnia lekarskie współpracuje ze Szpitalem Powiatowym w Mławie oraz ze Specjalistycznym Szpitalem Wojewódzkim w Ciechanowie. Na terenie gminy Stupsk w miejscowości Dąbek funkcjonuje Krajowy Ośrodek Mieszkaniowo Rehabilitacyjny dla chorych na stwardnienie rozsiane. Ośrodek mieści się w zabytkowym parku dworskim, gdzie wykorzystano i przystosowano na potrzeby ośrodka budynek dworu. Infrastruktura edukacyjna Edukacją dzieci i młodzieży na terenie gminy Stupsk zajmują się trzy szkoły podstawowe oraz gimnazjum: Placówki oświatowe funkcjonujące w gminie Stupsk: Szkoła Podstawowa w Morawach Szkoła Podstawowa w Wyszynach Kościelnych Zespół Szkół w Stupsku (Szkoła Podstawowa w Stupsku i Gimnazjum im. Jana Pawła II w Stupsku) Na terenie Gminy przedszkola nie funkcjonują. Wysokie opłaty oraz koszty utrzymywania placówek obciążające budżet gminy, spowodowały, iż w Gminie Stupsk powstały jedynie oddziały wychowania przedszkolnego włączone stosownymi uchwałami Rady Gminy w strukturę organizacyjną szkół podstawowych. Tabela 32. Liczba dzieci pobierających naukę w szkołach podstawowych na terenie gminy Stupsk w roku szkolnych 2015/2016 L.p. Nazwa szkoły Oddział Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa przedszkolny I II III IV V VI Razem 1. SP Morawy SP Wyszyny Kościelne ZS w Stupsku (SP w Stupsku) Razem: Źródło: dane z Urzędu Gminy Stupsk Tabela 33. Nauczyciele zatrudnieni w szkołach podstawowych na terenie gminy Stupsk w roku szkolnym 2015/2016 L.p. Nazwa szkoły Nauczyciel Nauczyciel Nauczyciel Nauczyciel stażysta kontraktowy mianowany dyplomowany Ogółem 1. SP Morawy SP Wyszyny Kościelne ZS w Stupsku (SP w Stupsku) Razem: Źródło: dane z Urzędu Gminy Stupsk Tabela 34. Liczba uczniów w Gimnazjum im. Jana Pawła II w Stupsku w roku szkolnym 2015/2016 L.p. Nazwa szkoły Klasa I Klasa II Klasa III Razem 1. ZS w Stupsku (Gimnazjum im. Jana Pawła II w Stupsku) Razem: Źródło: dane z Urzędu Gminy Stupsk Strona 52

53 Tabela 35. Nauczyciele zatrudnieni w Gimnazjum im. Jana Pawła II w Stupsku w roku szkolnym 2015/2016 L.p. 1. Nazwa szkoły ZS w Stupsku (Gimnazjum im. Jana Pawła II w Stupsku) Nauczyciel stażysta Nauczyciel kontraktowy Nauczyciel mianowany Nauczyciel dyplomowany Ogółem Razem: Źródło: dane z Urzędu Gminy Stupsk Tabela 36. Liczba urodzeń dzieci, które zostaną objęte obowiązkiem szkolnym na terenie gminy Stupsk L.p. Rocznik 2011 Rocznik 2012 Rocznik 2013 Rocznik 2014 Rocznik Źródło: dane z Urzędu Gminy Stupsk Tabela 37. Planowana liczba uczniów Szkół Podstawowych na terenie gminy Stupsk w roku szkolnych do roku 2020 L.p. Rok szkolny Oddział Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa Klasa przedszkolny I II III IV V VI Razem / / / / Razem: Źródło: Dane dla r.sz. 2016/2017 z arkusza organizacyjnego szkół (stan rzeczywisty), pozostałe dane z ewidencji ludności - prognoza Tabela 38. Planowana liczba uczniów Gimnazjum im. Jana Pawła II w Stupsku w roku szkolnych do roku 2020 L.p. Rok szkolny Klasa Klasa Klasa I II III Razem / / / / Razem: Źródło: Dane dla r.sz. 2016/2017 z arkusza organizacyjnego szkół (stan rzeczywisty), pozostałe dane z ewidencji ludności prognoza Infrastruktura sportowo- rekreacyjna i kulturowa Na terenie gminy brak jest oddzielnych urządzeń w zakresie usług sportu. Potrzeby w tym zakresie zapewniają istniejące obiekty przyszkolne. W miejscowości Konopki działa Klub Sportowy Konopianka, korzystający ze sportowego obiektu Szkoły Podstawowej w Morawach. Analizując dostępną infrastrukturę sportowo rekreacyjną stwierdzono, że brakuje miejsc do aktywnego spędzania wolnego czasu, typowo rekreacyjnych, np. boisk sportowych - wielofunkcyjnych, basenu, siłowni na świeżym powietrzu, ścieżek rowerowych itp. Funkcję z zakresie kultury na terenie gminy Stupsk pełnią świetlice wiejskie (OSP) w Stupsku, Konopkach, Wyszynach Kościelnych, Dąbku i Rosochach. W gminie nie ma Gminnego Ośrodka Kultury. Gminna Biblioteka Publiczna mieści się w Stupsku i posiada filie w Konopkach i Dąbku. Poniżej zestawienie gminnych obiektów publicznych. 2 6, 7 latki 3 kl. I 2010 r. 7 latki 4 4, 5, 6 latki Strona 53

54 Tabela 39. Obiekty i urządzenia użyteczności publicznej, których właścicielem jest Gmina Stupsk L.p. Lokalizacja zasobu Rok budowy Podstawowa charakterystyka Łączna zasobu [stan Przeznaczenie powierzch. techniczny, zasobu użytkowa w wskazanie potrzeb m 2 modernizacyjnych itp.] 1. Bolewo Świetlica 350 Stan tech. dobry 2. Dąbek OSP, świetlica, szkoła filialna 168,80 Stan tech. dobry 3. Dunaj 53 Przedwojenny Świetlica 140 Stan tech. średni 4. Dunaj w części zamieszkały, w części pozostałości 168 Stan tech. słaby po szkole filialnej 5. Konopki, Kredytowa Świetlica, biblioteka + 190,55 Stan tech. średni 6. Konopki, Kredytowa Konopki, u zbiegu ulic Kredytowej, Spółdzielczej, 40-lecia PRL b.d. 1 mieszkanie Ośrodek zdrowia, mieszkanie Zaplecze OSP, planowane: Wiejski Dom Kultury 321 Stan tech. dobry 920,13 Stan tech. średni (do remontu) 8. Rosochy OSP, świetlica 185 Stan tech. średni 9. Strzałkowo świetlica 248 Stan tech. dobry 10. Stupsk, ul. Sienkiewicza Urząd Gminy 347,70 Stan tech. dobry 11. Stupsk, GOPS, Gminna przedwojenny ul. Sienkiewicza 10A Biblioteka Publiczna 258 Stan tech. średni 12. Stupsk, ul. Mickiewicza OSP, świetlica 243 Stan tech. dobry 13. Wola Szydłowska 33 Przedwojenny Świetlica, mieszkanie 180 Stan tech. słaby 14. Wyszyny Kościelne OSP, świetlica 214 Stan tech. dobry 15. Wyszyny Kościelne 18 Lata 90-te Świetlica 518 Stan tech. dobry 16. Zdroje 84 Lata 80-te Świetlica 583 Stan tech. dobry 17. Żmijewo Kościelne 1 Brak danych Świetlica 120 Stan tech. średni 18. Żmijewo Gaje Źródło: dane z Urzędu Gminy Stupsk, stan na listopad 2016r. Była remiza OSP (samoistne posiadanie) 110 Stan tech. zły Ilość i stan infrastruktury społecznej i kulturalnej jest niezadowalający i niewystarczający. Głównym problemem jest brak gminnego ośrodka kultury stanowiącego zaplecze dla aktywności społecznej mieszkańców Stupska i całej gminy. Poniżej przedstawiono zasięg przestrzenny analizowanych zjawisk kryzysowych. Strona 54

55 Rysunek 5. Zasięg przestrzenny zdiagnozowanych zjawisk kryzysowych w strefie funkcjonalno przestrzennej Źródło: opracowanie własne 5.4. Strefa techniczna i środowiskowa Zaopatrzenie w ciepło, energię i gaz W gminie Stupsk budynki zakładów pracy i instytucji ogrzewane są głównie z kotłowni indywidualnych, a w przypadku gospodarstw domowych także metodą tradycyjną (piece węglowe). Większość budynków komunalnych Gminy (szkoły, biblioteki, urząd gminy, hala sportowa) ogrzewane są z kotłowni gazowych. Z tej metody ogrzewania zarówno na cele bytowe jak i produkcyjne korzystają niektóre podmioty gospodarcze (piekarnie, zakłady produkcji, przychodnia lekarska, baza zaopatrzenia rolnictwa). Minimalny udział w grupie paliw ekologicznych ma olej opałowy oraz energia elektryczna, która służy prawie wyłącznie na potrzeby oświetleniowe i technologiczne. Odbiorcy na terenie gminy zaopatrywani są w energię elektryczną poprzez sieć rozdzielczą 15 kvz GPZ Mława Olechinek i Mława II. Przez obszar gminy na długości ok. 10,5 km, przez tereny wsi Wola Kolonia, Wola Szydłowska, Jeże, Żmijewo Kościelne, Żmijewo-Trojany i Żmijewo-Kuce przebiega napowietrzna linia przesyłowa WN 110 kv od strony Mławy w kierunku Ciechanowa. Energia elektryczna rozprowadzana jest od GPZ poprzez sieć rozdzielczą napowietrznych linii SN 15 kv i stacje transformatorowe 15/0,4 kv, a od nich poprzez sieć odbiorczą niskiego napięcia (220/380 V) do odbiorców, głównie liniami napowietrznymi. Linie kablowe realizowane są przede wszystkim na obszarze większych miejscowości w zwartej zabudowie i nowych osiedlach. Strona 55

56 Dostawy energii elektrycznej pokrywają zapotrzebowanie na terenie gminy. Działania rejonów energetycznych polegają głównie na utrzymaniu ciągłości dostaw energii, konserwacji urządzeń i linii, rozbudowie linii kablowych (w rejonach skupisk odbiorców). W celu zmniejszenia awaryjności układu ważna jest sukcesywna wymiana linii na nowe o większych przekrojach i rozbudowa sieci stacji transformatorowych w celu skrócenia długości odbiorczych linii niskich napięć. W rejonie wsi Wyszyny Kościelne istnieją 2 elektrownie wiatrowe. Przez teren gminy na długości ok. 12 km przebiega sieć gazowa wysokiego ciśnienia dwa gazociągi: DN 200 i DN 400 6,4 Mpa relacji Płońsk Olsztyn. Od tej sieci przebiega gazociąg DN 150 zasilający stację redukcyjno-pomiarową I-go stopnia zlokalizowaną w miejscowości Konopki Piaski. W celu zaopatrzenia w gaz ziemny mieszkańców gminy opracowano koncepcję programową gazyfikacji łącznie z gminą Wiśniewo, w oparciu o którą realizowana jest sieć gazowa średniego ciśnienia doprowadzająca gaz do odbiorców. Od gazociągów tranzytowych wysokiego ciśnienia DN 200 i DN 400 planowana jest w przyszłości możliwość doprowadzenia gazu na teren gminy Strzegowo Odnawialne źródła energii i efektywność energetyczna Gmina Stupsk posiada opracowany w 2015r. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej. W 2015 roku na terenie Gminy przeprowadzono inwentaryzację emisji CO 2. Dostarczyła ona informacji niezbędnych do określenia wielkości emisji dwutlenku węgla pochodzącego ze spalania nośników energii. Dzięki temu wyznaczono główne antropogeniczne źródła emisji CO 2 oraz zaplanowano działania na rzecz realizacji celu nadrzędnego, którym jest redukcja CO 2. Przeprowadzona inwentaryzacja pozwoliła na określenie wielkości emisji CO 2 z poszczególnych źródeł w roku bazowym Tabela 40. Emisja CO 2 w roku 2014 w gminie Stupsk w podziale na źródła powstawania Masa CO2 Źródło [Mg] Udział % 2014r. Emisja z ogrzewania gospodarstw domowych ,5 79,6 Emisja pochodząca z budynków gminnych 126,7 0,5 Emisja z oświetlenia ulicznego 174,0 0,6 Emisja ze zużytej energii elektrycznej: - obiekty należące do Gminy - osoby fizyczne i prawne (z wyłączeniem Urzędu Gminy) 3 375,8-24, ,1 12,1 0,1 12,0 Emisja z pojazdów należących do Gminy 14,5 0,1 Emisja z transportu 1 992,3 7,1 Emisja sumaryczna (dla całego obszaru gminy) ,9 100 Źródło: Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Stupsk, 2015 Najważniejszym czynnikiem mającym wpływ na emisję jest ogrzewanie budynków należących do mieszkańców Gminy. Drugim w kolejności źródłem emitującym CO 2 do atmosfery jest zużyta energia elektryczna. Jest to jednak wartość znacznie mniejsza niż w przypadku emisji z budynków należących do mieszkańców. Najmniejszy udział ma emisja z oświetlenia ulicznego oraz pochodząca z budynków i pojazdów gminnych. źródła te mają znikomy wkład w jej wartość sumarycznej emisji CO 2. Emisja z ogrzewania gospodarstw domowych stanowiła w 2014 roku ok. 80% sumarycznej emisji, co jednocześnie oznacza największy potencjał redukcji emisji. Na drugim miejscu pod względem wielkości emisji znalazła się emisja pochodząca ze zużytej energii elektrycznej. Emisja z tego źródła stanowiła 12,1% sumarycznej emisji w roku bazowym. Emisja z transportu wynosiła niewiele ponad 7%. Pozostałe źródła utrzymują emisję na poziomie mniejszym niż 1% całkowitej wartości. Strona 56

57 Przeprowadzenie inwentaryzacji bazowej oraz analiza jej wyników pozwoliła na identyfikację dwóch najważniejszych obszarów problemowych. Największy negatywny wpływ na jakość powietrza w Gminie ma ogrzewanie budynków przy użyciu węgla kamiennego. Obniżeniu wielkości emisji ze źródeł konwencjonalnych i osiągnieciu założonych poziomów docelowych sprzyja energetyka odnawialna. W poniższej tabeli przedstawiono stan rozwoju energetyki odnawialnej na terenie gminy Stupsk. Tabela 41. Stan rozwoju energetyki odnawialnej w gminie Stupsk (stan na marzec 2016r.) Lp. Obręb ew. Planowana / istniejąca inwestycja Ilość turbin Typ turbiny Moc turbiny 1. Wyszyny Kos cielne Istniejąca 1 szt. Vestas 3,6 MW 2. Wyszyny Kos cielne Istniejąca 1 szt. Vestas 3,6 MW 3. Wyszyny Kos cielne Istniejąca 1 szt. Vestas 1,8 MW 4. Wyszyny Kos cielne Istniejąca 1 szt. Vestas 1,8 MW 5. Wyszyny Kos cielne Istniejąca 1 szt. Vestas 2,0 MW 6. Wyszyny Kos cielne Istniejąca 1 szt. Vestas 2,0 MW 7. Zdroje Planowana (Postepowanie zawieszone) 1 szt. brak danych 2,0 MW 8. Zdroje Istniejąca 2 szt. Vensys 1,2 MW 9. Stupsk Istniejące 3 szt. brak danych kw 10 Strzałkowo Planowana 7 szt. brak danych Łącznie 36 MW 11 Z mijewo Trojany Planowana (Postępowanie zawieszone) 1 szt. WTG TYPE 3,5 MW 12 Zdroje Postępowanie w toku 2 Brak danych 4 MW 13 Zdroje Postepowanie w toku 1 Brak danych Do 4 MW 14 Dąbek 4 Do 5 MW Zdroje 1 Do 5 MW Stupsk 4 Do 5 MW Jez e Postępowanie w toku 1 Do 5 MW Z mijewo Kos cielne 1 Do 5 MW Z mijewo Gaje 1 Do 5 MW Z mijewo Kuce 1 Do 5 MW Źródło: Dane Urzędu Gminy Stupsk, marzec 2016r, Gospodarka wodno ściekowa Większość istniejących na terenie gminy Stupsk studni głębinowych ujmuje wodę z głębszych czwartorzędowych poziomów wodonośnych. Poziomy te występują w międzymorenowych warstwach piaszczysto-żwirowych w interwale głębokości: m p.p.t. (II poziom), m p.p.t. (III poziom) oraz powyżej 120 m p.p.t (IV poziom). Nawiercone zwierciadło wody występuje na zmiennej głębokości i jest pod ciśnieniem hydrostatycznym, stabilizując się w większości blisko powierzchni terenu (2 4 m p.p.t.). Woda z głębszych warstw wodonośnych stanowiących podstawę wodociągów zbiorowych, charakteryzuje się wysoką zawartością związków żelaza i manganu, co wymusza budowę stacji uzdatniania wody przy hydroforniach. Strona 57

58 System zbiorowego zaopatrzenia w wodę gminy Stupsk jest dobrze rozwinięty. Obecnie na terenie gminy funkcjonują 4 ujęcia wód podziemnych administrowane przez Zakład Usług Wodnych w Mławie: SUW Stupsk 2 studnie o wydajności 35m 3 /h każda SUW Strzałkowo 1 studnia o wydajności 31 m 3 /h, 2 studnia o wydajności 12 m 3 /h i 3 studnia o wydajności 10 m 3 /h SUW Zdroje 1 studnia o wydajności 100 m 3 /h, 2 studnia o wydajności 64 m 3 /h SUW Jeże - 2 studnie o wydajności 42m 3 /h każda Zaopatrzenie w wodę odbywa się poprzez pobór wód podziemnych dla potrzeb wodociągów gminnych. Największy zasięg ma wodociąg zaopatrujący wschodnią część gminy Stupsk z ujęcia wody w miejscowości Jeże. W zasięgu wodociągu są następujące miejscowości: Jeże, Olszewo Bołąki, Żmijewo Kościelne, Olszewo Borzymy, Żmijewo Trojany, Olszewo Grzymki, Żmijewo Ponki, Żmijewo Gaje i Żmijewo Kuce. Ponadto na terenie gminy funkcjonują wodociągi zbiorowe bazujące na ujęciach wody w miejscowościach: Strzałkowo, Stupsk i Zdroje. Najmniejszy zasięg ma wodociąg zakładowy Dunaj (zaopatrujący w wodę między innymi osiedle mieszkaniowe) i wodociąg Dąbek zrealizowany na potrzeby Krajowego Ośrodka Mieszkalno-Rehabilitacyjnego. Tabela 42. Charakterystyka zaopatrzenia w wodę na terenie gminy Stupsk w latach L.p. Parametr Jednostka Długość sieci wodociągowej bez przyłączy km 132,2 133,4 134,4 134,6 2. Ilość przyłączy szt Liczba mieszkańców korzystająca z sieci wodociągowej osoba Woda dostarczana gosp. domowym [ogółem] dam 3 201,9 214,1 223,8 233,8 5. Zużycie wody w gospodarstwach domowych ogółem na 1 mieszkańca m 3 39,6 42,4 44,5 46,9 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych, dane za lata Sieć wodociągowa na terenie gminy Stupsk jest sukcesywnie rozbudowywana, a z roku na rok wzrasta liczba przyłączy. Na przestrzeni lat sukcesywnie rosło zużycie wody w gospodarstwach domowych. Na terenie gminy Stupsk brak jest sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków komunalnych. Ścieki z gospodarstw odprowadzane są do indywidualnych zbiorników bezodpływowych lub przydomowych oczyszczalni ścieków. W 2015r. gmina Stupsk przystąpiła do realizacji projektu pn. Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenie Gminy Stupsk. Projekt polegał na udzieleniu wsparcia finansowego mieszkańcom gminy Stupsk przy budowie przydomowych oczyszczalni ścieków. Na terenie gminy Stupsk funkcjonują jedynie dwie oczyszczalnie zakładowe: Oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna Krajowego Ośrodka Mieszkalno-Rehabilitacyjnego w Dąbku roczna ilość ścieków 11 tys. m 3, odbiornik rów melioracyjny, Dunajczyk, Łydynia Oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna Gorzelni i Ubojni ZPR w Dunaju - roczna ilość ścieków 23 tys. m 3, odbiornik Dunajczyk, Łydynia. Rozwiązaniem na brak kanalizacji sanitarnej, szczególnie na terenach rozproszonej zabudowy są przydomowe oczyszczalnie ścieków. Są zdecydowanie bardziej ekologiczne niż bezodpływowe zbiorniki na ścieki. Poniżej zestawienie ilości przydomowych oczyszczalni w poszczególnych obrębach ewidencyjnych. Strona 58

59 Tabela 43. Przydomowe oczyszczalnie w gminie Stupsk L.p. Obręb ew. Ilość przydomowych oczyszczalni ścieków [szt.] 26. Bolewo Budy Bolewskie Dąbek Dunaj Jeże Konopki Krośnice Morawy Olszewo Bołąki Olszewo Borzymy Olszewo Grzymki Pieńpole Rosochy Strzałkowo Stupsk Sułkowo Kolonia Wola Szydłowska Wola Kolonia Wyszyny Kościelne Zdroje Żmijewo Kościelne Żmijewo Gaje Żmijewo Kuce Żmijewo Ponki Żmijewo Trojany 3 Razem: 66 Źródło: Dane Urzędu Gminy Stupsk, lipiec 2016r. Najwięcej przydomowych oczyszczalni zostało zainstalowanych w obrębie Stupsk 12, a poza nim w obrębie Strzałkowo 6, w Żmijewo Kościelne 3, Wola Szydłowska 2, Żmijewo Gaje 1. Udział przydomowych oczyszczalni jest niższy niż wskaźnik gminy w obrębach: Rosochy, Konopki, Bolewo i Sułkowo Kolonia. Wykres 15. Udział przydomowych oczyszczalni w liczbie gospodarstw domowych [%] Wskaźnik dla Gminy: Żmijewo Kościelne Stupsk Wola Szydłowska Żmijewo - Gaje Strzałkowo Rosochy Konopki Bolewo Sułkowo Kolonia 0,00 0,00 0,00 0,00 4,42 5,61 5,00 4,76 4,32 13,04 Źródło: opracowanie własne Strona 59

60 Gospodarka odpadami Odpady zawierające azbest należą do grupy odpadów niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia człowieka i dla środowisko. Ograniczenie w użytkowaniu wyrobów zawierających azbest ma znaczenie środowiskowe, ale odnosi się również do aspektu ekonomicznego. Podstawową korzyścią ekologiczną jest stopniowe ograniczanie, a następnie całkowita eliminacja narażenia środowiska na azbest. Narażenie takie powstaje na skutek emisji do powietrza włókien azbestu z uszkodzonych wyrobów zawierających azbest oraz ich odpadów, a także na skutek niewłaściwie prowadzonych procesów eksploatacji i usuwania tych wyrobów. Poważne zanieczyszczenie środowiska naturalnego powstaje również na skutek emisji azbestu z tzw. dzikich wysypisk odpadów głównie w lasach. Wyroby zawierające azbest występują najczęściej w formie płyt azbestowo-cementowych stosowanych w budownictwie. Stosowane są głównie na obiektach gospodarczych, ale często też na obiektach mieszkalnych. Występowanie tych wyrobów wiąże się najczęściej z obniżeniem wartości technicznej i ekonomicznej danej nieruchomości. Brak środków finansowych na zmianę pokrycia dachowego może być sygnałem o niższym statusie życia mieszkańców obiektu. Tabela 44. Zestawienie ilości wyrobów zawierających azbest na terenie gminy Stupsk z podziałem na obręby ewidencyjne L.p. Obręb ew. Ilość wyrobów azbestowych [Mg] 1. Bolewo 95, Budy Bolewskie 76, Dąbek 538, Dunaj 216,92 5. Jeże 57,21 6. Konopki 301, Krośnice 127, Morawy 142, Olszewo Bołąki 78, Olszewo Borzymy 51, Olszewo Grzymki 63, Pieńpole 14, Rosochy 120, Strzałkowo 313, Stupsk 475, Sułkowo Kolonia 30, Wola Szydłowska 79, Wola Kolonia 135, Wyszyny Kościelne 341, Zdroje 396, Żmijewo Kościelne 37, Żmijewo Gaje 73, Żmijewo Kuce 80, Żmijewo Ponki 52, Żmijewo Trojany 89,585 Razem: 3990,324 Źródło: Program usuwania wyrobów zawierających azbest dla gminy Stupsk na lata Strona 60

61 Łącznie na terenie gminy Stupsk występuje 3990,324 Mg wyrobów zawierających azbest. Średnia wartość występująca w gminie to 159,61m 2. W obrębach Stupsk, Strzałkowo, Konopki ilość wyrobów zawierających azbest jest wyższa niż średnia dla gminy, w pozostałych poniżej średniej. Wykres 16. Ilość wyrobów zawierających azbest z podziałem na obręby w stosunku do średniej w skali gminy [m 2 ] Wskaźnik dla Gminy: Stupsk Strzałkowo Konopki Rosochy Bolewo Wola Szydłowska Żmijewo-Gaje Żmijewo Kościelne Sułkowo - Kolonia 120,46 95,22 79,30 73,29 37,48 30,96 159,61 313,71 301,10 475,72 Źródło: opracowanie własne Rozkład wyrobów azbestowych w poszczególnych obrębach w gminie jest w miarę równomierny. Największy udział tych odpadów występuje w obrębach: Stupsk 11,92%, Strzałkowo 7,86%, Konopki 7,55%. Poniżej średniej dla gminy występuje w obrębach: Bolewo 2,39%, Wola Szydłowska 1,99%, Żmijewo Gaje 1,84%, Żmijewo Kościelne 0,94% i Sułkowo Kolonia 0,78%. Wykres 17. Ilość wyrobów zabierających azbest w stosunku do ilości azbestu ogółem [%] Średnia dla Gminy Stupsk Strzałkowo Konopki Rosochy Bolewo Wola Szydłowska Żmijewo-Gaje Żmijewo Kościelne Sułkowo - Kolonia 0,94 0,78 3,02 2,39 1,99 1,84 4,00 7,86 7,55 11,92 Źródło: opracowanie własne Poniżej przedstawiono zasięg przestrzenny analizowanych zjawisk kryzysowych. Strona 61

62 Rysunek 6. Zasięg przestrzenny zdiagnozowanych zjawisk kryzysowych w strefie techniczno - środowiskowej Źródło: opracowanie własne 5.5. Dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe Dziedzictwo przyrodnicze Teren gminy Stupsk zawiera się w granicach Okręgu Wkry, który cechuje dominacja krajobrazów: dąbrowo-grądowego i wybitnie grądowego. Odpowiada to warunkom geomorfologicznym północnego Mazowsza, gdzie na płaskich, gliniastych wysoczyznach pierwotnie występowały zbiorowiska grądowe, natomiast na piaszczystych wzniesieniach moren czołowych dominowały dąbrowy i bory mieszane. Obecnie obszar północnego Mazowsza należy do jednego z najsłabiej zalesionych w kraju. Zdecydowana większość siedlisk grądowych została zamieniona w okresie historycznym na pola uprawne. Podobnie rzecz się miała z łęgami i dąbrowami. Pozostały tylko niewielkie, rozproszone kompleksy leśne, gdzie prowadzona jest gospodarka leśna. Skład gatunkowy tych lasów jest podobny do innych obszarów leśnych w nizinnej części kraju o podobnych warunkach glebowych, gdzie prowadzona jest gospodarka leśna. Dominującym gatunkiem w drzewostanie jest sosna Pinus sylvestris (około 75%). Często towarzyszy jej świerk Picea excelsa (5%), rzadziej modrzew Larix europaea. Z gatunków liściastych najliczniej występuje brzoza brodawkowata Betula pendula i dęby: szypułkowy Quercus robur oraz bezszypułkowy Quercus petrea. Pozostałe gatunki drzew liściastych jak klon zwyczajny Acer plantanoides, lipa drobnolistna Tilia cordata, grab pospolity Carpinus batulus, topola osika Populus tremula, czeremcha amerykańska Prunus serotina spotyka się sporadycznie. Stanowią one raczej drugie piętro lasu wraz z formami juwenilnymi drzew tworzących główny drzewostan i krzewami. Wśród tych ostatnich najczęściej występują: jałowiec pospolity Juniperus Strona 62

63 communis, kruszyna Frangula alnus, trzemielina Eunonymus europea. Mimo, iż udział lasów wilgotnych na siedlisku olsowym jest niewielki, lasy te odgrywają istotną rolę jako ostoje zwierzyny w ciągach dolinowych powiązań faunistycznych oraz stanowią cenny składnik krajobrazu. Pełnią funkcję wodochronną poprzez regulację spływów powierzchniowych wód i ich retencjonowanie. Ze względu na podmokłe podłoże, niekorzystne warunki mikroklimatyczne oraz niską odporność roślinności i podłoża, należy je wykluczyć z rekreacyjnego użytkowania. Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione na terenie gminy Stupsk zajmują powierzchnię 2149 ha (stan na maj 2016). Wskaźnik lesistości gminy wynosi 18,2% i jest on niższy zarówno od wskaźnika lesistości dla powiatu mławskiego 19,5% jak i województwa mazowieckiego 22,9%. Większe zwarte kompleksy lasów występują głównie w południowej części gminy, w rejonie wsi Dunaj, Bolewo, Żmijewo Ponki. W części północnej gminy fragmenty większych kompleksów położone są na północny wschód od Wyszyn Kościelnych oraz na północ od wsi Jeże. Część środkowa gminy o płasko równinnej rzeźbie terenu i niewielkich deniwelacjach stanowi obszar praktycznie bezleśny. Poza lasami i zadrzewieniami na szatę roślinną gminy Stupsk składają się głównie agrocenozy gruntów ornych i pastwisk, nieużytki, zieleń urządzona oraz zieleń towarzysząca terenom zabudowanym. Ważne urozmaicenie dla środowiska przyrodniczego stanowią półnaturalne zbiorowiska łąkowe i bagienne występujące wzdłuż cieków i bezodpływowych zagłębieniach oraz śródpolne kępy zakrzewień i zadrzewień, szpalery drzew przydrożnych. Według danych GUS za 2015 r. powierzchnia obszarów prawnie chronionej przyrody na terenie gminy Stupsk wynosi ha, co stanowi ok. 23% ogólnej powierzchni gminy. Tabela 45. Zestawienie form ochrony przyrody objętych ochroną prawna na terenie gminy Stupsk L.p Forma ochrony Obszar Chronionego Krajobrazu Obszar Chronionego Krajobrazu Nazwa Krótka charakterystyka Lokalizacja Nadwkrzański Krośnicko- Kosmowski Nadwkrzański Obszar Chronionego Krajobrazu położony jest na terenie Wysoczyzny Ciechanowskiej, Doliny rzeki Wkry oraz Niziny Mazowieckiej. Jest to obszar o charakterze wybitnie rolniczym, z nielicznymi lasami i zadrzewieniami. Cenniejsze fragmenty lasów są chronione w rezerwatach, m.in: Dziektarzewo Gołuska Kępa - gdzie chronione są fragmenty lasu mieszanego porastającego skarpę rzeki Wkry. Nadwkrzański Obszar Chronionego Krajobrazu, obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb wiązanych z turystyką i wypoczynkiem, a także pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Krośnicko-Kosmowski Obszar Chronionego Krajobrazu położony jest na terenie Wzniesienia Mławskiego. Krajobraz obszaru charakteryzuje się obecnością wyrazistych form (wzgórz) kemowych i morenowych, których wy. dochodzi do 200m n.p.m. Południowo-zachodnia część gminy Stupsk Południowo-wschodnia część gminy Stupsk Budy Bolewskie - części 3. działek prywatnych: 220, Użytek ekologiczny związany ze źródliskiem cieku 221, 224, 222, 114, 113, bez nazwy, dopływu rz. Gedniówki. Pełni funkcję 115, 112, 111, 110, 109, Użytek fizjocenotyczną polegającą na tworzeniu wysp 108, 107, 106, 96, 97, 98, 99, ekologiczny we ekologicznych w agrosystemach, korytarza Użytek 100, 101, 94, 93, 92, 95, 117, wsi Budy ekologicznego i szlaku wędrówek zwierząt. Pełni ekologiczny 119, 118, 120, 121, 122, Bolewskie również funkcję środowiskowo-twórczą 123, 124, 125, 126, 127, podnosząc wartość estetyczną fizjonomii 128, 129, 130, 131, 132, krajobrazu 133, 134, 135, 136, 137, 138, Użytek Użytek ekologiczny związany ze źródliskiem cieku Położony w północnej Strona 63

64 L.p Forma ochrony Pomniki przyrody Nazwa Krótka charakterystyka Lokalizacja ekologiczny we wsi Stupsk (UE 1) Użytek ekologiczny we wsi Stupsk (UE 2) Użytek ekologiczny we wsi Zdroje Topola biała bez nazwy, dopływu rz. Gedniówki. Pełni funkcję fizjocenotyczną polegającą na tworzeniu wysp ekologicznych w agrosystemach, korytarza ekologicznego i szlaku wędrówek zwierząt. Pełni również funkcję środowiskowo-twórczą podnosząc wartość estetyczną fizjonomii krajobrazu Użytek ekologiczny związany ze źródliskiem cieku bez nazwy, dopływu rz. Dunajczyk. Pełni funkcję fizjocenotyczną polegającą na tworzeniu wysp ekologicznych w agrosystemach, korytarza ekologicznego i szlaku wędrówek zwierząt. Pełni również funkcję środowiskowo-twórczą podnosząc wartość estetyczną fizjonomii krajobrazu Teren o charakterze wodno-torfowiskowym. Użytek ekologiczny związany ze źródliskiem cieku bez nazwy, dopływu rz. Gedniówki. Pełni funkcję fizjocenotyczną polegającą na tworzeniu wysp ekologicznych w agrosystemach, korytarza ekologicznego i szlaku wędrówek zwierząt. Pełni również funkcję środowiskowo-twórczą podnosząc wartość estetyczną fizjonomii krajobrazu Obwód 537 cm, wysokość 25 m 8. Głaz narzutowy Obwód 690 cm, wysokość 1,65 m Dąb szypułkowy Grupa drzew (2 szt.) - Modrzew europejski Grupa drzew (9 szt.) - Dąb szypułkowy Obwód 396 cm, wysokość 20 m Obwód 225 cm, wysokość 20 m Obwód 316 cm, wysokość 22 m Obwód cm, wysokość m części wsi Stupsk. Wschodnia część UE 1 na odcinku ok. 250 m sąsiaduje z nieopodal znajdującą się drogą wojewódzką Nr 615 Mława-Ciechanów. Części działek prywatnych: 102, 103, 104, 105, 106, 107, 100, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 91/2, 92/2, 99/2 Położony we wschodniej części wsi Stupsk. Na odcinku 670 m rozciąga się wzdłuż granicy miejscowości Stupsk z miejscowością Zdroje. Swój początek ma nieopodal drogi powiatowej nr 2348 W Stupsk-Dąbek. Części działek prywatnych: 530, 529, 528, 527, 526, 525, 524/1, 523, 522, 521, 738, 739, 520 Położony w południowej części wsi Zdroje. Na odcinku 835 m rozciąga się wzdłuż granicy miejscowości Zdroje z miejscowością Stupsk. Części działek prywatnych: 307, 308, 309, 310, 311, 312, 313, 315, 316, 317, 318, 319, 320, 321, 322, 323, 324, 325, 326, 327, 328, 329, 330, 331, 332, 333, 334, 335, 336, 337, 338, 339, 340, 341, 342, 343, 345, 346, 347, 348, 349, 350, 351, 352, 353, 354, 355, 356, 357, 358, 359, 360, 361, 362, 363, 364, 365, 366, 367, 368, 369, 370 Dębek - działka nr ewidencyjny 695, teren parku zabytkowego, północno-wschodni skraj, aleja grabowa Wyszyny Kościelne - działka nr ewidencyjny 81/3 Żmijewo-Gaje - działka ner ewidencyjny 93 Dąbek - działka nr ewidencyjny 695, teren parku zabytkowego Dąbek - działka nr ewidencyjny 695, teren parku zabytkowego część wschodnia 12. Dąb czerwony Obwód 330 cm, wysokość 14 m Dąbek - działka nr ewidencyjny 695, teren parku zabytkowego - przed frontem pałacu - dworu 13. Lipa Obwód 370 cm, wysokość 20 m Pieńpole - działka nr Strona 64

65 L.p Forma ochrony Nazwa Krótka charakterystyka Lokalizacja drobnolistna ewidencyjny 14 Grupa drzew Jesion wyniosły Jesion wyniosły - obwód 386 cm, wysokość 22 m Strzałkowo - działka nr i Dąb Dąb szypułkowy - obwód 318 cm, wysokość 20 m ewidencyjny 64/5 szypułkowy Grupa drzew (2 szt.) - Lipa drobnolistna Obwód 345 cm, wysokość 19 m Obwód 262 cm, wysokość 19 m Wyszyny Kościelne - działka nr ewidencyjny 476, Szkoła Podstawowa, teren parku wiejskiego po lewej stronie drogi wjazdowej ze strony wsi w części centralnej parku Źródło: Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Rozporządzenia Wojewody Mazowieckiego, dane Urzędu Gminy Stupsk Rysunek 7. Formy ochrony przyrody na terenie gminy Stupsk (bez pomników przyrody) Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy danych Centralnego Rejestru Form Ochrony Przyrody, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska Strona 65

66 Dziedzictwo kulturowe Na dziedzictwo kulturowe gminy Stupsk składają się: obiekty zabytkowe objęte ochroną konserwatorską (zabytki architektury i budownictwa, założenia zieleni), zabytki sztuki ludowej i zabytki ruchome, zabytki sztuki sepulkralnej (cmentarze), stanowiska archeologiczne. Na terenie gminy Stupsk obiektami wpisanymi do rejestru zabytków prowadzonego przez Wojewódzkiego Konserwatora Ochrony Zabytków w Warszawie (stan na , Delegatura WUOZ w Ciechanowie) są: Dąbek zespół podworski, XIX/XX, nr rej.: A-240 z : dwór, park, stajnia Krośnice park podworski, pocz. XX, nr rej.: A-238 z Morawy park podworski, pocz. XX, nr rej.: A-239 z Pieńpole cmentarz wojenny z 1915r. (w granicach ogrodzenia), nr rej.: A-745 z Stupsk park podworski ze stawami, 2 poł. XIX, nr rej.: A-236 z i z cmentarzysko ciałopalne z okresu wpływow rzymskich, nr rej.: 211/79-813/68WA z dn ) grodzisko wczesnośredniowieczne z przyległą łąką, nr rej.: 2/49WA-1/76 z dn Wola Szydłowska zespół podworski, XIX, nr rej.: A-237 z : dwór i park grodzisko wczesnośredniowieczne zw. "Okop", nr rej.: 216/79-803/68WA z dn Wyszyny Kościelne zespół budowlany na części dz. nr 84: kościół parafialny p.w.mb Różańcowej, d. cmentarz przykościelny z istniejącym drzewostanem, ogrodzenie cmentarza, nr rej.: A-1074 z zespół podworski (pozostałość): rządcówka, park, 2 aleje dojazd, d.sad, nr rej.: A-235 z cmentarzysko wczesnośredniowieczne, nr rej.: 217/79-799/68WA z dn Żmijewo Kościelne zespół kościelny na dz. 59 i 60: kościół, dzwonnica, ogrodzenie cmentarza przykościelnego, cmentarz przykościelny z drzewostanem, stary cmentarz z drzewostanem, nr rej.: A-1123 z Ponadto ważne w kulturze regionu są obiekty sakralne istniejące kościoły w Stupsku, Wyszynach Kościelnych i Żmijewie Kościelnym oraz kaplice w Konopkach (filia kościoła w Stupsku) i Krośnicach (filia kościoła w Lekowie, gm. Regimin). Gmina Stupsk posiada opracowaną w 2012r. Gminną Ewidencję Zabytków, w której zostały ujęte obiekty zabytkowe wpisane do Rejestru Zabytków, Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków (w tym proponowane) oraz inne obiekty nieruchome mające znaczenie kulturowe i historyczne, w tym stanowiska archeologiczne. Według zebranych danych na terenie gminy Stupsk występuje 147 zabytków nieruchomych oraz 55 stanowisk archeologicznych. Strona 66

67 5.6. Wnioski z przeprowadzonej diagnozy czynników i zjawisk kryzysowych Na podstawie diagnoz przeprowadzonych w oparciu o dane statystyczne zagregowane na potrzeby opracowania, wywiady z pracownikami Urzędu Gminy i jednostek podległych zidentyfikowano następujące problemy i zjawiska kryzysowe na terenie gminy Stupsk: Strefa społeczna spadek liczby ludności na przestrzeni pięciu lat, trend spadkowy jest większy niż w przypadku powiatu, województwa i kraju spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym na przestrzeni 5 lat, przy jednoczesnym wzroście osób w wieku poprodukcyjnym, trend spadkowy ludności w wieku przedprodukcyjnym jest większy niż w skali powiatu, województwa mazowieckiego i skali kraju zjawisko depopulacji - czyli zmniejszania się liczby ludności spowodowane głównie przez ujemne saldo migracji i obserwowany w ciągu ostatnich 5 lat ujemy przyrosty naturalny, ujemny przyrost naturalny jest większy niż w przypadku powiatu, województwa i kraju spadek liczby urodzeń na przestrzeni 5 lat, trend spadkowy jest większy niż w przypadku powiatu, województwa i kraju wzrost liczby zgonów na przestrzeni 5 lat, trend spadkowy jest większy niż w przypadku powiatu, województwa i kraju wzrost ilości udzielonej pomocy społecznej w przypadku bezrobocia, alkoholizmu, ubóstwa, długotrwałej i ciężkiej choroby brak poprawy sytuacji bezrobocia w gminie w stosunku do polepszającej się sytuacji w skali powiatu, województwa i kraju w strukturze bezrobotnych wyróżni się osoby długotrwale bezrobotne, osoby młode lub osoby po 50 roku życia, będące przed emeryturą niedostosowane kompetencje i kwalifikacje mieszkańców do potrzeb na rynku pracy istnienie problemu alkoholowego, ściśle powiązanego z bezrobociem i ogólną bezradnością w codziennym życiu, obniżanie się wieku osób sięgających po używki występujące zjawisko przestępczości współwystępujące ze zjawiskiem ubóstwa i bezrobocia niska aktywność społeczna wynikająca z braku środków finansowych na działalności społeczne, niewystarczającej współpracy pomiędzy jednostkami, braku wystarczającej infrastruktury służącej aktywności mieszkańców oraz zainteresowania lokalnej społeczności niewystarczająca infrastruktura sportowo rekreacyjna i kulturalna służąca lokalnej młodzieży, jak również seniorom Strefa gospodarcza niski poziom przedsiębiorczości, w gminie odnotowano znacznie mniej nowo zarejestrowanych podmiotów na przestrzeni 5 lat niż miało to miejsce w skali powiatu, województwa i kraju brak dużych podmiotów generujących nowe miejsca pracy, słaba kondycja lokalnych przedsiębiorstw, niski potencjał rozwojowy Strefa funkcjonalno - przestrzenna występowanie dróg gminnych o słabych parametrach (znaczny udział dróg nieutwardzonych) oraz niewystarczającej ilości chodników świadczący o bezpieczeństwie oraz poziomie życia mieszkańców. Dobrzej jakości infrastruktura przyczynia się do poprawy jakości i standardu życia codziennego brak infrastruktury rowerowej służącej aktywności społeczności lokalnej oraz bezpieczeństwu niska estetyka i funkcjonalność przestrzeni publicznych Strona 67

68 niedostatecznie zagospodarowane terenów służących rekreacji i wypoczynkowi (brak oddzielnych urządzeń w zakresie sportu) niewystarczająca infrastruktura kulturalna, w tym brak gminnego ośrodka kultury stanowiącego zaplecze dla aktywności społecznej mieszkańców Strefa techniczno środowiskowa brak kompleksowego rozwiązania gospodarki ściekowej, występowanie wyrobów zawierających azbest obniżających wartość techniczną i ekonomiczną nieruchomości. Tabela 46. Zbiorcze zestawienie analizowanych wskaźników w strefie społecznej Strefa społeczna L.p. Sołectwo Udział długotrwale bezrobotnych korzystających z pomocy społecznej w liczbie ludności [%] Udział rodzin którym przyznano zasiłek z pomocy społecznej w liczbie gospodarstw [%] Udział osób dotkniętych problemem alkoholowym w liczbie ludności [%] Udział popełnionych przestępstw i wykroczeń w liczbie ludności [%] 1. Bolewo 4,58 16,22 5,41 6,87 2. Budy Bolewskie 0,00 0,00 0,00 2,08 3. Dąbek 0,91 10,22 2,92 1,37 4. Dunaj 0,79 11,84 3,95 1,18 5. Jeże 0,00 3,85 3,85 7,50 6. Konopki 1,16 6,61 2,07 3,47 7. Krośnice 0,00 9,62 3,85 1,73 8. Morawy 2,59 5,56 3,70 1,04 9. Olszewo Bołąki 0,00 0,00 6,67 2, Olszewo Borzymy 0,00 10,00 5,00 1, Olszewo Grzymki 0,00 0,00 0,00 0, Pieńpole 0,00 0,00 0,00 0, Rosochy 2,68 8,33 4,17 0, Strzałkowo 1,17 10,07 2,88 2, Stupsk 0,77 6,54 2,80 4, Sułkowo Kolonia 3,03 16,67 5,56 0, Wola Szydłowska 1,64 7,50 2,50 3, Wola Kolonia 0,00 2,44 2,44 1, Wyszyny Kościelne 0,59 6,62 1,99 1, Zdroje 0,00 1,32 1,32 0, Żmijewo Kościelne 3,13 13,04 13,04 9, Żmijewo Gaje 6,38 14,29 4,76 2, Żmijewo Kuce 1,30 14,29 0,00 0, Żmijewo Ponki 0,00 8,33 0,00 2, Żmijewo Trojany 0,00 0,00 0,00 0,00 Gmina 0,95 6,30 2,18 2,49 Kolor czerwony wskaźniki powyżej średniej dla gminy Wyróżnienie obręby na których zidentyfikowano przynajmniej trzy zjawiska kryzysowe Strona 68

69 Tabela 47. Zbiorcze zestawienie analizowanych wskaźników w strefie gospodarczej, funkcjonalno przestrzennej i techniczno - środowiskowej L.p. Sołectwo Strefa gospodarcza Udział podmiotów gospodarczych w liczbie ludności [%] (przedsiębiorczość) Strefa funkcjonalno - przestrzenna Funkcjonowanie infrastruktury społecznej (0- brak, 1 jest, ale nie wystarczająca, 2- jest) Ilość wyrobów zawierających azbest z podziałem na obręby w stosunku do średniej w skali gminy [m 2 ] Strefa techniczna i środowiskowa Rozwiązanie systemu gospodarki ściekowej - udział przydomowych oczyszczalni w liczbie gospodarstw [%] wyposażenie w Rozwiązanie systemu gospodarki ściekowej kanalizację: 0- brak kanalizacji, 1 jest kanalizacja) 1. Bolewo 6, ,216 0, Budy Bolewskie 2, ,505 5, Dąbek 2, ,571 0, Dunaj 0, ,92 5, Jeże 1, ,21 3, Konopki 7, ,103 0, Krośnice 2, ,336 5, Morawy 2, ,681 7, Olszewo Bołąki 15, ,15 0, Olszewo Borzymy 7, ,776 10, Olszewo Grzymki 3, ,331 20, Pieńpole 0, ,058 0, Rosochy 2, ,461 0, Strzałkowo 1, ,709 4, Stupsk 3, ,717 5, Sułkowo Kolonia 0, ,959 0, Wola Szydłowska 5, ,299 5, Wola Kolonia 4, ,883 12, Wyszyny Kościelne 3, ,024 2, Zdroje 2, ,941 3, Żmijewo Kościelne 6, ,477 13, Żmijewo Gaje 6, ,293 4, Żmijewo Kuce 3, ,485 14, Żmijewo Ponki 0, ,634 41, Żmijewo Trojany 1, ,585 18,75 0 Gmina 3,77-159,61 4,42 - Kolor czerwony wskaźniki odniesiony do średniej dla gminy, wyłącznie dla obrębów wybranych ze wskaźników ze strefy społecznej Wyróżnienie obręby na których zidentyfikowano przynajmniej trzy zjawiska kryzysowe społeczne i przynajmniej jedno z pozostałych sfer Zgodnie z przeprowadzonymi analizami pogłębionymi koncentrację negatywnych zjawisk społecznych zdiagnozowano w 9 obrębach ewidencyjnych w gminie Stupsk tj. Bolewo, Konopki, Rosochy, Strzałkowo, Stupsk, Sułkowo Kolonia, Wola Szydłowska, Żmijewo Kościelne, Żmijewo - Gaje. Kolejnym etapem było zweryfikowanie, czy potencjalne obszary zdegradowane (wyłonione z analizy wskaźników społecznych) charakteryzują się negatywnymi zjawiskami w pozostałych sferach tj. gospodarczej, przestrzenno funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej. W sferze gospodarczej zjawisko kryzysowe zdiagnozowano w 4 obrębach tj. Rosochy, Strzałkowo, Stupsk i Sułkowo Kolonia. W sferze przestrzenno funkcjonalnej zjawisko kryzysowe zidentyfikowano w 7 obrębach tj. Bolewo, Konopki, Rosochy, Strzałkowo, Wola Szydłowska, Żmijewo Kościelne, Żmijewo - Gaje. W sferze techniczno środowiskowej zjawiska kryzysowe zidentyfikowano w 9 obrębach tj. Bolewo, Konopki, Rosochy, Strzałkowo, Stupsk, Sułkowo Kolonia, Wola Szydłowska, Żmijewo Kościelne, Żmijewo - Gaje. Strona 69

70 Tabela 48. Zbiorcze zestawienie występowania ilości zjawisk kryzysowych w poszczególnych sferach L.p. Sołectwo Strefa społeczna Strefa gospodarcza Strefa funkcjonalno - przestrzenna Strefa technicznośrodowiskowa Suma zjawisk kryzysowych 1. Bolewo Konopki Rosochy Strzałkowo Stupsk Sułkowo - Kolonia Wola Szydłowska Żmijewo Kościelne Żmijewo - Gaje Źródło: opracowanie własne. Na podstawie przeprowadzonej diagnozy należy stwierdzić, że obszary wyznaczone jako zdegradowane charakteryzują się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, o czym świadczy poziom wskaźnika syntetycznego powyżej lub poniżej średniej dla gminy Stupsk. Należy jednak pamiętać, iż obszar zdegradowany nie powinien być wyznaczany jedynie na podstawie danych ilościowych, pokazujących najbardziej intensywną degradację. Bardzo ważne jest uchwycenie wskaźników jakościowych oraz powiązań funkcjonalnych obszarów. Dlatego też w ramach opracowywania zadbano o przeprowadzenie szeroko zakrojonych konsultacji społecznych. W ramach konsultacji społecznych przeprowadzono spotkania informacyjne i konsultacyjne z elementami warsztatu strategicznego. Ponadto w ramach przygotowania Programu wykorzystano narzędzia ewaluacyjne typu anonimowa ankieta oraz wywiady. Szeroko zakrojona partycypacja społeczna pozwoliła na dogłębne zdiagnozowanie problemów i zjawisk kryzysowych na terenie gminy i poszczególnych sołectw. Czynnikiem mającym istotny wpływ w wyborze obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji były wyniki konsultacji społecznych. W ramach procesu tworzenia Programu rewitalizacji udział wzięli interesariusze procesu rewitalizacji tj. mieszkańcy, przedsiębiorcy, przedstawiciele organizacji społecznych i przedstawiciele samorządu, łącznie ok. 30 osób. Przeprowadzone w ramach projektu konsultacje (w formie spotkań konsultacyjnych z elementami warsztatu strategicznego dla przedstawicieli samorządu i ogółu mieszkańców oraz wywiady z przedsiębiorcami i przedstawicielami organizacji społecznych) pozwoliły na wyłonienie następujących głównych problemów w skali obszaru zdegradowanego, które interesariusze zgłaszali jako konkretne potrzeby w odniesieniu do różnych sfer życia: Strefa społeczna: duże bezrobocie dziedziczone przez kolejne pokolenia, brak aktywności mieszkańców, duży odsetek mieszkańców korzystających z opieki społecznej, teren po popegerowski, brak miejsca rekreacji i spotkań brak oferty edukacyjnej dla dzieci, brak miejsc sportowo-rekreacyjnych Interesariusze wskazali te problemy jako ważne, obejmujące obszar obrębów Strzałkowo, Konopki, Stupsk. Strona 70

71 Strefa gospodarcza: niski wskaźnik przedsiębiorczości, mało przemysłu, pojedyncze usługi małe zainteresowanie terenami ze strony inwestorów Interesariusze wskazali te problemy jako ważne, obejmujące całą gminę Stupsk, w na obszarze zdegradowanym obrębów - Bolewo, Konopki, Rosochy, Strzałkowo, Stupsk, Sułkowo Kolonia, Wola Szydłowska, Żmijewo Kościelne, Żmijewo - Gaje Strefa funkcjonalno - przestrzenna: brak miejsc integracji mieszkańców, miejsc oferty wydarzeń dla mieszkańców brak miejsc spotkań i ośrodka działań społeczno-kulturalnych na rzecz lokalnej społeczności brak bezpiecznych i przyjaznych warunków do przemieszczania się rowerem między głównymi miejscowościami w gminie Interesariusze wskazali te problemy jako ważne i pilne, obejmujące na obszarze zdegradowanym obręby Stupsk, Wola Szydłowska Strefa techniczno środowiskowa brak rozwiązanego problemu gospodarki ściekowej. Strona 71

72 6. Obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji Wieloaspektowe analizy pozwoliły na wyznaczenie obszaru zdegradowanego, na którym zidentyfikowano destrukcyjne procesy społeczne oraz współwystępujące niekorzystne zjawiska gospodarczej, przestrzenno funkcjonalnej oraz techniczno środowiskowej, które doprowadziły do jego trwałej degradacji. W ramach analiz wskaźników ze sfery społecznej wyłonionych zostało 9 obrębów ewidencyjnych, gdzie zidentyfikowano koncentrację negatywnych zjawisk kryzysowych w tej sferze. Następnie przeanalizowano, na terenie których obrębów występują pozostałe zjawiska. We wszystkich obrębach zidentyfikowano przynajmniej jedno zjawisko, a więc wszystkie wyłonione w ramach pogłębionej analizy obręby zostały zakwalifikowane do obszaru zdegradowanego. Tabela 49. Zasięg przestrzenny obszaru zdegradowanego Nazwa podobszaru Liczba ludności % Powierzchnia [km 2 ] % Gmina Stupsk , Bolewo 131 2,7 4,26 3,9 Konopki ,7 3,34 2,9 Rosochy 112 2,3 2,0 1,7 Strzałkowo 429 8,7 10,13 9,0 Stupsk ,8 10,57 9,0 Sułkowo Kolonia 33 0,7 2,48 2,1 Wola Szydłowska 122 2,5 3,61 3,1 Żmijewo Kościelne 32 0,6 1,81 1,5 Żmijewo Gaje 47 1,0 3,75 3,2 Razem obszar zdegradowany ,9 41,95 35,6 Źródło: opracowanie własne. Zgodnie z Instrukcją dotyczącą przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenia ładu przestrzennego, po wyznaczenia obszaru zdegradowanego wskazano obszar do rewitalizacji. Obszar wskazany do rewitalizacji obejmuje część obszaru zdegradowanego. We wszystkich sołectwach zidentyfikowano przynajmniej jedno zjawisko, a więc elementem wyjściowym był wybór tych obrębów, których suma negatywnych zjawisk jest największa. Wybrano zatem obręby Bolewo, Konopki, Strzałkowo. Z kolei obręb Rosochy,Sułkowo Kolonia i Wola Szydłowska nie był proponowany w ramach konsultacji społecznych w związku z analizą problemów społecznych, w związku z tym obręby zostały wyłączone z obszaru rewitalizacji jako obszary wymagające największego wsparcia. Obręb Stupsk z uwagi na to, że jest to główna miejscowość gminna z dużym potencjałem rozwojowym społeczno gospodarczym nie został uwzględniony w obszarze rewitalizacji. Pozostawiono w obszarze rewitalizacji obręby Żmijewo Kościelne oraz Żmijewo Gaje z uwagi na występowanie głównych zjawisk kryzysowych w sferze społecznej pomimo braku zdiagnozowanych zjawisk kryzysowych w sferze gospodarczej. Uznano, że obręby te posiadają potencjał rozwojowy, ale niewykorzystany, co widoczne jest w skali podstawowych problemów społecznych. Na podstawie powyższych analiz wyznaczono obszar rewitalizacji. Obszar rewitalizacji obejmuje zasięgiem dwa podobszary, nie stykające się ze sobą granicami. W toku diagnozy stwierdzono, że pomimo przestrzennego rozmieszczenia podobszarów rewitalizacji istnieje powiązanie funkcjonalno przestrzenne pomiędzy nimi. Wyznaczone w ramach obszaru rewitalizacji obręby pozostają w powiązaniu funkcjonalno przestrzennym, uzupełniającym i stanowią szansę dla rozwoju całego obszaru rewitalizacji. Strona 72

73 Tabela 50. Zasięg przestrzenny obszaru rewitalizacji Nazwa podobszaru Liczba ludności % Powierzchnia [km 2 ] % Gmina Stupsk , Bolewo 131 2,7 4,26 3,6 Konopki ,7 3,43 2,9 Strzałkowo 429 8,7 10,13 8,6 Żmijewo Kościelne 32 0,6 1,81 1,5 Żmijewo Gaje 47 1,0 3,75 3,2 Razem obszar rewitalizacji ,7 23,38 19,8 Źródło: opracowanie własne. Zasięg przestrzenny obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji przedstawia tabela nr. 49 i 50 i rysunek nr. 8. Biorąc pod uwagę szczególną koncentrację negatywnych zjawisk oraz potrzeby i możliwości finansowe Gminy Stupsk jako obszar rewitalizacji wyznacza się obręby Bolewo, Konopki, Strzałkowo, Żmijewo Kościelne, Żmijewo Gaje. Wyznaczony obszar rewitalizacji obejmuje 19,8% powierzchni gminy Stupsk i jest zamieszkiwany przez 28,7% mieszkańców. Strona 73

74 Rysunek 8. Obszar zdegradowany wyznaczony na obszarze gminy Stupsk (opracowanie własne) Strona 74